|
>•/
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
t *
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÏÏË»*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
RAPPORT
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
OMTURNT DR
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
--
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
im ui
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
VAN DEN IJSEL EN VAN DE VECHT,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
aan HH. Burgemeester en Wethouders van Zwolle uitgebracht
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dr. H. F. KUIJPER en A. BOXMAN,
Leeraren der Rijk» Hoogere Burgerschool aldaar.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
0
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
• s
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
j
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
V
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
üKMIll KI TE ZWOMJS, UU
DE ERVEN .1. J. TUL.
18 8 3.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
* •
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK UTRECHT
|
|||||||||
|
A06000034831200B
|
|||||||||
|
3483 1200
|
|||||||||
|
I
|
|||||||||
|
JML U-4
|
||||||||||||
|
RAPPORT
|
||||||||||||
|
OMTHKNT 1)K
|
||||||||||||
|
V}
|
||||||||||||
|
VAN DEN IJSEL EN VAN DE VECHT,
|
||||||||||||
|
aan HH. Burgemeester en Wethouders van Zwolle uitgebracht
|
||||||||||||
|
Dr. H. F. KUIJPER en A. BOXMAN,
Leeraren der Rijks Uooyere Burgerschool (Maar.
Zuiderzee verzameling
Dekhuyzen |
||||||||||||
|
OKDBUKT TK KWOLLE, 11IJ
l»E KR V E N .1. .1. TIJ \\. 18 8 3.
|
||||||||||||
|
*
|
|||
|
bijlage il TABELLARISCH OVERZICHT OMTRENT BIJZONDERHEDEN EN DE SCHEIKUNDIGE SAMENSTELLING VAN HUT VECHTWATER.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aan
Htercn Burgemeester en Wethouders der gemeente Zwolle. Ter voldoening aan Uwc vereerende opdracht ons den
9"n September jl. verstrekt, om een onderzoek in te stellen naar de hoedanigheid van het water der rivieren IJsel en Vecht, ten einde te kunnen beoordeelen in hoeverre dit water geschikt zoude zijn om bij eene eventueel daar te stellen waterleiding te worden gebruikt, hebben wij de eer U thans hierbij over te leggen een verslag omtrent de resultaten van dat onderzoek. Aan het voornemen om ons onderzoek zooveel mogelijk
uit te strekken over alle omstandigheden die zich met het oog op verschillende waterstanden, temperatuur, weers- gesteldheid, enz. konden voordoen, hebben wij in de be- trekkelijk korte tijdsruimte uit den aard der zaak slechts gedeeltelijk kunnen voldoen. Door den vrij zachten winter daalde het water in de rivieren niet geheel tot het vries- jmnt, zoodat wij het water niet hij lage temperatuur of hij ijsgang hebhen kunnen onderzoeken. Gelukkiger waren wij met betrekking tot de afwisselende waterstanden: wel hebben wij op geen der beide rivieren lage waterstanden kunnen waarnemen, doch hoogt standen, en voor den IJsel zelfs buitengewoon hooge, standen, deden zich gedu- rende dezen tijd voldoende voor. Als bijlage III en IV is hierbij gevoegd een graphische
voorstelling omtrent den waterstand der beide rivieren ge- |
||||
|
$gfSn &efccn&k&pve0p-vati\'& Mev
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vakeió fan-b mi -, a
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
0
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%\\-.v.e\\\\
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BIJLAGE III.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
js2
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CD ece hx\\
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
OXov&w^&i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(Sdufoai
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Se^p Y&wwexs
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S 10 ff 12 !2 fi 15 fS f7 \'» 1$ 20 11 22 23 2h 25 26 27 2» 29 iO fZJ*rJóytSfO 1f 12 /J 1*t 15 fó 17 Ig 1$ 20 21 22 23 2k 25 ló 11 23 2J 30 31 1 Z 3 4 5 6 7 S 9 \'O 71 12 13 ft 15 té !J IB 1$ 20 21 0,2 23 2* 2* ,J Ï7 23 l? 30 / 2 3 *,
|
ƒ 10 ,\'/ 12 <3 ffi fS 1o
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f $
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
SUxxb V4MV V^j &£P öp 1 9ïUwi*l 1855. ( ^tÖöw Bij&aflt)
. $ nilengetCMw wagens SXwvib qxmv 4.43 CIS* o f 5 ^XLa,ai\\i MSh |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^.ék-iMJtetuxcwoo.vi/ hccqcvx Slawï) oa\\\\ 3, T6 üi&iw éXp^-tt\' l$hb \'Open toalcv)
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
__>. b<K<\\qo\\, vtwM*)&vy oX<\\,vw vcwv— 0.91 aW &d> o^aovjacwy v>*mV W58.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
4
|
|||||
|
durende den tijd van ons onderzoek, met aanwijzing der
hoogst en laagst bekende standen, en hierop is tevens aangegeven oj> welke tijdstippen het water door ons werd verzameld. Tot een gemakkelijk overzicht hebben wij verder als
bijlage I en II tabellen samengesteld waaruit de meeste bijzonderheden en, wat de voornaamste bestanddeelen be- treft, ook de scheikundige samenstelling van het water kan worden afgeleid. Het I.Iselwater is steeds met de letter IJ en het Vechtwater met de letter V aangegeven, terwijl de daarbij geplaatste onderscheidingscijfers 1, 2, 3, enz. aanduiden in welke volgorde het water werd ver- zameld. Om het gefiltreerde water te onderscheiden is bij de letter IJ of V bovendien een acetent geplaatst. In de kolommen A, B, C, D en E, zijn alle bijzonderheden vermeld die bij de beoordeeling van invloed kunnen zijn. Van den IJsel werd 10 maal en van de Vocht 9 maal
