SPECIMEN HISTORICÜM INAUGURALE,

CONTIiNEiNS

HISÏORIAE RERUM GESTARüM,

qüas

m DEPERDITIS HLSTORIARUM LIBRIS EXPLICUIT

SALLÜSÏIUS,

PARTEM PRIOREM,

QUOD

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

EX AUCTOBITATE EECTOKIS ÏIAGNIFICI

BERNARD! TER HAAR,

THBOL. DÜCT. El\' PROF. ORD.

AMPLISSIMI SENATÜS ACADEMICI consensu,

ET

NOBiLissrm ORDINIS PHIIOSOPHIAE ÏHEOKETICAE et
LITERARUM IIUMANIORUM UECKETO,

SUMMISaUE

in philosophia theoreïica et literis humanioribxts
honoribtjs ac privilegiis

niTE ET LEGIÏIMK COSSEQUBSDIS ,

ERUDITORÜM EXAMINI SUBMITTIT

lOANNES GEORGIÜS SCHLIMMER,

Koterodameiisis.
A, DVEM XVII M. MARTIJ, A. MDCCCLX, IIOBA III.

Traieeti ad Bhenum,
apud MANSSEN amp; BLOM, bibï.iopolas.

mdccclx.

n

\'r Ji. gt; iJlli:.

/Ai

v-nbsp;quot; » » :

, , \'ij^/.ff rv ;

«rr-v f

-V ■

w *

PAÏRI CARISSIMO,

MATRIS OPTIMAE,

VITA MATÜRE DEFÜNCTAE, PIAE MEMOKIAE,

ÜTI ETÏAM

ALTERI MATRI,

OB SUMMUM, QUO ME SEMPER PROSECUTA EST,
AMOREM DILECTISSIMAE,

Mill;

■fif

I

Continet hie libellus partem argumenti, quod a me ex-
positum iri, in Frolegomenis significavi. Reliqiia, quae
scripta iam mandaveram, quominus etiam typis mandanda
curarem, variae impediverunt causae, quas uti nasse purum
interest lectonm, si quos forte libellus hahehit, ita gau-
deo, eas non improbari yravissiwis viris, quorum senten-
tiam rogavi.

De opusculo meo unmn haheo, quod dicain. Nam. ratio,
qua in historia indaganda versatus sum, et fontes, quos
adii, ex ipsa cognoscuntur Bisputatione. Sed hoc voto:
■non opus in lucem prodire viri docti, tempora, quae trac-
tanda sumsit, exquisita doctrina illustrantis, sed \'Disputa-
tionem Academicam, cuius scriptor, si Indus triam at que
progressus suos prohasse censehitur, erit profecto quod
gaudio perfundatur eiusque in haec antiquitatis et historiae
stiidia maximopere incendatur amor.

Decursis s2mtiis Academicis, non possum non grata
unimo beneficia recordari, a, Praeceptoribus in me collata.
Phtrinmrn Fohis deheo, aestumatissimi Viri, Karsten et

Rovees. Quantum gaudeo, me per totum cursum Acade-
micum Te, Clarissime Karsten, eximiiim habuisse prae-
ceptorem, tantum paene doleo, non a carceribus Te quoque,
Clarissime Rovers, studiorum ducein mihi ohtigisse. Et
quum alter vestrum diutius de me egregie meruit, alter
in hac Disputatione conscribenda utilissimis consiliis mihi
praesto fuit. Quidni igitur in haß heneficiorum, vestrorum
recordatione Vos, arcto amicitiae vinculo iunctos, una
alloquerer ? Quid magis laudabo, liberalitatem vestram et
humanitatem, an amicitiam? Has autem quum laudare apte
nequeam, meliusque, quae Vobis debeo, sentiam quam
eloqui possim, Vos rogatos velim, ut gratias, quas Vobis
ago maximas, benevole accipiatis.

Nee minus tuum nomen, Clarissime Opzoomer, semper
colam. Cuius quoqtie lectiones quantum mihi profuerint,
hand facile obliviscar. TJtinam philosophiae doctrina, quam
ex ore tuo accepi, id efficiat, ut troiptav magis magisque
diligam. Quantum scholis tuis delectatus sim, semper
gratissimo animo recordabor. Diu Te et collegas tuas
incolumes servet B. O. MJ

E praeceptoribus meis Academicis duo desiderantur,
quorum tantum Manibus gratias agere licet. Verum-
tamen non deest consolatio. Alterius enini provinciam Tu
suscepisti, Clarissime Rovers, quo Promotore glorior;
in alterius locum Te successisse, aestumatissime BrilIj,
vehementer gaudeo. Accipe specimen studiorum, quorum.
Tu posuisti fundamenta, Tibique persuasum esto, me
horurn heneficiorum aliorumque, quae a Te accepi, num-
quam fore immemorem.

Tibi quoque, Clarissime Ackersdyck, cuius lectiones de
historia medii aevi cum voluptate audivi, omnia fausta
precor, nec minus Tibi, Clarissime Millies, cuius quam-
quani scholis non interfui, insigni tarnen usus sum bene-
volentia.

Neque vestra nomina silentio praetermittam, Clarissimi
Buys Ballot, van Rees et Lintelo de Geer, non
tantim pro praeclara institutions, verum etiam proeximia,
qua me prosecuti estis, liberalitate.

Postrema cunctis, quibuscum in huius Academiae spatiis
mihi necessitudo fuit, commilitonibusVobis praesertim
amicis, quos non muitos habui, sed caros\\ bona quaeque
precor. Tibi imprimis, H. A. de Groot, cui me esse
carissimnm scio, quem semper plurimum dilexi atque di-
lecturus sum. Fata nos disiungent, sed amicitia, Traiecti
inita, ne umquam tollatur. id prohibeat D. O. M./

PAfi.

PROLEGOMENA..................... 1.

PAES I, complectens annos 78—71.

Caput I. Res Romae et in Italia gestae ... 23.
I. Aniii 78 et 77 .... ...... 23.

II. Amii 76 et 74 .......... 33.

III. Tempora belli servilis, 73-71. . 41.

Caput II. Res extra Italiam gestae ......55-

I. Bellum Sertorianum, ad a. 74. . 55.

II. Belli Sertoriani fiuis.......69.

III.nbsp;Bellum adversus Cilices gestum.
Bellum Illyricum. Bellum Ma-
cedoniciirn .............79.

IV.nbsp;Bellum Mithridaticum, usque ad
exercitus regii ad Cyzicum in-
teritum. Antonii iu Gretas es-
peditio ...............83.

V. Bellum Mithridaticum, ab exer-
citus regii ad Cyzicum interifcu
ad amii 71 esitum. . ......97.

VI. Res Slculae................106.

PROLEGOMENA.

Res Ilomanas scribere mihi proposui illorum tempo-
rum, de quibus Saihistius egit in libris Historiarum
deperditis. Quod ne cui audax videatur propositum,
animadverto, me non ea mente hoc argumentum ele-
gisse, ut Sallustium supplerem, sed huius fragmentis
legendis ad ilia tempora delatum, dignissima ea censuisse,
quae accuratius cognoscerem.

Exceperunt autem ilia tempora Sullae mortem, et con-
tineri videntur duodecim annis, qui sunt ab anno 78 ad
annum 66 a. Chr. (1). Quum autem res tunc domi
forisque gestae magnam partem arctissime iuiictae sint

(1) Kritz, Epist. Crit. ad E. Wuestem., edit. Sail. III. 23 sqq.

1

actis Sullanis et variis variorum consiliis, quo tempore
Sulla diem obiit, argumentum Disputationis a mepostulare
videtur, ut haec ipsa attingam, certe inde promam,
quae rei publicae Romanae anno 79 conditionem cognos-
cendam praebeant.

Senatorii ordinis dignitatem variis institutis amplifica-
verat Sulla, et praecipue quidem legibus illis, quibus
plebi et equitibus potestatem eripuit, eamque ad senatum
transtulit. Lex Cornelia tribunicia tribunis plebis omne
ius ademit legum ferendarum , neque alia eorum iura
Integra reliquit, quorum quidem ius intercessionis ita
circumscriptum esse videtur, ut pertineret ad cartas
causas, quae quales fuerint, non constat (I).

Statuit insuper Sulla, eos, qui tribuni plebis fiiissent,
alios magistratus capere non posse (2). Sic tribunatum
plebis „ imaginem sine re reliqueratquot; (3). Denique e Sue-
tonio atque Appiano (4) probabile nonnullis visum est,
legi Corneliae boe etiam caput fuisse adiectum, ut nemo
nisi Senator tribunatum jüebis peteret. Sed id ipsum iam
plebiscite Atinio, brevi ante primum Sullae consulatum,
ut videtur, lato, constitutum esse existimes (5).

lam antea, quum primum armis Roma erat potitus,
Sulla comitia centuriata Servii Tullii restituisse, tributis-
que facultatem legum ferendarum ademisse videtur (6).
Deinde antiquum institutum revocaverat, ut patres ante

(1)nbsp;Caes. B, C. L 5 et 7. Cic. Verr. II. 1, 60, et ad hunc lo-
cum iiiterpp. — Cf. Mommsen , Römische Geschichte II. 350 ed. scc.

(2)nbsp;App. E. 0. I. 100.
(S) Veil. Pat. II. 80.

(4)nbsp;Suet. Oct. 10 et 40 ibique Ern., et App. 1. 1.

(5)nbsp;Cf. Hofmann , der Römische Senat zur Zeit der Republik,
p. 144 sqq.

(6)nbsp;Cf. Lau L. Corn. Sulla, p. 214.

iuitura suffragium auctores fiereiit (1). Fueruiit, qui
oredereut, comitia tributa prorsus fuisse sublata, sed
iure quaeritur: qui fit, ut nusquam legamus, tribunos
plebis et magistratus minores in comitiis centuriatis
fuisse creatos? Fuerunt etiam, qui dubitarent, num illud
institutum postea restituerit Sulla : id enim a Cinna fuisse
sublatum, quis dubitabit? Non credo, eum restituisse;
sed incertum est.

Sic plebis fracta erat vis. Tertius ordo supererat,
ordo equester: illi iudicia ademit Sulla, quae senatui
reddidit (2).

Deinde, quum bellis caedibusque civilibus exiguus
evasisset senatorum numerus, allectis in senatum trecen-
tis ex opulentissimis equitibus, aucto numero sena-
torii ordinis dignitatem amplificavit et confirmavit.
Novi illi senatores non ab ipso Sulla lecti sunt, sed a
populo, et comitiis tributis quidem, unde satis apparat,
comitia ilia non faisse sublata (3). De totius senatus\'
numero minime constat: Ciceronis aetate frequenti senatu
CCCCXVII affuerunt (4). Hoc autem ita constituto,
legislatori curae fuit, ne illud collegium, in quo oinnem
potestatem reposuerat, e ceusoria iectione amplius pen-
deret, sed perpetuo numerum suum conservaret. Tuiit
igitur, ut quaestores ipso muneris iure senatores fierent.
Antea scilicet quaestores, quamdiu quaestura fungerentur,
in senatum admittebantur : munere vero defuncti, non
ahter in senatum amplius veniebant, nisi a censoribus lecti
essent. Simuî numerum quaestorum auxit, ut essent vi-

(1)nbsp;App. B. C. I. 59.

(2)nbsp;Cic. Verr. I. 13. Veil. II. 32. Tao. .\\nn. XI. 22.

(3)nbsp;App. B. C. I. 100. Perperam vero I. 59 hoc refert ad a. 88.
Paede enim intelligitur, post proscriptiones demnm Sullani senatum
«npplevisse. Cf. Liv. Epit. IXXXIX.

(4)nbsp;Or. p. red. in sen. 10. Cf. Cic. ad Att. I. 14. S.

î*

ginti, quum ante Sullam octo taiitum quotannis erea-
rentur; itaque quotannis novi senatores viginti senatui
accedebant (1).

Hisce institutis adiicimus legem Corneliam de sacerdotiis.
Lege scilicet Domitia poutificibus et auguribus libera
coöptatio ademta fuerat, ita ut XVII e XXXV tribubus
(i. e. minor pars populi religionis causa) vocarentur,
et quem sacerdotem creavissent, is a collegio coöptare-
tur (2). Hanc legem sustulit Sulla, et collegiis ius
coöptandi restituit (3). Praeterea numerum Pontificum
Augurumque auxit, ut essent quini deni (4), fortasse
quo plures religionis ministres baberet sibi amicos
obiioxiosque. Poiitificis Maximi electionem ex veteri
instituto penes popUlum reliquisse videtur (5).

Expositis, quae in variorum ordinum conditione et
auctoritate Sulla mutaverit, transeamus ad magistratus.
Universe Sulla lege cavit, ne quis praeturam ante quaes-
turam, nee consulatum ante praeturam gereret (6),
simul revocata lege Genucia (7), ne quis intra decennium
eundem magistratum iterum gereret (8). Quas leges tum
ad rempublicam ordinaudam, tum contra magistratuum
ambitionem latas fuisse, vix opus est quod dicatur.
Alterum liuius legis caput ipse Sulla neglexit, a. 80

(1)nbsp;Tac. Ann. XI. 22.

(2)nbsp;De lege Domitia vidd. Cic. de 1. agr. II. 7; Veil. II. 12;
Suet. Ner. 2 ; Dio Cass. SXXVIl. 37 ; Ascon. in Cic. Cornel.

(S) Dio Cass. I. c. Pseudo-Asc. in Cic. Divin. 8.

(4)nbsp;Liv. Epit. LXXXIX.

(5)nbsp;Cic. de 1. agr. II. 7.

(6)nbsp;App. B. C. I. 100, et 101 de supplicio Ofellae. Cf. Cic,
PHI. XI. 6.

(7)nbsp;De lege Geiiucia vid. liv. VII. 42.

(8)nbsp;App. 1. 0.

iteram consul factus, unde collegit Pighius, liane legem
post ilïud tempus a Sulla latam fuisse.

In consulari potestate nihil mutavit; iiumerum prae-
torum auxit. Ante Sullam praeter praetorem urbanum
et praetorem peregrinum quatuor erant praetores, qui
ante institutas quaestiones perpétuas in provincias
proficisci consueverant. Quorum numerum ad octo auxit
Sulla, quia legibus Corneliis ipsarum quaestionum
numerum auxit (1). Censuram sustulisse creditur, qua de
re quidquid est, hoe apparet, post septemdecim demum
annos, quum, propter infamiam iudicum de ordine sena-
torio, censorium nomen, quod antea tristius et asperius
populo yidebatur, postularetur, novos censores esse crea-
tes (2). Tribunos plebis et quaestores xam in praeceden-
tibus attigimus.

De comitiorum juribus detraxit Sulla. Comitia curiata
non amplius babebantur, nisi imperii deferendi causa;
neque erant nisi species comitiorum, quum pro triginta
curiis convenirent triginta lictores, singuli pro singulis
curiis (3). Sulla statuit, ut etiam sine lege curiata
imperium baberet is, qui anno magistratus exacto ex
SCto in provinciam abiret (4).

Au Sulla dictator iterum statuent, leges non tributis,
verum centuriatis comitiis esse ferendas, non plane constare
vidimus. Quidquid est, ius tarnen ferendi penes senatum
erat, et, quamdiu Sulla dictator erat, populus, timore per-
culsus, nihil umquam antiquavit, quod placebat? dictatori.

(1)nbsp;Cf. Drumann, GescMchte Koins, II. 485, uH probat,
Sullam duos, non vero , ut Pomponius tradit Dig. I. 2. 32, quatuor
prnetores numéro antiquo adiecisse.

(2)nbsp;Cic. Divin. 3 et Schol. Groii. (ed. Orell. pag. 384) ad h. 1.
Cf. Hofmann 1. 1. p. 68.

(3)nbsp;Cic. do ]. agr. II. 7.

(4)nbsp;Cic. ad Div. L 0. 2.5.

Leges Cornelias iudiciarias silentio praeterimus, quippe
a proposito nostro fere alienas. Sed in censum veniunt
leges de proscriptione et de civitate et lex agraria. Quas
leges ad extrenrnm reservavimns, quia non spectant
universae rei publicae forniam. Lex de proscriptione
statuit, ut, quos Sulla proscripsisset, hostes essent
populi Romani occiderenturque, iisque, qui proscrip-
tum celassent vel iuvassent, eadem poena for et; deinde,
ut tum herum omnium bona venirent, tum eorum, qui
in adversariorum praesidiis essent occisi; utique pecunia
illa in aerarium redigeretur; denique, uti proscriptorum
liberi ad nullos honores magistratusve admitterentur (1),
qua de re pulclire Sallustius (2): „Solus omnium post
memoriam bumani generis supplicium in post futures
composuit, quis prius iniuria quam vita certa esset.quot;
Cum lege de proscriptione arcte iunctae sunt lex de
civitate et lex agraria. Quarum prima nonnullis civita-
tibus civitatem ademit, ut Volaterranis, Arretinis aliis-
que, verum ita tarnen, ut hereditates capere, et per aes
et libram alienare possent, quae vellent (3). Lex agraria
agros iis ademit et militibus Sullanis assignavit (4).
Hac ratione secundum Livii Epitomen (5) legiones XLVII,
secundum Appianum (6), quod verisimilius, XXIII in
colonias deductae sunt.

Bona publicata partim sub basta venierunt, partim
dono data sunt. In venditionibus Sulla adesse solebat.,

(1)nbsp;Sali. Eist. Fr. I. 45. 6. Cic. p. Rose. Amer. 43. Vell. IL 28.
Plut. Sulla 31 sqq.

(2)nbsp;Sali. 1. 1.

(3)nbsp;Cic. p. Caec. 33. Or. p. domo 30. Cf. Mommsen II. 343,
annot.

(4)nbsp;Or. p. domo 80. Sali. I. 45. 12,

(5)nbsp;Liv. Epit. 1. 1. ibique interpp.

(6)nbsp;App. B. C. I. 100.

atque irasci, si quis maiorem licitationem faceret, quam
ii, quibus ipse favebat. Sic bona saepius venierunt
vilissimo pretio, et insuper de summa frequenter remit-
tebat (1). Quod quantum improbarent Romani, testis
nobis est Cicero (2). Paucis annis post, Cn. Lentulus
Clodianus censor legem tulit de pecunia ilia exigenda,
quam Sulla emtoribus bonorum remiserat.

Verum hace de gravissima rerum publicarum commu-
tatione, cuius auctor exstitit Sulla, dixisse sufficiat.
Quis non intelligit, eam laudatam ab his, culpatam ab
illis esse, ideoque, illo vita deftmcto, facti ones iterum
caput extulisse, spe consiliisque admodum diversis agi-
tatas?

Et in iis quidem, quibus praesens rerum conditio dis-
plicebat, multi erant multis nominibus inter se diversi,
nec nisi amore commutationis iuncti. Hanc spectabat
ordo equester, cuius fractam potestatem compensare non
poterat lectio ex üs in senatum habita. E contrario
haec ipsa res ordinis splendorem imminuerat: lecti enim
erant trecenti e ditissimis, et hi non amplius ad ordinem
equestrem, sed ad senatorium pertinebant. Porro in
cBïisum venit plebs, alia aoimo volveus quam équités.
Hi enim imprimis iudicia recuperare studebant, quo
magis nobiles ex se penderent, possentque ipsi severius
vectigalia exigere, et nullo resistente maiorem quaestum
facere. Optabant ea, quae suis commodis inservirent et
ad rem familiarem augendam valerent. Plebs autem,
antea gloriata tribunicia potestate, iura amissa recipere
studebat, non tam suo commodo intenta quam suae sibi

(1) Cic. off. 1. 14, 11. 8 , de 1. -igr. 11. 21 et 29 ; Sail. I. 36 et
J. 43. 17; Gcll. XVin. 4; Plut. Sulk 1. ]. et comp. Ljs. c.
Sulla 3.

(3) Cir. ViiiT. 11. o. ;15.

conscia pristinae potestatis. Dm enim certaverat cum
patriciis primum, deinde cum optimatibus; sensim iis
iura eripuerat, tandem victor evaserat et maximam potes-
tatem in se transtulerat. Dulces plebi erant optimatium
clades, gaudebat illa omnibus, quibus horum potentiam
frangere posset. Et quod ad pauperes attiiiet, qui sum-
mum libertatis gaudium in frumenti ponebant largitione,
hi miseram agebant vi tam, largitionibus illis a Sulla
sublatis (1). Qui quum nihil haberent quod amitterent,
semper praesto erant, si modo quis eos ducendi et ab
iis proficiendi artem teneret.

Neque nobis mittendi sunt iibertini, quorum magna
caterva Romae degebat. Lege Sulpicia tollenda suffragiis
eorum omnem vim ademerat Sulla. Spem tantum in
rebus novis moliendis ponere poterant. Sane decies mille
illi Iibertini Cornelii, quos eorum numero addiderat
dictator (2), magna ex parte Sullae patrono prae beneficio
ipsis praestato fideles esse potuerunt; attamen, mortuo
illo, meliorem conditionem non nisi a parte popular!
exspectare poterant.

Quid autem dicam de iis, qui in municipiis ex lege
Cornelia civitatem et agros amiserant? quid de proscrip-
tis eorumque familiis? Magna haec multitude erat, sed
impotens. Qui ex proscriptis vivi adliuc supererant,
procul a Roma vagabantur, eorumque liberi, omnibus bonis
iuribusque destituti, vitam agebant miserrimam, velmani-
bus quotidianum victum quaerebant. Haud meliore
conditione fruebantur Itali illi, qui per colonias militares
bonis exuti erant.

Praeter hos omnes commemorandi sunt ii, qui in tur-
bis tantum spem ponebant. Qui patrimonium, qui rem

(1)nbsp;Sail. I. 45. 11, de cuius loci interpretatione vidd. Kritz et
Mommsen II. 350, annot., qui eum prorsus alio modo intorpretatiir.

(2)nbsp;App. B. C. I. 100.

familiar em dilapidav erant, qui aere alieno erant oppressi,—
milites Sullani, qui ex assignationibus possessores agrorum
quidem, verum nondum agricolae evaserant, et, bonis
dissipatis, novas condonationes appetebaut, — tot homi-
nes perditi, tot gloriae vel divitiarum cupidi — hi omnes
pro suo commodo novas turbas sperabant, res novas
moliebantur, auram populärem quaerebant, avideque spe-
culabantur opportunitatem, qua regiminis formam evertere
possent.

Tanta tamque diversa erat multitudo eorum, qui prae-
sentem rerum conditionem aegre ferebant. His omnibus
opposita erat factio optimatium, quae quid aliud agere
poterat,nisi ut potestatem suam non retineret tantum, ve-
rum etiam augeret et stabiliret? Procul dubio in senatum
irrepserant complures, quibus Sulla erat infestissimus.
Verum hi quoque, ut semper fit, quum penes eos esset
potestas, earn servare malebant quam amittere, itaque

eorum intererat, optimatium partes sequi atque tueri _

ita ut ipsi optimates fierent.

Statu ere tam en licet, in senatu fuisse, quibus proscrip-
tiones caedesque nefandum scelus esse viderentur. Ap-
paret etiam ex Cicerone (1), fuisse, qui statuerent, legem
de civitate contra ius Romanum esse latam. TJnde factum
est, ut, Sulla adbuc vivo, interdum contra legem illam
iudicatum sit.

Sed in bac partium descriptione nobis non mittendi
sunt praecipui viri, qui tunc rebus publicis sive tuendis
sive commutandis intenti fuerunt. In quorum numero
fiiit, qui solus fere ex nobilibus aetate provectioribus su-
pererat, L. Marcius Philippus, et aliunde notus (2), et

(1)nbsp;Cic. p. Caec. 83. Cf. or. p. domo 30.

(2)nbsp;Cff. Cic. passim; Liv. Epit. LXXXVI ; Val. Max. IX.
Auctor de vir. ill. 66.

e conteiitione, quae ipsi eonsuli cum Crasso fuit (1),
Partes saepius mutans, tandem cum Sulla conciliatus
est (2), et post huius mortem in turbis Lepidi partes
Sullanas strenue defendit (3). Hue quoque refertur
P. Cornelius Cethegus, qui primum partes Marii Cinnae-
que secutus (4) pariter ad Sullam defecit (5), vir magna
quidem in re publica auctoritate (6) sed ea potius, quae
sibi conductura esse existimaret, quam honestas rationes
secutus, omninoque dubiae fidei (7) et inde invisus
Pbilippo (8).

Eorum autem, qui Sullae partes ex animi sententia
secuti sunt, primum locum tenant Q. Caecilius Metellus
Pius, Q. Lutatius Catulus et L. Licinius Lucullus.
Metellus, Metelli Numidici filius, in bello Italico bene
de re publica meruerat (9), deinde dominantibus Marianis
adversa usus est fortuna (10), sed, Sulla ex Asia reverse,
in bello civili rem strenue gessit (11), cumque ipso
consul fuit (12), et postea in Hispania dimicavit adversus
Sertorium. A Cicerone dicitur vir sanctissimus et summa
religione ac modestia (13).

Alterum ab eo locum tenet L. Licinius Lucullus;,

(1)nbsp;Cic. de Orat. III. 1.

(2)nbsp;Liv. Epit. LXXXVI.

(3)nbsp;Sail. L 51.

(4)nbsp;App. B. C. I. 60, 62, 80.

(6) App. B. C. I. 80. Val. Max. IX. 2. 1.

(6)nbsp;Cic. Parad. V. 3. Pint. Luc. 6.

(7)nbsp;Cic. 1. 1., p. Cluent. 31 , Brut. 48.

(8)nbsp;Sail. I. SI. 20.

(9)nbsp;App. I. 53, 80.

(10)nbsp;liv. Epit. LXXXIV.

(11)nbsp;Plut. Sulla 28, Pomp. 8. App. I. 88. Veil. Pat, 11. 28,

(12)nbsp;App. I. 108. Gel!. XV. 28.

(13)nbsp;Cic. p. Archia 5, de Orat. I. 40. Cf. Veil. IL 15.

cuius frater M. Lucullus a M. Terentio Varroue adopta-
tus fuit, et idcirco dictus est M. Terentius Licinius (1)
Varro. L. Luculîus, vir magno ingenio magnoque opti-
marum artium studio praeditus (2), Sullae in Asia et
Graecia quaestor fuerat (3), et strenuum se probaverat
Sullae fautorem (4). Ilanc ob causam, et propter
ingenium, turn etiam ob laudabilem rationem, qua provin-
ciam administravit, et laudem militarem, quam in bello
Mithridatico consecutus est, nobilium factio in eo magnam
spem ponebat, ita ut deinde absens aedilis factus sit,
continuo praetor (5). Postquam Metelli fama luxurie
et mollitie interierat, Lucullus et Catulus factionis
duces evaserunt, hie in rebus politieis, ille in rebus
bellicis, alter domi, foris alter.

Q. Lutatius Catulus, cuius pater ad Ver cellos Cim-
bros devicerat, domi potius quam militiae excelluerat.
Erat enim vir summa auctoritate, ob integritatem,
constantiam, sapientiam (6), ideoque princeps Sullanae
factionis (7). Optimus civis dicitur, propugnator rei pu-
blicae, omnia rei publicae causa perficiens, neque periculi
tempestate neque honoris aura unquam de suo cursu
aut spe aut metu demotus, omnium Romanorum illius

(1)nbsp;Non Licinianus, ut oporiuisset. Cf, Orel!. Onom. Tull. et
Ellendt ad Cic. Brut. p. 402.

(2)nbsp;Cic. Aead. IV. 1.

(3)nbsp;Pint. Luc. 2, 3. App. B. M. passim. Cic. I. 1.

(4)nbsp;Pint. Luc. 3, 4.

(5)nbsp;Cic. I. c.: „deinde abseiis factus aedilis, continuo praetor ;
(licebat enim celerius legis praemio).quot; Ex quibus verbis fortasse effi-
ciendum est, Sullam iis, qui sub ipso rneruerant, permisisse , ut ante
tempus legitimum honores caperent.

(6)nbsp;Or. p. domo 43, p. red. in sen. 4 , Cie. p. Sest. 47.

(7)nbsp;Cff. Pint. Pomp. 16, Cic. p. Sest. 47.

temporis integerrimus (1). Eo amio, quo Sulla diem
obiit, consulatuin gerebat.

Praeter duces illos optimatium factionis, e Sullae
fautoribus unus insuper memoretur, M. Licinius Crassus
dives, qui, quum a nobilium partibus stetisset, a
Ciuna proscriptus erat (2), deinde post Sullae in Italiam
exscensionem magna cum laude munere legati functus
est (3). Postea profecit ex proscriptionibus, neque
defuerunt mm ores, eum modis minus honestis rem
familiarem auxisse (4). Ingentibus opibus plurimum
valuit in re publica; praesertim, quum multis pecu-
niam sine fenore mutuaretur, indeque multos habe-
ret, qui ex se penderent. Deinde non erat cur a civi-
bus non diligeretur, quum semper omnibus eloquentia
praesto esset, neque causa esset tam parva, tam ab
aliis contemta, quam ille suscipere nollet (5).

Parti popular! nullus fere praeërat vir inclytus. Unus
tantum in censum venire potuerat, C. lulius Caesar.
Verum ille aetate nondum satis provectus erat, et tamen
in omnium partium oculis habitabat. Necessitudo eius cum
Mario et Cinna (6), — constantia, qua Sullae adversatus
noluit Corneliae repudium mittere (7), — munus flaminis
Dialis, ei donatum a Mario, a Sulla ereptum (8), —
odium, quo Sulla eum persecutus erat, et pericula, quae

(1)nbsp;Cic. et Plut. 11. 11.

(2)nbsp;Plut. Crass. 4 sqq.

(3)nbsp;Plut. Crass. 6, Sulla 29. Oros. V. 20.

(4)nbsp;Plut. Crass. 2, Comp. Nic. e. Cr. 1.

(5)nbsp;Plut. Crass. 1 sqq., Comp. Nic. c. Cr. 1. Cic. Parad. VI. 1, Off.
T. 8.

(6)nbsp;Plut. Caes. 1. Veil. II. 41.

(7)nbsp;Plut. Veil. II. 11.

(8)nbsp;Veil. II. 43. Suet. Caes. 1.

subüt (1), — fortitudo eius in CiHcia et ad Mitylenam (2),
— verba Sullae tributa, ei inesse multos Marios (3),
omnia ilia efficiebant, ut eo carior esset parti populari.
Sed spem tantum afferre poterat; omnes exspectationes
in futuro tempore erant positae. Verumtamen mox Os-
ten dit, invisam sibi esse optimatium factionem, cuius
adversaries valde iuvit, imprimis Pompeium, in potestate
populi restituenda.

