Fenylkwikacetaatintoxicatie bij mestkalveren;
A. van Keulen en H. A. van den Berg . . 785

Het celgetal en het voortschrijdend celgetal
van bedrijfsmelkmonsters in Zuid-Nederland
gedurende 1976; O. J. H. Devos, F. //. J.
Jaartsveld, ]. M. ]. van de Laar, ]. C. H. Peij-
nenburg, J. C. H. Perriëns, J. M. F. Saes en
H. J. C. Verberne.......795

Transportschade slachtvarkens 1976. Voorlopige
mededeling; G. P. Corstiaensen, ]. ]. M. de
Bruin, L. H. H. M. Lendfers, ]. G. van Log-
testijn en A. Th. Verdijk......811

VETERINAIR JOURNAAL, REFERATEN, BOEKBE-
SPREKING, INGEZONDEN, BERICHTEN EN VER-
SLAGEN, MEDEDELINGEN, DOORLOPENDE AGEN-
DA, MAATSCHAPPIJNIEUWS: zie binnenblad.

de bank die kredietverlening
aan dierenartsen en
laatstejaars studenten tot
haar specialiteiten rekent.

Ter nadere introductie: Een algemene bank,
niet onhandelbaar groot, maar groot genoeg
om uiterst solide te zijn. Een bank gewend
om te luisteren en om mee te denken.

Phenylmercuric Acetate Poisoning in Veal Calves
A. VAN KEULEN²) en H. A. VAN DEN BERG³)

In de periode 28 mei - 12 juli 1974 werden in Nederland ca. 26.600 mestkalveren gevoederd
met kunstmelk voor kalveren, met een zetmeelcomponent (2/2%) waaraan in Engeland per
abuis fenylkwikacetaat was toegevoegd. Ter bescherming van de consument werden de volgende
maatregelen genomen:

— berekend werd de maximaal toelaatbare concentratie totaal-kwik in kalfsvlees en -organen
met als beleidsbasis de W.H.O. technical report series 505 en 532;

— van de „besmette" kalveren zonder ziekteverschijnselen werden lever en nieren afgekeurd;
van vele kalveren werden monsters vlees en organen geanalyseerd op totaal-kwik;

— zieke en gestorven „besmette" dieren (2930 stuks) werden afgekeurd voor consumptie;
een aantal monsters van vlees en organen en van diermeel, gemaakt uit besmet destructie-
materiaal, werd geanalyseerd;

— de nog niet gevoederde besmette kunstmelk voor kalveren werd ingenomen en vernietigd.
De resultaten van de analyses geven aan dat de totaal-kwik gehaltes in vlees steeds minimaal
een factor 20 beneden het „aanvaardbare" niveau van 1 mg/kg lagen. Ontoelaatbare concen-
traties werden aangetoond in nieren en, in mindere mate, in de lever.

De resultaten geven aan dat de genomen maatregelen, om de consument te beschermen, vol-
doende zijn geweest.

During the period from May 28 to July 12, 1974, approximately 26,600 veal calves in the
Netherlands were fed a milk replacer with a starch constituent (2.5 per cent) to which phenyl-
mercuric acetate had been added by mistake in England. The following measures were adopted
to protect consumers:

— - the maximum permissible concentration of total mercury in meat and organs of calves was

— the livers and kidneys of those "contaminated" calves which did not show any symptoms
were condemned; samples of the veal and organs of a large number of calves were exa-
mined for the presence of total mercury;

— diseased calves and "contaminated" calves which had died (2,930 animals) were declared
unfit for human consumption; a number of samples of veal and organs as well as of meat-
and-bone meal made from contaminated material that was intended for destruction, were
analysed;

The results of the analyses showed that the concentrations of total mercury in veal were at
least twenty times lower than the "acceptable" level of 1 mg/kg. in every case. Inadmissible
, concentrations were detected in the kidney and, to a less extent, in the liver. The results show
that the measures adopted to protect consumers were adequate.

1 Het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid adviseerde en participeerde in de coördi-
natie en interpretatie van de analyseresultaten (zie aldaar).

Door een veevoederfabrikant werd in
de periode tussen 28 mei 1974 tot 12
juli 1974 tengevolge van een fout in een
Engels toeleveringsbedrijf in kunstmelk,
bestemd voor mestkalveren, ontsloten
zetmeel (2/2%) verwerkt dat 500 mg/
kg fenylkwikacetaat (FKA) bevatte.
Deze zetmeelcomponent was normaal in
Engeland bestemd voor gebruik als
lijmbasis voor briquetten of in behan-
gersplakmeel, waarbij het kwikprepa-
raat als fungicide wordt bijgemengd. In
Nederland wordt voorzover bekend
deze toevoeging van een kwikpreparaat
niet toegepast. De met kwik besmette
charges kunstmelk voor kalveren werden
in genoemde periode afgeleverd aan een
groot aantal afnemers in Nederland,
Italië en in geringe hoeveelheid in enke-
le andere Europese landen.
Practisch geheel kon worden nagegaan
aan welke afnemers in Nederland was
geleverd. Tevens waren in bedoelde
periode naast de besmette charges ook
onbesmette charges aan deze afnemers
geleverd in een verhouding van onge-
veer 40% besmet en 60% onbesmet.
Doordat de verdeling besmet en onbe-
smet kunstkalvermelk per afnemer on-
bekend was, was er derhalve een grote
variatie in de toevoer van FKA aan de
betreffende mestkalveren. Hierdoor
kwam pas in de eerste helft van juli de
kwikbesmetting aan het licht omdat
meerdere tientallen kalveren stierven en
enkele honderden kalveren ziekte- (in-
toxicatie) verschijnselen vertoonden.
Dit trad zowel op bij kalveren bij Neder-
landse afnemers als bij afnemers in het
buitenland. Een uitgebreid overzicht van
de gang van zaken in de eerste helft van
juli is terug te vinden in de publicatie
van Dekker (3).

De ziekteverschijnselen vertoonden ver-
schillende beelden; het eindstadium
ging meestal gepaard met nierinsuffi-
ciëntie waardoor uremie ontstond. Be-
wegings- en evenwichtstoornissen tra-
den veelal op (10).

Gezien het weinig typische ziekte- en
sectiebeeld kon, ondanks uitgebreid on-
derzoek dat van de zijde van de, in deze.

veruit belangrijkste veevoederleveran-
cier, (bijna 99% van de besmette
kunstmelk is door deze afgeleverd) be-
gin juli, met inschakeling van het Cen-
traal Diergeneeskundig Instituut, het
Centraal Instituut voor Voedingsonder-
zoek/T.N.O. en de Faculteit voor Dier-
geneeskunde, werd ingesteld, pas op 12
juli de diagnose kwik-intoxicatie defi-
nitief worden gesteld. Onmiddellijk
werd toen contact opgenomen met de
Veterinaire Hoofdinspectie van de
Volksgezondheid (V.H.I.), de Veeartse-
nijkundige Dienst (V.D.) en via de
V.H.I. met het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid (R.I.V.). Zonder enig
voorbehoud werden alle gegevens ter
beschikking gesteld of toegezegd ten-
einde tot een zo goed mogelijke evalua-
tie te kunnen komen, terwijl na het be-
kend worden van de diagnose, door de
betrokken veevoederindustrie nog prac-
tisch alle aanwezige restanten van ge-
leverde charges kunstkalvermelk bij de
afnemers konden worden teruggenomen
en separaat opgeslagen tezamen met de
nog aanwezige besmette voorraad. Bij
de importeur (dochteronderneming van
het Engelse toeleveringsbedrijf) werd
eveneens de nog aanwezige giftige zet-
meelcomponent geblokkeerd.
Bij de beoordeling van de ontstane
situatie deden zich twee belangrijke
problemen voor:

1. het vleeskeuringsprobleem: in hoe-
verre zijn besmette mestkalveren, al
dan niet met ziekteverschijnselen,
nog geschikt voor menselijke con-
sumptie;

2. het exportprobleem: veruit het groot-
ste gedeelte van het geproduceerde
vlees van mestkalveren wordt ge-
exporteerd, en moeilijkheden waren
te voorzien.

Voorts moest beoordeeld worden wat er
gebeuren moest met de nog opgeslagen
\'besmette kunstmelk voor kalveren en de
besmette zetmeelcomponent, en of
er speciale maatregelen noodzakelijk
waren in relatie tot de vernietiging van
afgekeurde, besmette dieren en organen.
Uit de overgelegde gegevens bleek, dat
circa 26.600 mestkalveren gedurende

korte of langere tijd met besmette kunst-
melk voor kalveren waren gevoerd.
Hiervan werden 2930 dieren afgekeurd
en vernietigd.

Bij het overleg tussen de V.H.I., de V.D.
en het R.I.V. alsmede met de meest be-
trokken veevoederfabrikant, werd als
beleidsbasis de W.H.O. technical report
series nr 505 (12) en 532 (13), en de
gegevens omtrent kwik vervat in het
R.lv.-rapport: „Vormt de kwikbelas-
ting van de mens in Nederland een pro-
bleem" (15) gebruikt. Van fenylkwikace-
taat (F.K.A.) was uit de literatuur be-
kend, dat de toxiciteit overeenkomt met
die van anorganisch kwik, omdat in het
organisme een snelle ontleding plaats-
vindt van FKA in anorganisch kwik (2,
7, 9, 11). Uit vele onderzoekingen met
meerdere diersoorten was gebleken dat
na FKA-toediening een verhoogd kwik-
gehalte vooral aanwezig was in de nie-
ren en (in mindere mate) in de lever (1,
2, 4, 5, 6, 7, 8,9,12).
Berekend werd de hoeveelheid totaal-
kwik welke maximaal in het kalfsvlees-
en organen aanwezig zou mogen zijn
zonder dat dit gevaar op zou leveren
voor de volksgezondheid. De W.H.O.
stelt een aanvaardbaar niveau van 0,3
mg totaal-kwik per week per persoon
(13, 14).

Tn Nederland is de consumptie van
kalfsvlees kleiner dan 1 kg per persoon
per jaar. Een consumptie van 5 kg per
persoon per jaar is gelijk aan 100 gram
per week. Rekening houdend met kwik-
opname via andere voedingsmiddelen,
kan berekend worden dat in 100 gram
kalfsvlees niet meer dan 0,1 mg (1 mg/
kg = 1 ppm) totaalkwik aanwezig zou
mogen zijn.

1. Door de meest betrokken veevoeder-
fabrikant werd ervoor zorg gedragen
dat vrijwel alle dieren die besmet voer
gedurende korte of langere tijd hadden
opgenomen en welke geen ziektever-
schijnselen vertoonden (z.g. verdachte
dieren) naar één aangewezen slachthuis
— Aalten — werden afgevoerd. Een
gering aantal werd afgevoerd naar
enkele andere slachthuizen.

2. Deze dieren werden, indien geen af-
wijkingen werden aangetroffen, wat be-
treft het vlees goedgekeurd voor con-
sumptie terwijl de levers en nieren
krachtens art. 30 van het Vleeskeurings-
besluit systematisch werden afgekeurd
omdat uit de literatuurgegevens en uit
de eerste analyseresultaten, die snel in
aantal toenamen dankzij de meerdere
competente laboratoria die ingeschakeld
werden, verwacht mocht worden dat
hierin ontoelaatbare hoeveelheden kwik
aanwezig zouden zijn.

3. De gestorven dieren en alle dieren
met van kwik-intoxicatie verdachte
ziekteverschijnselen werden rechtstreeks
afgevoerd naar de destructor te Son. Zij
werden krachtens art. 22 van het Keu-
ringsregulatief afgekeurd en gedestru-
eerd. Van een aantal zieke dieren wer-
den vlees, nieren en levermonsters op
totaal-kwikgehalte onderzocht om na te
gaan of in deze dieren een hoger kwik-
gehalte aanwezig was dan in de klinisch
gezonde, met besmet materiaal gevoer-
de, dieren.

De afgekeurde levers en nieren werden
in de destructor te Bergum gedestru-
eerd, teneinde spreiding van het be-
smette, afgekeurde materiaal te berei-
ken. Regelmatig werden monsters van
de destructieketels, van de vettanks en
van het eindprodukt na menging in de
silo op gehalte aan kwik gecontroleerd.

4. Systematisch werden onderzoekin-
gen verricht teneinde de kwikgehaltes
m het vlees, nieren en levers van de
verdachte dieren te volgen en te evalu-
eren. Controlemonsters van niet be-
smette dieren werden eveneens geana-
lyseerd. In beperkte mate werden aan-
vankelijk ook zwezerik en hersenen van
verdachte dieren onderzocht om na te
gaan of een zekere concentratie van het
kwik plaatsvindt zoals dat in nier en
lever het geval is.

vlees-, nier- en levermonster op totaal-
kwik geanalyseerd. Na enige tijd werd
de frequentie voor de vleesmonsters
verminderd tot 1/10, 1/20 en later (tot
30 december 1974) tot 1/50 van de op
het slachthuis aangeboden kalveren, met
een minimum van één kalf per stal per
dag. De frequentie voor onderzoek van
de nier- en levermonsters lag een factor
5 lager. Eind 1974 waren alle met be-
smette kalvermelk gevoederde kalveren
geslacht.

5. De door de betrokken veevoeder-
fabrikant ingenomen en geblokkeerde
besmette kunstkalvermelk werd door de
Officier van Justitie door middel van
de Algemene Inspectie Dienst van het
Ministerie van Landbouw en Visserij in
beslag genomen. Dit besmette materiaal
werd in overleg met het Ministerie van
Volksgezondheid in de verbrandings-
oven van de gemeente Rotterdam ver-
nietigd. De geblokkeerde voorraad bij
de importeur, een dochteronderneming
van de Engelse producent, werd terug-
gevoerd. De Engelse overheid heeft ter-
stond maatregelen genomen om herha-
ling van de fatale vergissing te voorko-
men.

6. Alle vleeskeuringsdiensten en met
name speciaal de vleeskeuringsdienst
Aalten (waar vrijwel alle slachtingen
van de verdachte dieren konden worden
geconcentreerd) evenals de Rijksuit-
voerkeuringsdiensten ontvingen onmid-
dellijk mededeling van de genomen be-
leidsmaatregelen. Eveneens werden alle
practiserende dierenartsen op de hoogte
gebracht van genoemde maatregelen en
van de mogelijke ziekteverschijnselen en
sectiebeelden die door kwikintoxicatie
bij deze jonge runderen optreden.

Op verzoek van de Rijksoverheid is een
verordering door het Produktschap voor
Vee en Vlees in het leven geroepen
waarbij speciale merking en slachting
onder toezicht is voorgeschreven bij het
optreden bij slachtdieren van besmetting
met chemische stoffen (of bij ernstige
verdenking hiervan) die gevaar kan op-
leveren voor de volksgezondheid. Dit is
geschied voor het geval medewerking
daartoe zou worden geweigerd.

1. Teneinde ieder risico te voorkomen
dat „tegen"-maatregelen werden geno-
men, werd de export van vlees van
mestkalveren die korte of langere tijd
besmet veevoeder hadden opgenomen,
onmiddellijk stopgezet, alhoewel con-
sumptie van het vlees van de niet zieke
dieren uit een oogpunt van gezondheid
van de mens veilig bleek te zijn. Voorts
werden onmiddellijk de betreffende
veterinaire overheidsdiensten van de
landen waarheen het giftige zetmeel-
produkt, al dan niet verwerkt in Neder-
land in kunstmelk voor kalveren, was
geë.xporteerd op de hoogte gesteld van
de situatie.

2. De export van z.g. startkalveren
(mestkalveren, die korte tijd opgezet zijn
en dan worden geëxporteerd om ter
plaatse verder te worden gemest) van
bedrijven met besmet voer, werd even-
eens onmiddellijk stopgezet.

3. Italië, dat op nog uitgebreidere
schaal van een veevoederfabrikant met
FKA besmet kunstmelk voor kalveren
had ontvangen, stelde op 31 juli 1974
voor alle uit Nederland in te voeren
kalfsvlees een limiet voor het kwik-
gehalte van 0,007 ppm. Aangezien in
enkele gevallen het kwikgehalte van niet
besmet kalfsvlees reeds deze limiet
overschreed, stond in feite de gehele
export stop. Dankzij snel persoonlijk
overleg tussen de beide verantwoorde-
lijke Veeartsenijkundige Diensten, werd,
zij het pas na meerdere weken, deze on-
gemotiveerde Italiaanse eis ingetrokken.

Dit geschiedde echter pas nadat de be-
trokken ministers van Volksgezondheid
in Italië en van Landbouw en van
Volksgezondheid in Nederland hierbij
rechtstreeks werden betrokken en nadat
het op korte termijn bijeengeroepen
Permanent Veterinair Comité van de
E.E.G. de Nederlandse maatregelen met
de grootst mogelijke meerderheid vol-
doende achtte om het intercommunau-
taire handelsverkeer verantwoord te
waarborgen.

(H. J. G. M. C a n t O n-v a n G e s s e 1,
E. M. den Tonkelaar en R.
Kr O e s, Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid, Postbus 1, Bilthoven).

Door de grote hoeveelheid monsters
werden de eerste tijd de analyses uitge-
voerd door vier instituten:*)
Centraal Instituut voor Voedingsonder-
zoek/TNO (CIVO) te Zeist (Ir. F.
Dukel);

Instituut voor Visserij Producten/TNO
(IVP) te IJmuiden (Dr. A. Ruiter);
Rijks Instituut voor de Volksgezondheid,
Laboratorium voor Chemisch Levens-
middelen Onderzoek (LCLO) (Dr. P. L.
S c h u 11 e r en Dr. H. A. M. G. V a e s-
s e n).

In een later stadium werden de mons-
ters alleen nog maar door het CIVO ge-
analyseerd.

Ter bepaling van het totaal-kwik ge-
halte in dierlijke organen wordt door
het R.I.V. gebruik gemaakt van vlam-
loze atomaire absorptiespectrometrie. De
onderste detectiegrens is 0.005 mg
kwik/kg weefsel.

De methoden, zoals die gebruikt zijn
door de andere medewerkende instituten
zijn gebaseerd op hetzelfde principe,
maar in de uitvoering komen onderlinge
verschillen voor (wisselende destructic-
tijd; gebruik van rondpompmethode
naast „open eind" methode).
Deze verschillen zijn echter niet zo
groot, dat afwijkingen van belang in de
uitkomsten verwacht behoefden te wor-
den. De detectielimiet bij deze instituten
ligt bij 0.01 mg kwik/kg weefsel.
Nadat een deel van de vlees-, nier- en
levermonsters geanalyseerd was, is met
behulp van de F-toets nagegaan of de
resultaten van de vier instituten verge-
lijkbaar waren. Hieruit bleek voor vlees
en nieren geen verschil te bestaan bij
95% betrouwbaarheid, terwijl voor
lever geen verschil aanwezig was bij
97% betrouwbaarheid.

De analyseresultaten van de vlees-,
nier- en levermonsters van de besmette,
klinisch gezonde kalveren in het tijdvak
van 17 juli-30 december 1974, zijn res-
pectievelijk weergegeven in de figuren
1, 2 en 3.

Figuur 1 geeft aan dat het gemiddelde
totaal-kwik gehalte in het vlees steeds
duidelijk beneden het „aanvaardbare"
niveau van 1 mg/kg is gebleven (mini-
maal een factor 20). In de eerste 2
weken waren er enkele uitschieters (één
monster van 0.55 mg/kg) doch ook in
de 4e en 6e 2-wekelijkse periode wer-
den nog enkele niet verklaarbare hoge
waarden waargenomen; gevaar voor de
consument, heeft echter, onzes inziens,
nooit bestaan.

Uit figuur 2 valt af te lezen dat het ge-
middelde gehalte in de nieren in de
eerste periode van 2 weken ca. 26 mg
kwik/kg bedroeg, hetgeen een factor
500 hoger is dan in het vlees. Daarna
vond een geleidelijke afname plaats en
bij de laatste „besmette" kalveren die
geslacht werden, kon gemiddeld nog
slechts 0.2 mg/kg kwik in de nieren
worden aangetoond.

Uit figuur 3 blijkt dat de waarden die
gevonden zijn na analyse van de lever-
monsters gemiddeld een factor 6-7
lager lagen dan in de nieren, maar de
afname in de tijd vertoonde hetzelfde
beeld als bij de niermonsters.
Uit de gevonden kwikgehaltes in enkele
zwezerik- en hersenmonsters bleek dat
de zwezerik weinig kwik bevatte (op
17/7: gem. 0.15 mg/kg in 3 monsters)
hetgeen overigens vrij snel minder werd
(op 26/7: gein. 0.03 mg/k\'g in 3 mons-
ters) ; in 9 hersenmonsters, waarvan 5
genomen op 30/7 en 4 op 2/8 1974

\'\') Bij deze danken wij de heren Ir. F. D u k e 1, Dr. W. G. de Ruig, Dr. A. Ruiter,
Dr. P. L. S c h u 11 e r en Dr. H. A. M. G. V a e s s e n voor hun bereidwillige mede-
werking.

Fig. 1. Gemiddelde totaal Hg-gehaltes in vleesmonsters van besmette klinisch gezonde kalveren in het tijdvak 171? - 30112 1974, waarbij de
hoogste en laagste gevonden waarde per periode is aangegeven.

Fig. 2. Gemiddelde totaal Hg-gehaltes in niermonsters van besmette klinisch gezonde kalveren in het tijdvak 17/7 - 30/12 1974, waarbij de
hoogste en laagste gevonden waarde per periode is aangegeven.

Fig. 3. Gemiddelde totaal Hg-gehaltes in levermonsters van besmette klinisch gezonde kalveren in het tijdvak 1717 - 30//2 1974, waarbij de
hoogste en laagste gevonden waarde per periode is aangegeven.

17/7-26/7129/7- 9/3 12/8-23/3126/8- 6/9|9/9- 20/9123/9 -4/10l7/l0-I8/t0l21/l0 - l/llU/ll-lS/lllia/n 29/1112/12-13/12116/12 30/12
n=aantal n^onsters per periode

De gemiddelde kwikgehaltes in 59
vlees-, 28 nier- en 15 levermonsters van
zieke „besmette" kalveren toonden aan
dat deze dieren niet méér kwik bevatten
dan de klinisch gezonde dieren.

Van de 37 vleesmonsters van niet be-
smette kalveren, bestemd voor de ex-
port, bevatten er 35 < 0.005 mg/kg
totaal-kwik; één monster bevatte 0.006
mg/kg en één 0.011 mg/kg. Verder
werden 42 „controle" kalverniermons-
ters geanalyseerd, waarvan er 21
een totaal-kwik gehalte hadden van
< 0.005 mg/kg. De overige niermons-,
ters bevatten een gehalte tussen 0.005-
0.06 mg/kg kwik (één uitschieter van
1.88 mg/kg).

Uit de analyseresultaten van meerdere
destructormonsters bleek dat in de vet-
tanks een totaal-kwik gehalte aanwezig
was variërend van < 0.005-0.06 mg/kg
(6 monsters). In het diermeel-eindpro-
dukt uit de silo werd een kwikgehalte
gevonden variërend van 0.01-0.23 mg/
kg (28/32 monsters bevatten < 0.2 mg/
kg). In twee monsters van diermeel-
eindproduct uit destructoren waar geen
„besmette" kalveren werden verwerkt,
werd een gehalte gevonden van 0.03 mg
kwik/kg.

Zoals uit de literatuurgegevens te ver-
wachten was. werden in de kalveren,
die met FKA besmette kunstmelk gekre-
gen hadden, vooral verhoogde kwik-
gehaltes aangetroffen in de nieren en
(in mindere mate) in de lever. In spier-,
hersen- en zwezerikweefsel waren de
gehaltes laag. Over de mate van accu-
mulatie van kwik in het kalf kan niets
met zekerheid gezegd worden, omdat
geen gegevens bekend zijn over de hoe-
veelheid opgenomen FKA per kalf. Dit
is een gevolg van het feit dat naast be-
smette charges ook onbesmette charges
kunstmelk voor kalveren aan dezelfde
afnemers zijn gedistribueerd. Bovendien
is het onbekend gedurende welke perio-
de het besmette product precies aan de
kalveren is gevoerd. Opvallend is de
lange periode die nodig was om het
kwikgehalte in de nieren en lever (figuur
2 en 3) weer tot een aanvaardbaar
niveau te zien dalen.
De gehaltes in vlees (en hersenen en
zwezerik) zijn steeds duidelijk beneden
het berekende aanvaardbare niveau van
1 mg/kg gebleven. Het gemeten ge-
middelde gehalte lag een factor 20
lager. Deze weefsels konden dus zonder
gevaar worden geconsumeerd, geduren-
de de gehele periode waarin de „be-
smette" kalveren zijn geslacht. Voor de
incidenteel gevonden hoge waarden in
de monsters kan geen bevredigende ver-
klaring worden gegeven. Uit de verge-
lijking van de analyseresultaten van
monsters van klinisch gezonde en zieke
„besmette" kalveren kan worden afge-
leid dat de zieke kalveren niet méér
kwik bevatten dan de klinisch gezonde
dieren.

Mogelijk is er sprake van een indivi-
dueel verschil in gevoeligheid. De ge-
vonden resultaten geven aan dat bij-
sturing van de primair genomen maat-
regelen, aan de hand van de beschikbaar
komende onderzoekresultaten niet nodig
bleek te zijn.

1. Abe, E.: Chronic toxicity test of phenylmercuric acetate on rhesus monkey (Macaca
mulatla). Baioteku (Biotech.), 3, (nr. 2), 98, (1972). Ref.: Health Aspects of Pesticides.
Abstract Bulletin, 5, (nr. 4), 72, (1972).

2. B e r 1 i n, M. and U 11 b e r g, S.: Accumulation and retention of mercury in the mouse.
Arch. Environm. Health, 6, 602, (1963).

3. Dekker, A.: Het optreden van kwikvergiftiging op grote schaal bij mestkalveren.
Tijdschr. Diergeneesk., 99, 960, (1974).

4. E 11 i s, R. W. and Fang, S. C.: Elimination, tissue accumulation and cellular incorpo-
ration of mercury in rats receiving an oral dose of ^osfig-labeled phenylmercuric acetate
and mercuric acetate. Tox. Appl. Pharm., II, 104, (1967).

5. Emerick, R. J. and Holm, A. M.: Toxicity and tissue distribution of mercury in
rats fed various mercurial compounds. Nutr. Rep. Int., 6, 125, (1972).

6. F i t z h u g h, O. G., N e 1 s o n, A. A., L a u g, E. P. and K u n z e, F. M.: Chronic oral
toxicities of mercuri-phenyl and mercuric-salts. Arch. Ind. Hyg. Occ. Med., 2, 433,
(1950).

.1 F r i b e rg, L., O d e b 1 a d, E. and F o r s s m a n, S.: Distribution of two mercury com-
pounds in rabbits after a single subcutaneous injection. Arch. Ind. Health, 16, 163, (1957).

8. I shii, Y.: Studies on chronic toxicity of organomercuric pesticides. Jap. J. Legal. Med.,
25, 27, (1971).

9. M i 11 e r, V. L., K 1 a V a n o, P. A. and C s o n k a, E.: Absorption, distribution and ex-
cretion of phenylmercuric acetate. Tox. Appl. Pharm., 2, 344, (1960).

10. Rozemond, H.: Enkele voorlopige mededelingen over gevallen van chronische kwik-
intoxicatie (phenylmercuriacetaat) bij mestkalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 99, 901,
(1974).

11. Sumino, K.: Analysis of organic mercury compounds by gas chromatography Part II.
Determination of organic mercury compounds in various samples. Kobe 1. Med. Sci., 14,
131, (1968).

12. S w e n s s o n, A., L u n d g r e n, K. and L i n d s t r ö m, O.: Distribution and excretion
of mercury compounds after single injection. Arch. Ind. Health, 20, 432, (1959).

13. World Health Organization: Technical Report Series, no. 505. Evaluation of certain food
additives and the contaminants mercury, lead and cadmium. Sixtheenth Report of the
Joint FAO/WHO Expert Committee on food additives. Geneva (1972).

14. World Health Organization: Technical Report Series, no. 532. Trace elements in human
nutrition. Report of a WHO Expert Committee. Geneva (1973).

15. S c h u 1 1 e r, P. L., F o n d s, A. W., V o s, R. H. d e, T o n k e 1 a a r, E. M. d e n, V e r-
s c h u u r e n, H. G., K r o e s, R. en E s c h, G. J. van: Vormt de kwikbelasting van de
mens in Nederiand een probleem? Kwikcolloquium 1974. Verslagen, Adviezen, Rapporten
Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne, 5, 1975.

Onderstaand volgt de inhoud van aflevering W u 11 e p i t, J.: De cultuur van M. johnei
3 (1977): uit faecesstalen als diagnosetechniek.

Vlaams Dierg. Tijdschr., 46, (3), (1977) De Schrijver, R.: Het gebruik van soja-

den in het voorkomen van spastische parese Debruyne, R.: Diepvriezen van runder-
bij het rund. sperma: ampullen, tabletten of rietjes?

het celgetal en het voortschrijdend celgetal
van bedrijfsmelkmonsters in zuid-nederland
gedurende 1976

Cell Counts and Progressive Cell Counts of Herd Milk Samples in the Southern
Netherlands During 1976

O. J. H. DEVOS¹), F. H. J. JAARTSVELD***), J. M. J. VAN DE LAAR***), J. C. H.
PEIJNENBURG²), J. C. H. PERRIËNS***), J. M. F. SAES³) en H. J. C. VER-
BERNE***)

Eenmaal in de 4 weken wordt van afgeleverde melk in het kader van het kwaliteitsonderzoek
het celgetal bepaald.

Het celgetal in Zuid-Nederland ligt op een vrij hoog niveau. Voor 1976 was het gemiddelde
celgetal voor de busbedrijven 663.000 en voor de tankbedrijven 604.000. In de loop van de
warme zomer in 1976 is het celgetal duidelijk gestegen.

Streken met overwegend zwartbont vee hebben procentsgewijze een duidelijk lagere overschrij-
ding van het celgetal 1.000.000 dan streken met roodbont vee.

Omdat het celgetal voortdurend aan schommelingen onderhevig is werd gewerkt met het voort-
schrijdend celgetal. Hieronder wordt verstaan het gemiddelde celgetal van de laatste drie be-
palingen. De bedrijven worden over een periode van ongeveer drie maanden beoordeeld.
De kans van overschrijding van het celgetal 1.000.000 is voor de kleinere bedrijven groter dan
voor de grotere bedrijven.

Teneinde de grotere bedrijven meer bij de mastitis-bestrijding te betrekken is een waarschu-
wingssysteem opgebouwd waar bij het maximaal toegestane celgetal gekoppeld is aan de melk-
leverantie per 14 dagen.
De gebruikte mastitis-sleutel is de volgende.

Voortschrijdend celgetal
Bedrijven tot 4 ton melk per 14 daagse periode 1.000.000

Deze mastitis-sleutel kan per gebied verschillen al naar het veeras en de mastitis-situatie.
Op basis hiervan worden in de vier genoemde produktieklassen gemiddeld 10 a 20% van de
bedrijven aangewezen voor de mastitisbestrijding. Ongeveer 20% van de veehouders reageren
spontaan om aan de georganiseerde mastitisbestrijding deel te nemen.

In eerste instantie wordt een onderzoek uitgevoerd door de melkwinningsadviseur. Hierbij
wordt aandacht besteed aan de hygiëne, de melkmachine installatie, de methode van melken,
het dippen van de spenen en de droogstand-behandeling.

De bestrijding geschiedt in samenwerking met de melkwinningsadviseur, de plaatselijke dieren-
arts, het Consulentschap en de Gezondheidsdienst voor Dieren.

A cell count of milk supplied to dairies is made once every four weeks as part of quality test-
ing.

Cell counts are at a rather high level in the southern Netheriands. During 1976, the average
cell count was 663,000 for can farms and 604,000 for tank farms. The cell count showed a
marked increase during the hot summer of 1976.

2 Ing. J. C. H. Peijnenburg; Regionaal Orgaan voor Melkhygiëne te Berkel-Enschot.

Proportionally, areas in which black-and-white cattle predominated, showed a decidedly lower
increase in excess of a cell count of 1,000,000 than did those in which red-and-white cattle
predominated.

As cell counts are constantly liable to variations, estimations were based on the progressive cell
count. This term is taken to mean the average of the last three cell counts. Assessments are
made over a period of approximately three months.

A cell count of 1,000,000 is more likely to be exceeded in small herds than it is in large herds.
To induce large farms to take a more active part in mastitis control, a warning system was
developed, in which the maximum permissible cell count was linked to the quantity of milk
supplied every fortnight.

This mastitis key may differ from one area to another, varying with the breed of cattle and the

In the four production classes listed, an average proportion of from ten to twenty per cent
of the farms are selected for mastitis control on this basis.

Approximately 20 per cent of the dairy farmers responded spontaneously, stating their willing-
ness to take part in the organized control of mastitis.

To begin with, an investigation is carried out by the dairy adviser. Attention is paid to hy-
giene, the milking machine unit, the method adopted in milking, teat-dipping and dry period
therapy.

Mastitis control is carried out in co-operation with the dairy adviser, the local veterinarian,
the consultant\'s office and the Animal Health service.

Het celgetal van de melk is tot nog toe
de beste graadmeter voor de vaststelling
van mastitis bij koeien.
Er zijn ook andere oorzaken dan masti-
tis waardoor het celgetal verhoogd kan
zijn nl. in biestmelk, melk van oudere
koeien, speciaal van oudere koeien in het
laatste deel van de lactatieperiode tijdens
tochtigheid of ten gevolge van klimato-
logische omstandigheden, bijv. ^ sterke
temperatuursschommelingcn.

Het celgetal van het bedrijfsmelkmons-
ter geeft een momentopname weer en
kan daardoor een verkeerde indruk
geven van de mastitis status van een
bedrijf.

Nader zal worden ingegaan op het ver-
loop van het celgetal van de bedrijfs-
melkmonsters gedurende 1976, de ver-
houding tussen het celgetal en de be-
drijfsgrootte, de invloed van het veeras
op het celgetal en het voortschrijdend
celgetal.

Met behulp van een zgn. mastitis-sleutel
gebaseerd op het voortschrijdend cel-
getal en de grootte van de melkleveran-
lie wordt een waarschuwingssysteem
voor de veehouders opgebouwd.

Het aantal melkveebedrijven aangesloten bij
het Regionaal Orgaan voor melkhygiëne
,,Zuid-Nederland" heeft in de loop van het
jaar 1976 het volgende verloop gehad (Gra-
fiek 1).

In het kader van het kwaliteitsonderzoek
werd het celgetal van de bedrijfsmelkmonstcrs
een maal per twee perioden van 14 dagen be-
paald met behulp van de Coulter Counter
volgens het voorschrift van het Centraal Or-
gaan voor Melkhygiëne (1 ).

In grafiek 2 staan per 14 daagse periode
de gemiddelde celgetallen vermeld zo-
wel voor de bus- als voor de tankbedrij-
ven voorzover deze verwerkt worden
door het computercentrum „Cesam" te
Veghel.

Grafiek 1. Het aantal busmelk- en diepkoelmelkbedrijven aangesloten hij het Regionaal
Orgaan voor Melkhygiëne Zuid-Nederland in 1976.

10.000
9 .800
9 .600
9 .400
9 . 200
9 .000
8 .800
8 .600
8.400
8 . 200
8 . 000
7.800

Uitgaande van het feit dat melk afkom-
stig van normale kwartieren een cel-
getal heeft van lager dan 500.000, moet
worden vastgesteld dat de gemiddelde
celgetallen van de bedrijfsmelkmonsters
zoals ze in de grafiek 2 zijn weergegeven
hoog zijn.

Verder blijkt dat de busbedrijven ge-
middeld een hoger celgetal vertonen
dan de tankbedrijven. Het gemiddelde
celgetal van de busbedrijven over het
jaar 1976 was 663.000 (63.042 bepa-
lingen), het gemiddelde celgetal van de
tankbedrijven was 604.000 (57.538 be-
palingen).

Voor de uitbetaling van melk naar kwa-
liteit wordt voor alle bedrijfsmelkmons-
ters de norm van 1.000.000 gehanteerd.
De bedrijven die deze norm overschrij-
den krijgen een waarschuwing via het
Regionaal Orgaan voor Melkhygiëne.
De bedrijven die deze norm tweemaal
opeenvolgend overschrijden worden
voor wat de uitbetaling van melk naar
kwaliteit betreft gekort met een bedrag
van ƒ0,01 per kg melk geleverd in de
betreffende 14 daagse periode. Ten op-
zichte van de melk zonder afwijkingen
volgens het kwaliteitsonderzoek be-
draagt de korting ƒ 0,02 per kgr melk
geleverd in de betreffende 14 daagse
periode.

In grafiek 3 is per periode weergegeven
het verloop van de eenmalige en de
tweemaal opeenvolgende overschrijding
van het celgetal 1.000.000.
In periode 16 tot 20 is er sprake van

een duidelijke verhoging van het percen-
tage bedrijven met een eenmalige en een
tweemaal opeenvolgende overschrijding
van het celgetal 1.000.000.
Ook elders is dit geconstateerd (2). Mo-
gelijk spelen de sterke temperatuurs-
schommelingen van de dag en de nacht
in deze hete zomer een rol.

Het celgetal van de aangevoerde melk
van de onderzochte zuivelfabrieken is
vergeleken op basis van de eenmalige
en tweemaal opeenvolgende overschrij-
ding van het celgetal 1.000.000.
Tabel 1 geeft aan in hoeveel gevallen
het percentage van de eenmalige- of
tweemaal achtereenvolgende overschrij-
dingen boven het gemiddelde is van
Zuid-Nederland in die betreffende
periode. Elke fabriek werd 13 x op het
celgetal onderzocht.

Uit tabel 1 valt op dat de gebieden met
overwegend zwartbont vee duidelijk be-
neden het gemiddelde percentage liggen
van Zuid-Nederland. Dit geldt met
name voor Maastricht, Heerlen, Sittard,
Zevenbergschehoek, Etten-Leur, Klun-
dert. Middelburg, Oud Gastel, Roosen-
daal, Zundert en Breda.

Ook uit andere onderzoekingen is ge-
bleken dat het celgetal van de melk van
de zwartbonte koeien gemiddeld lager
i\' dan die van de roodbonte koeien (3).
De uierbouw van de zwartbonte koeien
is over het algemeen beter dan die van
de roodbonten. De landelijke commissie
voor het melkbaarheidsonderzoek (4)
wijst erop dat gemiddeld per minuut de
roodbonte koeien de melk sneller af-
geven dan de zwartbonten.

Mogelijk dat ook dit een rol speelt bij
het feit dat de roodbonte koeien meer
vatbaar zijn voor uierontsteking.
Overigens dient deze tabel met de nodi-
ge voorzichtigheid beoordeeld te wor-
den omdat bedrijven die uitsluitend
tankmelk ontvangen voor wat het cel-
getal betreft gunstig afsteken ten op-
zichte van de bedrijven die uitsluitend
busmelk ontvangen.

Het celgetal van de melk is aan vrij
grote schommelingen onderhevig zoals
de grafieken 2 en 3 aangeven. Om een
betere indruk te verkrijgen van de
mastitis-situatie van het melkvee op de
bedrijven dan het celgetal van de be-
drijfsmelkmonsters aangeeft, wordt het
voortschrijdend celgetal ingevoerd.
Bossuyt c.s. (5) geven na uitvoerige
statistische bewerkingen aan, dat het
voortschrijdend celgetal als een gemid-
delde over de laatste drie onderzoekin-
gen voor de beoordeling van de masti-
tis-situatie op de bedrijven het meest
gunstig is.

Ditzelfde voortschrijdend celgetal is
door ons ook gebruikt. Op deze wijze
worden de bedrijven over een periode
van ongeveer drie maanden beoordeeld.

4.5. Het voortschrijdend celgetal van
1.000.000 of meer van melk geleverd
door busbedrijven met verschillende
grootte van leveranties

Uit grafiek 4 blijkt duidelijk dat de
overschrijding van het celgetal van
1.000.000 sterk afhankelijk is van de
grootte van de melkleverantie.
Bedrijven met een leverantie van tot 4
ton melk per veertien dagen d.w.z. met
ongeveer 20 melkkoeien hebben twee-
maal zoveel kans een voortschrijdend
celgetal van 1.000.000 of meer te hebben
dan bedrijven met melkproduktie van
4-8 ton per veertien dagen, of bedrijven
met ongeveer 40 melkkoeien.

Hiervoor zijn verschillende oorzaken
aan te geven. De kans dat het celgetal
van de melk afkomstig van een bedrijf
met een kleine leverantie de 1.000.000
overschrijdt is op basis van het ver-
dunningseffect groter dan dat het cel-
getal van de melk van een groot bedrijf
de 1.000.000 overschrijdt. Over het al-
gemeen zijn de melkmachine-installatie,
de hygiëne en de methode van melken
en de preventieve maatregelen op de
grotere bedrijven beter dan op de klei-
nere bedrijven.

4.6. Het voortschrijdend celgetal van
1.000.000 of meer van de melk geleverd
door tankbedrijven met verschillende
grootte van leveranties

Grafiek 5 geeft evenals grafiek 4 duide-
lijk aan dat de kansen op een over-
schrijding van het celgetal 1.000.000 bij
de kleinere bedrijven groter is dan bij
de grotere bedrijven.
Opmerkelijk is dat het percentage van
overschrijdingen van het celgetal
1.000.000 bij de tankbedrijven met een
leverantie van tot 4 ton en de tank-
bedrijven met een leverantie van 4-8
ton aanmerkelijk lager is dan die van de
overeenkomstige busbedrijven.

Uit het voorgaande (4.4 en 5.5) is dui-
delijk gebleken dat het hanteren van
één celgetal voor bedrijven met ver-
schillende melkleveranties voor de klei-
nere bedrijven veel grotere consequen-
ties heeft dan voor de grotere bedrijven.
In het kader van het kwaliteits-onder-
zoek is het celgetal van 1.000.000 als
norm gesteld, onafhankelijk van de
leverantie.

Het is zinvol om bij de mastitisbestrij-
ding een celgetal te hanteren afhanke-
lijk van de grootte van het bedrijf.
De hiervoor ontworpen mastitis-sleutel
ziet er als volgt uit.

Tabel I. Het aantal gevallen per zuivelfabriek dat het percentage van de eenmalige over-
schrijdingen en de tweemaal opeenvolgende overschrijdingen van 1.000.000 boven het gemid-
delde ligt van Zuid-Nederland in die betreffende periode.

Deze mastitis-sleutel kan per gebied
verschillen al naar het veeras en de
mastitis-situatie.

Op basis van deze sleutel geven de gra-
fieken 6 en 7 weer welke percentages
van de verschillende bedrijfsgroepen in
het kader van de mastitis-bestrijding
worden aangewezen.
In de grafieken 6 en 7 blijkt dat het
aantal aangewezen bedrijven met grote-
re melkprodukties volgens de mastitis-
sleutel duidelijk hoger ligt dan volgens
het voortschrijdend celgetal zoals de
grafieken 4 en 5 aangeven.
Om praktische redenen is het celgetal
zo gekozen dat van elk van de vier cate-
gorieën bedrijven 10 ä 20% van de be-
drijven met de hoogste celgetallen wor-
den aangewezen.

Voor de busbedrijven dient men de
grafieken 4 en 6 te vergelijken, voor de
tankbedrijven dient men grafiek 5 en 7
te vergelijken. In alle groepen ligt het
aangewezen percentage mastitis-bedrij-
ven volgens de mastitis-sleutel gemid-
deld tussen de 10 ä 20%).

Grafiek 4. Het percentage busbedrijven met verschillende leveranties en een voortschrijdend

Voor de groep bedrijven met een pro-
duktie van minder dan 4 ton is geen
verandering opgetreden omdat in beide
gevallen het celgetal van 1.000.000 werd
gehandhaafd. De betreffende lijnen
lopen in beide grafieken gelijk.
Grafiek 7 geeft aan dat de volgorde van
de tankbedrijven aangewezen volgens de
mastitis-sleutel omgekeerd is aan de
volgorde van de bedrijven aangewezen
volgens het voortschrijdend celgetal
(zie grafiek 5).

Grafiek 5. Het percentage tankbedrijven met verschillende leveranties en een voortschrijdend

Het is nu aan de veehouder of hij hier
al of niet op reageert.
Nadat een half jaar met dit systeem is
gewerkt bleek dat ongeveer 20% van de
aangeschreven veehouders positief op
deze brief reageren.

Reageert de veehouder positief op deze
berichtgeving, dan wordt er een onder-
zoek ingesteld door de melkwinnings-
adviseur van de zuivelfabriek resp. van
de Gezondheidsdienst.
De melkwinningsadviseur stelt een on-
derzoek in betreffende de hygiënische
toestand van de koeien, de ligboxen, de
uierdoeken, controleert de melkinstalla-
tie, adviseert bij het melken en neemt
eventueel kwartiermelkmonsters voor
nader onderzoek.

Grafiek 6. Het percentage busbedrijven met verschillende leveranties en het voortschrijdend

Als algemene maatregelen ter bestrij-
ding van mastitis wordt veel aandacht
besteed aan de hygiëne op het bedrijf,
aan de melkmachine, aan het melken,
waarbij op alle probleembedrijven gead-
viseerd wordt de spenen van de koeien
na het melken te dippen en alle dieren
met langwerkende antibiotica droog te
zetten.

Van dit rapport blijft een exemplaar bij
de eigenaar, een is er voor de melk-
winningsadviseur, een voor de dieren-
arts, een voor het consulentschap en een
voor de Gezondheidsdienst.
Per praktijk wordt deze georganiseerde
mastitisbestrijding besproken met de
dierenarts, de melkwinningsadviseur,
het consulentschap en de Gezondheids-
dienst.

Grafiek 7. Het percentage tankbedrijven met verschillende leveranties en een voortschrijdend

Na de start houdt de melkwinnings-
adviseur als regel op regelmatige tijden
(bijv. eenmaal per maand) een korte be-
spreking met de dierenarts, waarbij
tevens het consulentschap en (of) de
Gezondheidsdienst aanwezig kunnen
zijn.

van de verschillende instanties met be-
hulp van het voortschrijdend celgetal
en de bijbehorende mastitis-sleutel, spe-
ciaal op de grote bedrijven in een vroe-
ger stadium de nodige hulp verleend
worden om de mastitis tot het toelaat-
bare minimum terug te dringen.

De door U afgeleverde melk wordt per 4 v^eken onderzocht op het aantal cellen. Het
gemiddelde celgetal van de laatste 3 bepalingen is te hoog.

De hoogte van het celgetal geeft de ernst van de uieronsteking van de koeien op Uw
bedrijf weer.

Uit onderzoekingen is gebleken, dat wanneer het celgetal de hieronder gestelde norm over-
schrijdt, een te groot aantal dieren lijdende is aan een niet zichtbare vorm van uierontsteking.
Het gevolg hiervan kan zijn een vermindering van de melkproduktie van ± 10% per melkkoe.
B.V.: een koe produceert per jaar gem, 5000 kg melk.

Een produktieverlies van 10% betekent 500 kg a ƒ 0,50 is een schadepost van f 250,- per koe
per jaar. Voor 10 koeien betekent dit 10 x ƒ 250,- = f 2.500,-.

Voor het kwaliteitsonderzoek blijft als grens het celgetal van 1.000.000 cellen per ml gehand-
haafd.

In het kader van het mastitisonderzoek is de volgende norm gesteld betreffende de melk-
leverantie per 14 dagen en het celgetal:

O- 4 ton per 14 dagen norm 1.000.000 cellen/ml.
4- 8 ton per 14 dagen norm 900.000 cellen/ml.
8-12 ton per 14 dagen norm 800.000 cellen/ml.
>12 ton per 14 dagen norm 700.000 cellen/ml.

Het gemiddelde celgetal van de laatste 3 bepalingen was:
(zie uitslagen van het kwaliteitsonderzoek).

Door onderstaand strookje ingevuld te sturen aan bovengenoemde zuivelfabriek, zal een
onderzoek ingesteld worden naar de oorzaak van de uierontsteking, en zonodig zal advisering
volgen. Het geheel geschiedt in overleg met Uw dierenarts, consulentschap en gezondheids-
dienst.

1. Voorschrift voor de bepaling van het celgetal met behulp van de Coulter Counter. Cen-
traal Orgaan voor Melkhygiëne, v. Nassaustraat 85, Den Haag.

3. Landelijke Mastitis-enquête 1975. Uitgevoerd en opgesteld door de gezamelijke Gezond-
heidsdiensten voor Dieren en het C.D.L (Rotterdam).

5. B o s s u y t, R., M O e r m a n s, R. J., W a e s, G. and N a u d t s, M.: The fluctuations of
the cell content of milk and the optimum sampling frequency for the cell count. Milch-
wissenschaft, 31, 4, (1976).

Er worden twee operatieve ingrepen beschreven, die een stier geschikt kunnen maken tot
„zoekstier".

The methods used to make a bull into a teaser bull are reviewed. Two methods are discussed
in greater detail, lateral deviation of the penis being preferred.

Op het grote rundveebedrijf bhjkt de
tochtigheidswaameming steeds weer een
moeilijke schakel voor het handhaven
van een optimale vruchtbaarheidsstatus.
Op een groot rundveebedrijf — ruim
400 stuks melkvee — waar wij werkzaam
zijn blijkt dit ondanks een goede be-
drijfsvoering toch een voortdurend aan-
dacht vragende zaak.
In het kader van een door ons op dit
bedrijf toegepast begeleidingssysteem
worden alle runderen op drachtigheid
onderzocht op 50-60 dagen na laatste in-
seminatie.

Regelmatig treffen wij hierbij enkele
tegenvallers aan. Dit zijn o.a. koeien
waarbij een of meerdere voorgaande
tochtigheden niet zijn opgemerkt.
Goed opletten van de verzorger is een
allereerste vereiste, maar daarnaast kan
de aanwezigheid van een „zoekstier" een
waardevol hulpmiddel zijn.
Onder een „zoekstier" wordt verstaan
een stier die de in oestrus komende
koeien op een vroeg tijdstip opspoort,
maar deze niet kan bevruchten. Vooral
in Amerika blijkt dit op rundveebcdrij-
ven een veel toegepast systeem te zijn.
Bij het „maken" van een „zoekstier"
heeft men de volgende mogelijkheden:

Bij deze methode wordt een holle plastic
buis in het praeputium gebracht die op
zijn plaats wordt gehouden door een
dwarspen, welke dwars door het praepu-
tium en buis heenloopt. Met de gebrui-
kelijke voor- en nazorg is dit een vrij
simpele ingreep. De genezing hiervan
verloopt goed.

1 Drs. H. A. M. Elsinghorst, Drs. C. W. M. Augustijn, Drs. J. A. H. van Lieshout, Drs. M.
J. J. van der Linden en Drs. P. J. J. A. Schröder; Groepspraktijk Dierenartsen, Heuvel-
straat 30, Diessen.

Het is een goede methode en ze is rever-
sibel. Het nadeel is echter dat na een
bepaalde tijd (een maand of zes in onze
gevallen) de stier toch weer kans ziet de
penis langs de obstructie te brengen en
zo de koe kan dekken. Wij hebben deze
methode dan ook weer verlaten.

Rij voorkeur wordt een stier gekozen
met goed beenwerk en een goedaardig
karakter, daar hij altijd tussen de koeien
moet lopen. De operatie is het beste uit
te voeren bij een stier van 2 a 3 maan-
den. Wij hebben het ook wel gedaan op
oudere leeftijd, maar het post-operatieve
verloop is dan slechter en geeft veel pro-
blemen.

De stier wordt in rugligging gebracht in
algehele narcose (Rompun®) (zie teke-
ning).

Aan weerszijden van de penis en het
praeputium worden vanaf het scrotum
twee sneden aangebracht die voor het
praeputium bij elkaar komen (Fig. I a
1-2 en b 1-2). De afstand tussen a en b
moet ongeveer 10 cm zijn. Vanaf het be-
gin van snede b, bij het scrotum dus,
wordt een derde snede gemaakt (c 1-2)
onder een hoek van 50° naar rechts.
Deze snede moet even lang zijn als a en
b (zie foto 1).

Praeputium, penis, huid en onderliggen-
de subcutis worden nu losgeprepareerd
van de buikwand. Heel het losgeprepa-
reerde gedeelte (behalve dus bij het
scrotum) wordt nu naar rechts gelegd
en tegen de snede C2 gehecht. Het huid-
gedeelte tussen b en c wordt nu naar
links verschoven tegen de snede a aan en
daar vastgehecht. Daarna wordt alles af-
gehecht hetgeen op foto 2 duidelijk
te zien is. Het beste kan men met catgut
nr. 5 hechten, daar men deze niet hoeft
te verwijderen.

Het post-operatieve verloop is zeer goed,
maar het is raadzaam het dier enkele
dagen met antibioticum te behandelen.

Bij deze methode heeft de stier bij zijn
„werkzaamheden" (foto 3) beslist geen
ander ongemak.

De stier kleurt op die manier de koe
welke hij opgezocht heeft.
Dit laatste doen wij echter niet, daar de
verzorger mogelijk dan alleen op de stre-
pen op de koe let en niet op het gedrag
van koe en stier.

Bij de redaktie is het Proevenplan 1977 van
het Varkensproefbedrijf te Raalte ontvangen.
Voor belangstellenden ligt dit op het redaktie-
secretariaat ter inzage.

Inlichtingen: Varkensproefbedrijf „Noord en
Oost Nederland", Veemarkt 2i, Zwolle, tel.
(05200) 7 23 45.

Pig Losses During Transport and in the Pens of Slaughter-Houses in the Nether-
lands in 1976

G. P. CORSTIAENSEN, J. J. M. DE BRUIN, L. H. H. M. LENDFERS, J. G. VAN
LOGTESTIJN en A. TH. VERDIJK¹)

Evenals in 1968 en in 1972 is ook gedurende 1976 het percentage tijdens en kort na het trans-
port gestorven slachtvarkens bepaald.

Deze enquête omvatte 44% (ca. 5,2 miljoen varkens) van de in Nederland geslachte varkens.
De sterfte tijdens het transport is sinds 1968 teruggelopen, thans tot 0,30%. Oorzaken voor
deze daling en adviezen ter verdere beperking van de transportschade worden in deze voor-
lopige mededeling summier aangeduid.

Een uitwerking van de verzamelde gegevens volgt in een nadere publikatie.
Summary

The proportion of pigs which died during and shortly after transport was estimated in 1976,
like it was in 1968 and 1972.

The monthly inquiry included forty-four per cent (approximately 5.2 million animals) of the
total number of pigs slaughtered in the Netherlands in 1976. Mortality during and after trans-
port showed a decrease ever since 1968 and was reduced to 0.30 per cent by 1976. The main
causes of losses during transport and methods suggested to reduce these losses to a further
extent are briefly referred to.

1 Ing. G. P. Corstiaensen; medewerker Vakgroep Voedingsmiddelen van Dierlijke Oorsprong.
Dr. J. J. M. de Bruin; hoofd Vleeskeuringsdienst te Boxtel.
Dr. L. H. H. M. Lendfers; waarnemend hoofd Vleeskeuringsdienst te Cuyk.
Prof. Dr. J. G. van Logtestijn; hoogleraar Vakgroep Voedingsmiddelen van Dierlijke Oor-
sprong.

Dr. A. Th. M. Verdijk; hoofd Vleeskeuringsdienst te Cuyk.
Tijdschr. Diergeneesk., deel 102, afl. 13, 1977 811

Tabel 1. De resultaten van de maandelijkse enquête transportschade aan slachtvarkens.
MAAND DECEMBER

Een belangrijke factor, die tot de daling
van de transportschade in deze periode
heeft bijgedragen is ongetwijfeld ook
geweest de afgenomen stress gevoelig-
heid van de varkens door de toenemen-
de kruising van de (relatief gevoelige)
NL varkens met de (relatief minder-
gevoelige) GY varkens.

Het werd van belang geacht in 1976 op-
nieuw de stand van zaken op te nemen
en enkele, van belang zijnde, factoren
uitvoeriger te bestuderen.

In deze voorlopige mededeling worden
alleen de globale uitkomsten van de
enquete weergegeven. In een volgende
publikatie zullen de gegevens nader
worden uitgewerkt en geëvalueerd.

De enquete betrof 5.221.150 slacht-
varkens, van 14 openbare en particuliere
slachterijen (ca. 44% van de totale aan-
voer) met een gemiddeld geslachtge-
wicht van 85 kg.

Per maand werden de gegevens verza-
meld betreffende het aantal aangevoer-
de slachtvarkens, het aantal tijdens
transport gestorven varkens (TD), het
aantal varkens dat op de stal van de
slachterij gestorven is (DOS), gegevens
betreffende de levende keuring en de
keuring van het geslachte varken.

Grafiek 1. De gegevens betreffende transportschade van slachtvarkens over de periode 1960-
1976 voor een keuringsdienst en een exportslachterij. Tevens zijn de peilingen I, II, III en IV
resp. van 1965, 1968, 1972 en 1976 aangegeven.

De variatie in de waarden van TD
(0,12-0,62), DOS (0,02-0,19) en TD -f
DOS (0,22-0,72) is groot.

De gegevens betreffende de transport-
de van slachtvarkens over de periode
1960-1976 zijn samengesteld en in grafiek
1 weergegeven.

Grafiek 2. De invloed van de seizoenen op het percentage transportdode en dood aangevoerde
dieren van de geënquêteerde bedrijven in 1976.

gehele onderzochte aanvoer weergege-
ven in grafiek 2. De variatie in TD
DOS waarden in de maand augustus is
3,5-10,3.

Een aantal ontwikkelingen hebben bij-
gedragen tot de daling van de trans-
portschade. Met het percentage van
0,37% (ca. 44.000 stuks in 1976) is het
uiterste nog niet bereikt gezien de va-
riatie van 0,12-0,72%. Het „uiterst
haalbare" ligt lager en kan bereikt wor-
den door:

— verbetering van de laad- en los-
inrichting van de veetransportwa-
gens (2);

— hantering van een minimale en een
maximale beladingsgraad in kg per
m2 bij veestransport;

— bouw van stallen op de slachterij met
een ventilatie-, een douche- en een
simpel drijfsysteem naar de verdo-
vingsplaats.

De instelling van de leverancier, trans-
fwrteur en afnemer ten aanzien van de
slachtvarkens is van grote invloed op de
realisering van bovengenoemde advie-
zen en de behandeling van de dieren
tijdens het transport.
Ten aanzien van de weersinvloeden kan
alleen een adequate begeleiding het
aantal transportdode en dood-op-stal
dieren beperken.

Bruin, J. J. M. de; Enkele problemen bij onze slachtvarkens. Tijdschr. Diergeneesk.,
92, 320, (1967).

B r u i n, J. J. M. de en D r e s e n, G. H. E.; Een pleidooi voor het instellen van een leer-
stoel: „Welzijn dieren" aan de Diergeneeskundige Faculteit te Utrecht. Tijdschr. Dier-
geneesk., 101, 626, (1976).

Eikelenboom, G.: Nederlands selectiemesterij-onderzoek vervult leidende rol in de
wereld. Varkensfokkerij-mesterij, 12, (1976).

Giesen, J. H. J.: Een oriënterend onderzoek naar het laden van slachtvarkens. Consu-
lentschap in Algemene dienst voor Boerderijbouw en -inrichting. Concept rapport 1976.
H a r t o g, J. M. P. den, L e n d f e r s, L. en L o g t e s t ij n, J. van: Transportschade bij
Nederlandse slachtvarkens in 1971-1972. Tijdschr. Diergeneesk., 99, 465, (1974).
L e n d f e r s, I.. H. H. M.: Gevoeligheid van het Nederlandse slachtvarken voor transport-
invloeden. Diss. Utrecht Diergeneeskunde, Wageningen Pudoc 1974.

Dit onlangs verschenen handboek wordt welis-
waar een tweede druk genoemd van de in
1964 uitgekomen eerste uitgave, maar de uit-
breiding (van 190 pagina\'s met 166 afbeel-
dingen naar 544 pagina\'s met 478 afbeeldin-
gen) is zo groot, dat gevoeglijk van een nieuw
boek kan worden gesproken.
Dit bestaat o.a. uit de beschrijving van nieu-
we inzichten op het gebied van huisvesting,
verzorging en voeding, diagnostiek van be-
drijfsproblemen, nieuwe instrumenten en labo-
ratoriummethodieken.

Verder zijn de laatste 23 pagina\'s gevuld met
een beschrijving van de verschillende toedie-
ningswijzen van de verschillende geneesmid-
delen.

Het boek volgt het van ouds bekende onder-
zoekprogramma van de verschillende orgaan-
systemen, waarbij per orgaansysteem de be-
oordeling van invloeden uit de omgeving, uit
het voedsel enz. worden besproken.
Tevens worden na de klinsche onderzoek-
methodieken van onderdelen van orgaan-
systemen, de laboratoriummethodieken ter
onderzoek van materiaal verkregen uit die
onderdelen, besproken. Het boek is rijkelijk
voorzien van merendeels uitstekende foto\'s en
schema\'s. Waar nodig zijn deze in kleur uit-
gevoerd.

Samen met het in 1970 onder deels dezelfde
redactie uitgegeven „Krankheiten des Rindes"
vormt dit boek een geheel, dat studenten en
dierenartsen, die geconfronteerd worden met
zieke runderen als naslagwerk ter beschikking
moeten hebben.

Zo is bijv. op blz. 159 de verklaring voor de
daar weergegeven hyptone dehydratie (afb.
141.2) niet juist.

Voor in Nederland gangbare opvattingen
wordt ook wel erg gemakkelijk gesproken over
punctie van gedisloceerde lebmagen uit louter
diagnostische overwegingen (blz. 257). Naar
onze mening zou de opmerking dat dit eigen-
lijk nooit nodig is en in verband met de kans
op een peritonitis zoveel mogelijk vermeden
moet worden, zeker op zijn plaats zijn geweest.
Als geheel echter een uitstekend boek dat door
Parey op een goed papierkwaliteit is uitge-
bracht.

Op 21 december 1976 werd door de
praktizerend dierenarts een bedrijfsbezoek
gevraagd aan de Gezondheidsdienst van
het bedrijf L. te Y.

Het bedrijf L. te Y. is een vermeerde-
ringsbedrijf met ±: 250 produktiezeugen.
Vanaf november 1975 tot september
1976 had het bedrijf grote problemen
ten gevolge van een blijvende besmetting
met de ziekte van Aujeszky.

Was de produktie in 1975 17,4 biggen
per zeug per jaar, in 1976 was dit slechts
12,7 biggen per zeug per jaar.
Enting met het Bartha-vaccin in april en
met Dessau-vaccin in mei konden niet
verhinderen dat er tot september 67 zeu-
gen verwierpen.

Een enting met M.K.-25 vaccin op 25
september had weliswaar tot gevolg dat
één van de 6 aanwezige beren ziek werd,
gezwollen oedemateuze testikels kreeg, en
later van het bedrijf afgevoerd moest
worden, maar de algemene toestand op
het bedrijf veranderde dusdanig dat de
eigenaar enthousiast was.
Het verwerpen bij de zeugen verdween
na enkele weken en ook de biggenopfok
verliep weer zonder problemen.

Het bedrijf beschikt over all in-all out
kraamstallen met vloerverwarming waar-
in een strenge hygiëne wondt doorge-
voerd en een strikte leeftijdsscheiding.
Opmerkelijk was nu dat er bij biggen
van 4 weken en ouder geen problemen
waren.

Biggen jonger dan 4 weken liepen pijnlijk
op de betonnen vloer en roosters. Bij
deze biggen wenJ dan ook een aantal ge-
zien met een echte heftige gewrichtsont-
steking die veroorzaakt werd door een
streptococceninfectie. Het merendeel van
de jonge biggen had sterk afgesleten
klauwtjes hetgeen deed denken aan big-
gen die geboren waren in stallen welke
met natronloog ontsmet waren en waar-
bij de natronloog niet goed was wegge-
spoeld.

Typisch was verder dat veel jonge big-
gen een ontsteking hadden aan het
staartje.

Het begon volgens de eigenaar met een
klein roofje ± 1 cm vanaf de staart-
inplanting zijdelings op de staart. Bin-
nen enkele dagen daarna was het staart-
uiteinde blauw-paars ontstoken en viel
tenslotte af.

Verder bleek dat als de zeugen binnen
enkele dagen na het inleggen in de goed
schoongemaakte en ontsmette kraamstal
wierpen, de biggen een noiTnale goed ge-
zonde rose huidskleur hadden, terwijl
zeugen die bijv. 5 dagen vóór het wer-
pen in deze stal lagen, zwakke icterische
biggen kregen. Deze icterische biggen
hadden vaak zulke pijnlijke klauwtjes
dat ze, bij pogingen om op te staan, de
neus op de voorgrond zetten om de voor-
pootjes te ontlasten.

Alles bij elkaar werd, ondanks dat de
eigenaar vroeg of dit nog iets met de
ziekte van Aujeszky te maken kon heb-
ben, gedacht aan een vergiftiging.
Het bleek nu dat vanaf de laatste week
van november Halamid vervangen was
als ontsmettingsmiddel door Tekresol.
Tekresol is een koolteerderivaat; het ver-
spreidt een creolinelucht en zou naast
een ontsmettingsmiddel tegen bacteriën
ook nog werkzaam zijn tegen schimmels.
Uitsluitend bij biggen die in de met Te-
kresol ontsmette stallen geboren waren,
werden afwijkingen gevonden.

Bij sectie bleek dat de voetzooltjes van
de klauwtjes uitermate dun waren. Ver-
schillende levertjes waren geel gedegene-
reerd, de biggen hadden alle een lichte
dunnedarmontsteking en waren erg oede-
mateus.

De toxicologische afdeling van het Cen-
traal Diergeneeskundig Instituut te Rot-
terdam vond genoemde symptomen: geel

worden van de biggen, de pijnlijke
iklauwtjes en de afstervende staartjes, zo
specifiek, dat een langdurige en kostbare
ibevestiging van de diagnose achterwege
kon blijven.

Door de vloen erwarming verdampt het
Tekresol zodat de zeugen de koolteer via
ide ademhalingswegen op kunnen nemen
waardoor ziekteverschijnselen bij de nog
jniet geboren biggen kunnen ontstaan.
Treedt deze verdamping niet op, zoals in
ide stallen zonder vloerverwarming
(stro), dan zal men ook weinig moeilijk-
Iheden tegenkomen.

Het Tekresol was in de juiste concen-
tratie — /2 liter per 100 liter water —
gebruikt. Na het weglaten van Tekresol
als ontsmettingsmiddel zijn de typische
jpoblemen achterwege gebleven. Inmid-
(dels waren er echter een 50-tal biggen
.aan deze vergifiging gestorven.

f G. W. M. van Golstein Brouwers,
Stichting Gezondheidsdienst voor
Dieren in Limburg)

IDe niet onderzochte runderen op tuberculose
1 betreffen runderen jonger dan 6 weken, op
• abortus Bang runderen jonger dan 12 maan-
iden, op leucose jonger dan 24 maanden.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling schriftelijk te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraai 172, Utrecht.

Weit ze, K. F., c.s.: Auswirkungen experimenteller Wärmbelastung auf einige Ejakulatmerk-
male bei Kaninchenböcken. Zuchthyg., 11, 154-165, (1976).

Dit onderzoek is uitgevoerd om de door de
warmte veroorzaakte veranderingen in de Sper-
matogenese te bestuderen. Daar en de Sper-
matogenese en de eigenschappen van het
konijnesperma veel overeenkomst vertonen
met die van de grote huisdieren, zijn de ver-
kregen uitkomsten ook grotendeels van toe-
passing op die diersoorten.
De proef is uitgevoerd met 7 rammelaars,
waarvan gedurende 20 weken elke week 2 eja-
culaten zijn verzameld. Na het vooronderzoek
van 29 dagen, worden de dieren even lang in
een klimaatkamer geplaatst bij 30° C en een
relatieve vochtigheidsgraad van 40%. Hierna
volgt nog een controleperiode van 90 dagen.
Geen invloed kan worden waargenomen op de
ejaculaatgrootte en de pH; de laatste is nega-
tief gecorreleerd met de concentratie. Het per-
centage losse kopkappen (secundaire afwij-
king) stijgt direct tijdens de belasting en daalt
erna. Primaire kopkapafwijkingen komen la-
ter in de tweede helft van de belasting fre-
quenter voor; 4 weken na de belasting zijn
zij het talrijkst.

Van de afwijkende zaadcellen is het percen-
tage met kopkapafwijkingen het grootst. De
beweeglijkheid daalt in de 2e week van de
belasting significant tot in de 3e week na deze
periode en komt dan 7 weken later weer op
de normale waarde. Het aantal zaadcellen per
ml stijgt aanvankelijk en neemt dan signifi-
cant af tot 3 weken na de belasting om dan
weer te stijgen.

De veranderingen, die het eerste optreden,
worden veroorzaakt door een beschadiging
van de zaadcellen in de epididymis. Door de
tijdsduur waarin de afwijkingen blijven ver-
schijnen, blijken ook veranderingen te ont-
staan in het spermatidenstadium.
Niet alle rammelaars reageren gelijk, ook bij
stieren is dit het geval. Genetische factoren
bepalen de graad van thermo-resistentie en
daarom kan het in bepaalde gevallen nuttig
zijn om dieren onder ongunstige omstandig-
heden te brengen en ze op deze wijze te selec-
teren.

L a n c a s t e r, J. E.: International co-operation
Western Poultry Disease Conference, 8-11 maart

De betekenis van Ncd als een wereldwijd
probleem wordt opnieuw aangegeven. De
FAO in Rome heeft laten weten géén geld
beschikbaar te hebben voor internationale
acties tegen de ziekte.

Ook het Office International des Epizooties
(O.I.E.) te Parijs kan hier slechts een klein
deel van zijn budget aan besteden.

and Newcastle disease surveillance. Proc. 25th
1976, Davis, Californië, p. 27-30.

Betrouwbare overzichten van de in verscliil-
lende landen voorkomende virustypen zijn
nauwelijks verkrijgbaar. Ook zijn gedetail-
leerde overzichten nodig van de gebruikte
vaccins en vaccinaties.

len kan worden bedwongen, daarmee
doorgegaan moet worden en
2. levende vaccins elders zijn aan te beve-
len, mits onder overheidscontrole en zich
hiertoe lenende omstandigheden.
Een aantal landen beperkt zich tot import-
beperkingen en qiiarantaine-maatregelen, zo-
als Canada, de Ver. Staten, N.-Ierland,
Scandinavië. Andere wegen de constante
kosten van vaccinaties — vooral bij niet
mycoplasma-vrije koppels — af tegen die
van het afmaaksysteem en toezicht op ge-
ïmporteerd materiaal. Voorts is ook de inter-
nationale handel in volièrevogels en dieren-
tuinvogels een gevaar.

Het O.I.E. heeft internationale regels ont-
worpen om de verspreiding van Ncd tegen te
gaan, maar deze zijn geheel op vrijwilligheid
gebaseerd. Voorts geeft het O.I.E. maande-
lijkse overzichten uit over het voorkomen van
besmettelijke ziekten in alle landen ter
wereld, echter niet met de aantallen dieren
erbij en de ernst van de ziekte. Het Central
Veterinary Laboratory te Weybridge, Eng.
is erkend als referentiecentrum voor identifi-
catie van Ncd-virusstammen, het beproeven
van vaccinstammen en voor het verstrekken
van bekende stammen en sera voor identifi-
catiedoeleinden.

De internationale samenwerking komt vol-
gens sehr, te langzaam op gang.
(Over het nut en de betekenis van algemeen
toegepaste vaccinaties en van regelmatig toe-
gepast bloedonderzoek — zoals in Neder-
land — wordt niets gezegd; Ref.)

B r a n h a m, G. W.: A device foi continuous intravenous fluid injection in dogs. Laboratory
Animal Science, 26, 75-77, (1976).

Onder narcose wordt een huidincisie ge-
maakt ter plaatse van de vena jugularis ex-
terna. Deze laatste wordt vrij geprepareerd
en een catheter wordt in dit vat geschoven,
zodanig, dat de punt in de vena cava crania-
lis ligt. De catheter wordt met enkele hech-
tingen aan het onderhuids bindweefsel vast-
gezet in een slappe lus. Met een stomp voor-
werp wordt van uit de halswond onderhuids
een opening gemaakt naar een vooraf ge-
maakte huidincisie tussen de punten van de
beide scapulae. Hierdoor wordt de catheter
geschoven en in de wond op de rug vastge-
hecht. Een 4-weg kraan wordt op de catheter
gezet en de catheter wordt gevuld met een
heparine oplossing.

Tijdens het infunderen wordt de hond in een
kooi gezet. De slang die de 4-wegkraan met
de infuuspomp boven op de kooi verbindt, is
draaibaar bevestigd aan een dwarsijzer welk
langs een statief vertikaal kan schuiven. Dit
dwarsijzer is verbonden met contra gewich-
ten, zodat de infusieslang strak blijft staan.
De slang is bovendien omgeven door een
metalen doucheslang.

Deze opstelling is gedurende achttien maan-
den gebruikt bij 225 honden.
Bij 35 honden was het apparaat verwijderd
gedurende zes maanden, maar werd daarna
weer aangebracht in de jugulair vene aan de
andere zijde.

T O r n 0 e, N., Nielsen, N. G. and S v e n d s e n, J.: Bordetella bronchiseptica isolations
from the nasal cavity of pigs in relation to atrophic rhinitis. Nord. vet. Med., 88, 1-18, (1976).

Er is geen varkensziekte waarover in de vete-
rinaire literatuur zo veel geschreven is als
over de atrofische rhinitis. In Denemarken is
de aandoening ook al van ouds bekend en on-
danks de toepassing van verschillende bestrij-
dingsmethoden is het niet gelukt om de ziekte
in belangrijke mate te beperken. Aangezien
daar ook reeds meer dan 50 jaar de varkens-
import verboden is kan men wel aannemen
dat de aandoening in het gehele land oor-
zakelijk identiek is.

Hiervan uitgaande hebben de onderzoekers
uitvoerig gecontroleerd of er ook verschil was
in de samenstelling van de microflora van het
neusslijmvlies bij biggen tot de leeftijd van
10 weken. Tevens werd aan de slachthuizen,
waar de onderzochte dieren als baconvarkens
werden aangevoerd, nauwkeurig nagegaan of

er ook afwijkingen aan de neusschelpen en de
neusgangen waren die op atrofische rhinitis
wezen.

De graden der geconstateerde afwijkingen
werden ook genoteerd en vervolgens statistisch
bewerkt. Er werden 4 bedrijven met 40 ä 60
zeugen gevonden die hun volle medewerking
gedurende een jaar toezegden.
Gehele tomen biggen werden daartoe op de
leeftijd van 3 en 10 weken bemonsterd door
met behulp van gaas-tampons aan flexibel
koperdraad, na reiniging der neusgaten met
70% alcohol, slijm te verzamelen uit de
meati tot halverwege de conchae. Vervolgens
werden op de boerderij buizen met serum-
tryptose-fosfaat bouillon geënt en hieruit op
het laboratorium de nodige vaste voedings-
bodems met overeenkomstige hoeveelheden.
Speciaal werd bij de beoordeling van de groei
gelet op het aantal tot ontwikkeling gekomen
koloniën van B. bronchiseptica. Ook de
moederdieren werden in het onderzoek be-
trokken.

Op deze wijze werd op 3 van de 4 be-
drijven een meer of minder sterke infectie
met genoemde bacterie vastgesteld; de biggen
van het 4de bedrijf leken geheel vrij van
B. bronchiseptica te zijn hoewel bij de oudere
mestvarkens wel eens de bacterie in de neus-
gangen werd aangetroffen. Het sterkst besmet-
te bedrijf had de meest positieve biggen bij
de tomen die in de winter en het voorjaar
waren geboren. Het aantal positieve bevindin-
gen nam bij het stijgen van de leeftijd der
biggen duidelijk af. Het percentage positieve
was het kleinst bij de kleinere tomen. De in-
fectie leek bevorderd te worden door lage
temperaturen en door de prikkelende concen-
traties van ammoniak.

Het percentage positieve biggen was het
hoogst bij die van de eerste en tweede worp
van de zeugen gemiddeld.
Zoals reeds vermeld werd bij de slachting
nauwkeurige inspectie gedaan van de neuzen
der varkens inwendig. Uiteindelijk was er be- A. van der Schaaf.

MACRO- EN MICROMORFOI OGISCHE VERANDERINGEN IN DE CERVIX U TERI
AAN HET EIND VAN DE DRACHT

E n d e 1 1, W., H o 11 z, W. und S m i d t, D.: Makro- und Mikromorphologische Veränderun-
gen der Cervix Uteri des Schweines im Stadium der hohen Gravidität (I). Berl. Münch. Tier-
ärztl. Wschr., 89, 349-354, (1976).

Beschreven worden bij het Göttinger Minia-
turschwein de structurele en functionele
morfologische veranderingen die in de cervix
uteri plaatsvinden aan het eind van de
dracht i.v.m. de naderende partus onder in-
vloed van het hormonale systeem.
21 Drachtige zeugen werden in vier groepen
verdeeld. Via laparotomie werd de genitaal-
tractus weggenomen op een tijdstip vóór 103
dagen dracht, na 103 dagen dracht of kort
voor of na de geboorte.

Bij hoogdrachtige zeugen verliest de cervix
uteri zijn karakteristieke stevige, peesachtige
structuur en wordt week, elastisch en oede-
mateus. Daarnaast vindt een verlenging en
vooral een omvangsvergroting plaats van de

Onder invloed van oestrogenen verandert aan
het eind van de dracht het meerlagig epi-
theel van de cervix uit de progesteronfase
in éénlagig epitheel. Dit bestaat nog uitslui-
tend uit hoogcylindrische cellen met basaal-
standige kernen. Ook de hoogte der epitheel-
cellen neemt af.

S t a 1 d e r, K., Klosterkötter, W.: Untersuchungen zur Wiederverkeimung von Trink-
wasser nach Ozonbehandlung. Zbl. Bakt. Hyg., I Abt. Orig. B.„ 161, 474-481, (1976).

Ofschoon lang bekend was dat ozon als
drinkwater desinfectants gebruikt zou kunnen
worden was om technische reden in het ver-
leden de keus toch op Chloor gevallen. Door
de toenemende mate van oppervlaktewater
vervuiling met onder meer fenolen stuitte dit
op bezwaren omdat samen met chloor, chloor-
fenol ontstaat, een verbinding die sterk van
smaak is.

Dit was dan ook één van de redenen dat op
het ogenblik in toenemende mate als alter-
natief ozon wordt toegepast om het chloor
deels te vervangen.