water genomen en dit ongeliltreerd aan het onderzoek onderworpen. Om de werking van zandfilters na te gaan en te kunnen beoordeelen in hoeverre door gewone filtratie zuiver water kan worden verkregen, werd verder van den IJsel 3 en van de Vecht 2 maal het water gefiltreerd en daarna onderzocht. Van liet water werden in goed gereinigde flesschen
telkens ;"i a 10 Liter genomen, of wel 200 a 300 Liter, wanneer het tevens aan filtratie moest worden onderworpen. Verder had het verzamelen voor het Uselwater aan het Kotrrvrer en voor het Vechtwater aan de lierkummerbruy op een voldoenden afstand van den kant der rivier plaats. De graad van helderheid en de kleur werd terstond na het scheppen beoordeeld en opgeteekend in de kolommen F en G der tabellen. Wat het Uselwater betreft, bleek de meerdere of min-
dere troeljelheid hoofdzakelijk van den waterstand af te hangen, zoodat men in het algemeen kan zeggen dat bij minder afvoer van bovenwater de helderheid toeneemt en |
|||||
|
5
|
|||||
|
bij meer afvoer afneemt. Bij buitengewoon hooge standen
wordt liet water zelfs zoo melkachtig troebel (zoogenaamd dik) dat het daardoor, in eenigszins dikke lagen, geheel ondoor- schijnend wordt. Vooral bij deze hooge standen is de kleur van het water zeer afwisselend, zoodat men binnen weinige dagen langzamerhand een witachtige kleur in een roodachtige ziet overgaan of omgekeerd. Waarschijnlijk hangt dit verschijnsel ten nauwste samen met den meer- deren of minderen toevoer uit de groote zijrivieren. Wan- neer het IJselwater slechts zwak troebel is, zooals bij middelbaren of lageren stand, heeft na 1 a 2 dagen een vrij volledige bezinking plaats, doch dit bezinken gaat trager naar gelang het water meer troebel wordt: en het water bij zeer hooge standen verzameld, zooals o. a. op 4 December j.1. (door IJ* op de tabel aangeduid), bezinkt niet volledig, zelfs niet na maanden rustig staan. Geheel anders is de toestand bij het Vechtwater: daar
is de troebelheid in het algemeen slechts zwak en wel des te zwakker naar gelang er meer afvoer van bovenwater plaats heeft. De kleur is echter steeds vrij sterk bruin- geel (een madera-kleur) alleen eenigszins afnemende bij veel bovenwater en duidelijk aanwijzende dat tot het stroom- gebied der Vecht zeer uitgestrekte venen of reeds afge- veende streken moeten behooren. Uit een en ander volgt dat het ruwe water van beide
rivieren niet aan do vereischten van helderheid voldoeten daarom als zoodanig niet voor drinkwater in aanmerking kan komen, terwijl de sterke kleur van het Vechtwater dit ook om deze reden minder aanbevelenswaard maakt. Om nu te zien in hoeverre door filtreeren deze gebreken
konden worden weggenomen werd voor elk dezer water- soorten, dus zoowel voor dat van den IJsel als van de Vecht, een afzonderlijk filter gereedgemaakt. Deze werden eerst met een laag kiezel ter dikte van 1£ dM en daarop met een laag zand van 6J dM dikte gevuld. Het zand werd gebaggerd uit den IJsel tusschen het Katerveer en |
|||||
|
6
|
|||||
|
de Spoorwegbrug en, hoewel liet vrij zuiver was, ten
overvloede eerst nog goed gowasschon.
Met deze filters bleek het mogelijk (mits bij langzaam
liltreereu, doch hierover later) om kristalhelder water te verkrijgen dat bij Uselwater ook volkomen kleurloos was, doch bij Vechtwater nog een duidelijk bruingele tint had, hoewel dan ook in vergelijking met het ruwe water zeer veel verbeterd. Zelfs na 2 a 3 maal filtreeren was de kleur niet geheel verdwenen. Het onderzoek heeft zich veiiler uitgestrekt over de
volgende bestanddeelen: A. Vaste stoffen.
Hiertoe werden telkens 250 cM8 in kleine en lichte
porseleinen kroesjes boven een waterbad tot droog ver- dampt, het residu in een luchtbad bij 120° a 130° C ge- droogd en vervolgens, na afkoeling in een exsiccator, zoo snel mogelijk gewogen. Steeds werd het drogen zoo lang voorgezet dat na i uur geen verdere afneming in gewicht kon worden waargenomen. De resultaten zijn in kolom II der tabellen opgenomen. Voor het 1.1 sol water werd per Liter als maximum gevonden 2(52 mG (13 Maart 1883), als minimum 107 mG (17 October 1882) en als gemid- delde voor de tien waarnemingen 215 mG. Voor het Vechtwater bedroeg het maximum 18!) mG (!) October 1882), het minimum 131 mG (2(5 September 1882) en het gemiddelde voor de negen waarnemingen 158 mG. Daar nu volgens de strengste eisclien tegen 500 mG
per Liter als maximum geen bedenkingen bestaan, blijken beide watersoorten in dit opzicht volkomen aan de ver- eischten te voldoen, en zou men zelfs wcnsc.hen, met het oog op het meerendeels vrij harde welwater waaraan men hier te Zwolle gewoon is, dat liet gehalte aan anor- ganische bestanddeelen, vooral wat het Vechtwater betreft, niet zoo gering ware. Omtrent het bedrag aan vaste stoffen na filtratie van
|
|||||
|
7
|
||||||
|
het water willen wij alleen mededeelen dat het in den
regel door deze bewerking geene beduidende verandering ondergaat en maar weinig vermindert. Dat een enkele maal een geringe vermeenlering en bij V8 zelfs een vrij beduidende vermeerdering werd waargenomen, hiervan zal de reden nader worden opgegeven. De kleur van het residu was bij het Uselwater steeds
zeer zwak geel, doch bij het Vechtwater vrij sterk bruin. Bij gloeiing brandde het residu van het Uselwater vrij snel wit, terwijl bij het Vechtwater zelfs na hevige en lang- durige gloeiing geen volkomen wit residu te verkrijgen was. B. Organische stoffen.