Quum -in praesens parti populari duces deessent,
factionis illius dux evasurus erat, qui primus auram
eius captaret, eoque illam adduceret, ut consiliis suis
inserviret. Hic fuit M. Aemilius Lepidus, qui antea
ab optimatium partilms steterat, et in bello civili arma
pro Sulla gesserat (4). Quum vero praetura ornatus
res Siculas turpiter administravisset, et idcirco a duobus
Metellis, Gelere et Nepote, Siciliae patronis, reus factus
esset, elfecit, ut Metelli, victi eius apud populum gratia,
ab accusatione desisterent (5). A parte populari bene
exceptus est, licet lucrum esset admodum dubium:
verum omnis dux parti illi gratus erat, imprimis Lepi-
dus, quia in annum 79, Pompeio auctore, consul
designatus erat (6).

TJnus superest, quem commemorare lubet, Cn. Pora-
peius Magnus, cuius vita factaque notiora sunt,
quam ut bic enarrentur. Sullae partes secutus erat,
eo consilio, ut ipse Sullae gratia iloreret, et tutus esset,
donec ipse auctoritate satis valeret ad consilia sua per-

(1)nbsp;Plut. et Snet. 11. II. Veil. II. 41.

(2)nbsp;Suet. Cacs. 2, 3. Geil. V. 6.

(3)nbsp;Suet. Caes. 1. Cf. v. Limburg Brouwer, Caesar en zijae tijd-
.^enooten, I. 868.

(4)nbsp;App. I. 94.

(o) Psendo-Asc. in Cic. Divin. 1 et A^err. II. 2. 3.
(6) Plut. Sulla 34, Pomp. 1,5.

sequenda. Vir erat summa gloriae cupiditate, quam
iibi se assequi posse sperabat, nihil quidqiiam pensi
liabebat. Gloriae illud studium apparet ex audaci eius
per Italiam itinere (1), ex triumplao post reditum ex
Africa efflagitato (2), e comitiis, quibus Lepidus imito
Sulla consul creatus est (3). Ingentem gloriam milita-
rem assecutus erat, lt;iui, inde a pueritia in castris
patriis militiam edoctas (4), a Sulla imperator saluta-
tus (5), deinde summa celeritate Sicilia et Africa com-
positis (6), eques Romanus triumplium obtinuit. Inauditi
vero illi honores magnum metum optimatium factioni
iniiciebant; nam ab ea ipse recesserat: triumpbus et
Lepidi electio Pompeium a Sulla et Sullanis seiunxerant:
Pompeii via non erat via optimatium.

Reliquum est, ut videamus de rebus exteris, quarum
prae ceteris in censum veniunt res Hispanicae, mari-
timae, et Orientales. In Hispania bellum moveri coeptum
erat, initio parvum, mox autem magnum et memorabile.
Nam Marianorum viribus in omni fere Italia fractis,
Q. Sertorius cum parvo copiarum numero eo traiecerat(7).
lam antea, T. Didio imperante, in Hispania tribuna-
tum militum gesserat (8). In bello Marsico quaestor
fuerat Galliae Cisalpinae, et tum ibi, tum in Hispania,
magnam gloriam erat consecütus. Sed multa, ut Sallus-

(1)nbsp;Plut. Pomp. 6 sqq.

(2)nbsp;Plut. Pomp. 14.

(3)nbsp;Plut. Pomp. 1.5.

(4)nbsp;Plut. Pomp. 3.

(5)nbsp;Plut. Pomp. 8.

(6)nbsp;Plut. Pomp. 10 sqq. Liv. Epit. LXXXTX. App. B. C. I. 96.
Cff. Yal. Max. IX. 13. 2 ; Sali. I. 42.

(7)nbsp;Plut. Sert. 6.

(8)nbsp;Plut. Sert, 3,

tills ait, tum duetu eius curata primo per ignobilita-
tem, deinde per invidiam scriptorum incelebrata sunt.
In bello civili Marianae factioni se adiunxit, nec
tarnen probavit caedes istas Marianas, neque ipsi Mario
valde favit (I). In boc bello praefuit uni ex quatuor
exercitibus, et cum Cinna adver sus Cn. Pompeium
Strabonem consulem ad portam Collinam dimicavit (2).

Sed redeamus illuc. Marianorum rebus prorsus debili-
tatis Sertorius in Hispaniam tetendit, eoque quum vene-
rat, statim exereitum paravit e Romanis ibi degentibus;
verum antequam omnia paravisset, quae ad praesidium
regionis essent necessaria, Sulla eius nomen inter pro-
scriptos retulit (3), et C. Annium Luscum, virum
praetorium, proconsulari imperio ornatum in Hispaniam
misit. Sed lulius Salinator, Sertorii legatus, Pyrenaeorum
fauces ita defendit, ut nullo modo per eas penetrare
posset Annius, donee Salinator a Calpurnio Lanario
quodam interfectus est (4). Annii exercitui resistere
non potuit Sertorius. Itaque in Mauretam\'a perfugium
quaesivit, sed inde quoque reiectus (5), inter Europam
et Africam oberrans, ab utraque depulsus, piratis se
adiunxit. Nec vero maria quidem eum passura videbantur.
Ab Annü classe devictus, navibus procella deiectis,
animum despondere coeperat, et Fortunatas insulas petere
voluit, ibique reliquam agere vitam (6). Attamen consiïio
mutato denuo in Africam flexit, et e bello civili in
Mauretania orto proficiens, ita res gessit, ut mox, Iterum
crescente fama eius fere exstincta, Lusitani ad eum

(1) Plut. Sert. 5.
. (2) App. B. C. I. 67. Flor. 111. 21. Gros. III. 19.
(8) Plor. III. 22. Val. Msx. VII. 3. 6.

(4)nbsp;Plut. Sert. 7.

(5)nbsp;Fior. 1. I. Oros. V. SB.

(6)nbsp;Plut. 1. 1. Cf. Flor. I. 1.

legatos mitterent, f|ui iniperium ei demandarent. Haiic ob
causam in Lusitaniam profectus (1), et a Lusitanis dux
creatus, praeclarum iliud bellum, quod Sertorianum ab
ipso dicitur, aperuit.

Accedimus ad res maritimas. Has Romani post dele-
tarn Carthaginem negligentius tractayerunt. Non enim
conveniebat eorum indoli mercaturae operam dare; deinde
omnibus fere regionibus, quae mare Mediterraneum
circumdant, in ditionem redactis, baud magnae classes
requiri videbantur. Sufficere censebatur is navium nu-
merus, qui copias deduceret et commeatus tueretur.
Verum hinc mare praecipuus locus evasit, ubi Romanis
damnum inferri posset.

Piratae antiquum sane sunt homiimm genus, si quidem
Thucydides eos commémorât aetate Minois. In locis
autem, quae olim adierunt, ante paucos annos non-
dum defuerunt. Et profecto mare Mediterraneum, tres
Orbis terrarum partes seiungens et commercii vinculo con-
iungens, cum innumerabilibus insulis et sinibus recessi-
busque aptissimum est ad piraticam exercendam. Verum
numquam illi audaciores fuerunt, quam Sullae Pompeiique
temporibus.

In Ciliciae parte occidentali, Cilicia aspera dicta,
regione montuosa, tota in Tauri iugis sita, praecipuae
erant piratarum sedes. Cilicia quidem erat provincia
Syriaea, verum imperium Syriacum perpetuis conten-
tionibus lacerabatur (2), et Diodotus Tryphon, quum
Antiocho Sidetae bellum inferret, ab ipsis Cilicibus auxi-
lium accepit, qui ipsius nomine Syriacas oras crudelis-
sime populati sunt (3).

(1)nbsp;Plut. Sert. 10.

(2)nbsp;lustin. XXXIV sqq.

(3)nbsp;Strabo XIV. S. (III p. 220 sqq. ed. Tauchn.)

Diu eos Iloinani tuleiamt, sed tandem malum ita
crevit, ut a. 103 classem, duce M. Antonio oratore, in
Ciliciam miserint (1). Mox autem mai ore etiam audacia
piratae omnia agere et rapere coeperint. Imprimis bello
Mithridatico primo aucta est eorum potestas, foedere
inter illos et regem icto, quo mercenarii regis facti
sunt (2). Haud parum Iis faverunt beila civilia;
profugi et proscripti, agris pulsi, patria eiecti, liberum
refugium inter piratas obtinebant; et quamdiu res puWica
civilibus illis turbis vexabatur, tempus et opportunitas
eorum comprimendorum Romanis deerat (3).

Piratae ilH, uno nomine Cilices dicti, licet ex omnibus
fere gentibus confluxissent (4), rem publicam efficiebant
piraticam. In Tauri iugis arces exstruxerant, babebant
navalia, opifices, omnia quibus ipsis opus esset. Praeter
Ciliciam babitabant in oris montuosis Lyciae, Pampby-
Ime, Pisidiae, in Isauria, quarum regionum sj^vae lignum
iis praebebant navibus struendis (5). Lucrosissima
statio erat mare inter Cyrenas, Cretam et Grae-
ciam, imprimis ad sinum Maleum, ubi aureum
mare dicebatur (6); sed boc man baud contenti,
usque ad fretum Gaditanum maria infestabant (7),
ita ut llomanis, toto terrarum orbe victoribus,
navigatio nusquam tuta esset (8). Neque mare tan-
tum praedae faciendae Opportunitäten! iis prae-

(1)nbsp;Liv, Epit. LXVIll. Cie. de orat. IL 1.

(2)nbsp;Plut. Pom]). 24. Cff. Flor. IIL 6; App. B. M. 92.

(3)nbsp;P!at. 1. 1.

(4)nbsp;App. 1. 1.

(5)nbsp;Plut., App., Strabo II. 11.

(6)nbsp;Flor. 1. L, ad quem locum cff. ir.terpp.

(7)nbsp;App. B. M. 98. Flor. 11.

(8)nbsp;Plut., App., Flor. 11. 11. Cio. p. 1. Man. 11, 17.

bebat; exscensionibus factis oppida devastabaut, fana
diripiebaut, et in ipsis Itaiiae oris homines et bona
rapiebant (1). Habebant complures hominum myriades,
naves ultra mille, neque omnes myoparones, verum
etiam triremes (2). Hand mirum igitur, permultas urbes
cum iis, ne diriperentur, foedera iniisse, ea lege, ut
piratis in portum intrare, in foro rapinas vendere, in
navalibus naves reticere liceret. Sic varia habebaut
receptacula (3), Cyprum, Rbodum (4), Cretam, ipsam
ad piraticam procliviorem (5), Aegyptum, propter
inimicitias cum Syris iis faventera (6), aliaque. Servos
maxime Deli vendere solebant, ubi celeberrimum erat
servorum commercium, undeque post Carthaginem et
Corintbum deletas, opulenti liomani servos petebant (7).
Quo tandem processerit piratarum audacia, infra ex-
ponemus, ubi enarrabitur bellum a Pompeio adversus
illos gestum.

In Asia tunc maxime florebant regnum Annenicum
et regnum Ponticum. Armeniae imperabat Tigranes,
Mitbridatis gener, qui, quum a patre parvum tantum
regnum accepisset, diligenter illud augere conatus est.
Partbis eripuerat Mesopotamiam (8), et nonnullis aliis
regionibus in ditionem redactis, nomen Regis Reguni
sibi tribuerat (9). Syri, perpetuis Seleucidarum con-

(1)nbsp;Plut., App., Strabo 11. 11. Dio XXXVl. 5.

(2)nbsp;App. B. M. 92, 93.

(3)nbsp;Dio 1. 1.

(4)nbsp;Strabo 1. 1.

(5)nbsp;Cic. de Rep. III. 9. App. Cret. 6.

(6)nbsp;Strabo 1. I.

(7)nbsp;Strabo 1. 1.

(8)nbsp;Strabo XI. 14 (11. p. 465 et 466).

(9)nbsp;App. Syr. 48.

H)

teiitioiiibas clefessi, imperium Syriae et Ciliciae ei de-
tulerarit (l).

Mitîiridates e primo cum Romaais bello nullas
victorias retinuerat (2); verum probabile erat, eum,
opportunitate data, iterum aggressurum esse provinciam
Romauam. Profecto Tigranes et Mithridates, quorum
alter potentia, alter calliditate excellebat, affinitatis vinculo
mncti, et regna in maius augere studentes, vicini erant
satis metuendi Romanis. Serins ocius belli causam fore,
necesse erat. Asia Romana et imperia Orientalia paene
fimtima erant facta. Ciliciam planam custodiebant copiae
Armenicae (3), in aspera vel Romani vel piratae dornina-
bantur. Septentrionem versus interiectae Cappadocia,
Bitbynia, Galatia. Cappadociae praeerat Ariobarzanes,
quem Romani a. 92 regem instituerant, et oui a Mitbridate
pulso primum Aquiîlius, deinde iterum pulso Sulla regnum
reddiderant (4). Bithyniae rex non minus e Romanis
pendebat, et illum quoque a Mitbridate pulsum Sulla in
regnum restituerai (5). Régi illi, Nicomedi III, nullus
eratfilius, et fortasse exspectari poterat, ut idem eveniret,
quod in regno Pergameno evenerat, scilicet ut, regia
gente exstincta, Bitbynia ex testamento obtingeret
populo Romano. Quum vero Mitbridates et Tigranes
Bithyniam et Cappadociam appeterent, non poterat non
bellum serius ocius exardescere. Regna illa tamquam
propugnacula erant provinciae Romanae, ferro similia,
incudem inter et malleum posito. Maximum autem illis
temporibus Asiae Romanae provinciae propugnaculum et

(1) App. 1. 1. lustin. XL. 1.
(3) App. 13. M. 55—58.

(3)nbsp;App. Syr. 48.

(4)nbsp;liv. Epit. IXXIV, App. B. M\'. 1, 1.

(5)nbsp;App. B. M. 1. 1.

praesidium erat Galatia, cui toti imperabat Deiotarus (]),
amicus sociasque llomanorum.

Res orientis noudum ordinatae erant. Belîo Mithri-
datico primo composito, Sulk in Itaiiam traiecerat tanta
testinatione, ut pacis conditiones coram modo inire, uec
nominis subscriptione sancire potuisset. Post bellum,
quod regi cum Murena fuit, ille legatos misit Romam,\'
qui a Sulla peterent, ut pacem tandem sanciret. lles-
pondit autem Sulla, nisi Ariobarzani restituta Cappadocia
esset, pacem sanciri non posse. Mithridates\' igitur
Ariobarzani regnum restituit, et iterum legates Romam
misit. Verum Sulla iam mortuus erat, et legati, fortasse
propter inimicitias consulum, in senatum non introducti,
re infecta abierunt (2).

llegiones, quas Romani eo tempore in Asia tenebant,
constabant Asia usque ad Bitbyniam, Galatiam, Cappa-
dociam et Ciliciam Syriacam, Nou omnes iisdem iuribus
fruebantur. Lycii, Rliodii, Cliii, incolae Ilii nonnullique
alii suis ipsorum legibus vivebant (3).

Haud minus quam Syria contentionibus civilibus
vexabatur Aegyptus (4). Alexander I seditione pul-
sus fuerat; filius eius, a Sulla rex Aegypti institutus,
die regni decimo nono ab Alexandrinis caesus est (.5).
Contenderunt Romani, e testamento alterius utrius regis
(cuius, non constat) Aegyptum populo Romano obvenisse.
Ütrum testamentum illud verum an falsum fuerit, iam
Ciceronis tempore incertum erat. Quidquid est, regiis

(1)nbsp;Strabo XII. V (111. p. 56).

(2)nbsp;App. B. M. 67.

(3)nbsp;Liv. XLIV. 15, „ XLV. 25. App. B. M. 61, 62. Strabo
XIV. 8 (III. p. 214).

(4)nbsp;lustin. XXXVIII sqq.

(5)nbsp;App. B. C. 1. 102.

tliesauris Tvri depositis llomani ex testamento potitisunt;
ipsam vero Aegyptum in praesens miserunt, et Ptole-
maeus Auletes rex factus est, nee tarnen, ut videtur
consensu populi Romani (1). In rebus Aegyptiacis
politica Bomana buius temporis valde est obscura,
cuius, quantum possumus, indagandae, infra dabitur
opportunitas. Nee minus obscurae sunt res Cyrenaïcae
Ptolemaeus Apion, uitimus Cyrenaïcae princeps, populum
Eomanum beredem scripserat, et diem obierat a. 96. (2).
Non vero ante a. 74 Cyrenae in provinciam redactae
sunt (3). Quare nonnulli post Apionem illum commé-
morant alium regem (4), ni fallor, ut expédiant difficul-
tatem, cur Cyrenae non ante a. 74 a Romanis adminis-
trari coeptae sint.

De ceteris imperii Romani partibus paucissima tantum
nobis dicenda sunt. Galiia, Africa, Sicilia, Sardinia
quietae erant; maioiis momenti proviuciae erant Illyricum
et Macedonia, magisque exoptatae propter crebras excur-
siones in gentes finitiraas, et triumpbos inde decerni so»
Ktos. Macedonia tunc populabatur a populis önitimis;
et baud mirum, populos illos, quum Romanis in ipsa
patria satis laboris esset, ex bac opportuuitate profecisse.
Universe infelix erat provinciarum conditio. Omnes
magis minusve bellis civibbus vel exteris vexatae fuerant;
quum igitur incolae laborarent vectigabbus mulctisque
solvendis, pecuniam a feneratoribua aceipere debebant,

(1)nbsp;Cic, de 1. agr. I. 1 et II. ]5 syq. Operae autem pretium est,
eonferre diversas Drumanui (II. 2fi4) et Mommsenii (III. 47)
seutentias.

(2)nbsp;Liv. Epit. LXX.

(3)nbsp;Eodem anuo quo Bithynia. App B. C. I. 111. Eiür. VI. 6.
cr. Flut. Lue. 5.

(4)nbsp;Ses. Ruf. 13, Amm, Marc, XX. 16. 24.

qui ingens inde lucrum facere solebant. Prae ceteris
Asia feneris onere premebatur. Hoe tempore viguisse
videtur usura centesima, sed quaternae quoque eentesi-
mae interdum postulabantur (1). Aceedit, quod provinciae
a praefectis admodum vexari solebant, iterum prae ceteris
Asia, quae a Cn. Dolabella et C. Verre inaudita per-
pessa est, quae a Verre, primum legatlonis, deinde
quaesturae nomine, religiosissima fana direpta, pulcher-
rima simulacra ablata, optimos cives interfectos vidit (2).
Sic eo ventum erat, ut iisiani vix possent Romanos
non exsecrari. Quemadmodum universe praefecti pro-
vincias tamquam praedam suam baberent, apparet ex
variis legibus et causis repetundarum.

(1)nbsp;Cf. Cic. ad Att. V. 21. 10 sqq., VI. 1.5 sqq., 2. 7. Cf. ßeclcer-
Marquardt, Rom. Altliertli. III. 2. 50 sqq.

(2)nbsp;Cic. Verr. II. 1. 17 sqq.

PARS I.

COMPLECÏENS ANNOS 78—71.

CAPUT L

res romae et in italia gestae.

I.

AKKI 78 ET 77.

Sulla diem obiit, M. Aemilio Lepido Q. Lutatio Catulo
eoss., quorum ille statim munere iuito actis Sullae re-
scindeudis operam dedit, brevique, ut videtur, post
populum sibi conciliare studuit eiusmodi fere oratione,
qualem ei tribuit Sallustius, quam bic non omittendam
esse censeo (1):

„Clementia et probltas vostra, Quirites, quibus per
ceteras gentis maxumi et clari estis, plurumum timoris
mihi faciunt advorsum tyrannidem L. Sullae, ne, quae
ipsi nefanda aestumatis, ea parum credendo de aliis.,
cireumveniamini (praesertim quum illi spes omnis in
scelere atque perfidia sit, neque se aliter tutum patet,

(1) Sail. 1. 45. Ad quem locum cf. omnino Kritzii disputatie de
tempore , quo haec oratio haberi potuerit.

quam si peior atque intestabilior metu vostro fuerit, quo
captis libertatis curam miseria eximat), aut si provideritis,
in vitandis periculis magis quam ulciscendo teneamini.
Satellites quidem eius, homines maxumi nominis, optumis
maiorum exemplis, neqüeo satis mirari, qui dominationis
iu vos ser Vitium suum mercedem dant, et utrumque per
iniuriam malunt, quam opturno iure liberi agere, praeclara
Brutorum atque Aemiliorum et Lutatiorum proles, geniti
ad ea, quae maiores virtute peperere, subvortimda! Nam
quid a Pyrrho, Ilannibale, Phihppoque et Antioclio
defensum est aliud quam libertas et suae cuique sedes,
neu cui nisi legibus parerenrns? quae cuncta scaevus iste
Romulus, quasi ab externis rapta, tenet, non tot exerci-
tuum clade neque consulum et aliorum prineipum, qaos
fortuna beUi consumpserat, satiatus, sed tum crudelior,
quum plerosque secundae res in miserationem ex ira vortunt.
Quin solus omnium post memoriam liumaui generis sup-
plicia in post futures composuit, quis prius iniuria quam
vita certa esset; pravissumeque per sceleris immanitatem
adliue tutus fuit, dum vos metu gravioiis serviti a
repetunda libertate terremini.

„Agendum atque obviam eundum est, Quirites, ne
spolia vostra penes illos sint; non prolatandum, neque
votis paranda auxilia ; nisi .forte speratis taedium iam aut
pudorem tyrannidis Sullae esse, et eum per scelus occu-
pata periculosius dimissurum. xlt ille eo processif, ut
nihil gloriosum nisi tu tum, et omnia retinendae domina-
tionis honesta aestumet. Itaque ilia quies et otium cum
libertate, quae multi probi potius quam laborem cum
honoribus capessebant, nulla sunt. Hac tempestate servi-
undum, aut imperitandum; liabendus metus est, aut
faciundus, Quirites. Nam quid ultra? quaeve humana
superant, aut divina impoHuta suat? Populus Romaaus,
paullo ante gentium moderator, exutus imperio, gloria,

iure, agitandi inops despectusque ne servilia quideni
alimenta relicua habet. Sociorum et Lati magna vis
civitate, pro multis et egregiis factis a vobis data, per
unum probibentur, et plebis innoxiae patrias sedes oc-
cupavere pauci satellites, mercedern scelerum. Leges,
indicia, aerarium, provinciae, reges penes unum, denique
necis civium et vitae iicentia. Simul humanas bostias
vidistis, et sepulcbra infecta sanguine civili. Estne viris
relicui aliud quam solvere iniuriam, aut mori per virtu-
tem? quoniam quidem unum omnibus fin em natura vel
ferro septis statuit, neque quisquam extreinam necessita-
tem nihil ausus nisi muliebri ingenio ex spectat. Verum
ego seditiosus, uti Sulla ait, qui praemia turbarum queror,
et bellum cupiens, qui iura pacis repeto. Scilicet, quia
non aliter salvi satisque tuti in imperio eritis, nisi
Vettius Picens et scriba Cornelius aliéna bene parta
prodegerint, nisi approbaritis omnes proscriptionem innoxi-
orum ob divitias, crueiatus virorum illustrium, vastam
urbem fuga et caedibus, bona civium miserorum quasi
Cimbricam praedam venum aut dono datum. At obiectat
mihi possessiones ex bonis proscriptorum; quod quidem
scelerum illius vel maxumum est, non me neque quemqiiam
omnium satis tutum fuisse, si recte faceremus. Atque
illa, quae tum formidine mercatus sum, pretio, soluto
iure, dominis tamen restituo, neque pati consilium est
uliam ex civibus praedam esse. Satis illa fuerint, quae
rabie contracta toleravimus, mauus conserentis inter se
Romanos exercitus, et arma ab externis in nosmet versa.
Scelerum et contumeliarum omnium finis sit. Quorum
adeo Sulîam non poenitet, ut et facta in gloria numeret,
et, si liceat, avidius fecerit.quot;

Est haec maxima pars gravissimae orationis. Plura non
describam. Nam allata perspicue declarant Lepidi con-
silia viamque, qua die progredi decreverat. His quum

intentas erat, mortùus est Sulla, eique a senatu bonos
habitus, ut in Campo Martio sepeliretur, ubi, auctore
imprimis Catulo et adiuvante Pompeio, summa pompa
sepultus est, frustra resistente Lepido (1). Primus fuit
in gente Cornelia patricia, cuius corpus non humo condi-
tum, sed combustum est, Sulla ipso auctore, metuente, ut
videtur, ne, quemadmodum ipse Marii reliquias dissipari
iusserat, idem suo corpori accidere posset (2).

In fragmentis Grani Liciniani biennio abhiuc cum
orbe erudito comrnunicatis legitur, iustitium fuisse, et
matronas eum toto anno kixisse (3).

Quid deinde fecerit Lepidus, a veteribus non diserte
traditur, et de fragmentis illis, quae dicuntur Liciniani
et plura hac de re commémorant, quaestio mota
est. Relicta autem peritioribus disquisitione, utrum
fragmenta illa Liciniani sint, an epitomatoris (4), nobis
in iis, quae ex iis citamus, videndum est, an speciem
veritatis habeant.

Ex fragmento laudato, licet perquam mutilo, effi-
citur, tribunos plebis operam dedisse, ut consules
tribuniciam potestatem restituèrent: hoc autem in con-
cione negasse Lepidum (5), dicentem, non utile esse,

(1)nbsp;Plut. Sulla 38, Pomp. 16. App. B. X]. I. 105.

(2)nbsp;Cic. Legg. 11. 22. Pliu. VII. 55.

(3)nbsp;Liciu. pagg. 23 et 44 ed. Car. Pertz. = pagg. 42 et 48 ed.
PMl. Bonn. Hept. In narratione de corpora Sullae cornburendo Lici-
nianus a Cicerone differt, qua de re cf. Francken, in disput, de
Grani Licin. fnigm. (Jalirb. der Class. Philo). Ster Supplementbd.,
2tes Heft, 1858 , p. 261.)

(4)nbsp;Cf. Fvancken, 1. ]. 237 sqcj.

(5)nbsp;Eius quidem nomen in fragmento r o.i exatat, sed hoc ad alium
referri vis potest. Qui enim post Le\'pidum turbaa moverunt, tribiiui
plebis erant; deinde haec omnia ad prima post Sullae mortem tem-
pora esse refereada, suadet totnm fcaam.

restitui tribuniciam potestatem; deinde eum, nullo
resistente, legem frumentariam tulisse, ut qüini modii
frumenti civibus darentur, et multa alia eum esse
pollicitum : exsuies reducere, res gestas a Sulla rescin-
dere, lt;tgros, in quos mibtes deduxerat Sulla, dominis
restituere (1).

Haec nibil habent, quod repugnet Lepidi moribus,
et cum eius consiliis in oratione Sallustiana commemo-
ratis bene quadrant. Quod ad tribuniciam potestatem
attinet, callide Lepidus eam restituere noluit: potestas
enim illa tribunicia ei ipsi, quum rerum potitus foret,
non auxilio, sed impedimento fuisset ; aliis igitur
promissis populum sibi devincire conatus est.

Mox Faesulani irruperunt in castella veteranorum
Sullanorum, et, occisis mulLis, agros suos receperunt (2),
totaque Etruria proclivior videbatur ad tumultus ex-
citandos et magna vis bominum convenerat agris
puisa aut civitate eiecta (3). Videtur senatus, tum
Lepidum timens perpetuas turbas excitantem, tum
etiam Italos, praesertim incolas Etruriae, consules ante
finitum consulatum in provincias abire iussisse (4),
solemni dato iureiurando, ne alter adversus alterum
arma gereret. Lepidus Gaîliam Transalpinam sorti-
tus est (5), Catulo, quantum coniici potest, Italia
extra ordinem mandata (6).

luraverat Lepidus, ne cum Catulo collega pugnam

(1)nbsp;In bis quoque lacunae. De agris autem cf. App. 1. 107.

(2)nbsp;Licin. 1. c.

(3)nbsp;Sali I. 48 et 49.

(4)nbsp;Sali. 1. 47 et I. 51. 4.

(5)nbsp;App. 1. 1.

(6)nbsp;Cf. Kritz ad Sali. I. 47. E Licin. fP- 24 et 45 Pertz = 44 et

45 Bonn.) Mommseu (IlL 23 et 24 in annot.) effeeit, ambos consules in
Etruriam esse misses. Ego ex loco mulilo id efficere non ausim.

coiisereret; sed prae se ferebat, se in cousudatus annum
iurasse, neque iusiurandum iPiud proconsulem teuere (1).

Copias igitur paravit in annum sequentem, neque in
provincia, sed in ipsa Italia, in Etruria (2), dum per
Brutum legatum Galîiam Cisalpinam tenebat (3). Quod
quum senatum non fugeret, revocatus est, ut coeptorum
rationes redderet. Non vero paruit, quum perspiceret,
quam ob causam revocatus esset, sed cum exercitu ad
Urbein accessit, eo consüio ut cum copiis in illam
intraret (4). Catulus autem res politicas melius quam
bellicas administrare noverat, quod senatum baud parva
cura afFecit, donec Pompeius se ipsum rei gerendae
obtulit et cum Catulo dux creatus est (5). Quum igitur
Lepidus Urbem invadere volebat, montem laniculum et
Milvium pontem jam occupaverant Catulus et Pompe-
ros (6), et, pugna baud procul a Campo Martio com-
missa (7), Lepidus devictus ac repulsus est (8). Qua
victoria reportata, Pompeius in Galliarn profectus est, et
Brutum intra Mutinam obsedit.

Intevea novis copiis in Urbem ingressus est Lepidus (9),

(1)nbsp;App. 1. 1.

(2)nbsp;Plor. HI. 23.

(3)nbsp;Plut. Pomp. 16.

(4)nbsp;App. 1. 1.

(5)nbsp;Pint. L 1.

(6)nbsp;Flov. et App, 1. c. — App. solum Ctitiilum meinorat,

(7)nbsp;App. 1. 1. — Pint, banc pugnam omisit.

(8)nbsp;App. et Flor. 11. 11.

(9)nbsp;Alteram iliam invasionem rioii comme]norant App. et Plor.. sed
eius meiitio e-wtat apud Plut. Si fides liabenda est Flora , narranti,
adfuisse Pompeium in proelio ad Urbem coramisso , et Pliitaroho, tra-
deuti, Lepidum absente Pompeio in Urbem ingressum esse (nollo, ut
videtur, proelio faeto), statueadnui videtur , iterum copins ad Urbem
admovifse Lepidum. (Appianiis quoque pugnam eommemornt ad Urbem

et alterum consulatum flagitavit, quae res, absente Pom-
peio, magnum metum civibus iniecit (1). Mirum videtur,
senatum Lepidum nondum patriae hostem iudicavisse;
verum multos adfuisse in ipso senatu, qui vel Lepido
fa verent, vel per ignaviam cunctarentur, vel aliis de
causis haesitarent, apparet e Sallustio (2). Surrexit
tamen ad dicendum L. Philippus, et gravi oratione
pericuhnn ostendit, et ad fortiter resistendum horta-
tus est; quo auctore senatus decrevit, ut Q,. Catu-
lus, qui tum proconsul erat (a. 77 ineunte), Appius
Claudius interrex (nam comitia consularia a. 78 haberi
non potuisse, facile intelligitur) et ceteri, quibus impe-
rium erat, viderent, ne quid res publica detrimenti
caperet (3).