Toevoegen van een desinfectiemiddel aan het
leidingwater is noodzakelijk daar anders de
aanwezige bacteriën in het water, en in de
oude vaak wat geroeste leidingen zich aan-
zienlijk zullen gaan vermeerderen, en het
water niet meer aan de wettelijke voorgeschre-
ven eisen zal kunnen voldoen.
Om na te gaan hoe het kiemgetal zou ver-
anderen indien geozoniseerd drinkwater in
een drinkwaterleidingnet geperst zou worden,
werd een proefopstelling (1200 meter water-
leidingnet) gebouwd. Op verschillende plaat-
sen werden hieruit na enige tijd monsters
genomen en het ozongehalte en het totaal
kiemgetal bepaald. Het kiemgetal bleek aan-
zienlijk te zijn gestegen ten opzichte van het
uitgangsmateriaal dat in steriele kolven meer
dan 4 weken achtereen „kiemvrij" bleef.

Daarna is nagegaan wat de invloed op het
totaal-kiemgetal is uitgaande van gekookt
water en geozoniseerd water waaraan elk
apart 5 ml. normaal leidingwater als ent-
vloeistof werd toegevoegd.

Het totaalkiemgetal bleek na enige tijd in
het geozoniseerde water vele malen hoger te
zijn dan van het gekookte water. De oorzaak
hiervan moet verklaard worden door dat
allerlei organische verbindingen afgebroken
(geoxydeerd) worden die kennelijk een gun-
stiger medium vormen voor de aanwezige
bacteriën.

Voor de praktijkomstandigheden is dit een
ongunstige bijkomstigheid, en bovendien
bleek uit de proefopstelling dat de restozon-
gehalte zo laag was geworden dat van des-
infectie in het verdere verloop van de lei-
dingen nauwelijks sprake meer is. Wat dit
laatste facet betreft, heeft chloor het voordeel
daar dit niet in die mate als ozon wordt af-
gebroken en zijn desinfecterende werking be-
houdt.

Directe omschakeling van chloor op ozon als
drinkwaterleiding desinfectants is dan ook
zonder meer niet mogelijk.
Wat en hoe het kiemarmhouden van het in
de leidingen aanwezige water in de toekomst
zal gaan plaats vinden is nog onzeker en van
vele factoren en belangen afhankelijk.

Busta, F. F.: Practical implications of injured microorganisms in food. ]. Milk Food Tech-

Met deze samenvatting van een groot aantal
literatuurgegevens wordt aangetoond, dat
subletaal beschadigde micro-organismen be-
langrijk zijn voor de microbiologie en tech-
nologie van voedingsmiddelen.

Allerlei bewerkingen van voedingsmiddelen,
zoals hitte, koude, vriesdrogen, bevriezen en
ontdooien, onttrekken van vocht, bestralen en
blootstellen aan conserveringsmiddelen kun-
nen een subletale beschadiging van bacterie-
cellen en -sporen veroorzaken. De bacteriën
verliezen daarbij een kenmerkend vermogen
om normaal te groeien onder omstandig-
heden die voldoende waren voor onbehandel-
de cellen.

Door deze stress-factoren kunnen in bescha-
digde cellen verschillende veranderingen ont-
staan, zoals:

modificaties van de celmembranen, waar-
door nieuwe gevoeligheden voor bijv.
selectieve agentia ontstaan;
verlies van cellulair materiaal (amino-
zuren en peptiden) door lekkage in het
omringende medium;

Vele factoren (zoals specifieke nutriënten,
redox-potentiaal, wateractiviteit, pH, enz.),
die invloed uitoefenen op de structuur en
functies van de cel, kunnen effect hebben op
de beschadiging tijdens de stress. Voorts zijn
er gegevens beschikbaar over dergelijke fac-
toren die het herstel van beschadigde cellen
kunnen beïnvloeden.

De subletale beschadiging wordt gekenmerkt
door het vermogen van het micro-organisme
om tot de normale toestand terug te keren
gedurende een herstelproces. Daarom wordt
bij de isolatie van salmonellae een vóóropho-
ping toegepast en moeten bij het gebruik
van de Enterobacteriaceae-grensreactie de
subletaal beschadigde cellen worden gerevi-
taliseerd door een zgn. resuscitatie.
(Kennis van de problematiek van de suble-
tale beschadiging van micro-organismen is
onmisbaar bij de evaluatie van microbiologi-
sche en technologische laboratoriumgegevens
van voedingsmiddelen. Het is daarom zeer de
moeite waard dit artikel te lezen; Ref.)

Meinecke, B.: Retrograde Ejakulation beim Rüden. Zuchthyg., 11, 122-123, (1976).

Bij een retrograde ejaculatie wordt het eja-
culaat in de blaas gedeponeerd, daar de
kringspier niet normaal functioneert. Daar de
dekking ogenschijnlijk normaal verloopt maar
het sperma niet normaal wordt geloosd hoort
deze afwijking thuis in de groep impotentia
generandi.

Schrijver heeft deze, tot nu toe alleen in de
humane geneeskunde bekende afwijking bij
een 4-jarige Duitse herdershond vastgesteld.

Na een dekking heeft hij in de katheterurine
talrijke Spermien aangetoond. Een gedeelte
ervan vertoonde zelfs nog een vooruitgaande
beweging.

(Een therapie is niet mogelijk daar de oor-
zaak van deze afwijking onbekend is. Bij de
mens is na winning van de Spermien uit de
blaas, hiermee kunstmatig geïnsemineerd;
Ref.).

Band III. Kreislaufsystem, Haut und Hautorganen. (Uitg. Verlag Paul Parey - Berlin und
Hamburg, 1976, 670 pag., D.M. 176,-).

Band IV. Nervensystem, Sinneorgane und Endokrine Drüsen. (Uitg. Verlag Paul Parey - Ber-
lin und Hamburg, 1975, 426 pag., D.M. 158,-).

Na een periode van twintig jaar noeste arbeid
door hoogleraren en medewerkers van diverse
Duitstalige veterinair anatomische instituten is
nu het complete, uit vijf delen bestaande
Lehrbuch gepubliceerd. Zonder overdrijving
kan gesteld worden dat dit werk een waar-
dige voortzetting is van de Duitse veterinair
anatomische traditie. Een zeer grondig, goed
geïllustreerd werkstuk ligt voor ons, Bij het
doornemen van beide nieuwe delen vraag je
je weer af wat de schrijvers me dit werkstuk
hebben beoogd. Na lezing van de inleiding
blijkt dat zij moeite hebben met de reductie
in onderwijstijd die ten aanzien van het vak
anatomie de laatste twintig jaar heeft plaats
gevonden. In plaats van het opstellen van een
nieuwe onderwijs filosofie hebben zij gemeend
de verloren onderwijstijd te moeten compen-
seren met een uitgebreid leerboek. Ze stellen
daarbij uitdrukkelijk dat liet niet de bedoeling
was een compact boek te schrijven, gericht
op de examen voorbereiding van de studenten.
Onmiddellijk hierop aansluitend wordt opge-
merkt dat zij in feite meerdere doelstellingen
hadden, zoals het melden van nieuw verwor-
ven anatomische kennis en verdieping van
anatomische kennis. Zij geven toe dat het
hierdoor ook tot een naslagwerk wordt voor
praktizerende dierenartsen en voor al diegenen
die dierexperimenteel werk verrichten. Hier-
door hebben wij te maken met een multi pur-
pose boek waarvan beoordeling moeilijker is.
Deel III begint met een zeer utivoerige be-
spreking van hart en bloedvaten; 275 pagina\'s

worden hieraan gewijd. De mate van detaille-
ring doet vooral ten aanzien van de bloed-
vaten overdreven aan en kan alleen gerecht-
vaardigd worden als je het beschouwt als
naslagwerk. Aan de relatie tussen vorm en
functie, die de schrijvers zeggen te willen be-
nadrukken, wordt in dit hoofdstuk vrijwel
geen aandacht besteed. In het tweede hoofd-
stuk wordt in 175 pagina\'s het lymfesysteem
besproken. In de inleiding wordt op uitste-
kende wijze aandacht gegeven aan de relatie
tussen vorm en functie. Daarna volgt een zeer
gedetailleerde anatomische beschrijving die
goeddeels gebaseerd is op het werk van Baum
en zijn leerlingen.

De illustraties zijn met uitzondering van die
van de lymfevaten van het paard van goede
kwaliteit en zeer verhelderend.
In het derde hoofdstuk worden in ruim 200
pagina\'s de huid en de huidorganen bespro-
ken. Ook hier wordt aan de relatie tussen
vorm en functie aandacht besteed. Vooral de
ontwikkelingsgeschiedenis en de vergelijkende
aspecten worden op adequate wijze behan-
deld. Met name het stuk over de uier is van
zeer goede kwaliteit. De hele opzet doet sterk
denken aan die van het overeenkomstige
hoofdstuk uit Ellenberger en Baum
(1943).

Deel IV is enigszins anders opgezet dan de
overige delen. De bespreking van de dier-
specifieke bijzonderheden vindt plaats samen
met de algemene bespreking. De motivering
hiervoor is dat het klinisch belang van de
onderwerpen die behandeld worden minder is
en dat er ook minder informatie voorhanden
is. Ook is dit deel meer gericht op de behoef-
ten van de student terwijl extra aandacht is
gegeven aan de relatie tussen vorm en functie.
In het eerste gedeelte wordt de bouw van het
ruggemerg en de hersenen in 188 pagina\'s be-
sproken. Na een goede inleiding waarin vooral
aandacht wordt gegeven aan de ontwikkeling
van het zenuwstelsel wordt de opbouw en het
verloop van de banen in het ruggemerg be-
sproken. Daarna volgt een zuiver topografische
beschrijving van de hersenen. Dit stuk is di-
dactisch wellicht noodzakelijk voor een goed
begrip van wat volgt. De hersenen worden
vervolgens besproken in aansluiting op het
ruggemerg, van caudaal naar rostraal. Na elk
descriptief stuk wordt aan de functionele as-
pecten aandacht besteed. Van een geïnte-
greerde benadering zoals men die tegenkomt
in Amerikaanse leerboeken over de neuro-
anatomie is echter nauwelijks sprake. Opge-
merkt moet wel worden dat in dit gedeelte
het best de doelstelling, van het leggen van
een relatie tussen vorm en functie, wordt
waargemaakt.

In de volgende ruim honderd pagina\'s, wordt
het perifere zenuwstelsel besproken. Het deel
over de ruggemergszenuwen is erg gedetail-
leerd en louter descriptief hetgeen ook geldt
voor het gedeelte over de kopzenuwen.
De autonome perifere zenuwen worden daar-
entegen ook qua functie bezien.
Een korte paragraaf over de betekenis van de
overdrachtstoffen en kleuringsmethoden die
daarop gebaseerd zijn, ontbreekt.
In het tweede hoofdstuk worden in twintig
pagina\'s de organen van interne secretie be-
sproken. Gesteld kan worden dat dit gedeelte
wat mager is; vooral voor wat betreft de func-
tionele aspecten, schiet het te kort. Informatie
over verworvenheden van de laatste tien jaar
ontbreekt, hetgeen juist op dit terrein waar
erg veel onderzoek plaats vindt, als een gemis
wordt ervaren. De opmerking in de inleiding
dat de klinische relevantie niet zo groot is,
gaat voor dit onderdeel niet op.
In het laatste hoofdstuk worden tenslotte de
zintuigen behandeld. Uiteraard is de aan-
dacht hierbij geconcentreerd op oog en oor.
Vooral het gedeelte over het oog is zeer uit-
voerig en voorzien van fraaie illustraties.
Bij het opmaken van het eindoordeel is het
goed, onderscheid te maken tussen de twee
functies namelijk die als leeboek en die als
handboek.

Naar mijn mening zijn beide delen als leer-
boek weinig geslaagd. Ze zijn daarvoor veel
te uitvoerig en te grondig. Voor de student is
het niet of nauwelijks mogelijk de complete
tekst in de tijd die er voor beschikbaar is,
éénmaal grondig door te nemen. Zou hij er al
in slagen dan is de kans op verwarring en
levenslange afkeer van het vak anatomie
verre van denkbeeldig.

Heel anders wordt het oordeel als men beide
delen ziet als onderdeel van een groot na-
slagwerk. Ze bevatten zeer veel informatie,
zijn over het geheel genomen bijzonder goed
geïllustreerd en er zitten voor een zo\'n inge-
wikkelde en uitvoerige tekst bijzonder weinig
fouten in.

Ik heb beide delen de afgelopen maanden in-
tensief gebruikt en gebaseerd hierop kan ik
alleen maar tot een zeer positief oordeel ko-
men. Het is een geweldige vraagbaak op het
gebied van de descriptieve anatomie.
Het enige argument tegen het in het bezit
hebben van dit fraaie werkstuk door elke die-
renarts, is de nogal forse prijs. Voor de vijf
delen samen dient ruim ƒ 700,- te worden
neergeteld.

Het artikel van Edel e.m. in het Tijdschrift,
afl. 6, pag. 365-376 van 15 maart 1977 be-
treffende Epidemiologisch Salmonella-ondeT-
zoek in een bepaald gebied („Project Wal-
cheren") is voor mij aanleiding plaatsruimte
te verzoeken voor het ondervolgende.
Ook in het Instituut voor Veterinaire Bacte-
riologie (l.V.B.) is in de eerste helft van de
zestiger jaren overeenkomstig epidemiologisch
Salmonella-onderzoek verricht om een bij-
drage te kunnen leveren betreffende salmo-
nellosis bij plantenetende huisdieren en oor-
zakelijke factoren dienaangaande. Ook wij
hebben vrij uitgebreide onderzoekingen ge-
daan over het voorkomen van salmonellae in
het rioolwater, de invloed van rioolwater-
zuiveringsinstallaties op het gehalte aan de
desbetreffende kiemen, het oppervlakte-water
benedenstrooms van de inrichtingen en de
verspreiding van de diverse salmonellae met
ingedikt rioolslib en compost die met behulp
hiervan werd bereid.

De resultaten van de onderzoekingen onzer-
zijds vertonen grote overeenkomst met die
vervat in het bovengenoemde artikel. Een be-
langrijk verschil is dat wij in het centrum van
het land herhaaldelijk S. typhi en S. para-
typhi B. hebben aangetoond.
Beide species zijn alleen menspathogeen en
worden niet door dieren verspreid. De eerst-
genoemde van de twee bacteriesoorten werd
voor het eerst geïsoleerd op 4-6-1963 uit 1 ml
van een 40 literse melkbus die 28 dagen te
voren met influent gevuld was van de inrich-
ting voor rioolwaterzuivering te Utrecht, wel-
ke kort tevoren was gemoderniseerd. Tevens
kwam in die 1 ml rioolwater, dat bijna een
maand buiten had gestaan bij een tempera-
tuur, die schommelde tussen 15 en 25° C,
5\'. bareilly voor. Voor de isolatie van de sal-
monellae werden twee ophopingsvloeistoffen
gebruikt, n.1. natriumtetrathionaatbriljant-
groen-galbouillon vlgs. Muller-Kauffmann en
natriumselenietbriljantgroen-vloeistof vlgs. Sto-
kes en Osborne. Kolfjes met 100 ml van elke
vloeistof werden geënt met resp. 1 en 10 ml
van het te onderzoeken water. Na gedurende
de nacht bebroed te zijn werd voor het ver-
krijgen van geïsoleerde koloniën de desbetref-
fende voedingsbodems 10\'\' en 10® maal ver-
dund en daarna 0,1 ml van deze verdunningen
met een spatel uitgestreken op gemodificeerde
briljantgroenfenolroodagarplaten (K-plaat).
Deze is door Frik uitvoerig beschreven in zijn
proefschrift. Utrecht 1969. Deze bodem, die
minder selectief is dan de niet-gemodificeerde
Kauffmann-plaat, bevat naast 0,1% glucose
ook 1,25% van het synthetische wasmiddel
Abro. E. coK-kiemen groeien op deze bodem
net zo goed als salmonellae echter in gemak-
kelijk herkenbare stervormige vrij grote glad-
de koloniën, die duidelijk rood gekleurd zijn
en ook bij de salmonellae de omgeving der ko-
loniën een rode tint geven. Proteus zwermt
niet op deze bodem maar geeft ronde kolo-
niën. Eén Salmonella-soort geeft iets blekere
niet-stervormige koloniën nl. S. typhi. Daar-
door hebben wij dit mens-pathogene micro-
organisme ook zo bij herhaling uit influent en
effluent van de Utrechtse rioolwaterzuivering
kunnen isoleren en bij een eenmalig onderzoek
van die in Amsterdam-W. ook uit een mon-
ster effluent van die inrichting, welke zich
onderscheidt van de Utrechtse door de inten-
sieve behandeling van het influent met het
zgn. actief slib. Uit één monster effluent wer-
den op de dag na het nemen uit 1 ml van
het water 9 verschillende Salmonella-sooTten
gekweekt, 16 dagen later na bewaring in de
ijskast 3 typen, waaronder S. typhi en S. in-
fantis, die op 6-7-1964 niet waren geïsoleerd.
12 Dagen nadien werd het monster nog eens
onderzocht. Ook nu werden nog salmonellae
geïsoleerd, nl. weer .S. injantis en i.p.v. S.
typhi, S. typhimurium, S. meleagridis werd
alle drie keren gekweekt doch 7 soorten al-
leen bij het eerste onderzoek van het monster
hoewel telkens precies dezelfde methodiek
werd toegepast.

Rioolwater lijkt derhalve voor de meeste typen
van salmonellae geen geschikte conserverings-
vloeistof, laat staan van een voedingsbodem
zoals Kampelmacher en Van Noor-
Ie Jansen in hun artikel in HïO van 1976
suggereren. Sommige typen lijken in rioolwater
zelfs vrij snel af te sterven anders hadden wij
uit het Utrechtse influent toch wel eens S.
dublin moeten isoleren. Frik heeft aange-
toond dat zelfs 1 S. dublin in een gram run-

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten verantwoorde-
lijkheid van de Redaktie; zij behoudt zich het recht voor de stukken te bekorten.

derfaeces met de door ons toegepaste ophoping
in seleniet-vloeistof en uitstrijken op de b.f.a-
plaat ondanks de massa coHkiemen geïsoleerd
kan worden net als S. typhi uit rioolwater.
Dieren die in de galblaas drager zijn van
S. dublin (0,95% van de volwassen runderen
met distomatosis, die in Utrecht worden ge-
slacht) zijn via de faeces intensieve uitschei-
ders. Deze faeces en de darminhoud worden
met het nodige spoelwater in hun totaliteit op
het Utrechtse riool rechtstreeks geloosd.
Toch bereiken deze \\\'ele miljoenen S. dublin-
kiemen niet de Utrechtse rioowater2uivering.
Het is natuurlijk de vraag waar ze blijven.
Zijn ze door de invloeden van bacteriofagen,
Bdellovibrionen of colicinen vernietigd of wor-
den ze geadsorbeerd door de soms vingerdikke
vettig-slijmige afzetting aan de binnenkant van
Bilthoven, april 1977.

Bij andere salmonellae van de D-groep zoals
S. typhi is dit echter niet het geval. Adsorbtie
aan de afzetting aan de binnenkant van de
buis vindt zeker plaats want na een nachte-
lijke regenbui is het rioolwater vuiler en be-
vat meer salmonellae per ml. Door het snel
stromende water heeft de afzetting geheel of
gedeeltelijk losgelaten en is weer gesuspen-
deerd.

Het verschillende gedrag der diverse Salmo-
nella-species Iaat zich moeilijk verklaren, al-
leen een herhaalde inspectie op bepaalde
plaatsen in het riool zal ons nadere gegevens
kunnen verschaffen over hetgeen precies met
de microflora van het rioolwater gebeurt.

1. Kampelmacher, E. H. en Noorle Jansen, Lucretia M. van: Salmonella
in effluenten van rioolwaterzuiveringsinstallaties in rioolafvoeren van slageren en opper-
vlaktewater op Walcheren. H2O, 9, 334, (1976).

2. S c h a a f, A. V a n d e r en H a g e n s, F. M.: Enkele minder bekende aspecten van het
Salmonella-vraagstuk. Tijdschr. Diergeneesk., 88, 1624, (1963).

3. Schaaf, A. van der en Atteveld, J. C.: Vóórkomen van Salmonellae in het ef-
fluent van moderne inrichtingen voor rioolwaterzuivering. Mogelijkheden tot verbetering.
Geneeskundige Gids, 43, 57, (1965).

Wij zijn de redaktie van ons tijdschrift bij-
zonder erkentelijk voor het feit, dat zij ons
in de gelegenheid stelt op de ingezonden brief
van Prof. Van der Schaaf te reageren.
Afgezien van de interessante mededelingen in
genoemde brief betreffende casuïstiek en me-
thodologie, komt Prof. Van der Schaaf
uiteindelijk in zijn samenvatting tot een stel-
ling, waarin hij zijn twijfel uit over de moge-
lijkheid van vermeerdering van Salmonella in
het rioolwaterstelsel, respectievelijk in de
rioolwaterzuiveringsinstallaties. Uit milieu-
hygiënisch oogpunt en zeer in het bijzonder
ten behoeve van preventieve maatregelen, ge-
richt op het onderbreken van eventueel be-
staande kringlopen, is een duidelijk antwoord
op deze vraag van veel belang.

In de laatste jaren hebben wij ons daarom
intensief met deze problematiek bezig gehou-
den, voornamelijk in het kader van onderzoe-
kingen op het voormalig eiland Walcheren.
Aldaar is gebleken, dat er in kleine woonge-
meenschappen (dorpen met 600 tot 1000 in-
woners) zonder aansluiting van boerderijen,
slagerijen en andere vleesverwerkende bedrij-
ven op het rioolstelsel een relatief groot aan-
tal Salmonella in influenten en effluenten
wordt gevonden, zonder dat er aanwijzingen
zijn, dat mensen aan salmonellose lijden, laat
staan dat hierover officiële opgaven bestaan.
Bij een theoretische overweging zijn hier drie
verklaringen voor te bedenken:

1. er komt regelmatig een veel hoger percen-
tage voor van klinisch gezonde dragers
(mens en dier) dan in de literatuur ver-
meld is;

2. het is mogelijk, dat via voedsel, voorname-
lijk vlees en vleeswaren en pluimvee, regel-
matig salmonellae via de keuken naar het
rioolstelsel wordt afgevoerd;

3. er vindt vermeerdering plaats van Salmo-
nella in het rioolstelsel, respectievelijk in
de installatie.

De laatste mogelijkheid wordt door nog niet
gepubliceerde gegevens ondersteund. Het
blijkt namelijk, dat bij lagere temperaturen

van het rioolwater (8° tot 12°) er geen of
slechts zeer geringe aantallen salmonellae zijn
te vinden, terwijl bij stijging van de tempera-
turu van het rioolwater boven 15° salmonellae
wel frequent en in grote aantallen kunnen
worden geïsoleerd.

Binnenkort zal met een onderzoek in het dorp
Aagtekerke worden begonnen, waarbij zal wor-
den getracht de eerste twee mogelijkheden
door middel van faecesonderzoek, enquêtes
betreffende voedingsgewoonten en, indien mo-

Naar aanleiding van het artikel „Miltvuur bij
de hond" van de collegae Eil, Van Ingen
en Overgoor in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 1 mei j.1. zou ik het volgen-
de willen opmerken.

Zoals door de auteurs wordt vermeld, is de
hond weinig gevoelig voor anthrax. De infec-
tie verloopt daarom meestal gelocaliseerd en
is gekenmerkt door oedematische en hae-
morrhagische zwelling rondom de porte d\'en-
trée en zwelling, haemorrhagie en necrose van
de regionale lymphklieren. Besmetting vindt
als regel plaats door het eten van miltvuur
cadavers. Slijmvlies laesies in mond- en keel-
holte, doch ook laesies in het verdere verloop
van de tractus digestivus, zoals de maag, vor-
men de porte d\'entrée.

Heel anders is het infectieverloop bij gevoe-
lige diersoorten, zoals herkauwers. Bij deze
dieren verloopt de infectie gegeneraliseerd,
acuut en met een sepsis. Alleen bij post mor-
tem van dieren, die gestor\\en zijn als gevolg
van een miltvuur sepsis, ziet men de bekende
„miltvuur"-milt. Het niet vinden van een ge-
zwollen milt bij de beschreven hond is dus
niet zo verwonderlijk.

Eigen ervaring in semi-aride gebieden, waar
anthrax veelvuldig bij schapen en geiten voor-
komt, heeft mij geleerd, dat anthrax bij de
hond het meest frequent in de pharyngeale
vorm en daarna in de pharyngo-intestinale
vorm, zoals in het artikel beschreven, voor-
komt. In alle gevallen vond besmetting plaats
door het eten van miltvuur cadavers.

gelijk, keukenonderzoek, verder te evalueren.
Wij menen met Prof. Van der Schaaf,
dat het zich al dan niet vermeerderen van
Salmonella in het rioolstelsel een belangrijke
vraag is. Wij hopen dan ook, dat de gegevens
van het onderzoek te Aagtekerke binnenkort
meer licht op deze zaak zullen werpen.

De eerste symptomen zijn sloomheid en hese
blaf (differentieel diagnose rabies!), moeilijke
ademhaling en hoge temperatuur (± 41° C).
Vaak treedt spontaan herstel op.
De doodsoorzaak bij spontaan gestorven die-
ren is bijna zonder uitzondering een obstructie
van de bovenste luchtwegen door oedeem en
lymphklierzwelling in de keelstreek.
De aangetaste dieren werden op mijn advies
afgemaakt.

De halfwilde staat maakte onderzoek en be-
handeling moeilijk, zo niet onmogelijk. Alleen
indien de eigenaar dit verzocht, werd het dier
onderzocht en behandeld met penicilline-
procaine lx daags intra-musculiar in hoge do-
sering. In alle gevallen was binnen 4 dagen
de temperatuur genormaliseerd en trad vol-
ledig herstel op.

Behalve een publikatie over isolatie van Ba-
cillus anthracis uit de tractus digestivus van
gezonde vogels zijn mij geen gegevens uit de
literatuur bekend over uitscheiding van smet-
stof bij dieren na spontaan herstel of na be-
handeling met antibiotica.
Er bestaat derhalve naar mijn mening geen
enkele contra-indicatie voor de behandeling
van dieren, lijdende aan miltvuur. In het be-
schreven geval was behandeling zeker het
overwegen waard geweest en zo men hier niet
toe wilde overgaan, was het voor de hond
beter geweest indien euthanasie was toegepast.

The 9th meeting which was organized by the
Société Française de Buiatrie and the Sec-
tion Nationale des Groupements Techniques
Vétérinaires was the biggest meeting in re-
gard to the number of papers read as well as
to the number of participants since the World
Association for Buiatrics was established 16
years ago.

In his opening speech the President of the
WAB, Prof. Dr. A m s t u t z, U.S.A., wel-
comed 1130 participants from 48 countries
and their companions. The representative of
the French agricultural ministry, director
G. Constant, called special attention to
the importance of the buiatrie science for a
productive cattle population and the provi-
sioning of satisfactory and valuable food.
The scientific program consisted of 5 general
subjects: 1. Advances in cattle surgery; 2.
Diseases of calves and young cattle in con-
nection with infectious diseases, parasites,
feeding and metabolism; 3. Individual and
herd diagnosis: methods, interpretation, ad-
vances; 4. Maintenance of feed lot cattle:
ethics and hygiene; 5. Free papers on recent
advances »ri special pathology of cattle.
The more than 200 papers which gave a
general view on the actual situation of bovine
medicine were held for the first time in two
or three parallel events and were translated
simultaneously into French, English, German,
Spanish and Russian. The two volumes of
the proceedings (1186 pages) with all papers
and summaries in three languages was com-
pleted at the beginning of the meeting and
can be ordered from Dr. M e i s s o n n i e r,
I.T.C.F., Boigneville - 91920, France (price
200,- F.F.).

The daily journal with historic and actual
informations was well appreciated by all par-
ticipants. Special thanks should be given to
the organizing committee for the splendid
social arrangements.

In the course of the 9th Meeting the follow-
ing national Associations for Buiatrics gained
admission as affiliated members to the WAB:

Furthermore, 92 single members applied for
membership. The total of members in the
WAB is about 6000 from 47 countries.
After a statutory election of the Executive
Committee the members for the next 4 years
are:

Prof. Dr. Amstutz, Lafayette, USA (Pre-
sident) ; Prof. Dr. P. V i d e 1 a. La Plata,
Argentinia (Vicepresident); Prof. J. E s p i-
nasse, Alfort, France (Vicepresident);
Prof. Dr. M. S t ö b e r, Hannover, Federal
Republic of Germany (Secretary).
Members: Prof. Dr. G. Espersen, Copen-
hagen, Denmark; Prof. Dr. Gentile, Bo-
logna, Italy; Prof. Dr. E. G 1 a w i s c h n i g,
Vienna, Austria; Dr. E. Mayer, Haifa, Is-
rael; Prof. Dr. V. P. S h i s h k o v, Moscow
(USSR); Prof. Dr. A. D. Weaver, Glas-
gow, Great-Britain.

The long standing members of the Executive
Committee Rosenberger, Hannover:
Andres,- Zürich; G r u n s e 1 1, Bristol and
Seren, Milano, were appointed Honorary
Members in acknowledgement of their merits
to bovine medicine and the World Associa-
tion for Buiatrics.

As further contact persons of the countries
the general assembly appointed the following
members: Prof. Dr. M. B e r c h t o 1 d, Zu-
rich, for Switserland: Prof. Dr. O. D i e t z,
East-Berlin, for the German Democratic Re-
public; Prof. Dr. Z. H o r v a t h, Budapest,
for Hungary and Prof. Dr. B r i o u g a, Ra-
bat, for Marocco; 27 countries are therefore
represented in the Executive Committee.
The 10th International Meeting on Cattle
Diseases will take place in 1978 in Mexico-
City, the 11th Meeting in Israel. Details
concerning these meetings wil! be given to
the journals in time.

Van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid
tevens Directie van de Veeartsenijkundige Dienst

Zoals in een vorig nummer reeds is ge-
meld, werd per 1 juni het laatste im-
portverbod van de E.G.-lidstaten in ver-
band met de varkenspestuitbraken in
Nederland opgeheven. De in ons land ge-
troffen maatregelen en de gunstige ont-
wikkelingen in de varkenspestsituatie
leidden hiertoe.

Het opheffen van de importverboden en
het feit dat de laatste maanden geen
nieuwe gevallen van varkenspest waren
voorgekomen, betekende echter niet dat
daarmee ook alle in ons land getroffen
maatregelen kwamen te vervallen. Ne-
derland wilde door nationale maatrege-
len de gunstige situatie bestendigen.
Zo mochten nog geen fok- en gebruiks-
varkens worden vervoerd van het inge-
sloten gebied in midden-Nederland naar
het overige deel van het land en omge-
keerd. Voor vervoer binnen deze gebie-
den bleef een vervoersbewijs van de dis-
trictsbureauhouder van de STULM,
Stichting tot Uitvoering van Landbouw-
maatregelen, noodzakelijk. Dit om te
voorkomen dat tegen varkenspest gevac-
cineerde dieren in aanraking zouden ko-
men met niet-geënte varkens.
Bij de enting in het ingesloten gebied
werden zo\'n 1,5 miljoen varkens gevac-
cineerd. Onder de geënte dieren kunnen
echter mogelijke dragei-s van smetstof
voorkomen, die niet als zodanig herken-
baar zijn. Contact tussen wel en niet ge-
vaccineerde varkens moest daarom wor-
den voorkomen.

Binnen het ingesloten gebied konden
slachtvarkens zonder vervoerbewijs naar
slachthuizen worden vervoerd. Slacht-
varkens uit het ingesloten gebied moch-
ten niet daarbuiten worden geslacht. Het
vervoer van slachtvarkens van buiten het
ingesloten gebied naar binnen kon met
ingang van 6 juni eveneens zonder ver-
voersbewijs geschieden.

Engeland meldde op 1 juni een uitbraak van
vesiculaire varkensziekte te West Newton bij
Coniston in het district Holderness, graaf-
schap Humberside.

Alle aangetaste en verdachte varkens zijn af-
gemaakt en strenge sanitaire maatregelen zijn
getroffen. Er wordt een onderzoek naar de
herkomst van de besmetting ingesteld.

De partij D. 597 trivalent Salmonella pullorum antigeen, geproduceerd door het
Centraal Diergeneeskundig Institiuit, afdeling Rotterdam, voldoet aan de gestelde
eisen en is derhalve door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst voor toe-
passing geschikt verklaard.

11 —15, Bth International Conference, World Assoc. for the Advancement of Veterinary
Parasitology in Sydney / Australië, (pag. 673)

13—16, 1977 Congress of the World Veterinary Poultry Association, Atlanta, Georgia
(U.S.A.). (pag. 1232)

1— 6, 8th Pan American Congress of Veterinary Medicine and Zootechnics, Santa Do-
mingo. (pag. 766)
17, Groep Geneeskunde van het Rund K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

22—26, Vlllth International Symposium on Comparative Leukemia Research, Amsterdam.

22—27, 28ste Study-meeting van de Europese Zoötechnische Federatie te Brussel (Congres-
paleis). Inlichtingen Secr. Ned. Zoötechn. Ver., tel. 070-98 85 49. (pag. 653)
26, M.S.D. Symposior., Interne Kliniek, De Uithof, Utiecht.

24—26, Ned. Ver. voor Voedingsmiddelen en Levensmiddelentechnologie: In samenvi\'Cr-
king met K.N.C.V. Zomercongres „Chemie en Gezondheid", Universiteit Nij-
megen.

6— 9, International Study Week Present-Day Bovine Production, Gembloux. (pag. 595)
8, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

10, Najaarsdag Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, 9.30 uur. Hotel „Hoog
Brabant", Utrecht.

11—16, 7e Internationaal symposium van de World Association of Veterinary Food Hy-
gienists. Garmisch Partenkirchen (Fed. Republiek Duitsland), (pag. 353)
13, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
13, Afd. Limburg K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
13, Afd. Zuid-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

15, Ver. van Slachthuisdirecteuren. Ledenvergadering, 10.15 uur. Jaarbeurs-congres-
centrum, Utrecht.
20, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

18—23, British Veterinary Association, Congress 1977, Swansea University, (pag. 596)

19—23, 12. Deutschen Tierärztetag, mit ATF-Fortbildungskongress, Hotel „Bayerischer
Hof", München, centr. thema: Veterinärmedizin - Verantwortung für Mensch und
Tier.

21—23, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelentehcnologie: 7th European Food

Symposium „Product and Process Selection in the Food Industry", Eindhoven.
21—29, Tentoonstelling „Het Instrument", Amsterdam, (Coop. Ver. „Het Instrument",
Soest).

23, Nationale tentoonstelling van schapen. Veemarkthallen, Utrecht, (pag. 765)
28, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Afdelingsvergadering, 14.00 uur, Oranjehotel, Leeu-
warden.

29—1 okt., 26. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und künstliche Besamung der

30—1 okt. Jaarcongres 1977, tevens 124e Alg. Vergadering K.N.M.v.D., Hoogeveen.

6, XIV Wissenschaftlicher Kongress der DGE. (pag. 712)
8— 9, XXIII. Jahrestagung über die „Zytoplasmatische Therapie und die Methoden der
Serum-Desensibilisierung". (pag. 712)

17—19, 23. Jahrestagung der Fachgruppe „Kleintierkrankheiten" der DVG (A), Wien,
(pag. 767)

30, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelentechinologie: Gez. Symposium met
de Ned. Ver. v. Diëtisten. Jaarbeurscongrescentrum, Utrecht.
16—20, First Asian Pacific Conference Australian Small Animal Vet. Assoc., Singapore.

Ledenvergadering, 10.15 uur, Jaarbeurs-congrescentrum, Utrecht.
13, Afd. Noord-Holiand K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

9—10, Seminar und Praktikum „Chirurgie usw. an Pferd und Kleintieren (A), Wien.

14—16, Voorjaarsdagen 1978, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Amsterdam.

17—19, Voorjaarsdagen 1979, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Amsterdam.
Juni,

26—30, 20. Internationaler Milchwirtschaftlicher Kongress, Paris. (pag. 988)
Augustus,

16—19, X. Kongress der Weltgesellschaft für Buiatrik (A), Mexico City.
20—29, IV. Welt-Tierzuchtkonferenz, Buenos Aires.

3— 7, 5th International Symposium on Ruminant Physiology, Clermont-Ferrand, (pag.
768)

September, in Wenen: 3. Kongress der Intern. Gesellschaft für Tierhygiene.
September, in Israël: XI. Kongress der Weltgesellschaft für Buiatrik (A).

Op 23 november 1976 werden wij
opgeschrikt door het bericht dat onze
beste vriend en maatschaplid Gert
Vullinghs plotseling was overleden, na
een kortstondige, ogenschijnlijk niet
ernstige ziekte.

Gerardus P. M. Vullinghs werd op 17
april 1919 te Maastricht geboren, als
eerste zoon van dierenarts H. Vullinghs.

In 1955 studeerde Gert af en zette met
zijn broer Fon de dierenartsenpraktijk van
zijn in 1950 plotseling overleden vader in
maatschapverband voort, met als
standplaats Sevenum.
Hij trad in 1957 in het huwelijk met
Ton Sanders, uit welke verbintenis twee
dochters en een zoon werden geboren.
Gert was een man die een oprechte
interesse had voor alles wat om hem
heen leefde. Door zijn serieuze werkwijze
ondervond hij veel waardering bij zijn
cliënten. Bovendien had hij een speciale
gave om met iedereen op een prettige
manier om te gaan. Hij kon soms fel reageren
of zijn standpunt verdedigen, maar als
gezelschapsmens was hij de eerste die
bereid was voor vrede of compromis; zo
was hij thuis, in de praktijk, in de
maatschap en in de omgang met
vrienden, familie en collegae.
In 1968 werd de maatschap Vullinghs
omgezet in de maatschap Vullinghs-Van
Dijck. Voor deze laatste was Gert een
bron van inspiratie, speciaal wat betreft
zijn hoge collegiale opvattingen en
eerlijkheid, zijn bijzondere belangstelling
voor de kleine man voor wie hij altijd tijd
wist vrij te maken.

Hierin had hij de volgende functies:
voorzitter van de Pluimveeadvies-
commissie van de Afdeling Limburg van
de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde: lid van de
Paritaire Tarievencommissie, Afdeling
Pluimvee; Afgevaardigde van het
Hoofdbestuur bij de Gezondheidsdienst
voor Pluimvee in Doorn.
In 1973, na het plotseling overlijden van
zijn broer Fon, nam Gert als hoofd van
Dienst de Vleeskeuring waar van de
Kring Horst.

Begin 1974 werd de maatschap
Vullinghs-Van Dijck omgezet in de
Maatschap Vullinghs-Van Dijck-Seuren.
Deze laatste vestigde zich in Sevenum,
waarna Gert in zijn geliefde Horst de
praktijk voortzette.

Op 27 november 1976 werd Gert, na een
plechtige uitvaartdienst in de Dekenale
Kerk te Horst, - met zijn graag gehoorde
Gregoriaanse zang -, onder een zeer
grote belangstelling ten grave gedragen,
waarbij enkele woorden gesproken
werden door zijn broer en de voorzitter
van de Afdeling Limburg.
Moge het voor Ton, haar zoon en twee
dochters en moeder een troost zijn dat
Gert, zijn naar onze begrippen te korte
leven, met volle teugen heeft genoten, op
zijn specifieke manier. Daarom zullen
veten hem missen, doch dankbaar zijn
hem gekend te hebben.

De Commissie Post Academisch Onderwijs
Veterinaire Volksgezondheid wil gaarne te
weten komen hoe groot de belangstelling is
voor haar te organiseren cursussen in het
studiejaar 1977 en 1978.
De Commissie denkt aan de volgende
cursussen:

Regelmatig wordt het R.I.V. gevraagd naar
de mogelijkheid van een vervolgcursus op
de in voorgaande jaren gegeven cursus van
2 weken bij het R.I.V.
Gedacht wordt aan een vervolgcursus met
een kortere duur. Het ligt in de bedoeling
vanaf 1 september 1977 cursussen van 3 è 4
dagen achtereen voor 4 è 6 personen
tegelijk te orc,aniseren.
Inhoud: speciale aandacht zal worden
besteed aan nieuwe ontwikkelingen, waarbij
onder meer aan de orde zullen komen:
Sa/mone//a-isolatie, bacteriologisch
onderzoek van slachtdieren, 4 platen-
systeem voor antibiotica en electroforese.
Verder zullen nog enkele demonstraties
worden verzorgd.

In voorgaande jaren werd deze cursus
enkele malen gegeven in het R.I.V.
Ze duurde 6 hele dagen, verdeeld over 6
weken. Een vervolgcursus wordt nu gepland.
Deze zal van kortere duur zijn, bijvoorbeeld
3 dagen (1 dag per week). Inhoud: de
residuproblematiek van zware metalen en
bestrijdingsmiddelen in vlees en vleeswaren
en biologische en chemische
contaminanten.

Ook de afvalwaterproblematiek van
slachthuizen zal behandeld worden.
Kosten nog niet bekend. Voorlopige raming
ƒ 125,-.

Deze cursus die een vervolg is op de cursus
die in 1975 en voorgaande jaren is
gehouden, zal bij voldoende belangstelling
ook in 1978 georganiseers worden.
Inhoud: recente ontwikkelingen in de
vleestechnologie.

Zoals: bemonstering; koelen, transport en
verpakken van vlees; aantonen van eiwitten
in vleeswaren, winning en verwerking van
separatorvlees; wetgeving. De cursus duurt
één week.

Deze cursus zal 8 ä 10 dagen omvatten, te
beginnen in september 1978 of mogelijk
zelfs in april 1978, steeds één dag per week.
Zij zal gegeven worden door de Vakgroep
Pathologie van de Faculteit der
Diergeneeskunde te Utrecht.
De cursus is bedoeld voor: a) opfrissen van
bestaande kennis; b) overbrengen van pas
verworven kennis en inzicht; c) vergroten
van diagnostische vaardigheid en d)
verbeteren van de samenwerking tussen
vleeskeuringsdiensten en onderzoek-
instellingen.
Inhoud:

— globale behandelingen van een aantal
onderwerpen uit de Pathologische
Anatomie (aan de hand van een
dictaat, dat daartoe ruim van tevoren ter
beschikking wordt gesteld en dient te
worden bestudeerd);

— meer diepgaande behandeling van enkele
capita, als bijvoorbeeld abcessen, aviaire
tuberculose, enteritiden, gewrichts-
aandoeningen, sepsis, tumoren.

Het is de bedoeling, ook in april-mei of
september-oktober 1978, een cursus
Levensmiddelenmicrobiologie te organiseren
Deze zal worden gegeven door de afdeling

1 Onderzoek en beoordeling van
vleesconserven, verpakt vlees, rauw
gehakt, toebereid rauw gehakt, gekookte
vleeswaren, rauwe worst, vleessalades,
kleine kokswaren en water.
2. Het hanteren van microbiologische
kwaliteitseisen voor voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong.
Kosten: rond de/400,—.

De Commissie zal het bijzonder op prijs
stellen van belangstellenden per omgaande
doch uiterlijk 15 september te vernemen in
welke van de hierboven genoemde 5
cursussen men geïnteresseerd is. Opgemerkt
zij, dat bovengenoemde cursussen in
principe alleen bestemd zijn voor leden van
de Maatschappij. Op basis van
binnengekomen reacties zal het definitieve
programma worden vastgesteld. Aanmelding
bij het bureau van de Maatschappij (Petra
Riemeijer, tel. 030-51 01 11).

In april 1978 zal de commissie een
contactdag Pluimveehygiëne organiseren.
Nadere mededelingen volgen.

Het ligt in de bedoeling in het komende
najaar voor maximaal drie groepen van
maximaal 25 personen een studiedag te
organiseren, tijdens welke zullen worden
behandeld de achtergronden, de opbouw en
de interpretatie van het Keuringsregulatief
en voor zover daarbij nodig en nuttig ook
het Onderzoekingsregulatief.
De studiedagen zijn gepland op 20
september, 5 oktober en 1 november telkens
van 10.00 uur tot 17.00 uur.
Het programma luidt als volgt:
10.00-12.00 uur: Drs. G. M. Vogely (lector in
de Toegepaste Vleeshygiëne)
„Het Keurings- en Onderzoekings-
regulatief".
12.30-13.00 uur: Lunch.
13.30-16.00 uur: Forumdiscussie, waaraan
wordt deelgenomen door Drs. M. J. G.
Schoenmakers. Drs. G. M. Vogely en
andere medewerkers van de Vakgroep
Voedingsmiddelen van Dierlijke
Oorsprong.
Kosten: inclusief lunch e.d.: ƒ 30,—.
Opgave: per omgaande, doch uiterlijk
1 september bij de Maatschappij (Petra
Riemeyer, tel. 030-51 01 11).
Gelieve daarbij aan te geven voor welke dag
men zich opgeeft.

Meermalen bereiken de Ereraad
klachten van eigenaren van dieren (in
het bijzonder kleine huisdieren) over
het feit, dat een praktizerende
dierenarts bij afwezigheid tijdens
weekend of vakantie niet voor een
adequate vervanging heeft gezorgd.

In verband hiermee wordt de praktici er
met klem op gewezen, dat de bepaling
van art. 19 van de Code voor de
Dierenarts inhoudt dat ook in geval van
afwezigheid i.v.m. vrije tijd in weekend
en/of vakantie voor vervanging dient te
worden gezorgd, hetzij d.m.v. een
weekend- en/of vakantiedlenst met één
of meer buurtcollegae, hetzij door
aanstelling van een assistent of
waarnemer. In art. 19 van de Code is nl.
bepaald, dat de prakticus In het kader
van zijn praktijkuitoefening voor een

ononderbroken diergeneeskundige
dienstverlening en verzorging behoort
zorg te dragen. Aan de cliënten dient
o.m. op duidelijke wijze kenbaar
gemaakt te worden hoe de weekend- of
vakantledlenst geregeld is (naann, adres
en telefoonnumnner van de vervangende
collega(e), enz.).
Ten aanzien van weekend- en
vakantiediensten Is in art. 70 van de
Code bepaald, dat deze zodanig
georganiseerd dienen te zijn, dat een
ononderbroken diergeneeskundige
hulpverlening gewaarborgd is. Zowel de
aan bedoelde diensten deelnemende
praktici, als de waarnemer hebben een
individuele verantwoordelijkheid om in
de uitoefening van hun desbetreffende
taak voor deze hulpverlening te zorgen.
Het aantal dierenartsen, dat tijdens
weekend- of vakantie dienst doet,
behoort voorts zoveel mogelijk te
corresponderen met de in de
betreffende plaats of regio bestaande
behoefte aan diergeneeskundige hulp.
Het is voor zowel de ,.thuisblijvende"
dierenartsen als voor de cliënten
onaanvaardbaar dat situaties ontstaan
dat een prakticus die dienst doet een te
groot aantal dierenartsen moet
vervangen of dat bij ontbreken van een
vervangingsregeling een te gering
aantal dierenartsen beschikbaar is om
de ter plaatse bestaande behoefte aan
diergeneeskundige hulp op te vangen.
Dat dergelijke situaties in het verleden
zijn voorgekomen bewijst een aantal
klachten dat hierover bij de Ereraad is
ingediend.

De Ereraad en het Hoofdbestuur doen
een dringend beroep op alle betrokken
praktici het voorgaande ter harte te
nemen.

Het Hoofdbestuur neemt met
instemming kennis van de
besprekingen die gevoerd zijn om te
komen tot een nauwere samenwerking
tussen de drie genoemde instellingen.
Het laat zich aanzien dat daarvoor een
vorm gevonden kan worden.

Het Hoofdbestuur geeft zijn
goedkeuring aan de voorstellen die tot
stand gekomen zijn in besprekingen
tussen de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde en
Movir/DTO om een oplossing te vinden
voor het afsluiten van een arbeids-
ongeschiktheidsverzekering voor
dierenartsen die aanvankelijk als
assistent onder de sociale
verzekeringen vielen. De uitwerking
hiervan verkeert in een zeer
vergevorderd stadium.

Het Hoofdbestuur heeft een uitvoerig
gesprek gehad over de problemen rond
de wijziging van de vleeskeuringswet en
de publiciteit hieromtrent in de
verschillende dagbladen en
tijdschriften.

Het Hoofdbestuur heeft voor de twee
vacatures in de Codecommissie die
ontstaan zijn door het overlijden van
collega R. Gol en door het aftreden van
collega C. M. T. Willems, benoemd de
collegae C. D. W. König en Dr. E. E.
Kemperman.

Het Hoofdbestuur besluit een
commissie in te stellen over de wijze
van begeleiden van grote rundvee-
bedrijven, Deze commissie zal onder
voorzitterschap van het
Hoofdbestuurslid H. L. C. Logtenberg
staan. Met betrokken Groepen zal nog
overleg worden gepleegd over
afgevaardigden voor deze commissie.

Het Hoofdbestuur heeft uitvoerig
aandacht besteed aan de werkwijze van
de vestigingscommissies. De door een
kleine werkgroep hierover
samengestelde brief is gezonden aan
alle afdelingsbesturen en vestigings-
commissies. In deze brief worden een
aantal adviezen gegeven die als
richtlijnen moeten dienen voor een
landelijk uniforme werkwijze.

Van 12 t/m 15 oktober 1977 hoopt de
D.S.K. zijn negende lustrum te
vieren. Hiervoor Is enige tijd geleden
een lustrumcommissie In het leven
geroepen, die zich (bij de pinken) wil
voorstellen: v.l.n.r.
Steven Bonestro, vice-ab-actis II
Jacques Engel, vice praeses
Teun Moolweer, fiscus
Carla Houben, vice ab-actis I
Klaas Slebe Broersma, praeses
Krijn Coppoolse, ab-actis

,,Bij de pinken", het motto van het
negende lustrum, is geënt op de
karaktereigenschap die voor
veterinairen zo belangrijk is. Immers
alert zijn, op zijn hoede blijven, bij
de pinken zijn, is in deze wereld, die
dreigt te overstromen met
veterinairen, onontbeerlijk.
Weest daarom ook nu bij de pinken
om door uw adviezen, aanwezigheid
en geldelijke steun van het komende
lustrum een onvergetelijke
gebeurtenis te maken.
Een greep uit het programma:
studentencabaret, windhonden-
rennen, marathon van Gent naar
Utrecht m.m.v. Gentse studenten,
ringsteken met Belgische paarden,
ezelmanifestatie en uiteraard ter
afsluiting een galafeest.
Het volledige programma staat In he\'
lustrumboekje, dat u allen te zijner
tijd krijgt toegezonden.
Weest bij de pinken, weest erbij op
het negende lustrum van de D.S.K.!

The International Laboratory for
Research on Animal Diseases (ILRAD) is
recruiting scientific staff for employment
in 1978. ILRAD is located in Nairobi,
Kenya, and is conducting research on
trypanosomiasis and theileriosis, two
vector borne, hemoparasitic diseases of
widespread importance in approximately
50 developing countries. Multi-
disciplinary research involving
immunology, biochemistry, cell culture,
pathology, parasitology, ultrastructure,
epidemiology and clinical medicine is
being carried out and will be expanded in
1978. The scientific staff is recruited
internationally and is composed of core
scientists, visiting scientists and post-
doctorals. Core scientists have a
longterm association with the Institution,
while the visiting scientists have
appointments for one to two years and
generally are on leave from their home
Institutions.

Positions will be available in 1978 for
core scientists, visiting scientists and
post-doctorals in immunology, cell
culture, pathology and parasitology.
Visiting scientists and post-doctoral posts
will be open in biochemistry,
epidemiology and clinical medicine. Core
and post-doctoral posts will be available
in electron microscopy.

The individuals appointed to core and
visiting scientists positions must be well
established investigators with excellent
training and experience in the relevant
discipline and show evidence of past
research productivity. In addition, these
individuals must be interested in
interacting with other staff in multi-
disciplinary approaches to relevant
questions leading to the control of
trypanosomiasis and theileriosis. Post-
doctoral candidates must havt a strong
science background in the relevant
discipline and have shown excellent
potential aptitude for research.
Salary is based upon the background,
training and experience of the candidate.
In addition to salary, ILRAD pays
housing, moving expenses, commutation,
insurance, retirement and other
perquisites. Interested individuals should
send their curriculum vitae, the names of
three references that could be contacted
on behalf of their candidacy and a
synopsis of their past research activities
to the Director, ILRAD, P.O. Box 30709,
Nairobi, Kenya. Additional information
can be obtained writing to the same
address.

Nadere inlichtingen kunnen worden
ingewonnen bij Prof. Dr. D. Zwart.
Vakgroep Protozoölogie en Tropische
Diergeneeskunde, Faculteit der
Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Het Hoofdbestuur en de medewer-
kers(sters) van het Bureau van de
Maatschappij hebben op informele
wijze aandacht geschonken aan het
feit, dat het op 15 juni 1977 10 jaar
geleden was dat M. A. Moons zijn
werkzaamheden als secretaris van de
Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij voor Diergeneeskunde is
begonnen.

Als Md van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
meldden zich de collegae:

Als Md van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

Als Kandidaatlld van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

170 Baks. A.; 1975; Woudrichem, Kerk-
straat 30; fel. (01833) 2500 (privé),
(01832) 1280 (prakt ); p., geass. met
M. de Jonge (toevoegen als lid).

171 \'Bax, A. G. W.; 1977; Hardenberg,
Polberg 27; tel. (05232) 3797 (privé),
1598 (prakt.); p., ass. bij J. Hoving.

171 Beekman, J.; 1964; De Waal (Texel);
p., geass. met L. F. den Houter; h. k.i.-
ver. (assoc. met N. P. Kas beëindigd).

173 \'Bilt, Mej. A. J. van der; 1977; Ensche-
de, Getfertweg 28; tel. (053) 313042;
d.

178 Bottelier, J. C.; 1974; Roodeschool
(Gr.), Hooilandseweg 58; tel. (05954)
2360; p.

(privé), 34000 (prakt ); p., ass. bij Th.
J. A. M. van Gastel en N. M. van Hui-
ten (toevoegen als lid).
196 Grevelink, Mej. A. W,; 1976; zie: Luijk-
Grevelink, Mevr. A. W. van.

198 Hallink, G. J. J.: 1977; Leusden-Zuid,
Anna van Saksenlaan 4; tel. (033)
40622 (privé), (05448) 366 (prakt.); p.,
ass. bij H. B. van Lonn en I. A.T. Rigter
(toevoegen als lid).

(072) 111276 (privé), 120544 (bur ).
203 \'Hessels, R. J.; 1977; Bunnik, Vlet-
weide 130; tel. (03405) 4285; wnd. d.
203 Heijkants, A. F.; 1975; Nijmegen, p/a
Hatertseweg 639; tel. (080) 554426;
wnd. d.

206 Houter, L. F. den; 1965; Den Burg
(Texel); p., geass. met J. Beekman
(assoc. met N. P. Kas beëindigd).
206 \'Hoving, K.; 1977; Nieuwegein, Lijs-
terbesstraat 196; tel. (03402)37108; d.
206 \'Huisinga-Blasé, Mevr. O.; 1977;
Bunnik, Vletweide 168; tel. (03405)
3401; wnd. d.
206 Hulshof-Meekes, Mevr. C. J. M.; 1977;
Den Dolder, Dolderseweg 272; tel.
(030) 784027, d. (toevoegen als lid).
210 Jonge, W. K. de; 1956; Alkmaar; tel.
(072) 117717 (privé), 120544 (bur.).

212 Kas, N. P.; 1963; Heemstede, Zand-
voortselaan 70; tel. (023) 288202; p.
(assoc. met J. Beekman en L. F. den
Houter beëindigd).

213 Klarenbeek, A.; 1977; Bergambacht,
Benedenberg 96A; tel. (01825) 2687
(privé), 1695 (prakt.); p., ass. bij G.
V. d. Berg en R. de Haas (toevoegen
als lid).

215 Koopman, Dr. J. J.; 1952; U-1968;
Alkmaar; tel. (072) 117027 (privé),
120544 (bur.).
215 Koopmans, J. D.; 1974; Mantgum
(Fr ), Swannedrift 34; tel. (05104) 555
(privé), 259 (prakt.); p., ass. bij A. A.
Kleinjan Jr.

218 \'Kruiswijk, Mei, J- H.; 1977; Utrecht,
Poortstraat 40; tel. (030) 719919; d.

219 Kuiper. R.; 1973; Utrecht, Prof. Van
Bemmelenlaan 49; tel. (030) 711945
(privé), 531111 (bur ); wet. medew.
R U. (F.d.D., vkgr. Inw. Z. der Gr.
Huisd.) (toevoegen als lid).

222 \'Lette, G. J.; 1977; Alphen a/d Rijn,
Marnixstraat 157; tel. (01720) 93049;
d.

276 Lotsy, Mej. J.; 1976; Upton Cross (Nr.
Liskeard), Cornwall (Engeland). The-
barn, Treovis; d. (toevoegen als lid).

24 \'Lukkassen, Mej. A. C.; 1977; Utrecht,
W. Schuyienburglaan 7; tel. (030)
715563; wnd. d.

225 Luilk-Grevelink, Mevr. A. W. van;
1976; Rilland-Bath, Middenhof 39; tel.
(01135) 486; d.

226 \'Marsman, W. R.; 1976; Bunschoten-
Spakenburg, Da Costastraat 12; tel.
(03499) 4455; d.

226 Menges, G. T. A.; 1974; \'s-Graven-
zande; tel. (01748) 4628 (privé), 4098
(prakt.).

234 Omloo, P. A. A.; 1960; \'s-Gravenhage;
tel. (070) 240927 (privé), (071) 153041
(bur.).

277 Peteroff, R.; 1976; Rothesay N.B. (Ca-
nada), 14 Islay Drive-Birch Grove; tel.
506-847-5057; p. (toevoegen als lid).

238 Plate, H. M.; 1977; St. Annaparochie,
p/a Nieuwe Bildtdijk 243; tel. (05180)
1985 (privé), (05100) 21741 (bur.); d.
G.v.D. prov. Friesland (toevoegen als
lid).

241 Rasenberg, W. R. J.; 1957; Enschot;
tel. (013) 332939 (privé), 331648
(prakt).

245 Santen, F.; 1976; Badhoevedorp,
Newtonstraat 36; tel. (02968) 3498
(privé), (020) 238596 (prakt.); p. (toe-
voegen als lid).

246 Schilder, P. R. J. M.; 1977; Ureterp, De
Wine 8; tel. (05125) 1715; p., ass. bij
Dr. O. L. Beiboeren R. Falkena (toe-
voegen als lid).

278 Smith-Schalkwlik, Mevr. M. J.; 1976;
Invermere B.C. (Canada), Winder-
mere Valley Vet. Clinic, Box 595; tel.
604-342-9951; p., ass. bij Dr. R. Feni-
more.

251 \'Sobels, W.; 1977; Oegstgeest, Wijt-
tenbachweg 42; tel. (071) 151204; d.
in m. dnst.

254 Steenaart, J.; 1963; Nieuw-Loos-
drecht. Lindelaan 29; tel. (02158)
3148 (privé), (02940) 71110 t. 627
(bur); d. Philips-Duphar B.V. (toe-
voegen als lid).

254 Steenhuis Geertsema, E. E.; 1976;
Horst (L.), Rembrandtstraat 11; tel.
(04709) 3982: p., ass. bij J. C. M. van
Dijck en P. W. A. Seuren (toevoegen
als lid).

255 -Straver. G. M.,- 1977; Utrecht, Fred.
Hendrikstraat 47; tel. (030) 513104;
wnd. d.

255 Strooker. P.: 1975; Didam, Raven-
straat 2; tel. (08362) 1231; p., ass. bij
A. A. M. van Lieshout.

257 \'Timmerman, A.: 1977; Beckum
(Gem. Hengelo), Gorsveldweg 23;
tel. (05406) 471; p., ass. bij H. P.
Hoebe en C. B. v. d. Sluijs.

259 Veer, tVI. ter; 1971; Norg (Dr.), Pomp-
straat 15; tel. (05928) 2979; p. (toe-
voegen als lid.

260 Verbocht, J. M.; 1975; Roosendaal,
Elisadonk 257; tel. (01650) 34542
(privé), 42750 (prakt.); p., ass. bij A. P.
C. Bartels, B. J. A. M. Boschker en
J. P. M. Meesters (toevoegen als lid).

F. G. Boerrigterte Donkerbroek
S. Makkingate Westwoud (N.H.)
W. van Veen te Oostburg (Z.)
Dr. Ph. Cohen te De Bilt

d.d. 26-5-1977
Geslaagd ,,met genoegen":
G. M. Straver
Mej. A. E. Vrij
Geslaagd:

Mej. A. C. Lukkassen
Mej. H. H. Moraal
J. P. H. Oskam
W. Sobels
P. F. S. Stassen
G. D. Teunissen
K. Wiersma
Mej. M. de Zwart

(afwezig) 55 jaar op
(afwezig) 55 jaar op
(afwezig) 55 jaar op
(afwezig) 45 jaar op
(afwezig) 45 jaar op
(afwezig) 45 jaar op
(afwezig) 35 jaar op
(afwezig) 25 jaar op
(aanwezig) 30jaar op

CONTRIBUTION TO THE STANDARDIZATION OF
BRUCELLA ABORTUS ANTIGENS AND ANTISERA FOR
AGGLUTINATION TESTS BY PHOTO-ELECTRIC
MEASUREMENT

Variations in the dose-response curve were graphically and arithmetically represented for the
serum agglutination test in brucellosis, instances being given of the use in field conditions of a
method of standardizing antigens and testing reference sera compared with standard prepa-
rations.

Voor de buisjesagglutinatie bij brucellose wordt het verloop van de dosis-responsfunctie
grafisch en rekenkundig weergegeven.

Voorbeelden worden gegeven voor de praktische toepassing van een methode voor de standaar-
disatie van antigenen en het testen van referentiesera ten opzichte van standaardpreparaten.

The slow serum agglutination test is
one of the most commonly used tests in
the diagnosis of brucellosis.
Standardization of this test introduced
by W r i g h t and S m i t h (6) in 1895,
has become essential in view of national
control programmes and nternational
trade, particularly that in cattle and
pigs.

In 1936 and 1937, S t a b 1 e f o r t h (3)
and Willems (5) laid the foundations
tor standardization of this test by pro-
ducing a reference serum and defining
an agglutination unit. This method was
studied by FAO and WHO during the
period from 1948 to 1954 and its use
was recommended.

The introduction of an international
standard system made it fxsssible to state
the concentration of antibody in anti-
Brucella serum in terms of units. For
this purpose, the degree of agglutination
in the presence of a specified amount of
antibody has to be accurately determin-
ed, the end-point in reading which is
chosen usually being 50 per cent, less
frequently 75 per cent clearing of the
supernatant fluid, equivalent to 50 per
cent and 75 per cent agglutination res-
pectively.

The results of the test are read visually
m comparison with a turbidity reference
corresponding to the selected end-point,
m accordance with recommendations by
FAO and WHO. This method is un-
doubtedly liable to be influenced by
subjective factors and therefore not
very suitable for standardization, as was
observed by Van Waveren in 1958

The method in which the concentration
of antibody in a serum is expressed by a
single dilution of serum was criticized
bvDiernhofer (1) as early as 1952.
Instead, he suggested introducing a
method of calculating the titre, in which
the degree of agglutination of all serial
dilutions of the sera used are taken into
account (so-called mean titre). He also
observed a relationship between the cell
content of Brucella antigens and the
agglutinin effect of antibodies to Bru-
cella in certain conditions and was able

1 W. K. W. Hill, D.V.Sc.; Central Veterinary Institute, P.O. box 6007, Rotterdam.

2 E. Scheibner, D.V.Sc.; Institute of Veterinary Medicine of the Federal Health Service,
1 Berlin 33, P.O. box.

In 1961, S h i m i z u (2) reported on the
relationship between antigen density
and serum titre, a report based on pho-
tometric measurements. He observed
that there was a linear relationship
within narrow limits.
The following is a report on experience
with photo-electric measurements in the
standardization of Brucella antigens and
national reference sera.

The sera were obtained from cattle experi-
mentally infected with Brucella, strain 544,
or from cattle spontaneously infected with
brucellosis. All sera were lyophilized.

Standardized Brucella abortus test solutions
prepared from the Weybridge strain 99 in the
Central Veterinary Institute, Rotterdam, and
from strain 1119 - 3 USDA in the Federal
Health Office, Berlin.

The cell content of the antigens was deter-
mined following suitable preliminary dilution
in Trommsdorff tubes which were centrifuged
at 3,000 g for sixty minutes.

Calibrated pipettes were used to set up an
arithmatically progressive dilution series.
The antigens were used at use dilutions or,
varying with the object of the test, at con-
centrations differing from these dilutions. A
0.5 per cent phenol sodium chloride solution
served as a diluent.

In the test, 0.5 ml. of antigen were added to
each 0.5 ml. of serum dilution. After an in-
cubation period of 24 hours at 37° C and
brief storage at room temperature, the inten-
sity of agglutination was determined by photo-
metric measurement of the turbidity of the
supernatant fluid.

Two types of photometer were used to mea-
sure the degree of turbidity.
(1) A Beckman photometer, model "C"
without filter. Measurements were done within
a wave-range of 350-660 mix. and were car-
ried out as transmission measurements. A
holder capable of carrying tubes which were
9 mm. in diameter and 80 mm. in length,
was used in performing the tests. These tubes
were selected from merchandise for identical
translucence. An etching mark was made at
the rim of the tube to ensure that it would
stay in position in the holder. Adjustment was
carried out using distilled water (one hun-
dred per cent light transmission) and with a
closed diaphragm (0 per cent light transmis-
sion). •
(2) A Lange photometer, model "J", with
5-ml. round-bottomed cuvettes of special glass.
The distance to be travelled by the light was
10 mm. Using a blue filter measuring 415
mil the absorption of light was determined
in percentages. Calibration was done against
a 0.5 per cent carbolic acid sodium chloride
solution (zero point), the diaphragm being
completely closed (0 per cent light transmis-
sion ).

The values measured were plotted either on
a linear system with two axes or a system with
linear distribution of the x axis and distribu-
tion of the y axis according to the Gauss in-
tegral (probability grid).

Diernhofer (1) observed that there is a
non-linear relationship, appearing as a se-
cond-degree curve, between antigen density
and the titre of an agglutinating serum. For
antigens, the agglutinability of which is fully
developed, the function is:

2x = 2h - (4.4. - y) - V/ (4.4 - y)2 5
x = log. of reciprocal serum titre
y = log. of reciprocal concentration of anti-
gen in the tube
h = constant, equivalent to the log. of the
reciprocal serum titre when an infinite
dilution of antigen is theoretically as-
sumed.

In a grid marked by linear distribution,
the function between the titre and mea-
sured values of an agglutination series
appears as an S-shaped curve. The
position and steepness of the cur\\\'es will
alter as the dilution of antigen in-
creases, resulting in a fan-like pattern.
The points of measurement of the
chosen turbidity reference are also
situated on the curves and the line
connecting them appears as a hyper-
bola-like cur\\\'e which is mathematically
expressed by the formula under 2.6
(Figure 1).

When a probability grid is adopted, the
dose-response curves are arranged in a
linear form without any appreciable
errors in an area ranging from 5 per
cent to more than 90 per cent agglutina-
tion, showing a similar fan-like pattern
as the dilution of antigen increases. The
graphs of the turbidity reference retain
their curves in an altered form (Figure
2).

The values measured are not transform-
ed in this procedure which may be used
in the serology of brucellosis to stan-
dardize agglutinogenic sera and anti-
gens.

The antigen to be tested is adjusted to
the desired density by Trommsdorff\'s
method and the use dilution is prepared.

A dilution series with small intervals
is prepared from the reference serum.
When the test is completed, measure-
ments are carried out.
In the probability grid, the points of
measurement are situated on a straight
line, on which the measured value of
the turbidity reference is projected.
Projection of this point on the x-axis
will produce the titre of the antigen
with the reference serum.
The desired value may be calculated in
advance using Diernhofer\'s formula
and compared with the actual value
(Figures).

The agglutination curve of this serum
is compared with that of a known re-
ference serum. Projection of the mea-
sured value of the turbidity reference
on the abscissa will produce the titres
of the sera (Figure 4). The quotient of
the two graphically determined titres
will supply the dilution factor at which
the unknown serum corresponds to the
reference at the selected end-point.

Table 1 shows the graphic and arith-
metical titres of a comparison of sera
A and B with the first international
anti-Brucella abortus serum. The titres
were calculated using the constants
listed in column D, which were deter-
mined prior to the test for each serum
with a non-standardized antigen.

Comparison of two anti-Brucella abortus sera with the 1st International Standard anti-Bru-

I: 1st International Standard anti-Brucella abortus serum
A: comparative sera
B: I : 1.33 dilution of A

Each serological standardization is de-
pendent on accurate determination of
the titre. This is usually achieved by
carrying out several block titrations as
the end-point sought is rarely to be
found in one of the discrete samples in
the tube series tested.
The above procedure makes possible
accurate determination of the end-point
with a single titration series. When this
method is adopted, photometric mea-
surement of the degree of agglutination
is carried out directly in the test tube,
and it was found to be immaterial which
quality of light was used.The photo-
metric values obtained by this method,
representing a titration series, are
arranged in a sigmoid curve (see Fig. 1)
when they are transferred to a double
linear system of co-ordinates.
Empirical studies showed that the initial

sigmoid form of the agglutination curve
becomes a straight line over a range
from 5 per cent to 90 percent agglu-
tination when, the arithmetically sub-
divided co-ordinates (abscissae) being
maintained, the photometric values are
projected on a co-ordinate (ordinate)
subdivided according to the Gaussian,
integral (Fig. 2). Accordingly, the usual
reading criteria (turbidity references
representing 25 per cent, 50 per cent or
75 per cent agglutination) are fully in-
tegrated within this range. This method
of projection offers practical advan-
tages: it provides a linear arrangement
of the agglutination series using natural,
i.e. untransformed, photometric values
over an arithmetical scale for the serum
dilutions so that the current titre may be
read directly in a very simple manner
by measuring the turbidity reference re-
presenting the end-point with an accur-
acy corresponding to the grid density
(approximately 1 percent).
The exact determination of the titre,
which has thus become possible, makes
it easier to prepare sera having a speci-
fic agglutinin level, for instance from
sub-standards and reference sera.
As is shown by Fig. 4, not only quanti-
tative but also qualitative characteris-
tics of sera may be determined by the
above graphic-photometric method of
projection.

Thus it is a striking fact that the angle
of inclination of serum I differs from
those of sera A and B, which are mutu-
ally identical. Serum B is a 1:1.33
dilution of serum A, whereas serum I
is from a different animal than serum
A.

In the graphs shown here, dilutions of
the same serum appear as parallel dis-
placements, whereas sera of different
origin show different angles of inclinat-
ion. Hypothetically, this difference in
inclination could be a qualitative cha-
racteristic reflecting the composition of
a serum as regards the various immuno-
globulins and their relative proportions.
When further tests show that this line of
reasoning is correct, this should be
taken into account in preparing stan-
dard sera and sub-standards. The
result could be that reaction-specific
serum fractions showing optimum acti-
vity are used as standard preparations
rather than whole sera.
The method of projection described
may be used to equal advantage in
standardizing agglutination antigen.
When, as shown in Fig. 2, the titre
points of an unknown antigen diluted
at at least three levels are connected,
this will result in a curve complying
with D i e r n h o f e r\'s formula (2.6), on
which the concentration of antigen asso-
ciated with the desired titre may be
graphically determined.
Vice versa, as described under point
3.2, the reliability of an observed titre
may be checked using this formula.
Further unpublished results show that
it is possible to infer from Diernhofer\'s

ed when the concentration of antigen is reduced to a titration series to be eva-

responds to a sought titre "x", formula 2.6, either will supply the constant "h"

1. Diernhofer, H.: Zur Technik der abgestuften Rohrchenagglutination in der Diagnos-
tik der Brucellose. Wiener tierarztl. Monatsschr., 39, 201, (1952).

2. Shimizu, T.: Relationship between concentration and antigentiter in Brucella abortus
agglutination suspension. Nat. Inst. anim. Hlth. Quart. Tokio, 1, 212, (1961).

3. S t a b 1 e f o r t h, A. W.: A. Bruc. abortussuspension of uniform agglutinability standar-
dised by means of a dry stable standard antiabortus serum. J. comp. Path, and Therap.,
49, 251, (1936).

4. W a V e r e n, G. M. V a n: Diagnostic des brucelloses animales. Le Standardisation par la
séro-agglutination. Bull. off. int. Epiz., 50, 144, (1958).

5. W i 11 e m s, R.: Sur la standardisation des méthodes d\'agglutination dans le diagnostic des
brucelloses animales. Bull. Off. int. Epiz., 14, 62, (1937).

6. W r i g h t, A. E., S m i t h, F.: Application of Serumtest to the differential Diagnosis of
typhoid- and Maltafever. Lancet, 1, 656, (1897).

CONTRIBUTION TO THE AETIOLOGY OF SYNOVITIS IN
CHICKENS, WITH SPECIAL REFERENCE TO
NON-INFECTIVE FACTORS. III.

A comparative histological study of the tendon tissues of laying-breed hens and broiler-breed
cocks was undertaken. This study was a continuation of a previous study which showed that
the tendons of laying-breed hens are relatively more resistant to mechanical stress than are
those of broiler-breed cocks. The study was particularly concerned with the following types
of tendon tissue:

(1) The tendon tissues of the two main groups compared, differ structurally in several res-
pects. The most marked differences are perceptible in the plantar layer of the tendons,
some synovial membranes, the HS and the insertion of the gastrocnemius tendon.

(2) The difference in susceptibility to synovitis as well as the difference in tensile strength can
be accounted for by the above structural differences.

(3) Tendon tissue is apparently infected by haematogenous route in the case of spontaneous
synovitis.

Er werd een vergelijkend histologisch onderzoek uitgevoerd van peesweefsel afkomstig van
legras hennen en van peesweefsel afkomstig van slachtras hanen. Dit onderzoek was een voort-
zetting van een eerder uitgevoerd onderzoek, waarbij kon worden aangetoond dat pezen van
legras hennen relatief beter bestand zijn tegen mechanische belasting dan pezen van slachtras
hanen. Het onderzoek richtte zich met name op de ondervermelde representanten van pees-
weefsel :

pees van de M. gastrocnemius;
pees van de M. flexor perforatus III;
hypotarsale sesambeen.

(1) Er bestaan structurele verschillen tussen de peesweefsels van de twee bovengenoemde
groepen dieren. De meest opmerkelijke verschillen zijn waarneembaar in de plantaire zijde
van de onderzochte pezen, in enkele synoviaal membranen, in het hypotarsale sesambeen
en in de insertie van de pees van de M. gastrocnemius.

(2) De verschillen in predispositie ten opzichte van synovitis en de verschillen in trekvastheid
van de pezen, kunnen door de vermelde structurule verschillen worden verklaard.

(3) Het lijkt waarschijnlijk dat het peesweefsel — in geval van spontaan optredende syno-
vitis — langs haematogene weg geïnfecteerd raakt.

1 J. van Walsum; Department for Poultry Herd Diseases, Faculty of Veterinary Medicine,
State University Utrecht, 43 Oude Rijksstraatweg, Doorn, the Netherlands.

In a previous paper (4), it was shown
that the tensile strength values of
chicken tendons are highest in the case
of laying-breed hens (rarely affected
with synovitis) and lowest in the case of
broiler-breed cocks (highly susceptible to
synovitis). Moreover it was shown in
that paper that a low tensile strength is
indicative of a predisposition to syno-
vitis. Therefore it was concluded that
these studies should be continued by
determining the cause(s) underlying
these differences in tensile strength. The
investigations reported in the present
paper were undertaken for this purpose.
If these differences in tensile strength
were correlated with histological diffe-
rences, these histological differences
should be particularly detectable on
comparison of tendon tissues of laying-
breed hens with those of broiler-breed
cocks. This is the reason for which the
tissues obtained from these two groups
were particularly studied.
For completeness\' sake, tissues obtained
from laying-breed cocks and broiler-
breed hens were also studied.

As the histological features of particular tis-
sues may vary in each of the two groups, a
fairly large number of birds were studied.
Approximately two-hunderd healthy birds of
each group took part in the investigations.
The number of laying-breed cocks and laying-
breed hens providing tissues for the study
was forty for both of these; these birds were
also normal.

Laying-breed cocks and hens: White leghorn;
Broiler-breed cocks: Cornish;
Broiler-breed hens: White Plymouth Rock.
The birds were in the 3 to 52 weeks range.
The tissues of birds of the same age were
compared. The birds were from approximately
160 flocks and had been fed commercial
standard feeds. The birds were housed in floor
pens in which litter and wire each covered
approximately 50 per cent of the floor area.
As synovitis particularly affects the tendon
tissue of the pelvic limbs, the present study
was concerned with the following represen-
tatives of tendon tissue:

The hypotarsal sesamoid (HS) is situated on
the plantar surface of the hock (Fig. 1). It
is embedded in the plantar tarsal capsule.
The HS permits eight tendons to pass through,
seven of these inserting in the toes.
A transverse section of the HS offers excellent
opportunities to study the pathological effects
of synovitis. In view of this fact, the HS was
chosen as a subject of the present studies (Fig.
2). The HS mainly consists of collagenous
fibres and chondroid tissue. In the HS, six
openings covered with synovial membrane are
observable, allowing the above eight tendons
to pass through.

Adopting the tendon of the gastrocnemius
muscle as a subject of the present study was
based on the observation that it is more com-
monly and more severely affected with syno-
vitis than are the other tendons of the legs.
Moreover, this particular tendon is most fre-
quently involved in the event of spontaneous
tendon rupture.

Tibiotarsus. 3: Fibula, 4: Tarsometatarsus,
Tibio tarsus, 3: Fibula, 4: Tarsometatarsus,
5: Hypotarsal sesamoid.

The tendon inserts in the HS and the apo-
neurosis of the tibiotarsus and the foot. On
histological examination, three layers are dis-
tinguishable in the tendon (Fig. 3):

The dorsal layer contains large numbers of
chondrocytes surrounded by acid mucopoly-
saccharides (staining blue with alcian blue)
and some collagenous fibres (Figs. 3 and 4).
These chondrocytes are markedly volumi-
nous, ranging from 25-35 /i in diameter; their
cytoplasm contains several vacuoles which
stain bright red following staining by the pe-
riodic acid-Schiff (PAS) technique.

The central layer mainly consists of collage-
nous fibres interspersed with cells; these cells
are described on page 796 (104). Strips of
(mainly acid) mucopolysaccharides may be
perceptible in this layer.

The plantar layer shows a structure compar-
able with that of the central layer, but it may
be distinguished from that layer by the pre-
sence of relatively large numbers of cells, a
relatively poor alignment of collagenous fibres
and a relatively high content of mucopoly-
saccharides (detectable by PAS-alcian blue
staining). Blood vessels are perceptible in this
layer.

The tendon of the flexor muscle of the third
digit was chosen as a subject for study as this
tendon was also the subject of the investiga-
tions referred to under (4). Its transverse
section is small compared with that of the
gastrocnemius tendon. The histological struc-
ture bears resemblance to that of the gas-
trocnemius tendon; however the structural
differences between the three layers are not
so marked as they are in the case of the gas-
trocnemius tendon.