Hoewel er tot heden geen middelen zijn gevonden om
het bedrag aan organische stoffen, die van zoo uiteen- loopende samenstelling kunnen zijn, met nauwkeurigheid te bepalen, kan men toch op twee wijzen eenigszins om- trent het bedrag er van worden ingelicht en wel 1°. door het reduceerend vermogen te bepalen bij behandeling van het water met kaliumpermanganaat en 2°. door bepaling van het gloeiverlies dat het zoo even besproken residu bij gloeiing ondergaat. Vooral aan deze eerste wijze wordt als vergelijkende proef door ons nog de meeste waarde toegekend en zijn dan ook alle watersoorten op deze wijze onderzocht. Hoewel wij aan de bepaling van het gloei- verlies, als niet alleen aangevende het gewicht der ver- brandende organische stoffen maar waarin tevens begrepen zijn alle gewichtsverliezen die aan omzettingen van anor- ganische stoffen en zelfs aan eene gedeeltelijke vervluch- tiging van sommige zouten moeten worden toegeschreven, niet veel waarde hechten, meenden wij toch, volledigheids- halve althans, eenige watersoorten ook op deze wijze aan de proef te moeten onderwerpen. Ter bepaling van het reduceerend vermogen werden van
elke watersoort 100 cM" volgens de methode van Schulze met kaliumpermanganaat behandeld en de resultaten op- |
||||||
|
\'
|
||||||
|
s
|
|||||
|
gotoekond in de kolom K dor tabellen. Daar als grens-
waarde voor goed water meestal 10 mG kalium- permanganaat por Liter water wordt aangenomen, Wijkt dat hot ruwe IJsolwater van de tien keer vier malen wel doch zes malen niet aan dezen vrij strengen eisch voldeed, doch dat na filtratie de resultaten zeer voldoende waren. Bij hot Vechtwater kondon, wegens hot vele bijgemengde veenwater, in dit opzicht natuurlijk geen voldoende resul- taten verwacht worden en wij vonden dan ook verbazend hooge cijfers, zelfs nog bij het gefiltreerde water. Ook na eene zuivering van hot gefiltreerde Vechtwater
mot Ferrichlorid , waardoor het bijna geheel kleurloos werd, moest toch nog 23 mG ter oxydatie bij 1 Liter water worden aangewend. Het water IJ" daarentegen, op dezelfde wijze behandeld, vorderde slechts 5,1 mG. Hoewel nu aan deze organische stoffen door ons niet
bijzonder veel gewicht wordt gehecht wanneer uit andere proeven blijkt, o. a.: door een uiterst gering bedrag aan ammoniak on uitriten, dat het water overigens eengroote mate van zuiverheid bezit, moonen wij toch dat in dit opzicht aan het IJsolwater de voorkeur moet worden ge- gegeven. Voor het maximum aan gloeiverlios wordt gewoonlijk
aangenomen 50 a GO mG per Liter water. Zoowel het IJsel- als het Vechtwater voldeed, voorzoover het aan de proef\' wei\'d onderworpen (zie kolom I der tabellen) aan dezen eisch; wat het Vechtwater betreft willen wij alleen opmerken dat de gloeiing om de straks genoemde redenen niet al te langdurig on niet al te hevig werd voortgezet, zoodat hot residu nog niet geheel wit was; de cijfers zijn dus hier waarschijnlijk nog iets te laag. Van eenig ver- band tusschen deze cijfers on die welke verkregen werden bij het bepalen van het reduceerend vermogen blijkt wei- nig, en wij voor ons hechten aan de laatsten nog de meeste waarde. |
|||||
|
9
|
||||||
|
C. Chloorgrehalte.
Hot chloorgehalte word bepaald volgens do bekende
mothoilo van Mohr, door titreoring mot oono neutrale oplossing van zilvernitraat van bepaalde sterkte en van ohloorvrij kaliumehromaat als indicator. Do resultaten zijn, als keukenzout berekend, in de kolom I\' dor tabellen op- genomen. Voor het I.Jsolwater werd als maximum 42 mO, als minimum 21 mO en gemiddeld 28 niG gevonden, terwijl deze cijfers bij hot Vechtwater respectievelijk 42, 18 en 28 bedroegen. Bij hot IJsolwator komen de hoogste cijfers voor het chloorgehalte met de laagste en de laagste cijfers vrij wel met de hoogste waterstanden overeen, zoodat hiortusschen verband schijnt te bestaan. Hij het Vechtwater is dat verband niet in diezelfde mate op te merken. Als maximum voor keukenzout wordt veelal aangenomen
300 mG per Liter. Het spreekt van zelf dat eene ver- gelijking van dit cijfer, met het oog op welwater genomen, en dat alleen honger is dan het geheele bedrag aan vaste stoffen in rivierwater voorkomende, met de gevonden cij- fers geone waarde heeft. De bepaling van het chloorge- halte van rivierwater kan, naar ons inzien, alleen strek- ken om na te gaan of de afwisselingen zoo groot en on- regelmatig zijn dat aan beduidenden toevoer van veront- reinigende stoffen in de rivier moet worden gedacht. Daar dit nu hier niet het geval is en, zooals wij reeds opmerk- ten, do afwisseling zoor goed uit het verschil in water- stand kan worden verklaard, kunnen de gevonden resul- taten gunstig genoemd worden. 1>. Hardheid.