Mox aatem metum ilhim sustulit epistola Pompeii,
qua nuntiavit, se bellum in Gallia confecisse. Bru tum
enim Mutinae obsederat, qui, fame fortasse vel sedi-
tione mibtmn coactus, urbem Pompeio tradidit, ea lege,
ut libéré abire sibi liceret. Hic illum cum magno
comitatu equitum Rbegium dimisit, sed postridie, consilio
mutato, Geminium quemdam misit, qui eum interficeret,
quo facto alteram epistolam ad senatum scripsit Pom-
peius, qua Bru tum graviter accusavit, ut se a iureiurando
violate purgaret, neque iniuria Brutum morte mulctasse
videretur (4).

Comperta deditione Mutinae, Lepidus in Etruriam se

commissam, sed tani breviter res Lepidi enarrat, ut tum de Pompeio,
tum etiam de Bruto ne verbo quidem mentionem faciat.) Sic Kritzio
quoque visum est, ad Sali. I. 51 (p. 64).

(1)nbsp;Plut. 1. 1. Sali. L 51. 15.

(2)nbsp;Sali, I. 51. 5 et 6.

(3)nbsp;Sali. 1. 51. 21.

(4)nbsp;Plut. 1. 1. Cf. 64, Brut. 4. Liv. Epit. XC. Cic. ad Att. IX.
14. 2. Val. Max. VI. 2. 8,

recepit, ubi, haud procul a Cosa, proeliuni periclitatns
est, quo devictus et maiore copiarum numero privatus,
in Sardinian! traiecit (1), ut impeditis commeatibus popu-
lum Romanum fatigaret, simulque copias atque instrumenta
reficeret. Quum vero praetor insulae ei ubique fortiter
resisteret, et provinciam ita tueretur, ut irrita forent
omnia Lepidi consilia (2), morbo correptus, prae dolore
tum irritorum conatuum (3), tum adulteiii uxoris (4),
paullo post diem obiit (5).

Sic, eadem celeritate, qua exarsit, exstinctum est bellum
illud civile, ex redivivis bellorum civilium cineribus susci-
tatum. Animadvertenda sunt verba Flori (6) : ,,Quam
late fax illius motus ab ipso Sullae rogo exarsit!
Cupidus rerum novarum per insolentiam Lepidus acta
tanti viri rescinder e parabat. Nec immerito, si tarnen
posset sine magna clade reipublicae. Nam quum iure belli
Sulla dictator proscripsisset inimicos; qui supererant,
revocante Lepido, quid aliud quam ad bellum vocaban-
tur? Quumque damnatorum civium bona, addicente Sulla,
quamvis male capta, iure tarnen repeterentur : repetitio
eorum procul dubio labefactabat compositam civitatem.
Expediebat ergo quasi aegrae sauciaeque reipublicae re-
quiescere quomodocumque, ne vulnera curatione ipsa
rescinderentur.quot;

(1)nbsp;lul. Exsup. de B. C. 6 , ex quo loco efflcieadum videtur , Le-
pidum cum solo Catulo pugnara conseruisse, Pompeium autem e
Gallia redeuntem inter proelium advenisse. Plut. 1.1. proelium silentio
praeterit. Porro vidd. Liv. Epit. XC, App. 11., Eutr. VL 5, Oros.
V. 22.

(2)nbsp;lul. Exsup. 1. 1.

(3)nbsp;Elor.

(4)nbsp;Plut. 1. 1.

(3) Plut., Liv., App., ïlor-, lul. Exsup,, Oros. 11. 11.

(6) Flor. 1. 1.

Interea consules facti sunt D. lunius Brutus et Mam,
Aemilius Lepidus Livianus, viri auctoritate parum pol-
lentes. Appius Claudius interrex (cos. a. 79) in Mace-
doniam abiit, dum P. Servili us Vatia, collega eius in
consulatu, adversus piratas bellum gerebat, et Metellus
minus feliciter arma Romaua adversus Sertorium gerebat.
Horum bellorum gravissimum erat Hispaniense, in quod
oculos coniecerat Pompeius.

Vindex ille fuerat optimatium imperii. Hi autem ei
gratiam non babebant; e contrario, ipsum vindicem time-
bant, atque inviti auctam eius spectabant potestatem.
Eorum enim parti tantummodo favebat, ubi favere sua
intererat, neque in illius partis, sed in suum tantum
commodum rei publicae servire volebat. Senatus igitur eum
copias exauctorare iussit. Verum Pompeius, varias causas
praetexens, iussa senatus Catulique proconsuHs spernens,
suo arbitrio exercitum in armis retimùt (1). Ipse sena-
tus satis perspiciebat, alio duce quam Metello in Hispania
opus esse. Consules autem recusabant (2), et nullus
aderat, in quem oculos coniicere possent, nisi Pompeius,
de cuius consiliis dubitare non poterant, cui tamen bellum
demandare nolebant. Sed praesentia eius baud minus
videbatur periculosa; aderat cum exercitu, et bistoria
recentium temporum satis docuerat, quantum tabs exer-
citus in re pubbca valeret. Quid igitur faciendum ? Erant
in senatu, qui a Pompeio cogi iiollent; erant, qni eius
imperium minus quam praesentiam timerent, si modo
copias ab Urbe abduceret. Aliquamdiu senatus prae-
texuit, non oportere equitem pro consule mitti ; sed
equitem illum Sulla imperatorem salutaverat, et, immi-
nente periculo, nullo alio duce praesente, non erat cur

(1)nbsp;Plut. Pomp. 17.

(2)nbsp;Cic. Phil. XI: 8.

imperium ei denegaretur, cui ipse senatus bellum adversus
Lepidum man daverat. Tandem, auctore L. Philippo,
Catulo imprimis dissuadeute, senatus decrevit, ut Pom-
peius proconsulari potestate in Hispaniam mitteretur,
et cum Metello bellum gereret (1). Licet hoc senatui
parum iucundum esset, tamen, quum e duobus malis umun
eligere debuisset, in praesens id assecutus erat, ut Pom-
peius a re publica amoveretur, a quo ne regiminis forma
aliquando mutaretur, haud sine causa timebat.

Verum absente Pompeio non defuerunt alii, qui de
optimatium potestate pedetentim detrahere studerent,
tum legibus Sudanis abrogandis novisque ferendis, tum
etiam principibus optimatium in indicium vocandis.

Dum illud agebant tribuui plebis, hoe placuit C. lulio
Caesari, qui hoc ipso anno Cn. Dolabellam, qui Macedo-
niae praefuerat, repetundarum accusavit (2). Summa hac
in causa fuit Caesaris eloquentia, ita ut deinde principi-
bus causarum patronis annumeratus sit (3), et si ipsi
accusatori credere licet, non nisi C. Cottae patrocinio
causa ei erepta fuit (4). Defendentibus Q. Hortensio et C.
Cotta, Doîabella absolutus est (5). Sed causa illa Caesarem
populo commendavit. Non inepta est coniectura (6),

(1)nbsp;Cic. p. 1. Man. 21: „Quo quidam tempore, quum esset uomierno
in senatu, qui diceret, sVou oportere mitti hominem pnvatwm pro
cotimle, L. Philippus dixisse dicitiir, Non se illum sua sententia pro
consule, sed fro consulihus mittere.quot; Vidd. porro. Plut. 1. c., App. B.
C. I. 108 et Hisp. 101, Veil. 11. 29, Eutr. VI. 1, Oros. V. 23.

(2)nbsp;Diversus est a Cn. Dolabella, Cilieiae proconsule. Ascon. in
Cic. p. Scauro.

(3)nbsp;Suet. Caes. 4 et 55. Yell. II. 43. Val. Max. VIII. 9. 3.

(4)nbsp;Val. Max. I. c.

(5)nbsp;Suet. et Val. Max. 11. cc.

(6)nbsp;Brumann II i). 562.

Caesarem absolutioiieaï quidem optasse Dolabeliae, quo
magis judicia senatoria populo torent invisa.

Praeter orationes tres (1) in Dolabellam aiia etiam boe
anno a Caesarc habita meraoratur. Quum enim L. Cinna,
tixoris frater, aliique, qui a Lepidi partibus steterant, ad
Sertorium confugissent, Caesar per Plautium quemkm
rogationem tulit de eorum reditu, et ipse hac de re
concionem habuit (2).

II.

ANNl 76—74.

Anno 76, Cn. Octavio C. Seribonio coss., denuo de
tribunicia potestate certari coeptam est. Qui primus
acrius post Sullae mortem banc rem moverit, fuit Sici-
nius (3) tribunus plebis, quem Cicero dicit hominem
impurum et admodum ridiculum (4). Verum minime
exspectari poterat, primo impetu senatum concessurum
esse rem tanti moment!, neque tam gravi certamini par
fuisse videtur Sicinius (5). Longiore et acriore certamine
opus erat, ut optimatibus eriperentur commoda illa, quibus
ex institutis Sullanis fruebantur. ffinc, Sicinio ab opti-
matibus circumvento, nihil mutatum est (6).

Hoe anno Caesar C. Antonium Hybridam, filium
natu minorem Antonii oratoris, apud praetorem

(1)nbsp;Gell. IV. 16.

(2)nbsp;Suet. Caes. 5. Gell. XT!I. H.

(3)nbsp;Lucius Sicinius- apud Sail, Hi. 82. 8, (Jnem apud Cic. Brut. 60.

(4)nbsp;Cic. 1. 1.

(5)nbsp;Cic. 1. 1., Plut. Crass. 7.

(ß) Sail. ni. 82. 8.

M. Lucuîlum accusavit, quia Graecos vexavisset.
Antonius autem in indicium non venit, verum tribunorum
plebis auxiliurn impetravit (1). Perperam narrat Plutar-
chus, hanc litem actara esse in Graecia, coram Lucullo
Macedoniae proconsule, quippe qui non ante annum 73
exeuntem in provinciam abierit, quo tempore Caesar, a.
74 vel 73 pontifex creatus (2), Romam iam redierat.
Idciroo causa illa ad hunc annum, M. Lucuilo praetore,
referenda videtur. Hoe enim anno M. Luculium praetu-
ram gessisse, verisimillimum est, licet annus a veteribus
non diserte tradatur. Statuendum enim, eum post fratrem
praetorem fuisse, primo, quia huie legis cuiusdam
praemio celerius praeturam petere licuit (3), deinde,
quia uno anno post fratrem consul fuit, uude coniicere
licet, eum praeturam quoque uno post Lucium anno
gessisse. Praeterea, si una cum fratre gessisset praetu-
ram, quemadmodum aedilitatem, hoc scriptorum dili-
gentiam non fugisset,

Anno exeuute, Caesar Rhodum profectus est, tum,
ut Molonem rhetorem audiret, tum invidiae decli-
nandae causa (4), fortasse etiam, quis praevidebat fore,
ut in dies cresceret invidia populi, atque optimates
suae ipsorum factioni ruinam pararent (5). in itinere,
dum hieme traiiciebat, a praedonibus captas est;
deinde, quum, quinquaginta numeratis talentis, in
litore expositus erat, c vestigio, classe deducta,

(1)nbsp;Plut. Oaes. 4, ubi ruiiius rectc P. Anlomus. Cf. Ascon, ad
Cic. Or. in toga cand. 8.

(2)nbsp;Yell. II. 4,3. Cf. Cic. in Pisoa. 26 ibique Ascon.

(3)nbsp;Cf. huius Disput, p. 11. — Aedilitatem gesserunt Luculli a.
79 (Plin. VIII, 7); continuo post praetnram^^ pctiit Lucius; igitur
eam gessit a, 77.

(4)nbsp;Suet. Caes, 4.

(5)nbsp;Drumann III p. 135,

piratas persecutiis est et suppîicio affecit (1). De
tempore differfc Piutarchus (2), qui haec ad primum
Caesaris in Asiaîn iter reiert. Verum Phitarchus et Velleius
iuuium (juemdam memorant, Asiae praefectum, qui vix
ahus esse potuit, nisi lunius Siîarms, vir praetorius, qui,
teste Pîiaio (3), auno 76 proconsulari potestate res xlsia-
ticas administrabat.

Graves autem tarnultus proximo anuo (75), L. Octavio
C. Aurebo Cotta coss., in re publica eruperunt, quorum
praecipua causa erat annojiae caritas. Quum enim multi
frumenti commeatus interiissent insidiis piratarum (4),
populus lame premebatur, qua ad desperationem fere
adductus, consules, et quos comités babebant, in sacra
via invasit, et, nisi in Cn. Octavii domum confugis-
sent (5), caeco furore fortasse occidisset.

Tum Cotta animos piacare studens, ea ad populum
verba fecisse dicitur, quibus ostenderet sibi haud tri-
liuendas esse res adversas, quae rem publicam prerne-
rent: se autem paratum esse, vitam pro re publica
vovere, si mortem suam praesentihus malis mederi posse
populus putaret; siu minus, haec forti animo civibus
esse ferenda, et rei publicae iis consulendum. Non enim
pacis opidentiam quaerendam esse monuit, quum omnes
imperii partes asperae aut fessae belhs essent (6).

Turbis ilJis accesserunt prodigia et motus terrae cum
ftemitu inferno (7). Notum est, quantum talia prodigia
valuerint apud Romanos; quae quum accessissent, plurimum

(1)nbsp;Suet, ). c. Veil. II. 42.

(2)nbsp;Plut, Caes, é.

(3)nbsp;Plin. II. 35.

(4)nbsp;Sali. II. 48, ad quem lociini ci\'. Kritz.

(5)nbsp;Sali. IL 49.

(6)nbsp;Sali. II. 50.

(7)nbsp;Sali. II. 52. lui. Obseq. de Prodigg. 120.

senatus intererat, quocumque modo animos placare. Hoc
consilio Cotta, e factione media consul, i. e. e facti one
moderata, quae media erat inter optimates et plebis
propugnatores, legem tulit, ut iis, qui tribuni plebis
faissent, alios quoque magistratus capere liceret (1).
Sic Cotta tribunatui non potestatem quidem, sed dignitatem
addidit (2), ut plebi gratiam faeiendo maiores turbas
praeveniret, et rem publicam quietam teneret (3). Quam
ingrata lex fuerit nobilibus, iude etiam cognoscitur, quod
Q. Opimius trib. pL, qui legem oratione suaserat, banc
quidem ob causam paullo post iudicio circumventus est (41
Praeter legem illam Cotta alteram tulit de iudiciis
privatis, quae tamen proximo anno a fratre abrogataest (5 ).

Hoc anno Hortensius aedilitatem curulem gessit, quod
munus praetermittere noluit, ne id repulsam afferret
consulatus (6). Ludi ab eo editi suat magnificentissimi,
sed honestis tamen civibus parum iucundi. Nam vula;o,
quum in foro ludi populo darentur, signa ac tabulae
ad scenae speciem adhiberi solebant. Signa eiusmodi et
tabulae partim ab amicis illius, qui ludos edebat, accom-
modari solebant, partim etiam ex proviuciis, imprimis e
Graecia, ea tamen lege, ut ludis peractis provinciahbus
redderentur. Verum signa atque tabulae, quibus in or-
nando foro Hortensius utebatur, non consensu provincia-
lium accommodata erant, verum e provinciis a C. Verre,
homine nequissimo, rapta, qui, nomine hberae legationis,
in Asia atque Achaia domos privatas, fana, urbes sce-

(1)nbsp;Sail. 11. 51. Cic. p. Corn. I. fr. 25.

(2)nbsp;Cic. 1. 1.

(3)nbsp;Sail. III. 82, 8.

(4)nbsp;Cic. Verr. II. 1. 60 et Ascon. ad h. 1.

(5)nbsp;Cic. p. Corn. II. fr. 8 et Ascon. ad h. 1. Cf. Orell. in Ind.
leg um.

(6)nbsp;Cic. Erut. 92; cf. Off. II. 16.

iestissima cupiditate diripuerat. Qua de re pulclierrime
Cicero: „Vidiquot;, inquit, „simul cum populo Romano forum
comitiumque adornatum, ad speciem magnifiée ornatu,
aU sensum cogitationemque acerbo et lugubri. Vidi cellu-
cere omnia furtis tuis [sc. Verris], praeda proyinciarum,
spoliis sociorum atque amicorum. — Socii vere nationesque
exterae spem omnium tum primum abiecere rerum fortu-
narumque suarum, propterea, qued casu legati ex Asia
atque Aehaia plurimi Romae tune faerunt, qui deorum
simulacra ex suis fanis sublata in foro venerabantur.
Itemque cetera signa et ornamenta quum cognoscerent,
alia alio in loco lacrymantes intuebantur. Quorum omniu»
hunc sermonern turn esse audiebamus: Nihil esse, quoà
quisquam dubitaret de exitio sociorum atque amicorum-.
quum quidem viderent in foro populi Romani, quo in
loco antea, qui sociis iniurias fecerant, accusari et con-
demnari solebant, ihi esse palam exposita ea, quae ab
sociis per scelus ahlata ereptaque essent (1).quot;

Aediïis Hortensius defendit Terentiura Varronem, cegna-
tum suum, ab Appio Claudio Pulebro repetandarum
accusatum. Causa acta est apud P. Lentulum Suram
praetorem. Hortensius corruptis iudicibus effecit, ut
tabellas acciperent discoleribus ceris insiguitas,\' ut
appareret uniuscuiusque suffragium, neque ab iis Lcipi
posset. Hoc dole vicit, et Terentius absolutus est.
Verum res non latuit, et postea in causa Verrina acer-
bissime eum iaceravit Cicero (2). Sed, etiamsi fortasse
id assecutus est Hortensius, ut complures ab accusandis
optimatibus deterreret, simul tamen effecit, ut indicia
senatoria in maiorem populi invidiam adducerentur (3).

(1)nbsp;Cic. Verr II, 1. 22, ad quern locum vid. Ascon.

(2)nbsp;Cic. Divin, in Caec. 7, et Pseudo-Ascon. ad h, 1.

(S) Cic. Verr. I. 13: „quae inter decern annos, posteaquam

ü

Anno 74, L. Licinio Lucullo M. Aurelio Cotta,
Caii fratrc, coss., novus impetus in instituta Suilana
factiis est. L. Quinctius enim trib. pl. graviter ex rostris
invectus est in iudicia sanatoria. Quod eo imprimis
fuit memorabile, quia ille ,.rostra iamdiu vacua locurnque
ilium, post adventum L. Sullae a tribunicia Aoce deser-
tum, oppressit, multitudinemque iam desuefactam a
coneionibus ad veteris consuetudinis similitudinem revo-
eavit (1).\'quot; Ansam praebuit causa Ojjpianici.

Statins Albius Oppianicus uxorem duxerat Sassi.T.m,
improbanit et libidinosam muiierem, iam e duobus
matrimoniis viduam, cui e primo matrimonio filius erat
A. Cluentius. Oppianicus quum intelligeret, bona Cluentii,
quippe qui nondum testamentum fecisset, post mortem
eius matri esse Ventura, veneno eimi tollere voluit;
verum, consilio detecto, ab ipso Cluentio veneficii
accusatus est. Tum C. Aelio Staieno dedit pecuniam,
qua iudices cornmq:teret. Qiium autem ivulicibus ante
mdichmi pretium postulantibxis Staienus pecuniam nega-
Aisset, Oppianicus damnatus est. Quod aegre forens
Quinctius trib. pl., qui Oppianicum defenderat, quum
sinnil oblatam sibi esse facultatem putaret, ut ex invi-
dia senatoria cresceret (2), Opplanico condemnato, statim
concionibus rem in invidiam adduxit, dictitans, pecuniam
in iudicio esse versatam, ut innocentem veum iudices
condemnareut; omnium fortunas agi, nulla esse iudicia,
nefjue incolumem esse posse, qui îocupJetem liaberet
inimicum. — Sic permulti, totius negotii ignari, oredide-
runt, indices a Cluentio fuisse corruptos. Quaestione

indicia ad senatum tralata suut, in reluis iiidicandis uel\'arie üagitiose-
qae facta sunt.quot;

(1) Cie. p. Cbient.. 40.
(2.) CiR. p. Clueiit. 28.

instituta, et C. lunius, iudex quaestionis, et alii quoque
iudices damnati sunt (1).

Tandem Quinctium repressit L. Lucullus (2), quod
quo modo fecerit, non constat.

Quaeritur, quidni cuncti illi in senatum impetus maiores
habuerint eiï\'ectus. Profecto omnes iiiae condones rumo-
resque factionem optimatium satis maculabant, sed
quamdiu legibus et concionibus certabatur, nulla vi
mibtari adbibita, potestas manebat penes optimates, qui
de omnibus res publicae opibus viribusque pro suae
factionis commodo disponere poterant.

Praeterea populus, ab optimatium potestate alienus^
baud melior erat quam illi ipsi, et facilem se praebebat
iis, qui auram populärem captare noverant. Et tuiX;
quidem evcpystx deerat, nisi ubi plebs sua interesse
putaret, ut vi nobilibus resisteret. Ubi autem de
anuona quaestio erat, senatui satis curae fuit, ut populi
gratiam sibi conciliaret. Anno 78 lex Aemilia frumen-
taria nullo re.sistente peiiata fuit; aunis 76 et 75,
propter annonae caritatem, iussu, ut verisimile est,
senatus commeatus extraordinarii e Siciba petit! sunt.
Ceterum optimates id agebaut, ut serA^areut, quae
babebant, et impune omnibus fruerentur commodis, quae
sibi offerrent instituta Sullana. In illa tamen instituta
pauci impetum feceruut, sed omni fere auxibo destituti,
facile repressi sunt. Sic, ubi populo baud maior quam
optimatibus vis, vel rectius, baud minor erat remissio,
consequens fuit, ut potestas penes optimates maueret.

Dum igitur vis militaris procul esset, satis tutum
baberi poterat optimatium imperium, sed banc quidem
ob causam illi timebant Pompeium. Hoc ipso anno ineunte

(1)nbsp;Cic. p. Clnent, passim.

(2)nbsp;Sali. III. 82. 11. Plut. Lue. 5.

pamm abfuit, quin Hispania et bello Sertoriano relictis
K.omam rediret. Quum enim saepius legatos et epistolas
ad senatum misisset, stipendii frumentique postulandi
causa (Ij, verum nihii obtinuisset, et omnem iam rem
familiarem consumsisset, tandem haud obscure minatus
est, se cum copiis in Italiam rediturum esse (2), ubi eius
adventus vix umquam fuisset ingratior. Nam denuo exar-
serat bellum Mithridaticum, quod senatvis, ob momentum
Asiae provinciae et potestatem illius, qui ibi imperium
gereret, Pompeio deferre nolebat, et quod praeterea
ipse Lucullus gerere vehementer cupiebat (3). Hinc,
L. Licinio auctore praecipuo, subsidia auxiliaque postidata
coufestim missa sunt.

Quum vero consuîes provincias sortirentur, evenit, ut
Lucullo Gallia, Asia vero Cottae obtingeret. Sic Lucullus
omni spe eiectus videbatur. Verum eodem aniio com-
perta morte Octavii Ciliciae proconsulis, operam dedit,
ut sibi quoque res Asiae deferrentur. iVdiit Praeciam,
muHerera formosam et multis dotibus a natura praeditam,
sed vita minus honesta notam. Multos Romanos illa
amoribus suis implicuerat, imprimis Cethegum, qui,
quamquam neque in domesticis, neque in beilicis rebus
umquam conspicuus foit, magna tamen in re publica polle-
bat auctoritate, quam nou inepte fortasse explices ex
eius cum sodalitiis (4) necessitudine. Partim cotmnen-
dante Cethego, partim gratia, lt;|ua ijisc -Lucullus apud
populum fiorebat, Cilicia prcvincia ei mandata est, et
cum illa imperium in bello Mithridatico (ö). Cotta midtis

(1)nbsp;Sail. III. 1. 2.

(2)nbsp;Sail. HI. 1. 10. Plut. Luc. 5.

(3)nbsp;Plut. Pomp. 20.

(4)nbsp;Be his cf. Mommsen, de Collegiis et Sodalieiis Pvomanorum.
(o) Plut. Luc. 6. App. B. M. 72.

precibus effecit, classi ut praeliceretur (1). Simul gratia
Cetbegi et Cottae cousulis M. Antonius praetor curatio-
nem belli adversus piratas gerendi nactus est (2).

IIÎ.

TEMPORA BELL] SEIIVIIJS,
73-71.

Belio Hispaniensi adhuc vigente, premente caritate
annonae, piratis omnia maria litoraque infestantibus,
tandem novo in Oriente bello exardescente, liaud faus-
tis auspidis anno 73 consulatum inierunt M. Terentius
Licinius Varro et C. Cassius Varus. Et tamen bic
annus memorabilis fuit nova calamitate, novo bello gra-
vissimo, in ipsa Italia commoto, non a factione quadam
eivili, neque ab extero boste, sed a paucis servis fugiti-
vis, quorum numerus mox ita crevit, ut Romae summum
terrorem iniicerent.

Notum est, eo tempore tristissiiuam apud Romanos
fuisse servorum conditionem. Inde saepius ab bis sedi-
tiones motae sunt, tum Romae (3), tum in Etruria et
Apuba (4), tum imprimis in Siciba, ubi a. 132 Rupilius
consul (5), a. 101 Aquillius consul (6) bellum adversus

(1)nbsp;Plut, L 1.

(2)nbsp;Pseudo-Ascoii. in Cic. Divin. 17 et in Cic. Verr. IT. 2. 3.
(S) Liv. in. 15, 18; IV. 45.

(4^ Liv. XXXIII. 86 ; XXXIX. 29.

(5)nbsp;EcL 2 ex Diod. Sic. L. XXXIV. Liv. Epit. LIX. Cic. Verr. II.
4. 50. Oros. V. 9.

(6)nbsp;Eel. 1 ex Diod. Sic. L, XXXVI. Liv. Epit. LXIX. Cic, Verr. II.
3. 3; de 1, agr. IT, 30.

servos gesserunt fugitives. Inter servos insignem locum
tenebant gladiatores, quorum certamen primus in
ludis funebribus, in bonorem patris vita defuncti editis,
exhibait D. lunius Brutus (1). Deinde in honorem
mortuorum ludi gladiatorii saepius editi sunt (2),
taudemque eo ventum erat, ut complures in Italia essent
ludi gladiatorii, in quibus a lanistis exercebantur gladia-
tores, quos postea domini locare solebant iis, qui ludos
essent edituri.

Missis variis gladiatorum generibus et ratione eiusmodi
spectaculi exMbendi, de quibus in antiquitatum Roma-
narum compendiis multa disputantur, hoc unice monemus,
non tantum captivos et servos nefarios Ci) ad iiuiusmodi
spectacula designari, verum propter avaritiam dominorum
saepius robustissimos servos lanistis vendi, et ad luduni\'
designari (4). Gladiatores summa fortitudine eertare
solebant, probe tenentes, non nisi victoriam difficilem
afferre gloriam et fortasse libertatem (5). Romani spec-
tacula ilk probabant tamquam specimina fortitudinis (6).
Verum haec quidem gladiatorum fortitudo causa fuit
summi Urbis Itabaeque periculi.

Huiusmodi ludum gladiatorium Capuae babebat Cn.
Lentulus Batiatus, unde Septuaginta vel paullo plures
gladiatores effugerunt, maxima pro parte Thraces et
Galli (7). Forte iis in fuga obviam venerunt plaus-
tra nonnulla gladiatorlis armis onusta, quibus potiti

(1)nbsp;Liv. Epit. XVJ.

(2)nbsp;Liv. XXin.30; XXVni, 20; XXXI..Î0; XXXIX.46: XLL28.

(3)nbsp;Cic. Tusc. II. 17.

(4)nbsp;Plut. Crass. 8.

(5)nbsp;Seneca de jn-ovid. 3. Eestus voce pakm lemniscata.

(6)nbsp;Cic. J. c., Plin, Paneg. 33.

(7)nbsp;De numero non omnitio constat. Cff, Plut, Crass. 8; App.

sunt (1). Ducibus electis tribus, Spartaco, e Tbracia
oriundo, qui antea in exercitu Romano meruerat, verum,
armis abiectis, latrocijiatus erat, et, quum captus esset,
ob ingentes vires ad ludos gladiatorios erat destinatus,
et Crixo atque Oenomao Gallis (2), praesidium Capuae
militare ita in fugam converterunt fugitivi, ut armis
arnissis festinanter Capuam rediret (3). Hoc initium belli (4).

Prima iila victoria reportata, fugitivi Vesuviurn mon-
tem occuparunt, ad quem baud facilis erat aditus, et,
numero in dies crescente, regionem circum montem
sitam diripuerunt (5). Ad eos expugnandos cum tribus
millibus militum missus est C. Claudius Pulcber, frater
App. Claudii, Macedoniae proconsulis. Romani nullam
pugnam commiserunt, sed ad radicem montis castra
posuerunt, et semitam., quae una pervia erat et insuper
perangusta, custodiverunt, putantes fore, ut servi fame
vel perirent, vel ad deditionem cogerentur. Hi autem,
scalis e palmitibus confectis, ab altera montis parte clam
Romanis descenderunt, ea parte, qua mons asperrimus
erat et incustoditus. Deinde in medios hostes nihil tale
opinantes irruerunt, quibus in fugam coiiiectis, castris
potiti sunt (6).

B. C. I. 116; Liv. Epit. XCV; Yell. 11, 30; Fiov. Ill, 20;
Eutr. Yl. 7 (Oh Oros. Y. 24.

(1)nbsp;Plut. 1. lt;-.

(2)nbsp;Plut., App., Flor. li. I-C. Atheii. YI p. 272 ed. Casaub.

(3)nbsp;Plut. 1. 1.

(4)nbsp;Vis huius belli rognoseifcur e variis iiomiuibus. Clf-ero illud vocat
tetrum, perieulosum (p. 1. Man. 11), magnum atque vehemeus
(Y\'err. 11. ,5. 2), formidolosissimunj (in Pis. 24), Appianus
^«jSt^pav TriXsf^ov (B. 0. I. 118).

(8) App. 1. 116. Yell. 11. 30. Flor. 1. c. Front. I. 5, 21.