The tissues were fixed in a 4 per cent formal-
dehyde solution and subsequently embedded
in paraffin by the usual method. While the
7 fi sections were cut, the paraffin cubes were
cooled at approximately — 10° C to produce
a solid consistence of the paraffin; this solid
consistence is an absolute requirement when
sections of tendon tissue are cut, because of

its tough fibrillar structure. The sections were
stained by the haemotoxylin (HE) or PAS-
alcian blue staining method.

Taking into account the variabiHty of
histological features, there undoubtedly
are a number of clearly perceptible
histological differences between the two
main groups after an age of approxi-
mately five weeks. The most marked
trends revealed by this comparative
study may be described as follows:

When the dorsal layers of the tendons
were compared, no differences were
perceptible between laying-breed hens
and broiler-breed cocks.
As regards the structure of the central

and plantar layers, marked differences
were detectable between these two
groups. These differences may be sum-
marized as follows:

The collagenous fibres are well aligned.
The planter layer is relatively narrow
(Fig. 5).

On the whole, the collagenous fibres are
aligned to a less extent, particularly in
the plantar layer. This plantar layer is
rather broad (Fig. 6).

The cells between the collagenous fibres
are small spindle shaped cells contain-
ing a small dark-coloured nucleus
following HE staining.
They are situated in longitudinal rows
(Fig. 5). In addition to these cells, chon-
drocytes (occasionally surrounded by
strips of mucopolysaccharides) are a
common feature.

Between the collagenous fibres relative-
ly large roundish cells containing large
nuclei are perceptible. Inadequate
alignment of these cells (Fig. 6). Chon-
drocytes (occasionally embedded in
strips of mucopolysacharides) are also
frequently observed.

The above differences are particularly
perceptible in the gastrocnemius tendon,
and (to a less extent) in the tendon of
the flexor muscle of the third digit.

Laying-breed hens
There obviously is a direct connection
between the gastrocnemius tendon and
the plantar surface of the HS (Fig. 7).

Fig. 5, Longitudinal section of gastrocnemius
tendon (plantar side). 22 Week-old laying
breed hen. a: plantar layer; b: central layer.
Adequate alignment of collagenous fibres,
spindle-shaped cells arranged in longitudinal
rows. HE. X 280.

Bro i 1 er-breed cocks
The space between the synovial folds
(Fig. 2 A), the gastrocnemius tendon
and the plantar surface of the HS is
filled with loose connective tissue (Fig.
8).

Laying-breed hens
The synovial folds (Fig. 2 A) are thin
layers containing small cells showing
small dark-coloured nuclei (Fig. 7).

Bro i 1 er-breed cocks
The synovial folds are comparatively
broad layers containing large numbers
of cells which are larger than those in
laying breed hens (Fig. 8).

Broiler-breed cocks
The HS shows a less compact structure.
Loose connective tissue may frequently
be observed (Fig. 8).

Comparative studies of the two other
groups (laying-breed cocks and broiler-
breed hens) revealed comparable diffe-
rences but to a less marked extent. The
tissues of laying-breed cocks show a
structure comparable with those of lay-
ing-breed hens, whereas the tissues of
broiler-breed hens, resemble those of
broiler-breed cocks.

Material required for this investigation
was obtained from birds affected with
spontaneous synovitis as well as from
experimentally infected birds. These
birds had been reared in similar condit-
ions as those described on page 1. Histo-
logical studies showed that spontaneous
outbreaks of synovitis induce virtually
the same histopathological lesions in
tendon tissues as infections experiment-
ally induced by intravenous inoculation

of staphylococci as referred to under
(4). In either case, the majority of in-
flammatory lesions are localized in the
area surrounding the blood vessels
which mainly occur in the plantar layer
of the tendons, synovial membranes and
loose connective tissue in the HS. Accu-
mulations of granulocytes and lympho-
cytes, necrosis and thrombosis are per-
ceptible in these inflammatory lesions
(Fig. 9). The inflammation penetrates
along the interfibrillar tissue.

Histological examination showed that
the tendon tissues of the two main
groups differ structurally in several
regards. Particularly the plantar layer
of the tendons, some synovial mem-
branes, the HS and the insertion of the
gastrocnemius tendon show marked
differences. Inflammatory lesions are
especially perceptible in these particular
structures in cases of synovitis. In view
of these findings, it seems likely that
the above structural differences are
correlated with the differences in sus-
ceptibility to synovitis.
In tendons of laying-breed hens, the
plantar layer is rather narrow and has
a relatively compact structure, whereas
this layer is rather broad and less firmly
organised in the case of broiler-breed
cocks. These differences plausibly

Fig. 9 Hypotarsal sesamoid affected with synovitis. Transverse section. 18 Week-old broiler
breed cock. HE. x280.

account for the differences in tensile
strength referred to previously.
The fact that experimentally induced
synovitis (by intravenous injection of
staphylococci) produces virtually the
same lesions in the tendon tissue as does
a spontaneous outbreak, suggests that
the mode of infection is a haematogen-
ous one in the case of spontaneous syno-
vitis.

The present study was carried out thanks to
the assistance of several people. Professor W.
A. de Voogd van der Straaten ad-
vised during the investigations and scrutinised
the manuscript. The investigations were main-
ly financed by the Poultry Health Service in
Doom. The histological sections were prepar-
ed by Mrs. M. Burger, the photographs
being taken by J. van A 1 p h e n, both of
them employees of the above Service.

Biester, H. E., Schwarte, L. H.: Diseases of Poultry, fifth edition, 13. Iowa State
University, Ames, Iowa, USA, (1965).

Chamberlain, F. W.: Atlas of Avian Anatomy. Michigan State College, East Lansing,
Michigan, (1943).

Walsum, J. v an: Contribution to the aetiology of synovitis in chickens, with special re-
ference to non-infective factors 1. Tijdschr. Diergeneesk., 100, 67, (1975).
Walsum, J. van: Contribution to the aetiology of synovitis in chickens, with special re-
ference to non-infective factors IL Tijdschr. Diergeneesk., 100, 76, (1975).

In a field trial on a series of 10 farms involving 116 calves the activity of oxfendazole at a
dose rate of 2.5 mg/kg against gastro-intestinal helminths was assessed. On the basis of egg-
counts and larval differentiation before and after treatment it was shown that the compound
had excellent activity against the most common nematodes. Although not proven in this trial,
there were indications of some activity against inhibited stages of Ostertagia.
Activity against Strongyloides was lower, while for Trichuris and Moniezia the infection rates
before treatment were too low to draw any definitie conclusions about the activity of oxfenda-
zole against these parasites.

Op 10 bedrijven met samen 116 kalveren werd de werkzaamheid van een nieuw anthelminti-
cum, oxfendazole genaamd, getest.

Aan de hand van de eitellingen gevolgd door larvendifferentiaties na het bebroeden van de
faeces vóór en na de behandeling kon de uitstekende werking van dit middel tegen de alge-
meen voorkomende maagdarmwormen worden vastgesteld. Tevens werden aanwijzingen ge-
vonden van aktiviteit ten opzichte van geïnhibeerde larvale stadia van met name Ostertagia
spp. De werkzaamheid ten opzichte van Strongyloides was iets minder, terwijl voor Trichuris
en Moniezia het infectieniveau vóór de behandeling te laag was om konklusies te trekken aan-
gaande de aktiviteit van oxfendazole tegen deze parasieten.

The anthelmintic activity of benzimida-
zolecarbamates was first described in
1961 by Brown et al. (5). After the
introduction of the first of these, thia-
bendazole, new derivates with substitu-
ent groups resulting in anthelmintics
v.\'ith enhanced activity were developed
such as parbendazole, mebendazole,
cambendazole and more recently oxi-
bendazole and fenbendazole.
The new compound in this study is
called oxfendazole and its formula is
given below:

Some anthelmintic properties have al-
ready been described ( 1 ) and is has been
shown that even at very low doses the
activity against the common helminth
species of the domestic animals is very
high.

We have assessed the activity against
gastro-intestinal nematodes in calves in
a field trial on farms in the Netherlands.

On a series of 10 farms involving 116 calves
of Dutch Friesian breed the anthelmintic²)
was administered as a single drench at a dose
rate of 2,5 mg/kg bodyweight. On 9 farms the
calves were treated at least 18 days after the
start of the housing-period, at the end of their
first grazing season. Thus, every larva picked
up until the end of the grazing season had
theoretically the possibility to mature.

1 Dr. F. H. M. Borgsteede; Central Veterinary Institute, Department of Parasitology, Edel-

On one farm the animals were treated while
still on pasture (see Table 1).
Individual rectal faecal samples were collect-
ed just before treatment (D-0) and after
treatment on days 2, 14 and 28.
The individual samples were treated as herd
samples by mixing together equal amounts of
faeces.

Apart from faecal eggcounts, larval cultures
were carried out and the number of larvae
per gram of faeces (L.P.G.) was estimated
together with differentiation of the larvae.
All techniques used were as described by
Borgsteede and Hendriks (2, 3).
The activity of the anthelmintic was calcu-
lated on basis of the reduction of the mean
I..P.O.-values after treatment on D-2, D-14
and D-28 compared with the mean L.P.G.
before treatment on D-0.

For those types recognised by the egg (Nema-
todirus, Trichuris, Capillaria, Moniezia) only
the number of farms positive was included.

Table 2 shows the mean L.P.G.-values
and the mean larval differentiations of
all farms combined. The results of two
farms on D-28 were excluded.
On one farm the treatment was given
during the grazing period, so that after
treatment the calves had the opportunity
to pick up a new infection which could
be patent at D-28. On the other farm a
mistake in sampling was made, because
not only faeces of treated, but also of
untreated animals were collected and
mixed. Table 3 gives the number of
farms positive for Nematodirus, Tri-

Table 1. Some data of the farms.

Farm	No. of	Date of	Date of	Days between
no.	calves	housing	treatment	and treati
1	19	15-11	3-12	18
2	16	8-11	3-12	25
3	6	15-11	15-12	30
4	8	25-11	15-12	20
5	9	15-11	17-12	32
6	8	20-10	17-12	58
7	9	5-12	29-12	24
8	10	29-11	29-12	30
9	22	16-11	12- 1	27
10	9	10- 1	17-12	__

He = Haemonchus contortus
Sp = Strongyloides papillosus
Oe = Oesophagostomum spp.

Table 3. Number of farms positive for Nematodirus, Trichuris, Capillaria and Moniezia.

churis, Capillaria and Moniezia with
the same restriction on D-28 as for
Table 2. The anthelmintic activity after
treatment expressed as a reduction per-
centage of the mean L.P.G.-values on
D-0 is given in Table 4.

From Table 3 and 4 it can be concluded
that this new anthelmintic shows ex-
cellent activity at a very low dose rate
against the most important gastro-
intestinal nematodes in calves in the
Netherlands.

The reduction-percentage of the total
L.P.G. ans especially of Ostertagia spp.
was higher compared with an earlier
field trial with parbendazole (4).
Although no animals were necropsied it
could be suggested that, as L.P.G.-
values on D-28 post-treatment were still
very low, some activity against inhibited
stages, as shown for the closely related
compound fenbendazole (6), was appar-
ent. However, this must be proven ex-
perimentally in critical tests.
.\\nother similarity with fenbendazole is
the lower activity against Strongyloides.
Preliminary results of a field trial with
sheep treated either with fenbendazole
or thiabendazole showed a small number
of surviving Strongyloides after treat-
ment with fenbendazole, while Strongy-
loides disappeared in the thiabendazole-
treated group. In this present trial at
least a part of the Strongyloides-popu-
lation will disappear, but not 100% is
killed.

However, it has to be stressed that
whilst our larval culture methods are
ver)\' sensitive on an egg-count basis
alone the chances of a positive count
would be negligible.

The infections with Moniezia and Tri-
churis were too low to draw any definite
conclusion about the activity against
these helminths.

During the housing-period the effect of
treatment persisted as was shown by the
results from the farm excluded on D-28
because of the error in sampling.
The correct animals were sampled on
D-93 after treatment when they showed
an average L.P.G. of 17 and a larval
differentation of 91.6% O - 2.6% Co -
1.4% T and 4.4% B, also below the
sensitivity of the egg-count methods
commonly used.

Finally attention should be paid to the
question of resistance against anthel-
mintics. As stated earlier (3) routine

the chances of anthelmintic resistance The author wishes to thank the staff of the
developing. Animal Health Ser\\-ice in the provinces of

Benzimidazole-derivatives have shown Noord- en Zuid-Holland for administration of
cross-resistance, and although this has \'he drug and collecting faecal samples, and
not yet been demonstrated for oxfenda- H. N o p p e r s, mr. W. v. d. B u r g and

Routine treatment with alternate anthel-
mintics of different chemical structure
could minimize this problem.

1. A v e r k i n, E. A. et al.: Methyl 5 (6)-phenylsulfinyl-2-benzimidazole carbamate, a new,
potent anthelmintic, ƒ. Med. Chem., 18, 1164, (1975).

2. B o r g s t e e d e, F. H. M., Hendriks, J.: Een kwantitatieve methode voor het kweken
en verzamelen van infectieuze larven van maagdarmwormen. Tijdschr. Diergeneesk., 98,
280, (1973).

3. B o r g s t e e d e, F. H. M., Hendriks, J.: Identification of infective larvae of gastro-
intestinal nematodes in cattle. Tijdschr. Diergeneesk., 99, 103, (1974).

4. B o r g s t e e d e, F. H. M.: De werkzaamheid van parbendazole tegen maagdarmworm-
infecties bij kalveren. Tijdschr. Diergeneesk., 99, 991, (1974).

5. Brown, H. D. et al: Antiparasitic drugs. IV. 2-(4\'-thiazolyl) benzimidazole, a new ant-
helmintic. J. Amer. Chem. Soc., 83, 1764, (1961).

6. D u n c a n, J. L. ei al: The successful removal of inhibited fourth stage Ostertagia oster-
tagi larvae by fenbendazole. Vet. Rec., 98, 342, (1976).

THE INFLUENCE OF CHLORMADINONE ACETATE
TREATMENT ON THE CONCENTRATION OF SOME
STEROIDS IN THE BLOOD, ON THE OVARIAN ACTIVITY,
AND ON THE SEXUAL BEHAVIOUR OF THE MARE

The effect of orally administered chlormadinone acetate (CAP), 10 mg daily for a period of
16 days, was investigated in the case of four mares with an irregular oestrous pattern accom-
panied by low ovarian activity (group 1), four mares which did not show oestrous symptoms
at all and which had also low ovarian activity (group 2), and two ovariectomized and two
ovario-hysterectomized mares (group 3).

In all mares of group 1 and in the two ovariectomized mares of group 3 oestrus symptoms
became apparent during treatment. Two mares of group 2 came into heat 8 and 11 days after
the cessation of treatment. The two other mares of group 2 and the ovario-hysterectomized
mares of group 3 showed no oestrous symptoms at all.

In all except the two ovario-hysterectomized mares the progesterone concentration was found
to increase in the peripheral blood from < 1 ng/ml up to at least 4-6 ng/ml.
In the mares which came into oestrus this progesterone increase occurred about three days
before symptoms of heat became apparent.

It is assumed that the uterus played an important role in the increase of the progesterone con-
centration in the blood during or after CAP treatment. A similar rise of the progesterone level
was also found in the ovariectomized mares, indicating that this progesterone did not origi-
nate in the ovaries.

Het effect van een chloormadinonacetaat (CAP) behandeling, 10 mg per os per dag geduren-
de 16 dagen, werd onderzocht bij vier merries die onregelmatig hengstig werden en weinig ova-
riële activiteit vertoonden (groep 1), bij vier merries die niet hengstig werden en eveneens
weinig ovariële activiteit vertoonden (groep 2), bij twee geovariectomeerde en bij twee ge-
ovario-hysterectomeerde merries (groep 3).

Hengstigheidsverschijnselen traden op gedurende de behandeling bij alle merries van groep 1
en bij de twee geovariectomeerde merries van groep 3. Twee merries van groep 2 werden 8 en
11 dagen na het beëindigen van de behandeling hengstig. De twee overige merries van groep 2
en de geovario-hysterectomeerde merries van groep 3 vertoonden in het geheel geen henstig-
heidsverschijnselen.

Met uitzondering van de twee geovario-hysterectomeerde merries vertoonden alle merries een
progesteron stijging in het periphere blood van < 1 ng/ml tot ten minste 4 a 6 ng/ml.
Bij die merries die in oestrus kwamen trad deze progesteron stijging ongeveer 3 dagen voor het
begin van de hengstigheidsverschijnselen op.

Verondersteld wordt dat de uterus een belangrijke rol speelt in de toename van de progesteron
concentratie in het bloed gedurende of na de GAP behandeling.

Een dergelijke stijging van het progesteron gehalte was ook gevonden bij de geovariectomeerde
merries, wat er op wijst dat deze progesteron niet van ovariële oorsprong was.

1 D. Nitschelm; Clinic of Veterinary Obstetrics, Gynaecology and A.I., State University
Utrecht, „De Uithof", Yalelaan 7, Utrecht, The Netherlands.

2 Dr. C. J. G. van der Horst; Laboratory of Biochemistry of Reproduction, Oudwijk 11,
Utrecht, The Netherlands.

There are numerous reports about the
use of progestogens or progesterone it-
self to influence ovarian activity in
mares (9, 16, 12, 13, 15, 17, among
others). Especially chlormadinone ace-
tate (CAP), given parenterally or oral-
ly, is often used therapeutically in an-
oestrous mares and in mares with aber-
rant oestrous cycles (13, 1, 3, 7, 14, 11).
According to those workers the results
obtained with this treatment are satis-
factory. It is remarkable that CAP had
also been used for the contrary purpose,
viz. for heat suppression (25). Yet
Arthur and Allen (2) did not
succeed in suppressing a prolonged heat
period in fillies and found it impossible
to suppress foal heat with CAP.
It is generally accepted that the release
of gonadotropic hormones from the
hypophysis is inhibited by CAP. After
cessation of treatment a rebound effect
should occur, resulting in an oestrous
period which will often be completed by
ovulation.

This theory seems to be contradicted by
the fact that oestrus can ocur also
during treatment (7, 11), even when a
high dosage of CAP is given. Our clini-
cal observations agree with these find-
ings.

We administered CAP to mares with an
irregular oestrous pattern and low ova-
rian activity and to anoestrous mares
with low ovarian activity, but also to
ovariectomized and ovario-hysterecto-
mized mares, in order to find out
whether the uterus might be involved in
the occurrence of heat symptoms. Pre-
viously we had found that mares could
show oestrous symptoms as a result of
stimulation of the uterus, for example
by the taking of uterine biopsies and
these symptoms were often accompanied
by a progesterone content in the blood
higher than 1 ng/ml (19).

In these experiments, which were carried out
during the breeding seasons of 1974 and 1975
(April-August), we used 12 mares divided
into three groups:

Four mares with an irregular oestrus pat-
tern and low ovarian activity (mares nos. 9,
15, 16 and 17). These mares, of a light type,
were of Russian or Polish origin, three to four
years old.

Four anoestrous mares with low ovarian acti-
vity (mares nos. 18, 19, 20 and 21). They
were of different breeding, five to twelve years
old, and were brought to our clinic during the
breeding season. In a period of six weeks
prior to the experiments we could not detect
any oestrous symptoms in these mares. Three
of them had been barren for two consecutive
years and the fourth was a twelve-year-old
mare (no. 20), which had, according to the
owner, never been seen in heat in her life.

Two ovariectomized mares (nos. 8 and 14)
and two ovario-hysterectomized mares (nos. 10
and 11). They were of the same type as the
mares of group 1, aged three to four years.
They had normal oestrous cycles before the
operations were performed.
The ovariectomies were carried out per vagi-
nam, the ovariohysterectomies per laparotomy.
All mares were kept on pasture and teased
every other day. Rectal palpation of these
mares, prior to the experiments, was perform-
ed every other day over a period of more
than six weeks and vaginoscopical examina-
tion was carried out when necessary.
All mares received a daily dose of 10 mg
chlormadinone acetate (CAP)¹), administer-
ed orally for a period of 16 days (T1-T16).
The first day after termination of treatment is
indicated as T16-)- 1.

Blood samples of all mares were taken every
second or every third day from the jugular
vein and the concentrations of progesterone,
of pregnenolone, and of the compound "5.4"
in the blood were investigated by gas chroma-
tography as described earlier (18).
The intensity of the oestrous symptoms was
evaluated as -1-, H or -)- -I-.
Size and consistency of the follicles were es-
timated by rectal palpation, using the code
suggested byVanLeeuwen (11).

Iv group 1, mares with an irregular
oestrous pattern and low ovarian acti-
vity, CAP treatment was started as soon

Plates 1 and 2. The ovariectomized mare no. 8 showing oestrous symptoms during
CAP treatment when teased by a stallion.

Table 1. The influence of 16 days of CAP treatment on the ovarian activity, the sexual
behaviour, and on the concentrations of pregnenolone, "5.4", and progesterone in the blood
of four mares nos. 9, 15, 16 and 17 with an irregular oestrous pattern and low ovarian activity.
TO is de day before, Tl the first day of, and T16 1 the first day after treatment.

as oestrous symptoms had subsided. The
resuhs obtained with these mares during
and after treatment are given in Table
1. The concentrations of progesterone
increased from < 1 ng/ml to 4-6 ng/ml
after 4 to 12 days of treatment.
Also the concentrations of a compound
with the retention time of 5.4 minutes
(indicated further as "5.4") had increas-
ed. The concentration of pregnenolone
was very low and often could not be
detected at all.

About two days after the progesterone
peak a follicle developed and oestrous
symptoms occurred. Thus all mares
came into oestrus during treatment (three
mares on T14 and one already on T8).

In the mares nos. 9 and 17, ovulation
took place respectively two and one day
after treatment (T16 2 and T16 1),
24 hours before the end of the heat
period. In the mares nos. 15 and 16 the
follicles became atretic at the end of the
oestrous period.

In group 2, anoestrous mares, the ova-
rian activity was low and in the blood
samples, taken incidentally before treat-
ment, the progesterone concentration
was always < 1 ng/ml.
CAP treatment was started on an arbi-
trary day. The concentrations of preg-
nenolone, of "5.4", and of progesterone
remained low during treatment, except
in mare no. 18, in which the progeste-

rone concentration finally increased on
T14 (see Table 2). However, even in
this mare the progesterone peak was not
found earlier than two days after termi-
nation of the treatment (T16-f2).
In the other three anoestrus mares the
progesterone peaks were found 3 to 8
days after treatment. The concentrations
of "5.4" were somewhat elevated in the
mares nos. 18, 20 and 21, the elevation
coinciding with the progesterone peak.
An extremely high "5.4" concentration
was found in the blood of mare no. 19
on T164-3, a follicle was developing,
and this mare came into heat on T16 8
and ovulated on T164-10. The pregne-
nolone concentration in the blood of
mare no. 19 reached 5 ng/ml on T16-I-8
but lower values were found in the
other mares. Mare no. 21 came into
oestrus on T16-fll, but the follicle
became atretic on T16-f-14. In mares
nos. 18 and 20, which did not come
into oestrus, no increase of ovarian
activity could be found during or after
treatment. Also during the rest of the
breeding season, mares 18 and 20 did
not come into oestrus.

In the ovariectomized mares of group 3
(mares nos. 8 and 14) the pregnenolone
and progesterone levels dropped to non-
detectable values after the ovariectomy.
CAP treatment was started when these
steriods had not been detectable in the
blood for a period of at least three
weeks. The results obtained with these

Cnnt. Tatle 1.

Mare no. 16.

Mare no. 17.

days	ovarian	act.	sexual	pregn.	"5.4"	prog.
			behaviour
TO	L 1-	;	R 1-1	-	nd	nd	nd
T2	L -	»	R 1-1	-	nd	nd	<1
T4	L -	;	R 1-1	-	nd	nd	nd
T6	L -	;	R 2-1	-	nd	6	<1
T8	L -	;	R -	-	nd	10	4
T10	L -	;	R -	-	nd	8	6
T12	L 1-	1;	R -	-	nd	18	<1
T14	L 5-	2;	R -		nd	6	<1
T15	L 5-	3;	R -		<1	< 1	<1
T16 1	L atret; R -		nd	nd	nd
TO	L -		R 2-1		<1	4	<1
T2	L -		R 2-1	-	nd	<1	2
T3	L -		R 2-1	-	nd	50	2
T4	L -	;	R 2-1	-	nd	9	5
T6	L 1-1;	R 1-1	-	nd	6	4
T8	L 2-	-1;	R -		nd	3	<1
T9	L 3-1 !	R -		nd	5	<1
T11	L 4-2;	R -		nd	nd	<1
T13	L 4-2;	R -		nd	<1	1
T15	L 4-	-5;	R -		nd	5	<1
T16 1	L ovul.; R -		nd	<1	<1

Table 2. The influence of 16 days of CAP treatment on the ovarian activity, th sexual beha-
viour, and on the concentrations of pregnenolone, "5,4", and progesterone in the blood of four
anoestrous mares nos. 18, 19, 20, and 21 with low ovarian activity.
TO is the day before, T1 the first day of, and T16 1 the first day after, treatment.

ance of heat symptoms.
In mare no. 14 oestrous symptoms could
be observed in the period T10-T14, al-
though less intense than in mare no. 8
(Table 3). The progesterone level in
mare no. 14 remained much lower
\'highest value found on T8 was 2
ng/ml) but, curiously on the first day
on which oestrous signs were observed,
there was a very high "5.4" concentrat-
ion in the blood, the same as in mare
no. 8. Also in this mare pregnenolone
could not be detected.
We repeated the CAP treatment with
mare no. 14 in the anoestrous season
(November). The response of the mare
was less evident than in the first expe-
riments in August. Only on T14 could
weak oestrous symptoms ( -i- ) be observ-

ed and the progesterone concentrations
were always < 1 ng/ml. In the follow-
ing year CAP was given again to this
mare in the oestrous season and then
once more she showed evident oestrous
symptoms ( -f -H ).

In the ovario-hysterectomized mares of
group 3 fmares nos. 10 and 11) CAP
treatment was not started before "5.4",
pregnenolone and progesterone concen-
trations in the blood had remained non-
detectable for at least three weeks. The
results obtained with these mares are
given in Table 4.

In mare no. 10 only once (on T9) did a
trace of progesterone seem to be present
in the blood; the concentration of the
compound "5.4" did not exceed 7 ng/ml
(T9 and T13) and pregnenolone remain-
ed nondetectable. In mare no. 11 neither
pregnenolone nor progesterone could be
detected. The "5.4" concentration was
respectivily 4 and 6 ng/ml on T12 and
T16. In both mares no oestrous signs
could be observed during or after treat-
ment.

In the mares of group 1 (irregular
oestrous pattern) the concentrations of
progesterone and of the compound "5.4"
increased 4 to 12 days after the onset
of the treatment. No important alternat-
ion in the ovarian activity or ovulation
could be found during these days by
rectal palpation (Table 1). It therefore
seems unlikely that the progesterone

and the "5.4" found in the blood could
be of ovarian origin.
It is remarkable that about two days
after the progesterone peak follicular
growth was found m all four mares and
that signs of oestrous soon appeared.
The occurence of heat during CAP
treatment is also mentioned by other
workers (7, 11). Ovulation, however, did
not occur before 1 or 2 days after the
cessation of treatment in two of our
mares, and in the other two mares the
follicles became atretic at about the
same time and the heat symptoms
diminished.

In the mares of group 2 (no oestrous
symptoms) the rise of the progesterone
concentration in the blood was less evi-
dent or even absent during the days on
which CAP was administered, but pro-
gesterone peaks were found respectively
2, 3, 5 and 8 days after the end of the
treatment.

In mares nos. 18 and 20, hardly any
ovarian activity was found and yet the
concentrations of progesterone in the
blood were 20 and 17 ng/ml, respective-
ly. No heat symptoms could be detected
in these two mares. In mares nos. 19
and 21 there was follicular growth
accompanied by heat symptoms, but this
occurred after and not during treatment,
in contrast to the mares of group 1. Ap-
parently the fact that the mares in group
1 showed oestrous symptoms before
treatment with CAP (though the

Table 3. The influence of 16 days of CAP treatment on the sexual behaviour and on the
concentrations of pregnenolone, "5.4", and progesterone in the blood of two ovariectomized

mares nos. 8 and 14.

TO is the day before, Tl the first day of, and T16 1 the first day after, treatment.
Mare no. 8.

Mare no. 14.

days	sexual behaviour	pregn.	"5.4"	prog.
TO	-	nd	2	nd
Tl	-	nd	nd	nd
T5	-	nd	nd	2
T4	-	nd	20	4
T6	-	nd	30	5
T8	-	nd	nd	nd
T9		nd	440	< 1
T11		nd	75	2
T13		nd	65	14
T15		nd	11	< 1
T16		nd	4	<1
T16 2	-	nd	<1	nd
Tl		nd	6	nd
T3	-	nd	6	nd
T4	-	nd	6	1
T6	-	nd	< 1	<1
T8	-	nd	40	2
T10		nd	340	1
T12		nd	6	1
T14		nd	2	1
T16	-	nd	2	1
T16 2	-	nd	2	<1

oestrous pattern was irregular and ovu-
lation did not occur) must be related in
one way or another to the differences in
effect of the CAP administration in the
mares of group 2.

Many investigators (9 and 3, among
others) suggest that progestogens sup-
press the release of gonadotrophic hor-
mones and that after cessation of treat-
ment a rebound effect occurs, resulting
in an oestrous period with increased
follicular activity. This theory is based
on findings in small laboratory animals
in which inhibition of the release of
hormones from the hypophysis is used
for testing progestogens (10). But in
mares this theory is questionable, in
view of the fact that

1. H op pe (7) observed that 11 of 26
mares came into heat during CAP
treatment, although he used a high
dosage of CAP; VanLeeuwen (11)
reported the same phenomenon. These
findings are in agreement with our
observations made in the four mares of
group 1, which all came into heat
during treatment. Moreover mare no.
17 ovulated one day after cessation of
treatment (T16 1). This means that the
beginning of the LH surge, required for
ovulation, must have taken place on the
last days of the CAP treatment (24,
21).

2. CAP has also been successfully
applied in cases of early embryonic
death (13). It seems unlikely that, in
horses in which a corpus luteum is
present, luteolysis is effected as a result
of a hypophyseal rebound effect.

3. In human medicine oral oestrogen-
progestogen contraceptives suppress
ovulation, but not progestogens such as
chlormadinone (4).

The action of the combined contracep-
tives is due to two effects, inhibition of
the follicle ripening by suppression of
FSH secretion by the oestrogenic com-
pound, and abolition of the LH peak by

Table 4. The influence of 16 days of CAP treatment on the sexual behaviour and on the
concentration of pregnenolone, "5.4", and progesterone in the Wood of two ovariohysterecto-
mized mares nos. 10 and 11. TO is the day before, T1 the first day of, and T16 - the first

day after, treatment. e

days sexual behaviour pregn.

"5.4"

prog.

Mare no. 11.

to	nd	nd	nd
t3	nd	nd	nd
t6	nd	nd	nd
t9	nd	7	tr
t13	nd	7	nd
t16	nd	nd	nd
t16 2	nd	nd	nd
t16 5	nd	nd	nd
to	nd	nd	nd
t3	nd	nd	nd
t6	nd	nd	nd
T9	nd	<1	nd
t12	nd	4	nd
t16	nd	6	nd
t16 2	nd	<1	nd
t16 5	nd	nd	nd

inhibition of the release mechanisms at
the hypothalamic level by the progestat-
ional compounds (5).
In sheep also it is known that exogenous
progesterone exerts a block on the posi-
tive action of oestrogens on the LH
release (21).

In mares an inverse relationship
between progesterone and LH levels is
found, suggesting a negative feedback
(6).

However, review of the literature makes
it evident that in mares striking diffe-
rences exist between the effects of
Chlormadinone and of exogenous pro-
gesterone.

For instance, CAP did not suppress a
prolonged first-season heat in fillies,
nor was it possible to suppress foal heat
(2).

Progesterone, on the other hand, ad-
ministered intramuscularly daily during
the luteal phase (100 mg in oil) blocked
oestrus and ovulation, and this dose was
also sufficient to suppress foal heat (12).
VanNiekerketaZ. (17) successfully
used 100 mg progesterone in oil for 7
days to "break" aberrant cycles. They
found that mares in anoestrus with
slight ovarian activity and mares with
extended oestrus came into heat 7 and
3 days after treatment and in this
oestrus ovulation took place.
It is disputable how far the results of
different workers can be compared. But
the coming into heat of mares during
CAP treatment indicates that Chlorma-
dinone acts differently from progeste-
rone, which causes blocking of oestrus
and ovulation during treatment.
We know from earlier work that elevat-
ed progesterone levels in the blood can
occur as a result of stimulation of the
uterus (18, 19, 20).

Even heat symptoms were observed
after the taking of uterine biopsies in
ovariectomized mares (19). In order to
establish that the rise of the progeste-
rone level in the blood during CAP
treatment was not necessarily of ovarian
origin, CAP was given to two ovariec-
tomized mares (Table 3). It has been
emphasized that these mares had normal
oestrous cycles before the ovariectomy
took place and that they had a normal
uterus.

The ovariectomized mare no. 8 had an
elevated progesterone level in the blood
as early as the period T3-T7, accom-
panied by a high "5.4" level. Remark-
able was the sudden change in the
mare\'s sexual behaviour, oestrous symp-
toms were very intense from T9 until
two days after CAP treatment.
The high "5.4" concentration, in par-
ticular on T9, indicates a stimulated
uterus. The ovariectomized mare no. 14
showed the same phenomena, although
heat symptoms were less intense and
lasted only five days. The progesterone
rise in this mare was also less evident
than in mare no. 8. CAP was further-
more administered to two ovario-
hysterectomized mares in order to define
the importance of the uterus (Table 4).
In neither mare could oestrous symp-
toms be observed during of after CAP
treatment. In these mares the rise of the
progesterone level in the blood was
negligible and the "5.4" values are
also low, not comparable with the
values found in the ovariectomized
mares.

These experiments, which were all per-
formed in the breeding season, demon-
strate that the uterus is a very important
factor in the treatment with CAP, and
that it possibly accounts also for the
differences between the results of CAP
treatment in the mares of group 1 and
group 2. Many more investigations of
similar rnares will be needed to find the
leal reason why a number of mares do
not react during or after CAP treat-
ment. We had previously supposed (19)
that as a consequence of the taking of
uterine biopsies prostaglandins were
formed. It is assumed that in dogs
PGF2« exerts a slight oestrogenic
effect (8). In cows it appeared that
PGF2a stimulated oestrogen product-
ion in the ovary (23). Possibly these
factors also play a role in mares during
C.A.P treatment.

Curiously enough, neither an increase in
the concentration of progesterone and of

symptoms were seen in the ovariectom- still an important factor in the results of

breeding season again, this mare showed progesterone and "5.4" in the periphe-
similar oestrous symptoms as in the ral blood during or after CAP treatment

year before. Some days after such treatment, a
This suggests that, although a hypo- follicle can develop and the mares come
physeal rebound effect is unlikely, the into oestrus.

1. Arbeiter, K.: Therapeutische Steroidhormon-Anwendung beim Pferd. Wien, tier-
arztl. Mschr., 58, 328, (1971).

2. Arthur, G. H. and Allen, W. E.: Clinical observations on reproduction in a pony
stud. Eq. Vet. Journ., 4, 109, (1972).

3. Baier, W., B e r c h t o 1 d, M., and Brummer, H.: Erfahrungen über die Behand-
lung von Zyklusstörungen bei der Stute. Wien, tierärztl. Mschr., 59, 13, (1972).

4. Gatt, K. J.: ABC of endocrinology. IV. Reproductive endocrinology. Lancet, 1, 1097,
(1970).

5. Duf au, M., Gatt, K. J., D u 1 m a n i s. A., F u 11 e r t o n, M., Hudson, B., and
Burger, H. G.: Suppression of oestradiol secretion and luteinising-hormone release
during oestrogen-progestagen oral contraceptive therapy. Lancet, 1, 271, (1970).

ti. Evans, M. J. and Irvine, C. H. G.: Serum concentrations of FSH, LH, and pro-
gesterone during the oestrous cycle and early pregnancy in the mare. /. Reprod. Fert.,
Suppl. 23, 193, (1975).

7. Hoppe, R., B i e n k o w s k i, J., and L i p c z y n s k i, A.: Treatment of noncychng
mares by oral application of Chlormadinone acetate. VII. Cong. Intern. Reprod. Anim.
Insem., Artif., München, 769, (1972).

8. H o r s t, C. J. G. V a n d e r and Vogel, F.: Some effects of prostaglandin on corpora
lutea and on the uterus in the cycling dog. Tijdschr. Diergeneesk. (Quarterly English
Issue), 102, 117, (1977).

9. Jochie, W. and Merkt, H.; Behandlung von Azyklie und Nymphomanie bei Stuten
mit einem Depot-Gestagen. Dtsch. tierärztl. Wschr., 71, 201, (1964).

10. Junkmann, K.: Experimentelle Gesichtspunkte bei der Prüfung synthetischer Gesta-
gene. Dtsch. Med. Wschr., 88, 629, (1963).

11. L e e u w e n, W. V a n: Acyclicity and dyscyclicity in mares. Tijdschr. Diergeneesk.
(Quarterly English Issue), 102, 86, (1977).

12. Loy, R. G. and Swan, S. M.: Effects of exogenous progestogens on reproductive phe-
nomena in mares. ]. Anim. Sei., 25, 821, (1966).

13. Mahler, R.: Behandlung der Azyklie bei Stuten mit Chlormadinonacetat. VI. Gong.
Intern. Reprod. Anim. Insem. Artif., Paris II, 1475, (1968).

14. Matteuzzi, A.: Contributo alla conoscenza e alia terapia dell\'anestro nella cavalla.
Nuova Vet., 48, 168, (1972).

15. McCall, J. P. and S o r e n s e n, A. M.: Progesterone treatment of anovulatory mares.
/. Anim. Sei., 35, 248, (1972).

16. M e r k t, H.: Erfahrungen mit einem konzeptionsverhütenden Steroid in der Behandlung
der Azyklie bei Grosstieren. Dtsch. tierärztl. Wschr., 72, 76, (1965).

17. Nie kerk, C. H. van, C o u b r o u g h, R. J., and Doms, H. W. H.: Progesterone
treatment of mares with abnormal oestrous cycles early in the breeding season. /. E. Air.
Vet. Ass., 44, 37, (1973).

18. N i t s c h e 1 m, D. and Horst, C. J. G. van der: Hormonal pattern in the blood of
eight mares during the first weeks of pregnancy. Tijdschr. Diergeneesk. (Quarterly English
Issue), 101, 83, (1976).

19. Nitschelm, D. and Horst, C. J. G. van der: The influence of taking uterine
biopsies on the concentration of some steroids in the blood and in the uterus, on the

ovarian activity, and on the sexual behaviour of vhe mare. Tijdschr. Diergeneesk. (Quar-
terly English Issue), 101, 796, (1976).

20. N i t s c h e 1 m, D. and H o r s t, C. J. G. v a n d e r: Some steroids in the blood of mares
suffering from endometritis and post-partum mares as compared to normal cycling mares.
Tijdschr. Diergeneesk. (Quarterly English Issue), 101, 1154, (1976).

21. N o d e n, P. A., O x e n d e r, W. D., and H a f s, H. D.: The cycle of oestrus, ovulation,
and plasma levels of hormones in the mare. J. Reprod. Fert., Suppl. 23, 189, (1975).

22. S c a r a m u z z i, R. J., T i 11 s o n, S. A., T h o r n e y c r o f t, J. H., and Caldwell,
B. v.: Action of exogenous progesterone and estrogen on behavioral estrus and luteinizing
hormone levels in the ovariectomized ewe. EndrocrinoL, 88, 1184, (1971).

23. S h e m e s h, M. and Hansel, W.: Arachidonic acid and bovine ,-orpus luteum function.
Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 148, 243, (1975).

24. W h i t m o r e, H. L., W e n t w o r t h, B. C., and G i n t h e r, O. J.: Circulating con-
centrations of luteinizing hormone during estrous cycle of mares as determined by radio-
immunoassay. Am. J. Vet. Res., 34, 631, (1973).

25. Zerobin, K.: Ovulation, Ei- und Spermientransport. Schweiz. Arch. Tierheilk., Ill
305, (1969).

TRANSMISSIBLE GASTRO-ENTERITIS OF SWINE IN THE
NETHERLANDS, THE APPLICATION OF THE DIRECT
FLUORESCENT ANTIBODY TECHNIQUE FOR DIAGNOSIS

The epizootiology of transmissible gastro-enteritis (TGE) of swine in 1975 and 1976 in the
Netherlands was studied. Diagnosis was made by the direct fluorescent antibody technique
(FAT). Specimens from the small intestine of suspected animals were examined for this pur-
pose.

The results obtained by the direct FAT were proved to be reliable, if the specimens were
derived from acutely sick animals and examination could be carried out as soon as possible.
The results confirmed that TGE occured in any season of the year. The peaks of epizootic
outbreaks were in the spring and winter of those years.

De epizootiologie van TGE in de jaren 1975 en 1976 in Nederland werd bestudeerd met
behulp van de directe immunofluorescentie. Indien het te onderzoeken dunne darmmateriaal
afkomstig is van biggen die minder dan 24 uur klinische verschijnselen vertonen en onmiddel-
lijk voor onderzoek beschikbaar is, geeft deze techniek betrouwbare resultaten.
Uit het onderzoek is gebleken dat TGE in alle jaargetijden voorkomt.

De hoogtepunten van de epizootieën lagen in de genoemde jaren in het voorjaar en in de
wintermaanden.

Transmissible gastro-enteritis of swine
in The Netherlands was first described
in 1962 (7). The diagnosis was based on
clinical symptoms, post mortem exami-
nations, light microscopical examination
of the relative villous lengths of the
small intestines, the epizootic character
of the disease and inoculation of sus-
ceptible pigs with bacteria free filtrates
of intestinal contents from suspected
animals.

The application of the direct FAT for
the detection of TGE viral antigen was
described by Konishi et al. (2) and
by Pensaert et al. (3) and was
proved to be reliable. In a preliminary
study (not published) we could confirm
the reliability of the direct FAT on ex-
perimentally infected pigs. This tech-
nique was introduced in the Netherlands
at the Central Veterinary Institute early
1975 for the diagnosis of field outbreaks
of TGE.

This works presents the results obtained
by the application of the direct FAT as
a diagnostic tool for TGE during 1975
and 1976.

Pigs from farms with diarrhea problems and
which had clinical symptoms of TGE or had
succumbed to the disease were necropsied at
Provincial Animal Health Services (PAHS).
The clinical diagnosis was generally made by
a local veterinary practitioner or by a veteri-
narian from the PAHS. A piece of jejunum
from necropsied animals was sent by the
PAHS to the Central Veterinary Institute by
mail, in cooled but not in frozen condition.
The specimens generally arrived within ap-
proximately 24 hours.

The method of processing small intestines in
frozen sections was similar to that described
by P e n s a e r t ef ai. (3) with minor modifi-
cations. About 1.5 cm of the jejunum was
placed in a gelatin capsule (nr. 000, Eli Lilly
Co.), which contained an embedding medium

1 Dr. R. M. S. Wirahadiredja and J. Anakotta; Central Veterinary Institute, P.O. Box
6008, 3002 AA Rotterdam, The Netheriands.

(Tissue Tek II, Miles). The position of one
end of the intestinal tissue must be parallel to
the opening of the capsule.
With a small forceps the lumen was opened
until it was filled with the embedding me-
dium. The capsule was thereafter closed and
submerged in ethanol cooled in liquid ni-
trogen at —70° C, for quick freezing. The
gelatin capsule was then quickly peeled off.
The solid cylinder obtained was mounted on
a specimen holder with Tissue \'I\'ek and di-
rectly submerged in liquid nitrogen for freez-
ing. Frozen sections, 8 M thick, were cut at
—20° C in a cryostat, collected on preclean-
ed slides and dried at room temperature with
an airblower or were dried in an incubator
for 30 minutes at 37° C.

After one wash in 0.01 M phosphate buffered
saline (PBS) pH 7.2 for 5 minutes the sec-
tions were dried and fixed in aceton at —20°
C for 20 minutes and after fixation were al-
lowed to stay at this temperature for another
10 minutes. They were then dried as mention-
ed above, washed in PBS pH 7.2 for 5 mi-
nutes and again dried. The aceton fixed sec-
tions were stored at —40° C until required
for FAT staining. In genera! they were stain-
ed immediately.

Aceton fixed coverslip cultures of primary pig
kidney cells, which were inoculated with the
TGE virus strain Purdue and frozen sections
of the jejunum of an experimentally infected
SPF piglet with a field strain, were used as
viral antigen controls. Uninoculated pig kid-
ney coverslip cell cultures and sections of je-
junum from a non infected pig served as ne-
gative controls.

Specific pathogen free piglets, one week of
age, were given orally 1 ml of a bacteria
free filtrate of the gut contents from a one
week old SPF piglet which had succumbed to
a TOE field strain infection.
The pigs which survived the disease were
then given 3 times 1 ml of the same filtrate
intravenously at one week interval. Two weeks
after the last injection, the pigs were bled
and the sera collected. The neutralizing anti-
body litres of the sera were between 236 and
512.

As titres were taken the reciprocal of highest
serum dilutions which neutralized 100
TCIDso of the Purdue strain of TGE virvis.
This immune serum was used for the prepa-
ration of FITC conjugated IgG. The isolation
of immunoglobulins and their conjugation to
FITC were performed according to proce-
dures already described (6, 8). The conju-
gate was absorbed with pig liver powder and
thereafter lyophilized. It was stored at
—40° C until used.

The lyophilized conjugate was restored to its
original volume with PBS pH 7.2. The aceton
fixed frozen sections and coverslips cultures
were covered with a 1:5 dilution of conjugate
and incubated for 30 minutes at 37° C in a
humid chamber. After incubation they were
washed twice in PBS and once in distilled
water for 5 minutes. After each wash they
were dried as mentioned earlier. The cryostat
sections and coverslip cultures were mounted
on microscope slides with buffered glycerin
pH 9.5 (9 parts of glycerin, 1 part of carbo-
nate bicarbonate buffer).

The stained slides and coverslips were exa-
mined with the epifluorescent microscope
equipment Zeiss IV Fl, with the filtercombi-
nation 09.

An inhibition test by the application of un-
diluted immune serum prior to the fluorescent
antibody staining was performed occasionally.

Specific fluorescence could be observed
in villous epithelial cells and their
number varied from one case to the
other (Figures la, lb).
In most of the fluorescing cells TGE
viral antigen could be detected in the
cytoplasm, but nuclear fluorescence was
also observed.

Table 1 shows the number of pigs
examined in 1975 and 1976. Specimens
unfit for evaluation showed a diffuse
fluorescence and ckisters of fluorescing
particles in the gut lumen. These speci-
mens were mostly derived from long-
standing carcasses or from pigs in an
advanced stadium of TGE. In such cases
diagnosis was postponed until a fre.sh
specimen from that suspectcd farm was
obtained.

The number of farms examined in 1975
and 1976 were 246 and 365 respectively.
Out of these, respectively 127 and 128
were positive for TGE. The frequency
of TGE in farms with clinical symptoms
of TGE and serious diarrhea problems
in pigs projected against the months of
the year is illustrated in Figure II and
Figure III. Only primary outbreaks were

sui3Lqoud eaqjjBLp pue 391 suio^dui/Cs [b^lulio h^im suijb^ jaqiiirifj
820 (128)

registered. The figures show the inci-
dence of TGE in the Netherlands
during 1975 and 1976. The peaks of
epizootics in spring and winter, also
confirm the observations as mentioned
by Pensaert (5) in different coun-
tries.

An epizootic outbreak of TGE in the
Netherlands occurred in the winter of
1969/70. The results of the survey on
the epizootiology of TGE during 1975
and 1976 was based on the application
of the direct FAT.

It was impossible to classify the farms to be the best organ for examination. In

The application of the FAT as a diag- ^he authors wish to thank the veterinary of-

nostic tool for TGE was proved to be ficers from the Provincial Animal Health Ser-

rehable. From the experiences of others vices for their cooperation and Miss B. B e 1-

1. H o o p e r, B. E., and Haelterman, E. O.: Growth of transmissible gastroenteritis in
young pigs. Am. J. vet. Res., 27, 286, (1966).

2. Konishi, S., and B a n k o w s k i, R. A.: Use of fluorescein-labeled antibody for rapid
diagnosis of transmissible gastroenteritis in experimentally infected pigs. Am. }. vet. Res.,
28, 937, (1967).

3. Pensaert, M. B., Haelterman, E. O., and B u r n s t e i n, T.: Diagnosis of trans-
missible gastroenteritis in pigs by means of immunofluorescence. Can. ]. comp. Med., 32,
555, (1968).

4. Pensaert, M. B., Haelterman, E. O., and B u r n s t e i n, T.; Transmissible gastro-
enteritis of swine: virus intestinal cell interactions. I. Immunofluorescence, histopathology,
and virus production in the small intestine through the course of infection. Arch. ges. Virus-
forschung, 31, 321, (1970).

5. P e n s a e r t, M. B.: Transmissible gastroenteritis bij varkens. Tijdschr. Diergeneesk., 101.
165, (1976).

6. R e s s a n g, A. A., and Boer, J. L. den: Working paper ECM International Meeting
on Hog Cholera and African Swine Fever, Tiibingen, December 21 and 22, (1967).

7. T e r p s t r a, J. I., A k k e r m a n s, J. P. W. M., and O u w e r k e r k, H.: Aantekeningen
bij ingezonden sectiemateriaal in 1961 (Transmissible gastroenteritis, tetanus en anemie bij
varkens: pasteurellose en de ziekte van Aujeszky bij nertsen). Tijdschr. Diergeneesk., 87,
1246, (1962).

8. Wirahadiredja, R. M. S.: Immunoperoxidase technique used for the detection of
herpes suis infection in pigs. In: Immunoenzymatic techniques (G. Feldmann, P. Druet,
J. Bignon, and S. Avrameas, eds.). North-Holland Publishing Company, Amsterdam/
Oxford, 461, (1976).

In Amsterdam (the Netherlands) the
6th World Small Animal Veterinary As-
sociation Congress was held on April
21-24 in conjunction with the 10th

Voorjaarsdagen (annual congress of the
Netherlands Small Animal Veterinary
Association").

More than 750 veterinarians from 14
nations attended this highly successful
meeting in the pleasant and well-equip-
ped halls of the RAI-Congress centre.
This modern convention centre very well
answers the demands of a large, multi-
program congress. Moreover this centre
has excellent facilities for simultaneous
translation: the general program was
translated concurrently in English,
French, German, Spanish and Dutch.
The opening ceremonies were attended
by Princess Beatrix who showed her deep
interest in our profession and its pro-
gress. It is well known that the whole
Royal Familiy in the Netherlands is
very interested in animals.
The Burgomaster of Amsterdam offered
a reception in the Rijksmuseum (Natio-
nal Gallery). The congressists enjoyed
drinks and conversation, at the same time
admiring the famous paintings of Rem-
brandt (Night Watch), Jan Steen, Ru-
bens and many others.

The general program started with
short free communications, such as
Hernia hiatus oesophagei (Teunis-
sen, Utrecht and P o m a r, Palma),
Pemphigus foliaceus (Yaskulski,
Davis) and Trabeculectomy (Les-
en r e, Toulouse). For two days there
were several l/s-hour papers pro-
viding continuing education for prac-
tioners, such as cardiology ( P e n s i n-
ger, San José), dermatology (Baker,
Dublin), anaesthesia (De V r i e s,
Utrecht) and clinics of small reptiles
(G a b r i s c h, Mannheim and Z w a r t,
Utrecht).

More free communications in English
were presented in a second hall. We
mention Hughes, Aughton on scapula
fractures and P o u 1 o s, Uppsala on
radiography of pelvic organs. Three de-
monstrations on cryosurgery were given
by F a r r i s. Little Rock.
A new feature was five groups of papers

on current research. In the fields of
orthopedics, anaesthesiology, oncology,
endocrinology and immunology several
leading speakers gave an outline of new
developments in these areas.
Finally, there were 14 three-hour semi-
nars (one in German, the others in
English): among others radiology by
S u t e r, Davis, clinical pathology by
Wilkinson, Melbourne, surgery by
D e H o f f. New York and orthopedics
by Lewis, Liverpool.

Jan E. Gajentaan
Appointed Honorary Member
of the Netherlands Small Animal
Veterinary Association

During the 10th "Voorjaarsdagen",
Jan Gajentaan was appointed an
Honorary Member of the Association in
consideration of his outstanding merits

An extensive "social program" found its
culmination in the congress dinner-and-
dance in the Old Lutheran Church (!).
The area around the main conference
hall was filled with commercial exhibits.
The next annual meeting of the Nether-
lands Small Animal Veterinary Associa-
tion will be held on April 14-16, 1978.
This meeting will have simultaneous
translation as well.

in the field of small animal veterinary
medicine, particularly as a promoter of
" Voor j aarsdagen".

He ser\\\'ed as Treasurer on the Commit-
tee of the Association from 1964 to 1968.
The first "Voorjaarsdagen", which lasted
one day, were held in Utrecht in April
1968 on his initiative. In 1970 this deve-
loped into an international congress with
simultaneous translation, which was held
in Amsterdam and lasted two days.
In 1974, it continued for three days and
now, in 1977, international "Voorjaars-
dagen" with simultaneous translation in-
to German, English, French, Spanish
and Dutch, lasted four days.
These last "Voorjaarsdagen" also served
as the 6th World Congress of the World
Small Animal Veterinary Association.
From 1970 to 1976, Jan Gajentaan
served as a Member on the Central
Committee of the Royal Netherlands
Veterinary Association.

The enzyme-linked immunosorbent assay
(ELISA) was used routinely for the repres-
sive control of Trichinella spiralis infections
in pigs.

For this purpose a 1 per cent random sample
of the 10 million pigs slaughtered annually in
the Netherlands was examined serologically.
Approximately 2 "/oo sera was found to be po-
sitive. After previous absorption of the sera
with Trichinella antigen the presence of spe-
cific T. spiralis antibodies in these positive
sera was confirmed. This figure is higher than
the degree of infection previously found by
means of the digestion technique (0.5 "/oo).
The reason for this is that ELISA as any sero-
logical test is an indirect means to examine
the presence of an infectious agent in slaughter
animals. Therefore, the presence of antibodies
reflects primarily that the animal was infected
with T. spiralis in the past end and does not
discriminate between previous experience and
present infection. For an epidemiological sur-
vey this does not constitute difficulties, since
one is interested in the general degree of in-
fection in a certain area at a certain time.
If, however, ELISA would be introduced as a
preventive method of control based on indi-
vidual examination of all pigs at the slaughter-
house, a positive ELISA test should be fol-
lowed by conventional trichinoscopy of the
diaphragm. A negative result should then be
interpreted as follows: no indication of pre-
sent T. spiralis infection, i.e. no harm for the
consumer.

Together with institutes from the various
member countries of the E.E.C. (one for each
of the 9 countries, except for two laboratories
for the United Kingdom) and an Institute
from Sweden the first comparative trial in
which the reliability of ELISA (both as ma-
cro and as micro method) was evaluated to-
gether with other diagnostic methods for tri-
chinoscopy (digestion method, trichinoscopy
and immunofluorescence) was conducted. The
main conclusions are:

(b) not enough evidence is available to sug-
gest ELISA as an alternative as detec-
tion method for preventive control.

The last conclusion prompted a second com-
parative trial to clarify this problem further.
It is anticipated that this joint study will be
concluded in the fall of 1977.

Progress has been made in the development of
an ELISA for the diagnosis of cysticercosis
(Cysticercus bovis) infections in cattle.
It proved possible to discriminate between
control cattle on one hand and experimentally
or naturally infected cattle on the other hand.
The antibody titer in naturally infected ani-
mals was lower than in experimentally infec-
ted animals. Furthermore, the antibody titer
decreased in the course of infection, presum-
ably due to the presence of cysticerci in the
musculature.

As a reference test for EI.ISA the haemagglu-
tination test performed at the Robert von
Ostertag Institute, Berlin, was used. In that
Institute extensive knowledge is available in
the preparation of specific antigens.
Present results justify the expectation thai
ELISA might have potential for seroepide-
miological surveys for C. bovis infections.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling schriftelijk te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

NARCOSE BIJ KONIJNEN: EEN VERGELIJKING VAN KETAMINE MET DE COM-
BINATIE KETAMINE-XYLAZINE

White, G. L. and H o I m e s, D D.: A comparison of ketamine and the combination keta-

mine-xylazine for effective surgical anesthesia in the rabbit. Lab. Anim. Sei., 26, (5), 804-806,
(1976).

„Er is geen volledig bevredigende anaesthe- zine reageerde 5 minuten na de injectie 75%

sie van konijnen dit schrijft L. R. Soma niet meer op de cornea- en ooglidreflex,

in zijn „Textbook of Veterinary Anesthesia", 80% niet meer op de pootretraxiereflex of

uitgegeven in 1971. Barbituraten hebben een het prikken met een naald in de voetzool,

te kleine veiligheidsmarge. Phenylcyclidine Bovendien was er een goede spierrelaxatie

en tiletamine geven geen voldoende analgesic aanwezig. Het verloop van de reflexgevoelig-

voor meer uitgebreide operaties. Ketamine heid suggereert een optimum stadium van

geeft in een dosering van 44 mg./kg. een anaesthesie en analgesie van 10-20 minuten

doende spierrelaxatie voor orthopedische Er werden geen cardiovasculaire of respira-

Bovendien Iaat ook de analgesie te wensen Gebaseerd op de oppervlakkige en subjec-
over. Xylazine (Rompun®) geeft een goede tieve maatstaven concludeerden beide auteurs
sedatie, analgesie en spierrelaxatie, maar de dat de ketamine-xylazine combinatie ver-
konijnen blijven reageren op geluidsprikkels. schillende gewenste eigenschappen heeft als
De voordelen van de combinatie van keta- anaestheticum:

mine en xylazine zijn al gebleken als anaes- j gemakkelijk toe te dienen (nl. intramus-
thesie van de kat. culair) ;

ketamine met 5 mg./kg. xylazine in één in- 5 ^^^^ l^ei^jg geneesmiddelen behoort

Bij ketamine alleen waren de cornea-, de g ^^ ggg„ speciale uitrusting nodig voor

Lei dl, W., C.S.: Differenzierung und Befruchtungsvermögen pathologischer Spermiën. Dtsch.
tierärztl. Wschr., 78, 129-134, (1971).

Voor het bepalen van het percentage morfo- maire en secundaire. (Wat betreft deze in-
logisch afwijkende zaadcellen wordt het sys- deling bestaan er echter verschillende inzich-
teem Götze toegepast. De afwijkingen wor- ten; Ref.) Met behulp van deze gegevens en
den hierbij hoofdzakelijk ingedeeld in pri- die van de beweging en de concentratie van

1 Een referaat zal in principe uit niet meer dan 250 woorden bestaan, waarin de kern van
het artikel tot uiting wordt gebracht en zal bij voorkeur dienen ter informatie van de niet
gespecialiseerde lezer.

Behalve de vermelding van de naam/namen auteurs, de oorspronkelijke titel (in het Engels,
Duits, Frans, etc.) de jaargang (volume), begin- en eindpagina en jaar van publikatie van
het artikel, alsmede de naam van de referent, dient het referaat tevens voorzien te worden
van een korte, bondige — door de referent aan te geven — Nederlandse titel.
Het staat de referent vrij, zeer in het kort, persoonlijk commentaar — tussen haakjes d.m.v.
aanduiding „Ref." — op het gerefereerde artikel te leveren.

de zaadcellen en van de herkomst van be-
paalde weefselcellen, kan de aard en de
plaats van de aandoening worden vastgesteld.
De meeste schadelijke invloeden die op de
Spermatogenese werken, veroorzaken defor-
maties van de koppen. Deze primaire afwij-
kingen behoren tot de belangrijkste afwij-
kende vormen. Daar geringe afwijkingen
moeilijk zijn te onderkennen worden her-
haaldelijk andere methoden toegepast.
Tussen de variatiebreedte van de kopmaten
en het bevruchtend vermogen bestaat een
goede negatieve correlatie. Daar de dikte
weinig varieert kan volstaan worden met de
lengte en grootste breedte van de kop. Reeds
bij monsters met 10% afwijkende zaadcellen
varieert de grootte sterker en is de gemiddel-
de waarde kleiner. Wegens het tijdrovend
werk is deze methode nooit ingeburgerd. Het
bepalen van het volumen met de Coulter-
Counter is gemakkelijker, vooral wanneer
gebruik wordt gemaakt van een automatische
discriminator (plotter). Voor een goede in-
terpretatie wordt dan de eerste 50% van de
zaadcellen in de volumen-verdelingscurve ge-
nomen. Voor routine bepalingen moet vol-
gens schrijvers de methodiek nog worden
verbeterd.

Ook de bepaling van het DNA gehalte
geeft voor wat betreft de morfologie duide-
lijke aanwijzingen. Abnormale koppen verto-
nen een grotere spreiding. Enkele koppen
hebben bijna een dubbele hoeveelheid, terwijl
de andere ver onder de normale waarde aan
DNA liggen. Het gemiddelde van de abnor-
male koppen ligt significant onder deze
waarde.

Ondanks dat in een matig ejaculaat vele
ogenschijnlijk normale spermiën aanwezig
zijn, valt toch het bevruchtend vermogen
vaak tegen. Om dit te kunnen verklaren is
het gewenst dat nieuwe onderzoekmethoden
worden uitgewerkt om meer abnormaliteiten
te kunnen vast stellen. Ook zou het zeer in-
teressant zijn om de functie van een bepaalde
cel te kunnen controleren.

Walker, J. W.: International co-operation and Newcastle disease surveillance. Proc. Western
Poultry Di.sease Conference,, 8-11 maart 11976, Davis, Californië, p. 30-35.

Een beknopt overzicht wordt gegeven van het
voorkomen van Ned over de hele wereld van-
af de eerste meldingen in 1926 door Krane-
veld in Ned. Indië en door Doyle in Enge-
land (Newcastle). Sindsdien is de ziekte
verspreid, of aangetoond in Korea, India,
Ceylon, Manilla, Japan, Australië, Afrika
(1935).

In 1938 werd de milde vorm in Californië
gemeld, welke sindsdien over de gehele Ver.
Staten is verspreid.

Sindsdien zijn verdere gevallen gemeld in
Z.-Afrika, in Europa: 1940-1955. Van 1970-
1975 hebben 15 van de 20 W.-Europese
landen de ziekte gemeld, waarvan in 11
landen tegen de ziekte wordt gevaccineerd.
Van 1971 tot 1974 zijn voorts meldingen
ontvangen uit diverse Z.-Amerikaanse lan-
den, Afrika, India, Indonesië, Maleisië,
Singapore, Japan en Korea.
Van de 160 landen zijn er 30 vrij gebleven,
in 41 landen is de ziekte algemeen verspreid,
in 89 komt hij nu en dan voor, in 59 landen
vindt een georganiseerde bestrijding plaats
en in 110 wordt ertegen geënt.
Diverse landen hebben de ziekte gekregen
door import of illegale verplaatsing van par-
kieten en ander gevogelte uit Z.-Amerika en
tropische landen.

De handel in siervogels is een van de groot-
ste oorzaken van ziekte verspreiding geweest.
In de Ver. Staten alleen worden van
± 200.000 tot ± 1,25 miljoen voornamelijk
exotische vogels jaarlijks geïmporteerd.
Internationale samenwerking wordt noodza-
kelijk geacht ter beperking van verdere
ziekteverspreiding.

(Opvallend is, dat ook door deze auteur niet
wordt ingegaan op de enorme betekenis en
het nut van goed toegepaste systematische
vaccinaties van de pluimveestapel in de be-
dreigde landen; Rej.).

In de laatste 10 jaar is er veel zorg besteed
aan het te klein geboren kind, waardoor de
overlevingskans aanzienlijk is toegenomen.
Het onderzoek dat daarvoor nodig is heeft
een goed proefmodel gevonden in de big.
Een kind kan te klein zijn, doordat het te
vroeg geboren is (prematuur, de zwanger-
schap is korter dan 37 weken) of doordat het
te klein is na een normale zwangerschaps-
duur (dysmatuur, het gewicht is minder dan

De big is een goed model vanwege het verge-
lijkbare ontwikkelingsstadium bij de geboor-
te, sommige anatomische overeenkomsten, de
eveneens aanwezige gevoeligheid voor hypo-
thermie, het vermogen tot bibberen en de
overeenkomstige toename van het metabolis-
me in de eerste levensdagen.
Er zijn ook grote verschillen zoals het ver-
schil in gewicht bij de geboorte en de ge-
wichtstoename nadien, het onvermogen tot
zweten bij de big en het feit dat de big er
een is uit een nest.

Aan het bestaan van premature biggen wordt
getwijfeld; bij dit onderzoek verkreeg men
zulke dieren via de keizersnede.
Alle te kleine biggen zijn dysmatuur. Het
geboortegewicht is normaal bij het land-
varken 1156 ± 272 g. De dysmatuurbig
weegt vaak slechts 1/3 van het normale ge-
wicht. Voor het onderzoek noemt men die
biggen dysmatuur die meer dan twee maal
de standaardafwijking lichter zijn dan het te
verwachten gewicht (dus minder dan 612 g
wegen bij de geboorte).

Er is bij deze dysmature biggen weinig on-
derzoek verricht; de boer ruimt ze doorgaans
op als hij er geen vertrouwen in heeft. (De
dysmature big moet n iet verward worden
met de achterblijver; Ref.)
Biggen geboren met de keizersnede hadden
ook in de couveuse geen langere overlevings-
tijd dan 24 uur als ze ter wereld kwamen na
een drachtigheidsduur van minder dan 100
dagen.

De schrijver beschrijft de verzorging van
deze biggen en de ziekteproblemen die hij
heeft ondervonden (vooral E. coli infecties
bij biggen die geen colostrum kregen) en
wat er aan gedaan is.

Tenslotte wordt aangegeven voor welke on-
derzoekprogramma\'s deze biggen gebruikt
worden, waarbij genoemd wordt het pro-
bleem van de hyaline membranen bij kinde-
ren.

MOGELIJKHEDEN TOT VERHOGING VAN DE PRODUKTIVITEIT VAN ZEUGEN
Brake, J. M. A. te: Bedrijfsontwikkeling, 7, 33-39, (1976).

Aan de verhoging van het aantal geboren en
het aantal grootgebrachte biggen per worp
en de verhoging van het aantal worpen per
zeug gedurende haar leven of enig deel daar-
van, is aandacht besteed. In het algemeen
wordt de vruchtbaarheid meer door het
milieu dan door genetische factoren beïn-
vloed. Aan de toepassing van kruisingen
wordt wel een gunstige werking toegekend.
Van de milieu-factoren is de temp. van
enorme betekenis; te hoge temp. is in meer-
dere opzichten nadelig (zomer). Ook aan de
voeding wordt meer aandacht geschonken. De
beer is rechtstreeks van invloed op de toom-
grootte, maar ook is zijn aanwezigheid van
invloed op het berig worden en vroegere ge-
slachtsrijpheid.

Speciaal belicht worden de prenatale sterfte
(40%) de perinatale sterfte (40%) en de
postnatale sterfte (11% van het aanw. eicel
potentieel).

In dit artikel wordt de mening van twee
C.D.I.-medewerkers over het vóórkomen en
de patholoog-anatomische verschijnselen van
Atrofische rhinitis in Nederland geventileerd.

gen per bedrijf (van 7 naar 30) en van de
zwaardere bezetting per m\'\'\' stalinhoud. Ten-
slotte wordt ook de toepassing van gebruiks-
kruisingen met gunstiger voerverbruik en
groeisnelheid als mogelijke factor voor ver-
hoogde gevoeligheid voor AR genoemd.
Als in dit verband wordt medegedeeld dat bij
een onderzoek bij slachtzeugen, ruim 90%
besmet bleek met B. bronchiseptica en B.
multocida, dan wordt hiermee m.i. meer ge-
suggereerd dan verantwoord is, n.1. de fre-
quentie van vóórkomen van AR. Wel geeft
dit besmettingspercentage aanleiding om,
meer dan in het verleden is gebeurd, de rol
van oudere dieren bij smetstofoverdracht te
onderstrepen.

Aan de hand van de bevindingen bij ruim
1000 koppen van varkens, overgenomen door
de V.D. in verband met AR-besmetting, kan
geconcludeerd worden dat bij biggen van 0-3
weken al duidelijke afwijkingen aan het neus-
dak worden gezien (plat in plaats van rond).
In de leeftijdscategorie van 4 t/m 7 weken
beginnen ook ernstige conchae atrofieën fre-
quenter voor te komen, terwijl pas na 8 we-
ken de andere kenmerken zich vaker beginnen
te manifesteren; onderbijters, scheve kopas en
neustussenschot.

Bij de te nemen maatregelen wordt geadvi-
seerd een goede klimaatbeheersing, medica-
menteuze behandeling van biggen en zeugen
en een vaccinatie bij de zeugen. In de eerste
plaats wordt echter geadviseerd in de kraam-
opfokstal het leeftijdsverschil tussen de aan-
wezige biggen niet groter te doen zijn dan 7
dagen. Een principe waaraan waarschijnlijk
minder dan 5% van de fok- en vermeerde-
nirgsbedrijven voldoen. Blijkens een mede-
deling van het C.D.I. in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, 101, 197, (1976) was bij
geen van de 80 aangemelde bedrijven het
leeftijdsverschil zelfs kleiner dan 14 dagen.
Het probleem is hier: welke consequentie
moet getrokken worden uit de jeugd-theorie.
Als de infectieweg die aanleiding geeft tot
het ontstaan van AR, op het bedrijf exclusief
loopt van ouder big naar jonger big, dan kan
met de gangbare bedrijfsvoering veel worden
verklaard, echter niet de wijze van introductie
op het bedrijf.

De betekenis van de aankoop van besmet
fokmateriaal wordt in dit artikel niet ge-
noemd. Het zou wel eens kunnen zijn, dat
juist deze aankoop de belangrijkste oorzaak
is van de eerder genoemde toename van AR-
meldingen.

Dat deze conclusie niet wordt getrokken, hoe-
wel het besmet zijn van 90% van de slacht-
zeugen met B. bronchiseptica en P. multocida
daartoe alle aanleiding zou moeten geven,
wreekt zich ook in het geadviseerde pakket
van maatregelen om AR te voorkómen. Hier-
in wordt met geen woord gerept over aan-
koopbeleid en quarantaine- en therapeutische
maatregelen van het aan te kopen fokmate-
riaal.

Amtsberg, G. von, B i s p i n g, W., E 1 S u k h o n, S. N., M a t t h i e s e n, I. und
K r a b i s c h, P.: Untersuchungen zum Vorkommen und zur pathogenen Bedeutung von Clos-
tridium perfringens Typ A beim Schwein. Berl. und Münch. Tierärztl. Wschr., 89, 409-414,
(1976.

Auteurs onderzochten 547 faecesmonsters van
varkens in de leeftijd variërend van enkele
dagen tot volwassen zeug en organen, ileimi-
en coloninhoud van 91 gestor\\en varkens op
het voorkomen van Cl. perfringens. Van de
149 isolaten werden er tevens 135 getypeerd,
waarbij 119 stammen tot type A en 2 tot
type C bleken te behoren, terwijl 14 stam-
men atoxisch waren.

In de faecesmonsters kon gemiddeld bij
15,9% van de monsters Cl. perfringens wor-
den aangetoond. Bij jonge biggen was de
frequentie van voorkomen hoger (38,6%)
dan bij resp. gespeende biggen (8,6%),
mestvarkens (12,6%) en zeugen (14,3%).
Verstrekking van eiwitrijk voer had een
duidelijke proliferatie van de Cl. perfringens-
flora tot gevolg. Een en ander is in overeen-
stemming met gegevens uit de literatuur.
Van de gestorven varkens kon bij 62 van de
91 dieren (= 61,1%) Cl. perfringens in
darminhoud en/of organen worden aange-
toond.

Bij dit materiaal werd in de darminhoud bij
33 = 36,3% een „Cl. perfringens getal"
groter dan 103 per gram gevonden.
Zowel bij varkens met de klinische als de
pathologische bevinding enteritis was het
percentage positieve Cl. perfringens isolaties
hoger dan bij dieren zonder darmaandoenin-
gen. Bij een beschadigde darmmucosa treedt
er blijkbaar een proliferatie van Cl. perfrin-
gens op.

Hoewel van de dieren met enteritis, deze in
65% van de gevallen haemorrhagisch resp.
fibrineus was, konden geen Cl. perfringens

toxinen worden aangetoond. Het hoge per-
centage positieve isolaties bij het sectie-
materiaal wordt beschouwd als een gevolg
van postmortale vermeerdering, die reeds
snel na de dood aanvangt.
Mede op grond van proefinfecties conclude-
ren de auteurs dat aan de ubiquitair voor-
komende Cl. perfringens type A onder de
huidige voedings- en huisvestingsomstandig-
heden weinig pathogene betekenis kan wor-
den toegekend. (Dit in tegenstelling tot Cl.

perfringens type C, die ook onder Neder-
landse omstandigheden bij jonge biggen be-
drijfsenzoötisch voorkomt. Daar de verschil-
lende types van Cl. perfringens alleen door
middel van een neutralisatietest bij muizen
gedifferentieerd kunnen worden, zal het dui-
delijk zijn dat een bacterioscopische bevin-
ding van „veel Clostridia" in darminhoud
en/of faeces weinig of geen betekenis heeft;
Ref.).

Green woood, J. R. and Pickett, M. J.: Deoxyribonuclease: Detection with a Three-
Hour Test. J. Clin. Microbiol.,, 4, 453-454, (1976).

De auteurs hebben een goedkope DNA-ase
reactie ontwikkeld die binnen 3 uur in staat
is om een betrouwbare uitslag te leveren.
De test wordt uitgevoerd in buisjes (13 x
100 mm) gevuld met 0.25 ml 2% DNA
(Difco) in 0.05 M Tris (hydroxymethyl)
amino methaan buffer pH 8.6. De buisjes
worden beënt met een 3 mm öse cultuur en
3 h. bij 36° C bebroed.

DNA-ase activiteit geeft een duidelijk verlies
aan viscositeit te zien. Er was een totale
overeenkomst in resultaten met de conven-
tionele plaattest in een proef met 138 isola-
ten van 16 species.

Finklea, P. J., Cole, M. S. and S o d e m a n, T. M.: Clinical Evaluation of the Minitek
Differential System for Identification of Enterobacteriaceae. ]. Clin. Microbiol., 4, 400-404,
(1976).

Het „Minitek" systeem voor microdetermina-
tie berust op schijfjes geïmpregneerd met
substraat, die in cups van weefsel cultuur-
schaaltjes worden gebracht, waarna 0.05 ml
van een beënt cultuurmedium op elk schijfje
wordt gebracht. Zonodig worden de schijfjes
luchtdicht afgesloten met minerale olie. Be-
broed wordt in een klimaatkast.
De auteurs vergeleken dit systeem voor de
determinatie van enterobacteriën met de
conventionele bonte rij.

Aan de standaard set van Minitek werd een
TSl agar en beweeglijkheidsmedium toege-
voegd.

De „conventionele" bonte rij bestond uit
TSI agar, 2% trypton, citraat, ureum, phe-
nylalanine, lysine, arginine, ornithine, adoni-
tol, arabinose, raffinose, rhamnose, sorbitol,
inositol, xylose, maltose, MR-VP, beweeglijk-
heid en nalonaat.

Bovendien werd de reproduceerbaarheid van
de schijfjes nagegaan en het effect van varia-
tie in de hoeveelheid inoculum, van de leef-
tijd der cultuur en van het van te voren
klaarmaken der cultuurschijfjes.
5947 Reacties op schijfjes werden vergeleken
met conventionele buizen.
95.9% stemden overeen. Bij herhaling van
dubieuze reacties steeg dit tot 98.2%. Ge-
bruik van het Minitek systeem gaf in 94.9%
der stammen eensluidende resultaten met het
conventionele, 15% gaf een verschillende uit-
slag en in 36% was onvoldoende informatie
voor identificatie beschikbaar.
De auteurs menen dat het Minitek systeem
accuraat, goedkoop en voldoende flexibel en
eenvoudig is.

Smds 1970 is het mogelijk d.m.v. een in-
directe fluorescentie (IF) test het katten-
leukemievirus (FeLV) in het perifere bloed
van katten aan te tonen. Door toepassing van
deze test bleek dat 33% van de gezonde
katten die contact hadden gehad met FeLV-
geïnfecteerde katten zelf ook besmet bleken
met dit virus. Hiermee was het infectieve
karakter van Fel.V bewezen.
Om de spreiding van FeLV preventief tegen
te gaan worden de volgende maatregelen ge-
adviseerd :

Het opsporen van FeLV-positieve katten ge-
volgd door verwijdering (door isolatie of
euthanasie) van deze positieve katten. Na 3
maanden moeten de overgebleven katten op-
nieuw worden getest. Als er positieve dieren
aanwezig zijn moeten die weer verwijderd
worden, waarna opnieuw getest moet worden.
Als alle katten dan negatief voor FeLV zijn,
wordt aangenomen dat het huishouden vrij
van FeLV is. Er wordt 3 maanden aangeger
ven omdat het enige tijd duurt na infectie
om het virus te kunnen aantonen d.m.v. de
IF-test.

Hardy e.m. vergeleek in zijn onderzoek
een groep huishoudens waarin de geadviseer-
de maatregelen werden opgevolgd en een
groep huishoudens waar niets werd gedaan.
In de eerste groep (51 huishoudens) werden
847 katten getest. 190 Katten (22.4%)
bleken geïnfecteerd te zijn met FeLV. Deze
katten werden direct uit de huishoudens ver-
wijderd. Na 3 maanden werden de overge-
bleven 657 katten opnieuw getest waarbij
slechts 3 positieve katten werden gevonden
(0.46%). D.w.z. dat 99.54% van de niet-
geïnfecteerde katten onbesmet bleven.
In de tweed groep (25 huishoudens) werden
413 katten getest waarbij 129 (31.2%)
FeLV-positieve katten werden gevonden.
Deze katten werden niet verwijderd. Bij de
tweede test 3 maanden later bleken van de
284 katten, die bij de eerste test nog niet
besmet bleken, 55 katten (19.3%) besmet te
zijn geworden. D.w.z. dat slechts 80.7% van
de niet geïnfecteerde katten onbesmet bleven.
Dat betekende dat de kans dat onbesmette
katten geïnfecteerd worden met FeLV in
huishoudens waar het verwijderingsprogram-
ma (Engels: removal programme) niet uitge-
voerd werd 42x groter is dan in huishoudens
waar dit wel gebeurt.

Reeds eerder is gepubliceerd dat bijna 70%
van de FeLV-geïnfecteerde katten na gemid-
deld 7 maanden (spreiding 2 weken-3 jaar)
dood gaan of afgemaakt worden (meestal in
terminaal stadium) aan lymfosarcoom/leuke-
mie of één van de andere met FeLV-geasso-
ciëerde ziekten.