Van alle watersoorten werd de gezamenlijke hardheid
bepaald volgens de methode van Boutron en Bondot met eene alcoholische oplossing van zeep van zoodanige sterkte dat elke graad op den gebezigden Hydrotiineter overeen» |
||||||
|
•
|
||||||
|
III
|
||||||
|
kwam met 10,3 mG calciumcarbonaat per Liter. De
resultaten zijn in kolom L der tabellen opgenomen. Denken wij ons de cijfers gevonden voor de vaste
stoffen, verminderd met het bedrag aan organische stoffen uit het gloeiverlies althans eenigszins op te maken en ver- der met het gevonden bedrag aan keukenzout, bij dehard- heidbepaling niet in rekening komende, zoo stemmen do gevonden resultaten over het geheel genomen vrij wel overeen, zoodat hierdoor wordt bevestigd dat het gehalte aan anorganische bestanddeelen ver beneden de grens blijft en bij het Vechtwater zelfs zeer gering is te noemen. Alleen eene wanverhouding tusschen de gewoonlijk voor- komende bestanddeelen zoo als calciumcarbonaat, calcium- sulfaat en magnesiazouten zou wellicht tot eenige beden- king kunnen leiden, en daarom werd van alle watersoor- ten hydrotimetrisch het bedrag dezer stoffen bij benade- ring bepaald. Hoewel wij nu zelven, om de geringe hoe- veelheden die bepaald moesten worden, aan deze methode geen groote waarde toekennen, bleek ons dit ten minste met voldoende zekerheid dat er van eenige wanverhouding tusschen de bestanddeelen geen sprake is. Het grootste gedeelte der vaste stoffen komt als koolzure kalk en het kleinste gedeelte als zwavelzure kalk en magnesiazouten voor. Ten overvloede hebben wij, om nog grootere zeker- heid hieromtrent te verkrijgen, zoowel van het Vecht- als van het IJselwater tot tweemaal toe een gewichtsanalyse uitgevoerd ter bepaling van het kalk —, het magnesia — en het zwavelzuurgehalte op de wijze als hieronder nader is aangegeven. £. Kalkzouten.
Van elk der watersoorten IJ", IJ\'1\', V en V\'1\' werd 1
Liter met een betrekkelijk ruime hoeveelheid cliloorammo- nium en een overmaat van ammoniumoxalaat bedeeld en daarna tot ongeveer 50 cM8 Ingedampt: vervolgens werd na bekoeling ammonia toegevoegd, gefiltreeitl, het preci- |
||||||
|
•
|
||||||
|
II
|
|||||
|
pitaat uitgewasschen, gedroogd, zacht gegloeid, met een
weinig ammoniuincarbonaat bevochtigd, nogmaals zacht gegloeid en gewogen. De residtaten als Cao berekend zijn in de kolom M der tabellen vermeld. F. Magnesiazouten.
Van dezelfde watersoorten als boven werd 1 Liter na
toevoeging van een weinig zoutzuur tot ongeveer 100 cM3 ingedampt en vervolgens de magnesia op de gewone wijze als magnesium-pijrophospbaat bepaald. De resultaten als magnesia berekend zijn op de tabellen in kolom N aan- gegeven. G. Zwavelzuur.
Wederom werd van dezelfde watersoorten als voor de
twee vorige proeven 1 Liter onder voorzichtige bijdrup- peling van verdund zoutzuur en bedeeling met een ruime hoeveelheid chloorbarium tot ongeveer 50 cM3 ingedampt. Het precipitaat van Bariumsulfaat werd op de gewone wijze verzameld, afgewasschen, gedroogd, gegloeid en gewogen en het daaruit berekende zwavelzuur in kolom O der tabellen opgenomen. De gevonden hoeveelheden kalk, magnesia en zwavelzuur
geven tot geenerlei opmerking aanleiding en bevestigen slechts dat de onderlinge verhouding der verschillende bestanddeelen zeer bevredigend kan genoemd worden. H. Ammoniak.
Aan de bepaling van ammoniak in drinkwater is in de
laatste jaren meer on meer gewicht gehecht. Niet alleen toch dat men de ammoniak als ontledingsproduct van rot- tende organische stoffen, vooral van dierlijken oorsprong, zoo algemeen vreest maar ook tot de ontwikkeling van lagere planten en dieren werkt deze stof mede en is dus ook om deze reden in drinkwater minder gewenscht. Werd dan ook vroeger als maximum nog 1 mG ammoniak per |
|||||
|
12
|
|||||
|
Liter water toegelaten, in den laatsten tijd is deze grens-
waarde tot op 0,1 niG per Liter teruggebracht. De ammoniak-bepaling werd door ons uitgevoci-d niet
het bekende reagons van Nessier, daartoe volgens het voorschrift van Hadow bereid, terwijl verder wen 1 gezorgd dat alleen gedestilleerd water, natriumcarbonaat en natrium- hydroxyde voor deze proeven werden gebezigd, die met Xessler\'s reagens bedeeld zelfs geen spoor ammoniak blee- ken te bevatten. Bij liet Vechtwater was het volkomen wegnemen dor
kleur voor de nauwkeurige bepaling van het ammoniak- gehalte een volstrekt vereischto, te meer daar voorloopige proeven reeds deden zien dat de hoeveelheid slechts uiterst gering was. Daartoe werd aan het Vechtwater, dat slechts zeer weinig kalkzouten bevat, eei>>t een kleine hoeveel- heid eener zeer geconcentreerde en ammoniakvrije oplos- sing van chloorcalcium toegevoegd en vervolgens de kalk door dikwijls herhaalde bijdruppeling van slechts enkele druppels eener geconcentreerde oplossing van natriumcar- bonaat langzamerhand geheel neergeslagen. Toii slotte word op de gewone wijze nog de gebruikelijke hoeveelheid natri- umhydroxyde toegevoegd. Alleen op deze wijze en bij aan- wending van zeer hooge cilinderglazen gelukte het ons nagenoeg volkomen kleurloos water te verkrijgen. Verder overtuigden wij ons door opzettelijk ingestelde proeven dat het ammoniakgehalte door deze behandeling geen vermin- dering ondergaat. De resultaten in kolom Q der tabellen opgenomen zijn voor het water dezer rivieren uiterst gun- stig, daar gedurende den tijd van ons onderzoek het maximum van 0,1 mG nimmer werd bereikt en gowoon- lijk het ammoniakgehalte zelfs l>eduidend daar beneden bleef; verder blijkt dat hier door filtratie de ammoniak geheel of althans bijna geheel verdwijnt. I. Salpeterigzuur.