(6) Plut. Crass. 9. Front, et Liv. Epit. IL 11. Appianus atrategema et
proelium silentio praeterit. Flor. habet CJodium Qlahrum.

Tum undique servi pertugae ad Spartacum confluxe-
runt, imprimis bubulci atque opiliones (1), homines
robustissimi, et regionis, ut res fert, viarumque gnari.
Adversus servos tunc missi sunt P. Varinius (2) Glaber
et Cossinius praetores, cum exercitu festinatim collecto (3).
Hunc autem ita inopinato servi aggressi sunt, ut,
copiis, castris, impedimentis amissis, in fuga vitam
amiserit (4) et parum abfuerit, quin vivus captus esset,
dum Sahnis in fonte lavabatur (5); ille, fascibus et
equo nudatus, salutem in fuga petere debuit (6).

Mox autem, ahis copiis paratis, Varinius iterum beUi
fortunam tentare vohnt, verum invitis mihtibus. Ex
postrema fuga nuUi ad signa redierant, et qui reliqui
erant, per summum fiagitium mihtiam detrectabant.
Cum volentibus tam.en quatuor milKbus servorum
castra petiit, quae, quum magnis operibus communita
essent, praechisit Varinius, ut commeatus interclu-
deret. Servi, ahmentis consumtis, e castris egredi
dam hoste studuerunt, quod bene iis cessit excogitato
Strategemate memoratu dignissimo. Nempe pahs per
modica intervalla ante portas fixis, cadavera erecta

(1)nbsp;Plut. ]. ].

(2)nbsp;Sic Sali. m. 77, App. 1. 1., Pront. I. 5, 22. Livü Epit. 1. Farenmn
Iwbet, Plut. Varimim. Cuius Claudi um fuisse legatum, narrat liv. Ep. 1.

(8) Kotanda sunt verba Appiani, I. llfï: où TroXiriy.ijv a-rpciTiku
Ciyo-JTSC , k\'A)C OSOVC h CTTOvl^ KCÙ TTCipÓ^U GvvéXs^av, {où
ydp Tto} \'Vuf^icioi TróXsi^ov, «AA\' STti^pouijV rivse., xzi hfiaT^iptu
ra spyov a^stov, viyovvro stvoii). Porro animadvertatur, App.
dieere: gt;:«( jTpSro? étt\' icurh ezzsf^^èsli Oyajpwoç TXäßpo^.
Probabiliter Claudius legatus a Varinio cura parte exercitus prae-
missus est.

(4)nbsp;Plut. 1. 1.

(5)nbsp;Plut. 1. 1. Sali. III. 75.

(6)nbsp;Plut. App., Liv. Epit. 11. 11.

aîligari iussit Spartacus, veste armisque induta. Ignibus
tota per castra factis, et buccinatore in castris relicto,
secunda vigiba copias eduxit, hostibus procul intuentibus
vana imagine deîusis (1). Fugitivorum clandestinum
abitum quum animadvertisset Varinius, eorum vestigia
secutus, ipsis mibtibus proelium postulantibus, ad nova
Spartacia castra pervenit, verum, manu conserta, iterum
profligatus est (2). Praeterea abas clades accepisse
videtur (3). Quod ad loca attinet, ubi res illae
gestae sunt, videntur servi usque ad hoc fere tempus
degisse in Campania (4).

Interea in fugitivorum castris discordiae ortae sunt.
Oenomaus iam antea in proebo ad Vesuvium caesus esse
videtur (5); qui nunc duces supererant, Spartacus et
Crixus, diversa consiha erant amplexi. Spartacus enim
suos in patriam reducere volebat, Crixus autem malebat
in Itaba morari, eique assentiebantur muîti, qui, spe
rapinarum adducti, magis praedam praesentem, quam
futuram spectabant bbertatem. Sic invito Spartaco
ingentia scelera commissa sunt, virginibus matronisque
ad stuprum raptis, incobs caesis, interdum laceris
corporibus semianimis omissis, igni in tecta iacto,

(1)nbsp;Sail. III. 77. -Front. I. .5. 22.

(2)nbsp;Sail. 1. e. Varinmm a fugitivis fuisse repulsum , effeci ex his
verbis (§ 11): „Varinias milites duett tamen ad castra fugitivorum
presEo gradu, sileutis iam, neque tarn ma^^nifitu surnentis proelium,
guarn post?daverant.quot; Et (§ 14): «priusquam re/ecto eiercitu adessefc
Varinius.quot; Ipsa autem eius cladis mentio in fragm. hocce valde
nintilo deest. Ceterum haec rectene ad alteram praetoris cladem refe-
rantur an ad posteriorem qnamdam pertineant , non plane constat.

(3)nbsp;Flut. 1. c.: kAA«(c; fidxsuç TtaXhalq ■AU.TOLyamp;naiiyLiVQq.

(4)nbsp;Plor. III. 20 : „Beineeps [postquam a Vcsuvio digressi erant]
Oram totamque pervagantnr Campaniam.quot; Cf. Kritz. ad Sail. III. 76.

(5)nbsp;Oros. 1. c.

similibusque (1). Post Varinii cladem Spartacus per
agrum Picentimim, et Picentina Eburinaque iuga ad
Aimi Forum sc convertit. Ui3i vero, ut facinoribus
suorum modura faceret, baud ultra unum diem et
insecutam noctem coinmoratus, duplicato fere servorum
numero, prima luce aliam regionem petiit (2). Quo
deinde primum se converterit, non constat, corrupto
quippe Sallustii fragmento.

Aimo 72, L. Gelüo Poplicola Cn. Cornelio Lentulo
Clodiano coss., Spartacum reperimus in Italia Superiore,
Crixurn autem in Apulia. Etenim discordiae adeo creve-
rant, ut Crixus cum tricies mille viris, maximam partem
(Termanis et Gallis, a Spartaco discessisset. Spartacus
cum rebquis iter ad septentriones flexerat, eo consilio,
ut Apeaninos transgrederetur, et Thraces Gallosque,
quos secum babebat, in patriam reduceret (3). Verum
quum baec agebant servi, consules exercitum parave-
riint, quorum GeUius adversus Crixum progressus est,
dum Spartaco se obiiceret Lentulus. Apud Garganum,
Apuliae montem, cruento proebo commisso, Gellius con-
sul et Q. Arrius praetor Crixo et cladem et mortem
attulerunt, eaesis duabus servorum partibus (4). Hac
victoria reportata, Gellius Spartacum secutus est, qui,
proelium evitans, Apenninos transgressus, ad Alpes
tendebat. Quum vero Lentulus viam Alpinam clauderet,

(1)nbsp;Qms criiclelitates Sal). JO. 77. memorat, hae, quantum es
fragm. mutilo coniicere licet, pertinent ad Anni Forum. Quis autem
dubitat, quin per totuni servorum iter talia scelera sint commissa ?

(2)nbsp;Sail. 1. c.

(3)nbsp;Pint. 1. c.

(4)nbsp;Plut. 1. 1. App. 1.117. Liv. Epit.XCVL Oros.1, 1. Plut. Arrium
non memorat; contra Livius unum Arrium, quem in sequentibus
ßellio adiungit, App. loquitur dc altero coiisule , nullü nomine allato.
Gros, de Gcllio.

servorum dux, ue inter cîuderetur, consules singuîos
aggredi statuit, et primum Lentulum aggressus est, quo
profligato, subito adversus Gellium se convertit, buiusque
copias pariter in fagam coniecit (1), deinde C. Cassium,
Galliae Cisalpinae proconsulem, qui cum decem millibus
ei se opposuerat, apud Mutinam proelio superavit (2).
Post clades Gellii Lentulique Spartacus in honorem
Crixi trecentos ex captivis llomanis more gladiatorum
circa rogum depugnare iussit (3).

Frequentibus illis victoriis elati, servi Spartacum
coëgerunt itineris consilium mutare, neque eos in pa-
triam reducere, sed, iter ad meridiem declinantem, ipsam
Romam invadere (4). Secundum Appianum eo tempore
exercitus Spartacius constabat millibus centum et
viginti (5). Attamen, licet servis morem gerere coactus
sit, pristina sua consilia non prorsus misisse videtur
Spartacus, quippe qui nullos amplius servos in exercitum
receperit, omniaque impedimenta, quibus sibi non prorsus
opus esset, deleri, et iumenta interfici iusserit (6), quod
non puto eum facturum fuisse, nisi praevidisset, serius
ocius ex Italia sibi esse decedendum, neque semper
fore, ut res sibi bene cederent. Et hanc quidem ob
causam ille operam dedisse videtur, quo celerius copias
movere posset. Porro omnes eum captivos interfecisse
narrat Appianus (7).

Quum igitur e Gallia Cispadana rursus ad meridiem se
convertisset, in agro Piceno iterum ilH obstiterunt con-

(1) Plut., App., Liv. Epit., Oros. IL II.
(3) Plut., liv. Epit., Plor., Oros. 11. IL

(3)nbsp;App. 1. 1. Cf. Flor. 1. 1.

(4)nbsp;App. 1. 1. Cf. Flor. 1. L

(5)nbsp;App. I. I

(6)nbsp;App. 1, 1.

(7)nbsp;App. 1. 1.

suies, exercitu refecto. Verum lioc quoque proelio victi
suut, et Spartacus per Samnium Lucaniam petiit. Romam
invadere noluit, quippe exercitum suum rei bellicae
nondum satis peritum putans. Quid autem ad Urbis
praesidium factum sit, nos latet. Id tantum constat,
servos Thurios pervenisse, ab incolis aurum argentumque
flagitasse, ceterum nullam iniuriam iis intulisse. Novo
deinde proelio commisso, Romani iterum superati sunt,
et gladiatores magnam praedam fecerunt (1).

Proximo anno imperium neque Gellio et Lentulo proro-
gatum est (2), neque mandatum novis consulibus P. Cor-
nelio Lentulo Surae et Cn. Aufidio Oresti, verum
M. Licinio Crasso praetor!, datis illi sex legionibus
praeter copias Gellii et Lentuli. Crassus castra posuit
in agro Picentino (3), et Mummium legatum praemisit
cum duabus legionibus, qui Spartacum observaret, nec
tamen pugnam consereret. Quum niMlominus proelium
commisisset Mummius, et a Spartaco victus esset, eum
acerbissime excepit Crassus, et e militibus quingentos
selegit primi ordinis, qui primi se in fugam converterant,
eorumque partem decimam morte mulctavit (4).

Sic effecit, ut copiae eins hostem minus quam
cladem timerent. Mox, restituta disciplina militari,
eas adversus ipsum Spartacum duxit. Hic autem,
quum animadverteret, exercitum sibi opponi prorsus alio

(1)nbsp;App. 1. 1.

(2)nbsp;Plut. Crass. 10: it ßsvM — toûç /msv vTrdrov; Trpoç
opyijv èsiéXsvtrsv y,(jvxtciv sx^tv.

(8) Plut. Ficenum memorat, sed Spartacus in Lucania erat.

(4) Aliter App. I. 118, narrans Crassum, quum ad exercitum
venisset, statim de copiis consularibus supplicium sumsisse. Addit
autem, a nonnullis tradi, Crassum, omnibus copiis in aciem produc-
tis, adversa fortuna usum quatuor millia hac poena interfecisse.

modo ac priores instructum, liucania relicta, llbegium iii
Bruttio secessit (1). Ibi egit cum praedouibus Ciliciis,
qui ipsum cum bis mille militibus selectis iu Siciliani
traducerent, ubi aliud servile bellum movere, itaque
Romanorum vires dividere cupiebat. Verum piratae,
donis acceptis, eum deceperunt, et Crassus, quum
sciret, eum mari non posse evadere, peninsulam Rbcgi-
nam, in quam recesserat Spartacus, ingenti muro fossaque
clausit. Mox servi fame prernebantur, quum in recessu
illo omnibus rebus egerent; itaque dux eorum nocte
nivali et procellosa, parte fossae arboribus, terra, iigno,
omnibusque rebus, quae praesto erant, impieta, cum
tertia suorum parte erupit (2).

Ipse Crassus, hoc comperto, metu sie perculsus
fuit, ut statim ad senatum literas mitteret, Pompeius
ex Hispania, M. Lucullus e ïhracia uti revocareutur.
Verebatur enim, ne servi recta via Romam tenderent.
Verum discordiae servorum impediverunt, quominus
victoria Spartaco niagnos fructus afferret. Multi enim
ab eo defecerunt, et suis ipsorum auspiciis, ducibus
Casto et Cannicio (3), castra posuerunt ad lacum
quemdam Lucaniae, unde Crassus eos pepuiit, verum
persequi non potuit, quum subito ipsi superveniret
Spartacus. Praetorem autem, quum animadverteret,
nullum Romae immiuere periculum, poenituit Pom-
peium et Lucullum advocasse, quare summopere festi-
navit, ut ante horum adventum bellum componeret.
Idcirco primos Castum et Cannicium aggredi statuit,

(1)nbsp;Pint. 1. 1. — App. 1. c. duo proelia commemorat hoc tempore
gesta , de quibus vid. pag. 50 annot. 2.

(2)nbsp;Plut. 1. 1.

(3)nbsp;Sic Plut. Crass. 11. Alii Gmmciis vcl Grardcus. Clfquot;. interpp.
ud Liv. Epit. XCVIL

qui tunc ad Caîamarcum sive Çalamatium mon tem (1)
in finibus Lucaniae et Samnii castra posuerant. Com-
missa pugna, Crassus victor evasit, servorum plus
duodeeim millibus occisis (2). Post cladem illam Spar-
tacus in montes Peteliae, in Calabria, recessit, sequen-
tibus Quinto, Crassi legato, et Scropba quaestore, variis
proeliis et procursationibus eum defatigantibus. Verum
inopinato in bac fuga se convertit, et Romanos magna
clade repubt, gravi vulnere a Scropba accepto (3). Id
agebat Spartacus, ut Brundusium peteret, ubi certo
ei non defuissent navigia, sed comperto adventu

(1) Front. II. 4. 7, ibiqne interpp.

{2) Kifficillimum est, in rebns bellieis horum tcniporum vera cer-
uere, et varias narrationes ad suum referre locum, quum alii seriptores
aliter res exponant. In enarrandis rebus Crasso duce gestis praeoipuo
fonte usus sum Plutarcho, qui de uno proelio cnm Casto et Cannicio
conserto loquitur.

Frontinus antem duo habet, alterum apud Çalamatium mor.tem
(IL 4. 7). alteram apud Catbenam (II. 5. 34). Si tamen postremum
locum accurate inspicimus, mira videntur verba in radidhus \'prae-
dicti moirlis , quum nullius mentis mentio facta sit. Quare facio eum
iis , qui pro verbis apud Ccdlmumi legunt apud Çalamatium , et utrum-
que locum ad unam eaudemque pugnam\' referuv.t. Ilaec de Fronti)io.
Appiaiius autem narrat, antequam Spartacus in peninsulam Eliegmam
recessisset , duas victorias reportasse Crassum , alteram de decern mil-
libus servorum , qui a Spartaco secessisscnt, alteram de ipso Spartaco
(App. I. 118). Quorum nihil apud Plut.

Libro 1. 119 App. narrat, Spartacum in Samnium confugisse , ibique
dnobus proeliis eodem die gestis duodecim mille Spartacios esse oppres-
ses , quum e îlomanis tres tantum caesi, septem vulnerati essent (!)
Quod attinet ad locnni et numerum servorum caesorum, haec bene
quadrant cum proelio ad Çalamatium montem gesto. Verum desxint verba
£0\' ênvTÔJV ffTpxraTTsSsvSvTav (cf. 118 in fine), et App. ea narrat
de ipso Spartaco.
(3) Plut. 1. 1.

M. Luculli, qui e Macedonia Brundusium appuierai,
consilium abiecit (1), et iterum Lucaniam petiit, liagitan-
tibus suis, qui, praecedente victoria elati et viribus
freti, non amplius pugnam evitare voluerunt, sed
Spartacum coëgerunt adversus ipsum Crassum se in
aciem ducere (2). Utrum hoc fere tempore, quurn
Brundusii petendi consilium ceperat, vel iam antea,
quum in agi\'o Bruttio obsidebatur, cura Crasso foedtis
ferire voluerit, mihi non constat. Quidquid est, praetor
recusavit (.3).

Uterque igitur proelium quaerebat: Spartacus postu-
lantibus suis, Crassus, quoniam spargebantur runiores,
liaud procul abesse Pompeium, et fore, ut hoc quoque
bellum ille conficeret. Et mox quidem, quum Spartacus
milites vexaret, qui castra Crassi fossa circunidabant,
e procursatione proelio commisso (4), summa contentionc
diniicatum est. Tandem Spartacus, specimine dato
summae fortitudinis, occisus est, et magna clade oppres-
sus fugitivorum exercitus (.5).

De numero caesorum non constat. Sexaginta milha
habet Livii Epitome (6), duodecies mille et trecentos
Plutarchus (7). E Romanis mille tantum caesos fuisse,
docet Appianus (8), qui tamen numerus mihi dubio maior
baud videtur. Sexies mille gladiatores inter Romam et
Capuam crucibus affixi sunt, et tria millia Romanorum

(1)nbsp;App. 1. lao, ubi perperam de L. Lucullo loquitur.

(2)nbsp;Plut. 1. 1.

(3)nbsp;App. 1. 1.

(4)nbsp;Plut. 1. 1.

(B)nbsp;Plut. 1. 1. et Pomp, 21, Liv, Epit., App., Flor., Eutr., Oros. 11.11.

(6)nbsp;Liv. Epit. 1. I.

(7)nbsp;Pint. Pomp. 21.

(8)nbsp;App. 1. 1.

liberata. Spartaci cadaver non inventuni est (1). Ali-
quamdiu parvae fugitivorurn maaus Italiam pervagatae,
sensim tamen omnes exstirpatae snnt (2). Quinque
millia servorum, qui ex Italia exire sperabant, iu via
Pompeio obviam facta, ab iîlo oppressa sunt. Quare
ille, gaudens, partem belli gloriae posse acquirere, ad
senatum scripsit, Crassum hostes in proelio devicisse
quidem, se autem bellum radicitus exstinxisse (.3).
Expeditio Crassi sex mensium spatio continetur (4).
Ipse ovationem liabuit (5) ; triumpbum enim de servis
postvdare non poterat (6). Attamen, non myrto, ut
in ovationibus mos erat, sed lauro coronatus in IJrbem
intravit (7).

Sic bellum gladiatorium per triennium gestum est,
maximam partem summa crudelitate (8). Spartacus
tamen crudelis fuisse non videtur, sed vehementer
improbasse facinora suorum (9), quae tamen impedire
non semper potuit, Ei cordi erat, non ut Italia
diriperetur, et magnam praedam sui conficerent (10),

(1)nbsp;App. et Oros. 11. 11.

(2)nbsp;App. 1. 1.

(3)nbsp;Plut. Crass. 1. 1. Pacete ad huuc locum animadvertit Dacierus ,
senatum Pompeio haud melius respondere putuisse , quam Iiis verbis
Terentianis :

„Labore alieno magno partam gloriam
„Verbis saepe in se transmovet, qui sal habet,
„Quod in te est.quot;

(Eun. III, 1. 9).

(4)nbsp;App. I. 121. Gell. V. 6.

(5)nbsp;Plut. 1. 1.

(6)nbsp;Plut. L 1.

(7)nbsp;Cic. in Pis. 24. Plin. XV. 38. Gell. 1. 1.

(8)nbsp;Sali. III. 77. Elor. III. 20. 5.

(9)nbsp;Rai). 1. 1.

0 0) Piin. XXXlll. 14.

verum ut ex Italia milites suos in patriam educeret. In
taii caterva servorum undique concurrentium haud
strenue diseiplinam servare poterat: complures tamen
exercitus Romanos profligavit.

Perpetua oratione bellum fugitivorum enarravimus :
videamus iam de rebus urbanis. Nam his quoque
annis non defuerunt procellae intestinae. Anno 73 con-
sules lege Terentia Cassia (1) populum placare studue-
runt, constitute, ut frumentum in Sicilia publice
emeretur (2).

Verum nihilominus C. Licinius Macer trib. pl. populum
excitare studuit ad iura tribunorum restituenda. Ora-
tionem ad populum habuit, qua non tantum in nobiles
gravissime invectus est, sed ne ipsi quidem populo
pepercit, ut tamquam stimulis ad tribuniciam potestatem
instaurandam eum incitaret. Postquam igitur tum impe-
rium paucorum nobilium, tum etiam populi ignaviam
acerrime tetigit, plebi suasit, ut militiam detrectarent,
neque ad uliam amplius rem operam patribus jjraes-
tarent (3).

(1)nbsp;Cic. Yen-. JI. 8. 70 et 5. 21.

(2)nbsp;Ex fi-umento pubb\'co cuivis civi in singiilos menses quini tvitici
modii distribui solebant, senis neris ao trientibus in singnlos raodios.—
Ante reperta Grani Liciniani iVagroenta Iiaec annonae disti-ibntio tvibue-
batnr îcgi Cassiae Terentiae. Apud Cic. autem, 11. IL, non legitur,
frumentum ex hac lege civibus distribuium. fuisse. Hoc favcre mihi
videtur narrationi Liciniani docentis, iam Lepidum publicas frumenti
largitiones instaurasse. Vidd. huius Disput, p. 27 et Mommsen, III.
23 in annot., qnocum verba Maori apud Sali. III. 82. 19: „nisi forte
repentina ista frumentaria lege,quot; etc. ad legem Aemiliam refero. — De
quinis modiis vid. Sali. L 1. ; de pretio Cic. p. Sext. 35, Ascoo. in
Pison. p. 9 éd. Or., ad quos locos cf. Mommsen, die Eomischeii
Tribus p. 182. — De frumenti largitionibus cf. etiam Becker-
Marquardt, III. 2. p. 88 sqq.

(3)nbsp;Sali. III. 83.

Sed nihil effecit Macer. UnÏTerse, qui hoc tempore
rerum conditionem mutare studebant et auctores turba-
rum evadere, homines erant sine auctoritate; sic quoque
Macer, cuius vultus, mores, vita, ut dicit Cicero,
omnem ingenii commendationem evertebant (1). Senatus
popuium variis modis placabat, et omnia in Cn. Pompeii
adventiun differre sôlebat (2). Attarnen miraremur populi
in iuribus recnperandis ignaviam, nisi historia nos
docuisset, post summam contentionern semper instare
summam remissionem, et, quum dernocratia, vel quod
iiuius nomine agatur, ad fastigium accesserit, mox aliud
iusequi tempus, quo oligarcbia refectis viribus partem
adversam incredibili fere modo prostratam teneat. Prae-
terea idonei duces plebi deerant. Tandem, si alias
civitates huiusmodi aestuum accessibus reeessibusque
minus commotas videmus, cogitandum est, Romam non
fuisse rem ])ublicam e mercatura victum accipientem,
qualis civitas semper quietem optat ; sed fuisse instruc-
tam modo militari, cuiusmodi res pubbca prae ceteris
politicis procellis commovetur.

Proximis annis (72 et 71), quantum ad res urbanas
attinet, nihil memorabile factum est.

(1)nbsp;Cif. lirut. 67.

(2)nbsp;Sail. in. 82. 21.

CAPUT II.

RES EXTRA ITALIAM GESTAE.

BELLUM SERTOllIAMüM,
ad annum 74.

Absolvimus de rebus Eomae et in ItaHa gestis ad
annum 71. Prosimum est, ut, quae eodem tempore
Komanis extra Itabam evenerint, persequamur. In bis
primum locum tenent res tlispanicae.

Vidimus in prolegomenis de Sertorii fatis usque ad
illud tempus, quo a Lusitanis dux creatus est. Hmus
rei senatus vix certior factus erat, quum mmtiata est
clades Cottae, quem Aimii Lusci legatum in sinu Mellariae
superavit Sertorius (1). Mox accessit clades Futidii (2),
Baeticae praefecti. lam in superiore vita gloria mibtaris
Sertorio non defuerat (3). Idcirco, quum barum victon-
arum fama percrebruisset, e profugis Ilomanis multi in
llispaniani confugerunt, ut castra Sertoriana sequerentur.
Erant in ilbs viri nobibssima Stirpe orti; erant, qui
Sertorium tum arte mibtari, tum consiliis adiuvare pos-

(1)nbsp;Plut. Sert. 12.

(2)nbsp;Sic scribeadum e.sse recte vidit Sintenis; cf. Krilü. ad Sali, I. 68.

(3)nbsp;Sali. J. 37.

5 G

sent. Ex iis hic legit senatum (I); eorum ahi praesto
ipsi fuerunt legati. Magis magisque popuh Hispaniae a
Romanis deficiebant, et Sertorius adversarium se probabat
minime spernendum, imprimis quum ab Hispanis admo-
dum dihgeretur, et tam prudeatia ac forti tu dine, quam
secunda fortuna atque incolarum superstitione deus iis
potius quam homo videretur (2). Sulla igitur Q. Metellum
Pirna ill Hispaniam misit, quippe qui idoneus videretur
ad bellum compouendum (,\'3). Simul L. Domitius, cite-
riori Hispaniae praefectus, copias adversus Sertoriimi
])aravit. Verum Domitium cum exercitu oppressif ïlirtu-
leius, Sertorii quaestor (4), et ipsum Metellum ita pressit
et fatigavit Sertorius, ut ille, profligato cum copiis omnibus
Thoranio sive Thorio legato, (5), Manilium, proconsulem
(ralliae, in auxilium vocaret (G). Verum hunc in via
prope llerdam tanta clade afiecit Hirtideius, ut, copiis,
castris, impedimentisque amissis, paene soins llerdam
refugeret (7). Ipse Metellus non Miciore fortuna bellum
gessit, et quum tandem, clam Sertorio prouti sperabat,
in Lusitaniam copias deduxisset, ibique clausisset oppi-
dum Lacobrigam, quae propter inopiam aquae per
biduum modo obsessionem ferre poterat, Sertorius, quem
non latuit ille MetelU motus, clam duce Romano bis
mille utres aqua impletas incohs misit. Metellus igitur,
quia quinque tantum dierum alimenta secuin dnxerat,
Corneliuni Alt;iuinum legatum cum sex millibus militum

(1)nbsp;Plut. Sert. 22,

(2)nbsp;Plut. Sert. 11, 12.

(3)nbsp;Plut. Sert. 12, Pomp. 17. Eutr. VI. 1.

(4)nbsp;Sali. 1. 71. Eiitr. 1. c. Plut. Sert. 12. Oros. V. 23,

(5)nbsp;Elor. III. 23. Pkit. 1. 1.

(ö) Pint, habet £. LoWmni. Port, leg. L. Mallius {ManiUus);
ef. Krltz, atl Sali. I. 72.

(7) Caes. B. G. 111. 20. Liv. Epit. XO. Gros, I. 1,

trumentatum misit. Hos autem Sertorius sic ex insidiis
aggressus est, ut ipse legatus sine armis equove ad
Metellum rediret. Qua clade accepta, Metellas festinan-
ter e Lusitania abiit (1).

Haec fere sunt, quae de primo belli tempore novi-
mus. Non illum se praestitit Metelîus, qui par esset
Sertorio. Huius rei causa vulgo tribuitur Metelio:
memorantur aetas eins provectior, pigritia luxuria-
que (2). Etsi non nego, haec abquantum, ac multum
quidem, valere potuisse, praecipua tamen causa Ser-
torio tribuenda mihi videtur. Hic enim summa cele-
ritate copias movebat, ita ut semper fere esset, ubi
eum non exspectares. Castra ponat Metellus, adest
Sertorius; milites trumentatum eant vel aquatum, impe-
diunt Hispani ; urbem obsideant Romani, a tergo apparet
Sertorius; copiae iter fjiciant, iterum adsunt Hispani et
circumvolitantes eas lacessunt. Ita Sertorius Romanos
continenter defatigare, vexare, iis imminere a tergo vel
a latere, subvectiones frumenti impedire. Multis exem-
plis docet historia, quantum in hello vaîeat buiusmodi
celeritas. Huic Metelius cedere debuit, pariterque Pom-
peius. Neque discere eam poterant, quippe quae sit
insita, a natura cuiusque et indole proiiciscens. Quid
Romanos iuvabat magnns copiarum numerus, si tam
inopinato tantaque celeritate iis superveniebat Sertorius,
ut bas omnes in proelium ducere non possent. Cele-
ritati iUi Sertorius magnam iungebat prudentiam ;
magna proelia evitabat, quippe bene perspiciens, copias
suas leviter armatas impetum ferre non posse militiae
Romanae. Et si forte in procursatione vel in pugna
victores evasissent Romani, tum etiam impedire norat

(1)nbsp;Plut. Sert. 13.

(2)nbsp;Plut. Sert. 13, 18.

Sertorius, quominus victoria fructus hosti afferret.
Accedit situs Hispaniae, et genus belli buic conve-
niens, quod postea dictum est guerilla. Huiusmodi
belli vim satis perspexerat Sertorius ; praeviderat fore,
ut Romanis resistere posset, si praestantissimam exercitus
partem more Romano instrueret, et copias disciplinae
Romanas assuefaceret. Ante bellum Sertorianum Romani
numquam Ilispanias sibi prorsus subiicere potuerant ;
attamen singulos populos debellantes, victores evaserant.
Nunc autem, bello per omnem Hispaniam longe
lateque disperso, quum ab uno singularis prudentiae
viro ordinarentur belli consilia motusque copiarum,
Sertorius, celeritate Hispanorum iuncta Romanorum belli
scientiae, invictus manebat. Non dubito quin Metellus,
strenuus ac fortis imperator et belli gerendi peritissi-
mus, sed cui deerat celeritas ilia Sertoriana atque
ardor iuvenilis, non igitur dubito, quin ipse sentiens,
tali viro se non esse parem et summa sibi opus esse cauti-
one, interdum animum desponderit, itaque otiosior fuerit
in re gerenda, quod nonnullis pigritia mollitiaque videri
et bisce vitiis ansam quoque dare potuit. Praeterea Sertorius
copias suas assuefecerat, ut, si nimis ab boste prerne-
rentur, signo dato, sese spargerent, et per vdrias vias
in loca autea definita convenirent, ita ut ipse
interdum solus in montibus vagaretur, et paucis diebus
post centum et quinquaginta millibus militum praeesset.
Sic victoria bosti vel nullum vel parvum alferebat
commodum: mox enim idem, quem fugaverat, exercitus
in locis magis opportunis denuo aderat (1). Sed plura
mibi animadvertenda videntur.