De IF-test en het verwijderingsprogramma
wordt steeds meer toegepast door dierenart-
sen om ongeïnfecteerde katten te beschermen
voor FeLV-infectie en tegen het krijgen van
FeLV-geassociëerde ziekten.

Küpper, W.: Die intravenöse Regionalanasthesie beim Hund. Zentralblatt für Vet. Med.,
4, 287, (1977).

Intraveneuze lokaalanesthesie is de techniek
waarbij in een bloedlege extremiteit, waarvan
de circulatie is afgesloten met een elastische
ligatuur, lokaalanaestheticum intraveneus
wordt toegediend en waarbij het gehele gebied
distaal van de ligatuur anesthetisch wordt.
De auteur beschrijft zijn klinische en experi-
mentele resultaten met deze methode bij 48
gesedeerde honden. De techniek wordt ge-
schikt geacht voor de voorpoot, waarbij de
elastische ligatuur wordt aangelegd ter hoogte
van het onderste derde van de humerus. Als
lokaalanaestheticum werd 1% xylocaine (zon-
der adrenaline) gebruikt in een dosering van
0.5 ml/kg.

Hiermee werd een volledige gevoelloosheid en
spierrelaxatie van 60-120 minuten bereikt.
Noch van de circulatie blokkade, noch van het
lokaalanaestheticum werden in deze tijdspanne
toxische effecten gezien. De beste verdeling
van het lokaalanaestheticum werd verkregen,
wanneer het in de dorsale metacarpaal vene
werd toegediend.

Postoperatieve complicaties ten gevolge van
de intraveneuze lokaal anesthesie werden niet
waargenomen. (Vergelijkende cijfers over de
wondgenezing worden echter niet gegeven.)

Dit 277 pagina\'s tellende boek, is een stuk
uit de geestelijke nalatenschap van de in 1975
in Londen overleden Mevrouw Professor Dr.
R. F. Ewer.

Het boek ligt hier voor ons in een Duitse ver-
taling, die bewerkt werd door Paul L e y-
hausen. De oorspronkelijke uitgave in het
Engels, was al in 1968 verschenen. Paul
L e y h a u s e n, bekend als gezaghebbend
etholoog, speciaal wat betreft de katachtigen
(Felidae, Felinae), laat hier een daar, hoofd-
zakelijk in voetnoten, wel merken dat hij be-
halve veel respect, op sommige onderdelen
ook wel lichte kritiek heeft.
Respect voor deze arbeid deelt zich gaande-
weg ook mee aan degene die dit boek al le-
zende ter hand neemt. Het uiJlezen is echter
geen geringe opgave! Boeiend is de inhoud
wel; maar licht verteerbaare kost is hij niet.
Daarbij komt voor ons nog, dat de zeer vele
ten tonele gevoerde diersoorten, in Duitse be-
namingen worden gebracht. Dat ons „Stok-
staartje", Suricata suricata (Viverridae), in
het Duits wordt aangeduid met: das Erd-
männchen, zal niet iedereen bekend zijn. Dit
soort moeilijkheden doet zich nog al eens voor.
Hieraan wordt tegemoet gekomen door een
grote tabel achterin die de Latijnse namen
opgeeft achter de Duitse.

Je moet dan wèl een complete dierenencyclo-
pedie bij de hand hebben en de moeite nemen
die te hanteren!

Een tweede moeilijkheid ligt verscholen in de
juiste vertaling van de Duitse ethologische
termen en begripsaanduidingen, in de onze.
Dat eist nogal wat nauwgezetheid. Door deze
twee barrières wordt de leessnelheid wel wat
afgeremd. Overwint men genoemde hinder-
nissen dan is de beloning overvloedig. Het
boek brengt schatten aan informatie, die niet
alleen onze ethologische kennis verdiepen
maar ook aanwinst leveren met betrekking tot
onze kennis van de dier-systematiek en van de
taxonomie.

Het boek is ingedeeld in 13 hoofdstukken. In
het eerste van deze reeks worden algemene
begrippen behandeld en ook is reeds een ze-
kere stellingname te bespeuren. Daarbij wordt
er van uitgegaan dat de lezer goed thuis is in
de basiskennis van de biologie van het dier-
gedrag.

In de hoofdstukken 2 t/m 11 worden groeps-
gewijze verschillende gedragspatronen bespro-
ken. Behandeld worden: Uitdrukkingswijzen
en communicatiemogelijkheden; eetgedrag,
voorraadvorming, sociale organisatie en het
territorium, geurmerken, vechtgedrag, dreiging
en kalmering, vriendschapsgedrag, hofmakerij
en paring, relatie ouderdieren en kinderen en
tenslotte het spel.

Waar zoveel lommer is, valt altijd wel wat
schaduw. Het zijn juist deze hoofdstukken die
naast veel licht, ook schaduw brengen. De
besproken onderwerpen worden namelijk ge-
illustreerd door talrijke voorbeelden ontleend
aan een grote scala van diersoorten. Dat reikt
van de monotremata (eileggende zoogdieren)
via de marsupialia (buideldieren) tot en met
de placentadieren (Eutheria).

Veel van de besproken diersoorten zullen wij
nooit op ons spreekuur krijgen. Dat houdt
echter niet in dat de behandelde stof ons in-
zich niet zou verdiepen. Er komt hier nog bij
dat de auteur behalve de resultaten van haar
eigen onderzoek ook die van zeer vele andere
auteurs vermeldt. Daardoor is deze studie ook
een veel omvattende compilatie geworden.
Maar nu de schaduwzijde: Het moge dan nut-
tig zijn „zoveel over van alles" te vernemen,
het doet een beetje teleurstellend aan, dat de
ons zo overbekende huisdieren en hun wilde
verwanten, er naar verhouding zoal niet be-
kaaid, dan toch heel wat soberder afkomen,
dan juist die vele orden, familiën en geslach-
ten die ons minder vertrouwd zijn.
Voor de Canidae (Hondachdgen) en de Fe-
lidae (Katten) valt dat dan nog een beetje
mee, ofschoon er geen nieuws wordt toege-
voegd aan hetgeen reeds uit andere publika-
ties bekend is. Maar over de paarden, ezels
en zebra\'s als ook over de familie van onze
runderen, schapen en geiten, vernemen we
naar verhouding veel minder dan dat het ge-
val is met betrekking tot allerlei viverridae,
rodentia, mustelidae en pinnipediae, om maar
enkele orden en families te noemen, uit welke
in dit boek een overvloed van voorbeelden
wordt aangehaald. Als excuus moge misschien
dienen dat Mevrouw Ewer wel niet zal zijn
uitgegaan van de interesse-sfeer die de onze
is. Goed merkbaar is ook, dat zij werkzaam
is geweest aan Universiteiten in Ghana, Natal
en Rhodesië.

In het 12e hoofdstuk komen theorieën ter
sprake over het zoogdiergedrag in het alge-
meen. Zij verdedigt herhaaldelijk de opvat-

ting dat veel diergedrag aangeboren gedrag
is. Het woord instinct-gedrag heeft zij niet ge-
schrapt uit haar vocabulaire. Zij wijst er op
dat deblokkeren van een aandrijving wel wat
meer inhoudt dan stimuleren. Zij behandelt
uitvoerig wat zij noemt: „Antriebstauung"
hetgeen te vertalen zou zijn met „motivatie-
stuwing", ofschoon dat niet erg fraai is!
Tenslotte worden in het 13e hoofdstuk ge-
dragsvormen van zoogdieren theoretisch be-
sproken waarbij vooral aan het leergedrag
aandacht wordt geschonken en aan de ver-
houding leergedrag / aangeboren gedrag.
Behalve de reeds genoemde naam-herleidings-
lijst, zijn er een uitgebreide literatuurlijst en

Een aantal tekeningen van gedragssituaties
is door de tekst heen verspreid.
Het boek is ingenaaid, hetgeen ik jammer
vind voor dit werk. Het papier is dof gehou-
den, de druk is duidelijk.

Behoudens de genoemde bezwaren hebben
we hier te maken met een verrijkend en ver-
reikend boek.

Voor ieder van ons, die belangstelling heeft
voor diergedrag, kan dit werk van harte wor-
den aanbevolen.

LEVERVERVETTING. UNTERSUCHUNGEN ZUR KITNIK, PATHOI.OGIE UND
PATHOGENESE DES SOGENANNTEN FETTI.EBER-SYNDROMS BEIM HUHN

(Fortschritte der Veterinärmedizin, Beiheft 23 zum Zentralblatt für Veterinärmedizin, 1975.
58 pagina\'s, 3 pag. lit. opgaven en 3 pag. alfabetische woordenlijst, 17 afbeeldingen, 6 gra-
fieken en 18 tabellen. Prijs niet vermeld)

In een keurig verzorgde publikatie geven de
schrijvers de resultaten weer van een uitge-
breid onderzoek bij ruim 50.000 leggende kip-
pen naar het optreden, de pathologie en de
pathogencse van het z.g. vetleversyndroom bij
de kip.

Na 4 blz. literatuurbesprekmg volgen 5 blz.
mededelingen over het gebruikte materiaal, de
proefopstelling en de methoden van onder-
zoek; daarna 23 blz. vermelding van de resul-
taten en tenslotte 13 blz. discussie en samen-
vatting.

Gebruikt zijn leg- en slachtrashennen van de
fa. Lohmann-Cuxhaven, waaronder 1 koppel
SPF-hennen, welke voor het overgrote deel op
strooisel werden gehouden. Het verstrekte voe-
der had een energiewaarde van 2660 Kcal/kg,
een ruw eiwitgehalte variërend van 16,3, 16,4
en 17,1% en vetgehalten van 4,4, 4,8, 6,8 en
18,2%.

Volgens de literatuurbespreking zouden alle
rassen gevoelig zijn voor de afwijking, maar
komt deze het meeste voor bij volwassen die-
ren van zware rassen in de top van de pro-
duktie. (Dit is kennelijk niet dezelfde vorm
van leververvetting, welke het meeste op-
treedt bij lichte rassen, welke op batterijen
worden gehouden; Ref.).
De beschrijving van de waargenomen afwij-
kingen, zowel macroscopisch als histologisch,
geeft een duidelijk beeld van de aandoening,
waarbij vaak tevens subcapsulaire of paren-
chymale bloedingen in de lever voorkomen.

De levers zijn tot maximaal 3x vergroot, geel
tot geelbruin van kleur, soms met rupturen en
bloedingen, welke tot plotselinge sterfte kun-
nen leiden. De levercellen zijn eveneens ver-
groot en gevuld met vetdruppels, waarnaast
ook necrose van leverweefsel aanwezig kan
zijn. De bloedingen geven amyloid-afzettingen.
of omgekeerd (dit wordt niet duidelijk ver-
klaard; Ref.).

De meeste uitval (tot 4,5%) trad op tijdens
de hoogste produktie in de periode van de
27e tot de 38e week.

De meeste leververvetting werd al eerder ge-
zien, n.1. in de 20e tot 29e week bij het begin
van de eiproduktie, daarna vond een afname
plaats. In één groep trad een afwijkend ver-
loop op met een toenemende vervetting en
sterfte gelijk met de toename van de leeftijd.
Dit wordt een toevalligheid genoemd.
In de discussie worden diverse theorieën ver-
kondigd, zonder nochtans een duidelijke ver-
klaring of een bewijs voor het ontstaan der
afwijkingen te geven.

In het voorwoord delen de schrijvers trouwens
al mee, dat de oorzaak van de aandoening
tot nu toe niet duidelijk is aangetoond, dat dc
pathogenese nog onduidelijk is en dat dus
nog niet kan worden aangegeven hoe de ziekte
te voorkomen is. Gehoopt wordt met deze
publikatie een bijdrage te leveren aan een
beter begrip van het ziekteverloop. (Hetgeen
onderschreven kan worden; Ref.).

De enquête over Atrofische rhinitis (AR) is
geëntameerd door de onderzoekgroep AR. Zij
is tot stand gekomen door de gezamenlijke
inspanning van 11 Gezondheidsdiensten.
In totaal werden 3571 bedrijven geïnventari-
seerd op het vóórkomen van de klinische ver-
schijnselen niezen en neusdeformiteiten ener-
zijds en bedrijfstype en bedrijfsgrootte ander-
zijds. Ook het AR-verleden en de toegepaste
maatregelen werden geïnventariseerd.
In de inventarisatie gold het criterium „nie-
zen" voor een bedrijf, waneer bij controle ge-
durende 15 minuten in een afdeling meer
keren niezen werd gehoord, dan het aantal
aanwezige tomen in die afdeling.
„Neusdeformiteiten" werden als zodanig aan-
gemerkt, wanneer op een bedrijf bij twee of
meer varkens, jonger dan 6 maanden, uit-
wendig duidelijk zichtbare verkorting of ver-
kromming van de bovenkaak werd vastgesteld.
De belangrijkste conclusies die uit dit onder-
zoek getrokken kunnen worden luiden:

a. „Niezen" (volgens bovenstaande definitie)
komt voor bij de biggen op 9% van de
onderzochte bedrijven. Op de bedrijven die
zelf fokken en mesten, bedraagt dit 18%.

b. „Neusdeformiteiten" komen voor bij big-
gen en opfokvarkens op 2% van de onder-
zochte bedrijven. Ook hier weer de hoog-
ste score bij de fok-mestbedrijven, n.1.
6%. Op 8% van de bedrijven komen wel
neusdeformiteiten voor bij de zeugen (de
zgn. „centebakjes") zonder dat dit bij de
dieren jonger dan 6 maanden tot uiting
komt.

c. Mogelijk wordt het feit van de hogere
score voor „niezen" en „neusdeformiteiten"
in de fokafdeling bij fok-mestbedrijven
veroorzaakt door contact-infectie met de
meststal. Er zijn aanwijzingen dat de score
hoger wordt naarmate de afstand tussen
fok- en meststal kleiner wordt.

d. Er is een duidelijke relatie tussen „niezen"
en „neusdeformiteiten": op 16% van de
„nies-bedrijven" komen „neusdeformitei-
ten" voor; op de „niet-niesbedrijven"
slechts bij 0,8%.

e. Van bedrijven waar AR vóór 1970 was
verdwenen is dit in 62% van de gevallen

gelukt na de snaering, in 23% na uitslui-
tend medicamentatie en in 15% zonder
genoemde maatregelen.
Van de bedrijven waar AR na 1970 is
verdwenen, is dit slechts in 5% van de
gevallen gebeurd zonder de genoemde
maatregelen.

Het Nederlands Instituut voor Praeventieve
Geneeskunde TNO (Afdeling Onderwijs) or-
ganiseert in samenwerking met de Stichting
Postakademiale Vorming Gezondheidstech-
niek, sinds enkele jaren een Seminaar Milieu-
kunde. Het zevende Seminaar zal gehouden
worden in het akademisch jaar 1977/1978.
Het Seminaar is gericht op die akademici, die
in hun werk te maken hebben met de proble-
matiek \'van het milieu.

Het Seminaar wordt gehouden in conferentie-
oorden in drie perioden van vier dagen en
één periode van vijf dagen; elke periode is
gewijd aan één thema.

„Milieubeleid".
Aan de cursus worden bijdragen verleend
door ± 55 docenten vanuit universiteiten,
researchinstituten, overheidsinstellingen en in-
dustrie.

World Association of Veterinary Microbiologists, Immunologists and Suecialists in Infectious
Diseases

Herspesviruses and caliciviruses epizootiology
in France; Drs. A. A u b e r t and M.
Nonin (France).

Comparative observation on feline respiratory
virosis, their prophylaxy by combined vac-
cines; Drs. D. E. Kahn (U.S.A.) and P.
R. Dick (France).

Feline combined vaccines against panleuko-
penia and rabies; Dr. A. Brun (France).

Immunization against feline respiratory di-
seases; Dr. G. C h a p p u i s (France).

Intranasal vaccination against upper respira-
tory diseases (URD) in the cat; Drs. J. H.
G. Wilson, A. M. M. Hoogenboom
and C. F o 1 k e r s (Netherlands).

Virological and serological observations in cats
suffering from upper respiratory diseases;
Dr. A. M. M. Hoogenboom (Nether-
lands) .

Lymphoblastic transformation test for the fe-
line tuberculosis diagnosis; Dr. J. F. G u e 1-
f i (France).

nellosis; Dr. J. F. G u e 1 f i (France).
Clinical obviousness pleading in favour of an
epigenetic transmisison of feline infectious
peritonitis; Drs. M. Henroteaux and
P. P. Pastorets (Belgium).
Feline infectious peritonitis. Present know-
ledge; Dr. G. C h a p p u i s (France).
Feline infectious peritonitis - epidemiology

and diagnosis; Pr. R. L. O 11 (U.S.A.).
Serotherapy of feline tumors induced by on-
cornavirus; Pr. F. de Noronha (USA).
Ultrastructural features correlated with im-
munological aspects of feline breast cancer;
Pr. R. W. Else (Great-Britain).
The Aujeszky\'s disease; Dr. T. Metianu
(France).

Diagnosis, treatment and prevention of toxo-
plasmosis in cats and humans; Dr. J. K.
Frenkel (U.S.A.).
Viral induced feline urolithiasis; Dr. C. G.
Fabrikant (U.S.A.).

Colleages who wish to present a paper are in-
vited to send by return post, their title and
abstract to the secretary of the symposium.
Official language: English - French.
The number of participants being limited, re-
gistrations will be accepted according to the
order of arrival in the secretary\'s office.

Scientific information: The A.M.V.M.I. Of-
fice, Ecole Nationale Vétérinaire d\'Alfort,
Service de Microbiologie-Immunologie, 7,
avenue du Général de Gaulle, 94701 Maisons
Alfort (France), tél. 368.30.40 post 245.

Najaarssymposium van de Nederlandse Ver-
eniging voor Proefdierkunde te houden op
donderdag 29 september 1977, bij Philips
Duphar te Weesp, aanvang 14.00 uur.

Vermindering, vervanging en verfijning
van het gebruik van proefdieren.
W. F. Stevens: Het gebruik van cellen in
weefselkweek bij dierexperimenteel onder-
zoek.

Van de Veterinaire Hoofdinspectie van de Volicsgezondheid
tevens Directie van de Veeartsenijkundige Dienst

Resoluties over ademhalingsziekten bij rundvee, Gumboro-disease en Afrikaanse
varkenspest aangenomen

Van 23 tot 28 mei is op het hoofd-
kantoor te Parijs het 45ste algemene
congres van het Office International
des Epizooties gehouden. Het werd bij-
gewoond door 175 afgevaardigden en
rapporteurs van de 97 aangesloten lan-
den en de leden van tien permanente
conmmissies van deskundigen.
De Nederlandse congresdelegatie bestond
uit Drs. H. A. van den Berg, secre-
taris van de regionale commissie van het

0.1.E. voor Europa, adjunct-directeur
van de V.D., Drs. J. Janssen, secreta-
ris van de Commissie Code Zoosanitair
International van het O.I.E.,, inspecteur

1.a.d. van de V.D., Dr. J. H a a g s m a,
vice-president van de permanente com-
missie van het O.I.E. voor ziekten ver-
oorzaakt door anaerobe bacteriën, we-
tenschappelijk medewerker van het
C.D.I., Drs. P. H. Bool, directeur van
het C.D.I. en Dr. K. G. R o b ij n s, in-
specteur i.a.d. van de V.D.

Prof. Dr. J. G. van B e k k u m, direc-
teur van de afdeling Virologie van het
C.D.I. en Drs. H. Y a d i n, wetenschap-
pelijk medewerker van het C.D.I., afde-
ling pluimveeziekten, woonden als rap-
porteurs een deel van de zitting bij.
De eerste verzorgde in samenwerking met
Drs. C. Holzhauer, veterinair me-
dewerker bij de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Gelderland, mej. Drs. P. J.
Straver en Dr. A. P. K. M. I. v a n
Nieuwstadt, wetenschappelijke me-
dewerkers bij de afdeling Virologie van
het C.D.I., het Nederlandse rapport over
het eerste hoofdonderwerp van het con-
gres: Ademhalingsziekten van virale oor-
sprong bij runderen.

Drs. H. Y a d i n verzorgde met Prof. J.
Hoekstra, hoofd van de afdeling
pluimveeziekten van het C.D.I., de Ne-
derlandse bijdrage aan het tweede hoofd-
onderwerp : de Gumboro-ziekte met een
rapport over I.B.D., Infectious Bursal
Disease.

Waarnemers van talrijke internationale
organisaties, waaronder F.A.O. en
W.H.O. Europese Gemeenschap, Raad
van Europa, Organisatie voor Afrikaan-
se eenheid, Pan Amerikaanse Gezond-
heidsorganisaties en het mond- en klauw-
zeercentrum, World Veterinary Associa-
tion, Internationale Spoorweg Unie enz.
woonden het congres bij.

Een uitgebreide documentatie was
samengesteld en ter inlichting, overwe-
ging en discussie ter beschikking gesteld
van de bij het O.I.E. aangesloten landen
en geïnteresseerde internationale orga-
nisaties. Zo was er een rapport van de
directeur-generaal van het O.I.E., Dr.
R. V i 11 O z, over de wetenschappelijke
en technische activiteiten van mei 1976
tot mei 1977.

Er werd verslag gedaan van de ontwik-
keling, epizoötiologie en profylaxe van
de 17 door het O.I.E. aangifteplichtig
gestelde ziekten. De samenwerking tussen
de veterinaire diensten van de aangeslo-
ten landen in de verschillende epizoö-
tische gebieden van de wereld kwam aan
de orde, alsmede de voortgang die is ge-
maakt in het normaliseren van de inter-
nationale handel in dieren en dierpro-
dukten door toepassing van de Code
Zoo-Sanitair International.
Speciale statistieken toonden de ontwik-
keling van uitbraken van besmettelijke
dierziekten in 80 landen en er waren rap-
porten over de gezondheidstoestand en
controlemethoden.

controle van ademhalingsziekten van vi-
rale oorsprong bij runderen en 18 over
de Gumboro-disease. De eerste werden
gepresenteeixl en bediscussieerd onder
leiding van Prof. M. Mussgay uit
West-Duitsland, geassisteerd door Dr.
A. B a r t h a uit Hongarije en de tweede
onder leiding van Dr. J. E. L a n c a st e r
uit Canada.

Het congres werd gehouden in de confe-
rentiezaal. Deze zaal is voorzien \\ an een
systeem voor simultaanvertaling in vijf
talen, Frans, Duits, Engels, Spaans en
Russisch.

Op 23 mei werd het congres officieel ge-
opend door de voorzitter, Prof. W.
Eckerskornuit West-Duitsland, pre-
sident van het O.I.E. Tevens waren aan-
wezig de directeur-generaal Dr. R. V i t-
t O z en het bestuur Dr. R. D i a z M o n-
t i 11 a, Spanje, oud-president, Dr. A.
Laaberki, Marokko, vice-president.
Dr. I. E. M u r i i t h i, Kenia, Dr. R.
W. Gee, Australië, Dr. M. A r s h a d i,
Iran, Dr. A. C. L. Brown, Engeland
en Dr. R. V o 1 1 a n, Noorwegen, leden.
De Franse Minister van Landbouw,
Pierre Mehaignerie was verhin-
derd de opening bij te wonen, doch werd
vertegenwoordigd door zijn onder-minis-
ter Jacques Blane, die het congres
toesprak.

In aansluiting op de presentatie en dis-
cussie \\ an de rapporten over de hoofd-
onderwerpen, werden de definitieve re-
soluties vastgesteld en aangenomen.
Ademhalingsziekten bij runderen ver-
oorzaken in vele landen rnet een inten-
sieve veehouderij toenemende verliezen.
Ze kunnen worden veroorzaakt door di-
verse infectieuze agentia, afzonderlijk of
in combinatie optredend. Dikwijls dra-
gen omgevingsfactoren bij tot de ontwik-
keling van ziektesymptomen.
Bij de controle op ademhalingsinfecties
wordt het integraal toepassen van een
gezonde bedrijfsvoering en hygiënische
maatregelen, zo nodig aangevuld met
vaccinatie, als essentieel beschouwd. Spe-
cifieke profylactische maatregelen ver-
eisen een nauwkeurige diagnose.
Op grond hiervan wordt aanbevolen:

— de kosten van dit ziekteprobleem
voor de veehouderij in de verschillen-
de landen en onder uiteenlopende
bedrijfsomstandigheden nauwkeuriger
te schatten;

— de diagnostische methoden alsmede
de technieken voor isolatie van ziekte-
verwekkende agentia en het opsporen
van antigenen en/of antilichamen te
verbeteren en te normaliseren;

— serologische onderzoeken uit te brei-
den om meer informatie te verkrijgen
over de invloed van de verschillende
agentia die in de diverse landen bij
de ziekten zijn betrokken;

— nadere studie zowel in het veld als
onder nauwkeurige experimentele
omstandigheden uit te voeren over
de wisselwerking tussen omgevings-
factoren en infectieuze agentia;

— het zoeken naar nieuwe en tot dusver
niet geïdentificeerde ademhalings-
pathogenen, vooral virussen, voort
te zetten;

— het gebruik van enig vaccin pas te
overwegen als bekend is dat het be-
treffende agens in het gebied aanwe-
zig is.

Verzwakt levende entstoffen dienen
slechts te worden gebruikt in streken en
landen waar het virale agens in belang-
rijke mate voorkomt, hetgeen moet blij-
ken uit serologische onderzoeken.
Hoewel dergelijke beperkingen niet gel-
den \\oor het gebruik van geïnactiveerde
vaccins, zal terdege bedacht moeten
worden dat de produktie van serologisch
positieve dieren onaanvaardbaar kan
zijn, bijvoorbeeld bij dieren bestemd voor
export.

Gumboro-disease is gekenmerkt als een
virusziekte, die wijdverspreid in vele
landen voorkomt. De economi.sche be-
tekenis verschilt in geografisch uiteen-
lo])ende gebieden en is een gevolg van
de ziekte en/of het immuniteit-onder-
drukkend effect bij jonge kuikens. Dit
leidt tot een verzwakte immuniteit tegen
N.C.D. en andere virusziekten en een

verhoging van de vatbaarheid voor een
aantal ziekten die gewoonlijk laag ziekte-
verwekkend zijn.

Er zijn verschillende diagnostische labo-
ratoriummethoden in gebruik. Het vast-
stellen van vaccinatieprogramma\'s en de
keuze van het geschikte vaccin is van
belang voor vele landen.
Op grond hiervan beveelt het congres
aan:

— Gumboro-disease in beschouwing te
laten nemen door de Internationale
Zoo-sanitaire Code Commissie van
het O.I.E., met het oog op het aspect
van de internationale verplaatsing
van kuikens;

— geschikte levende vaccins van lage
virulentie of geïnactiveerde vaccins
aan te bevelen;

— het bureau van de commissie voor de
studie van Normen van Biologische
Produkten criteria voor de standaar-
disatie van Gumboro-vaccins en dia-
gnostische antigenen te laten stellen;

— het O.I.E. overweegt de wenselijk-
heid Gumboro-disease op te nemen
in het Animal Health Yearbook van
F.A.O. - VV.H.O. - O.I.E.

De delegaties van Spanje en Portugal
vestigen de aandacht van het congres op
de ernstige bedreiging voor Europa van
de hardnekkige uitbraken van Afrikaan-
se varkenspest op het Iberische schier-
eiland. Daarop nam het congres een der-
de resolutie aan, waarin woidt geconsta-
teerd dat Spanje en Portugal er in de af-
gelopen twintig jaar niet in zijn geslaagd
de ziekte uit te roeien of de verspreiding
ervan te beperken. Integendeel, ondanks
de internationale hulp die reeds is ver-
leend, neemt de ziekte nog ieder jaar toe.
Aanbevolen wordt een werkgroep van
deskundigen op het terrein van hygië-
nische maatregelen en veldcontrole ten
aanzien van virusziekten te vormen. Spe-
ciaal de Europese leden-landen van het
O.I.E. moeten hierbij worden betrokken
en tevens zullen vertegenwoordigers van
de E.G. en de F.A.O. erin moeten wor-
den opgenomen.

Spanje en Portugal bijeen moeten ko-
men, teneinde de omvang van de ziekte
en de maatregelen die reeds worden ge-
nomen, in ogenschouw te nemen. Dit kan
ertoe leiden, dat in nauwe samenwer-
king met de veterinaire diensten van
beide landen praktische projecten wor-
den uitgewerkt voor acties in het veld en
de organisatorische en financiële conse-
quenties daarvan.

Het ligt op de weg van de regerings-
autoriteiten van beide landen, het rap-
port van de werkgroep van het O.I.E.
in overweging te nemen en het met het
oog op het verkrijgen van voldoende
subsidies aan de internationale organi-
saties die zich met de financiering van
dergelijke projecten belasten, te doen
toekomen.

Vervolgens werden de rapporten van de
commissies van deskundigen behandeld.
Zoals van de permanente commissie voor
mond- en klauwzeer; de commissie code
zoo-sanitair international; de commissie
voor de studie van ziekten veroorzaakt
door anaeroben; de commissies ter be-
studering van visziekten en die voor
bijenziekten.

Er is een nieuwe deskundigen-commissie
gevormd voor de bestudering van pluim-
veeziekten. Hierin hebben zitting Dr. J.
E. Lancaster, Canada en Dr. A r i
T. Ibrahim, Nigerië, voorzitter en
Dr. G. Meulemans, België, secreta-
ris-generaal.

Ook de rapjjorten van de regionale com-
missies voor Afrika, Azië, het Verre Oos-
ten en Oceanië en Europa kwamen aan
de orde en werden goedgekeurd.
Het programma van conferenties en ver-
gaderingen voor 1977-1978 werd bedis-
cussieerd en goedgekeurd. Het voorstel
de 46ste algemene vergadering te hou-
den in mei 1978 werd aangenomen, even-
als de voorstellen voor de onderwerpen:

Biggen-overslagbedrijf voornaamste oorzaak van verdere varkenspest-
verspreiding in Noord-Brabant

In het laatste geval betrof het een buurt-
infectie. Het aantal positieve gevallen
was hiermee gestegen tot 8, terwijl in
een tiental gevallen sprake was van ver-
dachte bedrijven in verband met de be-
smetting van het overslagbedrijf te Nis-
telrode.

Deze bedrijven, onder meer te Gemert en
Lieshout, werden ingesloten.
In nagenoeg alle gevallen van besmetting
bleek de afzet van biggen de oorzaak te
zijn.

Het wordt niet uitgesloten geacht dat de
herkomst van het virus moet worden ge-
zocht in het feit dat zich op 15 april te
Venhorst een geval van varkenspest voor-
deed, zodat van een verlate buurtinfectie
moet worden gesproken. De besmettings-
lijnen zijn tot dusver duidelijk.

Deze nieuwe uitbraak van varken.spest heeft weer eens aangetoond dat,
ook al doen zich gedurende enige tijd geen gevallen voor, virus nog ge-
ruime tijd latent aanwezig kan blijven en elk moment weer kan toeslaan.
Het is dan ook van het grootste Mang de uiterste waakzaamheid te be-
trachten en de genomen maatregelen nauwkeurig te blijven uitvoeren.
Dit geldt in het bijzonder voor de na-entingen in de destijds ingestelde
noodentingsgebieden. Zo werden tussen 28 maart en 8 april in het gebied
van midden-Nederland alle varkens van 2 weken af gevaccineerd.
Van 9 april af geldt, voorlopig voor een half jaar, dat alle in dit gebied
geboren varkens tussen 6 en 8 weken, maar tenminste 5 dagen voor ze het
geboortebedrijf verlaten, moeten worden na-geënt. Het niet of te laat uit-
voeren van deze na-entingen kan, zoals de ervaring reeds heeft geleerd,
zeer ernstige gevolgen hebben.

De oorzaak van een dergelijke nalatigheid kan in een klein hoekje liggen,
zx>als onnauwkeurigheid, maar ook ziekte of vakantie van de betreffende
dierenarts. In dergelijke gevallen moeten zodanige maatregelen worden
getroffen dat de na-entingen op tijd kunnen worden uitgevoerd.
De veehouder zelf, maar zeker ook de betrokken dierenarts dienen hierop
te letten.

Dit geldt, behalve voor het grote noodentingsgebied midden-Nederland
eveneens nog voor de oudere noodentingsgebieden Chaam en Markelo en
voor Boekei als laatst ingesteld gebied waar een nood-enting is uitgevoerd.

Veeartsenijkundige Dienst, bestaande uit
Drs. J. Janssen, inspecteur im- en
export dieren en dierlijke produkten, Drs.
C. C. J. M. V a n d e r M e ij s, inspecteur
export vlees en vleesprodukten en Dr.
K. G. R O b ij n s, inspecteur dierziekten-
bestrijding, te Rome de situatie met de
Italiaanse Veterinaire Dienst. Dit op
grond van de bestaande conventie met
Italië als grootste importeur van varkens
en varkensvlees uit Nederland.
Van Nederlandse zijde werd voorgesteld
rond de serie verdachte bedrijven, ver-
oorzaakt door het overslagbedrijf te Nis-
telrode, in een ruim gebied een vervoers-
verbod voor varkens in te stellen. Dit
voorstel om alleen een vervoersverbod in
te stellen, werd van Italiaanse zijde met
instemming ontvangen.
Op 17 juni werd een bespreking gehou-
den met het betrokken bedrijfsleven
over de te nemen maatregel, die met in-
gang van 18 juni van kracht werd en dat
voorlopig voor 15 dagen zou blijven. Uit
dit gebied konden uiteraard geen leven-
de varkens worden geëxporteerd. Mede
op aandrang van het bedrijfsleven wer-
den slechts bij uitzondering ontheffingen
van het vervoersverbod verleend.
Wanneer de varkenspestsituatie geconso-
lideei-d zou blijven, zou na de periode
van 15 dagen dagen vlees van varkens uit
dit gebied weer E.G.-gestempeld kunnen
worden.

Op 22 juni werd een geval van varkens-
pest geconstateerd te Homoet, gemeente
Valburg in Gelderland. Het betrof een
fokbedrijf met 20 zeugen, 10 opfokgelten
en circa 100 biggen.

BESMETTELIJKE DIERZIEKTEN
Dierziektenbulletin nr. 11 van de Veeartsenij-
kundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 15
juni 1977, vermeldt de volgende aantallen
gevallen van besmettelijke dierziekten in Ne-
derland.

VESIGULAIRE VARKENSZIEKTE
In aansluiting op het bericht in het vorige
nummer over een uitbraak van vesiculaire
varkensziekte in het Engelse graafschap
Humberside, meldt het ministerie van Land-
bouw, Visserij en Voedselvoorziening te Tol-
worth, Surbiton, dat ook een uitbraak is ge-
constateerd te Oxenhope bij Keighley, dis-
trict Bradford in het graafschap West York-
shire.

Ook hier is stamping-out toegepast.
Italië meldde uit Rome, dat vesiculaire var-
kensziekte was geconstateerd op een bedrijf te
Milaan.

Over april 1977 werden in 9 Portugese dis-
tricten 68 bedrijven met 6555 varkens aange-
tast door Afrikaanse varkenspest. Hier\\\'an
stierven 2124 dieren aan de ziekte, de overige
4431 werden afgemaakt.

11—15, 8th International Conference, World Assoc. for the Advancement of Veterinary
Parasitology in Sydney / Australië, (pag. 673)

13—16, 1977 Congress of the World Veterinary Poultry Association, Atlanta, Georgia
(U.S.A.). (pag. 1232)

1— 6, 8th Pan American Congress of Veterinary Medicine and Zootechnics, Santa Do-
mingo. (pag. 766)

22—26, Vlllth International Symposium on Comparative Leukemia Research, Amsterdam.

22—27, 28ste Study-meeting van de Europese Zoötechnische Federatie te Brussel (Congres-
paleis). Inlichtingen Secr. Ned. Zoötechn. Ver., tel. 070-98 85 49. (pag. 653)

24—26, Ned. Ver. voor Voedingsmiddelen en Levensmiddelentechnologie: In samenvfer-
king met K.N.C.V. Zomercongres „Chemie en Gezondheid", Universiteit Nij-
megen.

6— 9, International Study Week Present-Day Bovine Production, Gembloux. (pag. 595)
8, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

10, Najaarsdag Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, 9.30 uur. Hotel „Hoog
Brabant", Utrecht.

11—16, 7e Internationaal symposium van de World Association of Veterinary Food Hy-
gienists. Garmisch Partenkirchen (Fed. Republiek Duitsland), (pag. 353)

15, Gezamenlijke vergadering van de Groep Volksgezondheid en de Ver. van Slacht-
huisdirecteuren, 10.15 uur. Jaarbeurs-congrescentrum, Utrecht.

18—23, British Veterinary Association, Congress 1977, Swansea University, (pag. 596)

19—23, 12. Deutschen Tierärztetag, mit ATF-Fortbildungskongress, Hotel „Bayerischer
Hof", München, centr. thema: Veterinärmedizin - Verantwortung für Mensch und
Tier.

21—23, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelentehcnologie: 7th European Food
Symposium „Product and Process Selection in the Food Industry", Eindhoven.

21—29, Tentoonstelling „Het Instrument", Amsterdam, (Coop. Ver. „Het Instrument",
Soest).

28, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Afdelingsvergadering, 14.00 uur. Oranjehotel, Leeu-
warden.

26—28, IVth International Symposium on Feline Infectious Disease, Alfort. (pag. 836)

29—1 okt., 26. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und künstliche Besamung der

30—1 okt. Jaarcongres 1977, tevens 124e Alg. Vergadering K.N.M.v.D., Hoogeveen.

6, XIV Wissenschaftlicher Kongress der DGE. (pag. 712)
8, Nationale Diergeneeskundige Dag, Kultureel Centrum Hasselt.

8— 9, XXIII. Jahrestagung über die „Zytoplasmatische Therapie und die Methoden der
Serum-Desensibilisierung". (pag. 712)

17—19, 23. Jahrestagung der Fachgruppe „Kleintierkrankheiten" der DVG (A), Wien,
(pag. 767)

30, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelentechinologie: Gez. Symposium met
de Ned. Ver. v. Diëtisten. Jaarbeurscongrescentrum, Utrecht.

16—20, First Asian Pacific Conference Australian Small Animal Vet. Assoc., Singapore.

3, Ver. van Slachthuisdirecteuren samen met de Groep Volksgezondheid K.N.M.v.D.
Ledenvergadering, 10.15 uur, Jaarbeurs-congrescentrum, Utrecht.

9—10, Seminar und Praktikum „Chirurgie usw. an Pferd und Kleintieren (A), Wien.

14—16, Voorjaarsdagen 1978, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Amsterdam.

17—19, Voorjaarsdagen 1979, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Amsterdam.
Juni,

26—30, 20. Internationaler Milchwirtschaftlicher Kongress, Paris. (pag. 988)
Augustus,

16—19, X. Kongress der Weltgesellschaft für Buiatrik (A), Mexico City.
20—29, IVth World Conference on Animal Production, Buenos Aires.

De cursuscommissie van de Vereniging voor f««" bij de transplantalie reactie.
Immunologie organiseert op 27 en 28 oktober H. van Dijk (Utrecht): Regulatie door
1977 in het congrescentrum „De Blije Werelt" moleculaire signalen.

vande immuunreactiviteit". Aanvang donder- anttgene structuur op de tmmuun respons.
dagmiddag 27 oktober om 17.00 uur, einde A. v. d. Broek (Groningen): Invloed van
vrijdagmiddag 28 oktober om 16.00 uur. immuunsuppressiva op de immuun respons.

J. Thompson (Leiden): Invloed van aza-
Voorlopig programma thioprine en gluco-corticosteroiden op de

W. van Muiswinkel (Wageningen): J- Kerckhaert (Amersfoort): Invloed
Regulatie van de humorale respons door cyclofosfamide op de cellulaire en hu-

F. UitdeHaag (Utrecht): Regulatoire Inschrijfformulieren en eventuele nadere in-
eigenschappen van T suppressor cellen, formatie zijn verkrijgbaar bij Dr. A. A. van

Mevr. E. Hoefsmit (Amsterdam, VU): den Broek, Histologisch Laboratorium,
Regulatie door macrofagen. Oostersingel 69/1, Groningen.

Op 9 april is hij heengegaan zoals hij
meestal kwam: onverwacht en plotseling.
Het bericht van zijn overlijden heeft ieder die
hem kende en dat waren er velen, diep
getroffen.

Harry van Bommel werd geboren op 2
november 1930 te Deurne, als oudste zoon
uit een groot Brabants gezin.
Na de Lagere en de tvtiddelbare School in
Helmond en het vervullen van zijn militaire
dienstplicht begon Harry zijn studie
Diergeneeskunde aan de Faculteit der Dier-
geneeskunde te Utrecht in februari 1952.
Na zijn afstuderen in juni 1958 werkte hij bij
de Provinciale Gezondheidsdienst in Zwolle
tot hij in mei 1960 de praktijk in Gemert kon
overnemen. Hiermee ging zijn grote wens
om plattelandsprakticus te zijn in Oost-
Brabant in vervulling.
In september 1960 trad hij in het huwelijk
met Corry Ramselaar.
Vol energie en bruisend van levenslust wist
hij in prettige relatie met zijn buurtcollegae
de praktijk te intensiveren zodat hij in 1964
een eerste associé kon aantrekken.
Als nauwgezet en plichtsgetrouw prakticus
was hij zeer gezien en naast zijn druk werk
nam hij tijd in Gemert actief te zijn in
het verenigingsleven.
Harry had behoefte aan persoonlijke
contacten en toonde een brede
belangstelling voor alles wat er in zijn
omgeving gebeurde. Hij onderhield hechte
collegiale banden en wilde op de hoogte
blijven van \'t wet en wee van de dierenarts in
Nederland. Van hem kwam het idee om een
kring op te richten.

Hij was een van de strijders van \'t eerste uur
van de Groep Praktici Grote Huisdieren, wat
resulteerde in een bestuursfunctie.
Hij was een van de grondleggers van de
A.U.V.. later de pionier en leider, tvlet vuur
en verve vocht hij voor zijn idealen en hoe
somber de zaken waar hij mee bezig was
zich ook soms voordeden, hij wist met zijn
optimisme, zijn heldere inzichten, zijn
briljante ideeën en zijn nooit aflatende
energie ook anderen te bezielen om door te
kunnen gaan met hetgeen hij met hen
begonnen was.

Zijn praktijk groeide uit tot een associatie
van vijf vrienden, maar hij wilde meer. Zijn
pioniersgeest dreef hem naar de A.U.V. die
van zijn kennis, wilskracht en
praktijkervaring kon profiteren en sinds 1
maart 1975 heeft hij zich volledig in z\'n
tweede levenswerk gestort.
Het is hem helaas niet gegund het af te
maken.

Moge onze gedachten uitgaan naar Corry,
die zo plotseling, zo onverwacht haar nooit
te vergeten Harry verloor en naar de vijf
opgroeiende kinderen die hun hartelijke
trotse vader zo hard nodig hadden en hem
nu moeten missen.

De Nederlandse dierenartsen hebben in hem
een groots collega en een fijne vriend
verloren.

Vermelding van praktyk-
uitoefening in beroepengidsen
en op telefoonkaarten e.d.

In toenemende mate blijken
praktizerende dierenartsen aan hun
praktijkuitoefening ook bekendheid te -
geven door vermelding in
beroepengidsen en op telefoonkaarten
e.d.

Menigmaal komen vermeldingen in
beroepengidsen voor die gezien
omvang, opmaak, lettergebruik en ook
wel inhoud een ontoelaatbaar reclame-
en/of oneerlijk mededingingsaspect
bevatten.

In verband daarmede wensen
Hoofdbestuur en Ereraad van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij
voor Diergeneeskunde op het volgende
de aandacht te vestigen.

In de eerste plaats behoort bij
vermelding van praktijkoefening in
beroepengidsen het bepaalde in art. 25
en 27 van de Code voor de Dierenarts
nauwgezet in acht te worden genomen,
mede gelet op de in art. 10 van de
Code vervatte algemene ereregelen,
waaraan overigens het presenteren van
praktijk en praktijkuitoefening naar
buiten op welke wijze dan ook steeds
moet worden getoetst.
Dit betekent dat de vermelding
bescheiden in omvang en uitvoering
moet zijn, dat niet meer gegevens
mogen worden vermeld dan art. 27 van
de Code toestaat en dat zonder meer
niet toelaatbaar kan worden geacht;
het versieren van de tekst door
illustraties;

In de tweede plaats is ontoelaatbaar het
voorkomende suggereren van een
(erkend) specialisme (bijv. door ook in
telefoongidsen te signaleren gebruik
van de vermelding „spec." die om de
indruk van een specialisme te vermijden
door „uitsl." of ,,vnl." kan en dient te
worden vervangen); in het bijzonder zij
hier gewezen op art. 29 sub d van de
Code, dat aangeeft wat ten aanzien van
de benaming van praktijkuitoefening is
toegestaan, en art. 55 van de Code
volgens welk artikel het de zogeheten
„dierenarts-deskundige" (zie art. 54) al
niet is toegestaan zich als specialist te
presenteren tenzij hij als zodanig bij of
krachtens de wet of enig ander
verbindend voorschrift zou zijn erkend.
Het voorkomend gebruik van het woord
„dierenkliniek" komt Hoofdbestuur en
Ereraad toelaatbaar voor, mits
inderdaad een ruimte als bedoeld in art.
14 sub e van de Code aanwezig is en
van exploitatie geheel in
overeenstemming met het bepaalde in
art. 33 (zie ook de toelichting op het
daarin aangehaalde art. 32) sprake is.
Gebruik van het woord „dierenkliniek"
in combinatie met een plaatsnaam
impliceert in beginsel — naar analogie
van hetgeen art. 29 sub c van de Code
ten aanzien van een groepspraktijk
bepaalt — een onjuiste suggestie van
exclusiviteit niet alleen indien ter
plaatse ook een andere dierenarts c.q.
dierenartsen over zodanige ruimte
beschikt/beschikken maar ook — zelfs
als dat niet zo is — doordat bij het
publiek de indruk wordt gewekt dat de
ruimte in een bepaalde relatie tot de
betreffende gemeente wordt
geëxploiteerd en uit dien hoofde een
predicaat van betrouwbaarheid en
kwaliteit zou bezitten. Een en ander
geldt in feite evenzeer voor het
voorkomend gebruik van de woorden
„dierenartsenpraktijk", ,,dierenarts-
centrum" e.d. in combinatie met een
plaatsnaam.

Het Hoofdbestuur en de Ereraad geven
met nadruk in overweging, mede ter
bevordering van goede intercollegiale
verhoudingen, bij opgave van
vermeldingen in beroepengidsen
voortaan het vorenstaande, dat ook bij
kennisgevingen of advertenties (bijv.
betreffende personeelswerving) in

andere publiciteitsmedia als leidraad
dient te gelden, In acht te nemen en er
op toe te zien dat die opgave In
overeenstemming daarmede wordt
geëffectueerd.

Vermelding van praktijkuitoefening op
telefoonkaarten e.d. verdraagt zich niet
met het bepaalde in art. 10 van de Code
daar zodanige vermelding In
tegenstelling tot die In telefoon- of
beroepengids niet het karakter van
kennisgeving draagt doch evenals de
andere doorgaans daarop voorkomende

De Tarievencommissie heeft in haar
vergadering van 7 juni 1977 een tweetal
tarieven vastgesteld als aanvulling op
de publikatle betreffende de tarieven
voor de consultatieve praktijk:

Hoofdstuk F - Diverse verrichtingen
Uitgebreide keuring van paarden voor
verzekeringsmaatschappijen ƒ 75.— voor
het eerste dier en ƒ 55,— voor elk volgend
dier.

Uit de vele vragen is ons gebleken, dat er
onduidelijkheid bestaat over de fiscale
aftrek van

De aan de Stichting Pensioenfonds voor
Dierenartsen verschuldigde koopsom
komt ten laste van de winst, als zijnde
beroepskosten. (De pensioenaanspraken
behoren niet tot de winst, de latere
pensioenuitkeringen zijn onderworpen
aan de inkomstenbelasting.)
vermeldingen van bedrijven, kantoren
e.d. de duidelijke strekking heel
reclame te maken ten aanzien van het
publiek waaronder de kaarten worden
gedistribueerd. Indien In het op die
kaarten gebruikelijke kader „beangrijke
telefoonnummers" het woord
„dierenarts" evenals bijv. het woord
„arts" zou worden voorgedrukt, bestaat
daartegen geen bezwaar daar dan de
Invulling van de naam van de derenarts
als „eigen" dierenarts aan het publiek
zelf wordt overgelaten.

De toevoeging aan de oudedagsreserve
komt eveneens ten laste van ce winst.
Maar de per jaar toegestane toevoeging
wordt verminderd met de onder a.
genoemde koopsom In dat jaar.

De mogelijkheid van lijfrente-aftrek
(thans maximaal ƒ 11.000,—) wDrdt niet
aangetast door betaling van onder a.
genoemde koopsom en de onder b.
genoemde toevoeging aan de oudedags-
reserve.

Wij herinneren aan de Absyrtus-reünie.
welke wederom op de laatste woensdag
in augustus zal plaats vinden. Dit zal dit
jaar dus zijn op 31 augustus a s., zoals
voorheen in Hotel Figi te Zeist.
Wij hopen bijtijds

Vergadering van de Commissie Post Aca-
demisch Onderwijs Veterinaire Volksge-
zondheid

Vergadering van het Hoofdbestuur
Vergadering van de Redaktie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde
Vergadering van de Commissie Enquête
Maatschappij

Bespreking inzake sera- en entstoffen
Vergadering van het Nat. Comité van de
W.V.A.

Vergadering van de Voorbereidingscom-
sie Erkenning en Registratie van Veteri-
naire Specialisten

2 Bespreking met een delegatie van de
Groep Volksgezondheid inzake de Vlees-
keuringswet

3 Vergadering van de Commissie Dieren-
artsen in Dienstverband (D.I.D.)
Vergadering van de Nat. Commissie van
de F.V.E.

Vergadering van de Tarievencommissie
Bespreking tussen een delegatie van het
Hoofdbestuur en het bestuur van de
Groep Geneeskunde van het Kleine Huis-
dier

Bespreking tussen het Hoofdbestuur en
het bestuur van de Nederlandse Vereni-
ging van Paardenpraktici
Vergadering van het bestuur van de
V.A.C.O.

Bespreking tussen een delegatie van de
Commissie Specialisatie en het bestuur
van de Faculteit der Diergeneeskunde
Bespreking inzake de Gezondheidswet
voor Dieren

Bespreking inzake samenwerking tussen
de Prof. Dr. D. A. de Jongstichting, Dr.
D. F. van Esveldfonds en het Jubileum-
fonds

Vergadering van het Hoofdbestuur
Vergadering van de Redaktie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde

De laatste bijeenkomst van deze groep
welke gehouden werd op woensdag,
4 mei 1977 stond in het teken van de
maagdarmworminfecties. Na een aantal
inleidingen door Dr. Borgsteede.
Dr Kloosterman en Drs. van RIessen
ontstond onder leiding van Dr. Jansen
een levendige discussie. Van de
inleidingen en van de discussie worden
samenvattingen aan de leden
toegezonden.

Op woensdag 17 augustus 1977 vindt de
volgende vergadering van de Groep
Geneeskunde van het Rund plaats in het
Hervormd Centrum „Openhof", de West te
Dronten, tel. 03210-2792.

Deze dag zal in het teken staan van de
moderne melkveehouderij in al zijn
aspecten.

Voordracht Ir. M. P. de Jong, adj. dir.
van het Proefstation voor de Rundvee-
houderij.
Discussie.

Ir. Meijer, wetenschappelijk medewer-
ker bij het Proefstation voor de Rund-
veehouderij: ,,Voeding van het hoog-
productieve rund rond de partus".
Discussie.

Drs. Kommerij, dierenarts bij het Proef-
station voor de Rundveehouderij: ,,Ve-
terinaire aspecten bij het groot rund-
veebedrijf\'.
12.15—13.15 Gemeenschappelijke lunch.
13.30 Bezoek aan de Waiboerhoeve te Lely-
stad.

Als lid van de Koninklijke Nederlandse maatschappij voor Diergeneeskunde meldden
zich de collegae:

Als lid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft het
Hoofdbestuur aangenomen:

Velden, H. J. van der; 1977; Burlington, Vermont 05401 (U.S.A.), 16 Summit Ridge.

Als Kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

42435 (privé), 15678 (bur.).
174 Bleeker, P.; 1977; Purmerend, Stern-
straat 32; tel. (02990) 29853 (privé), 217
21000 (prakt ); p., ass. bij W. D. Pere-
boom en A. J. de Reus (toevoegen als
lid). 217

184 Dobbelaar, Dr. M. J.; 1954; U-1962;
\'s-Gravenhage, Jozef Israëlslaan 10A;
tel. (070) 247588 (privé), 814231 (bur.). 219

185 Dresen, G. H. E.; 1965; Liempde; tel.
(04113) 1852 (privé), (04116) 2203 (bur.). 225

190 E\\,erts, H.; 1977; Zeist, Bunsinglaan IA;
tel. (03404) 15878; wnd. d. (toevoegen als
lid).

192 \'Fransen-Jongman, Mevr. E. M.; 1977; 233
Hedel, Mr. H. van Ruggestraat 18; tel.
(04199) 2095; d. 233

192 \'Fransen, J. A. P.; 1977; Hedel, Mr. H. van
Ruggestraat 18; tel. (04199) 2095; p., ass.
bij L. Oosterveen en A. J. Veenemans. 236

192 Fransen, J. J.; 1971; Eindhoven; p., kl.
huisd., geass. met E. G. Kortman (assoc.
met G. J. M. Kortman beëindigd). 236

196 \'Greve, J. W.; 1977; Bosch en Duin; tel. 238
(030) 790571 (privé), 783810 of 780654
(prakt.); p., geass. met A. J. J. Hulshof en
E. Offereins. 244

Bilt; tel. (030) 763984 (privé), (08370) 246
13669 (bur ); dir. St. Bloedgr. onderz.
275 Hendriks, D.; 1973; Leersum, p/a Burg.

V. d. Boschlaan 31; tel. (03434) 2015; 248
wnd. d. (zie ook pag. 201).
206 Hulshof. A. J. J.; 1976; Den Dolder; p., 251

geass. met J. W. Greve en E. Offereins.
210 \'Jongman, Mej. E. M.; 1977; zie Fransen-

258 Tijmensen-van der Kamp, Mevr. M. J. S.
C.: 1970; Leusden-C.; tel. (033) 44488.

278 Velden, H. J. van der Velden; 1977; Bur-
lington, Vermont 05401 (U.S.A.), 16
Summit Ridge; d. (toevoegen als lid).

261 Vermeulen, C. J.; 1948; Zoetermeer, Bis-
schiopsberg 14; tel. (079) 214311 (privé),
(070) 814231 t. 226 (bur.).

263 Voeten, Dr. A. C.; 1960; U-1965; Boxtel,
Het Loo 1; tel. (04116) 5341 (privé), 3951
(bur.).

264 Vries, T. S. de; 1974; Amerongen, Bos-
laan 30; tel. (070) 9885801. 27 (bur.); k.d.;
r.k.

264 Vuren, D. M. N. van; 1960; Erp (N.Br.),
Hurkske 4; tel. (04135) 1880 (privé), 1350
(prakt.).

267 Werkman, P. J.; 1972; Leusden-C.; tel.
(033) 43142 (privé), 21827 (prakt.).

In de aflevering van 15 juni 1977 is in het
programma-overzicht van de cursus Post
Academiaal Onderwijs 1977 van de Groep
Praktici Grote Huisdieren (Tijdschr.
Diergeneesk., 102, 776, (1977) een
onjuistheid geslopen.
Op pag. 776 onder opgave en aanmelding:
giro 5619 van de Rabo-bank te Woudenberg,
rekeningnummer 37246033 dient te luiden:
giro 5619 van de Rabo-bank te Woudenberg,
rekeningnummer 372406033.

(afwezig) 60 jaar op 2 augustus 1977
(afwezig) 60 jaar op 2 augustus 1977
(aanwezig) 35 jaar op 12 augustus 1977

Th ene hypotljeek^ is de andere
qiet... \'^an den ^roek^ Qeritz
bemiddelt eri adviseert iijzak^
hypottjeken tot 140/

Hier zijn de redenen om voor de juiste
hypotheek éérst (vrijblijvend) te praten
met de specialisten van Van den Broek &
Gerit/:

3 mogelijkheid voor tweede hypotheken,
met een maximale looptijd van 180
maanden

5 meer dan 22 jaar gespecialiseerde erva-
ring in hypotheek-adviezen en overige
zaken van fiskaal-ekonomische aard
Maak meteen even een afspraak.

Van den Broek & Geritz
Gespecialiseerd in fiskaal-ekonomische
adviezen
Tonnenberg 48, Speuld (GId)
Tel. 05770 -7398

Boerendochter, 18 jaar, hoopt in oktober te slagen voor de opleiding
dierenartsassistente (reeds praktijkervaring). Rond die tijd zou zij
graag een baan als

voor de gehele - of gedeeltelijke werkweek willen hebben; eventueel in
combinatie met werk In het gezin geen bezwaar.
C. van der Bijl, Leidijk 1, Kamperveen, tel. (05252) 478.

Agent J. C. KONING B.V., Assurantiën
Albergen (Ov.) Tel. 05493 - 1840
Herinckhaveweg 6

BEHANDELING VAN RUNDEREN LIJDENDE AAN EEN
PYOMETRA MET OESTROGENEN EN PROSTAGLANDINEN

Veertig lacterende runderen waarbij voor de 75e dag post partum de diagnose pyometra was
gesteld werden met 30 mg stilboestrol i.m. behandeld. Zes en twintig dieren (65%) genazen
met één injectie. Bij tien patiënten (25%) ontstonden cystenze follikels.

For comparative purposes, thirty-seven patients with pyometra were treated by intramuscular
het interval partus-conceptie bedroegen bij 38 geïnsemineerde dieren resp. 24%, 1,8 en 129
dagen. Twaalf runderen (30%) werden niet drachtig.

Ter vergelijking werden 37 pyometra-patiënten eveneens voor de 75e dag p.p. met 0,5 mg
Estrumate® i.m. behandeld. Bij al deze patiënten ledigde de uterus zich, doch in vijf gevallen
(13%) recidiveerde de pyometra.

Volledige genezing trad op na een tweede Estrumate injectie. De bevruchtingsresultaten bij
35 dieren waren: 31% drachtig van de eerste inseminatie, 2,1 inseminaties per conceptie en
een interval partus-conceptie van 130 dagen. Zes dieren (17%) werden opgeruimd wegens niet
drachtig worden.

Bovendien werden 16 patiënten met een chronische pyometra (interval partus-behandeling
> 75 dagen) met 25 mg PGF\'2 a i.m. bheandeld. In 9 van de bij 10 patiënten genomen uterus-
biopsieën werd een reincultuur van C. pyogenes aangetroffen. Bij 5 patiënten werd bloed af-
genomen voor bepaling van de progesteronconcentratie. Deze bleek na de PGF2 a injectie zeer
snel te dalen (zie de grafiek). Daarna trad bij 3 dieren weer een stijging op. Bij één dier was
de stijging gering en bij een andere dier bleef de stijging geheel afwezig. Waarschijnlijk hebben
sommige pyometra patiënten een gestoorde ovariële activiteit.

Forty dairy cows in which a diagnosis of pyometra was established before the seventy-fifth day
after parturition, were treated by intramuscular injection of 30 mg. of stilboestrol. A single
injection resulted in the recovery of twenty-six cows (65 per cent). Cystic follicles occurred in
ten cases (25 per cent). The conception rate after the first insemination, the number of inse-
minations per conception and the interval between parturition and conception were 24 per
cent, 1.8 inseminations and 129 days respectively in thirty-eight inseminated animals. Twelve
animals (30 per cent) did not become pregnant (Table 1).

For comparative purposes, thirty-seven patients with pyometra were treated by intramuscular
injection of 0.5 mg. of Estrumate®, also before the seventy-fifth days after parturition. In all
these patients, the uterus was emptied but in five cases (13 per cent) pyometra recurred.
Another injection of Estrumate was followed by complete recovery. The conception rates in
thirty-five cows were as follows: 31 per cent pregnant after the first in.semination, 2.1 insemi-
nations per conception and a 130-day interval between parturition and conception. Six animals
(17 per cent) were disposed of because of failure to conceive.

In addition, sixteen patients with chronic pyometra were treated by intramuscular injection of
25 mg. of prostaglandin F2a (interval between parturition and treatment > seventy-five days).
In nine of the uterine biopsy specimens obtained from ten patients, pure cultures of C. pyo-
genes were isolated. In five cases, blood was taken to determine the concentration of proges-
terone. This showed a prompt decrease after injection of prostaglandin F2a: (see Graph), fol-
lowed by an increase in three patients. In one cow, theree was a slight increase and in an-
other an increase failed to occur. Ovarian activity probably is disturbed in some cases of pyo-
metra.

1 Dr. A. de Kruif, Drs. N. J. G. J. van der Wielen en Dr. A. Brand; Kliniek voor Vete-
rinaire Verloskunde, Gynaecologie en K.L, Yalelaan 7, de Uithof, Utrecht.

2 Drs. S. J. Dieleman; Destijds verbonden aan de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde, nu
praktizerend dierenarts, Groepspraktijk Gemert.

In aansluiting op de partus kan zich bij
het rund een endometritis ontwikkelen.
Aangezien de uterus van het rund een
groot zelfreinigend vermogen heeft (1,
6) treedt meestal spontaan genezing op.
Dit gebeurt evenwel niet in alle geval-
len. Waarschijnlijk heeft bij dergelijke
patiënten de ontsteking zich dermate
ernstig uitgebreid dat in het endo-
metrium niet meer in voldoende mate
Prostaglandinen worden gevormd of af-
gegeven (2, 4).

Dit heeft tot gevolg dat het corpus
luteum gaat persisteren, waardoor de
uterus niet in staat is te contraheren en
de gevonnde pus zich ophoopt.

In het verleden werd deze afwijking be-
handeld door of enucleatie van het
corpus luteum, hetgeen bloedingen en
\\\'ergroeiingen kan veroorzaken, of door
een behandeling met oestrogenen (8).
Deze werken luteolytisch, bevorderen de
contractiliteit van de uterus en geven
relaxatie van de cervix waardoor de
pus wordt uitgedreven. Behandeling met
oestrogenen bleek echter niet in alle ge-
vallen succesvol te zijn. Bovendien
vormden zich bij een aantal met oestro-
geen behandelde dieren cysteuze folli-
kels (8). Er bestaat duidelijk behoefte
aan een betere therapie. Het leek ons
gewenst runderen lijdende aan een pyo-
metra met Prostaglandinen te gaan be-
handelen.

Prostaglandinen werken sterk luteoly-
tisch resulterend in follikelontwikkeling
en endogene oestrogeensynthese. Bij het
rund zijn geen bijwerkingen bekend (2).
De literatuur betreffende de behande-
ling van runderen lijdende aan een pyo-
metra met Prostaglandinen is tot op
heden zeer summier, maar de resultaten
zijn bemoedigend. Gustafsson e.a.
(4) behandelden 26 runderen met een
pyometra met verschillende doses (5 tot
25 mg) PGF2a.

De uterus ledigde zich in 85% van de
gevallen. Dertien dieren (65%) werden
drachtig, met gemiddeld 2,2 insemina-
ties per conceptie. Het interval behande-
ling - conceptie bedroeg gemiddeld 43
dagen. Co op er (3) verkreeg bij ge-
bruik van 500 ^tg cloprostenol ongeveer
dezelfde resultaten. Bij éénenzeventig
van de 82 behandelde runderen (87%)
kwam het binnen één week na de be-
handeling tot lediging van de uterus.
In het onderhavige onderzoek worden
onze resultaten vermeld, verkregen na
behandeling van runderen lijdende aan
een pyometra met oestrogenen en met
prostaglandinen.

Sinds 1972 wordt de vruchtbaarheid op een
20-tal melkveebedrijven begeleid door de Kli-
niek voor Verloskunde, Gynaecologie en K.L
Twee belangrijke punten van dit programma
zijn het onderzoek van die dieren die een ab-
normale uitvloeiing vertonen en van die dieren
die ± 60 dagen na het afkalven nog niet in
oestrus zijn gezien. Wordt bij dit onderzoek
een niet-drachtige uterus met een abnormale
inhoud (ook al is deze gering) aangetroffen,
dan wordt de diagnose „pyometra" gesteld.
In 1972 en 1973 werden 40 patiënten be-
handeld met 30 mg stilboestrol i.m. Daarna is
gebruik gemaakt van prostaglandinen.

Aanvankelijk werd 25 mg PGF2 a i.m. toege-
diend, later is overgeschakeld op een i.m. in-
jectie met 500 Mg Estrumate<g)¹) (37 patiën-
ten).

Naast bovengenoemde groep dieren welke dus
alle in een vrij vroeg stadium post partum
werden behandeld (interval partus-behan-
deling < 75 dagen) en waarbij de uterus
meestal niet meer dan één a drie liter pus
bevatte zijn in de Buitenpraktijk van de Kli-
niek 16 dieren in een later stadium post par-
tum behandeld (meer dan 75 dagen). De
uterus bevatte in al deze gevallen meerdere
liters pus. Bij deze dieren is alleen gebruik
gemaakt van PGF2 a²) (25 mg i.m.). Bij
10 dieren is een endometriumbiopsie genomen
voor bacteriologisch onderzoek. Tevens is bij 5
dieren bloed afgenomen teneinde het pro-
gesterongehalte in het plasma te kunnen be-
palen. Dit gebeurde 2 dagen voor de behan-
deling, direct voor de PG injectie en op de
Ie, 2e, 3e, 4e, 5e, 6e, 9e en 13e dag na de

behandeling. Het bloedplasma werd bewaard
bij —25° C. De progesteron bepaling ge-
beurde door middel van radio-immunoassay
volgens een door De Jong e.a. (5) be-
schreven methode. Uit konijnen verkregen
antiserum tegen 11 a-OH-progesteron BSA
conjugaten werd gebruikt. Als tracer diende
(1,2,6,7 - 3H) progesteron (84 Ci/mmol).
De gebonden en de vrije fractie werden ge-
scheiden met behulp van met dextraan ge-
coate koolstof.

Ongeveer 3 weken na de behandeling zijn alle
dieren opnieuw onderzocht, teneinde te kun-
nen vaststellen in hoeverre de uterus zich had
geledigd. Tevens werd dan nagegaan of er
een oestrus was opgetreden. Bleek de uterus
zich niet in voldoende mate te hebben ver-
kleind, dan volgde wederom een injectie met
hetzelfde geneesmiddel. Ook dan volgde na
ongeveer 3 weken controle.
Indien de uterus zich wel in voldoende mate
had geledigd, werd 100 cc van een Lugol-
oplossing (1:300)) intra-uterien toegediend.
De veehouders werd geadviseerd de dieren
na de Lugolbehandeling nog 3 weken dekrust
te geven. Enkele maanden later is nagegaan
hoe de bevruchingsresultaten waren geweest.

Zoals vermeld werden 40 patiënten met
stilboestrol behandeld.
Drie weken na de stilboestrol injectie
bleek dat bij 14 dieren (35%) nog steeds
een pyometra aanwezig was. Bovendien
kwam naar voren dat 13 andere dieren
(33%) onregelmatig tochtig waren ge-
worden. Tien van deze dieren bleken bij
onderzoek cysteuze follikels te bezitten.
Na behandeling met 1 dosis Nymfa-
lon®¹ genazen 9 dieren. De 2e stil-
boestrolbehandeling was bij 10 van de
14 dieren die op de eerste injectie niet
gereageerd hadden succesvol. Vier
dieren hadden dus een 3e injectie nodig.
Twee dieren zijn toen alsnog genezen.
De andere twee zijn opgeruimd.
De bevruchtingsresultaten van de met
stilboestrol behandelde dieren staan
vermeld in tabel 1.

Zoals vermeld heeft behandeling met
Estrumate bij 37 runderen plaatsgevon-
den. Controle — 3 weken na de behan-
deling — leerde dat de uterus bij 5
(13%) patiënten nog steeds pus bevatte.

Drie van deze dieren waren enkele
dagen na de injectie in oestrus gezien.
Genezing trad in alle gevallen op na
een tweede Estrumate behandeling.
Zoals uit tabel 1 blijkt zijn slechts 6
runderen opgeruimd wegens niet drach-
tig worden.

Met PGF2a: zijn 16 dieren behandeld.
Dit betrof in alle gevallen een chronisch
geworden pyometra. Het bacteriologisch
onderzoek van de genomen endome-
triumbiopsieën was in alle gevallen
positief.

Negen keer werd een reincultuur van
C. pyogenes aangetroffen en één keer
werd een mengsel van vergroenende
streptococcen en coliforme bacteriën ge-
vonden. Oestrus enkele dagen na de
PGF2a: injectie werd bij 9 dieren (56%)
waargenomen.

Bij controle, 3 weken na de eerste be-
handeling bleek dat de uterus bij 3 run-
deren (19%) nog gevuld was met pus.
Geen van deze dieren was in oestrus
gezien. Twee van deze patiënten zijn na
de tweede injectie genezen.
De bevruchtingsresultaten staan in tabel
1 vermeld. Opvallend is het grote aantal
niet drachtig geworden dieren.
De in het bloedplasma gevonden pro-
gesteron waarden vertoonden na het
toedienen van 25 mg PGF2a bij alle 5
onderzochte dieren een scherpe daling.
Bij 3 patiënten trad daarna weer een
duidelijke stijging op (zie als voorbeeld
in de grafiek koe nr. 2). Bij één patiënt
(nr. 1) steeg het progesterongehalte in
veel minder sterke mate, terwijl even-
eens bij 1 patiënt (nr. 5) helemaal geen
stijging optrad. Klinisch ledigde zich de
uterus bij alle vijf patiënten.
Bij één hiervan (nr. 1) recidiveerde de
pyometra.

Behandeling van pyometra-patiënten
met 30 mg stilboestrol bleek in een
groot aantal gevallen tot vorming van
cysteuze follikels aanleiding te geven
(25%). Deze afwijking werd niet gediag-
nosticeerd na behandeling met prostag-

landineti. Ook wat het genezingspercen-
tage betreft, kan worden geconstateerd
dat behandehng met Prostaglandinen de
voorkeur verdient boven een therapie
met stilboestrol.

Waarschijnlijk ledigt de uterus zich in
alle gevallen na een prostaglandine-
injectie. Bij enkele patiënten treedt
echter recidief op. Het na de prostag-
landine-injectie ontstane corpus luteum
persisteert opnieuw en de uterus vult
zich weer met pus.

Waarschijnlijk is bij deze runderen het
endometrium dermate ernstig bescha-
digd dat het nog niet in staat is zelf
Prostaglandinen te vormen.

Tabel 1. De bevruchtingsresultaten van de met stilboestrol en Prostaglandinen behandelde

pyornetra-patiënten.

1 2 3 4 5 6 7 8

Therapie	Aantal geïnsen. dieren	Drachtig geworden v.d. Ie K.I. aan- tal io	Aantal drachtig geworden dieren	Aantal Inscm./ conc.	Intorv. partus cono.	Hiot drachtig geworden dieren aan- tal io	Aa-tal Incem./ niet dr. geworden dier
Stilboectrol	30	9 2ó,io	26	1,8	129 dgn,	12 30?^	3,4
(interval partua-inj. <75 dagen) n Estrumate	35	11 31%	29	2,1	130	6 17%	2,8
(interval partus-inj. <75 dagen)		P = 0,32				p = 0,12
pgf2(i	8	-	2	3	280	6 75%	3,2
(interval partus-inj . >75 dagen)

Table I.

Conception rates in patients with pyometra treated with stilboestrol and prostaglandins.

1. Therapy. 2. Number of Cows inseminated. 3. Pregnant after 1st inseminatio. Number %.
4. Number of cows pregnant. 5. Number of insem. conc. 6. Interval partus conc. 7. Non preg-
nant cows. Number %. 8. Number of insem. non pregnant cows.

Een tweede injectie bleek voldoende om
volledige genezing te bewerkstelligen.
Duidelijk komt ook weer uit dit onder-
zoek naar voren dat het in een vroeg
stadium diagnostiseren van een pyome-
tra de bevruchtingsresultaten in sterke
mate gunstig beïnvloedt. Bestaat een
pyometra lange tijd, dan is de kans op
drachtig worden klein.
Bij deze „klassieke" gevallen van een
pyometra zijn veelal afwijkingén ont-
staan, die niet meer reversibel zijn. Dit
betreft bijvoorbeeld ernstige deformi-
teiten van het endometrium, salpingiti-
den en vergroeiingen van de bursa ova-
rica.

Grafiek 1. Het verloop -\'an de progesteron-concentratie in het bloedplasma na een injectie
met 25 mg FGF2a bij drie patiënten met een chronische pyometra.

Graph 1. Variations in the concentration of progesterone in plasma after injection of 25 mg.
of prostaglandin F2a in three patients with chronic pyometra.

Zoals uit het bacteriologisch onderzoek
naar voren kwam, is C. pyogenes de
bacterie die vrijwel altijd wordt aange-
troffen. Zoals bekend (1, 8) is deze een
sterke pusvormer.

De concentraties van progesteron in het
i)loedplasma bevestigen de goede wer-
king van prostaglandinen. Het persis-
terende corpus luteum gaat binnen 48
uur in regressie.

Enkele dagen later zette bij 3 patiënten
een duidelijke stijging in van de proges-
teron concentratie. Waarschijnlijk had
zich een nieuw corpus luteum gevormd.
Bij één andere patiënt steeg het proges-
lerongehalte slechts in geringe mate.
Dertien dagen na de Prostaglandine
injectie bedroeg de concentratie 1,78 ng
ml. Bij dit dier recidiveerde de pyome-
tra. Het lijkt echter niet waarschijnlijk
dat het laag blijvende progesterongehal-
te verband houdt met het recidiveren
van de pyometra. Bij één patiënt waarbij
de pyometra toch snel genas bleek in
het geheel geen stijging van de proges-
teron concentratie op te treden. Waar-
schijnlijk had zich geen nieuw corpus
luteum gevormd. Het gedurende lange-
re tijd laag blijven van de progesteron
concentratie zou kunnen wijzen op een
gestoorde ovariële activiteit.

Aangezien bij behandeling met prostag-
landinen van patiënten in suboestrus
(7) deze stoornis niet optreedt, kan wor-
den gesteld dat sommige runderen met
een pyometra endocrinologisch inder-
daad afwijkend zijn. Gedacht zou hier-
bij kunnen worden aan een onvoldoende
afgifte van LH uit de hypophyse waar-
door of de ovulatie te laat of niet plaats
vindt of het ontstane corpus luteum niet

een tweede Prostaglandine injectie 10 ä ze follikels en betere drachtigheidsresul-

altijd tot een oestrus aanleiding geven. ling met stilboestrol. Het is van groot

behandeling van patiënten met een in stellen,
een vroeg stadium post partum gediag-

1. B O i s, C. H. W. d e: Endometritis en vruchtbaarheid bij het rund. Dissertatie, Utrecht,
1961.

2. Brand, A., B o i s, C. H. W. de, V a n d e n h e n d e, R.: Indicaties voor Prostaglan-
dinen op het gebied van de voortplanting van landbouwhuisdieren. Tijdschr. Diergeneesk.,
100, 191, (1975).

4. G u s t a f s s O n, B., B ä c k s t r ö m, G., E d q v i s t, L. E.: Treatment of bovine pyometra
with prostaglandin F2 a: an evaluation of a field study. Theriogenology, 6, 45, (1976).

5. Jong, F. H. de, B a i r d, D. I., Molen, H. J. van der: Ovarian secretion rates of
oestrogens, androgens and progesterone in normal women and in women with persistent
ovarian follicles. Acta Endocr. (Kbh), 77, 575, (1974).

6. Kruif, A. de: Fertiliteit en subfertiliteit bij het vrouwelijk rund. Dissertatie, Utrecht,
1975.

7. K r u i f, A. d e, B r a n d, A.: De toepassing van Prostaglandinen bij suboestrische runde-
ren. Tijdschr. Diergeneesk., 101, 494, (1976).

8. R o b e r t s, S. J.: Veterinary obstetrics and genital diseases. Edwards Brothers, Inc., Ann
Arbor, Michigan, 1971.

Use of the Hand-Sealer in Detecting Boar Odour in the Slaughter Line
P. WALSTRA¹), G. MATEMAN*) en P. C. MOERMAN²)

Er werd een proef uitgevoerd om de mogelijkheid van toepassing van de handsealer in de
slachtlijn na te gaan ter signalering van beren behept van beregeur. Daartoe stonden ca. 1000
beren ter beschikking, die door vier verschillende keurmeesters werden beoordeeld met —, ±,
of respectievelijk aanduidend beregeur afwezig, twijfelachtig/zwakke beregeur aan-
wezig, beregeur aanwezig of sterke beregeur aanwezig. Verdachte dieren, totaal 177 beren,
i.e. dieren die door minstens één der keurmeesters met een -f of door minstens twee keur-
meesters met een ± werden beoordeeld, werden na één nacht koeling opnieuw beoordeeld door
dezelfde keurmeesters, eerst weer met behulp van de handsealer en daarna op de voorge-
schreven wijze via de kook- en braadproef.

Uit de proef bleek dat het overgrote deel van de beren negatief is voor beregeur.
Als verdacht werd bijna 20% van het aantal dieren aangemerkt; uiteindelijk werd 2% VG
(goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie) verklaard. Bij de aangehouden verdachte
dieren bleek na één nacht koeling de intensiteit van de beregeur met meer dan 50% te zijn
afgenomen. De keuringsbeslissing kon niet worden afgeleid uit de beoordelingen in de slacht-
lijn.

Geconcludeerd werd dat de handsealer geschikt is om verdachte beren aan te wijzen, die na
een nacht koeling opnieuw aan een test onderworpen moeten worden, waarbij de handsealer
de kook- en braadproef kan vervangen.

An experiment was carried out to study the use of a hand-sealer in the slaughter line in de-
tecting young boars giving off boar odour. Approximately 1,000 boars were available for this
purpose. They were given ratings by four different meat inspectors, —, ±, -I- and de-
signating boar odour absent, boar odour doubtful or faint, boar odour present and strong boar
odour present respectively.. Suspected animals, a total number of 177 boars, i.e. animals given
a rating of by at least one inspector or of ± by at least two inspectors, were re-examined
after one night\'s chilling, first using the hand-sealer and then in the prescribed manner by the
boiling and frying test.

\'1\'he experiment showed that the great majority of boars were negative for boar dour. Almost
20 per cent of the total number of animals were regarded as suspected; ultimately, 2 per cent
were passed conditionally (subject to the condition of sterilisation). In the suspected animals
which were retained, the intensity of the boar odour was found to have decreased
by more than 50 per cent following a single night\'s chilling. The decision reached by the
inspectors could not be based on assessments made in the slaughter line. It was concluded that
the hand-sealer is a suitable device to detect suspected boars which have to be tested again
after a night\'s chilling; the hand-sealer may be substituted for the boiling and frying test in
these cases.