Ook aan deze stof wordt, om dezelfde reden als bij de
|
|||||
|
13
|
|||||
|
ammoniak is vermeld, als dikwijls wijzende op in ontleding
en rotting verkeerendo organische stoffen, bijzonder veel gewicht gehecht, zoodat dan ook in goed drinkwater slechts sporen er van mogen voorkomen. De bepaling had plaats door middel van joodzink-amylum, bereid volgens het voor- schrift van Richter, en zwavelzuur. De resultaten, opge- teekend in kolom R der tabellen, bleken voor beide wa- teren weder bijzonder gunstig te zijn; alleen bij IJ10 kon een uiterst geringe hoeveelheid worden aangetoond. Het verdient opmerking dat bij het gr filtreerde water,
vooral bij dat van den IJsel, soms kleine hoeveelheden werden gevonden, terwijl hetzelfde water, doch ongefil- treerd, slechts sporen of in het geheel niets bleek te lie- vatten. En dat hier aan geene vergissing viel te denken bleek ons bij nader onderzoek, want de proeven werden verscheidene malen herhaald, doch steeds met hetzelfde resultaat. Of hier een toevallige verontreiniging van het filter heeft plaats gehad, of dat do optredende blauwe verkleuring wellicht aan andere oorzaken moet worden toegeschreven, hieromtrent achtten wij het niet noodig een nader onderzoek in te stellen, daar het ruwe water de meest bevredigende resultaten gaf. Wij willen alleen nog vermelden dat hetzelfde verschijnsel ons ook bij het wateronderzoek in 1877 en 1N7!) bij aanwending van een Cheavin\'s filter meermalen opviel. K. N:il|irl(l/nul\'.
Ook aan salpeterzuur in drinkwater wordt door sommigen
gewicht gehecht, en .meestal wordt dan daarbij aangenomen, dat het water van deze stof hoogstens G m(ï por Liter mag bevatten. Anderen daarentegen, en met dezen kunnen wij ons zeer goed vereenigen, zien in kleine hoeveelheden, zelfs bij aanmerkelijke overschrijding der bovengenoemde grenswaarde, minder bezwaar, daar deze stof, als het ro- sultaat eener volledige oxydatie van stikstofhondende or- ganische stoffen, natuurlijk de nadeelige eigenschappen |
|||||
|
u
|
|||||||
|
dezer stoffen niet meer bezit. In de eerste plaats werd
het residu van alle watersoorten, bij de bepaling der vaste stoffen verkregen, onderzocht volgens de methode van Braun door aanwending eener oplossing van aniline-sulfaat en zeer geconcentreerd zwavelzuur, en eveneens hetzelfde verricht met water dat met de grenswaarde van 6 mGr salpeterzuur per Liter werd liedeeld en tot denzelfden graad was geconcentreerd als de uittreksels der residu\'s. Daar nu de reactie bij deze hoeveelheid nog duidelijk plaats heeft (zelfs kleinere hoeveelheden gaven nog vol- doende aanwijzing) en die bij de verschillende watersoorten of minder sterk öf soms slechts uiterst zwak werd waar- genomen, bleek hieruit dat het salpeterzuur-gehalte maar zeer gering was. In de tweede plaats werd een onderzoek ingesteld op
de wijze als medegedeeld is door I. West-Knights (The Analijst C. 141) met behulp der Brucine-reactie. Ook bij deze colorimetrische proef, die bij de meeste watersoorten slechts in vergelijking met het aangegeven maximum werd uitgevoerd, is bevestigd geworden dat de grenswaarde niet alleen niet overschreden maar in de meeste gevallen lang niet bereikt werd. Ten overvloede werden volgens deze methode, die eene vrij nauwkeurige bepaling der hoeveel- heid toelaat, de watersoorten IJ5, IJ1*, IJ", LP", V8 en V\' meer volledig onderzocht en de resultaten, met de vorigen, in kolom S der tabellen opgeteekend. Bij deze proeven bleek dat alleen IJ5 dicht tot de gestelde grens naderde, maar de overigen er steeds beneden bleven, zoo- dat ook in dit opzicht de resultaten zeer bevredigend kunnen genoemd worden. Wat de andere bestanddeelen betreft, daaromtrent kunnen
wij zeer kort zijn: Kiezelzuur wordt in het water der beide rivieren slechts
tot een uiterst gering bedrag gevonden; liet Uselwater bevat sporen van ijzerverbindingen; het
Vechtwater iets meer maar toch onbeduidend; het be- |
|||||||
|
15
|
|||||||||
|
zinksel van beiden blijkt ook een weinig ijzer te bevatten.