Nam Sertorius Hispanos beneficiis sibi adiungere
studuit. Scbolam condidit Oscae in regione Vescitanorum,

(1) Pbit. Sert. 12, U, Pomp. 19. Pront. II. 13. 3.

ibique coagregavit pueros nobilium ex populis, quibus
praeerat. Hos Graecis et Latinis literis erudiendos
euravit, iisque promisit civitatem Ilomanam, quum ad
aetatem virilem perveuissent. Parentes gaudebant cura
Sertorii, gaudebant pueris toga praetexta oruatis et
literarum peritis. Sic populos illos non vi, sed amoris
vinculo sibi adiunxit Sertorius, et simul pueros tamquam
obsides habebat fidei parentum. Copias, more Romano
instructas, ornavit pulchris clypeis, galeis auro argen-
toque ornatis, clilamydibus versicoloribus similibusque,
quae blandimenta simul ambitionem et fortitudinem
augebant. Curandis rebus incolarum effecit, ut suae
ipsius res melius cxirarentur, quam alioquin factum
fuisset (1).

Tum usus est incolarum superstitione, quo magis
apud ipsos valeret. Cervam albam insigni forma sibi
assuefecerat dixitque, esse illam donum Dianae, et deos
per illam secum, quae velient, communicare. Sic iueolis
Visus est a diis admodum dilectus (2). Universe magna
sapientia conspicuus erat artemque callebat animos sibi
conciliandi, et populos illos ea, quae vellet, docendi.
Cuius rei unum afferamus exemplum. Quum, videret, suos
inconsulte proelium flagitare, turmae equitum permisit cum
hoste congredi. Equités, ut exspectaverat, mox laborare
inceperunt; tum vero aliis turmis submissis Sertorms
omnes recepit. Quum Igitur barbari perspexissent, se
in acie hostibus esse inferiores, iis ostendit, qualem
eventum pugna eiusmodi flagitata habere posset. Ne
tamen animum desponderent, biduo post duos equos in
conspectum totius exercitus adduci iussit, alterum vah-

(1)nbsp;Plut. Sert. 14.

(2)nbsp;Plut. Sert. 11, 20. App. 1. 110. Val. Mai. I. 2. 4. Frout. I.
n. 13. Gcll. XV. 22.

»»MBS

dum, alterum exilem; deinde iuvenes admovit duos,
robustum et gracilem, et robustiorem iussit equo exili
universam caudam abrumpere, gracilem validiori per
singula vellere. Tum suis explicavit Sertorius, Romanos
insuperabiles esse aggredientibus eos universos, neque eos
lacerare posse, nisi qui per partes attentaret (1).

Verumtamen, quod quot;imprimis animadvertatur, Sertorius
noluit barbares adversus Romam armare. Hispani mane-
bant in ditione Romanorum, neque ullus Hispanus Sertorio
duce imperium gessit, neque senatui adscriptus fuit,
quem e Romanis sibi legerat. Patria ei semper cara fuit,
quod imprimis apparebit ex foedere inter ipsum et
Mitbridatem icto. Si Piutarcbo credimus, saepius Metello
et Pompeio nuntiavit, se a bello desistere velle, et vitam
agere privatam, si salvus in patriam redire posset; se
enim malle civem esse obscurissimum, quam exsulem
reliquorum omnium declarari imperatorem (2). — Ne
tamen quis miretur, eum bellum continuasse. Longius
enim progressus erat, quam ut regredi posset. Non
Hcebat illi suam ipsius salutem quaerere, Hispanis
desertis atque proditis; verum illis quoque popubs
aequas leges impetrare debebat. His vero obstabat
gloria nominis Romani, neque bic populus is erat
qui a Victore pactum cum conditionibus acciperet, et
vero Sertorius numquam post acceptam cladem, sed non
nisi reportata victoria sic locutus est (3). Mirum etiam
videri potest, Sertorium, patriae valde amantem, tamen
adversus patriam gessisse bellum adeo diuturnum atque
vebemens; verum, me indice, Sertorius non voluit patriam,
sed factionem debellare. Haec omnino distinguenda sunt.
Sertorio persuasurn fuisse credo, formam regiminis, a Sulla

(1) Front. I. 10. 1 et 3. Plut. Sert. 16.

(3) Plut. Sert. 22.

(3) Plut. 1. î.

institutarn, esse tyrannidem. Fata Carbonis, Bruti, Lepidi
eum doeuemut, armis vitam sibi esse tuendam. Itaque,
qmun arma adversus Romanos suscepisset, credere potuit,
se pro patria certare. Veruai quum semel incepisset,
longius progredi debuit; quo tandem res eum ferrent,
praevidere non potuit. Nescio num speraverit fore, ut
patria a se liberari posset; verum id certe eum studuisse
statu ere licet, ut amicis sociisque factionis suae liberum
ac tutum refugium pararet (1); deinde, si potuisset,
patriam procul dubio liberavisset ab imperio optimatium.
Praetermisit autem mala belli civilis. Partem adversam
debellare voluit, bello implicuit Romam; voluit optima-
tes opprimere, vexavit patriani. Verum, si feliciori
eventu uti potuisset, — si, Metel\'o et Pompeio fasis,
tamquam alter Hannibal iu Italiam ingressus esset, —
si tandem rerum conditionem mutavisset, et populo
pristinam potestatem reddidisset, — tum non dictus
esset bellum civile commovisse, sed patriam libera-
visse, et laudibus fortasse in coelum esset evectus. Itaque
consilium spectemus, non eventum ; et nullo quidem
iure aliud consilium suspicamur, quam quod, me sal-
tern iudice, ex vita eius apparet, vitae tuendae et
factionis adversae opprimendae.

Sed liistoriam enarrare pergo. Domitio Manilioque
fusis, Metellus non potuit simul adversus Sertorium
bellum gerere et viam Italiae custodire. Mains in dies
periculum rei publicae imminere videbatur, imprimis quum
M. Perperna, legatus Lepidi, cum magno copiarum
numero in Hispaniam eo consilio traiecisset (2), u.t ibi
suo ipsius nomine bellum gereret. Quoniam vero ad
milites pervenerat fama Sertorii, Perperna, nisi ipse

(1) Plut. Sert. 6.

(■-\') Plut. Sert. 1.3, Arp. 1, 107, 113.

deseri Tellet, eo fuit adductus, ut castra Sertoriana
sequeretur (1). Cuius rei senatus quum certior factus
esset, post longas dubitationes, coactus fere Pompeium
in Hispaniam misit (2), qui, diebus quadraginta exercitu
parato (3), Alpes per abud iter atque Hannibal, sibi
opportunius, traasgressus (4), anno 70 in Hispaniam
advenit.

Inclyto Sertorii nomini nou cedebat fama Pompeii.
Hinc urbes nonnullae statim portas ei aperuerunt :
baesitavuut aliae, iram timentes futuri victoris, et anxiae
primam pugnam exspectarunt, ut viderent, uter ^àctor
evaderet. Mox iudicandi adfuit opportunitas. Sertorius
Lauronem oppidum clauserat, quod a parte Roma-
norum stabat. Hoc ab obsessione liberare decrevit
Pompeius, et castra posuit a tergo Sertorii, qui sic in
apertam perniciem irruere videbatur: nam inter urbem
et Pompeium inclusus, obsessus magis quam obsessor
videbatur. Verum subito a Pompeii tergo apparet manus
sexies mille militum, a Sertorio consulto rebcta, et in
conspectu fere Pompeii urbs capta est atque igni
deleta (5). Praeterea integram legionem amisemnt Romani
msidiis Sertorii (6). Duae enim erant regiones, unde
pabulum peti poterat, altera in propinquo, altera remo-
tior. Illam a suis infestari iussit Sertorius; in bac
vero nullus Hispanus se ostendit. Sed quum Pom-
peius in remotiorem regionem milites frumentatum
misisset, quae tutior ei videbatur, Sertorius Octavium
Graecinum et Tarquitium Priscum legatos misit, qui

(1)nbsp;Plut. 1. 1.

(2)nbsp;Plut. Sert. 18, Pomp. 17, 18.

(3)nbsp;Sail. m. 1. 4.

(4)nbsp;Sail. 1. 1. ibique Kritz, App. 1. 109,

(5)nbsp;Plut. Sert. 18, Pomp. 18. App. 1. I.

(6)nbsp;App. 1. 1.

pabiilatores Romanos ex insidiis aggrederentur. Ijegio,
a Pompeio missa in praesidium suorum, pariter
insidiis Sertorianis implicita est, et, quum Pompeius
totum exercitum educeret, idem fecit Sertorius, ita ut
Pompeius, ad desidiam coactus, spectator esset cladis
suorum (1).

Incolas Lauronis liberos dimisit Sertorius (2) ; xu\'bem
autem ideo deîevisse videtur, ut lïispani de Pom-
peio minus magnifice sentirent, quippe qui praesens
urbem sociorum expugnari aut sivisset, aut impedire non
potuisset (3); porro, ut terrorem iniieeret llispanis, ne
aliae urbes a se deficerent, et ut ostenderet, non prae
metu Pompeii se ad lenitudinem adduci. Capta Laurone,
Contrebiam obsedit Sertorius atque cepit, nec tamen
delevit, sed pecu.niae modica summa exacta, armis
civibus ademtis, oppido atque incolis, praeter fugitivos,
pepercit (4).

Reportata illa victoria, Sertorius hiberna posuit ad
Iberum, secundum Castra Aelia. Pompeius in Pyrenaeo
hiberna posuit (5).

In quaestionem de anno, quo Pompeius in I-Iispaniara
profectus sit, sitne ilie 77 an 76, hic non inquirimus.
Est enim exigui momenti, deque^ ea sic in utramque
partem disputare licet, ut proiligari vix posse videatur (6).

(1)nbsp;Front. II. 5. 31. Cf. Sail. 11. 22.

(2)nbsp;Plat. Sert. 1. 1. Oros. V. 23 narrat, Sertorium incolas
vendidisse servos.

(3)nbsp;Plut. Sert. 1. 1.

(4)nbsp;Liv. Fragm. 1. XCI.

(5)nbsp;Liv. L c,

(6)nbsp;Ne quid eliicias ex loco Cieeroniano saepius allato, p. Font. 8; nam
de tempore, quo ipse Fonteins Galliae praefectus fuerit, variae sunt senten-
tiae. Cff. interpp. ad hunc locum, et Halm, in prolegg. ad Cie. de imp.
Cn. Pomp. p. 6 et Kritz. ad Sail. II. 16. Deinde nihil probat testimonium

ïd taiitum monemus, eum in Hispauiam advenisse eodeni
anno, quo Lauro capta est (1). Obsessio autem Lauronis,
ut ex sequentibus apparebit, incidit in annum 76. Ego
opinor, Pompeium sub finem anni 77 ex Itaba exiisse,
et, quum gentes montanae, circum Alpes habitantes,
fortasse a Sertorii emissariis excitatae, interdum iter
eius morati sint (2), auno 76 in Hispaniam venisse,
nulbs fortasse illa hieme liibernis positis. Metellus hoe
anno quievisse videtur. Qua de causa, non traditur (3).

Sequent! anno (4) (a. 75) beUi fortuna Sertorium
deserere visa est. Quum hieme in castris maguos
apparatus fecerat, exercitum novis armis instruxerat,
vestimenta atque stipendium militibus diviserat, et omnium
populorum legationibus gratias egerat, eosque cohortatus
erat ad rebquum helium fortiter gerendum, principio
veris M. Perpernam cum viginti millibus peditum equiti-
busque mille et quingentis, ad Iberum misit, in regionem
llercaonum, u^t cum Herennio (5) qui in iisdem locis
erat, Pompeium observaret, et oram maritimam tuere-
tur (6). Sic Perperna tenebat partem regionum illarum,

Obsequentis, M, Aeniilio D. Bruto coss. [i. e. anno 77] Didius
Laelias — in Hispauia adversus Sertorium inter pabulatores oceisus.quot;
Nam legatum iiluni Pompeii nou ante pugnam Lauronensem occisum
esse, apparet e Front. 1. c.

(1)nbsp;App. 1. 109. \'Alt;piy.o[,cévov èç \'ijSj^piav, xvrtucf, ZTC-,
ubi loquitur de pugua Lauronetisi, quém primum fuisse Pompeii cum
Sertorio congressum, apparet e Plutarcho 1. 1.

(2)nbsp;Sail. 1. c. Cic. p. 1. Man. 11: „testis est Gallia,quot; etc., ad
quos locos vidd. Kritzius et Halmius.

(3)nbsp;Errat Drum. IV p. 364, ad Metellum nostrum refereas,
quae a Val. Max. IX, 3. 7. narrantur de Q. Metello Macedonico.

(4)nbsp;Liv. fr. 1. XCI. App. I. 110.

(5)nbsp;Liv.: Eeretmuleius. Eeretmius legitur apud Sail. III. 1. 6 et
Plut. Pomp. 18.

(6)nbsp;Liv. 1. 1.

quae bodie dicuntur Valencia et Catalonia; Pompeius a
Pyrenaeis montifaus veniebat, ubi, in finibus Galliae
Narbonensis, non per oppida, verum castris inter
bostes liiemem egerat (1). Metellus in regione maritima
Baeticae biemem egisse videtur (2), in ilia Hispaniae
parte, quae nuuc dicitur Murcia; certe in Baeticam Hir-
tuleium misit Sertorius, ut Metellum observaret nec
tamen cum illo proeHum consereret, quippe cui neque
auctoritate, neque viribus par esset. Ipse Sertorius primum
se convertit iu populos Celtiberos sibi inimicos, qui auxilium
llomanormn imploraveraut, iisque itinera monstrabant (3).

Culpa aliorum Sertorii consiba evertit. Hirtuleius, cum
ÎNietello cougressus iniussu Sertorii, magna clade affectus
est, primum prope Italicam, Baeticae urbem, deinde ad
Segoviam, ubi ipse cum fratre caesus est (4). Herennium
et Perpernam superavit Pompeius, prope Yalentiam, qua
urbe deinde potitus est (5).

Hue clades magnum periculum intuieruut Sertorio;
nam primo multis copiis erat nudatus, deinde duces
Romani manus libéras babebant, et verendum erat, ne
couiuncti ipsum aggrederentur. Idcirco, nuntio illarum
allato, Sertorius festinavit, ut cum solo Pompeio
congrederetur (6), quem si fortasse fundere posset,
facilius Metello resisteret. Neque minus festinavit
Pompeius, ne Metellus victoriae foret particeps (7).

(1)nbsp;Sail. III. 1. 5.

(2)nbsp;Certe non iu Pyrenaeis, ut docet App. I. 11Ü. Qui error facile
inde exjdicatur, quod A^jpianus statim Pompeium et Metellarn coniungit.

(3)nbsp;Liv. 1. 1. In medio hoc itinere mutilum est fragm. Livianum.

(4)nbsp;Liv. Epit. XCI. Pront. II. 1. 2 et 3. 5. Plor, III. 22.
Oros. V. 23. Cf. Sail. 11. 21.

(5)nbsp;Sail. III. 1. 6. Plut. Pomp. 18.

(6)nbsp;Plut. Sert. 19.

(7)nbsp;Plut. Sert. 19, Pomp. 19.

Ad fîumen Sucronem pugna commissa est. Sertorius
dextrura cornu ducebat adversus L. Afranium, legatum
Pompeii. Quum vero accepisset, alterum cornu cedere
Pompeio, qui Romanoram cornu dextro imperabat, statim
suis iam laborantibus succurrit, et acerrimo proelio, quo
Pompeius vulnus accepit et prope captus est, Roma-
nos fudit. Verum interea Afranius ab altera parte
Sertorianos in fugam coniecerat, et castris potitus
erat, quae quum, iam media nocte, milites Romani,
fugas Pompeii ignari, diriperent, baud opinantibus
iis supervenit Sertorius, et, magna caede facta, eos
propulit (1).

Proximo die Sertorius copias iterurn in aciem duxit;
quum vero ei nuntiaretnr, Metellum iam in propinquo
esse, receptui cani iussit, militesque disperses abire (2),
ne baberent Romani, quos persequerentur, neque
tute progredi possent, inscii, quo convenirent copiae
Sertorii.

Congressus Metelli atque Pompeii amicior fuit, quam
fortasse exspectaveris. Pompeius fasces submisit, et pri-
mum locum tribuit ISIetello. Hic autem omnes honores
recusavit praeter ins tesserae dandae per castra (3).

Verum tantus exercitus haud diu in eodem loco ali
poterat. Sertorius igitur, proeho evitato, Romanos denuo
fatigare, noctu diuque vexare studuit (4). Pugna autem
ad flumen Turiam (5), haud procul aSagunto, commissa,

(1)nbsp;Pint. 11. cc. Liv. Epit. XCIL App. I. 110 perpcram tradit,
Metellnm in pugna Sucronensi adfuisse.

(2)nbsp;Plut. Pomp. 19.

(3)nbsp;Plut. 1. c.

(4)nbsp;cr. Plut. Sert. 31 init.

(5)nbsp;Plut. Sert. 19, ubi vulgo TvMia. Tnria apud Sail. II, 24,
III, 1. 6, Off. Kritz. ad Ii. 1, Graev. ad Cic. p. Balbo 2, Voss, ad
Pompon. Melam II. 6.

Perpernam Meteliiis, Sertorius Pompeium profligavit (1).
Proximo die ad vesperam subito castra Metelli aggressus
est Sertorius; sed, Pompeio ad auxiiium proruente, ab
iiicepto destitit (2), et Cluniam se coniecit, oppidum
bene muniturn Arevacorum ad fiumeu Durium, ubi
obsessus assiduis eruptiouibus gravia damna Romanis
obsidentibus intulit (3). Tandem Pompeius oppugnationem
omisisse videtur; castra posuit ad Durium in regione
Vaccaeorum in tinibus Lusitaniae habitantium ; Metel-
lus hiberna iam posuerat iu Callaecia (4\'. Sertorius
et Pompeius in Lusitaniam abieruut (5).

Quantis cum difficultatibus Romanis coatiictandum
I\'uerit, discimus ex Epistola ad senatum, quae a Sallustio
tribuitur Pompeio. Nam, si verba eins Sallustiana
sunt, argumentum siue dubio congruit cum ipsis
Pompeii literis. Summa rei pecuniariae inopia pre-
mebatur Pompeius (6), per triennium vix annuo sumptu
dato; et in exercitu alendo non modo rem familiarem.

(1)nbsp;Liv, Epit. XCIL App. i. 1.

(2)nbsp;App. 1. 1. — Plut. Sert. 21 cx proeliis ad iiumen et ad
castra uuam pugnam effecit.

(3)nbsp;Liv. Epit. XCll. Quae Plut. uarrat (Sol. 21), nonien oppidi
non uiemoraus, ita conveniunt cum iis, quae brevius tradit Liv.
Epit. XCIII, ut coniicere liceat, ilium e Calagnris obses^ione
nonnulla in obsessiouem Ckiniae transtiilisse.

(4)nbsp;Phit. 1. 1. n^irrat, Metellum abiisse in Galliam, quod pnrum
verisimile mihi videtur. CI. Sali. 111. 1. 9: „Gallia superiore anno
Metelli exercitum stipeiidio fi\'umentoquc aluit, et nunc malts fntdihns
ipsa vix affitat.quot; Quare coniicio, pro Gallia legeudum esse Callaecia,
KxkXxiai», bodic Galicia dicta. Platarchum liic exposuisse hiberna
prosimae hiemis, vix cogitari potest, quum in Liv. Epit. XCI\\\'
diserte legatur, a. 74 exeuute Pompeiim Galliam petiisse.

(3) App. L 111.

(6) Sail. III. 1, 9. Plut. Sert. 21, Pomp. 20.

verum etiam ficlem consuraserat (1). Idcireo llomara
misit literas maxime urgentes, hand obscure ostendens,
nisi senatus pecuniam mitteret, fore, ut inopia coactus
cum exercitu Romam regrederetur, itaque beUum Hispa-
iiiease in ipsam Itabarn transferretur (2).

Literae illae Romam pervenerunt a 74 ineunte, L. Lucullo
M. Cotta coss (3). Auctore imprimis Lucullo, ut supra vidi-
mus (4), Pompeius accepit stipendia et novas legiones duas.

Ad bunc annum (5) referendum videtur fragmeutum
Sallustianum de Metelli fastu luxuriaque. ,jAt Metellus,
in ulterioreni Hispaniam post annum regressus magna
gloria concurrentiam undique virile et muliebre secus
per vias ac tecta omnium visebatur. Eum quaestor
C. ITrbinus aliique, cognita vo hin täte, quum ad coenam
invitassent, ultra Romanorum ac mortaliuni etiam morem
ciirabaiit, exornatis aedibus per aulaea et signa, scenisque
ad ostentationem bistrionum fabricatis, simul croco sparsa
humus, et alia, in modum templi celeberrumi. Praeterea
quum sedenti transenna demissum Victoriae simulacrum
cum macliinato strepitu tonitruum coronam capiti im-
ponebat, tum venienti ture quasi deo supplicabatur.
Toga picta plerumque amiculo erat ei accumbenti; epulae
quaesitissumae, neque per omnem modo provinciam, sed
trans maria ex Mauretania volucrum et ferarum incognita
antea plura genera. Quibus rebus aliquantam partem gloriae
deiniserat, maxuine apud veteres et sanctos viros, superba
illa, gravia, indigna romano imperio existumantes.quot;
Quod fragmentum adscripsi, quia specimen nobis praebet
mollitiae Romanorum, et simul explicat, quare bello

(1)nbsp;Sail, et Plut. 11. 11.

(2)nbsp;Sail. III. 1. 10. Plut. 11. 11.

(8) Plut. Pomp. 1. 1.

(4) Pag. 40.

(.5) Sail. II. 29. Cff. Plat. Sert. 22, Pomp. 18, Val, Mai, IX. 1.5.

Sertoriano composito, nomen Q. Metelli Pii haud amplius
occurrat. Hac Metelli luxuria crescebat nomen Pompeii,
qui temperantia et exercitiis miiitaribus militum amorem
sibi conciliabat, et, teste Sallustio, „cum alacribus saltu,
cum velocibus cursu, cum validis vecte certabat (1).quot;

n.

BELLI SERTOKIANI FINIS.

Eadem hieme, qua iiteras supra laudatas ad senatum
misit Pompeius, foedus ictum est inter Mitliridatem
atque Sertorium. In aula enim regis Pontici non
deerant profugi Romani, ex quibus L. Fannius et
L. Magius, quum viderent bellum instare inter regem
et Romanos, ei suaserunt, ut ad Sertorium legatos
mitteret, qui de foedere eum consulerent (2). Rex igitur
legatos misit cum literis a se ipso scriptis, et Sertorio
naves obtulit et pecuniam ad bellum gerendum, ea
lege, ut totam Asiam sibi relinqueret. Sertorius legatos
audivit coram senatu. Quum autem omnium sententia
esset, accipiendas esse conditiones: ipsum enim accipere,
quibus ipsi opus esset, concedere autem quod non
haberet, quod igitur eo facilins concedi posset,
Sertorius respondit, Cappadociam et Bitbyniam se regi
cedere veile, quippe regio imperio semper assuetas ;
verum iramquam se passurum esse, ut rex Asia Minore
potiretur, quam aequissimo iure popuius Romanus
tenebat. Rem publicam enim victoriis augeri oportere,
neque se illo pretio, detrimento patriae, victoriam
desiderare (3). Quae responsio quum regi nuntiata est,

(1) Sali. II. 17.

(3) App. B. M. 68.

(8) Plut, Sert, 23.

stupuit ille (1) ; attamen foedus composuit, ea condi-
tione, ut Sertorio daret tria millia talentonmi et naves
quadraginta, Sertorius autem ipsi ducem mitteret
eum militibus ; deinde, ut Bitlijuia, Cappadocia,
Paplïlagonia, Galatia potiri regi liceret (2). Sertorius
igitur M. Marium sive Varium (3) in Asiam misit,
qui nonnullas urbes cepit, sed non regis, verum Sertorii
nomine bellum gessit (1).

Interea in Hispania bellum renovatum est. Metellus
in parte meridionali aliquot urbes in deditionem accepit;
Pompeius obsedit Pallantiam. Quum vero in eo esset,
ut oppido potiretur, Sertorii prope urbem adventu com-
perto, obsessionem omisit, et Metello se adiunxit (5).
Deinde liomani frustra oppugnaverunt Calagurim, unde
a Sertorio pulsl diversas regiones petere coacti sunt (6).
Naves enim Sertorii custodiebant oras, ne Pompeius
binc frumentum aociperet. Sic exercitus Romani
fame cruciabantur, et imperatores diversis locis co})ias
alere debuerunt.

Si verum est, quod iu superioribus coniecimus,
Plutarcbum ex iis, quae in obsessione Calaguris accide-
runt, nonuulla transtubs.se iu Chiniae obsessionem,
statuendmn videtur, bcrtorium, quia cum minore exercitu
adversus Äletellum et Pompeium coniunctos dimicare
nolebat, se in urbem Calagurim coniecisse; deinde muitos
bai\'baros sensim pardlatimque ex urbe esse egressos,

(1)nbsp;Plut. Sert. 24.

(2)nbsp;App. 1. c.nbsp;— Plut. 23 et 24 nou nisi de Bithynia et Cappa-
docia loquitur.

(3)nbsp;Plut. habet 2Iar\'mm, App. Varium.

(4)nbsp;Vid. § 4.

(.0 ) App. B, C. I. 112.

(fi) Livquot;. Epit,nbsp;X(.\'1IL .\'Vpp, 1, I. Cf. huius Disp, p. 67 nnnoi.

quos Romani incolumes abire sinebant, putantes, quo
tenuius iieret urbis praesidium, eo faeilius se illa
ipsoque Sertorio potiri posse. Verum per emissaries
illos Sertorius undique novas copias collegit, et tandem
cum reliquis inopinato ex urbe erupit. Mox autem
exercitu refecto revertens, Romanos Calaguri pepuiit.

Universe de ultimis belli temporibus perpauca nobis
constant. Fontes enim haxid amplius fere agunt de
rebus bellicis, sed de seditione, quae in exercitu
Sertoriano moveri coepta erat.

Hoc enim anno Metellus, comperto foedere, quod
inter Mitbridatem et Sertorium percussum erat, centum
talenta et viginti millia iugerum agri promisit Romano
illi, qui Sertorium interficeret, adiecto, ut, si proscriptus
esset, liber ei foret in patriam reditus. Quod, me
indice, satis ostendit, Metellum de felici gloriosoque
belli fine fere desperasse. Neque tamen praetermittendum
est, Sertorium foedus iniisse cum acerbissimo patriae
hoste.

Praemio illo proposito, non potuit non suspicax
fieri Sertorius, imprimis in profugos Romanos. Erant
inter lios, qui, nobili Stirpe orti, Sertorio invide-
rent, aegreque ferrent, sibi imperare virum, si non
obscuro, saltern obscuriore ipsis loco natum. Quorum
princeps fuit Perperna. Dum a Romanis premebantur,
silebant: Intelligebant enim, in vuio Sertorio omnium
spem atque salutem esse positam. Verum, pulso peri-
culo, putabant se quoque rem gerere posse, certe
meliore iure eam gestures esse, quam Sertorium. Varios
adierunt duces atque milites, et, ubicumque poteraut,
semina seditionis spargere studuerunt, dicentes, se patria
pulsos esse, quia liberi esse vellent; nunc autem, quam-
diu Sertorius viveret, se voluntariam servire servitutem
nec minus quam Hispanos beUi labores ferre, pluraque

similia. Taliuin sermonum vim mox aiiimadvertit Ser-
toîTOS, quem tamen fugerunt ipsi auctores. Pariter
incolas Hispaniae incitare conabantur Perperna eiusque
socii, et id effecerunt, ut ur1)es complures a Sertorio
delicerent. Et quando bic legatos mittebat ad urbes
pbxcandas, simulando irnpetrabant, ut ipsis deferretur
legatio. Quo modo tum munere fungerentur, nemo
non intelliget. Num mirum est, Sertorium, quem
latuerunt scelestae illae insidiae, quum putaret, lenitate
nibil perfici posse, iratum fuisse et severiora cepisse
consiHa? Num mirum est, eum tandem eo fuisse
adductum, ut nemini fere coniideret (1)?

Sumrna autem prudentia in bac re diiudicanda opus
est, quia veterum scriptorum nemini ubique assentiri
beet. Legiriius apud Plutarcimm, Sertoriimi adeo
factum esse crudelem, ut pueros illos, qui Oscae
in scbobs erant, partim occideret, partem in servi-
tuten! redigeret. Sed nullus alius scriptor rem
enarrat. Velleius Paterculus, Fiorus, Valerius Maxi-
rnus, ipse Appiaaus, qui profecto non fuit Sertorii
laudator, de ilia silent. Porro apud Appianum (2)
legimus, Perpernam, occiso Sertorio, bberavisse obsides
Ibericos, ut sibi conciliaret incolarum gratiam. Nam
verisimile est, Sertorium in pueros illos insontes saeviisse,
pepercisse autem obsidibus? Si re vera Sertorius ita in
suos saeviit, iure quaeritur, cur eo necato adeo iratus
afflictusque fuerit exercitus. Saltern exspectares, magnum
fuisse coniuratorum uumerum ; Appianus vero, licet de
Sertorio acrius iudicet, undecim tantum memorat (3). Quod
autem attinet ad huius scriptoris narrationem, illecebris

(1)nbsp;Plut. Sert. S5,

(2)nbsp;A])p. I. 114.

(3)nbsp;App. I. 113.

se dedidisse, scortatum esse, potasse Sertorium (1),
nihil horum apud Plutarchum legitur. Qua in re fidem
Plutarcho maiorem quam Appiano habeo. Nam Plutar-
chus laudat Sertorii morum iategritatem, temperantiam,
abstinentiam aliasque virtutes (2), cuiusmodi in rebus
auctor est gravissimus. Si narrationem excipis caedis
Oscae commissae, in tota vita niJiil est quod repugnet,
quod non conveniat Sertorii indoli, qualis nobis in
reliqua vita depingitur. Porro secundum Appianum
Perperna ad coniurationem adductus est mutata indole
Sertorii (3), secundum Plutarchum insidiae coniuratorum
indolem illam mutarunt (4). Quum autem Plutarchus
non tantum rem fusius enarret, verum etiam causam
sidiiciat ex indole Perpernae repetitam, ei maiorem
quam Appiano fidem Iiabeo.

Interea coniuratio detecta est, sed praecipui auctores
latuerunt. Teste Livii Epitome (5), Sertorius plurimos ex
amicis et secmn proscriptis, crimine proditionis insimuîa-
tos, occidit. Eum morte affecisse eos, quos coniurationis
eredidit participes, vel eos, quos per consilia et dolos
coniuratorum hosti favere suspicatus est, non mira-
mur. Sed nonne insontes quoque punivit? Punire
potuit. Procul dubio fuerunt inter coniuratos, qui
culpam in aîios traasferrent, tum ob privatas inimicitias,
tum quo magis in odio foret Sertorius. Fortasse ipsos
Sertorii amicos, qui non verbis, sed ex animi sententia
eimi diligebant, Sertorio suspectos fecerunt. Nolo
negare, Sertorium ilîis temporibus umqxxam fuisse cru-

Ci) App. 1. 1.