Het mesten van beren in plaats van bor- slachtsgeur bij toebereiden van vlees en
gen is wat betreft de resultaten behaald spek van beren verhinderde dat het mes-
tijdens de groeiperiode zowel als die wel- ten van beren op grote schaal ingang
ke betrekking hebben op de opbrengst vond, omdat kortingen op de kiloprijs bij
van het karkas economisch aantrekkelijk de uitbetaling van de karkassen van be-

1 Ir. P. Walstra en G. Mateman; medewerkers van het Instituut voor Veeteeltkundig
Onderzoek „Schoonoord" te Zeist.

2 Ir. P. C. Moerman; medewerker van het Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek
T.N.O. te Zeist.

ren het voordeel voor de mester groten-
deels weer teniet doen. Hiermee wordt
geen recht gedaan aan de overgrote
meerderheid van karkassen die vrij zijn
van beregeur. Bovendien is gebleken dat
de consument slechts beperkt in staat is
de beregeur te onderscheiden, hoewel
deze desgevraagd te kennen geeft vlees
en spek van sommige met sterke bere-
geur behepte beren vergeleken met dat
van zeugen minder acceptabel te vinden
(7, 8, 11). Een uitgebreide publikatie
over de door ons in de loop der jaren
uitgevoerde proeven t.a.v. het effect van
castratie en optreden van beregeur is
aangeboden aan „Die Fleischwirtschaft"
(6).

Eén van de conclusies van het destijds
uitgevoerde en gepubliceerde literatuur-
onderzoek (10) was dat gezocht diende
te worden naar een methode om reeds
in de slachtbaan de beren met afwijken-
de geur aan te wijzen. De wettelijk voor-
geschreven kook- en braadproef is te om-
slachtig. Jarmoluk e.a. (2) stelden
voor de kook- en braadproef te vervan-
gen door de zgn. soldeerboutmethode. In
plaats van het nemen van een monster
spek en dit op te warmen in een open
pan wordt in principe hetzelfde bereikt
door met behulp van een soldeerbout
spek ter plaatse van bijv. de schouder te
verhitten, waardoor de voor de beregeur
verantwoordelijke vluchtige stof(fen)
vrijkomt(en). Andere onderzoekers heb-
ben het apparaat verfijnd, mede ook
door het thermostatisch regelbaar te ma-
ken.

Door ons is getracht hetzelfde effect te
bereiken door gebruik te maken van een
handsealer (zie figuur 1), een apparaat
waarmee polyethyleenzakjcs ciichtge-
smolten kunnen worden. Het voordeel
boven een ...soldeerbout" zou zijn dat een
eventuele beregeur beter zou worden
waargenomen, doordat het verhitte op-
pervlak groter is waardoor meer geur
kan ontwijken.

Uit oriënterend onderzoek bleek dat het
in principe mogelijk was met behulp van
de handsealer verdachte dieren reeds in
dc slachtlijn aan te wijzen (9). Ook de
reproduceerbaarheid uitgevoerd via la-
boratoriumproeven, waarbij met behulp
van een lopende band dezelfde monsters
spek enige malen in willekeurige volg-
orde werden aangeboden, was goed (4).
Bij deze onderzoekingen is geen vergelij-

king gemaakt met de kook- en braad-
proef. Het leek daarom wenselijk de
bruikbaarheid van de handsealer in de
praktijk na te gaan bij grotere aantallen
beren en de beoordelingen door meer-
dere keuiTneesters te laten uitvoeren. Be-
halve het nagaan van de mogelijkheid
om reeds in de slachtlijn jonge vleesbe-
ren met een geslachtsgeur (ca. 100 kg
levend gewicht) te signaleren, werd ook
onderzocht in welke mate de sealbout-
methode vergelijkbaar is met de kook- en
braadproef en deze eventueel zou kun-
nen vervangen.

Een gelegenheid voor dit onderzoek deed
zich voor toen in een slachterij binnen
een tijdsbestek van enkele weken ruim
duizend beren werden aangevoerd en de
betreffende vleeskeuringsdienst van har-
te medewerking verleende.

In zes opeenvolgende weken werden in 1975
op een vaste dag in totaal ca. 1000 beren be-
oordeeld. De beoordelingen werden steeds uit-
gevoerd door vier personen, die zodanig in de
slachtlijn stonden opgesteld, dat onderlinge
beïnvloeding niet mogelijk was en de waar-
nemingen dus onafhankelijk van elkaar kon-
den plaatsvinden. Dit panel van vier personen
was samengesteld uit twee keuringsdieren-
artsen en twee medewerkers van IVO/CIVO,
in het vervolgd „keurmeesters" genoemd.
Het resultaat van de waarnemingen kon de
kwalificaties hebben: beregeur afwezig, twijfel-
achtig/zwakke beregeur aanwezig, respec-
aanwezig of sterke beregeur aanwezig, respec-
tievelijk aangeduid met —, ±, -i- en .
Indien beren met behulp van de handsealer in
de slachtlijn (methode S genoemd) door ten
minste één der keurmeesters met een of
door ten minste twee keurmeesters met een ±
werden beoordeeld, werd besloten deze dieren
de volgende morgen, dus na één nacht koeling,
nogmaals te beoordelen. Dezelfde vier keur-
meesters kregen dan onder code rugspekmon-
sters van deze beren aangeboden, die eerst
weer met behulp van de handsealer (methode
B (bout) genoemd), vervolgens opnieuw ge-
codeerd en daarna volgens de wettelijk voor-
geschreven kook- en braadproef werden be-
oordeeld (methode P (pan) genoemd).

De aangevoerde beren hadden het normale
slachtgewicht en hingen in willekeurige volg-
orde in de slachtlijn, solitair of in groepjes,
afgewisseld door borgen en/of zeugen. In tabel
1 is te zien hoe de beren verdeeld waren over
de opeenvolgende weken (series genoemd).
Tevens is daarin opgenomen de verdeling van
de verschillende keurmeesters over de series.
Door verschillende omstandigheden was het
niet mogelijk om alle weken over dezelfde vier
keurmeesters te beschikken. In totaal hebben
zes keurmeesters deelgenomen aan de proef;
zowel voor de vleeskeuringsdienst als voor de
instituten werd een reservekeurmeester inge-
zet. Binnen elke serie hebben wél dezelfde
keurmeesters de beoordelingen uitgevoerd, zo-
dat de verschillen tussen de methoden direct
vergelijkbaar zijn. De verschillen echter tussen
keurmeesters kunnen beïnvloed zijn door ver-
schillen tussen series en omgekeerd.

De verschillen tussen de series zijn getoetst
met behulp van de ^^-toets, terwijl variantie-
analyses zijn gebruikt om verschillen tussen
beoordelingen door de keurmeesters, tussen
die voor dieren en tussen methoden van be-
oordelen aan te tonen. De mate van overeen-
komst van keurmeesters en tussen methoden
van beoordelen is berekend als associatie-

Tabel 1. Verdeling van de aangevoerde aantallen beren over de proefweken (= series) en
verdeling van de zes keurmeesters over de series.

serie aantal aantal

keurmeester

			A	B	C	D	E	F
I	lAl	155	X	X	X	X
II	332	179	x		X		X	X
III	102	132		X	X	X	X
IV	1A4	158	X	X	X		X
V	185	1A9	x	X	X	X
VI	87	60	X		X	X		X
totaal	991	833

coëfficiënt (1). Gebruik van een correlatie-
coëfficiënt was minder goed mogelijk, omdat
dan eerst aan de beoordelingen —, ±, en
-(- een bepaalde waarde dient te worden
toegekend en niet bekend is welke waardering
aan de verschillende beoordelingen moet wor-
den gegeven (mogelijk niet equidistant zijn
van de afstanden).

De associatiecoëfficiënt (y) kan waarden aan-
nemen van —1 tot 1 en wordt uitgedrukt
als:

waarin Hj = kans dat voor twee beoorde-
lingen de volgorde van een
tweetal willekeurig gekozen
karkassen dezelfde is
kans dat voor twee beoorde-
lingen de volgorde van een
tweetal willekeurig gekozen
karkassen niet dezelfde is
Er is sprake van positieve associatie wanneer
gemiddeld de beoordelingen —, ±, en
-I- van keurmeester x die van keurmeester
y volgen. Bij negatieve associatie geldt het
omgekeerde. De associatiecoëfficiënt kan ook
O zijn; in dat geval hebben de beoordelingen
van keurmeester x geen enkele binding met
die van keurmeester y. Bij de berekening
wordt uit de ontstane 4x4 tabel eerst be-
paald hoeveel maal voor elke cel in elke an-
dere cel zowel voor keurmeester x als keur-
meester y een hogere waardering gevonden
wordt en daarna voor elke cel hoeveel maal
in elke andere cel voor keurmeester x een
hogere en voor keurmeester y een lagere
waardering voorkomt. De associatiecoëfficiënt
geeft dus aan hoeveel waarschijnlijker een ge-
lijke volgorde is boven een niet gelijke.

De beoordelingen in de slachtlijn worden
eerst weergegeven, daarna die na één
nacht koeling en de vergelijking tussen
methodes en ten slotte de mate van over-
eenstemming tussen de beoordelingen
van de keurmeesters en tussen methoden.

De mate van voorkomen van beregeur
gemiddeld over de series zoals die door
de verschillende keurmeesters is waarge-
nomen is weergegeven in tabel 2. Tevens
is daarin in de laatste kolom ook ver-
meld het percentage over alle waarne-
mingen. Er is enige variatie tussen de
keurmeesters, echter behalve keurmees-
ter F komen alle keurmeesters tot een
percentage van ruim 80% voor de be-
oordeling „negatief voor beregeur".
Keurmeester F had minder ervaring en
daarom kan de angst om te missen een
rol gespeeld hebben. Bij hem is dan ook
het percentage ± hoger. Keurmeester A
is het meest gevoelig voor beregeur, ter-
wijl keurmeester E het mildst is in zijn
beoordelingen.

De in tabel 2 gegeven resultaten zijn ge-
sommeerd voor de verschillende series.
Om na te gaan of voor de beoordelingen
—, ±, -I- en -f -I- verschillen bestaan
tussen de series is de x^-toets toegepast.
Verschillen tussen series bleken inder-
daad aanwezig te zijn. De berekende x^
brengt tevens verschillen tussen de keur-
meesters aan het licht, zoals uit tabel 3
is af te lezen.

Voor drie keui-meesters (A, E en F) be-
staan er geen verschillen tussen de series.
Voor de drie andere in de helft van de
gevallen, \\ooral in de categorie „wel of
niet —".

Tabel 2. De beoordelingen voor de mate van beregeur, uitgedrukt als percentage per keur-
meester en als percentage over alle waarnemingen.

Tabel 3. .^-waarden berekend voor de verschillende beoordelingen binnen keurmeesters.

Voor het toetsen van de verschillen tus-
sen keurmeesters en ook tussen dieren
zijn variantie-analyses uitgevoerd. De F-
waarden staan in tabel 4 vermeld.
Zoals te verwachten was, waren de ver-
schillen tussen dieren sterk significant.
Ook de verschillen tussen keurmeesters
bleken voor het merendeel significant te
zijn; alleen bij de sterke „stinkers" be-
staat minder twijfel en scoren de keur-
meesters meer eensluidend.
Van de in totaal 991 beoordeelde beren
waren er 674 (= 68,0%) met de com-
binatie ----en 121 (= 12,2%)

aanmerking om te worden aangehouden.
Deze resterende 196 beren (= 19,8%)
konden niet alle na een nacht koeling
opnieuw beoordeeld worden, omdat een
aantal (19 stuks) vanwege onduidelijke
nummering, verwisseling van nummers
of andere niet te verklaren reden, niet
teruggevonden werden, zodat uiteinde-
lijk 177 dieren overbleven ter vergelij-
king van de drie verschillende methoden
van beoordelen. Van deze 177 verdachte
beren is een onderverdeling (tabel 5) te
maken naar de sterkte van voorkomen
van beregeur. Hieruit blijkt dat een gro-
te mate van diversiteit van beoordelin-
gen mogelijk is en blijkt andermaal het
verschil tussen de keurmeesters. Geluk-
kig komt de beoordeling — en bij
hetzelfde dier slechts weinig voor. De
-f -f in de combinatie -f , —, —, — is
een duidelijke misser, reden waarom dit
dier is ingedeeld in de categorie ±. Bij
de overige beren waarbij zowel als
— voorkomen is vermoedelijk de — te
laag geschat wanneer daarnaast nog 2 x
een -t- voorkomt en lijkt de -f- te hoog
geschat wanneer daarnaast nog ± voor-
komt. Dit wordt ondersteund door de re-
sultaten die na één nacht koeling voor
de betreffende beren werden behaald.

3.2. Resultaten na één nacht koelen in ver-
gelijking met die in de slachtlijn

Per keurmeester zijn in tabel 6 weerge-
geven de resultaten van de beoordelin-
gen na één nacht koelen van de aange-
houden 177 dieren en vergeleken met de
resultaten van dezelfde dieren in de
slachtlijn.

Uit de tabel blijkt duidelijk dat na de
éne nacht koeling de percentages „nega-
tief voor beregeur" aanzienlijk zijn ge-
stegen ten opzichte van de beoordelin-
gen in de slachtlijn (meer dan verdub-

Tabel 4. V-waarden berekend voor de verschillen tussen keurmeesters en tussen dieren.

Tabel 5. Combinaties van beoordelingen met de sealbout in de slachtlijn van de 177 aange-
houden verdachte beren, tevens ingedeeld in categorieën voor intensiteit van de geur.

beid met enige variatie tussen keurmees-
ters). De percentages ± en-h zijn nave-
nant verlaagd. Uit de variantie-analyse
bleek, dat behalve opnieuw de verschil-
len tussen dieren ook de beoordelingen in
de slachtlijn significant (P < 0,001) af-
weken van die van B en P. Tevens lijkt
er een grote mate van overeenstemming
te bestaan tussen de methoden B en P.
Echter schijn bedriegt (zie discussie).
Uitgaande van de beoordelingen in de
slachtlijn voor elk dier afzonderlijk, blij-
ken deze zich na één nacht koeling nogal
te hebben uitgesplitst. Uit de in tabel 5
gegeven combinaties zijn er enkele geko-
zen om deze uitsplitsing te illustreren.
Het blijkt dan (tabel 7) dat bijv. zelfs
een dier met de combinatie -f, -f4-,
4-, -I- na één nacht koeling nog nega-
tief bevonden wordt zowel in B als in P.
Daarmee wordt nogmaals benadrukt hoe
groot de verschillen tussen dieren kimnen
zijn. Op dc consequentie van deze uit-
splitsing wordt nader teruggekomen.

Voor elk dier en per keurmeester is na-
gegaan hoe en in welke mate de veran-
deringen in de beoordelingen tot stand
zijn gekomen. In tabel 8 is daarvan het
resultaat weergegeven.
Wanneer de beoordelingen in de slacht-
lijn worden vergeleken met die na één
nacht koeling dan blijkt in ca. 40% van
de gevallen gemiddeld dezelfde beoorde-
ling aan de dieren te zijn gegeven, d.w.z.
— blijft —, ± blijft ±, enz. In ruim de

helft van de gevallen is de beoordeling
milder geworden, waarbij dan nog voor
bijna tweederde deel de afname slechts
één trap bedroeg, d.w.z. van ± naar —,
van naar ±, enz. Zo is ook voor ruim
80% de strengere beoordeling (totaal ca.
8%) een gevolg van de afwijking van
één trap.

B en P stemmen gemiddeld voor bijna
70% overeen. De resterende 30% is on-
geveer gelijkelijk over toe- en afname
verdeeld, waarbij voor rond 80% de af-
wijking in beide gevallen weer uit één
trap bestaat. In totaal bestaat er tussen
B en P een grotere afwijking in ruim 6%
van de gevallen.

In plaats van uit te gaan van het totaal
lantal beoordelingen zou men ook de ver-
anderingen kunnen berekenen indien elk
dier één beoordeling heeft. Acceptabel
lijkt de 177 dieren de beoordeling te ge-
ven zoals hen is toebedeeld in tabel 5.
In figuur 2 is weergegeven hoe in dat
geval de veranderingen zouden zijn ge-
weest. Bij de 38 controle-dieren (zie pa-
ragraaf 3.5.) „negatief voor beregeur"
blijft de situatie ongewijzigd. Bij de ver-
dachte dieren en bij de vergelijking van
S met B blijft 19,8% ongewijzigd en bij
76,8% van de dieren is er een afname.
Slechts bij 6 dieren (= 3,4%) is er een
toename. Bij vergelijking van de metho-
den S en P zijn de cijfers respectievelijk
16,4%, 80,8% en 2,8% (5 dieren). Tus-
sen de methoden B en P wordt dan in
70,6% van de gevallen overeenstemming

Tabel 6. De resultaten van de beoordelingen, uitgedrukt in percentages, voor de verschillende
methoden van beoordelen; m.b.v. de handsealer in de slachtlijn (S), m.b.v. de handsealer na
één nacht koeling (B) en door middel van de kook- en braadproef ook na één nacht koeling

(P).

keurmeester aantal beren	me thode		beoordeling ±
A 155	S	18,7	33,5	43,9	3,9
	B	62,6	20,0	16,1	1,3
	F	64,5	22,6	11,6	1,3
B 105	S	35,2	41,0	21,0	2,9
	B	64,8	19,0	16,2	0
	P	66,7	14,3	16,2	2,9
C 177	S	39,0	32,2	25,6	6,2
	B	74,6	12,4	12,4	0,6
	P	75,1	16,9	7,9	0
D 102	S	41,2	21,6	34,3	2,9
	B	75,4	16,7	5,9	2,0
	F	73,5	19,6	6,9	0
E 97	S	41,2	34,0	19,6	5,2
	B	80,4	15,5	3,1	1,0
	P	84,5	12,4	3,1	0
F 72	S	16,7	54,2	29,2	0
	B	65,3	18,1	16,7	0
	P	70,8	12,5	16,7	0
gemiddeld 708	S	32,3	34,7	29,0	4,0
(= 4 X 177)	B	70,5	16,7	12,0	0,8
	P	72,2	17,1	10,0	0,7

Tabel 7. Uitsplitsing na één nacht koeling van enkele (gekozen) combinaties voorkomend in

Fig. 2. Veranderingen per dier bij vergelijken van de drie methoden van beoordelen (S, B
en P) bij de verdachte zowel als bij de controledieren.

Tabel 9. Associatiecoëfficiënten (x 100) tussen keurmeesters en berekend voor de 177 aange-
houden dieren.

bereikt. Verder is ook af te leiden dat
met methode B de tendens aanwezig is
dat gemakkehjker een geur geconstateerd
wordt dan met methode P. In 22,0%
van de gevallen is de verwisseling ge-
ring. Bij 13 dieren echter (= 7,3%) is
het verschil 2 trappen.

Door berekening van een associatiecoëf-
ficiënt is getracht de mate van overeen-
stemming nader te concretiseren. In ta-
bel 9 zijn de associatiecoëfficiënten gege-
ven voor de overeenstemming in beoor-
delingen van de keurmeesters onderling
binnen elk van de drie methoden van
beoordelen. Bij de methoden B en P be-
draagt de associatiecoëfficiënt gemiddeld
ongeveer 0,70. In de slachtlijn is de over-
eenstemming aanzienlijk minder. Opval-
lend is de lage score in de combinaties
met keurmeester D. Ook exclusief D
blijft echter de associatiecoëfficiënt in S
gemiddeld (y = 0,40) achter bij die in
B en P.

Tussen series traden voor de verschillen-
de combinaties van keurmeesters uiter-
aard verschillen op. In het geval van de
combinatie van keurmeester D met de
andere bleek dat de lage scores niet toe-
vallig in één van de series voorkwamen,
maar redelijk gelijkmatig verdeeld wa-
ren over de vier series waaraan keur-
meester D deelnam.

In tabel 10 is de associatie tussen de me-
thoden weergegeven binnen elk van de
keurmeesters. De overeenstemming tus-
sen S en B en die tussen S en P ligt in
dezelfde orde van grootte (y = ca.
0,50). De associatie tussen B en P is ge-
middeld veel beter met y = ca. 0,70. De
associaticcoëfficiënten bij keurmeester D
vallen uit de toon en wel in de combina-
ties met S. Bij nadere beschouwing ble-
ken lage of zelfs negatieve associatie-
coëfficiënten bij keurmeester D met na-
me in de series III en VI voor te komen
als gevolg van een aantal malen „nega-
tief voor beregeur" in S tegenover -f en
in B en P. Dit was ook éénmaal het
geval voor keurmeester F in P, resulte-
rend in een y van 0,24.

Om de mogelijkheid te hebben vast te
stellen of dieren die „negatief voor bere-
geur" in S waren misschien toch na één

nacht koeling positief zouden worden be-
vonden, werden uit de beide laatste se-
ries nog in totaal 38 dieren aangehouden.
Deze waren in S bij alle vier keurmees-
ters — of een aantal keren bij één der
keurmeesters d=. Uit figuur 2 bleek reeds
dat indien de beoordelingen per dier ge-
middeld worden, alle 38 dieren negatief
blijven. Indien de beoordelingen afzon-
derlijk worden nagegaan dan komt het
tweemaal voor dat één der keurmeesters
een ± geeft in B zowel als P, terwijl in S
beide dieren volkomen negatief waren.
Verder werden nog 8 dieren door ver-
moedelijk onduidelijke nummering ten
onrechte aangehouden. Ook deze dieren
werden na één nacht koeling meegeno-
men ter beoordeling. Daarvan waren in
S 7 dieren volkomen „negatief voor bere-
geur" en één dier werd door één der
keurmeesters als =!= beoordeeld.
Dit laatstgenoemde dier behield zijn ±
in B. Vier dieren bleven volkomen nega-
tief in B en P. Bij twee dieren werd later
éénmaal een ± gegeven. Eén dier echter
werd, hoewel in B viermaal —, in P naast
tweemaal —, beoordeeld met een ± en

Bij beschouwing van resultaten verkre-
gen uit proeven waarbij sensorische ana-
lyses zijn toegepast moet men rekening
houden met het feit dat nooit de nauw-
keurigheid van een chemische analyse kan
worden bereikt. Hoewel na goede trai-
ning aan subjectieve beoordelingen een
meer objectieve waarde kan worden toe-
gekend, zullen toch vaak resultaten uit
sensorische analyses, een grotere sprei-
ding hebben. De perceptiegrens behoeft
nog niet eens verschillend te zijn; de
waardering voor een bepaalde geur is
vaak reeds verschillend. Ook bij deze
proeven bleek weer dat de keurmeesters
onderling verschilden in de beoordelin-
gen voor beregeur (tabel 4), alleen bij
sterke beregeur zijn de resultaten meer
eensluidend. In andere tabellen komen
de verschillen tusen keurmeesters even-
eens tot uiting. In tabel 5 wordt aange-
toond hoe groot soms deze verschillen
kunnen zijn. Jarmoluk e.a. (2) we-
zen eveneens reeds op dergelijke verschil-
len in waardering voor beregeur.
Zoals te verwachten waren de verschillen
tussen karkassen van beren ook signifi-
cant (P< 0,001; tabel 4).
De x^-toets toonde aan dat er verschil-
len voorkwamen tussen de series (tabel
3), zodat hierdoor ten dele de verschil-
len tussen keurmeesters zijn beïnvloed.
Omdat de verschillen tusen series voor-
al tot uiting kwamen in de beoordelin-
gen wel of niet — is de beïnvloeding op
de verschillen tussen keurmeesters bij de
aangehouden 177 verdachte dieren ge-
ringer. Van beïnvloeding op de vergelij-
king tussen methodes is geen sprake, om-
dat steeds dezelfde keurmeesters hetzelf-
de dier op alle drie manieren hebben be-
oordeeld.

De resultaten uit tabel 2 geven aan dat
het percentage „negatief voor beregeur"
ruim boven 80% ligt. De gemiddelde
percentages benaderen die uit eerder on-
derzoek (3), waarbij ruim 90% van de
beren negatief werd bevonden, ruim 6%
een duidelijke, doch zwakke en ruim 1%
een sterke beregeur had. In deze proef
bevat de categorie ± naast beren met
zwakke beregeur ook vele twijfelgevallen

die mogelijkerwijs met — beoordeeld
hadden kunnen worden. Echter juist voor
deze proef waren alle beren waarbij ook
maar de geringste twijfel bestond ten
aanzien van beregeur interessant om te
vervolgen, zodat de categorie ± een iets
te hoge frequentie heeft.
Na één nacht koelen is de intensiteit van
de beregeur gemiddeld sterk afgenomen.
Het aantal keren dat een — werd gege-
ven was na ca. 20 uur meer dan verdub-
beld (tabel 6).

Hetzelfde is ook af te lezen in tabel 8
waar gemiddeld de totale afname meer
dan 50% bedraagt. Door de grote ver-
schillen in beoordelingen in de slachtlijn
enerzijds en die na ca. 20 uur anderzijds
worden ook de beregeur associatiecoëf-
ficiënten (tabel 10) gemiddeld niet hoog
bij vergelijking van de methode S met
B en S met P.

Nog sterker wordt de afname geïllu-
streerd in figuur 2, wanneer de beoor-
delingen per dier gemiddeld zijn. Tot
tweederde deel van het aantal beren
waarbij in S een geur werd waargeno-
men, werd nu „negatief voor beregeur"
verklaard.

Behalve afnames, zijn volgens tabel 8 en
figuur 2 ook toenames geconstateerd, na-
melijk tot 8% in de beoordelingen res-
pectievelijk bij 3,4% van de verdachte
dieren.

Dit kan moeilijk een toename in inten-
siteit van beregeur zijn, omdat dat zou
ingaan tegen de duidelijke constatering
dat de intensiteit na één nacht koeling
afneemt. De gegeven beoordelingen zijn
kennelijk missers door te milde beoorde-
ling in de slachtlijn enerzijds of te stren-
ge beoordeling na ca. 20 uur anderzijds.
De 0,1% toename over 3 trappen heeft
betrekking op één waarneming -f 4- in
B door keurmeester D, terwijl door hem
een — in P werd gegeven aan hetzelfde
dier. De -I- in de combinatie 4-

afkomstig van keurmeester D. Hoewel
zijn scores gemiddeld niet afwijken van
die van die van de andere keurmeesters
(tabel 2) lijken de beoordelingen van
keurmeester D wisselvalliger te zijn dan
die van de andere keurmeesters. De ge-
volgen hiervan zijn terug te vinden in de
hoogte van de associatiecoëfficiënten: in
tabel 10 wanneer zij berekend zijn voor
de vergelijking S met B en P, vooral ech-
ter in tabel 9 wanneer zij tussen keur-
meesters berekend zijn. Binnen methode
S hebben daar alle combinaties met keur-
meester D opvallend lage coëfficiënten en
wel zodanig dat van een verband met
beoordelingen van de andere keurmees-
ters nauwelijks kan worden gesproken.
Gesteld kan worden dat keurmeester D
de beren in de slachtlijn vaak anders be-
oordeeld heeft dan de andere keurmees-
ters en kennelijk moeite had om beregeur
te onderscheiden van andere daar soms
optredende geuren. Onder laboratorium-
omstandigheden zijn, getuige de hoogte
van de associatiecoëfficiënten binnen me-
thoden B en P, de resultaten voor keur-
meester D beter in overeenstemming met
die van de anderen.

De gemiddelde resultaten uit tabel 6 lij-
ken een zeer hoge mate van overeenstem-
ming tusen de methoden B en P aan te
geven. Echter nadere beschouwing (tabel
8 en figuur 2) leert dat deze overeen-
stemming, minder is dan de resultaten
uit tabel 6 suggereren. De beoordelingen
zijn, gemiddeld over de keurmeesters, in
69,2% van de gevallen exact gelijk. Ac-
cepteert men 1 trap afwijking dan zou
een goede overeenstemming bereikt wor-
den van 93,5%. In 6,5% van de gevallen
is er een sterke afwijking. Wanneer uit-
gegaan wordt van de resultaten waarbij
de beren één beoordeling krijgen dan is
er in 7,3% van de gevallen een sterke
afwijking. Ook de associatiecoëfficiënt (y
gemiddeld 0,70) tussen beide methoden
wijst op een goede overeenstemming (ta-
bel 10). Verder was de tendens aanwezig
dat methode B enigszins gevoeliger was
dan methode P en deze dus zou kunnen
vervangen. Het is niet mogelijk zonder
objectieve metingen te concluderen dat
de ene methode beter of slechter is dan
de andere. Van de 19 voorwaardelijk
goedgekeurde (VG, op grond van mini-
maal -I-, -t-, —, —) beren in deze proef
werden er 13 (= 68,4%) via de beide
methoden aangewezen.

De beslissing VG werd genomen op ba-
sis van de kook- en braadproef. Zou deze
zijn genomen op basis van de handsealer
dan zouden in totaal 25 beren VG ver-
klaard zijn, dus naast de 13 reeds ge-
noemde beren nog 12 andere, die niet of
met onvoldoende intensiteit voor bere-
geur via de kook- en braadproef werden
opgemerkt.

Op het totaal aantal beren in deze proef
bleek dus uiteindelijk rond 2% VG ver-
klaard te worden, hetgeen iets hoger is
dan onze eerdere bevindingen (3).
Uit figuur 2 bleek dat het merendeel van
de dieren die in de slachtlijn „positief
voor beregeur" waren uiteindelijk als
„negatief voor beregeur" worden beoor-
deeld.

Dit betekent dat, mede ondersteund door
de voorbeelden van de uitsplitsingen ge-
geven in tabel 7, niet zonder meer van-
uit de beoordelingen in de slachtlijn
voorspeld kan worden wat na één nacht
koeling de uitslag zal zijn. Bij eventuele
toepassing in de praktijk dient na een
eerste selectie in de slachtlijn na één
nacht koeling opnieuw een beoordeling
te volgen. Het percentage verdachte die-
ren lag in deze proef rond 20. In de
praktijk zal dit percentage lager komen,
omdat in het belang van de proef reeds
de minste verdenking aanleiding was om
het betreffende dier aan te houden. Bo-
vendien zullen veel ervaring en nog be-
ter getrainde keurmeesters extra in deze
richting werken.

Een sterke toename van S naar B of P
over 2 trappen of meer bleef beneden
1,5% (tabel 8). Wanneer de beoordelin-
gen per dier worden gemiddeld dan tre-
den alleen geringe toename\'s over 1 trap
op (fig. 2) bij minder dan 3,5% van de
dieren. Van de 38 controle-dieren die
„negatief voor beregeur" waren in S was
er geen enkele beer die na ca. 20 uur
positief werd bevonden. Wel echter was
er een aanwijzing dat één der 8 onte-
recht aangehouden dieren (paragraaf
3.5.) een lichte beregeur vertoonde, ter-
wijl het niet was opgemerkt in de slacht-
lijn. De kans hierop zal erg klein blijven
gezien de algemene tendens dat de in-
tensiteit na één nacht koeling afneemt
en bovendien worden sterke „stinkers"
wél opgemerkt. Echter men moet er re-
kening mee houden dat af en toe een
dier onopgemerkt zal blijven.

Men kan zich nog afvragen wat er ge-
beurd zou zijn indien alleen die beren
waren aangehouden die minimaal de
combinatie — — — kregen in de

rt:±± — en±±±± zouden dan
in mindering gebracht moeten worden,
hetgeen betekent dat 140 (= 14,1%)
beren aangehouden zouden zijn, waar-
van 127 (= 12,8%) beschikbaar waren
gekomen voor de vergelijking. De conse-
quentie is dat twee thans VG verklaarde
beren niet gevonden zouden zijn, indien
beoordeeld wordt volgens methode P.
Echter beoordeeld op basis van methode
B zou geen enkel dier aan de aandacht
zijn ontsnapt. Zou men bovendien nog
keurmeester D uitsluiten van de beoorde-
lingen in de slachtlijn dan zou het aan-
tal te vergelijken beren gedaald zijn tot
110 (= 11,1%), zonder overigens con-
sequenties te hebben voor het aantal VG
verklaarde beren. Bedacht moet worden
dat de consequenties alleen goed kunnen
worden doorzien bij een volledige ge-
voeligheidsanalyse. Hiervoor ontbreken
in dit materiaal echter enkele essentiële
gegevens.

Uit dit onderzoek blijkt dat, zolang geen
objectieve methode bestaat om beregeur
snel en routinematig te meten, de hand-
sealer geschikt is om verdachte beren
reeds in de slachtlijn op te sporen. Deze
10 tot 20% van het totaal aantal beren
dient na één nacht koeling hernieuwd
onderworpen te worden aan een test op
beregeur. De handsealer zou dan de
kook- en braadproef kunnen vervangen
en deze werkt bovendien sneller en is
handzamer. Voor praktisch gebruik in de
vochtige omgeving van een slachthal
dient de 24 Volts-uitvoering genomen te
worden, die tevens thermostatisch gere-
geld zou kunnen zijn.

De auteurs willen op deze plaats hun dank heer G. A. J. B u i t i n g die mede een in-

uiten aan allen die op enigerlei wijze hebben breng heeft gehad bij de opzet van dit onder-

maken. Van de medewerkers van de beide Onze dank geldt ook Ir. A. A. M. J a n s e n

instituten, die aan het onderzoek hebben deel- (IWIS-TNO) voo de statistische advisering.

1. G O O d m a n, L. A. and K r u s k a 1, W. H.; Measures of association for cross classifica-
tions. ƒ. Am. Stat. Ass., 49, 732, (1954).

2. Jarmoluk, L., Martin, A. H. and F r e d e e n, H. T.: Detection of taint (sex
odour) in pork. Can. ]. Anim. Sei., 50, 750, (1970).

3. M a a r s e. H., Moerman, P. C. en Walstra, P.: Gaschromatografisch en organo-
leptisch onderzoek van vlees en spek van mannelijke varkens en van daarmee bereide
rookworst. IVO-Rapport C-180, en Rapport no. 3 Researchgroep Vlees en Vleeswaren
TNO, juni (1972), pp. 30.

4. Moerman, P. C.: Verslag onderzoek sealbout. Intern CIVO-Rapport, juli ( 1974),
pp. 3.

5. M O e r m a n, P. C. en W a 1 s t r a, P. : Economische gevolgen van het mesten van beren.
CIVO-Rapport R 4124, IVO-Rapport C-213 en Rapport no. 4 Researchgroep Vlees en
Vleeswaren TNO, aug. (1973), pp. 31.

6. Moerman, P. C. und Walstra, P.: Ebergeruch in Fleisch und Fleischwaren von
jungen Mastebern. (Aangeboden aan „Die Fleischwirtschaft").

7. R h o d e s, D. N.: Consumer testing of bacon from boar and gilt pigs. ƒ. Sei. Fd Agric.,

8. Rhodes, D. N.: Consumer testing of pork from boar and gilt pigs. J. Sei. Fd Agric.,

9. Walstra, P.: Fattening of young boars: quantification of negative and positive aspects.
Livest. Prod. Sei., 1, 187, (1974).

10. W a 1 s t r a, P. and K r o e s k e, D.: The effect of castration on meat production in male
pigs. A review. Wld. Rev. Anim. Prod., 4, (no. 19-20), 59, (1968).

11. Walstra, P. en M a a r s e, H.: Onderzoek geslachtgeur van mannelijke mestvarkens.
IVO-Rapport C-147 en Rapport no. 2 Researchgroep Vlees en Vleeswaren T.VO, sept.
(1970), pp. 30.

ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN VAN SALMONELLA
IN HET BEENMERG BIJ NORMALE SLACHTVARKENS

Studies for the Presence of Salmonella in the Bone Marrow of Normal Slaughtered
Pigs

Van 60 varkens, waarvan tonsillen, mesenteriale lymfklieren, coecuminhoud, lever gal,
urineblaas en beenmerg op de aanwezigheid van Salmonella werden onderzocht, bleken 36
positief te zijn (60%).

De resultaten waren; alleen tonsülen 1, alleen mesenteriale lymfklieren 5, alleen coecuminhoud
7, tonsillen mesenteriale lymfklieren 2, mesenteriale lymfklieren coecuminhoud 7, ton-
sillen coecuminhoud 6, tonsillen mesenteriale lymfklieren coecuminhoud 6, coecum-
inhoud -I- lever/gal 1, mesenteriale lymfklieren -l- coecuminhoud 4- lever/gal 1.
In urineblaas en beenmerg werd geen Salmonella aangetroffen.

Geconcludeerd wordt dat bij de fabricage van separatorvlees de beenmergfractie geen bijdrage
levert aan de contaminatie van dit vlees met Salmonella.

Van de in totaal 78 geïsoleerde stammen behoorden 52 tot het serotype S. typhimurium
(662/3%).

Of sixty pigs in which the tonsils, mesenteric lymph nodes, caeca! contents, liver and bile,
urinary bladder and bone marrow were examined for the presence of Salmonella, thirty-six
(60 per cent) were found to be positive.

The results were as follows: tonsils alone one, mesenteric lymph nodes alone five, tonsils plus
mesenteric lymph nodes two, mesenteric lymph nodes plus caecal contents seven, tonsils plus
caecal contents six, tonsils plus mesenteric lymph nodes plus caecal contents six, caecal contents
plus liver and bile one, mesenteric lymph nodes plus caecal contents plus liver and bile one.
Salmonella was not found to be present in the urinary bladder and bone marrow.
It is oncluded that in the manufacture of "meat" (muscular tissue obtained by scraping
bones), the bone marrow fraction does not contribute to contamination of this meat with
Salmonella. Of the total number of seventy-eight strains isolated, fifty-two were of the sero-
type S. typhimurium (G&\'/a per cent).

benen worden de beenderen bij moderne beenmerg van met Salmonella
technieken aan een zeer hoge druk on-

ters van dit vlees bleek, dat 28 positief systeem, de urineblaas en het beenmerg,

salmonellae uit liet beenmerg het meest
constant was en concludeerden dan ook
dat, wil men de diagnose Salmonella-
drager stellen, het beenmerg primair
voor bemonstering in aanmerking komt.
In verband met het bovenstaande leek
het ons nuttig na te gaan of bij varkens,
welke als Salmonella-dragers be-
schouwd kunnen worden, deze kiemen
in het beenmerg voorkomen.

In de periode van april tot september 1976
werden wekelijks 3 en in totaal 60 willekeurig
gekozen slachtvarkens onderzocht.
Van elk dier werden in onderzoek genomen:
tonsillen, mesenteriale lymfklieren, lever
gal, coecuminhoud, urineblaas en beenmerg.
Tonsillen, lymfklieren en urineblaas werden
5 seconden in kokend water gedompeld om
eventueel oppervlakkig aanwezige Salmonella-
kiemen te doden (3). Vervolgens werd het
weefsel fijngeknipt en werd van elk 10 gram
materiaal met 90 ml gebufferd peptonwater
(BPw) in een blender fijngemalen. Lever en
galblaas werden zwart geschroeid en daarna
werden ± 5 g leverweefsel en ± 5 ml gal
samen met 90 ml BPw in een blender ge-
homogeniseerd.

10 Gram coecuminhoud werd eveneens met
90 ml BPw goed gemengd en verder onder-
zocht.

Het verzamelen van de monsters beenmerg ge-
schiedde aldus: onmiddellijk na de keuring
van het varken werd een femur uit het kar-
kas verwijderd. Na 15 seconden gedompeld
te zijn geweest in kokend water, werd het bot
dwars doorgezaa.gd en werd met een spateltje
10 gram wit beenmerg verzameld, hetwelk met
90 ml BPw in een blender werd fijngemalen.
Tenslotte werd eveneens aansluitend aan de
keuring van het dier een ± 35 cm lang .ge-
deelte van de doorgezaagde wervelkolom ver-
wijderd en 15 seconden gedompeld in kokend
water.

Daarna werd met een steriele beitel 10 gram
rood beenmerg uit het bot geschraapt en met
90 ml BPw geblendeerd.

Vervolgens werd 1 ml peptonwater overge-
bracht in 9 ml tetrathionaatbouillon volgens
Müller-Kaufmann en in 9 ml selenietbouillon
volgens Stokes en Osborne.
Het eerstgenoemde medium werd bebroed bij
43° C, het laatste bij 37° C. Na 24 en 48
uur bebroeden werd vanuit deze media op
briljantgroen-fenolrood-agarplaten en SS-pla-
ten uitgestreken.

Voor een beschrijving van de verder toege-
paste isolatietechniek wordt verwezen naar
een vroegere publikatie (5).
Alle geïsoleerde Salmonella-stammen werden
in het Nationaal Salmonella Centrum (R.I.V.)
getypeerd.

Bij .36 van de 60 varkens (60%) werden
Salmonella-kiemen aangetroffen.
Noch uit het witte noch uit het rode
beenmerg lukte het Salmonella te
kweken. Ook uit de urineblaas konden
deze kiemen niet worden geïsoleerd.
Voor een gedetailleerd overzicht van de
isolaties en de gevonden serotypen
wordt verwezen naar tabel 1.
Hieruit blijkt dat Salmonella-hacteriën
geïsoleerd werden:

Verder blijkt dat bij 21 varkens 1 Sal-
monella-stam werd gevonden, bij 8
dieren 2, bij 3 dieren 3 en bij 1 varken
zelfs 4 stammen.

Duidelijk komt naar voren dat Salmo-
nella\'s het meest frequent uit de coe-
cuminhoud werden gekweekt (28x),
daarna volgen de mesenteriale lymf-
klieren (21x), vervolgens de tonsillen
(]5x) en tenslotte lever -)- gal (2x).
Van de in totaal 78 geïsoleerde stam-
men behoorden 52 (662/3%) tot het
serotype S. typhimurium.
Voor een overzicht van de faagtypen
van S. typhimurium zie tabel 2.

Tabel 1. Salmonella serotypen geïsoleerd uit tonsillen, mesenteriale lymfklieren, coecum-
inhoud en lever gal van 36 normale slachtvarkens.

De bevinding dat Salmonella-kiemen
noch in het witte, inactieve nóch in het
rode, actieve beenmerg konden worden
aangetroffen, leidt tot de conclusie dat
bij de fabricage van separatorvlees de
daarbij vrijkomende beenmergfractie

Tabel 2. Frequentie van de geïsoleerde faagtypen van S. typhimurium inclusief var. Copen-
hagen uit tonsillen, mesenteriale lymklieren, coecuminhoud en lever gal van normale slacht-
varkens.

biopsieën van sternum en femur, nadat
zij tevoren 8 x 10\'J Salmonella-kiemen
in gal- of urineblaas hadden gebracht.
In alle gevallen bleek het beenmerg ge-
durende lange tijd Salmonella-poihiei
te zijn (tot 21 dagen post infectionem
werd het onderzoek verricht). Onzer-
zijds werden corpus vertebrale en femur
in het onderzoek betrokken, steeds met
een negatief resultaat. Een verklaring
voor het verschil in resultaten is niet te
geven.

Het feit dat 60% van de varkens Sal-
monella-drager is, is in overeenstem-
ming met eerder gepubliceerde resulta-
ten (5). Toen bleek namelijk dat van
200 onderzochte varkens 115 (57.5%)
met Salmonella-kiemen besmet waren.
Edel en Kampelmacher (2)
echter, die van 7.756 op het voormalig
eiland Walcheren geslachte varkens
mesenteriale lymfklieren en rectum-
inhoud op Salmonella onderzochten,
vonden 1.727 (22.3%) Salmonella-posi-
tieve dieren, een aanzienlijk lager per-
centage dan door ons werd gevonden.
Ook het vroeger reeds vastgestelde feit,
dat het onderzoek van darminhoud
vaker positief uitvalt dan dat van de
mesenteriale lymfklieren, werd weder-
om bevestigd (5).

De bevinding dat 66^/3% van alle ge-
isoleerde stammen tot het serotype S.
typhimurium behoren stemt redelijk
overeen met de resultaten van Edel
en Kampelmacher (2). Van 1.812
uit varkens geïsoleerde Salmonella-
stammen behoorden 992 (54.7%) tot het
serotype S. typhimurium inclusief var.
Copenhagen.

In eerder door ons gepubliceerd onder-
zoek was dit percentage 53% (5). Uit
tabel II blijkt dat de meest frequent ge-
ïsoleerde faagtypen van S. typhimurium
waren II 505 (28.8%), II 510 (23%),
II ORS (21%) en I 650 (11.5%). In
epidemiologisch opzicht is het wellicht
interessant te vermelden dat Edel c.s.
(1) bij de mens voor het faagtype II 505
en I 650 een percentage van resp. 54.8
en 9.7 vaststelden.

Tot slot is het opvallend dat slechts bij
2 van de 36 Salmonella-dra.gers de
kiemen uit lever en gal konden worden
gekweekt.

Op deze plaats willen wij gaarne dank be-
tuigen aan Prof. Dr. E. H. Kampel-
macher, die ons o.m. attendeerde op de
publikatie van Kondratenko.

1. Edel, W., Schothorst, M. van, Kampelmacher, E. H.: Epidemiologisch Sal-
monella-onderzoek in een bepaald gebied („Project Walcheren") I. Het voorkomen van
Salmonella bij mens, varkens, insecten, meeuwen en voorts in levensmiddelen en effluenten.
Tijdschr. Diergeneesk., 100, 1304, (1975).

2. Edel, W., Kampelmacher, E. H.: Epidemiologisch Salmonella-onderzoek in een
bepaald gebied („Project Walcheren") IL Salmonella in mesenteriale lymfklieren en
rectuminhoud van normale slachtvarkens geslacht op Walcheren. Tijdschr. Diergeneesk.,
101, 529, (1976).

3. Kampelmacher, E. H., Guinee, P. A. M., N o o r 1 e-J a n s e n, L. M. van:
Onderzoekingen over de waarde van oppervlaktedecontaminatie door middel van kokend
water van met Salmonella besmette mesenteriale lymfklieren. Tijdschr. Diergeneesk., 89,
504, (1964).

4. K O n d r a t e n k O, H. P., T k a c h, V. K.: Localization of Salmonella typhimurium in
the body during the chronic carrier state. Biol. Abstracts, 60, Ref. no. 51844, (1975).

5. Narucka, U., Westendorp, J. F.: Onderzoek naar het voorkomen van Salmonella
in faeces, mesenteriale lymfklieren en darmwand (Peyerse plaques) bij normale slachtvar-
kens. Tijdschr. Diergeneesk., 101, 669, (1976).

6. Westendorp, J. F.: Verslag van de Vleeskeuringsdienst „Kring Oss", pag. 21, (1975).

He feit, dat deze boeken reeds meerdere op- De beschrijvingen van de gedragingen der dic-

lagen hebben beleefd, geeft aan dat de be- ren zijn hartverwarmend. Met name treffend

langstelling voor het werk van Prof. Lorenz zijn de beschrijvingen van een inheems aqua-

nog geenszins aan het verflauwen is. De toe- rium, waarin dieren en planten zich zo na-

kenning van de Nobelprijs voor geneeskunde tuurlijk mogelijk kunnen ontwikkelen, en ook

aan deze auteur is waarschijnlijk mede debet van het gedrag van honden, die in hun ge-

Prof. Lorenz verhaalt in beide boeken zijn door hun baas worden belemmerd. De verkla-

belevenissen met allerlei diersoorten die hij ringen van het gedrag geeft Prof. Lorenz

in en om zijn huis heeft gehouden. Hij be- over het algemeen met enige reserve, al staan

schrijft de gedragingen van al deze dieren er ook enige nogal boute uitspraken te lezen,

vanuit het gezichtspunt van een echt ge- In hoeverre deze verklringen kloppen of aan-

interesseerd dierenliefhebber, pas in de tweede vaardbaar zijn, dat beoordele de lezer zelf.

De schrijver stelt zich duidelijk op als be- dierenliefhebber zou moeten lezen om zich iets

schouwer van de dieren. Of het nu ganzen, van beschouwer van zijn (huis)dieren eigen

kauwen dan wel honden zijn, hij tracht in te maken. Niet alleen hierom, maar evenzeer

het leven van deze dieren zo weinig mogelijk om het hoofdstuk „Hondsdagen", waarin

in te grijpen om hun natuurlijke gedragingen Lorenz een excellente beschrijving geeft

zoveel mogelijk tot him recht te laten komen. van daadwerkelijke ontspanning in de natuur.

Het echtpaar Lorenz heeft de zich daarbij zijn deze boeken de moeite van het lezen

Beschreven wordt een vorm van strongyhdose bij jonge paarden en ponies die wordt vaar-
genomen in de periode van november tot mei. In de (vaak waterdunne) faeces worden grote
aantallen larven van Cyathostominae aangetroffen in het vierde of vroeg-vijfde ontwikkeings-
stadium. Deze larvenuitscheiding is niet door middel van anthelmintica te beïnvloeden. Veel
van deze patiënten sterven aan de gevolgen van een vermineuze enteritis.

A form of strongyle infection in young horses and ponies, observed during the period from
November to May, is described. Large numbers of larvae of Cyathostominae in the fourth or
early fifth stage of development are found to be present in the (often watery) faeces. This
excretion of larvae is not affected by treatment with anthelmintics. A large number of these
patients die from the sequelae of verminous enteritis.

Strongylidose is de ziekte die wordt ver-
oorzaakt door infectie met nematoden
behorend tot de famihe Strongylidae.
Bij paardachtigen zijn alleen de sub-
families Strongylinae en Cyathostomi-
nae (syn. Trichonematinae) van belang
(3). \'

Hoewel parasitaire infecties bij paarden
en ponies het gehele jaar door worden
waargenomen, blijkt toch een opmerke-
lijke toename van het aantal patiënten
met ernstige strongylidose te registreren
in herfst en winter.

Karakteristiek voor het in deze periode
waarneembare ziektebeeld is de sponta-
ne uitscheiding van wormen in de
faeces, een fenomeen dat alleen in deze
tijd van het jaar bij paarden wordt
waargenomen.

Uit de anamnese blijkt dat de klachten
slechts één of hoogstens enkele — voor-
namelijk jonge — dieren op een bedrijf
betreffen.

De patiënt vermagert ondanks een goede
— soms zelfs overdadige — eetlus!. De
consistentie van de faeces is aanvanke-
lijk normaal maar in een later staJium
kan ernstige diarree optreden.
Hoewel geen anthelminticum is ver-
strekt, worden toch vaak grote aantallen
wormen in de faeces aangetroffen.
Bij determinatie van deze spontaa.i af-
gedreven wormen blijkt dat het geen
volwassen stadia betreft, maar larven
van Cyathostominae die in het vierde
en vroeg-vijfde stadium verkeren.
Wormeieren zijn niet of slechts i:i ge-
ring aantal in de faeces aanwezig. Bij
bacteriologisch faecesonderzoek worden
een enkele keer Salmonella spp. geïso-
leerd.

Wanneer deze patiënten worden behan-
deld met een anthelminticum ga.it de
lar\\\'en-uitscheiding met de faeces onge-
stoord verder.

Blijft de gastheer in leven, dan kan deze
spontane afdrijving van larvale stadia
nog weken zelfs maanden aanhouden.
Een hoog percentage van de patiënten
overlijdt echter aan de gevolgen van
een vermineuze enteritis.

1 Drs. M. H. Mirck; Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten, Yalelaan 16, Utrecht.
876 Tijdschr. Diergeneesk., deel 102, afl. 15, 1977

Bij sectie blijkt een ernstige ontsteking
van caecum en colon aanwezig. In de
darmwand zijn onder de zwaar bescha-
digde mucosa vele larven van Cyathos-
tominae waarneembaar. Het aantal vol-
wassen wormen in het darmlumen is
daarentegen zter gering. Dit verklaart
het ontbreken van wormeieren in de fae-
ces.

Spontane afdrijving van wormlarven in
combinatie met ernstige ziekteverschijn-
selen, komt in Nederland regelmatig
voor in de periode van november tot
mei.

Aan de Kliniek voor Inwendige Ziekten
worden jaarlijks in deze periode onge-
veer 50 patiënten met een dergelijk
ziektebeeld aangeboden. Driekwart van
deze dieren is jonger dan 5 jaar.

Gezien de belangrijke rol die vooral
Cyathostominae spelen in de etiologie,
zou deze vorm van strongylidose de
naam cyathostominose moeten dragen.
De uitscheiding van grote aantallen
wormlarven in de faeces die niet door
middel van anthelmintica kan worden
beïnvloed, leidt gemakkelijk tot de ver-
onderstelling dat er van een resistente
wormpopulatie sprake is. Verminderde
gevoeligheid van Cyathostominae voor
anthelmintica is tot op heden in Neder-
land niet aangetoond. Het falen van de
behandeling moet dan ook niet aan
resistentie worden geweten, maar aan
onvoldoende larvicide activiteit van de
beschikbare anthelmintica. Het is bij-
zonder merkwaardig dat in de darm
van deze patiënten geen of slechts wei-
nig volwassen wormen worden aange-
troffen, maar daarentegen grote aan-
tallen larven in het vierde of vroeg-
vijfde ontwikkelingsstadium. G i b s o n
toonde aan dat larven van Cyasthomi-
nae gedurende meerdere jaren in de
wand van caecum en colon kunnen ver-
blijven (1). Ook door Ogbourne
werd een vertraging in de ontwikkeling
van Cyasthostominae waargenomen (4,
5) die berust op inhibitie van het vierde
larvenstadium in de darmwand en moet
worden beschouwd als een aanpassing
van de parasiet aan uitwendige omstan-
digheden. Hij meent dat de ontwikke-
ling van deze rustende larven omstreeks
februari weer op gang komt waardoor
de toename van wormeieren in de faeces
gedurende de zomermaanden mede kan
worden verklaard. Bij de hier beschre-
ven vorm van strongylidose worden
echter al in november grote aantallen
larven van het vierde stadium aange-
troffen. Wellicht speelt hierbij de immu-
nologische afweer van de gastheer een
rol, maar ook seizoeninvloed of hormo-
nale regulatie kunnen als mogelijke
(mede-) oorzaak worden genoemd.
Onderzoek op dit gebied is zeer gewenst.

Aangezien anthelmintica — zelfs in
zeer hoge doses — de larven in de
darmwand onvoldoende bestrijden, zal
de behandeling van deze patiënten
voornamelijk symptomatisch moeten
zijn: tegengaan van de dehydratie,
corrigeren van zuur-base evenwicht en
electrolytenbalans (2, 7), stoppen van de
diarree en eventueel bestrijden van de
Salmonellose. Tevens moeten parasitaire
herinfecties worden voorkomen.
Het belang van preventie is vooral bij
deze patiënten overduidelijk. Voorkomen
van infectie vereist een nauwgezette,
systematische aanpak van het bedrijf.
Veel aandacht moet worden besteed aan
bedrijfshygienische maatregelen, waar-
door een optimale weide- en stalhygiëne
moet worden bereikt. Daarnaast moeten
anthelmintica worden toegediend vol-
gens een vooropgezet behandelings-
programma, dat steeds alle dieren om-
vat (6).

1. Gibson, T. E.: The effect of repeated anthelmintic treatment with phenothiazine on the
faecal egg counts of horses with some observations on the life cycle of Trichonema spp. in
the horse. /. of Helminthol., 27, 29, (1953).

2. Kalsbeek, H. C. en Rijnberk, A.: Vloeistoftherapie. Tijdschr. Diergeneesk., 100,
370, (1975).

L i c h t e n f el s, J. R.: Helminths of domestic equids. Proc. Helminthol. Soc. Wash., 42,
(1975): special issue.

O g b o u r n e, C. P.: Epidemiological studies on horses infected with Nematodes of the
family Trichonematidae (Witenberg, 1925). Int. ]. of Parasitol., 5, 667, (1975).
O g b o u rn e, C. P.: The prevalence, relative abundance and site distribution of ne-
matodes of the subfamily Cyathostominae in horses killed in Britain. J. of Helminthol., 50,
203, (1976).

V e r b e r n e, L. R. M. en M i r c k, M. H.: Een practisch gezondheidsprogramma voor
paarden en ponies II. Preventie van parasitaire en infectiekziekten. Tijdschr. Diergeneesk.,
101, 1189, (1976).

Waterman, A.: A review of the diagnosis and treatment of fluid and electrolyte dis-
orders in the horse. Equine vet. ]., 9, 43, (1977).

(Ministerie van Landbouw en Visserij; 332 pag., kaartjes, grafieken, foto\'s en 143 tabellen.
Prijs f 10,—, te storten op giro 552711 van de centrale kas. Ministerie van L. en V., Den
Haag, onder vermelding: boek rundveehouderij)

Dit zeer goed uitgegeven boek is volgens het
voorwoord „ontstaan uit de behoefte in een
tijd als deze, waarin ingrijpende wijzigingen
een afscheid betekenen van de traditionele
rundveehouderij, over een overzicht van het
verleden te beschikken".

Aan dit boek is vele jaren en door verschil-
lende personen gewerkt. Van 1964-1970 door
Jkv. Ir. D. H. van Adrichem B o o-
g a e r t van het Instituut voor Veeteeltkundig
Onderzoek (I.V.O.) te Zeist. Het sluit af met
het jaar 1970. De beginjaren der hoofdstuk-
ken variëren. Wat de stamboeken betreft vangt
het aan op het eind van de vorige eeuw. Bij
de K.L pas in en na de tweede wereldoorlog.
In grote lijnen behandelt het dus deze eeuw
tot 1970.

Het boek bevat veel en overzichtelijk gerang-
schikte gegevens. De titels der hoofdstukken
geven hieromtrent reeds een indruk.
Achtereenvolgens worden behandeld: De rund-
veehouderij als bedrijfstak, melk- en vlees-
produktie, ordenende maatregelen in de land-
bouw, de omvang van de rundveestapel, de
melkproduktiecontrole, de K.L, de rundvee-
stamboeken, de fokverenigingen, het Neder-
landserundvee, mechanisatie en bedrijfsvoe-
ring, de voeding, de bestrijding van rundvee-
ziekten en overheidsbemoeiingen ten behoeve
van de rationele veehouderij. Een lijst van ge-
raadpleegde literatuur besluit het geheel.
Als dierenarts schaft men het boek waar-
schijnlijk niet aan om het hoofdstuk bestrij-
ding van rundveeziekten, hoewel het ontstaan
en de taken van het veeartsenijkundig staats-
toezicht en van de gezondheidsdiensten inte-
ressante lectuur vormen.

Belangrijker lijken me voor dierenartsen die
met grote huisdieren te maken hebben, de
gegevens uit de andere hoofdstukken. Hoe
vaak moet men niet een „verhaaltje" houden
of schrijven en zonder cijfers komt men niet
ver. Men moet verder toch ook met cliënten,
collega\'s en verwante deskundigen een ge-
sprek kunnen voeren over, om maar enkele
onderwerpen te noemen, de ontwikkeling van
de produktie (melk en vlees), de uitvoering
van de melkcontrole, doelstelling en activi-
teiten der stamboeken, kwaliteitscontrole van
veevoeders, de ontwikkeling van voorlichting,
onderwijs en onderzoek en de activiteiten van
het ontwikkelings- en saneringsfonds. Zij die
wat dicht bij huis willen blijven, vinden ook
per provincie interessante gegevens, bijv. over
fokgebieden en bloedlijnen.
Vere is het gezellig en goed om na gedane
arbeid aan de hand van duidelijke grafieken
en tabellen o.a. te zien hoe het prijsverloop is
geweest van 1930-1970, hoe de ontwikkeling
der rundveestapel en de kalvermesterij, ook
pe provincie, is geweest en welke 89 onder-
delen vroeger door het NRS bij de exterieur-
keuring van koeien werden beoordeeld. Ver-
tederd kijkt men naar een foto van 22 ambte-
nary boven de rang van 2e klerk, die, samen
met 5 anderen, in 1902 de gehele „Directie
van den Landbouw" uitmaakten.
Tenslotte. Het boek is goed en vlot geschre-
ven en het resultaat van noeste arbeid. Mijn
complimenten voor de uiteindelijke samen-
stelster.

Van harte aanbevolen. Dank zij een bijdrage
van het Fonds Nederlandse Veefokkerij is het
voor ƒ 10,— tegeef.

Considering the different viruses which have been connected with kennel-cough, the desira-
bility of vaccinating dogs in the Netherlands with a parainfluenza vaccine is discussed.

Gedurende de laatste weken bereikten
ons meerdere malen vragen, die betrek-
king hadden op de eventuele wenselijk-
heid en/of mogelijkheid van enting van
honden tegen het ziektebeeld, dat bekend
staat onder de naam „kennelhoest".
Hieronder wordt verstaan een verschei-
denheid van aandoeningen van de voor-
ste luchtwegen, die zeer besmettelijk zijn
en die gepaard gaan met een paraxymale
hoest. Het ziektebeeld wordt vooral ge-
zien wanneer grote aantallen honden in
een bepaalde ruimte bijeen wonden ge-
bracht, zoals dit gebeurt in dierklinieken,
hondenpensions, kennels en asiels. Met
name gedurende vakantieperiodes wor-
den de problemen in het algemeen ac-
tueel.

Gedurende de laatste vijftien jaren werd
een aantal virussen, uit verschillende
virusgroepen in verband gebracht met
deze aandoeningen: Het infectieuze he-
patitis virus (canine adenovirus type 1,
CAVi), canine adenovirus type 2
(CAV2), canine herpesvirus (CHV),
REOvirus typen 1, 2 en 3, parainfluenza-
virus typen 1, 2 en 3 en het influenza
Ao/Hongkong-virus (1, 3, 4, 7, 8, 11,
12). Voor géén van deze virussen is ech-
ter aangetoond dat ze zelfstandig het ge-
hele beeld van „kennelhoest" kunnen
veroorzaken.

In hoeverre de afzonderlijke virussen in
bepaalde hondepopulaties inderdaad een
rol zouden kunnen spelen, werd in ver-
schillende landen met behulp van sero-
logische onderzoekingen nagegaan (2, 5,
6, 10). Door ons werd een dergelijke
survey uitgevoerd bij meer dan 700 hon-
den in Nederland, zowel afkomstig uit
de open populatie (zoals aangeboden aan
de Kliniek voor Kleine Huisdieren en uit
particuliere kennels) als uit min of meer
gesloten populaties (zoals de kennel van
de Kliniek voor Verloskunde en de ken-
nel van het C.P.B. van TNO). De resul-
taten van dit onderzoek toonden onder
meer aan, dat antilichamen tegen CAVj,
REOi, REO2 en REO3 vrij algemeen
(> 10%) en dat antilichamen tegen
CAV2, CHV, PIi, PI2 en PI3 in veel
mindere mate (< 10%) bij onze honden
voorkomen (9). Van een vaccinatie te-
gen, „kennelhoest" zal men slechts goede
resultaten verwachten, wanneer op zijn
minst de meest frequent aangetoonde ver-
wekkers in het vaccin vertegenwoordigd
zijn. Daarbij komt, dat ook de wijze van
toediening van het vaccin belangrijk kan
zijn. Zo werd aangetoond, dat honden
die op de gebruikelijke wijze gevacci-
neerd zijn tegen CAVj en een solide
immuniteit bezitten tegen een i.v. challen-
ge, nog optimaal gevoelig kunnen zijn
voor respiratoire infecties met dit virus
(13).

In dit licht zal het duidelijk zijn dat een
subcutane of intramusculaire enting met
een aangepast parainfluenzavirus, waar-
op de meeste vragen die ons bereikten
gericht waren, slechts zal beschermen te-
gen een infectie met een parainfluenza-
virus; zoals gezegd is de etiologische ex-
clusieve rol daarvan voor „kennelhoest"

populatie betrekkelijk zelden voor, het- lijk vaccin tegen „kennelhoest" wordt

geen ook niet wijst op een belangrijke rol verlangd voordat de hond wordt opgeno-
van dit virus voor „kennelhoest" in ons men, lijkt ons niet op zijn plaats,
land. A. D. M. E. Osterhaus¹)

L B i b r a c k, B.: Die Bedeutung von Virusinfektionen beim Welpensterben und beim
Zwingerhusten. Kleintier praxis, 19, 223, (1974).

2. B i b r a c k, B., A c k e r m a n, U. und B e n a r y. F.: Serologische Untersuchungen über
das Vorkommen von Virusinfektionen bei gesunden und an Zwingerhusten erkrankten
Hunden. Zbl. Vet. Med. B, 22, 265, (1975).

3. B i n n, L. N., E d d y, G. A., L a z a r, E. G., H e 1 m s, J. and M u r n a n e, T.: Viruses
recovered from laboratory dogs with respiratory disease. Proc. Soe. exp. Biol. Med., 126,
140, (1967).

4. Binn, L. N., L a z a r, E. C., R o g u 1, M., S h e p 1 e r, V. M., Swango, L. J.,
C lay poole, T., Hubbard, D. W., Asbi 11, S. G. and A 1 e x a n d e r, A. D.:
Upper respiratory disease in military dogs: bacterial, mycoplasma and viral studies. Am.
]. vet. Res., 29, 1809, (1968).

5. B i n n, L. N., L a z a r, E. C., Helms, J. and Cross, R. E.: Viral antibody patterns
in laboratory dogs with respiratory disease. Am. ]. vet. Res., 31, 679, (1970).

6. Fulton, R. W., Ott, R. L., D u e n w a 1 d, J. C. and G o r h a m, J. R.: Serum anti-
bodies against canine respiratory viruses: Prevalence among dogs of eastern Washington.
Am. J. vet. Res., 35, 853, (1974).

7. Niki tin, T., Cohen, D., Todd, J. D. and Lief, F. S.: Epidemiological studies
of A/Hong Kong/68 virus infection in dogs. Bull. Wld. Health Org., 47, 471, (1972).

8. O s t e r h a u s, A. D. M. E.: Virale respiratoire aandoeningen bij de hond. Tijdschr.
Diergeneesk., 99, 70, (1974).

9. O s t e r h a u s, A. D. M. E., B e r h u i s-d e V r i e s, J. and Steur, K.: Antiviral anti-
bodies in dogs in the Netherlands. Zbl. Vet. Med. B., 24, 123, (1977).

10.. Paulsen, J., G ö s s 1 e r, R. und Heinemann, W.: Über das Vorkommen von
Antikörpern gegen Viren der Paramyxogruppe sowie gegen Echoviren bei Hunden. Fort-
schritte der Vet. Med., 179. Kongressbericht, 131-135, (1972).

11. R o m V ä r y, J., R Ó z s a, J. and F a r k a s, E.: Infection of dogs and cats with the Hong
Kong influenza A (H:iN2) virus during an epidemic period in Hungary. Acta Vet. Buda-
pest 1976, 25, 255, (1975).

12. Wright, N. G., Thompson, H., Corn well, H. J. C. and Taylor, D.: Canine
respiratory virus infections. J. small Anim. Pract., 15, 27, (1974).

13. Wright, N. G.: Recent advances in canine virus disease. J. small Anim. Pract., 14,
241, (1973).

Haemophilus parahaemolyticus (H.P.)
komt in Noord-Brabant vrij veelvuldig
voor als veroorzaker van een ernstige
acuut verlopende longaandoening.

Bij jonge biggen is het ziektebeeld reeds
langer bekend, in 1973 echter, werd de
ziekte in Noord-Brabant voor het eerst
op mestbedrijven vastgesteld. In 1975
waren er op de Gezondheidsdienst in
Boxtel, 46 positieve bevindingen van 38
bedrijven en in 1976 73 afkomstig van
54 bedrijven.

In de eerste twee maanden van 1977
gunstige klimaatsomstandigheden en
overbezetting gelden als praedisponeren-
de factoren en zijn vaak bepalend voor
de economische schade.
Seizoeninvloeden blijken ook een rol te
spelen.

Het totaal aantal H.F.-inzendingen op
onze sectiekamer in de jaren 1973 tot en
met 1976 gaf per maand het volgende
beeld te zien:

Na een incubatietijd van ± 24 uur kun-
nen de volgende symptomen waargeno-
men worden: zeer hoge temperaturen,
anorexie, benauwdheid; de dieren zitten
vaak als een hond.

Soms is het verloop van de ziekte zo snel
dat het varken dood wordt aangetroffen
zonder dat door de eigenaar ziektesymp-
tomen zijn waargenomen.
Opvallend hierbij is in vele gevallen het
sereus-bloederige vocht dat uit de neus-
gaten loopt (vooral na de dood).

mild verloop met weinig sterfte die
\\aak beperkt blijft tot een of enkele
tomen.

— Op mestbedrijven kan de ziekte een
ernstig verloop hebben met vrij veel
sterfte (tot 8%).

Ook blijft de ziekte daar gedurende veel
langere tijd sterfte veroorzaken dan op
de fokbedrijven.

Negen van de 30 mestbedrijven die in
1976 sectiemateriaal inzonden hadden
dit ook reeds in 1975 gedaan.

De frequentie van voorkomen blijkt in
de zomermaanden duidelijk het laagst te
zijn.

Door het zeer snelle verloop van de ziek-
te kan men bij klinisch zieke dieren vaak
geen effective therapie meer instellen.
Voor zover nog mogelijk dienen de die-
ren twee dagen achtereen geïnjiceerd te
worden, eventueel gevolgd door een kuur
met medicijnen door het voer gemengd.
Het antibiogram van H. parahaemolyti-
cus geeft in bijna alle gevallen een goede
gevoeligheid te zien voor Ampicilline, pe-
nicilline-streptomycine en chlooramphe-
nicol. Voor tetracycline is dit ruim 50%
en in slechts 15% van de gevallen is de
kiem gevoelig voor sulphadimidine Na.
De ziekte blijft echter vaak „hangen"
op het bedrijf en kan later weer regel-
matig opflikkeren. In dergelijke gevallen
is het vaak raadzaam om eerst de gehele
stal leeg te mesten alvorens er weer nieu-
we dieren worden opgelegd.
Het verbeteren van het stalklimaat is een
essentieel onderdeel van de veterinaire
begeleiding van een varkensmestbedrijf
met een H.F.-infectie.

Op een ligboxenstal van ± 70 runderen
trad bij een koe plotseling verlamming
van de achterbenen op, er kwam geen
faeces (posteriorparalyse), de eetlust was
gering. De koe nam regelmatig de zgn.
hondezit aan en is drie dagen later in
nood geslacht. Inmiddels bleek een
tweede koe na een dag met de kop heen
en weer geslagen te hebben (laesies aan
de oren tengevolge) het beeld van poste-
riorparalyse te vertonen. Bij dit dier ont-
stonden ook slikbezwaren, waarna ze in
nood geslacht werd.
Eén pink (de pinken en koeien werden
gescheiden gehouden) vertoonde ook de
symptomen van bulbairparalyse: slik-
bezwaren en speekselen. Dit dier heeft
twee dagen lang met de achterbenen
wijdbeens gestaan en verplaatste zich
vrijwel niet. Ook dit dier is opgeruimd.
De dag daarna is een koe met posterior-
verlamming opgeruimd; dit rund kon
nog wel drinken. Hierna zijn nog twee
runderen (een koe en een pink) ziek ge-
worden onder symptomen van wijdbeens
staan met de achterbenen, gemakkelijk
omvallen, somnolentie, traag eten, slecht
willen drinken, obstipatie.
Deze twee runderen zijn spontaan gelei-
delijk opgeknapt na resp. 10-14 dagen.
Het ziekteproces speelde zich af in 2-3
dagen. Hierna zijn geen dieren meer ziek
geworden.

In het bloedserum van alle aangetaste
dieren (behalve het eerste rund) gelukte
het ons botulinumtoxinen aan te tonen.
Deze toxinen behoorden tot het type C
(C.D.I., afd. Rotterdam).
Alle runderen werden gevoerd met gras-
silage en silage van gehakselde mai\'s,
welke voor de helft van eigen bodem
kwam en voor de andere helft uit West-
Duitsland was geïmporteerd. Alleen de
koeien kregen hiernaast ook nog bier-
bostel, welke 14 dagen voor het uitbre-
ken van botulisme uit België was betrok-
ken. Het gelukte niet in deze voedermid-
delen het botulinumtoxine en Cl. botu-
linum aan te tonen. Daar zowel pinken
als koeien aangetast zijn, kwamen gras-
en maïssilage als eventuele besmettings-
bron in aanmerking. In deze silages zijn
geen cadavers aangetroffen. De gras-
silage is gemaakt van een laaggelegen
stuk land, waarop het water in plassen
bleef staan. Regelmatig vertoefden een-
den in dit land.

Misschien is dit de bron van infectie ge-
weest. Vaststaat, dat slechts een klein
bepaald deel van het voer toxinen hou-
dend moet zijn geweest, daar slechts 6
dieren aangetast zijn in een kort tijds-
bestek en bij onze komst het toen aan-
wezige voer vrij was van botulinum-
toxinen.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling schriftelijk te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Bax by, D.: Is cowpox misnamed? A review of 10 human cases. British Medical Journal, 1,
1379-1381, (1977).

Dit artikel beschrijft 10 humane gevallen van
een cowpox-infectie in Engeland tijdens de
periode 1965-1976. In drie gevallen betrof de
besmetting boeren die geïnfecteerd waren
door één of meer aangetaste koeien, maar in
zeven gevallen kon contact met vee niet wor-
den achterhaald ofschoon deze mensen wel
woonachtig waren in een landbouwgebied of
een dergelijk gebied hadden bezocht. Boven-
dien waren geen recente cowpox-infecties bij
koeien in de leefomgeving van deze mensen
waargenomen. In een aantal gevallen heeft
men serum van koeien, in de directe omge-
ving van de geïnfecteerde mensen, onder-
zocht op virusneutraliserende en haemaggluti-
natie-remmende antilichamen.
Eén van de 1076 onderzochte dieren had in
de virusneutralisatietest een titer van 1/90, de
rest was negatief evenals de HAR-test, terwijl
de geïnfecteerde koeien een titer hadden van
1/1000 resp. 1/32-1/64 (HAR).
Uit dit serologisch onderzoek concludeert de
auteur dat cowpox niet enzoötisch voorkomt
in Engeland in tegenstelling tot bovine herpes
mammilitis en paravaccinia.
De typische cowpox-laesies waren bij 6 van
de 10 geïnfecteerde mensen beperkt tot de
hand, 3 tot het gezicht en 1 zowel hand als
gezicht.

Begeleidende verschijnselen waren meestal lo-
kaal oedeem, lymphadenitis en koorts. In één
geval was een cellulitis aanwezig. Vier pa-
tiënten moesten, variërend van 7-24 dagen, in
het ziekenhuis worden opgenomen. Opvallend
was dat met uitzondering van één patiënt,
die alleen op jeugdige leeftijd was gevacci-
neerd, niemand een pokken-vaccinatie had
ondergaan. De auteur leidt uit het feit dat
7 mensen niet in contact waren geweest met
koeien alsmede uit het niet-enzoötisch voor-
komen van cowpox af, dat koeien niet de na-
tuurlijke gastheer noch reservoir zijn, maar
geïnfecteerd worden vanuit een reservoir en
de mens ook uit dit reservoir of via besmette
koeien.

Als reservoir wordt gedacht aan kleine, in
het wild levende, zoogdieren, mede gezien het
feit dat in Rusland een epizoötie is uitgebro-
ken onder Felidae veroorzaakt door een virus
dat nauw verwant is aan cowpox en enzoö-
tisch blijkt voor te komen bij wilde gerbils.

Buck, L. L. and Douglas, G. W.: Meningitis due to Haemophilus influenzae Type e. J.
Clin. Microbiol., 4, 381, (1976).

Haemophilus influenza type b wordt in ca.
95% geïsoleerd uit ernstige gevallen van
infecties met dit micro-organisme in jonge
individuen. Er zijn slechts sporadische mel-
dingen van ernstige infecties met serotype e
(septische arthritis, pneumonie, meningitis).
De auteurs isoleerden serotype e uit de

Liguor cerebrospinalis en het bloed van een
8 maanden oude baby met meningitis.
De patiënt werd behandeld met ampicilline
en chloramphenicol.

Na een gevoeligheidstest werd de behande-
ling met ampicilline met succes voortgezet.

Cavia\'s vertoonden reeds 24 uur na het toe-
dienen van 60 mgr Lincomycine per kg lich.
gew. een sterke toename van epitheelproduc-
tie in de galblaas. Na 48 uur u\'as er al een
neerslag van kalk en bilirubine gevormd. Op
de 8e dag waren er, na 6 doses Lincomycine,
degeneratieve veranderingen aan het epitheel
van de galblaas te zien. Dan traden ook ont-
stekingen op. Na 9 weken vertoonden dieren
die 7 maal Lincomycine hadden gekregen,
reeds vele galstenen.

De auteur is van mening dat Lincomycine —
naast een schadelijke invloed op de darm-
mucosa door verstoring van de darmflora —
een directe toxische invloed heeft op het epi-
tijeel van de galblaas.

Staples, W. S. and Botero, P. D.: The immunosuppressive effect of infectious bursal
disease. Proc. 25th Western Poultry Conf., 8-11 mrt 1976, Davis, p. 36-37.

LB.D. (Gumboro ziekte) is vaak alleen of in
combinatie met andere oorzaken betrokken in
de zgn. „mestkuiken catastrofes". Kuikens
van I.B.D.-immune ouderdieren vertoonden
deze problemen niet of veel minder. Ernstige
uitbraken van variabele aard, o.a. Inclusion
Body Hepatitis, gangraeneuze dermatitis en
haemorrhagisch syndroom wijzen op gevoe-
ligheid van de koppel en onvoldoende anti-
lichaamvorming, wat in veel gevallen op een
besmetting met inf. bursal disease-(I.B.D.)-
virus berust.

Met toenemende leeftijd zijn hennen niet
meer door het drinkwater te enten tegen
LB.D. in de gewone dosering. Daarvoor is
een 60-voudige dosis nodig (op 18 mnd leef-
tijd). Oogdruppel-enting met een 4-voudige
dosis had eveneens een goede uitwerking.
Faragher en anderen (1972 en 1974)
vermeldden immuunsuppressief effect van
LB.D. op Ncd-vaccinatie.

LB.D.-virus vernietigt de stamcellen in de
bursa, waaruit de B-lymfocyten moeten ont-
staan, welke zorgen voor de vorming van
humorale afweerstoffen. Heeft het kuiken
echter maternale antistoffen tegen LB.D.,
dan slaat een eventuele I.B.D.-besmetting
niet of vertraagd aan, zodat — zelfs al vindt
er destructie van bursa-cellen plaats — ande-
re lymfoïde weefsels in thymus, milt en been-
merg de vorming van T- en B-cellen hebben
overgenomen en er slechts een korte immuno-
suppressie op kan treden.

Immvmisatie van de foktomen tegen LB.D.
blijkt een belangrijk economisch voordeel op
te leveren voor de nakomelingen (vooral
mestkuikens!). LB.D. geeft géén verticale
transmissie.

Goed gebouwde hokken met cementvloer zijn
goed te ontsmetten en van LB.D.-virus te
ontdoen.

De agargelprecipitatie-test toont antistoffen
tegen LB.D. aan, maar dit is géén kwantita-
tieve bepaling.

Rosenberger, J. K., Gelb, J. and K r a u s s, W. C.: Early exposure to infectious bur-
sal agent and its effect on the immune response of young chickens. Proc. 25th Western Po.
Dis. Conf., mrt 1976, Davis, Calif., p. 38-41.