In liet zand dezer rivieren, vooral bij de Vecht, komt ijzer steeds in geringe hoeveelheid voor: doch daar deze stoffen onschadelijk zijn kan verdere vermelding hier achterwege blijven. Van meer belang achtten wij het nog om een onderzoek
in te stellen omtrent het voorkomen van phosphorzuur- verbindingen, daar liet aanwezig zijn van deze stoffen in eenigszins beduidende hoeveelheid aan verontreinigingen zou kunnen doen denken. Dit had plaats volgens eene methode medegedeeld door I. West-Knights (The Analijst 5. 195) en hierop berustende dat een vloeistof, welke slechts sporen van phosphorzunr bevat, als zij met am- ïnonium-molybdaenaat wordt behandeld geen precipitaat maar wel een gele verkleuring vertoont, waarvan de sterkte door de hoeveelheid phosphorzunr wordt bepaald. Dat het kiezelzuur bij deze proef\' eefst volledig moet ver- wijderd worden is duidelijk, daar ook deze stof onder dezelfde omstandigheden eene geele verkleuring te weeg brengt. Zelfs na verdamping van het water uit IJsel en Vecht tot op Vio van uot oorspronkelijk volume (aan het Vechtwater moest hier weder de kleur ontnomen worden) was de ontstane tint zoo uiterst zwak-geel, dat van eene colorimetrische bepaling der hoeveelheid phosphorzunr geen sprake kon zijn. Twee Zwolsche wateren, het eene uit de pomp der school op het Kerkplein en het andere uit de pomp van de Wol we verst raat, ter vergelijking op de- zelfde wijze op phosphorzunr behandeld, gaven een zeer waarneembare klein, zoodat van de eerste watersoort, die de sterkste klem gaf, de hoeveelheid phosphorzuur dan ook gemakkelijk bepaald kon worden: zij bedroeg 2 mG per Liter. Bleek ons hieruit hoe gevoelig deze reactie is, er kon tevens uit worden besloten dat Usel- en Vecht- water maar uiterst zwakke sporen van phosphorzuur be- vatten. |
|||||||||
|
16
|
|||||
|
Microscopisch onderzoek.
Hoewol hot scheikundig; onderzoek ons spoedig de over-
tniging gaf <lat het water der heide rivieren een hooge mate van zuiverheid bezit en geen kenmerken van veront- reiniging van eenige beteekenis vertoont, achtten wij het toch wensclielijk, ter verkrijging van meerdere zekerheid, om liet water ook aan een microscopisch onderzoek te onderwerpen. Onze microscoop liet niet 2 oculairs en ;{ objectieven (! verschillende vergrootingen toe, en wel als minimum 80 en als maximum G7M maal. liet meest is gewerkt met een 310voudige vergrooting, die in den regel voldoende bleek en waarbij zeer zuivere beelden ontstonden. De sterkste vergrooting werd alleen gebezigd om enkele bijzonderheden na te gaan en de zekerheid te erlangen dat, althans bij deze vergrooting, niets belang- rij ks aan onze aandacht ontsnapte. Wanneer het water slechts zwak troebel is, zooals bij het Vechtwater on som- tijds ook bij het Uselwater, kan het bezinksel, dat na on- geveer 24 uren ontstaan is, terstond voor het microscopisch onderzoek worden aangewend. Zand en kleideeltjcs en organische stoffen hebben dan niet zoo de overhand dat zij de waarneming der lagere plantjes en diertjes te veel belemmeren. Is echter liet water zeer troebel, zooals bij het Uselwater dikwijls het geval is, dan worden deze zoodanig door klei- en slibdeeltjes bedekt, dat geen na uw- keurige waarneming mogelijk is. In dit geval slaagden wij op de volgende wijze het gemakkelijkst om bruikbare bezinksels te verkrijgen: na slechts gedeeltelijke bezinking werd het water tot op ongeveer l/i gedeelte afgeheveld en dit af\'gohevelde werd na cenigen tijd op dezelfde wijze behandeld terwijl, zoo noodig, op dezelfde wijze nog één- of tweemaal hetzelfde werd verricht. De resten werden dan telkens in kleinere fleschjes overgebracht, ter bezin- king weggezet en daarna onderzocht: sommige dezer be- zinksels bleken dan zeer bruikbaar te zijn. |
|||||
|
17
|
|||||
|
In de bezinksels van het IJselwater werden behalve
zand- en kleideeltjes, overblijfselen van plantaardigen oor- sprong en eenige gedesorganiseerde stof, de volgende le- vende organismen gevonden: . a. plantjes. < Iscillatoriën, vooral Oscillatoria autumnalis;
van Desmidiaceen: Closterium, Penium Brebissonii,
Desmidium Swartzii, Scenedismus, Baphidinm en Anki- strodesmus falcatus; van Diatomaceën: Fragillaria capucina, Synedra, Diatoma
vulgare, Himantidium pectinale, Astrionella formosa, Gy- rosigma attennatiim, Amphora ovalis, Navicula, Nitzschia en SirureUa; van Conforvaceën vooral Conferva floccosa;
verder zeer enkele malen Spirogyra oedygonius en enkele
Palmellaceën. b. diertjes.