(2)nbsp;Plut. Sert. 1, 9, 13, 26.

(3)nbsp;App. 1. 1.

(4)nbsp;Phit. Sert. 25.

(5)nbsp;Epit. XCII.

delem atque iniustum. ld modo coiitendo, si aliquando
fuerit crudelis, indoli eius culpam non esse tribuendam,
neque rebus adversis, verum dobs Perpernae socio-
rumque nefaria calbditate paratis, quibus eo illum
adduxerunt, ut de bumaiia virtute atque fide fere
desperaret (I).

Detectis fortasse coniurationis indieiis, Sertorius,

(1) Miror, Driuiiaimuui (IV. pag. 349) tantam fidom hatiuissR
miedi Oscae commissae, sed imprimis, eimi tam diligenter, Sertorii
imimum crudelem fuisse, ostendere conatum esse. Tacta eius commé-
morât coinplura, tamquam exempla crudelitatis, nulla fere ratione
temporum et opportuuitatum habita.

Et primum quidem, quod afert, exemplum est caedes Gyrizoenoruni,
de qua vid. Plut. Sert. 3. Xum id exemplum est crudelitatis ? Ei\\!ii
urbem Ryrisoenorum dolo cepisse, et ultuvn esse caedem militum
Castttlone eommissam, num id ei vitio vertendum est? Verum incolas
partim interfici iussit, partim venire. Concedo, sed distiugueuda
sunt tempora. Eo tempore non erat crudelitas; erat consuetudo,
fit ius victoris. Porro Sertorium servos Marianos occidi iussisse (Plut.
Sert. 5), nonne potius id !audi ei duceres ? Quod attinet ad cohortem
ob unius culpam morte mulctatam (App. B. C. I. 109), vix eo
adducor, ut eredam, cohortem illam sine culpa fuisse, quod ne
Drumannus quidem putavit. .-\\ppianus brevior est, quaui ut ex
eo de omnibus rebus bene iudicare possimus. Fortasse disciplinam
violaverat illa cohors; vel etiam, quippe Eomana, putavit, sibi plura
quam aliis licerc ; fortass« propter poeuam uni illi inflictam seditiosu
erat — quis novit? Certe hoc non exem|ilum crudelitatis mihi
videtur, verum severitatis in servanda disciplina. Non speruenda sunt
verba ipsius Appiani : nxi h Sfprwpfoç — r^v STtstpstv oXyjv
àyefw^îv TX roiciVT slvat vofjH^ofiévy^v. Animadvertas
velim,, Plutarclium huius rei nullam facere mentionem.

Quid tandem dicam de capta Lauronc, qua in re Drumannus,
spreta Plutarchi auctoritate, uni Orosio fidem hahuit? Sed cur urbem
deleri iusserit Sertorius, superiore paragrapîio exposai rnu.s, neque
incolis illc libertatcui eripuissc videtur. Cf. Plut. Sert. 18.

periculum a Romanis metuens, satellitibus Ibericis se
circumdedit, quod animos Romanorum magis irritavit (1).
Hisce auspiciis bellum anno 73 renovatum est. Sertorius
baud prospéré res gessit. llomani urbes ceperunt com-,
plures, nullo fere proeiio commisse. Anno 72 res Ser-
torianae in peiore etiam loco erant (2). Profecto hand
mirum est, eins Jvff^cjÄV valde fuisse immihutam. Et
cuinam Romanorum copias contideret, praesertim quum
suspicaretur, adesse, qui bostibus faverent? Interea
Perperna tempus exspectabat opportunum, quo Serto-
rium occidere posset. Nec rero facile id negotium
erat, quum dux numquam in publicum prodiret, nisi
comitantibus satellitibus (3). Et parum abfuit, quin cou-
iuratio fuisset detecta. In coniuratorum enim numero
erat Manlius quidam s. Mallius (4), qui, amore erga
iuvenem formosum correptus, buic totam rem aperuit.
luvenis ille Aufidium adiit, aîium coniuratorum, et cum
eo communieaYit, quae a Manlio acceperat. Autidius,
quamquam perterritus, metum celavit, deque narratione
risit, et Manlium stolidum vocavit, ne iuvenis ille
banc veramquot; esse putaret. Sed statim se ad Perpernam
contvilit, eique suasit, ne diutius cunctaretur. Confestim
igitur per emissarium quemdam literae missae sunt Ser-
torio, quibus illi nuutiabatur ficta legati cuiusdam de
Romanis victoria. Simul multis precibus a Sertorio
impetravit Perperna, ut adesset epulis, quas in honorem
illius victoriae paraverat. Sertorius ad coenam venit
cum Versio et ^Maecenate scribis. In media co:;na,

(1)nbsp;App. I. 112.

(2)nbsp;Liv. Epit. XCIV\'. App. I. lis.

(3)nbsp;App. 1. 112.

(4)nbsp;Pint. Sci\'l. 26, ad qnem locum cff. interpp.

7 fi

signo dato, M. Antonius, qui super eum accumbebat,
sicam in corpus Sertorii defixit, et ceteri eum gladiis
percusserunt. Sic Sertorius Oscae interfectus est
anno 72 (1).

Hac quoque in re animadvertatur discrepantia inter
Plutarchum et Appianum. Hic enim narrat, coniuratos
inebriasse Sertorium (2). Ille vero tradit, coniuratos,
quippe qui scirent, Sertorium odisse sermones viles et
voluptuosos, talibus sermonibus eum irritasse, ut se
converteret, itaque Antonio daretur opportunitas eum
interficiendi (3).

Inter coniuratos praeter Perpernam, Antonium, Man-
bum et Aufidbim, memorantur Octavius Graecinus (4),
Tarquitius Priscus (5) et L. Fabius Hispaniensis (6).

Comperta nece Sertorii, exercitus valde fuit commo-
tus. Sentiebant omnes, qualem amisissent virum. Quum
autem aperto testamento animadverterent, Perpernam
esse in beredibus, parum abfuit, quin ille inter milites
furibundos poenam sceleris dedisset. Tandem blandis
verbis pulcbrisque promissis aliorum iram lenivit,
abos minis terruit, noaneminem gladio percussit. Varios
populos adiit, ut a suis partibus starent (7). Mox
vero, quum tres nobiles profiigos et snnm ipsius fratrem

(V. Plut. Sert. 26, Pomp. 20. App. B. O. T. 113, Hisp. 101.
J.iv. Epit. XCVI. Sail. IJl. 3. Veil. 11. ,^0. Eutr. VI. ]
Gros. V. 23.

(2)nbsp;App. I. 1Î3.

(3)nbsp;Plut. Sert. 26.
(é) Plut. 1. 1.

(5)nbsp;Sall. III. 3. Graecinus et Priscus in piigna Lauroneusi memo-
rantur a Pront. II. 5. 31.

(6)nbsp;Sall. 1. 1. Eabïus quaestor fnit C. Annii Luscii. Cf. Kritz ad h 1

(7)nbsp;.4pp. I. 114.

patmelein cecidisset, muiü tib eo dcfecenint, et ad
Pompeiuni et Metelium literas niiseruiit deditionis.
Neque imperatoribus Eoaianis operae pretium visum est
coniuKctim copias ducere adversus Perpernam, qui
nou nisi cladibus iis inuotuerat. Unus Pompeius in
eum progressus est, eumque vicit. Ipse Perperna fuga
evasit, suos pariter metaens atque liostes. In fruticeto
iatens ab equitibus detectus, et captivus ad Pompeium
adductus est (1). Tum vero nova proditione saluton
petere studuit, et literas chartasque Sertorii Pompeio
obtulit, ex quibus, ut aiebat, patereut nomina eorum,
qui Ilomae Sertorio faverent. Pompeius autem iiteras
omnes sibi dari iussit, et statiin cremavit (2). Perper-
nam autem occidi iussit (3).

Alios efciam e coaiuratis necari iussit. Itaque necem
Sertorii praeclare ultus est. Qui fuga evaserunt, mox
a Mauretaniis interfecti sunt. Unus Aufidius, qui
solus superstes fuit, per aliquot adbuc annos vitarn
tristem et miseram egit (4).

Hic finis belli fuit. Metellus nihil amplius perfecisse
videtur. Pompeius provincias ordinavit. Multae urbes
portas ei aperuerunt, aliae armis captae sunt. Imprimis
mentione digna est obsessio Caîaguris. Cuius incolae
tamdiu urbem defendisse feruntur, ut, quum prorsus
nihil superesset, quo vesci possent, mulieres et
pueros mactareut. Tandem oppidum cepit atque delevit
Afi-anius. Clunia et üxama pariter deletae sunt (5).

(1)nbsp;Plut. Sert. 26, Pomp. 20. App. L IIS. Sali. 111. 5. liv.
Epit.nbsp;XCVI. Vell. H. 30. Front. II. 5. 32. Oros. I. 1.

(2)nbsp;Plut. 11. 11. App. 1. 1.

(3)nbsp;Plut,, App., Liv., Oros. 1. I.

(4)nbsp;Plut. Sert. 27.

(5)nbsp;Plor. m. 22. Val. Max. VII. C. Ext. 3. Oi\'og. V. 33,

Aïiiio 71 utsrque imperator Ilomam rediit, tropaeis in
Pyrenaeis positis, et curru triumphali in Ilrfaem invec-
tus est (1). Lege Cornelia Geliia Cornelii LentuU et
Gellii Poplicolae consulum, anno 72 ex sententia senatus
lata, sanctum est, ut, quibas Pompeius civitatem doua-nbsp;\'

verat, ii cives essent Romani (2).

Bellum Sertorianum per annos octo gestuui est, si
tempus computamus inde ab üïo anno, quo Sertorius,nbsp;\'

a Lusitanis dux creatus, ex Africa in Hispaniamnbsp;!

rediit (3). Flos iuventutis in bello periit, vectigalia vixnbsp;i

belli sumptus sustinere potuerunt, et ipsa Hispania
maxiinam partem vastata atque exhausta erat. Sic
acerbissima vulnera boe tempore acoepit res publica. In
Hispania bellum teterrimum, res saepius desperatae:nbsp;i

aliud bellum ex Oriente irnminens : Macedonia a barbarisnbsp;[

vastata: piratae oras maritimas depopulantes : dominbsp;i;

anaonae caritas, indeque turbae civiles — haec eratnbsp;j

conditio rei publicae.

Metellus primus (4) triumphavit, deinde Pompeius (5)
prid. Kai. lan. (6). Pompeius in tabulis suis oppida
DCCCLXXVI, ab Alpibus ad fines Hispaniae ulterioris

(1)nbsp;Plut. Pomp. 22. Cie. p. 1. Man. 21. Veil. II. 30. Plin. VII.
27. Flor. 111. 22. Eutr. VI. 5. Val. Max. Vlll. 15. S.

(2)nbsp;Cic. p. Balbo 8, Ik

(8) Sic. .ipp. I. 108, Eutr. \\ 1. 1. — Dcccm aimos habet Oros.
V. 23, i. e. ab anno, quo primura in His, aniam venit Sertorius.
Cf. Liv. Epit. XCVl. Verba Velloii (If, 90): „in tautum Sertorium
nrmis extulit [tlispania], ut per quinqweumtim diiudicari non potue-
rit, Hispanis Eomanisve plus esset roboris ut ex ipsis apparet, aunos
spectant 79—75.

(4)nbsp;Eutr. VI. 5 (4).

(5)nbsp;Plut. Pomp. 32. Cic. p. 1. Man. 21. Veil. 11. 30. Plor. 111.
22. Eutr. 1. L

(fl) V(;ll. 1. L

in ditionem redacta, adseripta habiiit (1). Hic annus
imprimis triumplialis fuit; nam etiam Crassus de bello
Spartacio ovatioaem egit (2), et M. Lucullus, vei
rectius M. Terentius Varro Liicullus (3), triumphavit
de popubs Tbracicis (4).

ÏII.

BKLLUM ADVERSUS CILICES GESTUM. BELLUM ILLYRICUM,
BELLUM MACEDONJCUM,

Vivo adbuc Sulla, varia consilia simul capta erant
adversus Sertorium, Tbraces et piratas. In prolegomenis
vidimus, quanta esset piratarum audacia atque potestas.
Itaque P. Servilius Vatia anno 78 in Ciliciam missus
est, ubi praecipua erat eorum sedes. Dolemus sane,
periisse Livii libros XC et XCIII ; nam hoc bellum
propter ingentes labores dignissimum videtur, quod
mebus cognoscatur. Cruenta pugna navali Cilicum
classera fregit Servilius (5); sed recte intellexit, se
nihil fecisse, nisi piratarum arces urbesque expugnaret.
Itaque exscensionem fecit, et varias Lvciae Ciliciaeque
uibes cepit atque delevit (6), inter quas Olympum (7),

(1)nbsp;PHn. VLI. -2.7.

(2)nbsp;Plut. Crass. 11. Cic. in Pis. 24. Plin. XV. 38. Geil. V. 6.

(3)nbsp;Licet a Varrone adoptatus esset, saepius tamen apud vetercs
nomen M. LnciiUm occurrit. Cf, huius Disput, pag. 11.

(4)nbsp;Cic. iu Pis. 19. Eutr. VL 10. M. Lucullum hoe anno rediisse,
apparet ex App. B. C. I. 120.

(5)nbsp;Plor. III. 6.

(6)nbsp;Liv. Epit. XCIII. Eutr. VI. 3. Oros. V. 23.

(7)nbsp;Cic. de 1, agr. 1. 2. Oros. 1. c.

sedem Zeuiceti archipiratae (1), ipsiusque urbes Corv-
cum (2) et Piiaselidern (3), porro AttaHam (4) aliasqJe.
Hic primus Romanorum exercitum per ïauri latera ia
Cdiciam vergentia duxit. Isaura oppugnavit et evertit,
Isaurosque devicit (5). Quis dubitat, quin iter iîlud
m regione moutuosa, deserta, sterili. Romanis ignota,

•nbsp;Onbsp;7

ingentes iabores, summa pericula, innumerabiies diiïicui-
tates attulerit? Piures praedones vivos eepit Servilius
quam ornnes antea (6), inter bos Nicouem, nobibssimam
piratam (7). Verum praeter fortitudinem Servilii summa
iaudatur eius integritas, quippe qui omnia signa et
ornamenta in belle capta accuratissime in uibulas
publicas perscribenda curaverlt, et quum magnam pecu-
niam iude redigere potuisset, statuent, nihil sibi licere,
quod non patrem suum, non avum Q. Metellum facientes
vidisset (8). Triumpbavit, et nomen meruit Isaurici (9).

Expeditio Servilii per triennium (10) gesta fuit ; inde
ab anno 78 usque ad annum 75 fere exactum. Locus
Ciceroais (11), quo Serviiius per quinquennium exer-
citui praefuisse dicitur, complectitur tempus inde ab
anno 79, quo provinciam sortitus est Serviiius, ad
annum 75, quo triumpbavit. Caesar in hoc bello sub

(1)nbsp;Strabo XIV. 5. (HI p. 325).

(2)nbsp;Strabo, Eutr., Oros. II. cc.

(3)nbsp;Strabo, Eutr., Oros. 11. cc. Cic. A\'err. 11. 4. 10.

(4)nbsp;Cic. de 1. agr. L 2, XL 19.

(5)nbsp;Liv. Epit. XCni. Strabo Xll. 6 et XIV. 3 (111 pp. 59et214).
Eutr., Oros. 11. 11.

(6)nbsp;Cic. Verr. 11. 5. 26.

(7)nbsp;Cio. Verr. IL 5. 30.

(8)nbsp;Cic. Verr. II. 1. 21, 3. 90.

(9)nbsp;Strabo, Eutr., Elor., Oros. 11. 11,

(10)nbsp;Eutr., Oros. 11. II.

(11)nbsp;Cic. Verr. 11. 3, 90.

eo meruit, sed brevi tempore, nam comperta Sullae
morte coufestim Romam rediit (1). IJnde apparet,
Serviiium ineaute a, 78, ante Sullae mortem, pro-
fectam esse.

Deinde in censum venit bellain Macedonicuni, de quo
pariter perpauca constant. Claudius Pulcher, anno 79
Servilii in consulatu collega, auno 77, compositis turbis
Aemilianis (2), in pro-vinciam abiit, et complura adversus
Thraces proelia gessit, sed morbo eorreptus in provincia
diem obiit (3). Successorem habuit C. Scribonium
Curionem (cos. 76;, qui se ad septentriones vertit,
Dardanos vicit et ad Dauubium penetravit. De rebus
hoc in bello gestis nildl notum est, nisi unam legionem
seditione m agitasse, et ignominiac causa, adenitis annis,
in conspectu ceteraram copiarum, stramenta secare et
fossas fecere coactam esse (4). Intra triennium Curio
belli fiaem fecit, et Romam reversus triumpbum de
Dardanis egit (5j.

Eodem tempore C. Cosconius, vir prsietorius, procon-
sulari potestate in lîiyricum missus est, ut -praedo-
nes expugnaret. Magiiam Daimatiae partem subegit,
Salonas cepit, et biennio post Roaiam rediit (6).

Qnamquam autem Servilius de Isauris, Curio de Dar-
danis triuaiphaverunt, et Cosconius quoque rem feliciter
gessit, cavendum tamen, ne de illis victoriis nimis
magnifice statuamus. Piratae enim non tantum non

(1)nbsp;Suet. Caes. 3.

(2)nbsp;Cf. supra p. 31.

(3)nbsp;Liv. Epit. XCI. Fhr. HI. 4. Eutr. VI. 2. Oros. V. 23.

(4)nbsp;Front. IV. 1. 43.

(.5) Liv. Epit. XCII. Eutr., Gros. 11. 11. cf. Sail, ÏI. 41.
(6) Eutr. VI, 4. ~ Cosconius praetor fuerat in belle Marsico,
teste App. B. C. I. 62.

fi

expugnati sunt, sed contra populari perrexerunt. Non
in una duabusve regionibus castigari debebant, sed per
totum mare Mediterraneum expugnari. Quod ad Mace-
doniam attinet, quam gentes cirCum Rbodopaeos montes
habitantes populabantur (1), fortasse a Pontico rege
incitatae, videtur Curio non in montes illos pene-
travisse (2), sed inga transgressus, quae liodie
dicuntur Ecrisu Dagh, ad alias gentes se convertit,
Moesiam habitantes. Verum neque eius provinciae
multxim profuit illa de Dardanis victoria, quum succes-
sor! M. Lucullo iterum bellum gerendum fuerit, neque
ex illis victoriis pendebat salus imperii Romani. Mace-
donia erat provincia imprimis triumphalis (3), cuius fines
quum ad septentriones vix definiti essent, gentesque
finitimae maximam partem latrones essent, quum porro
Romani totum orbem terrarum sibi subiicere studerent,
eorumque duces maximopere triumphum accipere cupe-
rent et imperatores salutari, itaque ab utraque parte
crebrae fierent excursiones, facile praetextus belli in-
veniri potuit.

Post Scribonium Curionem, M. Liicullus, a. 73, con-
sulatu nondum exacto, in Macedoniam abiit (4), quam
provinciam sortitus erat. Primus Romanorum bel-
lum intuUt Bessis (.5), quos ingenti proeho in Ilaemo
monte superavit, quorumque oppidum Uscudamam unius
diei spatio cepit; deinde ad Danubium penetravit (6),
et Moesos subegit (7). Hoc bellum summa crudelitate

(1)nbsp;Oros. 1. 1.

(2)nbsp;ld nt eredam, faciunt verba Flori : „tenebras saltuum eipavit.quot;

(3)nbsp;Cic. de prov. cons. 2.

(4)nbsp;Liv. Epit. XCVII. Eutr. VI. 7 (6). Oros. VL 3.

(5)nbsp;Eutr. VL 10 (8). Oros. 1. 1.

(6)nbsp;Eutr. 1. 1.

(7)nbsp;App. Illyr. .30.

gestum est ; igni ferroque saevitura. Barbavi ex hostium
caesoruin capitibus fecerunt pocu\'a ; contra Ilomani
captivos vel necarunt vel manibus abscissis vivere
iusserunt ,.superstites poenae suae,quot; ut dicit ï\'ïoms (1).
PoiTO in civitates ad Pontuui Euxinum sitas se convertit
Lucullus, quarum complures cepit, Calatin, Partbenopo-
lin, Tomos, alias (2). Neque igitur Graecis pepercit, et
Apolloniae ingeuti Apollinis statua potitus est, quam
postea posuit in Capitolio (3). Sic Macedonian! et
Tbraciam percurrens, triumpbum consecutus est (4),

IV.

BEIJ.IJM ilITHRIDATICTJM,

usque ad cxcrcitus regii ad Cyzicum interitum. — Antonii in
Cretas expeditio.

Bellum maioris momenti anno 74 in Oriente exarsit.
Legati Mitbridatis, quum re infecta in patriam redierant (5),
rcgem certiorem fecerunt, quo loco essent res R-omano-
rum : tuvbas Lepidi rei pubbcae imminere, bella geri in
Macedonia atque Cibcia, praesertim in Hispania, et
baud facile Romanos illis temporibus novum bellum, nedum
orientale, esse decreturos. Neque ingratum Mitbri-
dati accidere potuit, pacis conditiones non esse sanci-
tas, quippe quod opportunitatem ipsi praeberet classem
et exercitum parandi. Statim e rerum conditione profi-

(1)nbsp;Plor. 111. 4.

(2)nbsp;Eutr. 1. 1.

(3)nbsp;Plia. IV. 27, XXXIV. 18. App. I. c.

(4)nbsp;Eutr. 1. I. cf. Cic. in Pis. 19. Plin. XXXIV. 18.
(o) Cf. supra p. 20,

cere coepit. Dum omnia parat, Tigrani suadet, ut
incurrat in Cappadociam. De Tigrane nulla mentio in
pacto facta fuisse videtur. Hie igitur, nullius foederis
vinculo impeditus, Cappadocia potitur, et, exemplum
secutus multorum victomm Asiaticorum, trecenta mülia
incolarum in Armeniam transfert, et novam iis assignat,
quam condiderat, urbem, nomine Tigranocertam (1).
Mirum videtur, senatum boc facile passum esse. Nam
licet Tigranem Cappadociae regem minim.e agnosceret,
tamen regionem illarn, in ditionem Armeniae redactam,
ei non eripiebat. De Syria idem valet. Copiae Arme-
nicae oras tenebant Syriae Ciliciacque. Quod Roma
socios regi Armenico relinquebat, non amorem pacis
ostendit, sed debilitatem. Nam facile perspici poterat,
novum instare bellum Asiaticum. Ut enim olim Carthago
cum Roma simul exstare nequivit, sic in Asia iaxta
provinciam Romanain regnum Asiaticum exstare non
poterat, et necesse erat, ut serius ocius bellum ad
inteirnecionem gereretur. Dam tamen Roma haesitabat,
Mitbridates et Tigranes imperia firmabant.

Ceterum non erat, cur Tigranes bellum cuperet;
quiescentibus enim Romanis, eo facilius Asia impune
potiri poterat. Ipse Mitbridates nullo modo foedus inter
se et Suîlaai initum violabat. Regni fines profere-
bat, sed ad Fontum Euxinum, Colcbidem, Iberiam; non
vero aggrediebatur socios Romanorum. Bellum nondum
optabat, sed nibilominus omnia seduîo parabat, et vero
operam dedit foederi cum Sertorio feriendo (2). Videbat
bellum instare, quod tamen commovere nolebat, nisi
omnia parata haberet.

(1)nbsp;Strabo XII. â (III. p. 11). App, B. M. 67. Plut. Inc.
26 cf. 21.

(2)nbsp;Vid. supra p. 69,

Quam parum llomani hoc tempore rebus Orientalibus
se interius implicari cuperent, eiiicitur ex rebus Aegyp-
tiacis et Cyrenaïcls. Coisilia Ronianorum politica in
bisce paullo obscuriora sunt (1). Cur senatus parum
alacritatis probavit? Nuni eum latuit rerum conditio?
Sed iam anno 77 L. Marcius Philippus dixerat,
Mithridatem diem bello circuraspicere (2). Apud
veteres nullam causam reperimus ; igitur ex ipsis rebus
causam coniicere debemus.

ïterandum videtur, quod iam supra diximus : conten-
tionem sequitur remissio. Res publica bello Marsico et
bellis civilibus adeo erat defiitigata, ut a novis beilis
abhorreret. Et tamen adhuc bellis premebatur, imprimis
hello Hispaaiensi, cui qualis quandoque liais foret,
annis 76 et 75 nondum praevideri poterat. Ipsa Italia
premebatur annonae caritate, in Macedonia exercitus
alendus erat, in praedones expeditio paranda. Denuo
largitiones fi\'umenti vexabant aerarium, uti etiam
emtiones extraordinariae in Sicilia factae. Vectigalia
magna pro parte deerant, et sumptus valde auge-
bantur. Bellum Orientale, si commoveretur, grave
fore, id omni dubio maius erat. Hinc non miramur,
senatum, quamdiu posset, tale bellum differre studuisse.
Praeterea verendum erat, ne Pompeius, si aliquando
ex Hispania rediret, imperio belli orientalis potiretur.
Nullus senatui praesto erat, vir ea auctoritate conspicuus,
ut ad bellum Mithridaticimi gerendum idoneus videri
posset. Metellus in Hispania erat, neque amplius is
poterat videri, qui Mithridati par esset. Lucullus, qui
unus praeter Pompeium aptus videbatur, quia Sulla
duce in primo bello Mithridatico quaesturam gesserat,

(1)nbsp;Cf. supra p, 21.

(2)nbsp;Sali. T. 51. S,

nondum consul erat creatus. Quum igitur ab altera
parte imraineret crescens Pompeii potentia, ab altera
parte liostis llomanorum acerrimus, s})onte intelligimus,
senatum, graves dubitandi causas secmn volventem,
spem in tempore posuisse, quod saiutem fortasse afferret.

Idem fere, me iudice, valet de rebus Aegyptiacis.
Aegyptus ita sita erat, tanta classe tantisque opibus
gaudebat, ut, qui ibi imperium gereret, si vir strenuus
esset, e senatu fere non penderet. Quem autem in
Aegyptum mitteret? Et Pompeius, si aliquando rediret,
nonne Aegyptum sibi postulare posset? Sic praestare
visum est, res Aegyptiacas adbuc mittere.

Optimatium factio in summum discrimen adducta erat.
Nam regiminis forma vi instituta erat, non ex indole
popuîi })rofecta, neque igitur factio illa locum, quem
tenebat, servare poterat. Tinn, ut iudicavi, timebat
Pompeium, cui se imparem esse iam animadverterat.
Spes eins tantum posita erat iu quiete, dum res
manerent, quales in pracsenti erant. Quare optimates
baesitare erat necesse, ne ipsi motus concitarent, qui
sibi interitum afferre, quo)umque initia facilius quam
finis computari possent. Eorimi imprimis intererat,
tamdiu saltern diem difTerre, donec L. Lucidlus consu-
latum urereret.

O

Verum, ut saepius fit, instante bello ab utraque parte
proviso, quod tamen neutra adbuc decernere cupit,
sulùto bf-Iluni pxarsit, opportunitate non inopinata
quideui, sed eo tempore fortasse nondum exspectata.
Nicomüdes, rex liithyniae, diem obiit, et testamento
populum Romanutn regni lieredem scripserat (1). Sic,
ineuute anno 7-1 (2), Mithridates viciims Romauorum
factus est. Tempus opportunum videbatur ; praesta-

(1)nbsp;Ap[). B. M. 71, B. C. I. 111, EiUr. VI, 6.

(2)nbsp;App. B, C. 1. 1. Eutr. J. 1,

bat, ipsum indicere bellum, quam ab boste indictum
exspectare. Itaque Mitbridates a. 74 bellum incepit.

Sed antequam exercitus in Orientem parari posset,
Pompeio auxiba decernenda erant, non quo citius bellum
Hispaniense componeret, sed ne rediret, et belb Asiatici
imperium, quod cupiebat Lucullus, ipse postularet.
Bellum Mitbridaticum Lucullo mandatum est, Cottae
autem classis, et censuit etiam senatus, adversus
praedones omnium marium btorumque imperium uni viro
esse deferendurn. Hoc M. Antonius praetor Cetbegi
et Cottae auctoritate nactus est (1). LucuUus et
Cotta ante finem consulatus in provinciam abierunt (2j
Lucullus unam tantum legionem ex Italia deduxit,
cui adiecit duas legiones Fimbrianas (3), quae post
mortem Fimbriae Valerium Flaccum ducem elege-
rant (4), duasque abas, ita ut praeesset triginta
milbbus peditum, et equitibus mille et sexcen-
tis (5). Copiae illae Asiaticae laborabant mollitia et
disciplinae remissione. Fimbrianos Plutarcbus dicit
ciiid^siç jW£v àvipMTTOV!; KXt TTXpxvS/yiovi;, (/.xxtf^ovq ^s acù
rÀii,«svÂç ßsr six.7T£ifia.!; 7ro\\é{xo-j. Ceterae legiones ad
bbidinem suam bellum gerere solebant. Brevi tamen
tempore Lucullus discipbnam restituit (6), sed amorem
militum consequi non potuit.

Mitbridates multo maiorem exercitum coutraxerat, mul-
toque melius instructum quam in primo adversus Romanos
bello. Omni vauo spleudore remoto, milites suos non
urrnavit armis auro et arigt;-euto oruatis, sedgludhs clypeisque

(1)nbsp;Cf, supra p, 41.

(2)nbsp;Liv. Epit. XCIII et XCIV. Eutr. Tl. 6. (5).

(3)nbsp;App. B, M. 72,

(4)nbsp;Plut. Luc. 7.

(5)nbsp;App. 1. 1.
(0) Plut. 1. 1.

Romanis ; classis non amplius onusta fuit splendida
supellectile ornamentisque, sed armis instructa atque
teîis (I); in variis loeis maritimis res ingentia condidit
horrea (2). Exercitus eius, teste Plutarcîio (3), constabat
centum et viginti millibus pediturn, sedecim equitum,
et centum curribus quadrigarum falcatis, quamquam
alii (4) maiorem numerum afferunt.

Decreto belio, Mitbridates statim in Bitlij\'niam irru-
pit. Gratus erat incolis, quibus baud minus quam toti
provinciae Asiae Romani erant invisi. Publicani enim,
Asiam vexabant (ô), et viginti millia taientorum, quibus
Sulla Asiam mulctaverat, iam incredibili modo cre-
V erant.