Gumboro virus (infectious bursal agent of
LB.A.) vernietigt lymfoïde cellen in de bursa
fabricii, maar ook in de milt, de coecale
tonsillen en de thymus. Parentale afweerstof-
fen tegen I.B.A. bij het kuiken verhinderen
dit nadelige effect van het virus tot op een
leeftijd van 3 weken. Bij kuikens zonder
parentale afweerstoffen tegen I.B.A. worden
na besmetting met I.B.A. op jonge leeftijd
de bursa en andere lymfoïde weefsels bescha-
digd, waardoor de vorming van antilichamen
tegen diverse antigenen wordt onderdrukt.
Schrijvers vermelden de resultaten van een
uitgebreid onderzoek bij mestkuikens in Del-
marva, maar het verband tussen het optreden
van I.B.H. (inclusion body hepatitis), aplas-
tische anaemie en gangraeneuze dermatitis
met het ontbreken van maternale afweer-

stoffen tegen I.B.A. bij de kuikens. Hieruit
blijkt, dat het genoemde problemencomplex
speciaal voor komt bij voor I.B.A. gevoelige
kuikens.

Bij de nakomelingen van I.B.A. negatieve
moederdieren bleken vooral op de leeftijd
van 4-8 weken aanzienlijk meer problemen
op te treden met een sterfte van 7,01 tot
13,63%. Bij kuikens van geïmmuniseerde
moederdieren varieerden de verliezen van
0,85 tot 4,9%.

I.B.A. besmetting van gevoelige kuikens op
jonge leeftijd gaf verminderde antistofvor-
ming bij erop volgende Ned- en I.L.T.-vacci-
natie en onvoldoende bescherming tegen deze
ziekten bij challenge.

Bij de inf. bronchitis-vaccinatie werd echter
géén nadelige invloed van een I.B.A.-besmet-
ting gevonden (met de gebruikte methodie-
ken).

M a d e w e 11, B. R., Priester, W. A., G i 1 e t t e, E. L. and Snyder, S. P.: Neoplasms
of the nasal passages and paranasal sinuses in domesticated animals as reported by 13 vete-
rinary colleges. Am. J. Vet. Res., 37, 851-857, (1976).

Besproken wordt voorkomen, gedrag en be-
handeling van 300 tumoren in de neus en
aangrenzende sinussen bij hond, kat en
paard.

De tumoren bleken het meest frequent
(239x) voor te komen voornamelijk in de
neus bij de hond en meestal (80%) van
maligne type te zijn. Vooral carcinomen en
sarcomen kwamen in de neus voor, in de bij-
holten voornamelijk carcinomen.
Bij de kat (35x) werden praktisch alleen
neustumoren (91%), overwegend van carci-
nomateuse aard, waargenomen.
Bij paarden (22x) werden zowel in de neus
als bijholten maligne (68%) en benigne
(32%) tumoren waargenomen.
Het vrij veelvuldig voorkomen van plaveisel-
celcarcinomen in gebieden waar het normale

epitheel niet meerlagig is, duidt erop dat er
een plaveiselcelmetaplasie als tussenstadium
optreedt.

De tumoren werden vooral bij oudere hon-
den, katten en paarden gevonden. Bij de
hond werd in tegenstelling tot een vroegere
bevinding geen relatie tussen de lengte van
de neus en het tumorrisico gevonden. Bij de
kat werd gevonden dat mannelijke dieren een
grotere kans lopen dan vrouwelijke dieren.
De klinische en röntgenologische differentia-
tie tussen tumor en ontsteking kan zeer moei-
lijk zijn vooral in het begin en een biopsie
is aan te bevelen.

De tumoren lenen zich slecht voor behande-
hng. Dit geldt zowel voor chirurgie als voor
radiologie.

F e 1 d m a n, D. B. and Gupta, B. N.: Histopathologic changes in laboratory animals result-
ting from various methods of euthanasia. Laboratory Animal Science, 26, 218-221, (1976).

De histopathologische veranderingen die ten
gevolge van de euthanasie bij proefdieren op-
treden zijn sterk afhankelijk van de methode
van euthanasie die wordt toegepast.
In dit artikel worden enkele methoden bij
muizen, ratten, cavia\'s en konijnen vergele-
ken ten aanzien van de consequenties voor
verschillende weefsels.

De besproken methoden van euthanasie zijn
voor muizen decapitatie, cervicale dislocatie,
koolzuurgas, methoxyflurane en natriumpen-
tobarbital en voor de andere dieren dezelfde
methoden maar zonder de cervicale dislocatie
die alleen bij muizen toepasbaar is.
Bovendien is de methode van intracardiale
toediening van verschillende concentraties
pentobarbital in de rechter of in de linker
harthelft bij cavia\'s en ratten bestudeerd.
De lesies veroorzaakt door een bepaalde
methode van euthanasie kwamen bij alle be-
treffende diersoorten voor. Elke methode be-
ïnvloedde het longweefsel maar dit wisselde
sterk van af een milde stuwing tot uitgebreid
oedeem toe. De koolzuurgasmcthode en de
intraperitoneale toediening met een gecon-
centreerde oplossing van pentobarbital geven
de minste veranderingen aan de longen. Voor
de bestudering van de buikorganen decapi-
tatie bij muizen, ratten en cavia\'s, cervicale
dislocatie bij muizen en koolzuurgas en in-
tracardiale injectie van pentobarbital bij alle
onderzochte dieren.

Een viertal virussen ECBO, HCC (Hepatitis
Contagiosa Canis), Newcastle Disease en
Variola werd bekeken op stabiliteit op de
volgende gronden: verbandmateriaal, hout,
eischaal en cementplaat.

De invloed van natmaken en weer laten op-
drogen had op de cementplaat zo\'n effect dat
alle vier de virussen praktisch verdwenen. Dit
medium werd dan ook uitgesloten van de des-
infectieproeven, omdat er geen reden voor
desinfectie meer was.

Hout was een zo moeilijke drager dat er na
natmaken en weer drogen nog praktisch al
het virus geïsoleerd kon worden.
Onderzocht werd de werking van de volgende

desinfectantia: 2% natronloog, chloramine
T 2%, Formaline 2%, fenol 2% en een
Jodiumverbinding 2%.

Uit deze groep was het natronloog in staat de
vier virussen op de 3 dragers tot beneden de
aantoonbaarheidsgrens te inactiveren. Chlora-
mine T was hiertoe met uitzondering van het
ECBO virus op hout toe in staat. Ook For-
maline had een behoorlijk desinfecterende
werking, behalve het ECBO virus dat onaan-
getast werd gelaten. Geen verschil werd ge-
vonden tussen een inwerkingsduur van 1 of 2
uur. Jodiumverbindingen zijn weinig ge-
schikt.

Lee, C. H., Olson, L. D. and R o d a b a u g h, D. E.: Influence of Medication on Deve-
lopment of Serum Antibody to Swine Dysentery as Detected with Indirect Fluorescent Anti-
body Method. Am. J. Vet. Ret., 37, 1159-1163, (1976).

\\ 19 Varkens werden oraal besmet met 20
gram stuk gesneden colonmateriaal van
varkens lijdende aan varkens dysenterie.
99 Varkens werden in 6 groepen met ver-
schillende medicijnen behandeld.
Twintig dieren werden als controle-dieren
niet behandeld.

Met behulp van een immuno-fluorescentie-
test werden de sera onderzocht op antilicha-
men tegen de grote spirochaet en werden
vergeleken met de bekende positieve sera van
de genezen, niet behandelde controle-groep.
Er bestond een omgekeerd verband tussen de
werkzaamheid van het geneesmiddel en de
antistof-titer in het bloed.
De effectievere medicijnen en de hogere dose-
ringen resulteerden in lagere serumtiters.

H ä n i, H.: Thrombozytopenische Purpura bei Saugferkeln aus 3 Würfen der gleichen Eltern-
tiere. Schweiz. Arch. Tierheilk., 118, 347, (1976).

Uit drie achtereenvolgende tomen van de-
zelfde zeug beer combinatie werden geston.\'en
biggen postmortaal onderzocht. Uit de eerste
worp betrof het een big van 10 dagen, die
als enige vanaf de vierde dag bloedingen had
vertoond.

Uit alle organen werd Pasteurella haemoly-
tica geïsoleerd en de diagnose P. haernolytica
sepsis werd gesteld. In de tweede worp ver-
toonden verscheidene biggen vanaf de vierde
levensdag huidbloedingen en jeuk. Een big
van 7 dagen en één van 3 weker werden ge-
seceerd. Bij de eerste big werd na bacterio-
logisch onderzoek de diagnose E. coli sepsis
gesteld en bij de tweede moerbeihartziekte.
De derde worp was te groot en mkele biggen

werden overgelegd naar een andere zeug.
Deze bleven gezond doch de bij het moeder-
dier achtergebleven biggen werden alle ziek.
Eén big werd postmortaal onderzocht. Bij
alle 4 geseceerde biggen werd een ernstige
anaemie en een lichte icterus vastgesteld.
Verder vertoonden ze multipele bloedingen
in huid, subcutis, spieren, nieren, blaas, hart,
onder de serosae van de maagdarmtractus en
gemarmerde lymfklieren, benevens long-
oedeem, hydrothorax en hydrocard. Bij de
derde toom werd aan thrombocytopenia pur-
pura gedacht mede gezien de typische anam-
nese.

Bij thrombocytopenia purpura vormt de zeug
antilichamen tegen thrombocyten van de

EEN SNELLE METHODE VOOR HET AANTONEN VAN ESCHERICHIA COLI TYPE
I IN LEVENSMIDDELEN

Käferstein, K., R a s s a i. A., Schulz, H.; Ein verkürztes Nachweisverfahren zur Iso-
lierung von Escherichia coli Type I aus Lebensmitteln. Zbl. Bakt. Hyg., I Abt. Orig. B., 161,
540-544, (1976).

Sinds lange tijd tracht men een snelle, stan-
daardiseerbare, reproduceerbare, tijd- en
kostenbesparende isolatiemethode voor Esche-
richia coli type I te ontwikkelen.
Escherichia coli kan namelijk aangerekend
worden als een belangrijke hygiënische para-
meter in de levensmiddelen-microbiologie
(directe of indirecte contaminatie met faeca-
liën van menselijke en dierlijke herkomst).
Diverse publikaties zijn reeds verschenen over
snel-testen voor het aantonen van Escherichia
coli in verschillende levensmiddelen.
Mackenzie et al. beschrijven reeds in
1948 een methode waarop de I.S.O.-normen
gebaseerd zijn. Mossel et al. stellen daar-
bij een voorafgaande resuscitatieperiode voor.
De benodigde tijd bij liet gebruik van de
l.S.O.-methode bedraagt 2-4 dagen. Bij de
door Mo s s e 1 aanbevolen methode minstens
3 en hoogstens 4 dagen.

Schrijvers menen nu een nieuwe methode
ontwikkeld te hebben, waardoor vooral tijd
wordt bespaard.

Het te onderzoeken materiaal wordt in een
resuscitatiemedium (CASO-bouillon, Merck
Art. nr. 5459) gebracht in een I/IO verdun-
ning en bij 24 ± 3°C, 4-6 uur, onder her-
haaldelijk schudden (beluchten) bebroed.
Aan het einde van deze resuscitatieperiode
wordt het mengsel in 2 buizen overgebracht
en wel in een buis dubbelgeconcentreerde
briljant-groen-gal-lactose-bouillon (met Dur-
ham-buis) en in een buis dubbelgeconcen-
treerde trypton-water. Beide media worden
bebroed in een waterbad (44 ± 0,1 °C, 24
uur).

Het Escherichia eo/i\'-onderzoek is positief,
indien gas gevormd is en lactose-omzetting
heeft plaatsgevonden.

Wanneer géén gas gevormd, maar de bril-
jantgroen-gal-lactose-bouillon wel troebel is
volgt nogmaals een bebroeding van 18-24 uur
bij dezelfde temperatuur.
Hierna volgt de definitieve aflezing.
Binnen 2 dagen is er dus een definitief oor-
deel te geven.

Auteurs onderzochten 114 monsters (50 x
vlees, 30 x consumptie-ijs, 34 x vleessalade).
Hun methoden werd vergeleken met de
I.S.O.-methode, met dien verstande, dat de
I.S.O.-methode werd aangepast door een
vergelijkbare resuscitatieperiode.
In 61 monsters (50 x vlees, 2 x consumptie-
ijs, 9 x vleessalade) werd Escherichia coli
aangetoond. (Het bewijs voor Escherichia
coli werd gecontroleerd met de I.M.Vi.G.-
test en HaS- en Lysinedecarboxylase omzet-
ting).

Van 20 monsters waren de resultaten van de
gemodificeerde I.S.O.-methode identiek met
de verkorte methode.

Bij 12 monsters gaf de gemodificeerde
I.S.O.-methode een beter resultaat, 29 maal
was het resultaat van de verkorte methode
beter.

Statistische berekeningen wezen uit dat de
„verkorte methode" significant beter is.

Uit een onlangs gehouden onderzoek is ge-
bleken dat in specerijen vaak B. cereus kon
worden geïsoleerd. Daar B. cereus nog al
eens de oorzaak is geweest van een voedsel-
vergiftiging bij de mens, met name in
Hongarije, was dit voor de auteurs aanlei-
ding om eens na te gaan in welke mate en
hoeveelheid B. cereus in specerijen voorkomt.
Daar\\oor werden van 16 verschillende plaat-
sen (militaire bases) 110 verschillende soor-
ten monsters genomen en onderzocht op de
gebruikelijke kiemtelmethode alleen op ei-
dooier-polymixyne medium volgens Kim en
Goepfert (K.G. agar) i.v.m. de vrij karakte-
ristieke groei van B. cereus op deze platen.
Daar K.G. agar geen selectief medium is
waar alleen B. cereus opgroeit was verder
biochemisch en microscopisch onderzoek
noodzakelijk om fouten uit te sluiten. Het
resultaat was dat in 53% van alle monsters
B. cereus kon worden aangetoond met een
kiemgetal variërende van 50-8500 kiemen/
gram. Van deze positieve bevindingen bleek
ook nog dat 80-90% deze toxinogene huid-
reacties bij het konijn veroorzaakte indien
die s.c. werden ingespoten.
Uit dit onderzoek komt duidelijk naar voren
dat enige voorzichtigheid is geboden en voor-
lichting is gewenst bij het gebruik van spece-
rijen, vooral in die gevallen dat de specerijen
niet goed tijdens de bereiding worden verhit
en pas later worden toegevoegd.
Het z.g.n. lang warm houden of bewaren bij
een te hoge temperatuur van dergelijke ge-
kruide produkten kan dan ook snel tot een
enorme vermeerdering leiden van B. cereus,
met alle noodlottige gevolgen van dien.

Bundgaard, A.: Om moderne parodontale behandlingsmetoder hos hund.
Tidsskr., 60, (7), 300-305, (1977).

In dit overzicht worden de parodontale ziek-
ten bij de hond behandeld.
De anatomie van de gingiva en het ontstaan
van tandsteen wordt voorafgaand kort be-
sproken.

De parodontitis wordt veroorzaakt doordat het
lichaam reageert met een onsteking op de
aanwezigheid van bacteriën in de plaque en
het tandsteen, speciaal daar waar tand en
gingiva aan elkaar grenzen (de Sulcus gingi-
va). De ontsteking brengt bloedingen en los-
laten van het slijmvlies met zich mee. Hier-
door ontstaat uit de natuurlijke sulcus een
zak die steeds dieper wordt. De ontsteking
kan zich uitbreiden tot het tandbeen en het
botweefsel. „Als men weet welke schade, in
de vorm van ontsteking — parodontitis — èn
losse tanden, een slechte mondhygiëne met
zich meebrengt, zal het niet langer „hyste-
risch" zijn om tanden poetsen bij honden aan
te bevelen", aldus schrijver.
Parodontose is een degeneratief - dystrofisch
proces in het parodontiet, waar%an de oor-
zaak onbekend is. Men ziet een plotseling los-
laten van de tanden — speciaal de voortan-
den. Men kan ze bewegen en sommige vallen
uit. Dezelfde lokale behandeling als bij paro-
dontitis wordt aanbevolen.

Deze behandeling bestaat uit een betere
mondhygiëne, verwijderen van tandsteen,
tandhalsregulatie en parodontale-chirurgische
ingrepen. Bij purulente ontstekingen wordt de
behandeling ondersteund met Rovamycine®
tabletten. Lokaal kan men ook Chlorhexidine
gebruiken (kan verkleuringen van de tanden
geven).

Voordat overgegaan wordt tot een chirur-
gische ingreep, wordt de eigenaar aangeraden
3 weken lang tanden te poetsen bij de hond.
Lukt dit niet dan is de operatie zonde van
tijd en geld het succes blijft uit en de
eigenaar blijft ontevreden.
De twee operatietechnieken behelzen in het
kort:

1) Een externe gingivectomie waarbij de
gingiva onder een hoek van 45° boven de
ontstane zakvorming wordt afgesneden.

2) een „lap"operatie met interne gingivec-
tomie. Hierbij wordt een lap losgemaakt over
de tanden. De tanden hieronder worden
schoongemaakt. Van binnen uit wordt het
verdikte ontstoken slijmvlies verwijderd.
Daarna wordt de lap weer op zijn plaats ge-
bracht en gehecht. Voornamelijk gebeurt deze
methode bij de voortanden. Een verbinding.

„Coe-Pack" genaamd, wordt gedurende een hygiëne nummer één is en dat de chirurgische
week over de tanden en gigiva aangebracht. ingrepen slechts „oplappen" is van de reeds
Enkele tekeningen verduidelijken de beschrij- ontstane schade.

Campbell, W. E.: Manie depression in dogs. Mod. Vet. Pract., 57, 403-406, (1976).

Een zes en een half jaar oude gesteriliseerde
Collie teef, vertoont sterke depressie en
slaapt op ongewone tijden. Er zijn stem-
mingswisselingen van het dier die variëren
van uitgelaten blijdschap en agressieve nei-
gingen tot grote onrust. De hond is bang
voor mensen, voor sterke geluiden en plotse-
linge prikkels. Zij urineert vaak op de vloer,
of verbergt zich onder meubilair. Als de eige-
nares afwezig is, blaft de hond voortdurend.
Als pup was de hond al agressief voor zijn
nestgenoot als het om eten ging. Het dier
werd daarvoor lichamelijk afgestraft. Leren
lopen aan de lijn, stuitte op verzet van de
hond. De hond heeft steeds gezelschap van
een nestgenoot gehad maar deze ging weg op
de leeftijd van 3 jaar.

Dit veroorzaakte sterke depressie en niet of
slecht eten. Als de hond 4 jaar oud is, sterft
de moeder van de eigenaresse. Dit brengt
complete ontreddering bij deze teweeg. De
Collie likt nu het gelaat van de wenende
vrouw. In deze tijd krijgt de hond contacten
met de buren. Het gedrag van de hond gaat
nu wijzen op onzekerheid en twijfel tussen
de twee (te) huizen. Inmiddels projecteert
de eigenaresse al haar eigen gevoelens op de
hond. Vervolgens verhuist de eigenares van
een landelijke omgeving naar een voorstede-
lijke situatie. In die tijd raakt de Collie ver-
mist en komt na een week weer terecht. Voor
het eerst blijkt daarna de angst voor gelui-
den, speciaal voor auto\'s. De eigenares haalt
nu ook nog een kamergenoot in huis met een
kat. De Collie die altijd vrij buiten had
mogen ravotten, komt aan de ketting in de
tuin (!), als de eigenares van huis gaat.
Maar dat is voor 50% van de tijd. Het dier
mag van de kamergenoot dan niet binnen.

Dit boek wil, zoals de titel al wel aangeeft,
een inleiding zijn, tot de studie van de ge-
dragswetenschap. Bedoeld wordt hier de studie
van het diergedrag. De auteur vermeldt in
zijn voorwoord uitdrukkelijk dat hij op grond
van gegevens omtrent diergedrag, geen enkele
conclusie wil trekken omtrent menselijk ge-
drag. Recensent vindt dat een goede zaak.
Velen hebben zich daaraan al reeds te zeer
vergaloppeerd. Echter ook uit anderen hoofde
blijkt dat Immelmann zich voorzichtig en
bescheiden opstelt. In zijn voorwoord zegt hij:
Hij wil proberen een zekere orde te scheppen
in de verwarrende veelheid van feiten; en ver-
der: hij wil een hoeveelheid materiaal aan-
bieden. Tenslotte schrijft hij dat: ook de hier
toegepaste indeling, slechts één van de vele
mogelijkheden voorstelt.

In contrast met de bescheiden opstelling in
het voorwoord, is er de rijkdom aan aange-
dragen kennis en feiten, die dit boek te bie-
den heeft. In tien hoofdstukken die elk op
overzichtelijke wijze in paragrafen en sub-
paragrafen zijn onderverdeeld, wordt op hel-
dere en logische wijze een weg aangegeven
die niet alleen naar een basis-kennis van de
ethologie kan leiden, maar die ook in zijn
verlengstuk door die ethologie heen voert en
er heel veel facetten van aan de orde stelt.
De sub-disciplines (of super specialismen) die
de hedendaai^se studie van het gedrag kent,
worden opgesomd en min of meer ompaald.
Moge de auteur dit boek dan al, als een in-
leiding aankondigen, het komt me toch voor
dat enige elementaire vóórkennis omtrent dit
vakgebied van de biologie, verlichtend zal
werken bij de studie van de inhoud ervan. Als
men van deugden en tekortkomingen bij
auteurs zou mogen spreken, dan is er in dit
boek een hoofddeugd die steeds weer opvalt,
met name de prudentie en de precisie waar-
mee een reeks begrippen worden gehanteerd.
I m m e 1 m a n n argumenteert steeds weer,
waarom hij een bepaalde term juist acht en
een andere term niet goed of onnauwkeurig.
Hij geeft telkens weer een kritische verant-
woording van de gebruikte terminologie en
dat doet weldadig aan. Een enkele maal valt
daarbij echter een schijnbare inconsequentie
op. Als voorbeeld moge dienen: I m m e 1-
m a n n keurt de term „vóórspel" met betrek-
king tot de paring af, omdat het hierbij niet

gaat om een spelgedrag maar om een serieus
gedrag als inleiding tot een ander serieus ge-
drag, de paring zelf (pag. 152).
Accoord, maar op pag. 159 heeft hij het dan
wel over „Begattungsnachspiele".
Een afwijkend standpunt neemt de auteur in,
als de agressie besproken wordt en hij het vol-
gende zegt: „Interspezifische Agression am-
faszt Beutefangverhalten, Verteidigungsreak-
tionen und Konkurrenzverhalten".
Vele andere auteurs rekenen het prooi-slaan
niet tot agressie maar tot eetgedrag (pag.
127).

Op pagina 112/113 bespreekt Immelmann
het spelgedrag bij dieren. Hij stelt de waar-
schijnlijkheid vast van een eigen motivatie
voor het spelen, maar geeft toe dat dit be-
staan van een eigen spel-motivatie niet be-
wezen is.

Ofschoon hij steeds nogal naar volledigheid
streeft ondanks beknoptheid, valt het hier op
dat hij de bewegingsluxe van het spel geen
aandacht schenkt.

Op pag. 182 komt een standpunt naar voren,
dat strijdig zou kunnen schijnen met de defi-
nitie van sociaal gedrag. We spreken immers
van sociaal gedrag wanneer een dier zich bin-
nen een gesloten groep anders gedraagt dan
wanneer het solitair leeft. In genoemde Ti-
rade scheert I m m e 1 m a n bijna even onge-
merkt, als onverwacht, dieren uit de gesloten
groepen (Hyena hond) en dieren uit open en
anonieme groepen over één kam. Dit zijn
slechts enkele opmerkingen die niets vermogen
af te doen aan de vele positieve kwaliteiten
van dit boek. Het valt verder nog op dat de
auteur bij al het aangedragen feiten-mate-
riaal slechts af en toe ter plekke refereert aan
de bronnen. Aangezien het om zoveel ver-
schillende gebieden gaat, valt het moeilijk aan
te nemen dat alles door hem zelf onderzocht
kon worden.

Dit boek is te veel omvattend om ook maar
een poging te doen, de inhoud volledig weer
te geven. De hoofdstukken over gedrags-
physiologie (5) en over sociaal gedrag (8)
zijn mogelijk het belangrijkste in dit werk,
maar van de hele rest zou ik niets willen
missen.

De literatuurlijst is bescheiden evenals het
trefwoordenregister. Prettig is dat een register
van gebruikte (Duitse) diernamen met daar-

achter de Latijnse namen werd toegevoegd.
Het boek is in goed leesbaar Duits, op dof
papier gedrukt. Vele tekeningen verduidelijken
de tekst. Jammer dat het steeds meer ge-
bruikelijk wordt ook boeken van dit formaat
te brocheren. Aan allen die belangstelling heb-
ben voor de geheimen van het diergedrag in
het algemeen, zij dit werk van Klaus I m-
m e 1 m a n n van harte aanbevolen.

Wanneer men dit boekje voor de eerste keer
doorbladert, valt op dat de oneven .genum-
merde pagina\'s niet bedrukt zijn. Uit het
voorwoord blijkt vervolgens dat deze pagina\'s
bedoeld zijn voor het maken van aantekenin-
gen bij colleges, die Prof. Hapke aan de
Diergeneeskundige Hogeschool te Hannover
verzorgt. De afgedrukte tekst is dan ook een
samenvatting van de collegestof die hij jaar-
lijks presenteert. Het college farmacologie en
toxicologie wordt echter niet alleen door Prof.
Hapke verzorgd doch ook door Prof.
Kaemmerer. Het is kennelijk de bedoeling
dat de aantekeningen van Prof. Kaemme-
rer nog zullen verschijnen en wel in deel 1.

Bij navraag bleek echter dat deel I niet bin-
nen een jaar gereed zal zijn. De inhoud van
deel II omvat: de farmacologie van het cen-
trale zenuwstelsel (pag. 12 t/m 70), de locaal
anaesthetica (pag. 72-80), de farmacologie
van het respiratoire systeem (pag. 80-90), de
analeptica (pag. 90-86), het adrenerge sys-
teem (pag. 96-124), de ganglionstimulerende
en remmende middelen (pag. 124-130), de
spierrelaxantia (pag. 130-134), de biogene
aminen (pag. 134-144), de polypeptiden (pag.
144-150), de farmacologie van de circulatie
(pag. 150-200), de diuretica (pag. 200-210),
de pesticiden (pag. 210-234) en de desinfec-
tantie (pag. 234-264).

In ieder hoofdstuk ontbreken belangrijke ele-
menten. Nu is een samenvatting altijd moei-
lijker te beoordelen dan een volledige tekst.
Het is immers heel goed mogelijk dat juist
deze elementen tijdens het college wat meer

aandacht krijgen. Zo worden in het eerste
hoofdstuk de anticonvulsiva en de antipyre-
tische analgetica niet genoemd, terwijl bij de
anaesthetica niet gewezen wordt op mogelijke
interacties met antibiotica (chlooramfenicol
en de aminoglucosiden).

Onzorgvuldige formuleringen komt men ver-
der in het gehele boekje tegen (o.a. op pag.
54, 130, 224 en 230).

Een ander punt betreft de naamgeving van
farmaca. Naast de „generic name" wordt de
gepatenteerde handelsnaam vaak genoemd,
doch dit wordt niet consequent volgehouden.
Het is vooral storend wanneer alleen met de
handelsnaam wordt volstaan. In sommige
hoofdstukken worden veel farmaca genoemd
(o.a. in het eerste), in andere hoofdstukken
daarentegen geen (organische fosfaatesters en
carbamaten). Vrijwel geen aandacht wordt
geschonken aan de farmaco- en toxicokine-
tische aspecten. Verder moet worden vastge-
steld dat er fouten in de tekst geslopen zijn.
Tenslotte moet worden opgemerkt dat de ge-
geven informatie erg basaal is. Bovendien mist
men een duidelijke relatie met diergeneeskun-
dige problemen.

Resumerend: het met 53 afbeeldingen en vele
structuurformules geïllustreerde boekje, voor-
zien van een overzichtelijke inhoudsopgave en
trefwoordenregister, is voor het volgen van de
colleges van Prof. Hapke mogelijk erg nut-
tig, doch is voor meer dan alleen locaal ge-
bruik beslist minder geschikt.
Dit wordt nog eens geaccentueerd door het
ontbreken van deel 1.

Dit boek is de Duitse versie van de oorspron-
kelijk Engelse uitgave, welke voor het eerst
werd gepubliceerd in 1963.
De opzet van het boek is het verschaffen van
de benodigde basiskennis betreffende de tech-
nische aspecten van de röntgenologie, zoals
kennis van aard en wijze van ontstaan van
röntgenstraling, stralingsgevaren en stralings-
beschermende maatregelen, werking en moge-
lijkheden van röntgenapparatuur, in het bij-
zonder die met een beperkt vermogen, het
maken van röntgenfoto\'s en wat daar allemaal
aan te pas komt, zoals opnamerichtingen, be-
lichtingswaarden, filmmateriaal, versterkings-
schermen, roosters, doka techniek etc.
Het boek verstrekt geen informatie over

röntgenanatomie en interpretatie. De opname-
technische aspecten zijn vooral gerelateerd
aan het kleine huisdier, alhoewel ook de grote
huisdieren niet geheel vergeten werden. De
schrijvers gaan zeer doelgericht te werk, ver-
strekken alleen praktische, beknopte, soms
wat te ongenuanceerde informatie, die zich
overigens zeer gemakkelijk laat lezen.
Het is dan ook zeer geschikt om te dienen als
steun en uitgangspunt voor elke veterinair die
van plan is zich praktisch met de röntgenolo-
gie bezig te gaan houden.
Voor het verkrijgen van een wat breder en
algemener inzicht in dit vak is het echter be-
slist onvoldoende.

Opgemerkt dient te worden dat het hoofdstuk
over contrasttechnieken zo summier is, dat er
nauwelijks enige praktische waarde aan kan
worden toegekend. Bovendien behoort voor het
tot stand brengen van een urineblaascontrast
geen metalen catheter te worden gebruikt,
zoals op blz. 187 wordt gesuggereerd, maar
een flexibele contrastcatheter.

Dit boek over rabies, geschreven door 8 En-
gelse onderzoekers, is primair bedoeld om in
eigen land op duidelijke en objectieve wijze
de medische en biologische aspecten te be-
lichten. Het boek zal ongetwijfeld in een be-
hoefte voorzien, want in Groot-Brittannië
worden al enkele jaren heftige discussies rond
rabies gevoerd. De aandacht richt zich hierbij
vooral op de gevaren van deze ziekte en op
de maatregelen die nodig zijn om de import
op het eiland te voorkomen. Op buitenstaan-
ders maakt het geheel wel eens een over-
dreven indruk en wordt soms spottend ge-
sproken van een rabiophobia brittanica.
In het eerste hoofdstuk wordt rabies als
wereldgezondheidsprobleem behandeld, waar-
in op duidelijke wijze bijzonderheden worden
vermeld over de Pathogenese, de diagnose en
de epidemiologie met aparte aandacht voor
de rol die „wildlife" hierin meer en meer gaat
spelen.

Vervolgens worden door twee virologen de
eigenschappen van het rabiesvirus belicht, zo-
als de classificatie, de morfologie, de bio-
chemische eigenschappen, de virusreplicatie
en virussynthese en de relatie met rabies-like
virussen, zoals het Lagos bat virus, het Ni-
gerian horse virus, het Obodhiang en kotonkan
virus en het Mokola virus.
Daarna volgen 2 hoofdstukken waarin uitge-
breid de kliniek bij mens en dier wordt be-
handeld. Interessant is zeker dat hier de
ziektegeschiedenissen worden vermeld van de
beruchte honden „Fritz" en „Whiskey", waar-
bij zich in 1969 rabies ontwikkelde na afloop
van de quarantaineperiode in Engeland.
Aan het hoofdstuk over wildlife rabies gaat
een behandeling van de biologie van de vos
vooraf. De verschillende inzichten over de
epidemiologische rol van de vos, het effect van
de reductie van de vossenpopulatie en de con-
sequenties van de wildlife-dreiging in Europa
worden op correcte wijze behandeld.
Het boek wordt besloten met een hoofdstuk,
waarin op duidelijke wijze de gegevens over
de immuniteit en de voor- en nadelen van de
beschikbare rabiesvaccins voor mens en dier
worden genoemd.

Samenvattend kan worden gezegd dat in dit
zeer leesbare boekwerk zo objectief mogelijk
maar toch kort en bondig de belangrijkste ge-
gevens over rabies worden vermeld, ontdaan
van moeilijker verteerbare specialistische de-
tails. Als zodanig kan dit boek ook in Neder-
land een waardevolle aanwinst zijn voor allen
die met de problematiek van rabies worden
geconfronteerd, temeer omdat deze problema-
tiek na de entree van de wildlife rabies in
Nederland in 1974 voor velen plotseling weer
actueel is geworden.

Naar aanleiding van een inleiding van R. W.
Rushton, voorzitter van de FEDIAF Pu-
blic Relations Working Party zou ik het vol-
gende onder Uw aandacht willen brengen.
De petfood industrie in Engeland heeft een
positieve relatie ontwikkeld met de veterinaire
beroepen gedurende de laatste jaren, zowel via
zijn vereniging als via individuele onderne-
mingen.

Doordat vertrouwen en wederzijds respect
groeiden, is de mate van samenwerking echter
aanzienlijk gestegen. Dit kwam tot uiting in
projecten zoals de industriële bijdragen voor
wetenschapswerk aan de Universiteiten en in
het beroep; en plaatselijke, regionale en na-
tionale conferenties die de verschillende orga-
nisaties samenbrengen welke geïnteresseerd
zijn in huisdieren en de samenleving.
In 1974 nam de Engelse Vereniging van
kleine huisdieren praktici (B.S.A.V.A.) bijv.
een initiatief, dat leidde tot de uiteindelijke
oprichting van het gezamenlijk Advies Co-
mité voor huisdieren in de samenleving in
Engeland.

De Engelse Petfood Fabrikanten Vereniging
was lid van dit Comité. Als ook de veterinaire
beroepen, de fokkers, de dierenbeschermings-
organisaties en gemeentelijke instellingen.
Het doel van deze commissie was met voor-
stellen te komen, die het huisdier in een juist
licht stelden ten aanzien van het leven in deze
tijd.

Een ander voorbeeld van deze speciale relatie
was de oprichting van een gecombineerde
commissie door de B.S.A.V.A. en de P.F.M.A.
om het Feline Urolithiasis Syndrome te bestu-
deren - een onderwerp van algemeen belang.
Dit brengt ons op een ander gebied van alge-
meen belang, namelijk de instandhouding van
een gezonde huisdierenstand.

In Engeland is het dieet voor het merendeel
van de huisdieren gebaseerd op geprepareerde
of bewerkte voeders.

De petfood industrie heeft daarom een duide-
lijke verantwoordelijkheid om een sortering
van nauwkeurig vooruitgeteste en uitgebalan-
ceerde diëten te ver\\\'aardigen met een be-
wezen nutritieve waarde.

Petfoods verschillen natuurlijk totaal van men-
selijk voedsel, daar ze gemaakt worden om
het leven van de dieren mogelijk te maken en
ze zijn in de meeste gevallen al diëten op
zichzelf.

De belangrijkste Engelse petfood fabrikanten
hebben de diervoeders, al meer dan 20 jaar,
op een zeer intensieve manier bestudeerd, om
ervan verzekerd te zijn, dat hun produkten
ook aan dit doel beantwoorden.
Dit onderzoek heeft plaats gevonden op de ver-
schillende proef centra (voor dieren) van de
individuele petfood fabrieken.
Dit werk houdt ook in het testen van de nu-
tritieve geschiktheid van de voeders, de
voorziening in de optimale vitamine-waarden,
stofwisselingsstudies, het beoordelen van nieu-
we vormen van proteïne en vlees alternatieven,
eiwitwaarden en de reactie van het dier op
dieetbestanddelen en voortplantingstesten, die
vereisen dat de dieren, hun nakomelingen en
weer de nakomelingen daarvan, groot ge-
bracht worden met een bepaald dieet waarin
de effectiviteit over verschillende jaren, door
regelmatig testen, bewezen kan worden. Ander
werk omvat proeven met het accepteren van
voedsel en huisvestingstudies.
Sommige van deze centra hebben „Product
Data Sheets" ontwikkeld en uitgegeven, die
basis informatie geven over bewerkte petfoods.
Er wordt een beschrijving van elk produkt
gegeven, samen met een lijst van de gebruike-
lijke ingrediënten, plus gegevens gebaseerd op
routine analyses.

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten verantwoor-
delijkheid van de redaktie; zij behoudt zich het recht voor de stukken te bekorten.

De Engelse dierenarts kan daardoor met zijn
patiënten, als zij kant-en-klaar-voer geven, de
voedselbehoeften van het dier op een gezag-
hebbende wijze bespreken. In Engeland is
deze dienst in wezen een kwestie van samen-
werking. Het stelt de industrie in staat, met
behulp en advies van dierenartsen, een di-
recte bijdrage te leveren aan de gezondheid
van het huisdier.

Er is ook een nauwe samenwerking in de sfeer
van voorlichting aan het publiek, die gecon-
centreerd is op de bevordering van verant-
woordelijkheid bij het houden van huisdieren.
Er is een grote hoeveelheid voorlichtings-
materiaal beschikbaar van de individuele fa-
brikanten. Dit bevat brochures met adviezen,
posters en dergelijke gegevens die beschikbaar
zijn voor het publiek via de spreekkamers van
de dierenartsen voor kleine huisdieren.
Vooral de hond is tegenwoordig in Engeland
in opspraak met betrekking tot zoönosen.
Een instelling die door de Engelse regering
gesubsidieerd werd, genaamd Health Educa-
tion Council, heeft een brochure uitgegeven
nl. „U en Uw huisdier". Deze brochure was
gemaakt zonder voorafgaande adviezen van de

Engelse diergeneeskundige verenigingen. Het
veroorzaakte veel commentaar in deze ver-
enigingen niet alleen doordat sommige dieren-
artsen vonden dat het slecht gesteld was,
maar ook omdat het overdreven was.
De brochure gaf in de introductie aan dat de
kansen voor de mens om besmet te worden
door een ziekte overgebracht door een dier,
niet hoog waren.

Op blz. 2 of 3, was het huisdier al de smet-
stofdirager van de builen-pest geworden.
De B.S.A.V.A. heeft een poging gedaan dit
recht te trekken op een nationale conferentie
in Londen, waar een Schotse arts, Dr. Peter
Mackenzie sprak over zoonotic diseases.
Dr. Mackenzie legde er de nadruk op dat
toxocariasis, samen met de andere zoonoses,
in perspectief gehouden moeten worden. Hij
gaf vergaande informatie op dit gebied en zei,
dat hij gedurende 30 jaar praktijk nooit een
geval van toxocariasis gezien had, waar worm-
kuren waren gegeven.

Eens te meer bewees de dierenartsenstand
zich in te zetten voor de zaak en status van
het huisdier in de moderne samenleving.

In augustus 1970 werd Nederland geconfron-
teerd met een epidemie van een bijzonder
kwaadaardige N.c.d.

De bestaande preventieve maatregelen bleken
niet in staat de ziekte te voorkómen. Op ver-
schillende instituten in Nederland kwam
onderzoek op gang.

Om dit onderzoek zoveel mogelijk te coördi-
neren, werd op 28 januari 1971 door de Ver-
gadering van Directeuren van Gezondheids-
diensten een commissie in het leven geroepen,
welke bestaat uit vertegenwoordigers van de:
•— Gezondheidsdienst voor Pluimvee;

In onderstaand verslag zullen de voornaamste
resultaten van de eigen research, praktijkerva-
ringen en informaties van derden worden
weergegeven.

Toen Nederland geconfronteerd werd met
deze kwaadaardige uitbraken van N.c.d. was
de eerste vraag of de oorzaak het klassieke
N.c.d.-vinis was of dat men hier te maken
had met een afwijkend vinistype.
Er zijn geen antigene verschillen vastgesteld
tussen het veldvirus en de gebruikelijke Hitch-
ner BI- en LaSota-entstoffen.
Wel treedt de uitgesproken kwaadaardigheid
van het nieuwe veldvirus sterk op de voor-
grond. De antigene eigenschappen van het
nieuwe virus zijn bovendien gelijk aan die
van het veldvirtis van de eerste N.c.d.-uit-
braak van de vijftiger jaren.

Het beoordelen van de bescherming door mid-
del van de H.A.R.-reactie geeft een redelijk
goede maatstaf.

immuniteit, die via het broedei van de moe-
derdieren op de nakomelingen overgaat.
De rest-immuniteit is die immuniteit, die nog
aanwezig is op het tijdstip dat een enting
plaatsvindt. De rest-immuniteit kan parentale
immuniteit zijn of kan zijn veroorzaakt door
een enting of een natuurlijke infectie.
De parentale immuniteit duurt maximaal
3 a 4 weken en varieert nogal (zelfs bij kui-
kens, afkomstig van koppels goed immune
moederdieren).

Gezien deze variatie kan men niet geheel op
deze bescherming vertrouwen en moet men
daarmee rekening houden bij de georganiseer-
de bestrijding.

N.c.d. kan voorkomen worden door milde,
levende virusstammen aan pluimvee toe te
dienen, waardoor antistoffen worden opge-
wekt die het dier een bescherming bieden.
De entstoffen zijn te onderscheiden in het
lentogene type en het mesogene type.
Tot het lentogene type behoren o.a.:

Beide entstoffen veroorzaken geen of een
milde entreactie. In Nederland is het gebruik
van deze entstoffen toegestaan.
Tot het mesogene type behoren o.a.:
— de Beaudette-entstof (ook Roakin ge-
naamd);

Beide entstoffen zouden bij tevoren niet ge-
ente dieren de oorzaak kunnen zijn van ern-
stige entreacties. Er zou wel een goede im-
muniteit ontwikkeld worden. De mesogene
entstoffen mogen echter in Nederland niet
worden toegepast.

Uit laboratoriumexperimenten maar ook in
de praktijk bleek duidelijk, dat de in Neder-
land in de handel zijnde Hitchner-entstoffen
niet gelijkwaardig zijn in beschermend vermo-
gen. Bij nader onderzoek werd deze conclusie
bevestigd.

Alle onderzoeken, uitgevoerd met Hitchner-
entstoffen, zijn eveneens ondernomen met
I.aSota-entstoffen. Er zijn minder duidelijke
verschillen tussen de LaSota-entstoffen van
de verschillende producenten vastgesteld dan
lussen de Hitchner-entstoffen.

Het is niet gebleken, dat mesogene entstoffen
een betere bescherming garanderen dan len-
togene entstoffen.

Ten aanzien van de Hitchner-entstoffen is
een nadere omschrijving van de verschillende
soorten dringend gewenst.
Ten aanzien van de LaSota-entstoffen van de
verschillende producenten lijken de verschil-
len minder groot te zijn.

In het verleden waren de enige entmethoden
die in Nederland werden toegepast de drink-
water-enting en de neus- en/of oogdruppel-
enting.

Voor de praktijk was praktisch alleen de
drinkwater-methode van belang.
De drinkwater-entingen geven vaak teleur-
stellende resultaten.

Bij de spray-enting met behulp van een rug-
spuit of (alleen voor enting op de le levens-
dag) handspray-apparaat zijn de resultaten
wat meer uniform en wordt gemiddeld een
hoger niveau van antistoffen bereikt.
Een spray-enting met de Atomist bij volwas-
sen dieren resulteert in hoge H.A.R.-titers
(2^0) tijdens een periode van ± 12 maan-
den.

De intramusculaire enting van volwassen die-
ren met de levende LaSota-entstof gaf een
hoger H.A.R.-titer gedurende 9,5 maanden
(niet langer gecontroleerd). Alle koppels na-
komelingen hadden gedurende deze periode
hoger H.A.R.-titers van gemiddeld
Intramusculaire entingen met olievaccin bii

5 maanden oude dieren geven aanleiding tot
zeer hoge H.A.R.-titers gedurende een pe-
riode van tenminste 12 maanden (2\'" of
hoger), mits vooraf gegaan door tenminste
één enting met levende N.c.d.-entstof.

Sinds 1970 zijn vele entschema\'s in de prak-
tijk toegepast. Een entschema, waarbij de
entingen plaats vonden vóór de 4e dag én op
de 26e tot 28e dag, uitgevoerd door middel
van de spray-methode met Hitchner-entstof
van de Fa. de Zeeuw of een hiermee verge-
lijkbare entstof op basis van een (aangepaste)
LaSota-stam, biedt in het algemeen goede be-
scherming tegen N.c.d.

Per 29 juli 1975 is door de Stichting een
nieuw entschema aangewezen waarin voor
slachtkuikens één enting wordt aangegeven
op de 7e t/m 10e dag met Hitchner- of La-
Sota-vaccin. Bovendien werd met ingang van
genoemde datum het gebruik van Hitchner-

vaccins op basis van Bl-vaccinstammen voor
de enting van alle categorieën pluimvee offi-
cieel verboden.

Eén enting bij slachtkuikens werd gekozen
wegens de gunstige N.c.d. situatie. Overigens
met de aantekening, dat dit entsciiema geen
volledige bescherming van de eerste tot de
laatste levensdag kan bieden. Bovendien is
uit onderzoek gebleken, dat bij een éénmalige
enting een betere bescherming (namelijk ±
92%) wordt verkregen als de eerste enting
op de 7e-10e levensdag wordt uitgevoerd, dan
wanneer op de le-4e levensdag wordt gevac-
cineerd (± 56% bescherming).

Een entschema met lentogene-entstoffen
(Hitchner of LaSota), dat een 100%-ige be-
scherming biedt, is nog niet gevonden.
De grootst mogelijke zekerheid om dieren
op het juiste ogenblik te enten en daardoor
de relatief hoogste bescherming te verkrijgen
is bij herhaling het niveau van de antistoffen
vast te stellen en aan de hand hiervan een
entadvies te verstrekken.

Bij het aangewezen entschema van juli 1975
voor reproduktie- en legdieren werd de Ie
enting verplicht gesteld op de Ie t/m 10e dag,
de 2e enting op de 26e t/m 38e dag. Repro-
duktiedieren worden van de 10e week af op
basis van bloedonderzoek geënt.
Voor leghennen bestaat een verplichte 3e en-
ting op de leeftijd van 15 t/m 18 weken.
Voor de eerste twee entingen kan men zowel
LaSota als Hitchner entstof kiezen en die toe-
dienen als spray-vaccinatie. Voor de 3e en-
ting is gebruik van de LaSota-entstof toege-
staan door middel van spray of intramuscu-
laire injectie, alsmede de intramusculaire in-
jectie van geïnactiveerde entstof.

Een spray-enting kwam in plaats van de
drinkwater-enting; als entstoffen werden
Hitchner of LaSota geadviseerd en het tijd-
stip voor de enting was vastgesteld op 1,5
en 12-13 weken leeftijd. Met dit systeem kan
men een goede bescherming zowel als een
goede serologische respons bereiken.
In het entschema van juli 1975 werd de 2e
enting achterwege gelaten.

Een landelijk entschema pas in principe al-
leen maar voor een ideale koppel dieren en
houdt geen rekening met variaties in gezond-
heid, immuunstatus of met verschillen in voe-
ding, huisvesting en verzorging tussen de kop-
pels.

Het juiste moment voor vaccinatie van een
koppel dieren kan vastgesteld worden aan de
hand van de immuunstatus.
Voor de adviezen werden beoordelingsnor-
men gehanteerd. Deze werden door de com-
missie mede opgesteld op grond van onder-
zoek naar de minimale en maximale rest-
immuniteit (H.A.R.-titer) van individuele
dieren, waarbij van een enting gunstige im-
mulogische response verwacht mag worden
en op grond van challenge proeven van indi-
viduele dieren, waarbij vastgesteld werd bij
welke rest-immuniteit nog sprake is van vol-
ledige bescherming.

Bij het invoeren van de Verordening N.c.d.-
bestrijding 1974 werd het entschema voor re-
produktiehoenders en -kalkoenen voor een
belangrijk deel gebaseerd op een verplicht
immuniteitsonderzoek.

N.c.d. is een zeer besmettelijke ziekte. Ten
aanzien van de verspreiding is een zo volledig
mogelijke kennis onontbeerlijk om te komen
tot doelgerichte hygiënische maatregelen.
Hiervoor zijn verschillende onderzoeken ver-
richt.

Verticale transmissie is ondanks herhaalde
pogingen nooit aangetoond. Dit sluit kontakt-
besmetting uiteraard niet uit. Uit twee expe-
rimenten, waarbij respectievelijk circa 50 en
circa 80 slachtkuikenbedrijven betrokken
waren, is gebleken dat een gebiedsgewijze
opzet inderdaad de kans op uitbraak van
N.c.d. aanzienlijk reduceert.

Effectief zijn gebleken een waterige oplossing
van 2% natriumhydroxyde, 2% kaliumhydro-
xyde, 1 % natrium-p-tolueensulfonchlooramide
("chlooramine T") en 0.8% natriumdichloor-
isocyanuraat, alsmede formaldehyde-damp of
-nevel en paraformaldehyde-damp.

In het tijdperk 1970-1975 werd de pluimvee-
houderij in Nederland geconfronteerd met de
opkomst en teruggang van een N.c.d. epiorni-
thotie. Het verdwijnen van N.c.d. bij de Ne-
derlandse pluimveestapel is enerzijds te dan-
ken aan de natuurlijke cyclus van de ziekte
en anderzijds aan het gevolgde bestrijdings-
systeem. Dit bestrijdingssysteem is door de
Commissie Koördinatie N.c.d.-Onderzoek op
basis van vele laboratorium- en praktijkproe-
ven opgebouwd en in de loop van de jaren
steeds aan de opgedane kennis en ervaring
aangepast.

Gezien het stijgend aantal informaties dat
door dierenartsen wordt gevraagd indien zij
worden geconfronteerd bij een vergiftiging
lijkt het zinvol een beeld te geven van de
dieren en de soort intoxicaties.
In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van
het aantal informaties en de personen die om
informatie hebben gevraagd.

Bestrijdingsmiddelen (666)
In deze groep kwamen 298 honden voor.
Gezien het opvallend hoge aantal bestrijdings-
middelen waarover informatie werd gevraagd
hebben wij in tabel 4 een verdeling in groe-
pen weergegeven. De meeste vergiftigingen
bleken te worden veroorzaakt door rodentici-
den (tabel 5) en vooral door anticoagulantia.

Gedurende het tijdvak 1970-1977 werd door
971 dierenartsen informatie gevraagd. Het
aantal getroffen dieren bedroeg 3239 waar-
onder 2000 kippen, die wij in de tabel voor
één telden en die waarschijnlijk een bestrij-
dingsmiddel in het voer hadden gekregen.
Een week na de gevraagde informatie sturen
wij een invulformulier met 5 korte vragen
over het verloop %\'an de intoxicatie. Helaas
ontvingen wij slechts 409 follow-ups terug,
zodat het mogelijk is dat veel belangrijke in-
formatie verloren is gegaan. Het grootste
aantal informaties had betrekking op honden,
zoals blijkt uit tabel 2.

Ten gevolge van het nuttigen van bestrij-
dingsmiddelen blijken volgens de terugontvan-
gen formulieren 88 dieren waaronder 38 hon-
den en 13 katten te zijn overleden. Door anti-
coagulantia 5 honden en 2 katten, terwijl nog
3 honden overleden ten gevolge van een thal-
lium intoxicatie. Mollendood dat strychnine
bevat eiste vele slachtoffers onder honden en
katten nl. 12 honden en 4 katten en men kan
zich afvragen of hier intentionele vergiftigin-
gen in het spel zijn. Volgens onze gegevens
zou in het convulsieve stadium van een strych-
nine resp. crimidine (Castrix®) intoxicatie
toediening van vitamine B» subcutaan levens-
reddend zijn.

Door het zo gevreesde herbicide paraquat
(Gramoxone(g)) stierven van de 21 dieren
waarover informatie werd gevraagd 4 hon-
den, 1 kat en 3 schapen.

De intoxicaties met geneesmiddelen waarover
informatie werd gevraagd kwamen wat fre-
quentie en soort betreft overeen met de ge-
gevens die wij in de humane toxicologie aan-
treffen. Ook met deze middelen vielen bij de
honden de meeste slachtoffers nl. 11 van de
186. In tabel 6 hebben wij een indeling ge-
maak in soort geneesmiddelen, waarbij van de
psychofarmaca vooral de benzodiazepines,
o.a. Librium® en Valium® met 48 infor-
maties de grootste groep vormden.

Huishoudmiddelen [196)
In deze groep kwamen 72 honden en 29 kat-
ten voor. Tabel 7 toont een indeling in groe-
pen. Met corrosiva bedoelen wij die middelen
die een etsende werking hebben op de slok-
darm. Eén hond overleed ten gevolge van
een oesophagusverbranding na het drinken
van een allesreiniger. Om de huisvrouw meer
tijd te verschaffen komen er steeds agressiever
middelen die het reinigen van het huis ver-
snellen, op de markt, waarvan kinderen en
huisdieren het slachtoffer dreigen te worden.
Door het wassen van dieren met een te sterke
Lysol® oplo.ssing stier\\en één hond en één
kat. Lysol® wordt evenals andere fenolen
door de huid opgenomen waardoor een syste-
mische vergiftiging kan optreden, de getroffen
dieren vertoonden o.a. convulsies.

Wat de cosmetica betreft werd informatie ge-
vraagd over 20 honden en 1 kat. Begrijpe-
lijkerwijs kwamen in deze groep slechts kleine
huisdieren voor. Van de honden hadden er
13 G-11 zeep gegeten. Ten gevolge hiervan
stierf 1 hond onder het beeld van convulsies
en ademhalingsmoeilijkheden (type Kuss-
maul), terwijl ook perifere verlammingen
werden gemeld.

Hoewel het grootste aantal nl. 38 informaties
werd gevraagd over honden en katten die een
giftige plant zouden hebben gegeten, vielen
de meeste slachtoffers onder het grootvee.
Twee paarden na het vreten van de bast van
de acacia, 1 paard en 1 koe na het consu-
meren van de taxus baccata. In tegenstelling
tot de bij de mens waargenomen verschijnse-
len die zich beperken tot irritatie van de
slijmvliezen van mond en keel, soms glottis-
oedeem en gastroenteritis, ziet men na het
eten van Dieffenbachia soorten bij dieren
convulsies en ademhalingsmoeilijkheden. Een
poes overleefde het eten van een Dieffen-
bachia blad niet.

Veterinaire middelen (28)
Van de 19 honden uit deze groep stierven er
3 door overdosering van een piperazine bevat-
tend wormmiddel.

Deze groep bevat een verscheidenheid van niet
te differentiëren middelen van adderbeet tot
het opeten van een spons.

Wij hebben getracht een kort overzicht te
geven van de soort informatie die bij het Na-
tionaal Vergiftigingen Informatie Centrum
(N.V.I.C.) wordt gevraagd. Tot het geven
van informatie aan artsen, apothekers en
dierenartsen is het N.V.I.C. dag en nacht be-
reikbaar onder 030-789111 toestel 1222 en
1375 waarbij men in aanmerking moet nemen
dat de therapeutische adviezen grotendeels
zijn gebaseerd op ervaring opgedaan in de
humane toxicologie.

1 Prof. Dr. A. N. P. van Heijst en Mevr. S. A. Pikaar; Uit het Nationaal Vergiftigingen
Informatie Centrum van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid, Bilthoven.

In vervolg op pag. 596 van dit tijdschrift
volgt onderstaand nog enige informatie be-
treffende het Congres van de British Veteri-
nary Association.

General and social programme
The general and social programme for the
Congress to be held at the University College
of Swansea from September 18 to 23 is set out
below. An attractive- campus set in parkland
on the shores of Swansea Bay, the University
College provides all the usual Congress faci-
lities together with an opportunity to visit the
beautiful countryside of the Gower Peninsular
and the Brecon Beacons.

The theme of the scientific programme is
"Alerting the profession to new opportunities"
and covers three simultaneous sessions
throughout the week together with two spe-
cialist seminars. An outline programme was
published in The Veterinary Record, April 2,
and a more detailed programme will be pub-
lished soon.

The focal point of the Congress will be the
exhibition of products and services which will
be held in a pavilion situated close to lecture
theatres and the restaurant.
Residential accommodation will be available
for delegates on the campus.
The local committee has arranged a compre-
hensive programme of tours to places of local
interest during the week, and details of these
wil appear in a later issue. The registration
form for Congress, together with a booking
form for tours and other events will be sent to
all members as an insert in the journal to-
wards the end of June.

The BVA and the South Wales Division look
forward to yet another memorable congress
and to welcoming members to Wales.

Address by the Bishop of Swansea
20.45 "At Home"—University—given by
the South Wales Division, BVA, and
the University College of Swansea

scientific exhibitions
11.45 Scientific sessions
14.00 Tour of Swansea City
14.00 Tour of Gower peninsula
14.30 Scientific sessions
21.00 Ladies Guild danse. Top Rank Suite,
Swansea

Tour to Dolbantau fish hatchery and
Felinfach creamery and new butter
making plant
Scientific sessions
Tour to anthracite mines
Seminar on selection an anaesthetics
for less common species
ABVSW lunch (guest speaker. Miss
Lorna Dutton)
Scientific sessions

Veterinary History Society meeting.
"Mediaeval sheep husbandry—some
epidemiological and physiological as-
pects"— Mr. T. H. Lloyd
Civic reception, Brangwyn Hall,
Swansea

All day Golf competition
09.30 Scientific sessions
09.30 Tour to Penscynnor wild life park
10.00 Sea angling trips
11.30 Wooldridge Memorial Lecture
14.30 Scientific sessions
16.00 Association of Veterinarians in In-
dustry meeting
18.30 Welsh evening "Cawl" supper, Llanga-
dog

Cardiff
09.30 Scientific sessions
11.30 Seminar on general surgery
14.30 Scientific sessions
20.00 President\'s Reception, University

09.30 Scientific sessions
11.30 Annual general meeting
12.30 BVA Council meeting
12.30 Close of Congress

The IVth World Conference on Animal Pro-
duction will be held from 20th to 26th August
1978, in Buenos Aires, Argentina.
The following tentative programme has been
established:

(General Discussion)
The Construction and Development of Ani-
mal Production Systems (General Discus-
sion)

The Identification and Description of Animal
Production Systems as a basis for the appli-
cation of research results
The Availability of Feeds for Animal Produc-
tion Systems. More efficient use of available
resources for world food production (Gene-
ral Discussion)
Wednesday, 23rd

The Role of the Available Animals for the
efficient use of available resources (General
Discussion)

Animal Health and Disease Control within
animal production systems (General Dis-
cussion)

Socio-Economic Variables -within System -
Influence of economic, financial and social
factors on animal production systems (Ge-
neral Discussion)
Modelling as a tool for the identification and

description of existing systems of animal
production (General Discussion) (WAAP
Council Meeting)

Contributed Papers at Simultaneous Meetings
(Breeding and Genetics, Nutrition, Pasture
Utilization, Physiology of Reproduction and
Adaptation to the Environment)

The Socio-Economic Context within different
systems of animal production. Limitations
in the use of production systems by econo-
mic, sociological and political factors.
Implementation of Livestock Development

Conference\'s Summary and Conclusions Ge-
neral Discussion about the Summary and
Conclusions
Closing Act

Contributed papres may be offered under any
of the themes headings in the programme or
within the fields of pasture utilization, nutri-
tion, breeding and genetics, physiology of re-
production and adaptation to the environ-
ment.

All papers that are accepted will be published
and will be available to participants before
the Conference, but it will not be possible for
all of these papers to be presented indivi-
dually.

Manuscripts have to be sent to the General
Secretariat, IV Conferencia Mundial de Pro-
duccion Animal, CENA S.A., Corrientes
1115 - 2°P., 1043 Buenos Aires, Argentina,
before 30th November 1977.

In het voorjaar van 1975 stelden de di-
recteur van de Veeartsenijkundige Dienst
en de secretaris van de Stichting Ge-
zondheidszorg voor Dieren een werk-
groep in ter nadere bestudering van de
sinds de stalperiode 1972-1973 in Neder-
land optredende besmettelijke runder-
ziekte infectieuze bovine rhinotracheïtis,
afgekort I.B.R.

I.B.R. verloopt als een acute infectie-
ziekte, die bij runderen van elke leeftijd
kan optreden.

Sinds de vijftiger jaren komt de ziekte op
grote rundveebedrijven in Amerika veel-
vuldig voor. In Europa werden slechts
geïsoleerde gevallen gesignaleerd en in
Nederland was de ziekte nog niet aange-
troffen.

In 1970 werd het ziektebeeld voor het
eerst op grote schaal in België waarge-
nomen, waar van Canadese griep werd
gesproken. In de winter van 1972-1973
werden de eerste gevallen in Zuid-Hol-
land gesignaleerd.

Sindsdien heeft de ziekte zich in ons land
voortdurend uitgebreid en vormt thans,
vooral gedurende het stalseizoen, een
groot probleem voor de veehouders. Dit
gaf aanleiding tot ongerustheid, zowel
bij de overheid als bij het georganiseerde
bedrijfsleven.

De werkgroep, bestaande uit vertegen-
woordigers van het C.D.I., de Stichting
Gezondheidszorg voor Dieren en de
V.D., kreeg tot taak op korte termijn een
nationaal advies over de bestrijding van
de ziekte uit te brengen.
In november 1975 werd het rapport van
de werkgroep uitgebracht, dat aan de
dierenartsen werd toegezonden. De in dit
rapport neergelegde adviezen hebben de
afgelopen jaren een waardevolle bijdrage
tot de bestrijding geleverd.

Desondanks heeft de ziekte zich in Ne-
derland nog uitgebreid, hoewel het op-
treden duidelijk minder is geworden.
Deze ontwikkeling deed de vraag rijzen
of de adviezen, vervat in het rapport,
nog wel voldoende op de huidige situatie
aansluiten en was aanleiding de betrok-
ken werkgroep uit te nodigen, te be-
kijken of een nadere bestudering van de
situatie en naar aanleiding daar\\\'an de
advisering eventueel aan te passen, zin-
vol zal zijn.

Varkenspestmaatregelen gewijzigd
Voorbereidingsgroep voor evaluatie en advisering bijeen

Zoals in het vorige nummer werd ge-
meld, deden zich in juni tien uitbraken
van varkenspest voor in één van de var-
kensrijkste gebieden van Noord-Brabant.
De meeste gevallen kwamen voor te Boe-
kel en in deze gehele gemeente werd met
ingang van 11 juni een vervoersverbod
voor varkens ingesteld en werden alle in
dit gebied aanwezige varkens aan een
verplichte vaccinatie onderworpen. Deze
noodenting was begin juli voltooid,
waarna met de verplichte na-enting
werd begonnen.

Rond een aangetast biggen-overslagbe-
drijf te Nistelrode werd op 18 juni in een
ruim gebied een vervoersverbod voor
varkens ingesteld. Met ingang van 4 juli
werden de vervoersverboden in en rond

de gemeenten Boekei, Nistelrode en Sint
Oedenrode opgeheven.
Op 1 juli deed zich een nieuwe uitbraak
voor te Sprundel, gelegen in het minder
varkensrijke gebied van West-Brabant.
Op dit bedrijf waren circa 300 mestvar-
kens aanwezig. Het had zo\'n negen toe-
leveringsadressen, waaronder twee han-
delaren.

Op 4 juli werd op een bedrijf in de ge-
meente Zeeland, ten oosten van Nistel-
rode gelegen, varkenspest geconstateerd,
nadat het bij tracering al enkele weken
onder ernstige verdenking had gestaan,
zonder dat varkenspest kon worden vast-
gesteld.

Met ingang van 11 juli is het vervoer
van slachtvarkens in Nederland onder
voorwaarde vrij gegeven. Die voorwaarde
is dat wanneer de zóne-grens tussen het
ingesloten gebied van midden Nederland,
waar ruim anderhalf mijoen varkens zijn
gevaccineerd en de rest van ons land
wordt overschreden, niet meer mag wor-
den bijgeladen.

Na zone-overschrijding mag dus alleen
rechtstreeks naar een voorverzamelplaats,
een exportplaats of een slachthuis wor-
den vervoerd.

Aangewezen voorverzamelplaatsen zijn
Groningen, Zwolle, Utrecht, Leiden en
\'s-Hertogenbosch.

Voor het vervoer van de overige var-
kens zijn in verband met varkenspest de
volgende maatregelen gehandhaafd:

— zeugen mogen worden vervoerd naar
een slachthuis of naar één van de
reeds genoemde vooiverzamelplaat-
sen, van waar met een geleidebiljet
rechtstreeks naar een slachthuis moet
worden vervoerd;

— voor biggen tot 35 kilo en fok- en
gebruiksvarkens zwaarder dan 35 kilo
die niet hebben gebigd, zijn altijd
vervoersbewijzen noodzakelijk, ten-
einde het opsporen van de oorzaak
van een varkenspestbesmetting mo-
gelijk te maken;

— bijladen is toegestaan onder voor-
waarde dat alle varkens op één be-
drijf worden afgeleverd; varkens die
op één adres zijn opgeladen, mogen
op verschillende bedrijven worden af-
geleverd ;

— tussenopslag voor biggen is verboden;
voor fok- en gebruiksvarkens is het
slechts toegestaan, wanneer het ver-
blijf ten minste 21 dagen duurt;

— doorvoer van beide categoriën var-
kens door het ingesloten gebied van
midden-Nederland is alleen toege-
staan via de zogenaamde corridor
Arnhem-Nijmegen;

— bij aanvraag van een vervoersbewijs
binnen het ingesloten gebied in mid-
den-Nederland moet een na-entings-
bewijs worden overgelegd, dat niet
ouder mag zijn dan een maand.

Om te komen tot een nadere evaluatie
van de varkenspestuitbraken in de afge-
lopen jaren en ter advisering ten aanzien
van de preventie in de toekomst, is op
1 juli te Utrecht een voorbereidingsgroep
„Evaluatie en advisering varkenspestbe-
strijding" bijeen geweest.
De bespreking werd gehouden aan de
hand van een kort daarvoor door de
Stichting Gezondheidszorg voor Dieren
uitgebrachte ontwerp-discussie-nota van
die naam.

Ie. een evaluatie van de varkenspestuit-
braken in het verleden;
2e. een verbetering en aanpassing van
de varkenspestbestrijding, waarbij
speciaal wordt ingegaan op de mo-
gelijkheden van een preventieve en-
ting en op de mogelijkheden, ver-
kregen door toepassing van alge-
mene preventieve maatregelen om
de ziekte te voorkomen en te be-
strijden ;

Hierbij kwam ook een goede indentifi-
catie en registratie teneinde een juist in-
zicht in de bedrijfsomstandigheden te
kunnen verkrijgen en tracering van
ziekte-uitbraken mogelijk te maken, aan
de orde.

Praktizerende dierenartsen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het
voorkómen en bestrijden van varkenspest door als volgt te handelen:

— ziektegevallen, waarbij varkenspest niet uitgesloten kan worden geacht,
onverwijld melden bij de

— bij het stellen van de diagnose ziekte van Aujeszky ook denken aan de
mogelijkheid van varkenspest.

Vroegtijdige sectie en aansluitend laboratoriumonderzoek in alle gevallen
dat sprake kan zijn van varkenspest, voorkomt onnodig oponthoud in ont-
ruiming en ontsmetting van met varkenspest besmette bedrijven. Eén
ziektegeval, vooral als het te laat wordt ontdekt, kan vele andere tot gevolg
hebben.

Om te voorkomen dat de dierenarts zelf verspreider van smetstof wordt,
zal hij er goed aan doen de volgende minimum-eisen in het oog te houden:

Daar de injectienaald veel vaker oorzaak is van het overbrengen van
.tmetstof dan wel wordt verondersteld, is het beslist noodzakelijk voor
ieder bedrijf een andere gesteriliseerde naald en injectiespuit
te gebruiken. In dit verband wordt ook gewezen op het gevaar van het
gebruik van één injectieflacon op meer dan één bedrijf.

De prakticus dient zoveel mogelijk te bevorderen dat de veehouder hem
bij ieder bezoek speciale bedrijfskleding ter beschikking stelt. Een aantal
schone ja.\'isen moet echter wel tot de standaarduitrusting van de prak-
tizerende dierenarts worden gerekend voor het geval deze bedrijfskleding
niet aanwezig is.

Ook hiervoor geldt dat zoveel mogelijk van bedrijfsschoeisel gebruik
wordt gemaakt. Voor gevallen waar dit niet mogelijk is, dienen de be-
drijven te worden betreden met gummi-laarzen, liefst voorzien van
gladde zolen.

Zowel bij aankomst als vertrek moeten deze worden ontsmet met een
goed ontsmettingsmiddel. Het geijkte middel tegen varkenspestvirus is
natronloog in een 1 a 2% oplossing. Hiertoe is het noodzakelijk dat de
veehouders duidelijk wordt gemaakt dat zij tenminste zelf voor een bak
met dit desinfectans zorgdragen.

Volledigheidshalve moet nog worden opgemerkt dat niet mag worden
vergeten bij het verlaten van ieder bedrijf de handen goed met zeep te
wassen en daarbij het liefst desinfecterende zeep te gebruiken. De even-
tueel op het bedrijf gebruikte thermometer (met huls) moet dan gelijk-
tijdig worden gereinigd en ontsmet.

Van het goede voorbeeld van de dierenarts met betrekking tot de hygiëne,
zal ongetwijfeld een stimulerende werking uitgaan op andere bedrijfs-
bezoekers en op de veehouder en diens huisgenoten zelf.

De F.A.O. roept gegadigden op voor de
functie van Animal Health Officer als
secretaris van de Europese Commissie
voor de controle op mond- en klauwzeer.
Onder leiding van de directeur van de
Animal Production and Health Division
en in samenwerking met het hoofd van
de Animal Health Service van de organi-
satie te Rome, zullen diverse taken moe-
ten worden uitgevoerd op het terrein van
het voorkomen van en de controle op
mond- en klauwzeer, zowel binnen als
buiten Europa.

BESMETTELIJKE DIERZIEKTEN
Dierziekten-bulletin no. 12 van de Veeartsenij-
kundige Dienst, over het tijdvak van 16 tot
30 juni 1977, vermeldt de volgende gevallen
van besmettelijke dierziekten in Nederland.

Noord-Brabant 1 geval
van circa tien jaar in epizoötiolo;ie, vi-
rologie, vaccinatieprocedures en abora-
toriumtechnieken op het terreii van
mond- en klauwzeer.
Praktische kennis van Engels, Fians of
Spaans is noodzakelijk, evenals oemen-
taire kennis van één van de ovecge ta-
len. Kennis van andere Europesf talen
strekt tot aanbeveling.
De duur van de benoeming bediaagt 5
jaar.

Het salaris loopt exclusief toeslagïn van
24.298 tot 31.355 dolar netto per aar.
Nadere inlichtingen over deze vtcature
kunnen worden verkregen bij ir. Stof-
fels, Ministerie van Landbouw m Vis-
serij, Bezuidenhoutseweg 73, Den Haag,
tel.: 070 - 79 26 86.

AFRIKAANSE VARKENSPEST
Spanje meldde over de tweede helft vin april
123 uitbraken van Afrikaanse varlenspest.
In totaal waren op de aangetaste bedrijven
28.122 varkens aanwezig, waarvan (r 5.200
aan de ziekte stierven en 22.922 werdtn afge-
maakt.

In de eerste helft van mei waren dezt cijfers:
49 aangetaste bedrijven met 5.329 /arkens.
Gestorven 522 en opgeruimd 4.807.

Naar pas thans bekend is geworden, hebben
zich op 13 mei, vijf maanden nadat iet land
vrij was verklaard van mond- en klauwzeer,
in Italië opnieuw twee gevallen va.T ce ziekte
voorgedaan.

Eén geval kwam \\oor op een beJri f in de
gemeente Terrasani, provincie Palermo, waar
alle aanwezige 117 varkens werden afjemaakt
en vernietigd.

Een tweede geval deed zich voor jp een be-
drijf met 90 runderen in de gemeente Graf-
fignana, provincie Milaan. Een net-gevacci-
neerde vaars werd aangetast.
In beide gevallen betrof het mond- en klauw-
zeer van het type Oi.

1— 6, 8th Pan American Congress of Veterinary Medicine and Zootechnics, Santa Do-
mingo. (pag. 766)

22—26, Vlllth International Symposium on Comparative Leukemia Research, Amsterdam.

22—27, 28ste Study-meeting van de Europese Zoötechnische Federatie te Brussel (Congres-
paleis). Inlichtingen Secr. Ned. Zoötechn. Ver., tel. 070-98 85 49. (pag. 653)

24—26, Ned. Ver. voor Voedingsmiddelen en Levensmiddelentechnologie: In samen\\.\'er-
king met K.N.C.V. Zomercongres „Chemie en Gezondheid", Universiteit Nij-
megen.

6— 9, International Study Week Present-Day Bovine Production, Gembloux. (pag. 595)
8, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

10, Najaarsdag Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, 9.30 uur, Hotel „Hoog
Brabant", Utrecht.

11—16, 7e Internationaal symposium van de World Association of Veterinary Food Hy-
gienists. Garmisch Partenkirchen (Fed. Republiek Duitsland), (pag. 353)

15, Gezamenlijke vergadering van de Groep Volksgezondheid en de Ver. van Slacht-
huisdirecteuren, 10.15 uur. Jaarbeurs-congrescentrum, Utrecht.

16, Ned. Ver. voor Parasitologie. Najaarsvergadering, 9.30 uur, Gorlaeus laboratoria.
Leiden.

18—23, British Veterinary Association, Congress 1977, Swansea University, (pag. 596)

19—23. 12. Deutschen Tierärztetag, mit ATF-Fortbildungskongress, Hotel „Bayerischer
Hof", München, centr. thema: Veterinärmedizin - Verantwortung für Mensch und
Tier.

21—23, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelentechnologie: 7th European Food
Symposium „Product and Process Selection in the Food Industry", Eindhoven.

21—29, Tentoonstelling „Het Instrument", Amsterdam, (Coöp. Ver. „Het Instrument",
Soest).

28, Afd. Friesland K.N.M.v.D. Afdelingsvergadering, 14.00 uur, Oranjehotel, Leeu-
warden.

26—28, IVth International Symposium on Feline Infectious Disease, Alfort. (pag. 836)

29—1 okt., 26. Internationale Fachtagung für Fortpflanzung und künstliche Besamung der

30—1 okt. Jaarcongres 1977, tevens 124e Alg. Vergadering K.N.M.v.D., Hoogeveen.

6, XIV Wissenschaftlicher Kongress der DGE. (pag. 712)
8, Nationale Diergeneeskundige Dag, Kultureel Centrum Hasselt.

8— 9, XXIII. Jahrestagung über die „Zytoplasmatische Therapie und die Methoden der
Serum-Desensibilisierung". (pag. 712)

17—19, 23. Jahrestagung der Fachgruppe „Kleintierkrankheiten" der DVG (A), Wien,
(pag. 767)

30, Ned. Ver. voor Voedingsleer en Levensmiddelentechnologie: Gez. Symposium met
de Ned. Ver. v. Diëtisten. Jaarbeurscongrescentrum, Utrecht.
16—20, First Asian Pacific Conference Australian Small Animal Vet. Assoc., Singapore.
27—28, Symposium Immunologie, Lunteren. (pag. 843)

Ledenvergaderir.g, 10.15 uur. Jaarbeurs-congrescentrum, Utrecht.
1 3, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

9—10, Seminar und Praktikum „Chirurgie usw. an Pferd und Kleintieren (A), Wien.
13, Afd. Utrecht K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
13, Afd. Noord-Holland K.N.M.v.D. Ledenvergadering.
20, Afd. Overijssel K.N.M.v.D. Ledenvergadering.

14—16, Voorjaarsdagen 1978, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Amsterdam.
28—29, Ie Congres van de Europ. Vereniging van Paardenpraktici, Monte Carlo.

17—19, Voorjaarsdagen 1979, Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, Amsterdam.
Juni,

26—30, 20. Internationaler Milchwirtschaftlicher Kongress, Paris. (pag. 988)
Augustus,

16—19, X. Kongress der Weltgesellschaft für Buiatrik (A), Mexico City.
20—29, IVth World Conference on Animal Production, Buenos Aires.

3— 7, 5th International Symposium on Ruminant Physiology, Clermont-Ferrand, (pag.

Cornelis Adriaan de Groot werd geboren op
28 november 1919 te Driebergen, waar zijn
vader een gemengd agrarisch bedrijfje had.
Zoals gebruikelijk werd heel het gezin
ingeschakeld bij de uitoefening van het
bedrijf en ongetwijfeld heeft Kees hier zijn
liefde voor het dier en zijn volledige inzet
voor de veehouderij „met de paplepel"
ingegeven gekregen.

Na het behalen van het MULO-diploma
overreedden de leraren zijn ouders hem
door te laten leren, zodat hij vervolgens vlot
het HBS-B-diploma wist te behalen. Toen al
stond hem het ideaal van dierenarts voor
ogen, maar in het grote gezin ontbraken
daarvoor de middelen, zodat hij een
administratieve loopbaan moest kiezen.
Na het vervullen van zijn militaire
dienstplicht trad hij in het begin van de
oorlog in dienst bij een accountantskantoor
in Utrecht, waar hij in de avonduren verder
studeerde voor accountant. Met
onderbrekingen door een onderduikperiode
en deelname aan het verzet tegen de
bezetter van ons land, bleef hij de studie
ijverig voortzetten, hoewel het ideaal van
dierenarts bij hem bleef leven.
Toen dan ook na de oorlog de
studiemogelijkheden in Utrecht weer
geopend werden, besloot hij na uitvoerig
overleg met zijn verloofde de trouwplannen
voorlopig uit te stellen en het zuinig
gespaarde geld te besteden voor de nog
altijd fel begeerde studie in de
diergeneeskunde. Zijn belangstelling en ijver
waren groot genoeg en het
dierenartsdiploma werd dan ook vlot
behaald. De zo lang begeerde weg naar de
praktijk stond eindelijk voor hem open!
Kort na zijn afstuderen eind 1952, trouwde
Kees met Do van Essen en werd het
praktijkgedeelte Geesteren van wijlen
collega G. van Soest overgenomen. In deze
typische grote huisdieren praktijk vond hij al
gauw zijn draai en maakte hij zich bij zijn
cliënten in korte tijd algemeen gewaardeerd.
Zijn rustig vertrouwenwekkend optreden,
zijn uitstekende inzicht in alle veehouderij
problemen en zijn enorme inzet - hij zou
nooit weggaan voor hij een geval tot eigen
en ieders tevredenheid had opgelost -
maakten hem bij uitstek geschikt voor de
praktijkuitoefening. Zijn interesse voor
chirurgische ingrepen was groot en het
verrichten van een sectio caesarea was dan
ook een kolfje naar zijn hand. Voorts hadden
vooral de paardenfokkerij en de ruitersport
zijn belangstelling. Als voorzitter van het
Paardenfonds te Borculo en van de afd.
Gelderland van het New Forest Pony
Stamboek heeft hij veel van zijn schaarse
vrije tijd besteed en hier leefde hij met hart
en ziel in mee.