Reeds met het ongewapend oog werden dikwijls boven
de bezinksels de in zoet water veel voorkomende kleine schaaldiortjes, behoorende tot het geslacht Daphnia, ont- dekt, vooral Daphnia pulex; ook Copepoda kwamen enkele malen voor. Van Lobosa werden alleen hoogst enkele malen Trinema
acinus opgemerkt. Van de twee hoofdafdelingen der infnsorien, de Fla-
gellata en de Ciliata, schijnen eerstgenoemden slechts wei- nig voor te komen: enkele monadina, en daaronderMonas en Uvella glancoma, werden opgemerkt. Ciliata werden altijd waargenomen, soms in vrij groot aantal, en daar- onder vooral Panimecia. Daar bovengenoemde plantjes en diertjes steeds in
meerdere of mindere mate in goed rivierwater voorkomen, geeft liet gevondene tot geene bedenking aanleiding. Alleen blijkt er uit dat ook om deze reden een degelijke filtratie of zuivering noodig is. De zoozeer gevreesde bacteriën of splijtzwammen werden
|
|||||
|
IS
|
|||||
|
nimmer waargenomen: hoewol deze plantjes uiterst klein
zijn (van 1/500 tot V:
mt() millimeter) was liet vermogen van
den microscoop, die ter onzer beschikking stond, toch
nog voldoende om ze, hij aanwezigheid, op te merken. Ten overvloede hebben wij ons hiervan door waarneming van bacteriën, uit bedorven vleesch, bloed en dierlijk afval verkregen, overtuigd. Het komt ons dan ook voor dat er niet veel kans be-
staat bacteriën, zelfs bij hooge uitzondering, in deze ri- vieren aan te treffen. Niet alleen dat de groote zuiverheid van het water hot ongeschikt maakt voor de ontwikkeling dezer organismen, maar hoogst waarschijnlijk gaan do bac- toriën, die hij het stroomen langs steden en dorpen in de rivier mochten gevoerd worden, roods zoor spoedig bij hot gebrek aan hot noodige voedsel te gronde. Omtrent hot Vechtwater kunnen wij zoor kort zijn, daar
hier in hoofdzaak dezelfde organische wezens werden opge- merkt als hoven zijn vermeld, hoezeer dan ook in verschillende verhoudingen. Zoo schijnen hier, om slechts iets te noemen, Fragillaria Capucina in kleiner en daarentegen Synedra maar vooral Conforvaceën in grooter getal voor te komen. Verder worden in het Vechtwater soms enkele vormen waargenomen die in IJsolwater niet worden opgemerkt, zooals Trichoda angulata on Anguillula fluviatilis, hoewel deze ook hier slechts bij uitzondering voorkomen. Daar ook hier geen bacteriën werdend erkend meenen wij, wat het microscopisch onderzoek betreft, de beide watersoorten als oven gunstig te mogen aanmerken. Wij moeten evenwel opmerken dat voor het microsco-
pisch onderzoek de tijd wellicht wat gunstig kan geweest zijn: zooals bekend is staat de ontwikkeling van die lagere plantjes en diertjes in nauw verband met de temperatuur. Bij groote zomorwannte is deze ontwikkeling het sterkst, zij wordt minder naar gelang de temperatuur daalt en bij aanhoudende strenge vorst houdt die ontwikkeling zelfs bijna geheel op. Toen wij het eerste water verzamelden |
|||||
|
1!)
|
|||||
|
op 16 on 17 September 1.1. was de temperatuur die in den
zomer soms tot 25° ii 27° C kan stijgen. reeds tot lö,°0 afgenomen, verminderde daarop vrij spoedig en kwam ge- durende geruimen tijd althans dicht bij het vriespunt. Hoewel nu altijd levende organismen werden waargenomen, meenen wij toch te hebben opgemerkt dat ze bij lagere temperatuur in minder groot getal voorkwamen: zoo wer- den o. a. in IJ" en V7 slechts enkele infusoriën ontdekt. Vooral met het oog op het voorkomen van bacteriën, hier vooral van gewicht, meenden wij er op te moeten wijzen dat ons onderzoek om bovengenoemde reden niet volledig kon zijn. Hoewel niet zeer waarschijnlijk zouden wij toch de mogelijkheid niet durven ontkennen dat er soms bij uitzondering, vooral dos zomers, eenige bacteriën kunnen worden waargenomen. Filtreering door IJselzand.
Hoewel de invloed van het Uitroeren door IJselzand in
het voorgaande reeds in hoofdzaak is medegedeeld en met een oogopslag uit de tabellen kan worden nagegaan, wil- len wij nog nader met een enkel woord hierop terugkomen. Door filtreering bleek ons ten eerste dat het water volko- men helder kan worden verkregen, zelfs dan wanneer het, zooals IJS, buitengewoon troebel is: mits zulks slechts langzaam plaats heeft. Dat het water I.IS, bij den buiten- gewoon hoogen waterstand van 4 December 1.1. geschept, in de hoogste mate troebel was bleek niet alleen bij be- paling in gewicht van het bezinksel, zijnde lfili mG per Liter en waarvan bij gloeiing 28 mG verloren gingen, maar ook vooral hieruit dat hot na ruim 4 maanden staan nog zwak troebel was. Toch werd dit water door ons filter volkomen bolder verkregen: dat echter de snelheid van filtreeren hier in de eerste plaats in rekening moet ge- bracht worden, bleek ons uit de omstandigheid dat wij door hetzelfde filter naar verkiezing konden verkrijgen kristalhelder, zwak opaliscorend, sterk opaliseerend en |
|||||
|
20
|
|||||
|
troebel water. Hoewol men nu uit proeven, in het klein
genomen, niet altijd tot resultaten, in het groot te ver- wachten, kan besluiten, achtten wij het toch van genoog- zaam l>elang omtrent deze zaak een nader onderzoek in te stellen, en wel door eens na te gaan welke verhouding er tusschen de hoeveelheid water per etmaal door het filter vloeiende en den inhoud van dat filter moest bestaan om de verschillende toestanden, hierboven genoemd, te ver- krijgen. Ons bleek hierbij het volgende: was die verhouding ^,