A Bitbyniis igitur benevole acceptus, Mitbridates
fibum quemdam Nicomedis notbum regni berelem
produxisse videtur (6). luterea classis regia, duce Aris-
tonico (7), Heracleam aggressa, urbem quidem non
cepit, sed eam tamen, nonnullis e nobilissimis civibus
ab Aristonico captis, cum ipso foedus inire coëgit (8).

Dum Lucullus disciplinae restiluendae animisque Asia-
norum, quantum poterat, placandis operam dabat, et
hac de causa adbuc in provincia commorabatur, Cotta
tempus opportunnm sibi putavit, ut cum regiis copiis

(1)nbsp;Plut. 1, I.

(2)nbsp;App. B. M. 69.

(3)nbsp;Plut. 1. 1.

(.4) Strabo XII. 8 (III. p. 70). Memn. Fragra. 37. App. 1. 1.

(5)nbsp;Plut. 1. 1.

(6)nbsp;Sail. IV. 19. 9. Cff. Kritz ad li. 1. et ad II. 57, Orell. Ononi,
Tull. II. 421 a,, Drum. IV. 128.

(7)nbsp;Plut. Luc. 11. Memnon 38 et 40 seribit ÂrcMaum, class!
pi\'aefectuîD.

(8)nbsp;Memn. 38.

congrederetur. Et quum muîti nuntiarent, Lucullum
iter iam suscepisse, Cotta, proelium exoptans, ne vic-
toriae particeps collega fier et (i), apud Chalcedonem
maaum conseruit (2). Nudum classis praefectum miserai,
qui partem plaaitiei ad urbem sitae occuparet ; hic
vero a Mitbridate depulsus cam suis ad urbem con-nbsp;|

fugit, hoste persequeate. Quum igitur fugitivi summa
perturbatione in portas irruerent, portarum custodes,
ne victores simul cum victis intrarent, eas clauserunt.
Nudus et pauci alii duces fuuibus sursum in moenia
tracti mortem effugerunt ; ceteri ante muros vel inter-
fecti vel capti sunt. Mithridates, ex hoe rerum eventu
proficiens, eodem die impetum fecit ia portum,
perrupta catena, qua clausus erat, circiter sexaginta
naves cepit (3), et Romanos in urbe inclusos obsedit (4).
A Mithridatis parte perpauci caesi erant (5)j Romani
vero tria (6) vel quatuor (7) millia et totam classem (8)
amiserant, et ah uno Lucullo salutem sperare potcrant.
Hic, quum iam ad Sangarium, Galatiae et Bithyniae
Üumea, pervenisset (9), Cottae cladis certior factus,
statim huic opitulari decrevit. Erant in exercitu, qui,
aegre ferentes Cottae immodicam gloriae cupidinem,
Lucullum monerent, ut potius Pontum ingredere-
tur. Archelaus, qui in primo bello exercitui regio

(1)nbsp;Plut. Luc. S.

(2)nbsp;Plut. L 1. App, 7L Mcmu. .^a. Uv. Epit. XCUI.

(3)nbsp;App. L L

(4)nbsp;Plut., App., Memn. 11. 11.

(5)nbsp;App. 1. 1. tradit 20 es Bastaniis; Memn. 1. 1. universe 730.

(6)nbsp;App. 1. I.

(7)nbsp;Flat. L 1. - Memn. 1. 1. memorat 17800 Eomanos turn
caesos, turn captos,

(8)nbsp;App. memorat 64 naves; Plut. 60.

(9)nbsp;Memn. 1. ),

praefuerat, sed postea, a rege proditionis insimulatus, ad
Romanos profugerat, facilem victoriam Lucullo praedixit,
rege absente. Verum bic respondit, se baud ignaviorem
venatoribus esse, non vacua lustra, sed feras quaeren-
tibus, et copias adversus regem dusit (1). In itinere
apud Otryas in Pbrygia ei obviam lit pars copiarum
bostilium, duce Mario sive Vario (2) illo, quem Sertorius
iu Asiam miserat. Quum in eo essent, ut manum
consererent, prodigium aërium eos a pugna abstinuit.
Neque Lucullus proebum optabat; consilium beib iam
inierat, censebatque tantum exercitum, quantum regis
esset, fame- citius quam armis oppressum iri, neque
ullius bominis tbesauros ad bas copias diu alendas
sufbcere. Idcirco, proelio vitato, regiis castris Romana
opposuit, et quum captivos fecisset nonnullos, unum
liorum interrogavit, quot babuisset contubernales, deinde
quantam alimenti copiam in coutubernio rebquisset.
Ex buius dictis, quae alter et tertius e captivis con-
firmarunt, Lucullus efiecit, bostibus trium modo vel
quatuor dierum alimenta superesse. Itaque, idonea
frumenti copia collecta, desidiam servavit, et regium
quoque exercitum ad desidiam coëgit (3).

Et mox quidem Jiiitbridates, ut Lucullus recte prae-
viderat, abum locum petere debuit. Ineuute nocte, ut
Lucullum iter lateret, castra movit, et, ad solis occa-
sum se convertens, mane prope Cyzicum adveniL (4),
incolis minime opinautibus (5), et, occupatis pontibus
duobus, qui insulam eiusdem nomïnis, in qua urbs sita

(1)nbsp;Plut. Luc. 8.

(2)nbsp;Cf. supra p, 70.

(3)nbsp;Plat. Luc. 1. 1.

(4)nbsp;Plut. Luc. 9.

(5)nbsp;Strabü XIL 8. (III. p. 70). Plut. i. 1.

erat, continenti iungebant (1), Cyzicum obsidere coepit (2j.
Lucullus autem, eum secutus, baud procul a litore
cousedit, eo consilio, ut iterum regem, fiumeutatione
impedita, fame pelleret, itaque urbem, fidelissimam
llomanorum sociam, quae in pugna ad Cbalcedonem
decem naves et tria miliia militum ami s erat, ab obsi-
dione liberaret. Adventus eius Cyzicenos iatebat: nibilo-
minus, quum subito réglas cater vas in continenti con-
spicerent, et regiam classem a mari sibi imminentem,
Pisistrato duce, oppidum strenue defendere decreverunt.
Castra Romana procul adspicere poterant, sed regii
milites eos decipiebant et, copias Luculli obsessis manu
ostendentes, Illumne, aiebant, videtis exercitum? Ecce
copiae Armenicae, a Tigrane in auxilium Mithridatis
missae. — Quum animadverteret rex, non facilem fore
victoriam, oppidum enixe aggressus est (3). Haec
autem Cyzici obsessio dignissima est, quae paullo fusius
enarretur.

Urbe terra marique clausa, Mithridates Isthmum,
qui poutibus Asiae iunctus est, duplici muro vallavit,
et ipsum Cyzicum a terra fossa circumdedit. Deinde
apparatus et machinas confici iussit, turres atque arietes.
Praeter alia turrim exstruxit centum cubitos altam, ex
qua altera surgebat turris, catapultis nmnita, unde
lapides et tela in urbem coniieerentur. A mari duae
quinqueremes iunctae aliam turrim continebant, unde
pons in moenia demitti poterat (41 His omnibus
paratis, rex tria inillia civium, quos in classe ex
clade Cottae captivos habebat, navibus ad urbem

(1)nbsp;Strabo 1. 1.

(2)nbsp;Strabo et Plut. 11. II. App. 72.

(3)nbsp;Plut. 1. 1.

(4)nbsp;App. 73. Sali. III. 21.

adduci iussit, qui, manus ad murorum defensores ten-
dentes, ab iis preearentur, ut urbis deditione ipsos a
morte bberarent; sed Pisistratus iis respondit, ipsos,
quum captivi essent, forti animo sortem ferre debere (1).

Interea Lucullus collem quemdam occuparo studebat,
unde facile commeatus frumenti impedire posset. Sed per
fauces tantum aditus ad collem Romanis patebat,
et has quidem strenue custodiri iusserat Mitbridates, e
consilio Tasibs ceterorumque ducum. Sed L. Magius,
idem ille, qui cum L. Fannio foederis Sertorium inter
et regem iiiiti auctor fuerat (2), per nuntios cum
Lucullo agere coeperat, ut in patriam reditum sibi
pararet (3), et regi suasit, ut fauces sine custodia relin-
queret, praetendens, legiones duas Fimbrianas, oppor-
tunitate data, a Lucullo defecturas esse. Cui scrmoni eo
facilius fidem babuit Mitbridates, quoniam Fimbriani ilii
milites partes secuti eerant Marianae factionis, pariter
ac Sertorius, quocum pactum inierat. Sic a faucibus
custodiendis abstinuit, et Romanorum per illas iter baud
impediens, eos, ubicumque vellent, considéré sivit (4).
Castra Lucullea in conspectu urbis erant, sed tamen
adeo remota, ut oppidani signa Romana agnoscere non
possent. Plurimum Luculii intererat, cives adventus sui
certiores facere, cumque iis consilia sua communicare, ut
eo usque perseverarent, donee, frumentatione impedita,
alimentorum inopia a Cjzici moenibus regem propulisset.
Paullo quidem ante Arcnelaus per Demonacem quemdam
praesentiam Luculli oppidanis nuntiaverat. Sed hi insidias

(1)nbsp;App. 73. IVont. ÎV. 5. 21.

(2)nbsp;Cf. supra p. 69.

(8) App. 73: àv}(ifyi!^évùu roü Tsprmptov. Sed Sertorius aoa ante
annum 12 interfectus est.
(4) App. 1. 1.

metuentes, ei non crediderurit. Et re vera difficile iis
ad intelligendum erat, nisi Luculli consiliorum certiorés
facti essent, cur liic auxilio ipsis non veniret. Num illae
copiae, iparum procul castra conspiciebant, si Romanae
essent, desides in m.oate considèrent? Mox vero Lucullus
militem quemdam nandi et nauticae artis peritum, insi-
dentem duobas inüatis u trib us literas iiisutas ïiabentibus,
nando mare traiicere iussit (1). Qui quum feliciter in
oppidum pervenisset, cives animis refectis eo fortius régi
restiterunt. Mox Lucullus nocte alios nuntios misit ope
scapbas, quam e lacu Dascylitidi plaustro ad mare
portandam curaverat (2). Ulo Ms iatento et castra sua
optime munieiite (3), Mitliridates impetum in Cyzicmn
facit. Verum Cyziceni praeclara fortitudine pro aris et
focis certaverunt. Quuta tarris navalis ad moenia
accessisset, et pons demissus esset, magnus terror
Cyziceais iniectus est; ubi vero quatuor tantum milites
e turri egredientes viderant, igaem et picem in naves
iniecerunt, ita ut illae proras vertere et a proelio desis-
tere deberent. Terra quoque summa contentione dimica-
tum est. Dam Mithridates omnibus, quas paraverat,
machinis muros diruere conatur, incolae lapides in
testudines coniicere, laqueis hamisque vim arietum
imminuere, lanarum sarcinis muros tegere, et tecta
domorum protegere velis vestibusque, quas aqua et
aceto assidue madefaciunt, ne a malleolis inflammentur,
saxa ingeatia a moenibus in hostium capita deiicere
et orbes axe iunctos, unde in modum ericü mihtaris veruta
eminent binum pedum (4). Adeo acres tarnen fuerunt

(1)nbsp;Front. III. 13. 6. Cf. Sali. III. 20.

(2)nbsp;Plut. 1. 1.

(3)nbsp;Hue enim cum Kritzio refero Sail. III. 18.

(4)nbsp;App. 74, Sail. HI. 22 et 23 ibique Kritz de loci lectione.

liostium impetus, ut sub noctera pars muri incensa
procideret. Verum ipsae flammae impediverunt, quomi-
nus bostes in urbem irruerent, et noctu incolae,
quantum poterant, murum refecerunt (1). Tum, ante-
quam Älitbridates, macbinis refectis, denuo impetum
pericbtari posset, procella exorta est vebementissima,
quae brevi machinas regias diruit, et ingentem illam
turrim quassatam pervertit (2). Ilanc procellam incolae
tribuerunt irae Proserpinae, cui oppidum sacrum erat (3),
et auxibo Minervae (4). Accesserunt prodigia com-
plura (5), quae Cyzicenorum fortitudinem adeo auxerunt,
ut defensioni maximam operam navare pergerent.

Quamquam regius exercitus fame premebatur, Mitbri-
dates tamen ab incepto desistere noluit, quippe qui
novos commeatus maritimos exspectaret. Partem tamen
copiarum, maxime equitatum, inopiae leniendae causa,
in Bitbyniam remisit. Quod quidem animadvertens
Lucullus, statim media nocte ad castra festinavit,
et mane cum decem cobortibus et equitatu bostes
secutus, bcet biems esset et dies nivosus, multique in
itinere prae frigore et itineris celeritate succumberent,
copiis regiis ad ilbyudacum ßumeu in finibus Bitbyniae
adeo inopinato supervenit, ut nullae fere in Bitbyniam
pervenirent, et Ilomani cum quindecim millibus capti-
vorum, praeter sexies mille equos et ingeutem iumentorum
numerum, in conspectu hostium Cyzicum oppugnantium
ad castra redirent (6).

(1)nbsp;App. 74. cf. Sali. III. 26.

(2)nbsp;Plut, Luc. 10. App. 1. 1, cf. Sali. IIL 24—26.

(3)nbsp;Plut. 1. 1, App. 75.

(4)nbsp;Plut. 1. 1.

(5)nbsp;Plut., App. 11. 11.

(6)nbsp;Plut. Luc. 11. App. 75. Meran. 40.

95

Quo tempore haec ad Cy?;icum agebantur, Eumachns,
unus e Mithridatis ducibus, in Phrygiam incurrit, procul
dubio speraas fore, ut Lucullus vires divideret.
Verum hic in aciem non protliit, licet Eumachus
Pisidas, Isauros, Cilices subigeret, qui tamen a Deiotaro,
Galatiae tetrarcha et socio populi llomarii, magna clade
affectus et pulsus est (1). Tandem, quum fames, frigus,
morbi copias delerent, et hiems commeatus quoque
maritimos impedire inciperet, quumque Cyziceni, erup-
tione facta, novos regis apparatus vallumque delevis-
sent (2), Mithridates cum parte copiarum noctu navibus
efFugit (3). Triginta millia militum regis, Ilermaeo et
Vario ducibus ad solis occasum iter flectentia, Lucullus
ad Aesepum flumen (4) assecutus vehementer laceravit.
Altero proelio commisso ad Granicum, reliquiae Lampsa-
cum confugeruut (5). Ubi quum Lucullus eos obsideret,
rex, qui Parium appulerat, naves Lampsacum misit, quae
copias et Lampsacenos, si non omnes, saltern ditissimos,
reciperent (6). Eodem fere tempore Aristonicus a Lu-
cullo captus est. Quum enim legionarios Fimbrianos aiiro
corrumpere studeret, hi, ei se favere simulantes, tum
pecunia, tnm etiam ipso Aristornco potiti sunt (7). Omnia
regi adversa fuerunt. Classe quinquaginta navium, ducibus
Vario, Alexandro Paphlagone et Dionysio eunucho, in Pro-
pontide relicta, ceteris navibus Nicomediam petere voluit.
Sed procellis multae utriusque classis naves interierunt.

(1)nbsp;App. 1. i.

(2)nbsp;App. 76. Plut., Memrt. 11. 11. Sail. III. 28 et 29, eff. Liv.
Epit. XCV, Veil. IT. ,S3, Plor. HI. 5, Eutr. VI. 6 (5), Oros, VI. 2.

(3)nbsp;App. LI.

(4)nbsp;App., Memn,, Flor. 11. II.

(5)nbsp;Plut. Luc. 11. Flor. I. 1.

(6)nbsp;App. 1. I.

(7)nbsp;Plut. 1. 1.

Lucullus interea Cyzicum adiit, ubi in honorem eius festa,
Lucullea dicta, instituta sunt, quae Appiani tempore
adbuc celebrari solebant (1). Obsessio Cyzici incidit in
hiemem anuorum 74 et 73. Fugato rege, Lucullus in
ipsum Pon tum bellum transferre studuit.

Quid interea fecerat M. Antonius, cui oras mariti-
mas tum Itaiiae tum provinciaram mandatas fuisse supra
vidimus (2)? Exspectares, eum ingenti ilia potestate
usum. esse ad piratas, socios illos Mitbridatis, expugnan-
dos, certe eum operam dedisse, ne Asiae. Htora, dum
Lucullus bellum gerebat, ab ils infestareatur. Verum
potestate sua non tam adversus praedones usus est, quam
in provinciis diripiendis (3). Attaraen, quum semper
deses manere non posset, Cretensibus bellem intuHt, qui
piratas in portus receperant, et Poatico regi favebant.
Tanta spe fiduciaque victoriae insulam aggressus est, ut plu-
res catenas, quam arma in navibus secum duxisse üicatar (4).
Sed plerasque naves iatercepere Cretenses, captivos de
velis ac funibas navium suspenderunt, et naves devictas
triumpbo in portum duxerunt (5). Ipse Antonius, turpi
pace inita, antequam in Italiam rediisset, prae dolore et
dedecore a. 71 mortuus est (6). Per irrisionem nomen
Cretici obtinuit (7). Sic expeditio illa irrita evasit, et
ludibrio atque dedecori fait nomini Romano, donec
Metellus, a. 69 consul, Cretam .Romanis vindicavit, et
Pompeius a. 67 praedones uno fere ictu a marib^^s pepulit.

(1)nbsp;App. 1. l.

(2)nbsp;V. 41.

(3)nbsp;Cie. VeiT. II. 2. 8. Psenâo-Ascon, ad h. I. et ad I. 23.

(4)nbsp;Flor. III. 7.

(5)nbsp;Flor, et Pseudo-Asc. 11. 11.

(6)nbsp;Liv, Epit. XCVII. Pseudo-Asc. 11. IL

(7)nbsp;Plut. AntoQ. 1. App. Cret. 6.

97
V.

BELLUM MITHRIDATICUM,
ab exercitus regii ad Cyziouni interitu ad a. 71 exitura.

Anteaquam Lucullus in Pontum tendere posset,
classis ipsi paranda erat, ut regiam classem a mari
pelleret, neque rex, dura Eomani in ipso Ponto bellum
gererent, in Ilellespoati et Propontidis oras rursus
traiiceret. Cotta enim classem maxima pro parte apud
Cbalcedonem amiserat, et, etiamsi integram adbuc
babuisset, haec tamen parum profuisset Lucullo, quum
Cotta, quamdiu in Asia degit, semper sua ipsius consiba
secutus esse videatur. Lucullus igitur Cyzico ad Hel~
lespontum profectus, statim classi sibi parandae operam
dedit. Qua in re tanta bberalitate tota Asia optatis
eius annuit, ut senatui, qui tria millia talentorum ei
concesserat, responderet, se sine impensis aerarii, ope
sociorum, bellum esse gesturum (1). Et mox nomen eius
mari quoque barbaros terruit. Primum prope oram
Mysiae classe tredecim navium quinqueremiurn potitus
est, caeso harum duce Isidore (2). Deinde classera a
rege rebctam apud Lemnum insulam aggressus, eam cepit,
neque ulla fere barbaris fuit fagae.opportun!tas. Quum
enim illi, adventante Lucullo, nollent ancoras solvere, sed
e litore naves acriter defenderent, ipse partem navium
insulam flectere iussit, unde, exscensione facta, Romani
a tergo bostibus supervenerunt. Duces vivi capti sunt,
quorum Dionysius, ne triumpbum ornaret Luculb,
veneno se ipse interfecit, Varius autem suppbcio multa-
tus est (3). Hisce febeiter peractis, Lucullus bteris

(1)nbsp;Plut. Luc. 13.

(2)nbsp;riut. Luc. 12, Aptgt;. B. M. 77. Memn. 42.

(3)nbsp;Plut. App. 11. ]1.

laureatis senatui populoque Romano victorias suas nun-
tiavit (]), et iter in Bithyniam vertit.

Vocoaium Barham et Valerium Triarium legatos
miserat, qui regem persequerentur, quorum Barbas
Bosporum ïhi-acicum custodire debebat, ne regia classis
e Fropontide egredi posset. Ille vero, in Samothrace
commoratus, ut mysteriis initiaretur, regem a Ponto Euxino
non interclusit (2). Triarius Apameam cepit, magna
civium caede facta ; Prusiade et Nicaea Barbas potitus
est (3). Mithridates, licet Romana classis eum assecuta
non sit, gravia tamen mala passus est. Navibus
enim vehement! proceiia tractis disiectisque, ipse parva
quadam praedatoria na vi Heracleam Ponticam appulit,
navibus fere sexaginta et decies mille militibus amis-
sis (4), „plane quasi Lucullus,quot; ait Florus (5), „quodam
cum fluctibus procellisque commercio, debellandum
tradidisse regem ventis videretur.quot; Auro blandisque
promissis rex effecit, ut Lamachus, princeps Heracleae
magistratus, portam dam incoKs ipsi aperiret. Quum
paullatim aliae quoque naves e calamitate superstites
Heracleam appulisseut, quatuor millibus duce Connaco-
rice in urbe relictis (6), rex cum reliquiis classis Ami-
sum, oppidum Pontic! regni, petiit (7). Quo quum
venerat, animum non despondit, sed statim ad Tigranem
misit et ad Macharem, filium suum, quem regionum
ad Bosporum Cimmerium sitarum satrapen coustituerat,

(1)nbsp;Plat. App. 11. 11.

(2)nbsp;Plut. Luc. 13.

(3)nbsp;App. I. 1. Memn. 41.

(4)nbsp;Plut. 1. 1. App, 78. Memn. 42. Plor. III. 5. Oros. VI,
Appianus narrat regem appulisse Sinojten, Plut, et Memn. Heracleam.

(5)nbsp;Flor. 1. 1.

(6)nbsp;Memn. 1. 1.

(7)nbsp;App, Memn, 11. 11,

ab utroqufî anxilia pet.ens. Tum etiam Diociem cum
multa pecunia multisque donis in Scythiam misit, qui
deîectum haberet; sed hic ad Luculium transfugit (1).
Quo tempore Cotta Heracleam clatisit atque oppugnare
coepit, et Triarius Hellespontum custodire debebat, ue
regiae naves ex Creta vel Hispania redeuntes Pontum
peterent, Lucullus regem persequi statuit (2). Initio,
quum per regiones bello devastatas iter duceret, triginta
millia Galatarum, trumento humeris imposito, exercitum
sequebantur (3). Deinde vero, quum propius ad Pontura
accederet, omnium rerum Lucullo copia fuit (4). Ipsum
Pontum ingressus, Lucui\'ius simul Amisum et Eupatoriam
aîioque exercitu Tbemiscyram oppugnavit. Incolae iiarum
urbium strenue eas defenderunt ; sie ad Theniiscyram
saepius in cuuiculis dimicatum est, et oppidani, factis
superne foraminibus, ursos aliasque feras et examina
apum demisisse feruntur, ut operarios inde pellereut (5).
A Lucullo autem remissius res gestae sunt, adeo ut
milites eum dicerent omnia oppida simul aggredi, nullam
vero vi capere; quererentur autem, se per tantum
temporis spatiura tulisse belli labores, nec tamen unius
oppidi praedam babuisse. Et ille quidem, initio nulla
lalium sermonum ratione habita, quum tamen alii quoque
ipsius segnitiem accusareiit, respondit, se non oppidis
potiri velle, verum id agere, ut regem ad pugnam
alliceret, et huic tempus esset ad vires reficiendas: se
enim, quum in itinere regem assequi non potuisset,
magis optare, ut ille viribus refectis oppida ista ab obses-

\'•!) App. I. 1. Menm. L i. ei 48.
Memn. 48.

(3)nbsp;Plut. Luc. 14.

(4)nbsp;App., Pint. 11. !L

(5)nbsp;App, 1. 1.

sione liberandi causa aecederet, quam ut, nimis a se
pressus, ad Tigranem aufugeret, et fortasse cum toto
Armeniorum exercitu rediret (1)- Sed spes Lucullum
fefelbt. Mitbridates Cabiris bibema posuerat, unde
saepius arma, frumentum, milites in urbes oppugnatas
misit, sed in campum non prodiit. Refecto exercitu,
vere anni 72 quadraginta millibus peditum et quatuor
equitum praeerat (2).

Tandem Lucullus, cuius copiae banc quoque
hiemem in castris egerant, intelligens consilia sua
irrita fore, ipse regia castra petere statuit. Murena,
filio Murenae iUius, qui Sulla imperatore in Asia
meruerat, cum duabus legionibus ad Amisum relicto (3),
cum ceteris copiis ad Cabira iter convertit. Nibil aliud
exspectaverat Mitbridates. Itaque in montibus, quos
Lucullus traiicere debebat, stationes disposuerat, quae
facibus Romanorum adventum significarent. Verum
Phoenix, regia Stirpe ortus, qui stationibus ilHs prae-
fectus erat, ad Lucullum transfugit ; prius tamen,
dubius, ut videtur, baerens, num regem proderet, signa
dederat (4). Quum vero Lucullus fauces transgressus e
proelio equestri inferior decessisset, Romani in montes
recesserunt (.5). Llinc ille propter equitatus regii praes-
tantiam in planum redire nolebat, neque tamen bostem
loco movere potuit, donec forte in Graecum quemdam,
Artemidorurn, incidit, viarum gnarum, qui per semitas et
invia loca Romanos nocturno itinere in locum tutuni

(1)nbsp;Pint. 1. 1.

(2)nbsp;App. 1. 1. Memn. 1. 1., qui 8000 equitum memorat.

(8) Plut. Luc. 15. Phlegon apud Phot, in Müll, fragm. Hist. Gr.
III. 606.

(4)nbsp;App. 79.

(5)nbsp;Plut. App. 11. Il,

duxit, supra regia castra situm (1). Conditio tamen
utriusque exercitus ea erat, ut neque rex neque Lucullus
manum conserere in animo liaberet. Lucullus autem
frumentum e Cappadocia aceipere debebat, quia regio
montuosa et steribs erat. Itaque Mitbridates commea-
tus intercipi iussit, sperans fore, ut idem Lucullo
eveniret, quod sibi evenerat ad Cyzicum (2).

Interea vix sicam effugit Lucullus. Quum enim iam
complures, ut Diodes et Phoenix, a rege defecissent, et
grato auimo excepti essent, bac ipsa proditione Mitbri-
dates Lucullo calamitatem struxit. Olcaba, princeps
quidam Scytharum, in castra Romaim venit, , simulans
se a rege defecisse. In gregem equitum receptus, initio
tamen non sine tacita custodia habitus („quia nec
credi subito transfugae, nec inbiberi reliquos oportebatquot;),
fortitudine et promta in excursionibus opera lidem sibi
comparavit, ita ut tandem liber ei esset ad praetorium
aditus. Turn tempus elegit, quo Lucullum interficeret.
Sed forte imperator, nocturnis cogitationibus vigiiiisque
fatigatus, illo die somno sese dederat. Quare Olcabam
intrare cupientem Menedemus servus exclusit, et dicenti,
se subitum aliquid ac necessarium nuntiandi causa
venisse, respondit, nihil esse magis necessarium domini
valetudine. Ille, metuens ne suspectus esset, equis,
quos ante portas paratos habebat, ad regem refiigit (3).

Licet ab utraque parte grave proeliurn vitatum esse
videatar, procursationes tamen nou defuerunt. Sic
venatores regii cervum persequentes, nomiullis e
Romanis obviam facti, in fagam eos couiecerunt, et ad

(1)nbsp;Flut. App. 11. 11.

(2)nbsp;App. 80.

(3)nbsp;Front. 11. S. 80. Plut. Luc. 16. App. 79. — Apud Plut.
legitur Olthacus, apud Front. Adalhas.

castra usque persecuti sant, unde Lucullus, ipse
accurrens, parvo labore eos depulit (1). Alia oppor-
tunitate, frumentatores Romanos barbaris aggressis,
Mitbridates Romanos iam victores et regia castra peten-
tes, in fugam convertit (2). Paullo post Sornatius,
legatus Luculli, cum commeatu e Cappadocia rediens,
Menandrum, qui ipsum aggressus erat, fudit; et
quum in alium legatum, Adrianum, rex Myronem
et Menemacbum dxices misisset, hi tantam cladem
passi sunt, ut ex eorum copiis pauci tantum milites
in castra redirent (3). Imprimis natura locorum
Romanos iuvit, quoniam in angustiis equitatus plus
damni quam commodi afferebat. Adrianus cum praeda
regia castra praeteriit, quod summum terrorem barbaris
iniecit. Quum igitur rex, timens, ne Lucullus copias
suas animum despondentes aggrederetur, consihum alio
discedendi cum amicis communicasset, hi autem paullo
festinantius et imprudentius suas quisque sarcinas e
castris emitterent, milites, metu et indignatione commoti,
ceperunt arma, ad portas ruerunt, iisque angustioribus
partem valli complanarunt, et in duces eorumque res
saevierunt. Dorylaus, unus e ducibus, mortem obiit
propter purpuream, quam gestabat, vestem ; Hermaeus
sacerdos protritus est ; ipse rex nec precibus nec minis
quidquam perficere potuit. Huius turbae certior factus
Lucullus, equitatum in hostes misit, qui eos ubique
fugientes persequeretur. Ipse pedites adversus castra
duxit, praecipiens, ut omnia caederent, neque praeda
facienda tempus tererent. Mithridates solus e castris-
effagit, non suo ipsius verum Ptolemaei eunuchi

(1)nbsp;Plut. Luc. 15.

(2)nbsp;App. 80.

(3)nbsp;Plut. Taic. 17. App. 81,

equo, quem liic regi tradidit. Atque adeo ei iam immine-
bant équités îlomani, ut procul dubio ipsum cepisseut,
nisi mulum auro ouustum, consulte fortasse relictum,
in via invenissent. Tum enim, praedae cupidine cor-
repti, regem evadere passi sunt. Et praeter ipsum
regem alii multi evaserunt, ïiomanis maiorem castris
diripiendis quam persequendis fugitivis operam dantibus.
Tanta fuit eorum avaritia, ut Callistratum, scribam
regis, quem vivum ad se adduci Lucullus iusserat,
babentern quippe in zona quingentos nummos aureos,
in via interficerent (1).

Mithridates feli citer Comana petiit, unde cum duobus
millibus equitum ad Tigranem aufugit. Verum, ne
uxores ahaeque ipsi carae feminae a Romanis caperentur,
Bacchum vel Bacchidem eunuchum eas interficiendi
causa Pharnaciam misit. Uxorurn altera, Berenice, Chio
oriunda, venenum sumsit, sed lentius moriens, ab
eunucho strangulata est; altera, Monima Milesia, quum
frangeretur diadema, ex quo se suspenderat, hisce
verbis: „exsecrabihs fascia, ne ad hoc quidem mihi
proderis?quot; eanuchi gladio se obtuht. Ex sororibus
Statira fratrem laudibus prosecuta est, quod in vitae
discrimine ipsas non neglexisset, sed prospexisset, ut
hberae contumeliaeque expertes morerentur (2).