Maar ook de pluimveehouders in zijn praktijk
konden op hem rekenen en zo is hij een van
de eerste dierenartsen geweest, die \'s
winters lezingen en cursussen over
pluimveeziektenbestrijding hield. Een
Salmonella pullorum-infectie op een
vermeerderingsbedrijf werd er door hem -
dankzij een nauwgezet uitgevoerd
bloedonderzoek - prompt uitgehaald,
ondanks het feit, dat hij dit nog nooit eerder
had meegemaakt.

Als buurtcollega was hij steeds bereid waar
nodig bij te springen en heeft hij door
jarenlange zondag- en vakantie-
waarnemingen de beste herinneringen
achtergelaten.

De praktijk was zijn leven en daarvoor
zette hij alles opzij, maar dat ging ook
vaak ten koste van zichzelf. Na gedurende
18 jaren een bloeiende praktijk te hebben
opgebouwd en uitgeoefend, daarbij ijverig
terzijde gestaan door zijn vrouw, heeft hij

de zeer moeilijke beslissing moeten
nemen om het wat kalmer aan te doen en
te kiezen voor een wat geregelder leven.
Hij deed zijn praktijk over aan jongeren
en trad als rayondierenarts in dienst bij
de Gezondheidsdienst voor Pluimvee.
Ook daar kon hij zich inzetten voor de
veehouderij en zich wijden aan de
problemen van de praktische
pluimveehouderij, die zozeer zijn
belangstelling hadden.
Nooit zal een pluimveehouder of collega
vergeefs een beroep op hem hebben
gedaan, want de belangen van het bedrijf
gingen hem boven alles. Achteraf bezien
zelfs ook boven zijn eigen krachten.
Bovendien vervulde hij naast zijn
eigenlijke werk nog diverse functies in het
maatschappelijk en kerkelijk leven, terwijl
zijn gezin met vier opgroeiende kinderen
hem bijzonder dierbaar was, maar van
een wat kalmer leven kon feitelijk
nauwelijks sprake zijn.
Helaas bleken zijn krachten uiteindelijk
niet toereikend: tot tweemaal toe werd hij
getroffen door een hartaanval, waarvan de
laatste tragisch genoeg kwam op het
moment, dat hij meende ogenschijnlijk
hersteld de Kerstdagen weer thuis in het
eigen gezin mee te kunnen maken. Toch

nog geheel onverwachts kwam zodoende
een einde aan dit welbestede leven, dat
wij hem en zijn gezin zo graag nog wat
langer hadden gegund.
Wij missen in hem een bijzonder prettig
en gewaardeerd collega, die door zijn
rustige zekerheid alom vertrouwen,
aanzien en vriendschap genoot en van
wie wij als medemens en vriend de meest
prettige herinneringen hebben behouden.
Bij de begrafenis, welke in zijn geliefde
praktijkplaats Geesteren plaats vond en
bij de eraan voorafgaande kerkdienst
kwamen zeer velen van hun belangstelling
en medeleven getuigen.
Opvallend was het grote aantal
veehouders uit zijn oude praktijk: men
was hem nog niet vergeten!
Onze gedachten gaan in het bijzonder uit
naar zijn vrouw en de kinderen, die in
hem een bij uitstek centrale en leidende
vaderfiguur in het gezin zullen missen.
Wij wensen hun de kracht, het geloof en
de wijsheid toe om gezamenlijk datgene
verder af te maken en uit te dragen, wat
de wens en het streven van hun
echtgenoot en vader is geweest.

Aan de Rijksuniversiteit Utrecht
promoveerde op donderdag 23 juni1977 te
16.15 u u r de heer . e/ Harith el Sayed Baktash,
geboren in 1946 te Omdurman (Soedan), en
wonende te Lelystad, Westkaap 47, tot
doctor in de diergeneeskunde op het
proefschrift getiteld:

Observations on the Influence of the
Intermediate Host in experimental
Fascioliasis

Runderen en schapen, zowel in tropische als
in gematigde gebieden, lijden vaak aan
leverbotziekte.

In West-Europa is de veroorzaker daarvan
Fasciola hepatica maar in de tropen is het
een andere soort nl. F. gigantica. Beide
soorten gebruiken in hun kringloop
bepaalde slakkensoorten als tussengastheer
en veelal wordt ervan uitgegaan dat passage
van de parasiet alleen door één slakkensoort
mogelijk is.

In dit proefschrift is nagegaan in hoeverre
de passage van de parasieten ook door de

andere tussengastheer mogelijk is.
Door een bepaalde combinatie van
milieufactoren , speciaal de temperatuur,
lukte het hem om de tropische parasiet door
de Westeuropese tussengastheer te passeren
en omgekeerd.

Bij infectieproeven in konijnen, schapen en
runderen met larven die uit de slakken
waren vrijgekomen bleek dat de pathogene
eigenschappen van de parasietensoort ook
afhankelijk waren van de gebruikte
tussengastheer. Die pathogeniteits-
verschillen werden vastgesteld aan
afwijkingen van de proefdieren.
Omdat al gedurende langere tijd West-
europese veerassen in tropische gebieden
worden geïntroduceerd zijn kansen
aanwezig dat daarmee parasietensoorten.

oorspronkelijk beperkt tot de gematigde
luchtstreken, ook in tropische gebieden tot
problemen in de veehouderij aanleiding
kunnen geven.

De heer el Harith studeerde aan de
Universiteit van Khartoum waar hij in 1971
afstudeerde. In 1972 kwam hij naar
Nederland om aan de Utrechtse Universiteit
een ,,post-graduate" cursus te volgen. Sinds
1975 is promovendus verbonden aan het
Centraal Diergeneeskundig Instituut afd.
Parasitologie te Lelystad.

Promotoren: Prof. Dr. D. Swierstra, gewoon
hoogleraar in de parasitologie en parasitaire
ziekten. Dr A. J. H. Scf)otman, gewoon
lector in de klinische fchemie van de grote
huisdieren.

Aan de Rijksuniversiteit Utrecht
promoveerde op donderdag 30 juni 1977 te
16.15 uur de Heer Fr. van Vugt, geboren in
1948 te Dordrecht en wonende te Utrecht,
Maliebaan 39, tot doctor in de
diergeneeskunde op het proefschrift:
Over het energiemetabolisme van de
volwassen leverbot, Fasciola hepatica

De leverbot is een parasitaire platworm,
waarvan het volwassen stadium leeft in de
galgangen van runderen en schapen. Het
onderzoek omtrent het energiemetabolisme
van de leverbot is van betekenis voor de
vergelijkende biochemie.
De volwassen worm leeft namelijk in een
omgeving waar slechts zeer weinig zuurstof
beschikbaar is. Het onderzoek kan
bovendien een bijdrage leveren aan een
rationele ontwikkeling van nieuwe worm-
bestrijdingsmiddelen.

Daarvoor is het van belang om te weten op
welke punten de stofwisseling van gastheer
en parasiet verschillen. Een proces dat voorde
parasiet van levensbelang is, doch voor de
gastheer niet, is een mogelijk doelwit voor een
selektief en dus veilig geneesmiddel tegen de
worm-infektie.

Het proefschrift behandelt de stofwisseling
van glucose in de leverbot.
De belangrijkste eindprodukten van glucose-
afbraak zijn propionzuur, azijnzuur en
kooldioxide. Deze verbindingen worden
gevormd via een dismutatieproces, dat geen
rol speelt in de stofwisseling van de
gastheer. Het belang van de dismutatie voor
de leverbot is dat de parasiet via dit systeem
energie kan verkrijgen uit de afbraak van
glucose zonder dat daarbij zuurstof nodig is.
De mechanismen waarmede de leverbot
energie kan verkrijgen uit het
dismutatieproces werden bestudeerd.
In het onderzoek werd ook getracht inzicht
te verkrijgen in het werkingsmechanisme van
het anti-leverbotmiddel Acedist®. Het bleek
dat dit geneesmiddel de stofwisseling van de

leverbot zodanig beïnvloedt, dat de energie-
produktie bij de dismutatie wordt geremd.
Tevens werd aandacht besteed aan de
opbouw van de membranen in de parasiet.
Uit het onderzoek kan de conclusie worden
getrokken dat de stofwisseling van de
leverbot is aangepast aan het leven in een
omgeving waarin uiterst weinig zuurstof
aanwezig is. Deze aanpassing heeft ertoe
geleid dat er belangrijke verschillen bestaan
tussen de stofwisseling van de parasiet en
de gastheer.

De heer Van Vugt begon de studie in de
diergeneeskunde aan de Rijksuniversiteit
Utrecht in 1967. Het kandidaatsexamen werd
cum laude afgelegd in 1969, het
doctoraalexamen, eerste gedeelte, in 1970.
In hetzelfde jaar werd begonnen met de
studie voor het doctoraalexamen Vrije
Studierichting in de diergeneeskunde, met
als hoofdvak biochemie en als bijvakken

microbiologie en farmacologie/toxicologie.
Gedurende twee maanden werd een stage
experimentele chirurgie en proefdierkunde
gevolgd op het Centraal Dierenlaboratorium
van het Academisch Ziekenhuis te Utrecht.
In 1973 werd het doctoraal examen Vriie
Studierichting in de diergeneeskunde cum
laude afgelegd.

Van 1 juli 1973 tot 1 juli 1977 was
promovendus als wetenschappelijk
medewerker in dienst van Z.W.O. verbonden
aan het Laboratorium voor Veterinaire
Biochemie van deze Universiteit.
Vanaf 1 juli 1977 zal hij als bacterioloog
werkzaam zijn in dienst van het Centraal
Diergeneeskundig Instituut te Rotterdam.

Promotor: Prof. Dr. S. G. van den Bergh,
gewoon hoogleraar in de veterinaire
biochemie.

Als Kandidaatlid van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het Hoofdbestuur aangenomen:

175 \'Boink, G. M. J. M.; 1977; Utrecht, Park-
straat 32; tel. (030) 311729; wnd. d.

181 Caspers, J. W.; 1967; Amsterdam-Z., Par-
nassusweg 18; tel. (020) 790619; k.d.; r.k.

183 Crone, J. G.; 1954; Uden, Vluchtoordweg
21; tel. (04132) 65481; p. kl. huisd.; k.d.

186 \'Duijsens, H. J. M. H.; 1977; Utrecht,
Oude Gracht 326 bis A; tel. (030)
314194; wnd. d.

193 Geus, P. A. de; 1966; Sassenheim; p.,
H-D., geass. met E. J. Scheele en E. A. M.
Verschueren.

198 Ham, J. J. >4.; 1972; Nieuwerkerk a/d IJs-
sel; p., geass. met J. C. Oldenbandringh
en W. J. Snel.

199 \'Hateren, A. K. van; 1977; Bunnik, Vlet-
weide 192; tel. (03405) 1146; wnd. d.

203 Hilbink, F. W.; 1974; Muiden, Zeestraat
18; tel. (02942) 1232 (privé), (03430) 3641
f. 142 (bur ); wet. medew. C.D.I., afd.
Pluimveez.

203 •Hilderink, L J. H. M.;1977; Bunnik, Vlet-
weide 92; tel. (03405) 4027; wnd. d.

203 Hirschfeld, W. R.; 1974; Bergen (N.H.),
Prinsesselaan 36: tel. (072) 117505; p.,
ass. bij E. J. J. C. van Oostveen en F. M.
Willems.

204 \'Honig, Mej. E.; 1977; Utrecht, Nassau-
straat 13; tel. (030) 514464; wnd. d.

225 \'Maathuis, J. F. G.; 1977; Utrecht, Kapel-
straat 71; tel. (030) 713666; wnd. d.

233 \'Nlihuls, A. H.: 1977; Leeuwarden, Veld-
bies 6; tel. (05100) 80236 (privé), 23891
(prakt.); p., ass. bij E. Gesar en J. K. de
Jong.

234 Oldenbandringh, J. €.: 1969; Gouda; fel.
(01820) 10695 (privé), 10958 (prakt ); p.,
geass. met J. J. A. Ham en W. J. Snel.

234 Oomen, J. J. G. M.; 1968; UIvenhout
(N.Br.), Nieuwe Beekhoek 20; tel. (076)
613063 (privé), 135048 (prakt.).

239 \'Pouwels, Mej. G. H. M.; 1977; Utrecht,
W. Barentszstraat 38; tel. (030) 715652;
wnd. d.

241 \'Pulskens, P. J. A. M.: 1977; Bunnik, Vlet-
weide 52; tel. (03405) 1063; wnd. d.

246 Scheele, E. J.; 1974; Lisse; p., geass. met
P. A. de Geus en E. A. M. Verschueren.

251 Snel, W. J.; 1972; Zevenhuizen (Z.H.); p.,
geass. met J. J. A. Ham en J. C. Olden-
bandringh.

254 \'Steur, K. C.; 1977; Nieuwegein, Klein
Vuilcop 3; tel. (03402) 37605; wnd. d.

261 Verheijden, J. H. M.; 1973; Zeist, Brug-
akker 35-17; tel. (03404) 51496 (privé),
(030) 531130 (bur.).

263 \'Vosmeer-Kloosterboer, Mevr. W. H.;
1977; Utrecht, Taatsedijk 6; tel. (030)
941330; wnd. d.

F. A. Schülein te Tilburg per 1 juli 1977
D. K. Yap te Utrecht per 1 juli 1977
Benoemd als plaatsvervangend inspecteur bij
de V.D.:

D. Rijpkema Sr. te Drachten (afwezig) 60 jaar op 2augustus1977
J. B. Willemsen te Epe (afwezig)60jaarop 2augustus1977

Geslaagd ,,met genoegen":
H. J. M. H. Duijsens
L. J. H. M. Hilderink
Mej. E. A. P. M. Kramer
J. F. G. Maathuis

W. A. C. H. van do Kerkhof
Mej. S. T. Krediet
Mej. G. H. M. Pouwels
S. H. van Roekei
D. J. M. Staring
K. C. Steur

ERVARINGEN MET VERSCHILLENDE HECHTMATERIALEN
BIJ DE LAPAROTOMIE EN DE NAVELBREUKBEHANDELING
BIJ HET PAARD

Results Obtained Using Various Types of Suture Material in Laparotomy and the
Treatment of Umbilical Hernia in Horses

Een vergelijkend onderzoek werd verricht naar de resultaten van de wondgenezing na lapa-
rotomie in de ventrale buikwand (paramediaan of in de linea alba) bij 70 paarden, en na
operatieve navelbreukbehandeling bij 85 (jonge) paarden, waarbij gebruik werd gemaakt van
één der hechtmaterialen perion, (chroom) catgut, roestvrijstaaldraad en polyglycolzuur.
Hoewel met enige reserve, omdat het een vergelijking van gegevens afkomstig uit klinisch
materiaal betreft, waarbij diverse omstandigheden kunnen variëren, wordt geconcludeerd, dat
bij het paard voor de sluiting van de buikwand, resp. de breukpoort, de voorkeur moet worden
gegeven aan staaldraad en polyglycolzuur boven perion en (chroom) catgut.

Comparative studies were done on healing of the wound following laparotomy through the
ventral wall of the abdomen (paramedian incision or in the linea alba) in seventy horses and
following surgical treatment of umbilical hernia in eighty-five (young) horses, in which perlon,
(chromic) catgut, stainless steel wire and polyglycollic acid were used as suture material.
Though with some reserve, as the study was concerned with the comparison of findings in
clinical cases in which a number of conditions may vary, it is concluded that steel wire and
polyglycollic acid are preferable to perlon and (chromic) catgut in suturing the abdominal
wall and hernial ring in horses.

Voor het sluiten van wonden staat een heid, dat het patientenmateriaal met ac-
grote verscheidenheid aan hechtmateriaal cidentele- of operatiewonden zeer geva-
ter beschikking: resorbeerbare — en niet- rieerd is, de omstandigheden veelal ver-
resorbeerbare —; natuurlijke- en synthe- schillend en de gevallen daarom in vele
tische producten. Dit bewijst, dat er geen opzichten slechts beperkt vergelijkbaar
„ideaal" hechtmateriaal bestaat, dat als zijn. Dit laatste is een voldoende reden
eigenschappen zou moeten hebben, dat om algemene uitspraken over de ge-
het onder de meest verschillende omstan- schiktheid van hechtmaterialen met de
digheden slechts zolang intact blijft tot nodige reserve te beoordelen. Toch zul-
de wond is genezen en daarbij tegelijker- len we over de wondgenezing bij patiën-
tijd minimale reacties oproept van het ten gegevens moeten verzamelen om al-
omgevende weefsel. Bij proefdieren is thans een zo goed mogelijk gestaafde in-
langs experimentele weg weliswaar goed druk te verkrijgen. De ervaring leert, dat
na te gaan, hoe de verschillende hecht- in de chirurgie van de grote huisdieren
materialen zich gedragen en worden ver- de verschillende hechtmaterialen bij run-
dragen, maar deze gegevens zijn niet zon- deren en varkens weinig problemen op-
der meer overdraagbaar op andere dier- leveren, maar dat daarentegen de wond-
soorten en op klinisch materiaal. Toch genezing bij paarden nog wel eens te
gaat het om de laatste categorie. Hierbij wensen overlaat.

Een categorie patiënten, waarbij tijdens
de operatie verschillende weefsellagen
moeten worden verenigd en waarbij in
de loop der jaren verschillende hechtma-
terialen zijn toegepast, vormen de lapa-
rotomieën en de operatief behandelde na-
velbreuken. Aangezien de indruk bestond,
dat het verloop van de wondgenezing
mogelijk verband hield met het gebruik-
te hechtmateriaal, leek het zinvol de re-
sultaten te vergelijken.
In dit verband zij opgemerkt, dat de la-
parotomie bij het paard in principe op
drie manieren uitgevoerd kan worden:

— in de flank, afhankelijk van het doel
aan de linker of de rechter zijde van
het paard;

De indicaties, voor- en nadelen van deze
benaderingswijzen zijn reeds eerder be-
sproken (9). Op grond hiervan is de
flanksnede erg weinig toegepast en han-
delt het materiaal over de laparotomie
in de ventrale buikwand.
De navelbreukoperatie heeft doorgaans
bestaan uit repositie van de inwendige
breukzak, gevolgd door sluiting van de
breukpoort en andere weefsellagen.

Bij voornoemde operatieve ingrepen heb-
ben de volgende materialen al of niet in
combinatie met elkaar toepassing gevon-
den.

Het is een gevlochten polyamide draad
met capillaire werking. Het zou weinig
weefselreactie veroorzaken en staat be-
kend als niet-resorbeerbaar, maar wordt
waarschijnlijk op de lange duur toch wel
volkomen geresorbeerd.
Vanwege het bezwaar van de capillaire
werking wordt vaak de voorkeur gege-
ven aan een monofile kunststof draad,
zoals polypropyleen (4). Dit laatste ma-
teriaal blijkt bij de mens nauwelijks
weefselreactie te veroorzaken. Ontstaat
er bij polypropyleen wondinfectie, dan
zou er zelden abscedering plaats hebben
en de wond zou doorgaans zonder pro-
blemen genezen (4, 7).

Het is geen synthetisch materiaal, maar
het wordt gemaakt van schapedarm. De
draad is niet overal even dik en daar-
door ook ongelijkmatig van sterkte.
Chroomcatgut wordt langzamer geresor-
beerd dan „plain\' catgut, omdat het ge-
ïmpregneerd is met chroomzuur. De af-
name in treksterkte tot de helft varieert
van 6 tot 22 dagen (5, 12). De knopen
in catgut slippen heel gemakkelijk (8).
Catgut geeft veel meer ontstekingsreac-
tie dan alle andere materialen (10, 11,
12, 15).

„Plain" (niet geïmpregneerd) catgut
werd alleen gebruikt voor de subcutis-
hechting.

Het is een legering van chroom, nikkel
en ijzer. Door ons gebruikt als polyfile
draad. Het is vrijwel inert, heeft geen
capillaire werking en is altijd van dezelf-
de sterkte.

Het is een synthetisch resorbeerbaar ma-
teriaal, dat bestaat uit een gevlochten
polyglycolzuur draad. In tegenstelling tot
catgut, dat enzymatisch wordt afgebro-
ken in het lichaam, wordt Dexon® ge-
hydrolyseerd tot glycolzuur, dat vervol-
gens via de suikerstofwisseling omgezet
wordt in water en koolzuurgas. Deze wij-
ze van resorbtie zou minder weefselreac-
tie veroorzaken dan bij catgut het geval
is (6, 15). De resorbtie van polyglycol-
zuur zou echter sneller verlopen dan van
chroomcatgut (13). Na 7 dagen is de
treksterkte al afgenomen tot 66% en na
14 dagen tot 20% (2). Andere medede-
lingen (6) wijzen echter duidelijk opeen

minder snel verloren gaan van de trek-
sterkte bij Dexon dan bij catgut, nl. ge-
middeld 19,1 dag tegenover 8,5 dag, met
een spreiding van 8-27 dagen resp. 2-18
dagen.

De resorbtie zou afhankelijk van weefsel
en draaddikte tussen de 50e en de 90e
dag volledig zijn (10).

Tabel 1 Genezingswij ze laparotomiewonden bij paarden

Hechtmateriaal	Aantal	Resultaten	(in aantallen) in	Totaal
musculatuur		combinatie	met	subcutishechting
of linea alba		Perion	Catgut	R.V.S.	Dexon
		I	11	I	II	I	II	I	II	I	II
Perlon	20	5	14		1					5	15(1)
Chrooracatgut	10			6	4					6	4(1)
Staaldraad (R.V.S.)	20			5	6	1	2	5	1	11	9(1)
Polyglycolzuur (Dexon )	20							17	3	17	3(2)
Totalen	70	5	14	1 1	1 1	1	2	22	4	39	31

Tussen haakjes is het aantal postoperatieve herniae vermeld.
I = genezing per primam
11= " " secundam

De waargenomen wondgenezingen zijn
vervat in de tabellen 1 en 2.
Hierbij wordt onder een per primam ge-
nezen wond verstaan een wond, die al of
niet onder vorming van meer of minder
post-operatief oedeem droog blijft of
hoogstens gedurende enkele dagen een

Tabel 2 Genezingswijze operatieve navelbreukbehandeling bij veulens of paarden

Hechtmateriaal	Aantal	Resultaten (i	n aantallen) in		Totaal
breukpocrt		combinatie met subcutishechting
		Perion	Catgut	Dexon
		I	II	I	11	I	II		I	II
Perion	8	1	1	4	2				5	3
Staaldraad (R.V.S.)	41			13	2	23	3		36	5
Polyglycolzuur (Dexon*^)	36			0	1	33	2		33	3
Totalen	85	1	1	17	5	56	5	74	1 1

I = wondgenezing per primam

II = . " " secundam

geringe sereuze secretie vertoont, maar
overigens zonder complicaties binnen
twee tot drie weken geheel rustig, droog
en niet of nauwelijks meer gezwollen is.
Wonden, die een purulente uitvloeiing
hebben vertoond of waarbij zich post-
operatief een hernia heeft ontwikkeld
resp. is teruggekeerd, zijn onder de per
secundam genezende gerangschikt.
Uit tabel 1, waarin de laparotomieën
zijn ondergebracht, die bij 57 dieren be-
stond uit een snede in de linea alba en
bij de overige 13 uit een paramediane
wisselsnede, is af te leiden, dat bij paar-
den, waarbij voor de hechting van de
buikwand, met uitzondering van de huid
op enigerlei wijze gebruik is gemaakt
van:

perlon, er 5 van de 20, bij
(chroom)catgut 11 van de 22, bij
staaldraad 11 van de 20 en bij
Dexon® er 22 van de 26 per primam zijn
genezen.

Hieruit blijkt een duidelijke tendens in
de gunstige richting voor wat betreft De-
xon, terwijl perlon de slechtste resultaten
oplevert. Wel heeft Dexon® tweemaal
een post-operatieve hernia opgeleverd,
terwijl dit bij elk van de andere materi-
alen, die voor de musculatuur of de linea
zijn gebruikt, slechts eenmaal het geval
was. De combinatie staaldraad met De-
xon® blijkt beter te voldoen dan staal-
draad met catgut.

Voorts is ons uit een nadere analyse ge-
bleken, dat er bij gebruik van perlon,
chroomcatgut of R.V.S. naar verhouding
vaker genezing per primam plaats had na
uitsluitend een laparotomie dan, wan-
neer er bovendien een enterotomie of
darmresectie werd verricht.
Met Dexon® was er weinig verschil; de
contaminatie van de wond lijkt dus bij
gebruik van Dexon® de wondgenezing
minder te beïnvloeden dan bij de toepas-
sing van de andere hechtmaterialen.
Tabel 2 handelt over operaties, die door-
gaans onder gunstiger omstandigheden
(aseptiek, algemene gezondheidstoe-
stand) worden verricht dan bij de ope-
ratieve koliekbehandeling het geval is.
Uit de tabel blijkt, dat bij dieren, waar-
bij voor de hechting van de breukpoort

en/of de subcutis gebruik is gemaakt van:
perlon, er 5 van de 8, bij
catgut, 17 van de 22, bij
staaldraad, 36 van de 41 en bij
Dexon®, er 56 van de 61 per primam
zijn genezen.

De uit tabel 1 naar voren komende con-
clusie wordt hiermede door de resultaten
van de navelbreukoperatie bevestigd, nl.
dat perlon er het meest ongunstig vanaf
komt, gevolgd door catgut (betreft alleen
de subcutis), terwijl staaldraad en Dexon
veel betere wondgenezingen te zien ge-
ven.

Over de aantallen dieren, die in de ver-
gelijkingen zijn betrokken zij medege-
deeld, dat het wat de koliekpaarden be-
treft uiteraard alleen gaat om de in le-
ven gebleven dieren, waarbij de groepen
zoveel mogelijk vergelijkbaar van grootte
zijn gemaakt, hetgeen voor de chroom-
catgutgroep niet mogelijk bleek te zijn.
Voor de in de vergelijking opgenomen
navelbreukoperaties geldt, dat het dieren
betreft, die vanaf 1973 zijn geopereerd
en waarover voldoende gegevens beschik-
baar waren.

Het verwerken van de diverse hechtma-
terialen gaat niet altijd even prettig en
snel. Perlon is soepel en gemakkelijk han-
teerbaar; het kronkelt noch rafelt. Voor
polyglycolzuur geldt nagenoeg hetzelfde;
het is echter wat ruwer en glijdt daar-
door iets minder gemakkelijk door het
weefsel, wat bij doorlopende hechtingen
bezwaarlijk is. Chroomcatgut is vrij stug
en kronkelt erg, een nadeel dat vooral
een rol speelt, wanneer het vochtig en
daardoor glad wordt. Polyfil roestvrij
staaldraad is vrij soepel, maar laat zich
toch moeilijker manipuleren en knopen
dan voornoemde materialen.
De spanning op de laparotomiewond in
de linea alba bij het paard is tijdens het
sluiten van de buikholte een enkele maal
gering, meestal aanmerkelijk, soms erg
groot. Bij het opstaan na de operatie
wordt de spanning nog aanmerkelijk gro-
ter. Toch sprong er direct na de opera-
tien nooit een wond open, zelfs niet bij
een zeven maanden drachtige merrie,

waarbij de laparotomiewond gesloten was
met Dexon®: de wond bleef dicht en er
ontstond geen hernia. Hieruit blijkt, dat
de treksterkte van Dexon® in elk geval
aanvankelijk erg groot is.
De wondzwelling na laparotomie was bij
gebruik van Dexon® over het algemeen
minder dan bij alle andere hechtmateri-
alen en de wondgenezing verliep in de
meeste gevallen, zoals blijkt uit de tabel-
len per primam. Eén volwassen draver
kreeg binnen drie weken na de operatie
een aantal breukjes van nog geen vinger
doorsnede elk. De wond was niet per pri-
mam genezen, waarbij een aantal hech-
tingen vermoedelijk te vroeg waren op-
gelost. Bij een veulen van 7 maanden,
waarvan de wond enkele dagen een ge-
ringe purulente uitvloeiing had, maar dat
na 14 dagen toch zonder secretie naar
huis ging, ontstond 10 weken postopera-
tionem een hernia van 15 cm lengte. De
redenen voor het ontstaan van deze
breuk zijn niet duidelijk.
Ook de herniae, welke ontstonden na la-
parotomie bij gebruik van perion en
R.V.S., werden voorafgegaan door fiste-
lende wonden met purulente secretie.
Hier ligt de oorzaak waarschijnlijk niet
in het breken van de hechtingen, maar
veeleer in het uitscheuren uit de wond-
randen of misschien het losgaan van de
knopen.

De gevonden resultaten hebben in zekere
zin een beperkte waarde, aangezien het
een vergelijking betreft van klinisch ma-
teriaal, waarbij de omstandigheden, zo-
als de steriliteit (ons inziens van bijvoor-
beeld dc tijdsduur van de operatie en het
al of niet openen van het maagdarmka-
naal) en de bloedvoorziening ter plaatse
(ons inziens van de mate van weefselbe-
schadiging, de spanning op de wondran-
den en de toestand van de circulatie in
het algemeen) sterk kunnen variëren.
Dat neemt echter niet weg, dat de keuze
van het hechtmateriaal voor de linea al-
ba bij het paard toch enigszins vereen-
voudigd lijkt. Er zijn nl. voldoende aan-
wijzingen, dat de voorkeur dient te wor-
den gegeven aan roestvrijstaal boven per-
Ion en chroomcatgut. Tevens kan gecon-
stateerd worden, dat Dexon® zeer goede
eigenschappen heeft en bij het paard
meestal zo lang de nodige treksterkte
geeft, dat het zich zelfs leent voor de slui-
ting van de linea alba. Aangezien echter
een combinatie van staaldraad (voor de
linea alba) met Dexon® (voor de sub-
cutis) eveneens goede resultaten blijkt op
te leveren, moet hieraan voorlopig de
voorkeur worden gegeven om het risico
van een post-operatieve hernia zo gering
mogelijk te maken.

Ten aanzien van de keuze van het hecht-
materiaal bij de operatieve navelbreuk-
behandeling bij het (jonge) paard geldt
ongeveer hetzelfde, al zal de spanning op
de wondranden hierbij doorgaans wat
minder groot zijn, zodat de wenselijkheid
van niet-resorbeerbaar materiaal voor de
breukpoort wat minder groot is en een
sluiting van de breukpoort met Dexon®
verantwoord lijkt.

Op grond van deze en andere eigen er-
varingen en uit hetgeen naar voren komt
inhumane (1, 2) en veterinaire (14, 15)
chirurgische literatuur kan gesteld wor-
den, dat Dexon® een aanwinst betekent
voor het arsenaal van hechtmaterialen,
waardoor enkele tot nu toe regelmatig
gebruikte producten naar de achtergrond
worden geschoven, al zal de prijs van
Dexon® dit wellicht enigermate vertra-
gen.

Al ver yd, A. and J a c o b s s o n, S. I.: Dexon for sutures and ligatures. Acta Chir.
Scand., 141, 356, (1975).

Bender, J. and Brouwer, J.: Experience with the use of polyglycolic acid suture
material (Dexon) in 500 surgical patients. Arch. Chir. Neerl, XXVII, 53, (1975).
B o e r e m a, W. J.: Experimental evaluation of polyglycolic acid sutures for arterial
anastomoses. Arch. Chir. Neerl., XXV, 151, (1973).

Everett, W. G.: The choice of suture material for abdominal wound closure. Inter-
national symposium: Sutures in wound repair. London, 1972.

5. Forrester, J. C.: Quantity and quality in wound repair. International symposium:
Sutures in wound repair. London, 1972.

6. H a X t o n, H., C 1 e g g, J. F. and Lord, M. G.: A comparison of catgut and polygly-
colic acid sutures in human abdominal wounds. /. Abd. Surg., 16, no. 9, (1974).

1. Herrmann, J. B.: Modern surgical sutures: Their characteristics and applications.
International symposium: Sutures in wound repair. London, 1972.

8. Howes, E. L.: Strength studies of polyglycolic acid versus catgut sutures of the same
size. Surgery, Gyn. & Obstetrics, 137, 15, (1974).

9. K e r s j e s, A. W. and Bras, G. E.: The surgical treatment of ileus in the horse.
Tijdschr. Diergeneesk., 98, 968, (1973).

10. Longo, T.: A comparative study of catgut and P.G.A. suture material. International
symposium: Sutures in wound repair. London, 1972.

11. Neumann-Kleinpaul, K. H.: Untersuchungen von Gewebereaktionen auf syn-
thetisches resorbierbares polyglycolsäure-Naht-material (Dexon) beim Pferd. Inaug. Diss.
Hannover, 1972.

12. Postlethwait, R. W.: Polyglycolic acid surgical suture. Arch. Surg., 101, 489,
(1970).

13. S c h o 1 z, K. C., L e w i s, R. G. and B a t e m a n, R. O.: Clinical failure of polyglycolic
acid surgical suture. Surgery, Gyn. & Obstetrics, 135, 525, (1972).

14. Sönnichsen, H. v.: Dexon - use in horse. Nordisk Vet. Med., 27, 575, (1975).

15. U r d a h 1, K.: Prüfung der Gewebeverträglichkeit eines resorbierbaren, synthetischen
Nahtmaterials (Dexon®) bei Pferd und Hund. Bert. u. Münch. Tierärztl. Wschr., 88,
44, (1975).

BEPALING VAN KIEMGETALLEN IN DE VLEESINDUSTRIE
II. De öse-plaatmethode en de dropletmethode

Assessment of Bacterial Counts in the Meat-Processing Industry
II. The plate-loop method and the droplet method.

Een tweetal methoden voor de bepaling van kiemgetallen van vlees en oppervlakken wordt
besproken.

Bij de öse-plaatmethode worden met geijkte öse\'s in druppeltegeltjes verdunningen aangelegd.
Hieruit worden met dezelfde öse\'s druppels afgestreken op kwadranten van voorgedroogde
agarplaten. Voor de berekening van het kiemgetal wordt een formule gegeven.
Bij de droplet-methode worden met een apparaat verdunningen aangelegd in buizen met
vloeibare agar. Hieruit worden met hetzelfde apparaat agardruppels in lege petrischalen ge-
deponeerd. Na bebroeding worden de in deze druppels gegroeide kolonies geteld met behulp
van een in het apparaat aangewezige viewer.

Zowel de öse-plaatmethode als de droplet-methode blijken, zij het na enkele modificaties, te
voldoen aan de criteria eenvoud, betrouwbaarheid en besparing. Dit geldt alleen wanneer de
bepalingen zorgvuldig worden uitgevoerd en wanneer het kiemgetallen betreft bóven de 2.500
bacteriën per gram respectievelijk cm\'^.

Wanneer aan deze voorwaarden voldaan kan worden zijn beide methoden voor het routine-
onderzoek van grote aantallen monsters geschikt.

Two methods used in making bacterial counts of meat and surfaces are discussed.
When the plate-loop method is used, dilutions are prepared with calibrated loops in spotting
tiles. These loops are also used to swab droplets of these dilutions on quadrants of previously
dried agar plates. A formula is presented, which may be used in calculating bacterial counts.
When the droplet method is adopted, an apparatus is used to prepare dilutions in tubes con-
taining liquid agar. Drops of agar then are transferred into empty Petri dishes by this appa-
ratus. After incubation, the colonies which have grown in these droplets are counted by a
viewer included in the apparatus.

Both the plate-loop method and the droplet method (if slightly modified) were found to satisfy
the criteria simplicity, reliability and saving time and material. This only holds good when
accurate counts are made and when bacterial counts are more than 2,500 bacteria per gram
or per sq.cm.

When these conditions are complied with, the two methods are suited for routine studies of
large numbers of samples.

In een voorgaand artikel (9) werd ge- baarheid; en
wezen op de noodzaak van de ontwikke- 3. arbeids- en matenaalbespanng.
ling en evaluatie van bemonsterings- en Dit is van belang om snel inzicht te
kiemgetalbepalingsmethoden welke vol- kunnen verkrijgen in de microbiologi-
doen aan de criteria: sche gesteldheid van oppervlakken van

1 Ing. G. E. Geräts en Dr. J. M. A. Snijders; Vakgroep Voedingsmiddelen van Dierlijke

Oorsprong, afdeling Hygiëne, Faculteit der Diergeneeskunde, Rijksuniversiteit, Biltstraat
172, Utrecht.

een slagvaardig hygiënebeleid in de
slachtlijn te kunnen voeren.
Het waren, op grond van de in dat arti-
kel gegeven overwegingen, o.a. de
diverse druppelmethoden (waaronder
de öse-plaatmethode en de dropiet-
methode), welke voor nader onderzoek
in aanmerking kwamen. In dit artikel
wordt aan deze methoden aandacht be-
steed.

Öse\'s worden op verschillende manie-
ren gebruikt bij het bepalen van kiem-
getallen. Meestal wordt met behulp van
een öse een zekere hoeveelheid suspen-
sie op het oppervlak van een schuin ge-
stolde agarbuis of van een gedeelte van
een voorgegoten en voorgedroogde
agarplaat afgestreken. Deze methode
geeft met de conventionele methoden
vergelijkbare resultaten (1, 4, 5, 6, 12).
Een andere methode berust op het af-
spoelen van een met suspensie bevoch-
tigde öse in een lege petrischaal, waarna
vloeibare agar wordt toegevoegd (24,
25). Ook deze methode geeft goede
resultaten, zij het, dat sommigen enige
modificatie van de methode (15) of van
de berekeningswijze (26) nodig achtten.
Ook worden öse\'s gebruikt in min of
meer automatische kiemgetalbepalings-
apparatuur (3, 19).Al deze öse methoden
werden vrijwel uitsluitend beproefd
voor de kiemgetalbepaling in melk.
Omwille van de eenvoud, nauwkeurig-
heid en besparing lijkt de methode,
waarbij door middel van öse\'s een hoe-
veelheid suspensie op een gedeelte van
een agarplaat wordt uitgestreken (1, 12)
het meest aantrekkelijk. Dit geldt even-
eens voor de door K i t c h e 11 e.a. (12)
aangegeven verdunningsmethode met
behulp van zgn. druppeltegeltjes.
Bij de ösemethoden dient veel aandacht
besteed te worden aan de ijking van de
öse\'s (1, 24). Dit kan geschieden door
middel van nauwkeurige weging. Re-
produceerbaarheid van de werkmethode
is daafbij van groot belang (2, 5, 10).

Het dropletapparaat werd voor het eerst
beschreven in 1971 (22). Een aantal
onderzoekers (17, 20, 21, 22) vond
geen verschillen tussen de gietplaat-
methode en de dropletmethode voor de
telling van het totaal aantal aerobe
kiemen. Leistner en Heckel-
m a n n (14) vonden met behulp van de
dropletmethode wisselende resultaten.
Zij verstrekten echter summiere gege-
vens.

Kollerenjelinek (13) beproefden
het apparaat uitvoerig. Zij vonden na
ijking met water, dat de 1 ml zuiger een
afwijking van ca. 3% had. Bij meer-
malig bedienen van de 1 ml zuiger nam
de hoeveelheid opgenomen vloeistof toe.
Daarom is het van belang steeds 1 ml
met een lege pipet op te zuigen.
Ook vonden zij dat de eerste agardrup-
pel gemiddeld 28% te klein was, reden
waarom deze druppel niet gebruikt dient
te worden. Bij telling van reincultures
van Staph. aureus, E. coli en Klebs. aero-
genes vonden zij wisselende resultaten
met de dropletmethode, de gietplaat-
methode en de spreidplaatmethode. In
het algemeen gaf de dropletmethode
lagere resultaten. De verschillen tussen
de methoden achten zij echter niet on-
aanvaardbaar.

De uitvoering van de öse-plaatmethode is als
volgt (zie afbeelding 1). Een schoon druppel-
tegeltje wordt met alcohol afgewist en ge-
flambeerd. In ieder kuiltje wordt 9 maal zo-
veel fysiologische zoutoplossing gepipetteerd,
als de inhoud van de öse is. Met behulp van
de öse wordt uit een mixerbeker, waarin de
eerste verdunning op de gebruikelijke wijze
werd aangelegd, een druppeltje uitgestreken
op het eerste kwadrant van een voorgedroog-
de agarplaat. Ten behoeve van de tweede
verdunning wordt een druppeltje uit de mixer-
beker overgebracht in het eerste kuiltje van
het druppeltegeltje. Na menging wordt hier-
uit een druppeltje met de öse overgebracht
op het tweede kwadrant van de agarplaat.
De derde verdunning wordt aangelegd door
een druppeltje uit het eerste kuiltje te men-
gen me de inhoud van het tweede kuiltje.
Aldus kan de gehele serie verdunningen aan-
gelegd en, zonodig, op kwadranten van agar-
platen uitgestreken worden. Voor de hier be-
schreven öse-plaatmethode werd gebruik ge-

maakt van öse\'s, van een 0,3 mm dikke pla-
tlna-draad. De oogjes waren dichtgelast; de
inwendige diameter van het oogje bedroeg 7
mm. De oogjes vormen een hoek van ca.
135° met de draad. De ijking van 12 öse\'s
door middel van weging wees uit, dat de
öse\'s 40 mg ijkvloeistof (10% gehaktsuspen-
iie in fysiologische zoutoplossing; 12 x 15
waarnemingen; variatiecoëfficiënt 8,1%) be-
vatten. In de kuiltjes van de druppeltegel
werd derhalve 9 maal deze inhoud gepipet-
teerd, hetgeen neerkomt op 0,36 ml verdun-
ningsvloeistof.

Voor het berekenen van het kiemgetal N per
gram of per cm^ (afhankelijk van de bemonste-
ringsmethode) kan nu de formule N=P.A.V.
gebruikt worden. Hierin is A het aantal
getelde kolonies en V de decimale verdun-
ningsfactor. De factor F werd naar aanleiding
van de ijkresultaten op 25 gesteld.
Na uitvoerig onderzoek (7) bleek dat deze
öse-plaatmethode tot significant lagere uit-
komsten als de gietplaatmethode aanleiding
gaf. Het bleek noodzakelijk de gevonden loga-
rithmische kiemgetallen te corrigeren. Deze cor-
rectie werd empirisch vastgesteld op de factor
1,06, zodat de formule voor de kiemgetalbepa-
ling werd: log N = 1,06 log (25 x A x V).
De öse-plaatmethode werd toegepast om het
totaal aantal aerobe kiemen te bepalen in
100 monsters varkensvlees en 50 monsters
gehakt. De bepalingen werden steeds van 5
monsters tegelijk gedaan, zodat uiteindelijk
30 gemiddelden ter beschikking kwamen. Ter
vergelijking werden gietplaten ingezet. Als
medium werd plate count agar gebruikt. De
gietplaten werden 3 dagen bij 30° C be-
broed, de öseplaten 2 dagen bij 30° C. De
gemiddelden en de varianties werden statis-
tisch getoetst met behulp van de t-toets en
de F-toets op p = 0,01 (11).
Voor de kiemgetalberekening werden alleen
kwadranten gebruikt waarop 10 tot 200 ko-
lonies gegroeid waren.

Het dropletapparaat bestaat uit twee delen
(zie afbeelding 2). In het onderste gedeelte
bevindt zich een zuiger tot ca. 2 ml en een
zuiger tot ca. 0,11 ml. Het zuigersysteem is
verbonden met een handvat waarop twee
drukpunten zijn aangebracht. Hiermee wor-
den de zuigers bediend. In het handvat be-
vindt zich een opening, waarin een plastic
wegwerp-pipet geklemd kan worden.
Het bovenste gedeelte van het dropletappa-
raat bestaat uit een scherm waarop, door
middel van een lichtstraal en een spiegel -
prisma - systeem, een druppel, welke in een
petrischaal boven de zich in het onderste
gedeelte bevindende lichtbron geplaatst
wordt, geprojecteerd kan worden. De druppel
en de zich hierin bevindende kolonies worden
op het scherm tienmaal vergroot.
De verdunningen worden aangelegd door met
een pipet, welke in het handvat geklemd is.

I ml van een suspensie op te nemen en deze
over te brengen in een buis waarin zich 9 ml
vloeibare, tot 46 ± 1 ° C afgekoelde agar be-
vindt.

Na menging wordt hieruit 1 ml opgenomen
en worden in een lege petrischaal 4 of 5 drup-
pels van 0,1 ml gedeponeerd. Hierna wordt
nogmaals 1 ml uit deze buis genomen en over-
gebracht in de tweede buis met 9 ml vloei-
bare tot 46 ± 1 ° C afgekoelde agar, van
waaruit, na menging, wederom 4 of 5 drup-
pels van 0,1 ml overgebracht worden in de
petrischaal.

Nadat de druppels gedurende 24 uur bebroed
zijn bij 30° C (bij lagere temperaturen gelden
langere bebroedingstijden) kunnen de kolonies
geteld worden.

Aan het apparaat is een tweede handvat aan-
gebracht waarin een viltstift geklemd kan
worden. Dit handvat is gekoppeld aan een
electromagnetische telinrichting, waardoor het
tellen vergemakkelijkt wordt.

Oriënterend onderzoek naar de vergelijkbaar-
heid tussen dropiet- en gietplaatmethode wees
uit, dat de dropletmethode aanleiding gaf tot
significant lagere kiemgetallen (8). De oor-
zaak hiervoor bleek niet te liggen in een
tijdens de verdunning in vloeibare agar op-
tredende hitteschok (hetgeen aangetoond
werd door bacteriesuspensies in een gelatine
medium van 25° C en in een gelatine medium
van 46° C te verdunnen) maar in de agar-
opname van de pipetten. Er bleek te weinig
agar opgenomen te worden en teveel agar in
de pipet achter te blijven, hoewel de zuiger
exact op 1 ml stond afgesteld. Om hierin ver-
betering te brengen, werd een kleine modifi-
catie op de methode aangebracht. Alvorens
met een pipet 1 ml agar op te nemen, werd
deze pipet in de agar voorgespoeld door vijf-
maal agar op te zuigen en weer uit te blazen.
Als de pipet dan helemaal leeg was, werd de
1 ml agar opgenomen ter verdere verdunning
of om druppels in de platen te deponeren.
Met dezelfde pipet werden de overige ver-
dunningen aangelegd. Voor de bepaling van
het kiemgetal werd steeds de tweede tot en
met de vijfde druppel gebrtiikt.
Onderzocht werden 80 monsters varkensvlees,
30 monsters rundvlees en 30 monsters pluim-
veevlees op het totaal aantal aerobe kiemen.
Steeds werden 5 monsters tegelijk ingezet. Als
medium werd trypton soja bouillon agar ge-
bruikt. De druppels werden 24 uur bij 30° C
bebroed. Ter vergelijking werd de gietplaat-
methode uitgevoerd; hier werden de platen
3 dagen bij 30° C bebroed. Om na te gaan,
of de dropletmethode ook geschikt is voor
selectieve media werd in 25 monsters gehakt
het totaal aantal Gram negatieve bacteriën
geteld. Hiervoor werd een trypton soja bouil-
lon agar medium gebruikt, waaraan 1 ppm
kristal violet was toegevoegd (18). De drup-
pels van dit medium werden 2 dagen bij
20° C bebroed, de platen (spreidplaat-
methode) 4 dagen bij 20° C. Zo werden ook
in 25 monsters gehakt het totaal aantal En-
terobacteriaceae geteld in VRBG (16).
Zowel de druppels als de gietplaten werden
gedurende 20 uur bij 37° C bebroed. Ook
hier werden de gemiddelden en varianties ge-
toetst met behulp van de t-toets en de F-toets
op p = 0,01 (II).

Tabel 1. Vergelijkbaarheid van de öse-plaatmethode met de gietplaatmethode. Totaal aëroob
kiemgetal van varkensvlees (nr. 1-20) en van gehakt (nr. 21-30). Gemiddelden van 5 monsters

in logarithmen per gram.

Nr.	gietplaat	ose-	-plaat	nr.	gie tplr.at	öse-	-plaat
1	3,60	■s-	0,04	3,64		0,08	16	5,45		0,02	5,42		0,16
2		■4	0,22	3,61	i-	0,06	1 7	5,45		0,02	5,49	■i-	0,13
5	5,65	4-	0,05	5,75		0,07	10	5,47		0,04	5,40		0,06
4	3,66		0,12	5,77		0,17	19	5,49		0,03	5,54		0,07
S			0,10	5,73	-t-	0,05	20	5,51		0,03	5,55	4-	0,12
6	.•■,33		0,08	5,76		0,17	21	6,04		0,64	5,96	7	0,51
-7			0,26	5,86		0,16	22	6,93		0,50	6,94		0,31
8	5,92		0,04	5,96		0,07	23	7,24		0,02	7,16		0,27
Q	4,\'5		0,15	, 1 5	*	0,10	24	7,24		0,06	7,17		0,23
i6	4,26		0,14	4,24		0,15	25	7,55		0,06	7,25	1	0,23
11	4,52		0,05	4,25		0,09	26	7,45		0,08	7,39		0,24
12	4,50		o,n	4,52		0, 18	27	7,53	4-	0, 18	7,52		0,27
1 5	4,78		0, 14	4,77		0,12	20	7,62	-1-	0,20	7,60		0,21
14	.,80	-1-	0,16	4,76		0, 18	29	7,85		0,06	7,69		0,17
15	5,25		0,16	5,21	-	0, 28	50	7,95	4-	0,50	7,00		0,15

In tabel 1 zijn de resultaten van het
onderzoek naar de vergelijkbaarheid
van öse-plaatmethode met gietplaat-
methode voor wat betreft het totaal
aantal aerobe kiemen weergegeven.
Bij de 150 onafhankelijke, vergelijkende
waarnemingen met öse- en gietplaat-
methode werden geen significante ver-
schillen tussen de gemiddelden gevon-
den (p > 0,01). Bij vergelijking van de
varianties werden eveneens geen signi-
ficante verschillen gevonden (p >0,01).

In tabel 2 en 3 zijn de resultaten van het
onderzoek naar de vergelijkbaarheid
van dropiet- en gietplaatmethode weer-
gegeven. Bij de dropletmethode werd de
gewijzigde methode toegepast.
Bij de bepaling van het totaal aantal
aerobe kiemen, werden geen significante
verschillen tussen de gemiddelden en de
varianties gevonden (P > 0,01).
Ook bij de bepaling van het totaal aan-
tal Enterobacteriaceae en het totaal aan-
tal Gram negatieve bacteriën werden
geen verschillen gevonden (p > 0,01).
Alleen in het vijfde gehaktmonster
werden met behulp van de spreidplaat-
methode significant meer Gram nega-
tieve bacteriën gevonden (p < 0,01).

De öse-plaatmethode is in haar uitvoe-
ring eenvoudig, hoewel zij vooral met
betrekking tot de ijking nogal inspan-

Tabel 2. Vergelijkbaarheid van dropletmethode met de gietplaatmethode voor het totaal
aëroob kiemgetal van varkensvlees (nr. 1-16), rundvlees (nr. 17-22) en pluimveevlees (nr.
23-28). Gemiddelden van 5 monsters in logarithmen per gram.

Nr.	dropiet	gietplaat		nr.	dropiet	gietplaat
1	5,88		0,06	5,95		0,15	17	7,28	0,04	7,18		0,06
2	5,99		0,02	5,98		0,11	18	7,16	0,04	7,17		0,05
5	5,92		0,07	5,87		0,07	19	7,24	0,05	7,20	>	0,04
	5,98		0,08	5,90		0,14	20	7,55	0,04	7,49	-f	0,05
^	5,96		0,02	5,96		0,04	21	7,54	0,01	7,55		0,05
6	5,97		0,07	5,89		0,05	22	7,54	0,09	7,50		0,06
7	6,09		0,02	6,06		0, 10
B	6,00		0,01	5,95		0,05

9	6,17		0,04	5,98		0,06
10	6,03		0,04	5,94		0,04	25	6,22	0,07	6,17		0,04
11	7,51	T	0,04	7,25	4-	0,12	24	6,29	0,06	6,50		0,05
12	7,51		0,05	7,58	T	0,12	25	6,56	0,08	6,55		0,05
15	7,55		0,04	7,45		0,15	26	6,26	0,12	6,56	T	0,07
14	7,51		0,01	7,59		0,09	27	6,50	0,06	6,:! 8		0,05
1 ï	7,40		0,04	7,57	4-	0,07	28	6,20	0,05	6, 28		0,04
16	ï,44	-	0,05	7,44		0,05

Tabel 3. Vergelijkbaarheid van dropletmethode met de gietplaatmethode (totaal aantal
Enterobacteriaceae) resp. spreidplaatmethode (totaal aantal Gram negatieve bacteriën) van
gehakt. Gemiddelden van 5 monsters in logarithmen per gram.

Gram negatieve bakteriën		Enterobacteriaceae
	dropiet	gietplaat	nr.	droplet	gietplaat
1	5,"7 * 0,15	5,92 0,08	1	5,92 i 0,05	5,87 0,03
2	5,94 0,02	5,96 0,04	2	5,82 0,08	5,81 0,12
5	5,95 - 0,02	5,97 i 0,05	>	5,42 0,07	5,42 • 0,04
L	5,95 0,05	~,97 0,05	4	5,49 0,05	5,47 0,05
5	:,9i	5,95 0,02	5	5,54 0,06	5,56 V 0,03

nende voorbereiding vergt. Deze ijking
dient bij iedere öse nauwkeurig te ge-
schieden, waarbij de druppels op dezelf-
de wijze aan de ijkvloeistof ontnomen
moeten worden, als bij de praktische
uitvoering van de methode plaatsvindt.
Uit de ijking kunnen eventueel nieuwe
vermenigvuldigingsfactoren voorkomen.
De öse-plaatmethode levert een aan-
zienlijke besparing in tijd en materiaal.
Enerzijds wordt minder voedings-
medium en minder verdunningsvloei-
stof gebruikt (per monster is meestal
niet meer dan één agarplaat en ca. 2 ml
\\erdunningsvloeistof nodig), anderzijds
kunnen per tijdseenheid ca. driemaal
zoveel monsters ingezet worden en kan
de bebroedingstijd beperkt worden tot
maximaal 2 x 24 uur. Een bijkomend
voordeel is het verminderde gebruik aan
pipetten en broedstoofruimte.
De nauwkeurigheid van de öse-plaat-
methode hangt nauw samen met de
nauwkeurigheid van de ijking van de
öse\'s, met de behandeling van de öse\'s
tijdens en na het werk en met de nauw-
keurigheid, waarmee de methode uitge-
voerd wordt.

Vooral platina öse\'s verdienen een zorg-
vuldige behandeling. De öse\'s moeten
altijd schoon zijn voordat ze geflam-
beerd worden. Vervormde öse\'s kunnen
niet meer gebruikt worden. Van tijd tot
tijd moeten de öse\'s gereinigd worden
in salpeterzuur om de zoutaanslag op te
lossen en om de öse\'s haar gepolijste
oppervlak weer terug te geven.
De methode, zoals die door K i t c h e 11
e.a. (12) aangegeven werd, bleek niet de
gewenste nauwkeurigheid te bezitten.
Deze werd pas bereikt nä correctie van
de kiemgetallen. Een correctiefactor
werd empirisch vastgesteld. Wanneer de
öse-plaatmethode zorgvuldig wordt uit-
gevoerd, levert zij resultaten, die in
vergelijking met de gietplaatmethode,
voldoende reproduceerbaar zijn.
Een nadeel van de öse-plaatmethode is
haar geringe gevoeligheid. Wanneer uit-
gegaan wordt van een tot 1 op 10 ver-
dunde vleessuspensie en van een telbaar
aantal kolonies van minimaal 10 per
kwadrant, dan is het laagst aantoonbare
kiemgetal in logarithmen 3,60, hetgeen
nogal hoog is.

De dropletmethode vraagt een iets gro-
lere investering dan de öse-plaatmethode
en zal dan ook alleen rendabel zijn,
wanneer veel monsters onderzocht wor-
den.

Ook deze methode is relatief eenvoudig
en levert een besparing in tijd en mate-
riaal. Per tijdseenheid kunnen 3 tot 4
maal zoveel monsters ingezet worden
als met de gietplaatmethode. De resul-
taten van deze methode bleken echter,
wanneer het originele werkvoorschrift
werd gevolgd, significant af te wijken
van die van de gietplaatmethode. De
oorzaak hiervoor is waarschijnlijk toe te
schrijven aan de te lage agarafgifte van
de pipetten, hetgeen zich vooral mani-
festeert bij de eerst afgegeven agar-
druppel. Koller en Jelinek (13)
vonden overeenkomstige resultaten. Een
wijziging in het werkvoorschrift maakte
de resultaten beter vergelijkbaar met de
gietplaatmethode. Deze wijziging be-
stond bij dit onderzoek uit het vijfmaal
voorspoelen van de pipet in de vloei-
bare tot 46° C afgekoelde agar; wellicht
is het genoemde euvel ook te voorkomen
door de zuigers niet exact op 1 respec-
tievelijk 0,1 ml af te stellen, maar iets
hoger. Door de pipetten vóór te spoelen
zijn voldoende nauwkeurige én reprodu-
ceerbare kiemgetallen te verkrijgen. Ook
bij deze methode ligt het laagst aantoon-
bare kiemgetal relatief hoog, namelijk
op 2.500 kiemen per gi\'am. Het tellen
van de kolonies in de druppel wordt
soms (voornamelijk in donkere media,
zoals de VRBG agar) bemoeilijkt door
de aanwezigheid van een donkere ring
rondom het op het schermpje geprojec-
teerde beeld van de druppel. Dit mag
evenwel geen beletsel zijn, deze moge-
lijkheid om grote aantallen monsters te
onderzoeken, uit de weg te gaan. Dit-
zelfde geldt voor het „miniatuur-karak-
ter" van beide methoden.

Geconcludeerd kan worden, dat zowel
de öse-plaatmethode als de droplet-
methode in de door ons aangegeven op-

zet voldoen aan de gestelde eisen van vuldige ijking van de öse\'s respectieve-

het werkvoorschrift, zoals dat in het grens te verlagen,
voorgaande besproken werd, een zorg-

1. Ashehov, J. N. and H e a g y, F. C.: A loop method for counting viable bacteria or
bacteriophage. Can. J. Med. Sei., 29, 1, (1951).

2. B e r r i d g e, N. J.: Reproducible volume delivered by an 0,01 ml loop. J. Milic Food
Techn., 39, 371, (1966).

3. Bradshaw, J. G., Francis, D. W., Peeler, J. T., Leslie, J. E., T w e d t, R.
M. and Read Ir., R. B.: Mechanical preparation of pour plates for viable bacterial
counts of milk samples. /. Dairy Sei., 56, 1011, (1973).

4. Burri, R.: Les cultures en stries pour remplacer les cultures sur plaques. Le Lait, 9,
1028, (1929).

5. C u n n i n g h a m, A. and Andrews, A.: The Burri-smear culture method for the
determination of the bacterial content of milk samples. J. Dairy Res., 5, 29, (1933).

6. D o r n e r, W. et D e m o n t. P,: Recherches sur le procédé Burri de numeration bac-
tériennes par stries. Le Lait, 11, 909 1005, (1931).

1. G e r a t s, G. E. en S n ij d e r s, J. M. A.: Snelle bepaling van oppervlakte flora. I. Een
tijd- en kostenbesparende öse-techniek. V.V.D.O. Rapport H 7411, Utrecht, (1974).

8. Geräts, G. E. en Snijders, J. M. A.: Snelle bepaling van oppervlakte flora. III.
De toepasbaarheid van de Colworth Stomacher en -Droplette. V.V.D.O. Rapport H
7605, Utrecht, (1976).

9. Geräts, G. E. en Snijders, J. M. A.: Bepaling van kiemgetallen in de vlees-
industrie. 1. Een literatuuroverzicht. Tijdschr. Diergeneesk., 102, 377, (1977).

10. J a s p e r, D. E. and D e 1 1 i n g e r, J.: Variations in volume of milk, delivered by a
standard 0,01 ml loop. /. Milii Food Techn., 29, 199, (1966).

11. Jonge, H. de: Inleiding tot de medische statistiek. Deel 2, 480, Leiden, (1964).

12. K i t c h el 1, A. G., I n g r a m, G. G. and Hudson, W. R.: Rapid dilution and plating
method. In: Microbiological monitoring of environments. Ed. R. G. Board and D. W.
Lovelock, Acad. Press, London/New York, 57-59, (1973).

13. K o 1 1 e r, W. und J e 1 i n e k, J. A.: Die kulturelle Keimzahlbestimmung im Agartropfen.
Zbl. Bakt. Hyg. I. Abt. Orig. A, 235, 527, (1976).

14. L e i s t n e r, L. und Heckelmann, H.: Mechanisierung und Automatisierung mikro-
biologischer Arbeitsmethoden. Bundesanstalt Fleischforsch., 50-56, Kulmbach, (1974).

15. Limmer, H. D.: Keimzahlbestimmung nach dem Ösen-Platten-Verfahren. Dtsch. Milch
wirtsch., 24, 1982 1986, (1973).

16. M o sse 1, D. A. A., M e n ge r i n k, W. H. J. and S c h o 1 t s, M. H.: Use of a modified
Mac-Conkey agar medium for the selective growth and enumeration of Enterobacteria-
ceae. J. BacterioL, 84, 381, (1962).

17. N e w t o n, K. G., H a r r i s o n, J. C. L. and S u i s t e d, J. R.: An evaluation of the
Colworth Stomacher and -Droplette as aids for microbiological counting of meat and
meat products. Meat Ind. Res. Inst. New Zealand, Rep. nr. 393, (1974).

18. Olson, H. C.: Selective Media for detecting spoilage organisms in dairy products. J.
Dairy Science, 44, 970, (1961).

19. Posthumus, G., K 1 ij n, G. J. and Giesen, Th. J. J.: A mechanised loop method
for total count of bacteria in refrigerated supplier\'s milk. Neth. Milk Dairy J., 28, 79,
(1974).

20. Schoenmakers, M. J. G. en Bes, J.: Beapling van het aëroob kiemgetal met be-
hulp van de druppelmethode. Tijdschr. Diergeneesk., 101, 251, (1976).

21. Sharpe, A. N., D y e 11, E. j., Jackson, A. K. and K i 1 s b y, D. C.: Technique
and apparatus for rapid and inexpensive enumeration of bacteria. Appl. Microbiol., 24,
4, (1972).

22. Sharp e, A. N. and K i I s b y, D. C.: A rapid, inexpensive, bacterial count technique
using agar droplets, ƒ. appl. BacterioL, 34, 435, (1971).

23. T a t i n i, S. R., D a b b a h, R. and Olson Jr., J. C.: Comparison of plate loop- and
agar plate methods for bacteriological examination of manufacturing grade raw milk.
ƒ. Milk Food Techn., 30, 112, (1967).

24. T h o m p s o n, D. I. and Black, L. A.: The use of a 0,01 ml loop in plate loop method
for making viable counts of milk. /. Milk Food Techn., 30, 273, (1967).

25. Thompson, D. I., D o n e 11 y, C. B. and Black, L. A.: A plate loop method for
determining viable counts of raw milk. ]. Milk Food Techn., 23, 167, (1960).

26. W r i g h t, E. D., R e i n b o 1 d, G. W., D u r m e i s t e r, L. and Mellon, J.: Prediction
of standard plate count of manufacturing grade raw milk from the plate loop count. ].
Milk Food Techn., 33, 168, (1970).

E. GRUYS¹), G. J. BINKHORST*), J. VAN DEN BERCKEN*), P. MEIJERS²) en
J. HAAGSMA³)

Eén dier genas spontaan. De andere dieren werden geëuthaniseerd (dier A) en geslacht (B

en C). In het serum van de dieren A en B en in de lever en lebmaaginhoud van dier A, werd

botulinumtoxine type G aangetoond. Uit de lever van dier A werd bovendien Cl. botulinum

De ziekteverschijnselen worden beschreven. Algehele spierzwakte, waardoor ook een verlamde
tong en een onvermogen tot slikken optraden, waren de belangrijkste klinische kenmerken.
Het werkingsmechanisme van botulinumtoxine, de mogelijke therapie en de vleeskeurings-
aspecten worden besproken.

An outbreak of botulism in four yearlings of a single herd is reported. One animal recovered
spontaneously. The other animals underwent euthanasia (animal A) or were slaughtered (ani-
mals B and C). CI. botulinum toxin type C was detected in the sera of animals A and B as
well as in the liver and abomasal contents of animal A. In addition, CI. botulinum was isolated
from the liver of animal A.

The symptoms are described. Total muscular weakness, also resulting in lingual paralysis and
inability to swallow, was the most important clinical feature. The mechanism of action of
CI. botulinum toxin, possible methods of treatment and aspects of meat inspection are dis-
cussed.

Als men in de praktijk wordt geroepen de interpretatie van de klinische bevin-
bij één of meer runderen, waarbij kli- dingen van het grootste belang om ver-
nisch sopor en verlammingsverschijnse- volgens met behulp van gericht labora-
len op de voorgrond treden, dan denkt torium-onderzoek de diagnose zeker te
men in eerste aanleg aan ziekten, die stellen.

gepaard gaan met stoornissen van de Hoewel botulisme bij runderen in
mineraalhuishouding, zoals melkziekte. Nederland en de omringende landen tot
Zeer snel verlopende infectie-ziekten en nu toe slechts sporadisch werd vastge-
vergiftigingen kunnen echter in het steld (1, 5, 7), zal men in Nederland
eindstadium ook een dergelijk beeld thans meer met deze ziekte rekening
geven. Differentiaal-diagnostisch dient moeten houden, omdat als gevolg van
men hierbij bovendien aan botulisme te het grote aantal gevallen van botulisme
denken. bij watervogels de infectiedruk met

1 Drs. E. Gruys, Dr. G. J. Binkhorst en Dr. J. van den Bereken zijn lid van de studiegroep
Neuro-pathofysiologie van de Faculteit der Diergeneeskunde te Utrecht.

3 Dr. J. Haagsma is wetenschappelijk medewerker van het Centraal Diergeneeskundig
Instituut te Rotterdam.

milieu gedurende de laatste jaren sterk
is vergroot. Recentelijk werd een uit-
braak bij runderen beschreven (2). Deze
werd in verband gebracht met gebruik
van strooisel uit pluimveehokken waar-
in zich met Cl. botulinum besmette kada-
vers van kuikens bevonden (2). Uitge-
breide sterfte bij runderen door botulis-
me komt alleen voor in warmere gebie-
den van Afrika („lamziekte"), Australië
en Amerika met een extensieve veehou-
derij.

In het hier beschreven ziektegeval ver-
toonde een aantal runderen van één
bedrijf karakteristiek functieverlies van
het zenuwstelsel. De diagnose botulisme
kon pas door specifiek laboratorium-
onderzoek worden gesteld.

Eind augustus 1976 vertoonden op een
bedrijf te Gemert vier van de vijf
pinken acute ziekteverschijnselen. De
dieren hadden een versnelde ademha-
ling en speekselden. Bij inspectie van de
mondholte werden ulcera gevonden. In
de volgende twee dagen hielden drie
pinken op met eten en drinken, werden
suf, lieten de tong uit de bek hangen en
vertoonden verlammingsverschijnselen
van de extremiteiten. Bij het vierde dier
ontwikkelden de verlammingsverschijn-
selen van tong en extremiteiten zich niet
verder. Het dier was na enkele dagen
weer normaal.

De pinken stonden sinds drie weken op
stal. Ze werden gevoerd met zeeuws
tarwestro en A-brokjes (eiwitarm
krachtvoer), en kregen leidingwater te
drinken. De drie nog zieke pinken
(dier A, B en C) werden bij de Kliniek
voor Inwendige Ziekten ter onderzoek
aangeboden.

Bij aankomst waren twee dieren sopo-
reus (A en B) lagen met „de kop in de
flank", waarbij de tong als verlamd uit
de bek hing. Bij alle drie dieren bestond
een onvermogen tot slikken. De adem-
haling was abdominaal met een fre-
quentie van dz 36/min. De pols was
regelmatig met een frequentie van
88-112/min. De temperatuur was
=t 38.7° C. De turgor was matig tot
slecht, hetgeen wees op uitdroging. De
pinken waren alle drie slechts met
moeite er toe te bewegen te gaan staan.
Hoewel ze over een korte afstand nog
redelijk konden lopen zakten zij daarna
„door algehele spierzwakte" in elkaar en
bleven gedurende 10-15 minuten volko-
men uitgeput, languit liggen. Bij de pin-
en A en C werden roodomrande, gele
necrose-haardjes in het mondslijmvlies,
speciaal onder de tong, gevonden. Bij
één pink werden ook dergelijke laesies
in het neusslijmvlies opgemerkt. De
pens lag stil, de consistentie van de in-
houd was stevig. De faeces waren hard
en droog. De slikreflex was onderdrukt.
De kauw- en tongbewegingen waren
zwak en traag. De pupilreflexen waren
normaal, maar de reactie op de dreig-
reflex was niet altijd duidelijk aanwezig.
De sensibiliteit van de huid en van het
mondslijmvlies was niet gestoord.

Het bloed vertoonde in alle drie geval-
len een duidelijke indikking en een zo-
wel respiratoire als metabole acidose.
De bloedsuiker-, lactaat- en pyruvaat-
gehaltes waren verhoogd. De Ca-, Mg-,
K-, en Cl-gehaltes waren normaal. Bij
twee pinken (A en B) werd een hyper-
leucocytose gevonden.
In de differentiatie van het witte bloed-
beeld was een verschuiving naar de
segmentkernige neutrofiele granulocy-
ten opgetreden.

In de liquor cerebrospinalis was alleen
het glucosegehalte licht verhoogd. Het
eiwitgehalte was laag-normaal. Het
urine-onderzoek leverde een sterk posi-
tieve glucosereactie op.

Bij algeheel functieverlies van het
zenuwstelsel gaan de gedachten uit naar
specifiek neurogene aandoeningen, ver-
oorzaakt door

vergiftigingen: o.a. door lood- en kwik-
verbindingen, giftige planten of bacte-
rietoxinen, zoals botulinumtoxine;
deficiënties: cerebrocorticale necrose
(C.C.N, thiaminegebrek);

bacteriële meningitis;
virusinfecties: ziekte van Aujeszky, boos-
aardige katarrhaal koorts, mucosal di-
scase, infectieuze rhinotracheïtis van
het rund (I.B.R.), rabies.

Wegens de hier bij alle dieren aanwezige
algehele spierzwakte en daardoor ook
een onvermogen tot slikken („bulbair
paralyse") werd vooral gedacht aan bo-
tulisme. Serum van de runderen B en C
werd opgestuurd naar het C.D.I. te Rot-
terdam voor botulisme-onderzoek. We-
gens het voorkomen van laesies van het
mondslijmvlies werd eveneens \\an deze
beide dieren serum gestuurd naar het
C.D.I. te Lelystad voor onderzoek op
mucosal disease. Dit laatste onderzoek
gaf negatief resultaat.
Differentiaal-diagnostisch kwamen voor
de „bulbair paralyse" allereerst listeriose,
cerebrocorticale necrose en loodintoxica-
tie in aanmerking.

Ook bij de nerveuze vorm van I.B.R.
kunnen slikmoeilijkheden optreden.
Veelal zijn bij de vorige drie aandoenin-
gen dwangbewegingen en visusstoornis-
sen de meest opvallende symptomen, ter-
wijl bij C.C.N. en loodintoxicatie meest-
al excitatie en hyperaesthesie optreden.
Bij acuut verlopende vergiftigingen met
o.a. Taxus baccata, solanine (aardappel,
nachtschade), en gevlekte scheerling is
dyspnoea één van de voornaamste symp-
tomen. Bij de ziekte van Aujeszky en bij
rabies is excitatie dikwijls een belangrijk
begeleidend symptoom. Bij andere, niet
peracuut verlopende vergiftigingen ge-
paard gaande met speekselen, incoördi-
natie en depressie, treden digestiestoor-
nissen, diarree en/of icterus vaak meer
op de voorgrond. Bij boosaardige katar-
rhaal koorts en mucosal disease wordt
ook doorgaans diarree gezien.
Dieren met een aspecifieke bacteriële
meningitis hebben dikwijls dwangbewe-
gingen en sterke temperatuursverhoging.

Eén pink (geval A) werd dezelfde dag
geëuthanaseerd en ter sectie aangeboden
bij de afdeling Pathologie. Bij de twee
overige dieren namen de verlammings-
verschijnselen snel toe, terwijl ze duide-
lijk benauwd werden. Deze dieren (B en
C) werden een dag later naar het slacht-
huis afgevoerd.

Sectie werd verricht op een licht auto-
lytisch kadaver van een pink (geval A)
in goede voedingstoestand. Het dier had
erosies en hyperaemische gebiedjes in het
slijmvlies van de mondholte, vooral pa-
latum durum en phaiynx. Subcutis en
bindweefsel tussen de spieren waren dui-
delijk ingedroogd. De nieren waren ge-
degenereerd, de urine bevatte glucose,
(clinistics®, Ames).

De lever vertoonde bleke vlekjes. Micro-
scopisch hadden de levercellen in deze
gebiedjes de normale kleuringseigen-
schappen verloren, terwijl in de sinus-
oïden en centraalvenen ophopingen van
in ketens groeiende, staafvormige, ge-
sporuleerde bacteriën voorkwamen. De
pensinhoud, evenals de inhoud van de
boekmaag, bestond uit een vaste, droge
massa onverteerd stro. In de lebmaag
waren naast slecht verteerd voedsel
kleine polyethyleenschuimbolletjes, zoals
gebruikt in de tuinbouw, aanwezig. De
dunne darmen waren sterk hyper-
aemisch; microscopisch werden geen ont-
stekingsveranderingen waargenomen.
Macroscopisch en microscopisch onder-
zoek van de hersenen bracht geen ver-
anderingen aan het licht.
Bij geval B en C werden na slachting
overeenkomstige macroscopische veran-
deringen gevonden. Van geval A werden
nu (voor geval B en C zie boven) harte-
bloed, lever, pens- en lebmaaginhoud
verzameld voor onderzoek naar botuli-
numtoxine en verzonden naar het C.D.I.
te Rotterdam. Van milt, lever, nier en
darm werd routinematig bacteriologisch
onderzoek verricht (Instituut Vet. Bacte-
riologie). Dit bracht geen pathogene
micro-organismen aan het licht.

De aanwezigheid van het botulinum-
toxine weid aangetoond met behulp van
reeds eerder beschreven technieken (1).
Hetzelfde geldt voor de typering van het
toxine en het cultureel onderzoek voor

het aantonen van Clostridium botulinum.
In de sera van twee dieren (A en B) en
in lever en lebmaaginhoud van geval A
werd botulinumtoxine type C aange-
toond.

De concentratie van het toxine in het
serum van geval A bleek hoog te zijn,
nl. 20 MLD per ml. (minimum lethale
dosis voor muizen na intraperitoneale
injectie van 0,5 ml. materiaal), temijl in
de lebmaaginhoud nauwelijks 1 MLD
per gram aanwezig was. In het serum
van geval B kon pas botulinum type C-
toxine worden aangetoond na concen-
tratie van het serum met behulp van een
centriflo® membraanfilter (Amicon).
Dit betekent dat in dit serum de concen-
tratie van het toxine minder dan 1 MLD
per ml. was. In het serum van pink C
kon zelfs na toepassing van deze concen-
tratietechniek geen toxine meer worden
aangetoond.

Van de lever en de lebmaaginhoud van
dier A werd tevens een cultureel onder-
zoek op Cl. botulinum ingesteld. Hierbij
werd uit de lever Cl. botulinum type C
gekweekt, terwijl het onderzoek van de
lebmaaginhoud een negatief resultaat
had.

Op grond van het boven beschreven
laboratoriumonderzoek kon de diagnose
botulisme met zekerheid worden gesteld.
Het ontbreken van morfologische ver-
anderingen van het zenuwstelsel is bij
deze ziekte bekend. Door het onvermo-
gen tot slikken is de sterke indroging van
de dieren te verklaren.
Botulisme wordt veroorzaakt door het
botulinumtoxine afkomstig van de bac-
terie Cl. botulinum, die onder anaerobe
condities bij een optimum temperatuur
van 30° C, in een eiwitrijk milieu met
een niet te lage pH groeit. Op immuno-
logische gronden worden zeven verschil-
lende Cl. botulinum-typen: A-G, met elk
een eigen toxine, onderscheiden. Type
A, B, E en F zijn bij de mens oorzaak
van vergiftiging, type C en D bij dieren.
Bij botulisme-gevallen wordt soms uit di-
verse organen Cl. botulinum gekweekt,
zoals bij het boven beschreven geval A.

Voor het rund was dit reeds bekend (7)
en ook in Nederland beschreven (5). In
deze laatstgenoemde beschrijving werd
uit het vlees een zeer toxogene Cl. botu-
linum type C stam geïsoleerd.
Botulisme heeft doorgaans een snel ver-
loop en een hoge mortaliteit.
In het algemeen worden meer dieren in
een kort tijdsbestek aangetast.
Aangezien het toxine slechts kort in het
serum aantoonbaar, en het sectiebeeld
niet specifiek is, is het voor het stellen
van de diagnose en het opsporen van de
bron van belang dat bij dieren met slik-
moeilijkheden in een vroeg stadium
bloed (serum) wordt afgenomen voor
onderzoek op botulinumtoxine.
In de hier beschreven uitbraak van botu-
lisme kon de bron van het toxine niet
worden vastgesteld. Naar analogie van
andere gevallen van botulisme bij huis-
dieren dient vooral te worden gedacht
aan de mogelijkheid dat zich in het als
voeder versterkte stro een met Cl. botu-
linum type C besmet kadaver bevond,
waarin zich door de hoge zomertempera-
turen voldoende botulinumtoxine had
gevormd. Hierbij dient te worden be-
dacht dat mogelijk de besmettingsfre-
quentie van allerlei dieren met Cl. botu-
linum is toegenomen als gevolg van het
toenemende aantal gevallen van botu-
lisme (type C) bij watervogels in Neder-
land sinds 1970.

Het werkingsmechanisme van het botu-
linumtoxine berust op een blokkade van
de cholinerge synaptische transmissie
(8). Alle perifere cholinerge synapsen
worden aangetast, zowel in het willekeu-
rige zenuwstelsel (motorisch eindplaten),
als ook in het autonome zenuwstelsel
(sympatisch en parasympathisch). Het
aangrijpingspunt van het botulinum-
toxine is presynaptisch gelokaliseerd, het
toxine verhindert de afgifte van de trans-
mitterstof acetylcholine vanuit de zenuw-
uiteinden. Tot voor kort dacht men dat
botulinumtoxine de voor de transmitter-
afgifte noodzakelijke instroming van
Ca -ionen in het zenuwuiteinde zou
belemmeren. Onlangs is echter aange-

toond dat het toxine waarschijnlijk inter-
fereert met één van de processen die, na
de instroming van Ca , ertoe leiden
dat de inhoud van de synaptische blaas-
jes wordt uitgestort in de synaptische
spleet (3). Deze verhindering van de
transmitter-afgifte leidt tot een volledige
blokkade van de impulstransmissie,
waarbij de blokkade van de motorische
eindplaten en de dientengevolge optre-
dende verlammingen van de skelet-
spieren het meest opvallend zijn. Vooral
verlamming van de tong en van de kaak-
spieren treedt vaak op de voorgrond.
Dit geeft aanleiding tot slikmoeilijkheden
en het slikken kan zelfs geheel onmoge-
lijk worden.