i\' of\' zelfs 1, zoo werd het water kristalhelder verkregen: bij 1| werd een uiterst zwakke opaliseering waargenomen, bij IJ was die al zeer duidelijk, bij 2 begon het water al zwak troebel te worden, terwijl bij 3 en daarboven bepaald troel>el water werd verkregen. Bij het Vechtwater werd omtrent de kleur nagenoeg
hetzelfde opgemerkt. Hoe langzamer het uitroeren geschiedt zooveel te meer vermindert de kleur, doch zelfs bij de verhouding van slechts } bleef dat water nog altijd een duidelijk bruingele tint behouden. Verder bleek dat het gehalte aan anorganische bestand-
doelen geen noemenswaanlige verandering en, in normale omstandigheden, waarschijnlijk slechts een hoogst onbe- duidende vermindering zal ondergaan. Dat enkele cijfers in onze tabellen hiermede niet geheel
overeenstemmen, en vooral een vergelijking van V* met V8\' in de kolommen H en L zelfs op een beduidende ver- meerdering schijnen te wijzen, is alloen aan abnormale omstandigheden, waaronder het filtreoren plaats had, toe te schrijven en wel hierin bestaande dat onze filters steeds gevuld werden gehouden on slechts nu en dan, soms met weken tussehenruimte, in werking werden gesteld. Ook ons viel liet toenemen der vaste stoffen en van de hardheid bij V eerst op, en daarom werden de proeven nog een paar malen herhaald, doch steeds werd hetzelfde bedrag gevonden. |
|||||
|
21
|
|||||
|
Het gehalte aan organische stoffen onderging steeds een
belangrijke vermindering maar bleef bij het Vechtwater nog zeer ver boven het maximum van 10 m.G., terwijl eindelijk het afnemen en soms het geheel verdwijnen van het ammoniakgehalte opmerking verdient. Hoewel wij nu niet meenen dat door Uitroeren alleen
werkelijk schadelijke stoffen, zooals Bacteriën wanneer deze in het water aanwezig mochten zijn, volledig kunnen worden teruggehouden, zelfs na de vorming van een diato- mëen-weefsol in de bovenste lagen van het filter, blijkt toch het water door filtratie zoodanig in zuiverheid toe te nemen, dat het in elk geval nog minder geschikt is te achten voor de ontwikkeling dier organismen. Eerst na weken lang staan ontstaat in het gefiltreerde water een uiterst gering bezinksel. Zuivering door Ferrichlorid.
Omtrent een zuivering door ferrichlorid, door ons op
het water der beide rivieren herhaaldelijk toegepast, zullen wij nog het volgende modedeelen. Het ruwe IJselwater met de gewone hoeveelheid ferrichlorid van 32 mG per Liter behandeld (zelfs een kleinere hoeveelheid is hier nog toereikende) bleek in alle opzichten even goede resultaten te geven als door filtreeron te verkrijgen zijn. Het reeds gefiltreerde water aan deze behandeling onderworpen gaf een onberispelijk water. Het reduceerend vermogen, bij IJ1" nog 8,9, daalde hier tot 5,1; het bijvoegen eener aequi- valente hoeveelheid natriumcarbonaat bleek hier desver- kiezende te kunnen wonlen nagelaten. Bij het Vechtwater bleek de gewone hoeveelheid ferri-
chloride eenigszins grooter te moeten worden genomen: ook wordt hier de bijvoeging van natriumcarbonaat bepaald ver- eischt, daar de geringe hoeveelheid alkaliën en alkalische aarden, die in Vechtwater voorkomen, de werking zelfs na lang staan niet toelaat. Door deze zuivering wordt het Vecht- water niet alleen helder maar ook nagenoeg volkomen |
|||||
|
22
|
|||||
|
kleurloos, terwjjl het reduoeerend vermogen aanmerkelijk
vermindert, alhoewel dan ook hot maximum van 10 mG nog steeds overschreden wordt, zelfs liij zuivering van reeds gefiltreerd water. Besluit.
Het besluit van ons onderzoek is als volgt: het ruwe
water zoowel van i.Isel als Vecht achten wij wegens troe- belheid en het daarin voorkomen van levende organismen voor drinkwater ongeschikt, waarbij voor het Vechtwater nog de sterk bruingele tint komt die althans niet tot aanbeveling strekt. Voor zoover uit het tot heden ingestelde onderzoek kan
worden afgeleid, bezit het IJselwater, wat het daarin voor- komen van minder gewenschte stoffen betreft, een zooda- nigen graad van zuiverheid, dat het, na eene degelijke filtratie of na eene zuivering door ferrichlorid, een voor- treffelijk drinkwater kan opleveren. Ook omtrent het Vechtwater is ons oordeel, wat de
onschadelijkheid betreft, even gunstig doch hier zou eene zuivering dooi1 ferrichlorid bepaald noodzakelijk zijn om het water die kleurloosheid en daardoor die aantrekkelijkheid te geven, welke alleen tot een algemeen gebruik er van zou kunnen leiden, liet gering gehalte aan anorganische stoffen doet dit water echter bij het IJselwater ten achter staan. Wanneer dan ook een nader onderzoek gedurende de
zomermaanden even bevredigende resultaten mocht blijven opleveren, en wij hebben reden dit omtrent het IJselwater althans te kunnen verwachten, en wanneer blijken mocht dat op de Veluwe geen even goed of geen nog beter wa- ter in voldoende hoeveelheid is te verkrijgen, zoo is het onze overtuiging, bij bekendheid met den toestand van het Zwolsche drinkwater, dat het voor onze stad een wei- daad zoude zijn, wanneer, door het daarstellen van een waterleiding, zorgvuldig gefiltreerd en dus volkomen helder |
|||||
|
23
|
|||||||
|
en kleurloos I.Iselwater algemeen verkrijgbaar kon worden
gesteld. Hopende hiermede aan Uwe opdracht te hebben voldaan,
en ons gaarne bereid verklarende omtrent de wijze van onderzoek of omtrent sommige bijzonderheden desverlangd meer uitvoerige inlichtingen te verschaffen, blijven wij met de meeste hoogachting: Uwe dienstvaardige Dienaren,
Dr. H. F. KUIJPER. A. BOXMAN. Zwolle, 28 April 1883. |
|||||||