Lucullus, Cabiris et deinde Comanis potitus, regem
ad Talaura usque persecutus est; deinde per Armeniaiu
Minorem in Pontuin rediit, subiectis Chaldaeis et Tiba-
renis (3), et compluribus oppidis atque arcibus occupatis.
Li quo itinei-e multis thesauris potitus est, multosque
liberavit captivos carceribus inclasos, tum e Graecis,

(1)nbsp;Plut. 17. App. 81, 82. Mema. 44.

(2)nbsp;Plut. Luc. 18. App. 82. Memn. 1. 1.

(3)nbsp;Plat. Lue. 19.

\'turn ex ipsis regis cognatis (1). Appio Claudio ad
Tigranem misso, qui ab hoc peteret, ut Mitbridates
Romanis traderetur, Lucullus iter ad Amisum con-
vertit.

Sic igitur, saltem exeunte anno 71 (2), Asia et Pontus

(1) Plut. Luc. 18. Strabo Xll. 3. (III. pag. 41.)

(3) Quaeritur, num Lucullus regem anno 72 an 71 fugaverit. Cff.
Drumann IV. 133 sqq., qui fugam illam refert ad aunum 71, et
Clinton Pastl Hell, ad a. 72, cui placet annus 72, quem secutus
ïisclier Köm. Zeitt. p. 202 contra Drumannum disputât. Ab utraque
parte gravia afferuntur argumenta. Ego autem annum 71 praetuli
propter Epit. Liviani 1. XCVII. In Epitome enim 1. XCVI memo-
rantur clades Arrii praetoris, Leatiili et Geliii consulum, Cassii
proconsulis et Maiilü praetoris, in bello gkdiatorio devictorum ; deinde
nex Sertorii et Perpernae: quae omnia ad a. 72 pertinent. In
Epitome libri XCVII afferuntur victoriae Crassi (a. 71), mors Antouii
Cretici, Thraces a M. lucullo , qui a. 71 Romam rediit, subacti,
L. Luculli victoria in Ponto de Mithridate reportata, consulatus
Pompeii et Crassi (a. 70), lex Aurelia iudiciaria (a. 70). Tandem
haec occurrunt : „Mithridates, desperatione rerum suarum coactus,
ad Tigranem Armeniae regem confugit.quot; ünde satis constare mihi
videtnr, victoriani ad Cabira reportatam pertiuere ad a. 71. Verum
quaeri potest, cur in hac Epit. regis ad Tigranem fugae mentio fiat
inter res a. 70 gestas. Nempe quum Tigranes non ante a. 70 es
Syria in Armeiiiam redierit, neque ante Appii Claudii kgationem
Mithridates in aulam Tigranis receptus sit, livius cxtrcmo libro
XCVII Claudii legationem, et simul Mithriclatis fugam et in
aulam Armenicam adventum enavrasse mihi videtxir.

His monitis, refutanda sm)erest Cliutoiiis et Eisoheri temporis
computatio. Scilicet secundum Memnonem (48) Mithridates iam per
viginti menses in Armenia degerat, antequam Tigranes eum ad se
vocaret. Tempus illad Fischerus (p. 205) compntat ab extvcmo anno
72 ad medium annum 70. Nobis autem, ratione suf.erioruni habita,
computandum videtur a medio anno 71 usque ad initium anni 69 ,
quo lucullus bellum in Tigranem suscepit, vel a vere anni 71 ad
finem anni 70.

bostibus purgati evant. Urbes nonnullae Romanis adbuc
resistebant, ut Heraclea, Amisus, Eupatoria, aliae;
attamen Lucubo satis otii erat, ut Asiae proviuciae
subveniret, a pubbcanis crudebssime vexatae.

Perpetua oratione de rebus a Lucullo gestis egimus;

Itaque, quoniam neqne Fischero eoncedo, pugnam ad Cabira eom-
missam esse anno 72, nec tamen Drumanno, obsessionem Amisi
incidisse iu hiemem annorum 72 et 71, temporum ordo sic consti-
tuendus mihi videtnr. Ineunte anno 73 Mitliridates omisit Cyzici
obsessionem. Hoc ipso anno Lucullus, summa celeritate classe parata,
in Bithyniam festinavit, ubi se regem adhuc inventurum esse sperabat
(Plut. Luc. 13 init.), quod sperare non potuisset, si (prouti Drum,
statuit) non ante a. 72 in Bithyniam esset pvofectus, Obsessio igitur
Amisi a Luculio coepta est hieme annorum 73 et 72. Anno 72
Lucullus iter ad Cabira suscepit, et quum diu a neutra parte grave
proelium commissum sit, ibi hiemavit 72/71, teste loco Phlegonlis apud
Phot, a Fischero pag. 202 his iusertis allato : rîî^ ço\'Çnbsp;, év

^ èviKO.nbsp;MiÀvnoç crdStov [Africanus apud Euseb. ol.

177, 1 (=. a. u. 0. 682/3 = a. C. 72/71): Hecatomnus Eleus
stadium] KXI ShfAov Minbsp;rpk — AiMoXkoq ^s \'A/^icrov

èTTOÂiipy.Sfnbsp;Msvpn\'vav em ri;? TsrokiopKicic; K\'^rciXiwuv (zerk

Td^yÂTSiv, ciÙTOi nerx Tf(«v \'âkXoiv Trpoiiysv STtt
Kcißäpuv , GTTOVnbsp;Quem locum cur sine ulla

refutatione et potius testimonii instar afferat Fischerus, non intelligo,
quippe qui eius sententiam prorsus evertat. Inde enim efhcitur,
Lucullum hiemem annorum 72 et 71 ad Amisum, 71 et 70 ad
Cabiva egisse, lir-et Fischerus affirmet, eum a. 72 Mithridatcm regno
spoliasse. Sed Phlegontis quoque displicet temporis computatio. Ex
App. et Plut. ]]. 11. efTicitur, Lucullum statim , postquam a rege
persequendo iu Pontum rediisset, App. Claudium ad Tigranem
misisse, et eodem tempore ad obsessionem. Amisi rediisse. Quare,
paucis in tempore computando ïnutatis, statuendum videtur, Lucul-
lum a. 73/72 ad Amisum fuisse, a. 72/71 ad Cabira in castris
hiemaase, ante, non tero post reportutam victoriam, deinde anno 71,
fortasse vere, aut ineunte aestate , Mithridatem regno pepulisse.

pauca de Cotta et Tiiario acfiicieuda sunt. Cotta frustra
Heraclea potiri conatus erat, quum ipse terresti-es tantum
copias haberet, urbs autem mari varia acciperet
auxiiia. Bi thy nos igitur iu prima acie posuit, existimans,
his parcituros Heracleotas ; hi vero hand minus acriter
urbem defendere perrexerunt. Quum autem hiems com-
meatus maritirnos impediret, Cotta ad Lycum iiumen
castra posuit, unius horae spatio ab urbe recedens, ita
ut ipsi omnium rerum copia esset, in urbem vero nulli
commeatus pervenire possent. Sic Heracleotae inopiarn
passi, unde variae inter cives et copias regias discor-
diae (1). Attamen llomani non ante a. 70 urbe potiti
sunt.

Feliciore eventu mari certavit Triarius, qui cum
navibus Septuaginta regiam classem navium fere octoginta,
ad Pontum Illuxinum iter dirigentem, ad Tenedum
insulam magna clade profligavit (2).

VI.

RES SICIJLAE.

Ne quid omisisse videremur, agendum nobis esset de
ceterarum provinciai-um, quae bello nou implicitae erant,
rebus. De his autem quum, praeterquam de rebus
Siculis, nihil fere nobis coiistet, extrema huius capitis
parte in Siciliam tantuni oculos coniicere heet, provin-
ciam omnium iidelissimam, teste M. TulHo Cicerone (3),
qui in illa a. 75, Sex. Peducaeo praetore, quaesturam

(1)nbsp;Memn. 49.

(2)nbsp;Memn. 48.

(8) Cic. Verr. 11. 2. 1,

gessit (1), et munere suo ita functus est, ut non
tantum summae aequitatis laudem consequeretur, verum
etiam ab incolis maximopere diligeretur. Quum de pro-
vincia decedendi tempus venisset, oratione Lilybaei
habita, promisit, si quando opus esset, Siculis se fore
auxilio (2).

Peducaeum in praetura Siciliensi excepit C. Licinius
Sacerdos (a. 74), qui successorem habuit C. Verrem
illum, quem tum liberae legationis, tum etiam quaesturae
nomine Asiam diripuisse vidimus (3). Hic, quum Arrius
praetor ei non succederet, per triennium Siciliae praefuit.
Magna erat eius avaritia, et iam antequam in Siciliam
profectus est, nomina et opportunitates quaesivit, quo
facilius praedari posset. Eodem die, quo Siciliam adiit,
vix e navi egressus, literas misit Dioni cuidam Halesino,
cuius filio, Licinio adhuc praetore, maxima obtigerat
hereditas, certiorem eum faciens, se de hereditate
cognoscere velle (4). Si autem de hereditate quadam
cognoscere vellet Verres, semper aut totam aut maximam
eins partem heredibus eripere solebat (5). Quam
avide et nefarie hereditates appeteret, unvmi exemplum
ostendat.

Heraclio, Hieronis filio, Syracusano magna venerat
hereditas testamento propinqui cuiusdam, ea lege, ut
statuas in palaestra poneret. Fuerunt autem, qui Ver-
rem admonerent, fieri posse, ut palaestritae negent ex
testamento statuas illas esse positas, licet re vera positae
essent. Quod consilium ipsi admodum placuit. Et causa

(1)nbsp;Cic. Divin. 1. Pseudo-Asc. ad h. 1. et iti Argnm.

(2)nbsp;Cic. et Pseudo-Asc. 11. 11.

(3)nbsp;Cf. Pi-oleg. p. 22.

(4)nbsp;Cic. \\err. II. 2. 7.

(5)nbsp;II, 2. 7. sqq.

quidem in indicium deducta, Verres, turpissimis artibus
HeracHum non tantum bereditate illa, verum etiam
patriis bonis omnibus privandum curavit, idemque sic
fa vit palaestritis, ut ipse tamen, quod maxime specta-
verat, plurimum îucri faceret sibique in posterum furto-
rum et iniuriarum socios compararet (1).

Addimus alterum exemplum iurisdictionis Verrinae.
Sopater quidam Habcyensis, ab inimicis suis apud
Sacerdotem praetorem rei capitalis accusatus, verum,
innocens quippe, eo iudicio liberatus erat. Eiusdem\'
autem mimici ad Verrem nomen detulerunt. Tum ad
Sopatrum venit Timarcbides, turpium rerum administer,
eumque monet, ne Sacerdotis iudicio nimis confidat:
aecusatores enim praetori pecuniam daturos esse, prae-
torem autem ob salutem accipere malle, siœulque malle
rem iudicatam non rescindere. Post dubitationes quas-
dam HS LXXX numeral Sopater. Primo die res non
peroratur: dimittitur iudicium. Iterum ad Sopatrum
venit Timarcbides, affirmans, accusatores multo maiorem
pecuniam polbceri. Tum vero Sopater, quum Timar-
cbidem diutius ferre non posset, „facite,quot; inquit, „quod
ei bbet; daturas non sum amplius.quot; Sopater bui usque
amici confidebant consilio, quod in eo essent viri
lionesti e conventu Syracusano, qui Sacerdoti quoque
m eadem causa adfuerant. Quum iterum in iudicium
ventum esset. Verres M. Petibum, equitem Homanum e
consilio, iubet operam dare, quod rei privatae iudex
esset. Recusabat Petiîius, quum arnicos suos, quos
sibi in consilio esse vellet, ipse praetor retineret.
Tum Verres omnibus, qui Petibo adesse vellent,
permittit, ut discedant. Discedunt omnes. Repente
Verres Q. Minucium, equitem Romanum, Sopatri defen-

(1) II. 2. 14 sqq.

Sorem, dicere iubet. Negat ille, se causam defensunim
dimisso consilio; ait, se quoque a Petiüo exspectari;
abit. Tum praetor sine consilio, maximo bominum
conventu, testes citari iubet, et summa festinatione, ne
forte Petilius transacto dilatove iudieio cum consilio
rediret, bominem insontem, a Sacerdote absolutum,
dimisso consilio, pätrono absente, iadicta causa con-
demnat (1).

Duo illa exempla, ex compluribus simita, satis
ostendunt, quo loco ius et aequitas Verri essent.
Verïim insuper totam Siciliam ornamentis, signis, tabulis
pictis, gemmis ita spoliavit, ut nullum in provincia
esset vas argenteum, Corintliiacum aut Deliacum, nulla
gemma aut margarita, nihil ex auro aut ebore factum,
nullum signum aeneum, marmoreum, eburneum, nulla
pictura, quin conquisivisset, inspexisset, et, si placue-
rat, abstulisset (2). Langius esset enumerare, qua«
privatis eripuit (3); Catinensibus, Centuripinis, Agy-
rinensibus, Ilaluutinis omne argentum caelatum, omnia
vasa Corinthia ademit (4). Segestae magno cum luctu
gemituque totius civitatis simulacrum Dianae, ob memo-
riam P. Scipioais Segestänis carissimum, abstulit (5);
a Tyndaritanis pulcherrimum Mercurii simulacrum sus-
tuht (6); ab Agrigentinis signum Apollinis ex Aesculapii
fano et Herculis ex huius templo ademit (7). Neque
eum puduit, manu armata, noctu, foribus efFractis,

templa spoliare (1). Ab his ut alibi non abstinuit (2),
ita imprimis spoliavit Syracusana (3). Verum fastigium
sacrilegae illius audaciae Catinae apparuit, cuius e
sanctissimo Cereris templo, in quod iutrare nulli viro
licebat, perantiqumn Cereris signum, quod viri, non
modo cuiusmodi esset, sed ne esse quidem sciebant,
clanculum abstulit (4).

Quanta crudelitas, quantus furor cum ista cupiditate
coïiiuncta fuerint, hoc exemple intelligitur. ïyndari
statua erat Mercurii, quam quum Verres inspexit, con-
tinuo Messanam deportari iubet; et, ex urbe decedens,
proagoro Sopatro, ut demoliatuv, mandat. Ille, vehemen-
ter commotus, rem ad senatum Tyndaritanum refert.
Aliquaïîto post Verres iterum Tyndarum venit; de signo
quaerit. ßespondetur, senatum non permittere: poenam
capitis coustitutam, si quisiniussu senatus statuarn attigisset:
simul obiicitur religio. Tum Verres : „quam mihi religio-
nem narras? quam poenam? quem senatum? vivum te
non rclinquarn; moriere virgis, nisi signum traditur.quot;
Iterum rem ad senatum defert Sopater ; senatus nulluni
responsum dat, sed vehementer commotus discedit.
Mox praetoris nuntio Sopater arcessitur: negat, rem
fieri posse. Neque haec omnia intra parietes, verum
palam de sella agebantur. Licet hiems summa esset,
perfrigida tempestas, Sopatrum nudum in C. Marcelli
statua equestri divaricari et deligari iussit Verres, neque
illi iniuriae finis factus est, antequam populus, com-
nrotus rei atrocitate, senatum clamore cogeret, ut
signum praetori poUiceretur (5).

(1)nbsp;II.nbsp;4. 43 sqq.

(2)nbsp;II.nbsp;4. 46 sqq.

(8) IT.nbsp;4. 52 sqq.

(4) II.nbsp;4. 45.

(8) ir.nbsp;4. 39 sqq,

Ill

Incredibilis inipudentiae hoc est cxemplum. Verre
praetore, Antiochus, alter Antiochi Sju-iae regis filius,
iter per Siciliam faciebat. Ei munera mittit Verres satis
large, eumque ad coenani vocat. Tricbnium magnifice
exoniat, expositis vasis pulcberrirnis abisque. Paullo
post Antiochus praetorem ad coeiiam vocat, et sua vice
opes suas, argentum, aurum, gemmas exponit. Haud
multis diebus post Verres rogaturn mittit vasa ilia, quae
pulcherrirna apud eum viderat: ait, se suis caelato-
ribus velle osteiidere. Antiochus sine ulla suspicion«
rogata mittit. Inter regios tbesauros erat candelabrum
e clarissimis genimis mirabili opere perfectum, quem
Antiochus secum duxerat, ut in Capitobo poneret.
Templo autem ibi nondum perfecto, statuit id secum in
Sjaiam reportare, ut, quum audisset simulacrum lovis
dedicatum, id per legatos mitteret. Interea candelabrum
dibgenter celavit, ne quis id ante oculis adspiceret,
quam in Capitobo positum esset. Res tamen ad aures
pervenit Verris ; petit ab Antiocho, ut sibi inspicere
liceat: se nulli alii ostensurum pollicetur, flic, nibil
rnab suspicans, suis imperat, ut candelabrum in praeto-
rium quam occultissime déférant. Quum satis id con-
spexisse Verres videretur, servi regis tollere incipiunt,
ut référant. Iste vero ait se illud etiam atque etiam
considerare velle, et servos discedere iubet, candelabro
rebcto. Quum vero aliquot diebus post nondum esset
relatum, Antiochus semel iterumque ad praetorem mittit;
non redditur. Ipse hominem appellat; rogat, ut sibi
reddat. Tum Verres, sibi ut douet, vehementer petere
coepit, sed ubi videt, nulbs precibus, nubis minis se
Antiochum permovere posse, eum ante noctem de
provincia decedere inbet: se enim certiorem esse factum,
ex eius regno piratas in Siciliam venturos. Sic Antiochus

spoliatus, expilatus, praeceps de provincia exturbatus
est (]).

Neque quid Siculos iuvit sua condere. Per investiga-
tores (2) enim omnia inveniebat, et nisi condita statira
traderentnr, apponebat quemdam, qui possessorem rei
capitalis reum faceret (3).

Haec nondum continent omnia: superest tertium eius
praedandi diripiendique genus, quod spectabat frumentum.
Non omnes Siciliae civitates eodem iure utebantur.
Aliae bello subactae erant, quorum ager, quum iure
belli pubbcus popub Romani factus esset, ea lege iis
redditus est, ut decumas solverent. Is ager a censoribus
locari solebat. Aliae alia ratione decumas solvebant,
eadem lege scilicet, qua antea Hieroni regi solverant.
Harum decumae, Siculorum gratia, non Romae a cen-
soribus, verum a praetore in ipsa Sicilia locari solebant,
Aliae civitates foederatae erant, aliae sine foedere liberae
atque immunes (4). Inde tria genera frumenti. Quod
enim decumariim causa solvebatur, dicebatur frumentum
decumanum. Alterum frumenti genus erat emturn. ld
erat vel decumanum alterum, quod ita dicebatur, quia
aratores iterurn decumas solvere debebant, certo tamen
pretio coastituto, in modiis singulos scilicet HS ternis;
vel imperatum, quod omnibus civitatibus distribuebatur,
cui HS quaterni in singulos modios erant constitué.
Verum praeterea licebat praetori frumentum ad usus
suos imperare, certa ex aererio pecunia a senatu
concessa, unde ab aratoribus emeret, quaternis HS
tritici modium, bordeum binis. Frumentum huiusmodi
emtum venditores vehere debebant, quorsum praetor

(1) II. 4. 27 sqq.

i2) II. 4. 13 sqq.

(3)nbsp;II. 4. 18 sqq.

(4)nbsp;Cf, Becker-Marquardt III. 2. 75 sqq.

vellet. Si autem aratores frumentum servare mallent,
aut in eum locum, quo imperabatur, portare nollent,
praetori licebat, tautam, quantam aequum erat, pecuniam
ab aratore pro frumento et vectura pacisci (1).

Quid igitur fecit Verres? Primum totam venditionis
rationem sine auctoritate senatus llomani mutavit. Decu-
marum enim venditiones ex an tiqua lege fiebant, ab
Hierone minore instituta. Legem Hieronicam servandam
Romani censuerant; sustulit Verres, nova lege instituta.
Instituit deinde certos bomines, qui decumas a se con-
ducerent, nomine decumanos, re vera ministros atque
satellites cupiditatum suarum. Horum in numero prin-
ceps fuit Apronius, homo teterrimus, quo maxime
Verres usus est ad aratorum fortunas vexandas et
diripiendas. Primum edictum dedit Verres : quantum
decumanus edidisset aratorem sibi decumae dare opor-
tere, ut tantum arator decumano dai-e cogeretur. Sic
aratores tradidit Apronii libidini et avaritiae. Addiderat
quidem in edicto, si quis decumanus plura sustulisset,
quam debitum esset, in eum se in octuplum indicium
daturum esse. Verum si evenisset, ut arator iudicio in
octuplum Apronium persequeretur, Verres iudices dedis-
set de nefaria cohorte sua, quorum iudicio aratores
inferiores discessuri fuissent. „Veniendum,quot; inquit
Tullius, ,.ad eos contra Apronium, qui nondum
Aproniani convivii crapulam exhalassent.quot; Ipse Apro-
nius dicere solebat, non se decumas émisse, verum
bona fortunasque aratorum : non se decumanum esse
Apronium, sed Verrem altenxm, dominum illorum et
tyrannum (2). Accesserunt aha edicta. Q. Septitio,
honestissimo homine et equite Romano, affirmante, se

(1) Tl. passim.
(S) II. 3. 7 sqq.

plus decuma non daturum, exoritur edictum repentinum,
ne quis frumentum de area tolleret, antequam cum
decumano pactus esset. Quum autem Beptitius imbri
frumentum in area corrumpi pateretur, Verres edixlt,
ut ante KaL Sext. omnes decuniae ad aquam deporta-
rentur. Sic deportandi dies praestituta aratores frumen-
tum ex area tollere cogebat; prohibitio tollendi, nisi
pacti essent, pactioni vim adhibebat, non volun-
tatem (1).

Sic Verres provinciam exbausit, turpissimi quaestus
causa. Nemo enim mias vel duas decumas dedit;
sed egregium quis beneficium putabat, si tribus decumis
pro una defunctus esset Et adeo quidem exhausta est
Si cilia, ut L. Metellus, qui Verri in praetura successif,
ante adventum suum per literas rogaret, ut ararent, ut
sererent, nec tamen antiquum sationis modum assequi
posset, quamquam lege Hieronica decumas se vendi-
turum ostenderat (2). Ager decumanus desertus fere
erat; qui remanserant, vix decima pars aratorum,
omnes relicturi agros fuissent, nisi Metellus ad eos
Roma literas illas misisset. Plurimum ex ingentibus istis
lucris ad ipsum Verrem pervenisse, non opus est, ut
affirmera.

In frumento emto furta Verris haud leviora fuerunt.
Quum et ex lege Terentia Cassia frumentum emere
deberet, et ad id per triennium prope HS centies et
tricies ex aerario accepisset, banc pecuniam domum
suam avertit, eaque ad quaestum suum sic abusus est,
ut earn binis centesimis usuris (24 quot;/o) feneratus sit.
Permultis civitatibus pro frumento enito nihil omnino
solvit. Solebat, quum omnem frumenti copiarn nomine

(!) IL 3. 14.

{2i 11. 3. Ifi S(ilt;|.

decumaruni penes se redactam baberet, pro altens
decumis vel frumento imperato, quod civitates non
amplius solvere possent, pecuniam ab ilUs cogéra, et,
si quid frumenti reliquum iis esset, id improbare. Hoc
modo ab Halesinis pro tritico nummos abstuUt, quanti
erat in tota SiciHa triticum. Quantum frumenti Romam
mittendum erat, tantum misit de quaestu suo. Tandem
ex pecunia, quam aratoribus solvere debebat, variis
nominibus deductiones fecit, pro spectatione, pro collybo,
pro cerario, aliisque (1).

Quum frumento aestimato, quod in cellam suœere
Yerri licebat, a senatu pretium constitutum esset HS
quaterni in tritici, bini autem in singulos hordei modios,
sed in Siciba binis tantum, vel summum ternis, esset
modius tritici, Verres iniustissima aestimatione pro
singubs modiis ternos exegit denarios. Ita non modo
pecuniam, quam a senatu ad frumentum in cellam
emendum acceperat, retinuit, verum insuper pecuniam
ab aratoribus coëgit (2).

Tabs homo per triennium SiciHae praefiiit. Nonne
crimina eius Romae innotuerant? Profecto innotuerant.
Nisi iam aliunde nota erant, fagitivi Sicub, ut
Diodorus, absens rei capitabs accusatus, quia pocula
duo pidcberrime facta celaverat (3), — ut Sthenius,
qui absens et reus factus et, indicta causa, capite
damnatus est (4), — turpissima Praetoris facinora
omnibus narrarant. Sed quamquam haec interdum \'ab
ipso Senatu improbari apparebat, Verri id nonnumquam
in breve tempus timoris aliquid iniecit, Sicibae autem,
ipso Praetore, nullum attubt levamen malorum.

(1)nbsp;II.nbsp;3.nbsp;70 sqq.

(2)nbsp;n.nbsp;3.nbsp;81 sqq.

(3)nbsp;II.nbsp;4.nbsp;18 sqq.

(4)nbsp;II.nbsp;2.nbsp;34 sqq. el\'. 5. 42.

ERRATA

Pag. 5 ]in. 16. Jm-Hus lege; iunbvs
tt 7 ;; 8. häce „ haec
„ 11 „ 21. unquam „ umquam
n 17 // 3. muerivi „ mitterent
» SO aun. 3. Tlor. „ Flor. l. l.
ri 44 liii. 21. palis — atiie portas ß.rü, eadatwa etc.

lege: palis — ante portas fixis cadavera ete.
,/ 85 „ 2ß. \'Nidlm — praesio erat, vir

lege: NuHv.^ — praesio erat vir
n 92 » 17. eerant lege: erani

/

Pag. 88 aim. 4. Mtnm. Pragm. 37. adde : ed. Ordt.

THESES.

Fragmentum Liciniaiieum, quod exstat apud Pert-
zmm, p. 23, col. 2, ts. 9 sqq. et p. 44, iu edit. Philol.
Bonn. Hept. p. 42, col. 2, vs. 9 sqq. et p. 43: verum
ubi convenerant amp;c. ad unum Lepidum spectare potest.

IL

Epistola Pompeii in Sallustii Hist. Fragm., si ipsius
Pompeii non est, tamen cum eius ingenio plane congruit.

III.

Nimis acre est indicium, quod de Sertorio tulit Dru-
mannus, Geschiclite Roms IV. 349.

IV.

Victoria de Mithridate a Lucullo ad Cabira reportata
incidit in annum 71 a. C.

V.

L. Licinius Lucullus repetundarum criminis, quod ei
inteudit Meinmius , iasons fuit.

VI.

Non assentior Theod. Mommseno, de bello a Pompeio
adversns piratas gesto sie indicanti : „Die rasche Ueber-
wältigung der Piraterie war eine grosse Erleichterung,
aber keine grossartige That: mit den Hülfsmitteln des
römischen Staates, die in verschwenderischem Mass waren
aufgeboten worden, konnten die Corsaren so wenig sich
messen wie die vereinigten Diebesbanden einer grossen
Stadt mit einer wohlorganisirten Polizei. Es war naiv,
eine solche Razzia einen Sieg zu nennen.quot;

VII.

Senatusconsultum de collegiis tollendis, quod memorat
Asconius in Pison. (Orell. p. 7) ad annum 64 a. C. refero.

VIII.

De Rulii lege agraria meum facio hoc iudicium doct.
A. Macé (Les lois agraires chez les Rom. p. 409); „11
nous semble résulter — que si les moyens d\'application
étaient souvent vicieux, le principe même de la loi était
bon et louable.quot;

IX.

Apud Appiamtm, B. C. I. 27, nomen tribuni plebis
Sp, Thorii ab altera lege ad tertiam transferendum
videtur.

X.

Regem Deiotarum videtur Caesar neque absolvisse ne-
que condemnasse, verum causam protrahere studuisse.

XL

E verbis Ciceronis, pro Mil. c. 3, § 8; „Neque enim
posset — si sceleratos cives interfici nefas esset,quot; non
eiïicias, id apud Romanos non nefas liabitum esse.

XII.

E verbis Dion. Halic. IV. 71 ; Trepl Sê ni; èy-xkifatü^ en
ßovXcfiM (j^aklv, y.. r. è., effici non potest, Tribunos
celerum sua sponte comitia habere potuisse.

XIII.

Non facio cum Car. Fred. Hermaiino (Griech. Staatsalt,
ed.nbsp;p. 561 sqq.) negante, Graeciam, statim post

Corinthum captam, factam esse provinciam Romanam.

XIV.

In loco Taciti, Ann. XII. 60, pro verbis Serviliae
leges legendum videtvu- Corneliae leges.

XV.

Apud eundem, Germ. 13: „ Insignis nobilitas aut
magna patrum mérita Principis dignationem etiam adoies-
centuhs assignant ;quot; dignationem principis non interpreter
principis dignitatem sive honorem, sed singularem existi-
mationem, qua Princeps adolescentes illos dignabatur.

XVI.

In Horatii Sat. I. 6. 75, vulgatae lectioni

„Ibant octonis referentes Idibus aeraquot;
tam sententia quam verbis praestat altera haec;

„Ibant octonos referentes Idibus aeris.quot;

XVII.

In Sophoclis Antig. vss. 1—4, qui sic leguntur:

quot;SI asivov avTdSsX0O\'j \'iff^\'-ïvsï^ xxpa,
af\' óïai\\ ort Zevç rwv xtt\' OiSiti-ou foxaSv
Óttoïovnbsp;VtóV \'én Zóicra,iv rsAeT;

ùvis\'j yàp ovr àXysmv ovr \'ârsp y-

sic corrigendos statuo ;

quot;Xi jcAsfvèv — T6 îîTQÎsv ovy} v5v ÉT: (X^\'V
à/\\r/£ivov oi/t\' XTv.pnv

120
XVIIT.

In eadem fabula, v. 29—30;

eh-rjoïi y^.vicùv
ènB-xi/fo-J siispScn ^poi Z\'^P\'\'-\' l^spS^,
iungenda censeo verba ôyio-aupov et : gratum alitihu^
cibi thesatirum, lt;i%iem avide inspiciimt.

XTX.

Aristophanes, quamquam antiqui moris et disciplinae
patronum se gerit, ipse tamen ab bis multum recessit.

XX.

Philosophiae Graecae origo non ab Oriente repetenda
est.

XXL

Neqxie magis e mysteriia profecisse Graecorum pbilo-
Eophiam s ta tuo.