In hoeverre botulinumtoxine eveneens
aangrijpt op het centrale zenuwstelsel is
vooralsnog niet duidelijk. De meeste
onderzoekers achten een centrale wer-
king niet erg waarschijnlijk, al wordt
een onderdrukking van het ademcen-
trum, waarbij cholinerge transmissie een
belangrijke rol speelt, als mogelijkheid
genoemd. Het werkingsmechanisme van
botulinumtoxine is dus zeer specifiek:
het verhindert uitsluitend de transmitter-
afgifte vanuit de cholinerge zenuwuitein-
den. Dit draagt bij tot de grote toxiciteit
van dit toxine.

De mogelijkheden om botulisme thera-
peutisch te behandelen zijn zéér beperkt;
vooral als rnen er vanuit gaat dat het
stellen van de diagnose vaak moeilijk is,
en dat de vergiftiging „een voortschrij-
dend karakter heeft" en meestal binnen
enkele dagen tot de dood leidt (4). Als
de diagnose vroegtijdig gesteld wordt kan
antiserum-therapie geprobeerd worden.
Bij de mens en de nerts heeft men hier-
mee goede ervaringen. Toediening van
guanidine hydrochloride zou, althans bij
de mens, een gunstig effect hebben, om-
dat deze stof de afgifte van acetyl-
choline vanuit de zenuwuiteinden stimu-
leert.

Onlangs is gebleken dat 4-aminopyridine
(Sigma) een effectieve antagonist is van
botulinumtoxine bij de rat in vivo (6).
Intraperitoneale injectie van deze stof in
een dosering van 2-3 mg/kg lich. ge-
wicht veroorzaakte een aanzienlijke ver-
betering van de symptomen. Deze dosis
kon worden herhaald; hogere doseringen
veroorzaakten convulsies. Het zou de
moeite waard zijn om 4-aminopyridine
ook in de veterinaire praktijk te testen.
Vergiftiging treedt meestal op na directe
opname van voldoende botulinumtoxine
via het voedsel of drinkwater. Enkele
onderzoekers veronderstellen dat de bac-
terie in de digestietractus mogelijk toxine
zou kunnen produceren.
In het algemeen wordt deze vorm van
toxine-produktie echter verwaarloosbaar
geacht en toediening van antibiotica en
andere antimicrobiële preparaten zal dan
ook de verschijnselen niet doen vermin-
deren. Het meeste resultaat is mogelijk
te verwachten van symptomatische be-
handeling van de uitdroging.

Bij ziekteverschijnselen door botulisme is
de mogelijkheid aanwezig, dat runderen
ter slachting worden aangevoerd. Om
bij deze dieren de diagnose te stellen
schieten de in de vleeskeuring gebruike-
lijke technieken te kort. Ook eventueel
in het vlees aanwezige Cl. botulinum
bacteriën zullen onder aerobe condities
niet gekweekt kunnen worden. In ver-
band met de mogelijke aanwezigheid van
deze bacteriën zou afkeuring de voorkeur
verdienen.

Indien de juiste kweekmethodiek heeft
plaats gevonden en het resultaat negatief
is, zou de keuringsbeslissing goedkeuring
onder voorwaarde van sterilisatie kunnen
zijn.

De auteurs zijn dank verschuldigd aan Dr.
A. J. H. Schotman, Prof. Dr. J. F. F r i k
en Dr. G. d e Boer voor het verrichten van
klinisch laboratorium onderzoek, routine bac-
teriologisch onderzoek en onderzoek naar mu-
cosal disease.

1. H a a g s m a, J.: De etiologie en epidemiologie van botulismus bij watervogels in Neder-
land. Proefschrift, Utrecht, 1973.

2. H a a g s m a, J., T e r L a a k, A. E., O s i n g a, A. en F e e n s t r a, P.: Botulisme bij run-
deren in een ligboxenstal veroorzaakt door strooisel van een slachtkuikenbedrijf. Tijdschr.
Diergeneesk., 102, 330, (1977).

3. K a O, I., D r a c h m a n, D. B., and Price, D. L.: Botulinum toxin: mechanism of pre-
synaptic blockade. Science, 193, 1256, (1976).

4. K o e n i g, M. G.: The clinical aspects of botulism, in: Neuropoisons their pathophysiolo-
gical actions. Vol 1, Poisons of animal origin ed. L. L. Simpson, Plenum Press, Nevi\' York,
p. 283, (1971).

5. K o o p m a n, J. J., R e u s, A. J. en H a a g s m a, J.: Een geval van botulisme bij run-
deren. Tijdschr. Diergeneesk., 96, 1396, (1971).

6. L u n d h, H., L e a n d e r, S. and T h e s 1 e f f, S.: Antagonism of the paralysis produced
by botulinum toxin in the rat. ]. Neurol. Sci., 32, 29, (1977).

7. Müller, J.: Equine and bovine botulism in Denmark. Bull. Off. Int. Epiz., 59, 1379,
(1963).

8. N a r a h a s h i, T.: Chemicals as tools in the study of excitable membranes. Physiol. Reu.,
54, 813, (1974).

Treatment of a Traumatic Intestinal Prolaps in a Lizard
G. M. DORRESTEIN¹) en G. H. A. BORST**)

Een ernstige prolaps van darm en vetlichaam bij een hagedis (Lacerta pityusensis pityusensis)
die per postpakket werd aangevoerd, werd gereponeerd en het defect in de buikwand gesloten.
De anaesthesie, de operatie en het verloop worden beschreven.

A serious intestinal prolaps in a lizard (Lacerta pityusensis pityusensis) that was sent by parcel
post package, was replaced and the wound sutured. Anaesthesia, surgery and post-operative
course are described.

Een per postpakket aangevoerde hagedis
(Lacerta pityusensis pityu.wnsis) werd
ons aangeboden voor behandeling.
Het bleek dat het dier daags tevoren in
een terrarium was aangetroffen met een
defect in de linker buikwand, waaruit het
vet naar buiten puilde. Bij aankomst bleek
niet alleen het vetlichaam, maar ook een
groot gedeelte van de darm geprola-
beerd te zijn (af. 1). Ondanks deze ern-
stige beschadiging leefde de hagedis niet
alleen, maar maakte nog een heel leven-
dige indruk. Besloten werd dan ook te
proberen de schade te herstellen.

Een algehele anesthesie was noodzake-
lijk om goed te kunnen reponeren. Het
gewicht van de hagedis bedroeg 9,5 gr.

1 Drs. G. M. Dorrestein; dierenarts. Vakgroep Pathologie, afdeling Ziektekunde Bijzondere

Het dier werd in narcose gebracht met
ketamine (KetalaiXg), 50 mg/ml). De
handelsoplossing werd met een steriele
NaCl-oplossing 0.9% 1:10 verdund en
hiervan werd 0.2 ml (=b 100 mg keta-
mine per kg Ig) intraperitoneaal, d.w.z.
via de aanwezige buikwond geappli-
ceerd.

Binnen één miniuit na de toediening van
de ketamincverdunning was de hagedis
in een operabel stadium.
Het uitpuilende vctlichaam kon slechts
voor een klein gedeelte gereponeerd wor-
den. De rest moest vanwege necrose ver-
wijderd worden. De darmen waren erg
gemakkelijk op him plaats te brengen
met een met Terramycine<5)-zalf inge-
vette glasstaaf. Het uitgestulpte darmge-
deelte vertoonde met het blote oog geen
waarneembare beschadiging.
Na repositie werden twee afzonderlijke
knoophechtingen aangebracht (afb. 2),
die de huid en de onderliggende dunne
spierlaag met peritoneum in een keer
aaneensloten.

Omdat op het moment dat de hagedis
werd aangeboden alleen zijde 2/0 voor-
handen was, werd dit materiaal gebmikt.
De narcose verliep zonder complicaties.
De chirurgische ingreep kostte nog geen
vijf minuten; de totale duur van de nar-
cose was ongeveer twintig minuten.

De hagedis heeft klinisch geen waar-
neembare reactie vertoond op de prolap-
sus intestinalis en de aansluitende wond-
genezing.

Deze genezing verliep niet geheel onge-
compliceerd. Een week na de operatie
bleek er een klein scheurtje in de huid
te zijn ontstaan vanuit de craniale wond-
hoek. Dit scheurtje was te groot om on-
behandeld te laten.

Opnieuw werd het dier onder narcose
gebracht en de wond gehecht. Nu werd
atraumatisch resorbeerbaar hechtmate-
riaal gebruikt (Dexon® 4/0). Na 14 da-
gen was de wond genezen (afb. 3),
Gedurende de gehele periode werd het
dier gehospitaliseerd, at het heel rede-
lijk, wat voor een hagedis in dergelijke
omstandigheden zeker niet als vanzelf-
sprekend mag worden beschouwd. Bo-
vendien vervelde de hagedis in deze
tijd, een teken dat het dier in goede con-
ditie verkeerde.

Tijdens de wondgenezing werd als be-
schermende antibioticumtherapie Enge-
mycin® (500 mg/1) door het drinkwater
verstrekt.

Indien dit type dieren voor behandeling
wordt aangeboden, is het goed mogelijk
om handelend op te treden. Zelfs in deze
schijnbaar hopeloze toestand bleek het
chirurgisch ingrijpen nog succesvol.
Een tweede reden om dit verhaal aan het
papier toe te vertrouwen, is de nood-
sprong die deze terrariumhouder, voor
wie dit dier een zekere waarde bezat,
maakte, door dit dier op te sturen. Zijn
motivatie was de vermeende onkunde en
het gebrek aan belangstelling van de
praktizerende dierenarts.
Wij hopen met dit verslag een inzicht
gegeven te hebben van de mogelijkheden
bij deze groep van dieren.

Het artikel is een verkorte vorm van een referaat, wat in 1974 samengesteld werd.
Slechts één van de vele functies van het kleine huisdier, namelijk de sociale functie, wordt
behandeld, waarbij zowel de positieve als de negatieve kanten belicht worden. Aan de hand
van een Engelse test wordt aangetoond hoe belangrijk een huisdier kan zijn. De redenen,
waarom de mens zijn dieren belangrijk vindt zijn eerder het terrein van de psycholoog, maar
worden ook genoemd in het artikel.

Een heel nieuwe sociale functie van vooral de hond, is de rol van hulptherapie bij de psycho-
therapie van kinderen. Vooral de Amerikaanse psychiater B. M. Levinson hanteert deze
methode.

Als bezwaren tegen het huisdier kunnen we de hygiëne, agressie en zoonosen vermelden, juist
hierbij kan de dierenarts een belangrijke rol spelen om deze bezwaren te corrigeren.

Only one of several functions of small pets, viz. their social function, is discussed, both the
positive and the negative aspects being considered. A test developed in Great Britain serves to
show how important a pet may be. The reasons for which man regards his animals as impor-
tant are more within the scope of the psychologist bus are also referred to in the paper.
An entirely new social function, especially of dogs, is the role of therapeutic aids in the psy-
chotherapy of children. This method is used specifically by the American psychiatrist B. M.
I. e V i n s o n.

Drawbacks to pets are inadequate hygiene, agressiveness and zoonoses, though veterinarians
may play an important role in overcoming these disadvantages.

De functies van het kleine huisdier in het schenken van een wolvenwelpje aan
onze samenleving zijn talrijk. een kind. Ook de kat is al lange tijd een

\\\'\'ooral de hond heeft van de mens vele gezelschapsdier; omstreeks 3000 v. Chr.
taken toebedeeld gekregen: in de vroeg- kon men de doodstraf oplopen wegens
ste geschiedenis is hij reeds als metgezel het doden van een van de katten van de
van de mens te vinden. Hij diende de vorst (19). Maar niet alleen de hond en
mens als voedsel (zelfs nu nog zij het de kat zijn in de huidige tijd uitverkoren
niet in de Westerse cultuur), als bewaker als gezelschapsdier voor de mens:
van huis en goederen, als jachthond, als vogels, vissen, caviae, hamsters, muizen,
speurder, als geleidehond en als gezel- ratten, schildpadden en andere exotische
schapsdier. In deze laatste functie zal diersoorten zijn in trek. Om een indruk
het kleine huisdier, in het bijzonder de te geven omtrent de aantallen mensen
hond, nader bekeken worden in dit arti- en hun huisdieren, volgen hier enige
kei. cijfers (13). Deze zijn uitsluitend van

Vele onderzoekers zijn van mening dat toepassing op de West-Europese landen
de domesticatie van de hond begon met en de Verenigde Staten.

2 Mevr. Dr. J. J. Wierenga-van Beelen; praktiserend dierenarts, Hoofdstraat 1 2A, Noordwijk.

Als toekomstverwachting ten aanzien
van de humane bevolkingsuitbreiding
ziet Prof. J. Tinbergen voorlopig een
.\'■tijging tot het jaar 2000, waarna een
zekere stabilisatie te verwachten is. De
toename van het aantal kleine huisdie-
ren in de toekomst hangt ongetwijfeld
nauw samen met de bevolkingstoename
en het welvaartspeil.

Omdat het soms verboden is om honden
op een flat te houden, is deze vraag
sinds enige tijd weer actueel geworden.
Voor oudere mensen, in een bejaarden-
hviis, geldt eveneens vaak een verbod
om hun huisdieren mee te nemen. Waar-
om gaan flatbewoners procederen over
het hondenverbod en waarom is het
achterlaten van een kat of kanarie een
groot verdriet voor een bejaarde? Juist
de laatste jaren blijkt steeds meer, dat
het kleine huisdier voor vele categorieën
mensen een grote rol speelt als gezel-
schapsdier. Stadsbewoners, speciaal flat-
bewoners zonder tuin, voelen zich steeds
verder van de natuur verwijderd getui-
ge ook de groeiende vraag naar bloe-
men en kamerplanten waarmee de mens
zijn gemis aan natuurlijke omgeving
lijkt te compenseren. De interesse be-
perkt zich niet tot de ons omringende
flora, maar strekt zich ook uit tot de
launa. Voor kleinbehuisden zijn kleinere
dieren meer aangewezen dan grotere:
vogels, vissen en dwergrassen van
hondensoorten. Kinderen beleven veel
plezier aan caviae, konijnen en hamsters.
Met het kleiner worden van de gemid-
delde woning in de Westerse landen zal
de vraag naar deze kleinere dieren toe-
nemen. De vissen in het aquarium zijn
een bron van rust; vaak plaatst men
daarom een aquarium in verkeerstorens
van vlieg\\\'elden als tegenpool van de
daar heersende drukte.
Hoe belangrijk voor bejaarden een
vogel kan zijn blijkt uit de volgende
Engelse proef. Men stelde een groep van
30 mensen tussen de 75 en de 81 jaar
samen en maakte de volgende indeling
in vijf groepjes van zes mensen,
groep 1: 4 mannen en 2 vrouwen met

begonia, zonder televisie;
groep 5: 3 mannen en 3 vrouwen zonder
plant, dier of televisie, als controle-
groep.

Resumerend: 12 personen kregen een
parkiet te verzorgen en 12 personen een
begonia. Alvorens de plant of fiet dier
aan de zorgen van de proefpersonen
werd toevertrouwd, moesten deze perso-
nen een uitgebreide psychologische test
ondergaan. Na de verzorgingsperiode
van 5 maanden werd de test herhaald.
Het bleek dat de verzorgers van de
parkieten een duidelijke verbetering van
hun geestelijke gezondheid vertoonden
(20).

Gelukkig beseft men steeds meer hoe
belangrijk het is voor oudere mensen
een gezelschapsdier te hebben: als object
van affectie, bron van gesprek en ver-
maak. Sommige ziekenhuizen houden er
enige diersoorten op na ten behoeve van
de patiënten. Voor de patiënt bieden de
dieren namelijk een goed contrast met
de ziekenhuissfeer en geven de patiënt
de gelegenheid even te ontsnappen aan
de rol van „verzorgde" door zelf „ver-
zorger" te worden.

Gevangenissen maken al jaren gebruik
van huisdieren als gezelschap voor de
gedetineerden. Hier is het dier een ver-
zorgings- en affectieobject. Naast vele
waardevolle functies vervult de hond
soms de dubieuze rol van „troeteldier".
Van dit dier wordt verlangd dat het de
extreme en irrationele „liefde" van zijn
eigenaai ondergaat, hetgeen tot senti-
mentele en sexuele misstappen kan lei-
den (12).

Een ander minder aangename rol is die
van statussymbool. Hiervoor komen
slechts die dieren in aanmerking die ge-
kenmerkt worden door een opvallende
lichaamsbouw, grootte, huidskleur of
beharing. Soms zijn dieren een afspiege-
ling van de frustraties van hun eigena-
ren: vaak ziet men dat mensen zelf klein
van gestalte een Duitse dog als hond
aanschaffen (6).

De redenen waarom men dieren houdt,
lopen dus uiteen: verzorgingsobject, pro-
jectie-object van menselijke gevoelens,
kameraadschap, schoonheid of speels-
heid. Toch zal men zich deze redenen
zelden realiseren en kan op de vraag:
„Waarom houdt u een hond?", in de
meeste gevallen het simpele antwoord:
„Omdat ik van honden houd", verwacht
worden.

De mens is een sociaal levend wezen,
dat als levensbehoeften liefde, geborgen-
heid en warmte zoekt. Aan vele mensen
in onze samenleving ontbreken deze be-
hoeften: geen wonder dat de mens zoekt
naar een compensatie en deze soms
denkt te vinden bij huisdieren. Aange-
zien de hond afstamt van een sociaal
levende voorouder, is hij uitermate ge-
schikt om als gezelschapsdier te funge-
ren. Het zal in vele gevallen voor een
vrijgezel aangenamer zijn door een dier
verwelkomd te worden dan een lege flat
binnen te stappen. Als compensatie dient
vaak ook de hond of de kat in het
kinderloze gezin.

Zonder nu onmiddellijk tot troeteldier
te worden, kan dit dier van grote
waarde zijn voor zijn baas en bazin. Het
dier is namelijk een gezamenlijk verzor-
gingsobject, affectie-object en brengt
bovendien drukte en leven in huis. Het
dier dient als „ersatz baby". Bij pasge-
huwde zien we een soorteglijke situatie:
zij schaffen een huisdier aan als geza-
menlijk verzorgingsobject, maar nu als
bewuste of onbewuste voorbereiding op
het ouderschap. Echter bestaat het risico
in deze situatie, dat het echtpaar na de
geboorte van de baby zijn huisdier zal
gaan verwaarlozen of dat het dier jaloe-
zie vertoont ten opzichte van de baby.
Bekend is het z.g.n. „new baby syn-
drome" bij de hond. Zulke honden raken
gefrustreerd, hetgeen zich kan uiten in
onder meer onzindelijkheid (15).

Een andere situatie vormt het huisdier
in het gezin met kinderen. Iedereen, die
wel eens met een hond op straat wan-
delt, weet welk een aantrekkingskracht
een dier heeft op een kind. Waarom?
Daar zijn enkele oorzaken voor aan te
wijzen:

— jongens zien het in het algemeen
meer als een bron van vermaak,
maar ook van kracht in een dier (21).

Tijdens een test van 174 kinderen bleek
dat slechts 1% van de kinderen geen
belangstelling toonde voor dieren (21).
.\\fgezien van de getoonde interesse van
de kant van de kinderen zelf, zijn er nog
wel meer redenen waarom een huisdier
een waardevol gezinslid kan zijn.
Elk dier, of het nu een hamster of een
hond is, doet een beroep op het verant-
woordelijkheidsgevoel van het kind. De
verzorging, de voeding en het uitlaten
zijn regelmatig terugkerende plichten,
waaronder geen enkele diereneigenaar
uitkomt. Als reactie op een goede ver-
zorging zullen vooral honden, doch ook
andere dieren als kat, konijn en cavia,
en niet te vergeten de volièrevogels, hun
affectie betuigen in de vorm van her-
kenning, aanhankelijkheid en trouw. De
hond, die in de mens zijn soortgenoot
ziet, zal zich een goede vriend tonen,
een vriend die onze affectie beant-
woordt.

Een hond heeft dan ook het vermogen
om te integreren in een gezin (17). Een
kat heeft tot zijn eigenaar een geheel
andere relatie dan de hond: de relatie
van kat tot mens is het best te omschrij-
ven als een interspecifieke dierrelatie
(17). Niets duidt er namelijk op dat de
kat de mens als zijn soortgenoot be-
schouwt.

Het zal mede van de geaardheid van de
mens afhangen tot welk dier zijn be-
langstelling uitgaat. Voor kinderen kan
het dier een hulp zijn bij de sociale
contacten met andere kinderen: een kind
met een hond heeft gemakkelijker con-
tact met leeftijdgenoten dan wanneer hij
of zij zonder hond op straat loopt. Be-
langrijk kunnen verder zijn, de verzor-
ging van een ziek dier en het bezoek aan
de dierenarts. Dit geeft het kind een
zekere extra verantwoordelijkheid. Als
het dier herstelt, kan de ervaring bij-
dragen tot een meer onbevangen hou-
ding van het kind ten opzichte van
artsen (10). Maar ook het sterven van
een geliefd huisdier kan een waarde-
volle ervaring zijn, die vaak niet alleen
het kind, doch het hele gezin verdriet
doet. Dit verdriet mag echter geen
reden zijn om kinderen dieren te ont-
houden gezien het gunstige effect van
huisdieren op opgroeiende kinderen.

Sinds enkele jaren wordt vooral de hond
als hulp-therapie voor emotioneel ge-
stoorde kinderen gebruikt door o.a. de
.Amerikaanse psychiater B. M. Levin-
s O n.

Door zijn ongecompliceerde benade-
ringswijze legt de hond gemakkelijker
contact met psychisch gestoorde mensen.
Dit fysieke contact bevordert het contact
tussen de psychiater en zijn patiënt.
Daarnaast kan de hond hulp bieden bij
de gestoorde zelf-acceptatie van de
patiënt. De therapie met behulp van een
hond, soms een kat of een aquarium,
wordt het veelvuldigst gebruikt bij kin-
deren tussen de 5 en 15 jaar, die aso-
ciaal, teruggetrokken of autistisch zijn
(11).

Hoewel steeds meer psycho-therapeuten
het dier in hun werk gaan betrekken,
moet er nog veel onderzoek verricht
worden omtrent de werkmethode.
Van de zijde van dierenartsen en kyno-
logen zal medewerking verlangd wor-
den bij de keuze van het dier en zijn af-
richting. Want wat moet deze africhting
inhouden? Waarop traint men het dier?
Verdraagzaamheid ten opzichte van de
patiënt lijkt de belangrijkste eigenschap
van het dier; wat dit betreft zou ka-
rakterselectie belangrijker zijn dan trai-
ning. Hier ligt een arbeidsterrein voor
zowel de dierenarts als de kynoloog in
samenwerking met de psychotherapeut.
De laatste zal de patiënt kiezen en de
indicatie stellen, de kynoloog kiest dan
de juiste hond, terwijl de dierenarts het
dier zijn veterinaire verzorging zal
geven. De dierenarts zal bovendien
moeten toezien dat de therapie niet ten
koste van het dier gaat.

Naast alle positieve factoren die ge-
noemd zijn, komen de mogelijke bezwa-
ren van het dier in het gezin naar voren.
Deze zijn voornamelijk ziekten die van
het dier op de kinderen overgaan, zo-
onosen (4, 22, 23, 24, 25) en daarnaast
eventuele agressie van het dier ten op-
zichte van de mens.

Wat betreft de agressie van het dier ten
opzichte van de mens herinneren we er-
aan, dat de mens en de hond elkaar als
soortgenoten beschouwen, terwijl de kat
ten opzichte van de mens een interspeci-
fieke dierrelatie onderhoudt. Wanneer
een dier een mens aanvalt, is dat meestal
uit angst. Acceptatie van de mens als
zijn soortgenoot en meerdere (alpha-
dier) zal voor de hond gemakkelijker
verlopen als deze in het juiste levens-
stadium gesocialiseerd is. Voor deze
periode rekent men de 5e tot de 7e week
als de meest kritische tijd. Tot een leef-
tijd van 13 weken is het nog mogelijk
om een goed gesocialiseerde hond te
krijgen. Na harmonische socialisatie zal
het dier geïntegreerd zijn in het gezin en
indien goed verzorgd, zullen er zich
hoogst zelden problemen voordoen.
Een voorbeeld van agressief gedrag is
gedurende de afgelopen jaren geconsta-
teerd bij enige Berner Sennen honden,
zonder dat men een duidelijke oorzaak
voor dit gedrag kan vaststellen.
Onder bijzondere omstandigheden kan
er bij honden paniek optreden, waarbij
zich agressief groepsgedrag ontwikkelt.
Zou men kleinere kinderen (of gevaar-
lijker nog één kind) in een vertrek met
meerdere honden alleen laten en er zou
paniek uitbreken bij de honden, dan zou
door groepsgedrag een gevaarlijke
situatie voor het kind kunnen ontstaan
nl. een gezamenlijke aanval van de
honden op het kind. Het is verder be-
langrijk dat mensen hun rechtopgaande
houding handhaven vooral ten opzichte
van grote honden; wanneer een mens
ligt kan dat het gevoel van rangorde
bij honden verstoren (17).

Naast het klinische aspect van ziekte-
preventie en bestrijding heeft de kleine
huisdierenprakticus nog rekening te
houden met een sociaal-psychologisch
aspect, namelijk de relatie baas-dier.
„Achter ieder ziek dier staat een be-
zorgd mens", zoals Dr. Verwer in zijn
colleges de student voorhield.
Iedere en\'aren prakticus zal hiermee in-
stemmen: een meer integrale belang-
stelling voor de patiënt en de situatie
van zijn eigenaar is ongetwijfeld be-
langrijk in de kleine huisdierenpraktijk.
Een goede relatie tussen dierenarts en
eigenaar van het kleine huisdier zal de
positieve betekenis van het gezelschaps-
dier bevorderen.

In de zomer van 1976 werd via een in-
seminator mededeling gedaan van de
geboorte van een drietal afwijkende kal-
veren, die alle dezelfde proefstier tot va-
der hadden.

Bij navraag bleken twee kalveren van
één bedrijf afkomstig te zijn.
Beide kalveren vertoonden een afwij-
kende gang, waarbij duidelijk sprake
was van een parese van de linkerachter-
hand. Opvallend was, dat beide kalve-
ren een atrofie van de spiergroepen on-
der de fascia lata van het linkerachter-
been te zien gaven. Het betrof de sa-
mengestelde spiergroep, de musc. qua-
driceps (zie nevenstaande foto).
Volgens de eigenaar waren beide kalve-
ren zonder extra trekkracht in koplig-
ging geboren op resp. 10 en 23 april
1976.

De afstamming vertoonde veel overeen-
komst n.1. dezelfde vader en dezelfde
grootvader van moederszijde.
Een derde kalf was van een ander be-
drijf van dezelfde vader als beide ge-
noemde kalveren. Via moederszijde was
er sprake van een andere afstamming.
Hier was het kalf ook in kopligging ge-
boren, maar kruis op kruis blijven ste-
ken.

Ook hier was een duidelijke parese
linksachter te zien zonder opvallende
atrofie.

Er werd contact opgenomen met de af-
deling Zootechniek van de Faculteit der
Diergeneeskunde te Utrecht, die een
waarnemer stuurde.

Een dergelijke afwijking was niet bekend
en werd beschouwd als: „niet erfelijk be-
paald; waarschijnlijk veroorzaakt tijdens
de partus".

Bij slachten van de beide eerstgenoemde
kalveren werd de linkerachterhand van
beide kalveren door de keurmeester als
onvoldoende ontwikkeld genoteerd.
Het derde kalf werd op ca. éénjarige
leeftijd verkocht en vertoonde toen nog
duidelijk bewegingsstoornisscn aan het
linkerachterbeen.

Een vierde kalf werd in een geheel an-
der gebied opgegeven, waarbij duidelijk
hetzelfde afwijkende bewegingspatroon
rechtsachter en iets atrofie van de rech-
terach terhand te zien was.
Na een jaar was dit dier nog steeds af-
wijkend in de beweging; de afstamming
van dit kalf was een volkomen andere
dan in de voorgaande gevallen.

Fotokopieën van de gerefereerde artikelen zijn tegen betaling schriftelijk te verkrijgen bij de
Bibliotheek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

EEN BETER MEDIUM OM PIGMENTPRODUKTIE DOOR LANCEFIELD B STREP-
TOCOCCEN TE KUNNEN WAARNEMEN

Merritt, K. and Jacobs, N. J.: Improved Medium for Detecting Pigment Production by
Group B Streptococci. J. Clin. Microbiol., 4, 379-380, (1976).

De auteurs hebben een medium gevonden
(proteose pepton 25 g, zetmeel 1 g,
K2HPO4 4 g, KH2PO4 1 g, NaCl 5 g, Agar
10 g, water ad 1 liter) dat witter is, waar-
door pigmentvorming beter is waar te nemen.

Geiger, G.: Kombination von Rompun® und Valium® zur Immobilisation von Damwild.
Der praktische Tierarzt, 57, (12), 830-833, (1976).

De auteur geeft zijn ervaring weer met het
vangen en overplaatsen van 0.5 damherten.
Aangezien die dieren zich op een groot stuk
grond bevonden (15 Ha.) en erg schuw wa-
ren, konden ze niet dicht genoeg benaderd
worden om met een geweer in narcose ge-
schoten te worden.

Daarom werd de dieren Valium® per os
gegeven, waarvan het effect al eerder be-
schreven is door Done, Lees, Dansie en
Watkins (1975).

Het totaal gewicht werd geschat op 2000 kg.
Om een goede opname te verzekeren werden
de dieren 3 dagen niet gevoerd. Op de 4e
dag werd 14 gram Valiumpoeder vermengd
door 2.5 kg. mais aan de dieren gegeven
(70 mg./kg. lichaamsgewicht).
Reeds na 20 minuten vertonen enkele dieren
een gering wiegen in de achterhand, maar
een uur na de opname zijn allen nog in staat
zich zeer goed door het terrein te verplaatsen.

Pogingen tot na 2.5 uur om de dieren te
vangen mislukten. De dieren waren tot ± 10
meter te benaderen, maar ontvluchtten tel-
kens.

Daarom werd met een narcosegeweer bij 4
dieren 2 ml. 10% Rompun® (4 mg./kg.
lichaamsgewicht) van een afstand van 20
meter in de musculatuur van de achterhand
geschoten. Binnen 2 minuten lagen de dieren
met de kop op de grond en konden zonder
problemen getransporteerd worden.
Het 5e dier was zoek en werd pas 4 uur na
de toediening van de Valium® gevonden,
maar kon niet dichter dan 70 meter genaderd
worden.

De andere 4 dieren waren 9 uur na de toe-
diening van de Valium® weer in de benen,
hoewel onzeker. De volgende morgen waren
geen tekenen van sedatie meer te onderken-
nen.

Behalve de vermelding van de naam/namen auteurs, de oorspronkelijke titel (in het Engels.
Duits, Frans, etc.) de jaargang (volume), begin- en eindpagina en jaar van publikatie van
het artikel, alsmede de naam van de referent, dient het referaat tevens voorzien te worden
van een korte, bondige — door de referent aan te geven — Nederlandse titel.
Het staat de referent vrij, zeer in het kort, persoonlijk commentaar — tussen haakjes d.m.v.
aanduiding „Ref." — op het gerefereerde artikel te leveren.

C ol well, W. M. and Rose, L. P.: Influence of physical and chemical factors on survival
of Marek\'s\' Disease vaccine virus. Proc. 25th Western Poultry Disease Conference, Davis,
Calif., 8-11 mrt 1976, p. 3-5.

Schrijvers wijzen erop, dat het virusgehalte
van Marek-vaccins aanzienlijk terug kan
lopen tengevolge van de volgende factoren
een te hoge temperatuur tijdens opslag,
klaarmaken, bewaring en gebruik, toevoeging
van spectinomycine dihydrochloride pentahy-
draat geeft verandering van osmose en van
pH, evenals:

B a b k i n, V., S a v c h e n k o, F. M., K r a s n i ï, F. S.: Field trials of an emulsified vaccine
against ILT of fowl. Veterinariya, Kiev, 42, 14-19, (1975); ref. 5038 Vet. Buil., vol. 46.

2.500 Hennen van 40 dagen 0,5 ml vaccin ongeënte controle dieren. Geënte dieren leg-
emulsie ingespoten: 2-3 x minder ILT dan in den meer. W. ]. Roepke.

Morisse, J. P.: Enquête sur l\'utilisation pratique des antibiotiques chez le lapin. Tolérance.
Bulletin d\'Information de Ploufragan, 16, 124-126, (1976).

In het algemeen wordt gesteld dat antibioti-
cum toediening bij het konijn zeer nauwkeu-
rig en voorzichtig moet geschieden en dat
antibiotica tegen Grampositieve organismen
de darmflora ernstig kunnen verstoren, wat
dodelijke enteritiden kan veroorzaken. Anti-
biotica tegen Gramnegatieve organismen
worden over het algemeen beter verdragen.
Parenterale toediening verdient de voorkeur
boven orale verstrekking.

Ampicilline 10-40 mg per kg lich. gew. 2-4
dagen in dr. w. geeft na 2 dagen van ogen-
schijnlijk herstel een sterfte van 40-80%
door darmstoornissen.

Chlooramphenicol 25-50 mg/kg lich. gew.,
ged. 4 dagen per os of 3 injecties met 36 uur
interval is niet aan te raden voor drachtige
of zogende voedsters. Orale toediening resul-
teert in belangrijk mindere wateropname.
Parenterale toediening wordt matig tot goed
verdragen.

Colistine of Colistine./Erythromycine: 20.000
ä 50.000 I.E. per kg lich. gew. (1 mg =
30.000 I.E.) per os 4 dagen of 3 injecties met

Hayes Jr., H. M. and Pendergrass, Th. W.: Canine testicular tumors: epidemiologie
features of 410 dogs. Int. J. Cancer, 18, 482-487, (1976).

Door de samenwerking tussen 12 Ameri-
kaanse veterinaire scholen en het National
Cancer Institute is het mogelijk geworden
epidemiologische gegevens te verkrijgen over
het voorkomen van allerlei soorten tumoren
bij huisdieren. De meest recente studie be-
treft testistumoren welke in 3 typen onge-
veer even frequent voorkomen: Sertolicel-
tumoren, Seminomen en interstitiëelceltumo-
ren.

In 10% van de honden kwamen meer dan
één tumortype in de testis voor. Alleen de
boxer bleek excessief gevoelig voor testis-
tumoren van elk der onderscheiden typen.
De collie en de keeshond bleken naar verhou-
ding vaak Sertoliceltumoren en de Duitse

herder en keeshond Seminomen te krijgen.
Testistumoren worden vaak bij oude honden
gevonden vooral de Seminomen en de inter-
stitiëelcel tumoren.

Cryptorche reuen hadden 13.6 en reuen met
inguinale hernia 4.7 maal zoveel kans op een
testistumor dan normale reuen: dit geldt ook
voor mensen met soortgelijke aandoeningen.
Hoewel de histologische typen van mens en
hond niet geheel overeenkomen (mens: em-
bryonale carcinomen, teratomen, Seminomen)
lijkt het dat een hondesoort als de collie,
waarbij relatief frequent cryptorchie op-
treedt, als een research-model ook voor de
humane situatie kan dienen.

INVLOED VAN OMGEVINGSFACTOREN EN ERFELIJKE FACTOREN OP PROEF-
DIEREN EN DE BETEKENIS DAARVAN VOOR BIOMEDISCH ONDERZOEK

Lang, C. M. and V e s e 1 1, . S.: Environmental and genetic factors affecting laboratory ani-
mals: impact on biomedical research. Federation Proceedings, 35, 1123-1124, (1976).

grootte van de kooien, methoden en frequen-
tie van kooien schoonmaken en beddings-
materiaal. Informatie over omgevingstempe-
ratuur, R.V. ventilatie en daglengte wordt in
een nog geringer percentage van de artikelen
gegeven.

Schrijvers geven aan dat het niet vermelden
van de genoemde factoren het voortbouwen
op de onderzoekingen in andere laboratoria zo
niet onmogelijk dan toch wel moeilijk maakt.
Schrijvers geven tenslotte een voorbeeld van
een goede beschrijving van de herkomst, de
voeding en de huisvesting van dieren zoals
dat in ieder wetenschappelijk artikel zou moe-
ten staan.

Omdat wij nog te weinig weten over de nor-
male eisen welke de meeste diersoorten stellen
is het moeilijk om een uniforme standaard
voor het milieu en het genotype op te stellen
voor alle experimenten. Dit maakt het voor
onderzoekers belangrijk zich ervan bewust te
zijn dat veranderingen hiervan experimenten
kunnen beïnvloeden, dat het noodzakelijk is
genoemde factoren in artikelen beschreven
worden en dat zij bij interpretatie van ge-
gevens op deze factoren letten.

E d d y, R. G.: Cloprostenol as a treatment for no visible oestrus and cystic ovarian disease in
dairy cows. Vet. Ree., 100, 62-65, (1977).

Schrijver behandelde 253 koeien waarbij een
corpus luteum palpabel was met 500 M g
Cloprostenol (Estrumate) i.m. Een gedeelte
van deze dieren (129) verkeerde in sub-
oestrus, terwijl bij de rest (124) de drachtig-
heidsdiagnose negatief was. De dieren waren
afkomstig van 12 grote melkveebedrijven
(70-320 stuks). In totaal kwamen 169 dieren
(67%) binnen 8 dagen na de injectie in
oestrus. In de suboestrusgroep bedroeg dit
percentage 69 en in de „niet drachtige"
groep 65.

Inseminatie leidde bij 55% der dieren tot
graviditeit (in Nederland zijn vergelijkbare
resultaten behaald; Ref.).

Vier en tachtig runderen vertoonden geen
zichtbare oestrus. Deze dieren werden vier
dagen p.i. blind geïnsemineerd. Het drachtig-
heidspercentage bedroeg slechts 23.
Het aantal dieren dat in oestrus werd gezien
verschilde sterk van bedrijf tot bedrijf. De
nadruk wordt dan ook gelegd op het toepas-
sen van een goede oestrusdetectie.
Naast bovengenoemde groep koeien heeft de
schrijver nog 16 dieren met geluteïniseerde
cysten op de ovaria met clojirostenol behan-
deld. Dertien van deze runderen kwamen
binnen acht dagen p.i. in oestrus. Insemina-
tie leidde bij 7 dieren tot graviditeit, het-
geen als vrij gunstig beschouwd kan worden.
Schrijver stelt in zijn artikel nadrukkelijk dat
het van grote waarde is het rectale ondrzoek
accuraat te verrichten.

INBRENG VAN NIEUW FOKMATERIAAL IN S.P.F. BEDRIJVEN VIA DE KEIZER-
SNEDE EN „PLEEGZEUGEN"\'

Werner, J., Hanstedt, P 1 o n a i t, H.: Sanierung eines Schweinezuchtprogramms durch
Schnittenbildung und Ammenaufzucht. Tierärztl. Umschau, 31, 424-433, (1976).

Door de auteurs is een methode bekeken om
zo voordelig mogelijk, wat betreft tijd, arbeid
en uitval van biggen, nieuw materiaal in
S.P.F. bestanden in te voeren. Voor de ope-
ratie werden 341 zeugen uitgezocht, v/aarvan
er 303 werden geopereerd. De dieren werden
zorgvuldig serologisch gecontroleerd op: var-
kenspest, ziekte van Aujeszky, Leptospirose,
Brucellose en T.G.E.

38 Dieren, 11.1%, werden niet geopereerd
omdat ze niet drachtig bleken te zijn, stier-
ven tijdens het transport, dekdatum onjuist
was of omdat ze spontaan bigden.
Om dit spontane werpen tegen te gaan werd
bij alle dieren op de llOe-llle dag van de
dracht 10 mg Gestafortin® per 30 kg
lichaamsgewicht toegediend. Bij een aantal
dieren werd dit op de 113e dag met een
halve dosis herhaald. Dit maakte het mogelijk
de operatie zoveel mogelijk te synchroniseren
met de natuurlijke partus van de voedster-
zeugen. Deze voedsterzeugen waren voorna-
melijk geitzeugen.

Uit de 303 geopereerde zeugen werden totaal
2886 biggen geboren, waarvan er 2590 levend
met een gewicht van meer dan 1000 g. Dood
geboren of niet levensvatbaar was gemiddeld
6,6% waarbij opviel dat dit percentage bij
geboortes na 115 dagen dracht significant
omhoog liep. Uit 15 spontane worpen werden
151 biggen geboren, waar\\-an er 28 dood of
niet levensvatbaar = 18,5% waren. Van de
bij de voedsterzeugen aangelegde biggen stierf
gemiddeld 21,2%.

Een van de redenen was de soms vrij lange
tijd welke het duurde voor biggen de kans
kregen biest op te nemen, waardoor de hoe-
veelheid opgenomen immunoglobulines aan
de lage kant was. Het overgrote deel van de
zeugen kon zonder problemen 4-6 weken na
de operatie, welke werd uitgevoerd in een
steriele plastic blaas weer worden verkocht.
Deze methode bekijkend komen de auteurs
tot de conclusie dat een hysterotomie en het
gebruik van voedsterzeugen een bruikbare
methode is om nieuw diermateriaal in te
voeren. Met behulp van Gestafortin® is het
mogelijk de partus enkele dagen uit te stel-
len waardoor een betere synchronisatie tussen
operatie- en voedsterzeugen kon worden be-
reikt.

Dit artikel, dat in ongeveer dezelfde tijd is
geschreven als de publikatie van dezelfde\'
auteur in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 101, 165-177, (1976), gaat op enkele
facetten van de Pathogenese en immuniteit
wat dieper in. Bij T.G.E. ontstaat atrofie van
de darmvlokken van de gehele dunne darm,
behalve van het eerste gedeelte van het duo-
denum (inactivering door gal). Door des-
quamatie van het epitheel dat de enzymen
moeten leveren voor de vertering van kool-
hydraten, vetten en peptiden ontstaat een
„malabsorptie-syndroom" en een ernstige os-
motische diarree. Dit laatste wordt in de
hand gewerkt als de biggen melk blijven drin-
ken. Het spenen van biggen met T.G.E. op
een leeftijd van 4 ä 5 dagen en het verstrek-
ken van water of verdunde koemelk kan der-
halve het sterftecijfer verlagen.

Geattenueerde virusstammen tasten een korter
gedeelte van het darmkanaal aan dan het
volvirulente virus. De thans beschikbare milde
stammen hebben echter na orale toediening
het vermogen om zich in voldoende mate in
de darm te vermeerderen, verloren. Dienten-
gevolge wordt te weinig IgA gevormd om a.
de aldus gevaccineerde zeug te beschermen
tegen een natimrlijke infectie en b. via co-
lostrum en melk aan de biggen immuniteit te
verschaffen. Na parenterale vaccinatie van
zeugen wordt eveneens slechts een gedeelte
van de dunne darm beschermd in dit geval
door IgG. Deze bescherming is voldoende
voor een gunstige invloed op de morbiditeit
en mortaliteit van de biggen maar geeft geen
immuniteit aan de zeug.

Mossel, D. A. A.: Microbiological quality assurance in relation to Foodhygiene. Arch. Le-
bensmittelhyg., 28, 1-2, (1977).

Risico\'s voor de gezondheid van de mens
door micro-organismen in het voedsel zijn
voor het grootste deel te wijten aan de zgn.
dual failure, hetgeen betekent dat na een be-
smetting (contaminatie) een vermeerdering
(proliferatie) van de micro-organismen nodig
is.

Een van de belangrijkste contaminatiebron-
nen kan water zijn. In slachterijen bijv. kun-
nen slachtdieren tijdens het slachtproces be-
smet worden met gecontamineerd water.
Om deze risico\'s te beperken is een eenvou-
dig watercontrolesysteem nodig.
Mossel beschrijft een eenvoudige techniek
voor het uitvoeren van bacteriologisch water-
onderzoek, waarbij het klassieke gebruik van
de coli aerogenes groep als indicator ver-
meden wordt. Gebruik wordt gemaakt van
een zgn. presence or absent test. Uitgaande
van gelijke volumma volgt na resuscitatie in
Trypton Soya Bouillon een ophoping in Mac
Conckey Purple gedurende 12 uur bij 30°G,
waarna controle op groei plaatsvindt. Geen
groei betekent geschikt voor consumptie.
Indien groei is opgetreden volgt nader onder-
zoek. Hierbij wordt afgestreken op:

1. Mac Conckey Agar voor de isolatie van
Enterobacteriaceac en Acromonos species;

2. King\'s Agar waaraan Nitrofurantoine is
toegevoegd voor de isolatie van Pseudou-
ronas Aerugurosa bij 42°C;

3. Kanamycine Aesculine Azide Agar voor
het opsporen van Lancefield-D strepto-
coccen.

Niederehe, H.: Die Verwertung des Fleisches von Schweinen mit Ebergeruch. Schlachten
und Vermarkten, 77, 82-83, (1977).

In West-Duitsland wordt vlees van beren,
cryptorchiden en laat gesneden borgen ver-
werkt in „vrijbank-vleeswaren".
Schrijver stelt terecht dat de Duitse boer
hierdoor financieel benadeeld wordt en con-
stateert dat er een aanzienlijke levende ver-
koop van beren naar Nederland plaatsvindt.

De berenmesterij neemt aanzienlijk toe om-
dat in vergelijking met borgen de voeder-
conversie en de vlees- vet-verhouding van de
beren gunstiger is.

De meeste varkens worden tegenwoordig ge-
slacht als ze ca. 6 maanden oud zijn. Op dat
moment wordt bij 93% van de beren geen

geslachtsgeur waargenomen.
Voor een goede beoordeling van de geslachts-
geur is verhitting noodzakelijk. De intensiteit
van de geslachtsgeur is niet overal gelijk in
het karkas. De intensiteit van de geslachts-
geur neemt van testikels via speekselklier en
vet naar het vlees af. Voor het beoordelen
van grote aantallen beren raadt de schrijver
het gebruik van een sealbout aan.
Volgens de schrijver moet de Duitse wet zo-
danig veranderd worden dat berevlees ver-
werkt kan worden in vleeswaren en niet in
vrijbankvleeswaren.

Het voornaamste gedragsprobleem bij hon-
den is agressief gedrag. Dit is echter nogal
complex, waar het gaat om de oorzaken en
de behandeling.

In het onderstaande wordt ingegaan op
agressief gedrag tengevolge van angst. Agres-
sie tengevolge van angst komt veel voor. Als
het dier succes heeft door dit gedrag, doordat
de persoon in kwestie op de vlucht gaat,
werkt dat bevorderend op dit gedrag. Aan-
halen door de eigenaar kan als een beloning
voor de agressie ondergaan worden en bevor-
dert deze dus ook. Angst-agressie is goed te
herkennen want de signalen van rang-Iager-
zijn, kunnen worden waargenomen. In verre-
weg de meeste gevallen bijt een hond als hij
genaderd of aangeraakt wordt.
Vóór de therapie kan worden gekozen, moet
men een gedetailleerd verslag hebben betref-
fende het gedrag en de juiste toedracht. Het
agressief gedrag generaliseert vaak in het
verloop van de tijd. Angsten, ook als ze met
agressie gepaard gaan, kunnen verminderen
door reconditionering en desensibilisatie.
Straf maakt het probleem slechts groter. Re-
conditionering leidt ertoe, dat het dier
anders gaat reageren op stimuli die eerst
angst opwekken. Eten vermindert angst. Als
een hond een beloning verwacht in lekkernij,
neemt hij een houding aan die onverenigbaar
is met angst.

Systematische desensibilisatie is er op gericht,
MARGINALE PARODONTITIS
juist remt. Ontspannen spieren of een voor-
treffelijk maal zijn zulke angst remmende
condities. Als dan juist een zwakke angst-
prikkel gegeven wordt, verzwakt dat de
prikkel. Maar sterke angstprikkels worden
erdoor niet verzwakt. De angstprikkel moet
dus zeer licht zijn en kan heel geleidelijk
versterkt worden. Als voorbeeld kan dienen:
Een hond is agressief voor vreemden, vooral
als hij niet uit de voeten kan. Leer de hond
te gaan zitten en beloon hem met lekkernij,
Oefen daarmee regelmatig en wissel af met
spel. Begin dan met een vrouw die de hond
buiten nadert. Dat is een zwakke prikkel
als dat buiten gebeurt. De sterkste prikkel
is een (vreemde) man die de hond in huis
(hij kan dan niet weg) nadert.
Met de vrouw buiten beginnen. De man
binnen stelt dan het eind voor van de desen-
sibilisatie. (Wordt vervolgd). Referent meent
dat er een grote afstand ligt tussen de
theorie van dit overigens glasheldere betoog
en de praktijk van alledag. Vooral als het
agressieve gedrag zich op kinderen richt,
kunnen de risico\'s die genomen moeten wor-
den gedurende de tijd die zo\'n reconditione-
ring vraagt, relatief en absoluut veel te groot
zijn (Ref.).

Hamp, S. E. och H u g o s o n, A.: Parodontitis Hos Hund. Svensk Veterinär Tidning, 6,

Inleidend wordt beschreven hoe de auteurs
tot dit onderzoek zijn gekomen.
Uitgebreid wordt het normale peridontium
beschreven, vooral ook de histologische kant
wordt duidelijk uiteengezet, mede door de
begeleidende foto\'s; hierna geven de auteurs
een beschrijving van de definitie gingivitis/
parodontitis en de Pathogenese, ook hierbij
prachtige foto\'s van het klinisch en histolo-
gisch beeld, waarbij 2 foto\'s van röntgen op-
names van honden met marginale parodon-
titis.

In de samenvatting wordt het advies gegeven
toch vooral van veterinaire zijde een goede
mondhygiëne en een regelmatige gebits-
controle te propageren.

Vertaald door Drs. P. H. A. Poll, dierenarts
(Uitgever L. J. Veen B.V., Wageningen, 1976)

In dit boek wordt de honde-eigenaar een
leidraad aangeboden die hem de meest vóór-
komende ziekten en afwijkingen gemakkelijker
moet doen herkennen en beoordelen. Er wordt
ook veel verteld over de werkwijze en de mo-
gelijkheden van de dierenarts. Het boek wijst
de weg naar de dierenarts en moet het gaan
naar hem gemakkelijker maken. In goed te
onderscheiden hoofdstukken en paragrafen
wordt een overzicht gegeven van wat er me-
disch-veterinair allemaal kan komen kijken.
Een eerste hoofdstuk behandelt op een be-
knopte wijze de anatomie van de hond. Ver-
volgens worden een vijftigtal bladzijden gewijd
aan het voorkómen van ziekten en afwijkingen
(preventie). Het derde hoofdstuk licht de
eigenaar in omtrent diagnose en behandeling,
waarbij de eigenaar gegevens krijgt aangereikt
om zèlf al een voorlopige diagnose te stellen.
Dat gaat dan orgaansysteemsgewijze. Daarna
komt de E.H.B.O. aan de orde. Ook de ge-
riatrie wordt niet vergeten, maar die krijgt
maar 6 bladzijden toebedeeld. Tenslotte vol-
gen 16 pagina\'s over medische verzorging
thuis, 4 over geneesmiddelen en 27 over fok-
ken en voortplanting. De afsluiting wordt ge-
vormd door een epiloog.

De opmerkingen die bij dit boek te maken
zouden zijn, kunnen in drie geledingen ge-
splitst worden. Vooreerst is er dan het zuiver
veterinaire aspect: Van dit boek kan zeker
niet gezegd worden dat het op onverantwoor-
de wijze, het zelf dokteren zal stimuleren. Wel
worden er hier en daar wat geneesmiddelen
genoemd, maar op deze manier mag dat wel.
Alleen wordt aan Aspirine een te goede label
gehecht. Wat betreft de behandeling van ziek-
ten en afwijkingen van de hond, valt het op
dat bij de ziekte van Weil (Leptospirosis)
katten en koeien als besmettingsbron worden
genoemd maar de rat niet (pag. 80). De para-
graaf over cheyletiella - dermatitis noemt wel
de cheyletiella Yasguri en niet de cheyletiella
parasitivorax.. Ook wordt niet duidelijk ge-
steld dat beide mijten bij hond en konijn
vóórkomen, niet naar de mens gaan, maar wel
door de aanwezigheid van hun excretie-pro-
duktcn bij die mens, in casu het hele gezin,

een ondragelijke jeuk kunnen veroorzaken op
grond van een zich snel ontwikkelende aller-
gie (pag. 95).

Wanneer er over wratten van de hond sprake
is, wordt ons toevertrouwd, dat deze bijna
altijd aan de binnenzijde van de mond van
de jonge hond optreden en slechts dan ver-
wijderd dienen te worden als ze last veroor-
zaken. Niet gerept wordt er over de elegante
therapie die door toepassing van Herfsttijloos
(Colchicum autumnale) ^/jo mg per injectie
mogelijk is. Ook worden de wratten op de
huid van oude honden (Spaniels!) niet ge-
noemd (pag. 110).

Over wagenziekte valt wel heel wat zinnigers
te zeggen, dan hier gebeurt (pag. 129). Dit
zijn enkele opmerkingen wat de ziekten be-
treft.

De tweede categorie van kanttekeningen be-
treft het taal- en woordgebruik. We hebben
toch moeite met woorden als infectueus in-
plaats van infectieus, met beetwond inplaats
van bijtwond, met ruggegraat inplaats van
wervelkolom en met (voor een hond) borst-
klier-ontsteking als er toch beter melkklier-
ontsteking kan staan. Wij hebben hinder van
een zin als: Een abnormale mate van over-
steken aan de bovenkant is abnormaal (pag.
36). Als het gaat over de voeding komen op
slechts enkele pagina\'s na elkaar 8 x de woor-
den: uitgebalanceerd, ongebalanceerd en ge-
balanceerd voor. Het woord „psychologisch",
staat ettelijke malen waar „psychisch" had
moeten staan. Er zijn erg weinig komma\'s ge-
bruikt in de tekst; te weinig.
Tenslotte nog een derde rubriek, met name
over de toon in dit boek, juist in dit boek,
dat moet aanmoedigen naar de dierenarts te
gaan. Ik heb getracht dit boek óók te lezen
met de ogen van een Nederlandse hondebezit-
ter anno 1977. Heel geleidelijk, maar gestaag,
ging het mij irriteren. Het drenzige door-
dreunen van het alsmaar: „U moet, moet U,
U moet niet", was daar in hoofdzaak de oor-
zaak van. Dat kun je toch niet meer maken!
Onze cliënten moeten niets. Ze worden wel
graag geraden. Maar het wordt pas goed grof
op pag. 139. Daar staat een tirade die ik U

niet wil onthouden. Ik citeer: Geen enkele
dierenarts vindt het prettig om van zijn eten
weggehaald te worden, uit de badkuip ge-
sleurd, of in het midden van de nacht wakker
gemaakt te worden door een hysterische eige-
naar, die duidelijk geen noodgeval heeft. De
meeste dierenartsen zijn meer op hun vrije
tijd gesteld dan de kosten van een spoedcon-
sult goed maken". Einde citaat. Het staat er
allemaal heus! Kijk, en dat kan nou echt niet.
Daardoor verging mij het plezier, dat de ver-
taler mij in zijn voorwoord in het vooruitzicht
stelde.

Het boek is verrijkt met een groot aantal in-
structieve tekeningen. Er is een beknopt tref-
woorden-register. Een literatuurlijst ontbreekt.

De druk is duidelijk en op dof papier. Het ge-
brocheerde boek is in een heel vriendelijke
omslag gevat. Dat wèl.

Dit boek heeft iets larvaals. Een radicale
„vervelling" (herdruk) kan een schoon imago
opleveren!

De onvolmaaktheden en de ergernis kunnen
dan verdwenen zijn. Daarmee kan gezegd zijn,
dat er, al met al, veel goeds overblijft. Honde-
bezitters die voorlopig over sommige dingen
heen willen lezen, kunnen veel aan dit boek
hebben. Vooral als het boek wat vriendelijker
wordt, net als de omslag. Dan wens ik het in
handen van veel honde-eigenaren.

Het feit, dat deze boeken reeds meerdere op-
lagen hebben beleefd, geeft aan dat de be-
langstelling voor het werk van Prof. Lorenz
nog geenszins aan het verflauwen is. De toe-
kenning van de Nobelprijs voor geneeskunde
aan deze auteur is waarschijnlijk mede debet
aan deze ontwikkeling.

Prof. Lorenz verhaalt in beide boeken zijn
belevenissen met allerlei diersoorten die hij
in en om zijn huis heeft gehouden. Hij be-
schrijft de gedragingen van al deze dieren
vanuit het gezichtspunt van een echt ge-
ïnteresseerd dierenliefhebber, pas in de tweede
plaats als wetenschapsman.
De schrijver stelt zich duidelijk op als be-
schouwer van de dieren. Of het nu ganzen,
kauwen dan wel honden zijn, hij tracht in
het leven van deze dieren zo weinig mogelijk
in te grijpen om hun natuurlijke gedragingen
zoveel mogelijk tot hun recht te laten komen.
Het echtpaar Lorenz heeft de zich daarbij
voordoende ongemakken op de koop toe ge-

De beschrijvingen van de gedragingen der die-
ren zijn hartverwarmend. Met name treffend
zijn de beschrijvingen van een inheems aqua-
rium, waarin dieren en planten zich zo na-
tuurlijk mogelijk kunnen ontwikkelen, en ook
van het gedrag van honden, die in hun ge-
dragingen ten opzichte van soortgenoten niet
door hun baas worden belemmerd. De verkla-
ringen van het gedrag geeft Prof. L o r e n z
over het algemeen met enige reserve, al staan
er ook enige nogal boute uitspraken te lezen.
In hoeverre deze verklaringen kloppen of aan-
vaardbaar zijn, dat beoordele de lezer zelf.
Al met al zijn het boeken die eigenlijk iedere
dierenliefhebber zou moeten lezen om zich iets
van beschouwer van zijn (huis)dieren eigen
te maken. Niet alleen hierom, maar evenzeer
om het hoofdstuk „Hondsdagen", waarin
L O r e n z een excellente beschrijving geeft
van daadwerkelijke ontspanning in de natuur,
zijn deze boeken de moeite van het lezen
waard.

Op 6 oktober 1976 is bij algemene maatregel
van bestuur de vleeskeuringswet van toepas-
sing verklaart onder meer op kangoeroes. Dit
houdt in dat kangoeroes slachtdieren zijn.
Als gevolg hiervan moeten deze slachtdieren
geslacht worden in inrichtingen welke vol-
doen aan de eisen gesteld in het eisenbesluit
van de vleeskeuringswet, tenzij als huisslach-
ting geslacht.

In de veewet wordt onder vlees verstaan vlees
van vee. Daarbij worden runderen, varkens,
schapen, geiten en paarden voor zover deze
dieren als huisdier worden gehouden als vee
genoemd. Kangoeroes zijn derhalve volgens de
veewet geen vee en vlees van kangoeroes geen
vlees. De richtlijn uitvoer versvlees van de
vleeskeuringswet heeft betrekking op het in
de veewet genoemde vlees van vee, derhalve
niet op vlees van kangoeroes.
In de beschikking invoer vlees van de veewet
is de invoer verboden van vlees of vleespro-
ducten van kangoeroes.

1. Op welke kangoeroes is de vleeskeurings-
wet van toepassing? Alleen op kangoeroes ge-
houden in Nederland, of verwacht men in-
voer van levende kangoeroes?

2. Mogen deze dieren geslacht worden in
E.E.G. erkende slachthuizen? Indien niet,
waar dan wel?

3. Mag vlees van in Nederland geslachte
kangoeroes geexporteerd worden ? Zo ja, hoe ?
Als vlees omdat het krachtens de vleeskeu-
ringswet gekeurd is moeten worden of als wild
omdat het krachtens de veewet geen vlees is.

4. Op welke gronden is de invoer van vlees
en vleesprodukten van kangoeroes krachtens
de veewet verboden ? Gelden deze gronden
niet voor in Nederland geslachte kangoeroes?
Op welke gronden zijn kangoeroes krachtens
de vleeskeuringswet slachtdieren en is kan-
goeroevlees vlees ?

In anticipatie van het intrekken van het in-
voerverbod van vlees of vleesprodukten van
kangoeroes in de Beschikking invoer vlees
krachtens de Veewet werd de Vleeskeurings-
wet van toepassing verklaard op kangoeroes.
Deze intrekking heeft inmiddels plaatsgevon-
den op 16 juli 1977. De vraagsteller kon der-
halve daar\\an nog geen kennis genomen heb-
ben.

De Veewet kan invoer slechts verbieden op
grond van dierziektenmotieven en deze be-
stonden niet meer. Echter bestonden er wel
sanitaire motieven (Salmonella) tegen de in-
voer van kangoeroevlees. Door kangoeroes on-
der de werking van de Vleeskeuringswet te
brengen is de vrije invoer van kangoeroevlees,
die anders zou ontstaan, voorkomen. Thans
moet kangoeroevlees bij invoer vergezeld gaan
van een gezondheidscertificaat, waarin onder
meer gesteld wordt dat keuring vóór en na
het slachten plaatsvond.

Een dergelijk certificaat kan bezwaarlijk ver-
strekt worden aangezien het gebruikelijk is,
dat deze dieren worden afgeschoten en er
dan geen keuring voor het slachten heeft
plaatsgevonden.

Uiteraard heeft het onder de Vleeskeurings-
wet brengen van kangoeroes ook nationaal
consequenties, maar deze zullen meer van
theoretische dan van praktische aard zijn, te
meer daar er geen enkele aanwijzing bestaat
dat levende kangoeroes zullen worden inge-
voerd.

1 De beantwoording van de in deze rubriek gestelde vragen berust op gegevens, ons verstrekt
door daartoe geraadpleegde deskundigen.

Aangezien de lezenswaardigheid van het Tijd-
schrift voor Diergeneeslcunde voor vele lezers
in belangrijke mate wordt bepaald door de
verstrekte praktisch bruikbare informatie, zijn
in het algemeen artikelen van praktici zeer
welkom.

Uit dien hoofde verdient het artikel „De zoek-
stier" (Tijdschr. Diergeneeslc., 102, 807,
(1977)), waardering.

1. In welke mate bestaat in de Nederlandse
rundveehouderij behoefte aan een zoek-
stier en is het gebruik ervan onder de
hier als regel geldende omstandigheden
een praktisch bruikbare oestrus detectie
methode ?

2. Zijn de aan de beschreven methoden ver-
bonden mutilaties uit een oogpunt van
welzijn van het behandeld dier aanvaard-
baar ?

Sub 1. Wat betreft de eerste vraag schrijven
de auteurs in eerder genoemd artikel dat op
het grote rundveebedrijf de tochtigheidswaar-
neming een moeilijke schakel is voor een op-
timale fertiliteitsstatus.

Verschillende andere onderzoekers hebben er
op gewezen dat de oestrusdetectie op de gro-
tere bedrijven slechter is dan op de kleinere
rundveebedrijven. Redenen dus om aan te
nemen dat de behoefte aan een oestrusdetec-
tor zal toenemen, naarmate de bedrijven gro-
ter worden. Een ontwikkeling waarin de USA
ons voorgaat en alwaar op verschillende grote
rundveebedrijven in bovengenoemde behoefte
door een zoekstier wordt voorzien.
Ruim twee jaar geleden zag ik dan ook de
tweede methode die door de betreffende col-
legae wordt beschreven uitgevoerd door Prof.
Drost aan de Veterinary College te Davis
(Noord-Califomië).

Een operatietechniek die daar al enige tijd
met goede resultaten werd toegepast. Of de
zoekstier op de grote rundveebedrijven in
Nederland in dezelfde mate toepassing zal vin-
den is nog een open vraag.
Wij dienen bij de beantwoording er van o.a.
te bedenken dat gebruik van een zoekstier in
een ligboxenstal niet van risico\'s ontbloot is.

Sub 2. Ten aanzien van de tweede in de
aanvang van deze brief gestelde vraag, ben ik
van mening, dat bij de eerst beschreven me-
thode de dierenarts op een onaanvaardbare
wijze inbreuk pleegt op het welzijn van het
dier, terwijl het beoogde doel ook via andere
wegen is te bereiken. Het is, dacht ik, een
gelukkige omstandigheid dat steeds meer men-
sen zich bewust worden dat de mens in zijn
omgang met het dier zich niet alleen door
eigen belangen kan laten leiden, maar ook
verantwoordelijk is voor het welzijn van het
door hem verzorgde dier.

Dat dit laatste met name voor de dierenarts
geldt, behoeft geen nader betoog.
Op grond van bovenstaande overwegingen en
de minder goede resultaten, die de auteurs
met bedoelde operatietechniek bereikten kan
ik hun conclusie, waar wordt gesproken van
„een goede methode" niet onderschrijven.

1 De strekking van de onder deze rubriek opgenomen inzendingen valt buiten verantwoorde-
lijkheid van de redaktie; zij behoudt zich het recht voor de stukken te bekorten.

For a large audience (seating for 730 people).
Simultaneous translation of the general pro-
gramme is guaranteed into 5 languages: Eng-
lish - French - German - Italian - Spanish.
The following subjects will be treated:

Open discussions and films
A the end of each half-day session in the Main
Hall, a 15 minute open discussion will take
place. This also will be simultaneously trans-
lated into 5 languages.

The Scientific Committee reserves the right to
restrict the number of open discussions and
films.

Seminars will take place in a smaller room
with limited seating, and will cater for the
specific fields of interest of the delegates.
Simultaneous translations into English and
French only.

Application should be made in advance -
Supplementary fees will be payable.
The following subjects will be treated in
depth:

Simultaneous translation into English and
French only - Application should be made in
advance.

Final Programme: The complete programme,
covering the scientific, sight-seeing and leisure
activities of the Congress will be published in
early 1978.

It is necessary to make an application to in-
troduce an open discussion (15 minutes) or
a film.

The secretariat must receive all applications,
wàth the subject titles, by January 1st, 1978.
An analysis to be included in the Congress
literature for the delegates must reach the
secretariat by March 1st 1978.
Delegates wishing to show films are asked to
inform us as soon as possible, and by January
1st 1978 at the latest.

Dr. G. Pézières, Vet. - General Secretary of
the Congress 10, place Leon-Blum - 75011
Paris (France) Téléphone: 700.11.52 .

Drs. C. A. A. i n \'t V e e n, Vakgroep Voe-
dingsmiddelen: Staphylococcen in rauwe melk
als grondstof voor de bereiding van boeren-
kaas

Dr Ir. J. J. Stadhouders, NIZO: Sta-
phylococcen in kaas bereid uit rauwe melk.
Groei en enterotoxinevorming.
Voor officiële toespraken is er geen gelegen-
heid.

Vanaf ongeveer 16.00 tot 18.00 uur wordt dit
symposium gevolgd door een receptie in de
foyer van de kliniek. Hiertoe wordt U van
harte uitgenodigd.

Secretariaat: Vakgroep VVDO, Biltstraat 172,
Utrecht, telefoon 030- 71 55 44, toestel 309.

Het Bestuur van de Vakgroep
Voedingsmiddelen van Dierlijke
Oorsprong van de Fakulteit der
Dier geneeskunde, Rijksuniversiteit
Utrecht.

Evenals vorige jaren ligt het in de bedoeling
in septtmber 1977 de collegecyclus „Farma-
cotherapie 5e studiejaar" het karakter te ge-
ven van een aantal microsymposia. Eén van de
onderwerpen is gewijd aan „Geneesmiddelen:
reclame en voorlichting

Twee gistsprekers zullen inleidingen over dit
thema verzorgen, te weten: Dr. F. Kals-
beek \'Internist Gemeenteziekenhuizen, Den
Haag, nedisch adviseur van het Documenta-
tieburetu KNMP) en Dr. H. O 1 thuis
(Min. \\an Volksgezondheid en Milieuhygiëne,
redactieitaflid „Geneesmiddelenbulletin" en
„Reperorium Verpakte Geneesmiddelen").
Dr. K 11 s b e e k geeft regelmatig gastcolle-
ges ove\' dit onderwerp aan verschillende me-
dische aculteiten, terwijl Dr. O 1 thuis dit
onder neer doet voor farmaceutische studen-
ten in leiden. Niet alleen studenten doch ook
geïntereseerde collegae zijn van harte wel-
kom.

Datum in uur: vrijdag 9 september om 2 uur.
Plaats: Collegezaal van Vakgroep Interne,
Yalelaai, De Uithof.

alle afgestudeerden en geïnteresseerden een
VVDO-dag, waarin dit keer het thema zal
worden behandeld

Ge- en verbruik van water aan de vleeslijn.
Deze VVDO-dag wordt gekoppeld aan het
D.S.K.-lustrum dat van 12-15 oktober wordt
gevierd.

De Nederlandse Zoötechnische Vereniging or-
ganiseert wederom een „Paardendag" met als
doel om al diegenen, die belang hebben bij
dan wel belangstelling hebben voor de paar-
den- en pony-houderij, fokkerij en de sport,
te informeren over een aantal van de nieuw-
ste ontwikkelingen op deze gebieden.
Deze Paardendag zal worden gehouden op
woensdag 16 november 1977 in het Jaarbeurs-
Congres- en Vergadercentrum te Utrecht.
Onderwerpen zullen onder andere zijn: ont-
wikkelingen paardenhouderij en consequen-
ties voor het beleid, opleidingen van instruc-
teurs en anderen, vruchtbaarheid bij paarden
en de kunstmatige inseminatie, gedrag van
paarden. Het volledige programma zal worden
gepubliceerd in oktober. Iedere paardenlief-
hebber is welkom en wordt verzocht deze da-
tum reeds nu in de agenda te noteren.

Op 1 mei 1976 werd bij Koninklijk Be-
sluit een „Entbeschikking honden 1976"
van de minister van Landbouw en Vis-
serij van kracht. Hierdoor moest met in-
gang van deze datum een zich buitens-
huis bevindende hond van 5 maanden en
ouder, korter dan twee jaar geleden te-
gen rabies zijn ingeënt.
De eigenaar of verzorger diende dit te
kunnen aantonen door een entingsbewijs
en een bijbehorende entpenning, die aan
de halsband van de hond moest zijn be-
vestigd. Beide werden bij de inenting
door de dierenarts verstrekt.
Motiveringen voor het verplicht stellen
van de inenting van honden tegen rabies
in het gehele land waren op dat moment
onder meer:

1. Rabies kwam in het oosten van het
land, tegen de Duitse grens, ende-
misch voor en verwacht werd dat
zich in 1976 een uitbreiding van het
besmette gebied zou voordoen.

2. De barrière naar de mens is pas doel-
treffend, wanneer het percentage ge-
vaccineerde honden boven de 70% is
gestegen, hetgeen op vrijwillige basis
niet was gehaald.

Binnen korte tijd werden circa 1.2 mil-
joen honden gevaccineerd. In 1975 wer-
den er ongeveer 300.000 op vrijwillige
basis aan vaccinatie onderworpen, zodat
naar schatting 75 tot 80 procent van de
Nederlandse hondenpopulatie immuun
werd tegen rabies, hetgeen een hechte
barrière naar de mens betekende.
Het besmette gebied in Overijssel breid-
de zich weliswaar niet uit, maar het zui-
delijke deel van Limburg werd nu in ern-
stige mate besmet.

In januari 1976 deden zich nog twee ge-
vallen bij vossen voor in Overijssel.
Het aantal positieve gevallen in deze
provincie steeg hiermee tot 16, alle vos-
sen, over 1975 en 1976.
Van 21 maart tot 21 september 1975
was in het besmette gebied in Overijssel
een aanlijngebod voor honden van
kracht.

In Limburg kwamen over 1976 totaal
30 gevallen van rabies voor en wel bij
20 vossen, 7 dassen, 2 steenmarters en een
schaap. In het besmette gebied ten zui-
den van Urmond-Sittard werd met in-
begrip van deze gemeenten van 1 maart
tot 1 september 1976 een aanlijngebod
voor honden ingesteld.
Op 25 januari 1977 werd te Sint Geer-
truid in Limburg nog een rabide vos ge-
schoten, maar sindsdien hebben zich in
Nederland geen gevallen van rabies meer
voorgedaan. Tot 17 juli 1977, toen in
Epen, gemeente Wittem in Limburg een
jonge vos werd geschoten, die een hond
had gebeten. Deze kwam naderhand in
gevecht met een tweede hond. Beide hon-
den werden in quarantaine geplaatst.
De vos werd na onderzoek op het C.D.I.,
enkele dagen later rabies-positief bevon-
den.

De Ministerraad hechtte in de zitting
van 21 juli 1977 zijn goedkeuring aan
een voorstel tot intrekking van het Ent-
besluit honden 1976 op grond van het
feit dat op 25 juli een half jaar was ver-
lopen sinds in Nederland rabies was ge-
constateerd.

Goedkeuring door de Ministerraad houdt
in, dat het voorstel de Raad van State
nog dient te passeren, waarna het Be-

sluit moet worden bekrachtigd door de
handtekening van H.M. de Koningin.
Dat neemt enige tijd in beslag.

Hoewel het Entbesluit honden 1976 for-
meel dus nog van kracht bleef, werd aan
het besluit tot intrekking terugwerkende
kracht gegeven tot 25 juli 1977. Dit be-
tekende in feite dat sinds 25 juli de ent-
verplichting niet meer gold en dat hon-
den met ingang van deze datum niet
meer verplicht behoefden te worden ge-
vaccineerd.

Ondanks het nieuwe geval van rabies te
Epen in Limburg werd de procedure tot
intrekking van het landelijk entgebod
voortgezet, onder meer op grond van de
volgende overwegingen:

— Sinds april 1977 worden in Duitsland
weer vossen in hun burchten uitge-
gast, hetgeen geruime tijd verboden
was. Aangenomen mag worden dat
door het achterwege laten van deze
methode van bestrijding van vossen
in het Duitse grensgebied, waar ra-
bies (veel) voorkomt, de besmetting
indertijd over de grens is gekomen.

— Indien het alsnog nodig wordt ge-
oordeeld, kan eventueel worden over-
gegaan tot het bij Ministeriële Be-
schikking instellen van een entver-
plichting in een bepaald bedreigd ge-
bied.

De Minister van Landbouw en Visserij
besloot in verband met de gunstige ont-
wikkeling in de varkenspestsituatie, met
ingang van 25 juli de markten voor
slachtvarkens in het gehele land onder
bepaalde voorwaarden weer open te stel-
len.

— dat de veewagens na uitlading op de
markt onmiddellijk worden gereinigd
en ontsmet;

— dat de dieren per veewagen van de
markt slechts naar één slachthuis of
één exportplaats worden afgevoerd
met een geleidebiljet van de districts-
inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst;

De destijds aangewezen verzamelplaat-
sen voor slachtvarkens zijn hiermee ver-
vallen.

Vervoer van fok- en vermeerderingsvar-
kens, die zwaarder zijn dan 35 kilo en
nog niet hebben gebigd, naar het gebied
van midden Nederland waar de varkens
zijn gevaccineerd, is met ingang van 25
juli weer toegestaan.

— dat de dieren afkomstig zijn van één
bedrijf, waar ze tenminste 21 dagen
achtereen hebben verbleven;

— dat wordt vervoerd met een geldig
vervoersbewijs van de districtsbureau-
houder;

dat de — niet-gevaccineerde — die-
ren binnen 14 dagen na aankomst op
het bedrijf worden gevaccineerd te-
gen varkenspest en worden voorzien
van een oormerk.

BESMETTELIJKE DIERZIEKTEN
Dierziektenbulletin no. 13 van de Veeartsenij-
kundige Dienst, over het tijdvak van 1 tot 15
juh 1977, vermeldt de volgende gevallen van
besmettelijke aangifteplichtige dierziekten in
Nederland.

Marokko meldde op 12 juli opnieuw 4 uit-
braken van mond- en klauwzeer. Evenals bij
de vorige gevallen was sprake van het type
A. Sedert 15 juni wordt gevaccineerd met
vaccin van dit type.

Zuid-Afrika maakt melding van een geval van
mond- en klauwzeer van het type SAT 2.
Het besmette bedrijf bevindt zich in een on-
der controle staand gebied, grenzend aan het
Kruger-park.

Italië berichtte op 2 juli dat zich op 13 juni
mond- en klauwzeer had voorgedaan op een
bedrijf met 17 runderen. Hiervan werden er
4 aangetast. De uitbraak deed zich voor in
de gemeente Isola delle Femmine, provincie
Palermo, district Sicilië.

De besmetting werd veroorzaakt door een
nog onbekende variant van het type A. On-
der de dieren rond het bedrijf, gevaccineerd
m.et trivalent vaccin As, Oi, G, kon geen
doorbraak van de immuniteit worden gecon-
stateerd.

Het bedrijf is ontruimd. De herkomst van de
besmetting kon nog niet worden vastgesteld.
Tot dusver had de uitbraak geen verdere ge-
volgen.

Turkije meldt over mei 90 bedrijven in Ana-
tolië waar mond- en klauwzeer werd gecon-
stateerd. Op 22 ervan werd virus van het
type A22 en op de overige van het type Oi
aangetoond.

Rond de aangetaste bedrijven zijn de voor de
ziekte gevoelige dieren gevaccineerd en er zijn
ondermeer quarantaine-maatregelen genomen
om verdere verspreiding te voorkomen.

In Algerije bleef de ontwikkeling van mond-
en klauwzeer onveranderd. Er deden zich en-
kele gevallen voor onder nog niet gevacci-
neerde runderen in een bergdistrict.

Somalië meldt een uitbraak van mond- en
klauwzeer van het type O onder schapen en
geiten in de weidegebieden in het noorden
van het land.

Over mei meldt Portugal uit 11 districten 70
gevallen van Afrikaanse varkenspest. Op de
aangetaste bedrijven waren 5326 varkens aan-
wezig, waarvan er 1426 aan de ziekte stier-
ven en de overige 3900 werden opgeruimd.

Spanje maakte over de eerste helft van juni
29 gevallen van Afrikaanse varkenspest be-
kend. Van de 3204 op de besmette bedrijven
aanwezige varkens stierven er 403 aan de
ziekte en de overige 2801 werden afgemaakt.

22_26, Vllith International Symposium on Comparative Leukemia Research, Amsterdam.

22_27, 28ste Study-meeting van de Europese Zoötechnische Federatie te Brussel (Congres-
paleis). Inlichtingen Secr. Ned. Zoötechn. Ver., tel. 070-98 85 49. (pag. 653)

24—26, Ned. Ver. voor Voedingsmiddelen en Levensmiddelentechnologie: In samenwer-
king met K.N.C.V. Zomercongres „Chemie en Gezondheid", Universiteit Nij-
megen.

6— 9, International Study Week Present-Day Bovine Production, Gembloux. (pag. 595)

10, Najaarsdag Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier, 9.30 uur. Hotel „Hoog
Brabant", Utrecht.

11 —16, 7e Internationaal symposium van de World Association of Veterinary Food Hy-
gienists. Garmisch Partenkirchen (Fed. Republiek Duitsland), (pag. 353)

15, Gezamenlijke vergadering van de Groep Volksgezondheid en de Ver. van Slacht-
huisdirecteuren, 10.15 uur. Jaarbeurs-congrescentrum, Utrecht.

16, Ned. Ver. voor Parasitologie. Najaarsvergadering, 9.30 uur, Gorlaeus laboratoria,
Leiden.