.J#.. p **

^ t \' - \\

-

\' \'.....—¹

mCTATUS COMPENDIARIUS

DB

SCRIPTURA SACRA,

INCIPIENTIBUS ADORNATUS

studio et opera,

vcm c/c ,

Prof. Semin. , et canonic. Eccl.

Cathedr. Buscoducens.

Gestel St. Michaëlis,

es tïpoguaph1a dioecesis euscoduceksis in institüto sürdo-mutorum.

18 S5.

IP IE F Af ia

\'■anctissimus Dominus Noster Leo XIII. Archiepisco-pos, Episcopos, aliosque locorum Ordinarios in re-gione Italica, in percelebri epistola \') etiam atque etiam commonefaciens de causis, propter quas Seminaria clericorum jure sibi vindicant plurimas et maximas auimi, consilii, vigilantiae eorum partes, inter alia gravis-sima habet: „ date operam, Venerabiles Fratres, quantum potestis, ut alumna sacrorum juventus. . sit. . etiam iis ar-tibus apprime erudita, quae cum sacrarum Litter arum vel intcrpretatione vel auctor Hate cognationem habeant.quot;

Votum hoc pro modulo raeo me praevenisse reor, quum anno 1878 mihi sumpsi edero „ hitroductionem yene-ralem in S. S. ad usïcs Alumnorum Seminarii Buscodueens.quot;

Tametsi in isto volumine baud pauca equidem jam nunc emendata exoptarem, tarnen ad illud benevolum lec-torem et auditorem remittere liceat pro penitiore rerum in praesenti opusculo dicendarum expositione, et praecipue probatione, atque plane quidem pro investigandis fontibus,

\') „Etsi Nasquot;, XV. Febr. 1882.

sive, probatis auctoribus, quos duces et magistros secutus sum, et grata memoria in praecedenti opere laudavi.

Ad praesens autem opusculum ineundum vehementer me sapientissimorum et expertissimorum virorum hortatus impulere, qui, quum perspicerent, baud ita paucos sacra-rum Litterarum novitios qui in spem Dioeceseos adoies-cunt, rerum discendarum copia, angustiis temporis, quod disciplinis Scripturisticis dari potest, aliisve causis impeditos, pleniori tractatui absolvendo impares esse, mihi auctores fuerunt, ut quae fusius de re biblica disserui, paucis con-traherem ita, ut compendiaria haec institutio incipientibus quidem monstraret semitam ad ingrediendum in Scripturis sanctis, et simul jam magis provectis esset norma studii Scripturistici, turn praelectionibus publicis , cum propriis adhibitis conatibus perficiendi.

Lubenti animo obsecundans laudatorum venerabilium virorum votis, quae praecepti instar venerari me profiteor, pro virili parte in hoc opusculo servandam mihi proposui earn Synodi Provincialis Ultrajecten. \') legem, ex qua: „ necessariis utilia cedent, et inter utilia ipsa, quae magis utilitate praestant, Professores seligent.quot; Vereor tamen, ut ipsi satisfecerim. Cum sancto Augustino iterum confitear: „Longior evasit liber hie quam volebam, quamque puta-veram.quot; Praeterquam quod ita natura fert mea, rebus ipsis dicendis, quarum pleraeque oppido difficiles sunt, praeser-tim quae circa inspirationem Scripturae , et canonicitatem ac autheniiam Vulgatae versantur, nee non temporum adjunctis longius oratione lapsus sum. Enimvero hac nostra aetate

\') Tit. IX. cap. II.

studiosis venerabilium Litterarum multo plura scitu neces-saria aut magis ntilia sunt quam vel paulo superioribus temporibus. Ut igitur, rebus quodammodo ad tempus, quod vivimus, accommodatis, alumni in ipso vestibulo sacrarum Scripturarum adversus errors, in singulos fere dies cres-centes, praemuniantur maxime per rite expositam Ecclesiae catholicae doctrinam in sacrosanctis oecumenicis Conciliis Tridentino et Vaticano penitius declaratam; porro ut in-telligere valeant deinceps sibi magis obvios Auctores, multa praeterire non potui, de quibus paulo ante nullus ferme nisi inter eruditos, hodie autem penes obvios quosque Scripturae Interpretes pleruinque longus ac eruditus magis quam elemen-tarius sermo est. Quare horum elementa breviter exponere studui, quippe quae penitus ignorare hodie clericum dedecet. Quo demum in viam memoratae legis redirem, post singulos §^os repetitionem addidi, qua ntique ipse quidem liber auctus, sed, ni fallor, simul discipulis, quorum emolu-mentum imprimis spectamus, labor in studio ipsius hujus tractatüs multam diminutus est, utpote qu;i continentur quae prae ceteris intellectu percipiant, ac memoria retineant.

Utcumque de Lis est, faxit Deus ut, quod unum op-tamus, hoe opusculum aliquid ad sacrarum Litterarum studium, et ad Ipsius gloriam promovenda conferat. Quem in finem illud qualecumque iterum atque iterum devoveo, at-que dedico :

Sacratissimo, adorandoque cordi Jesu ,

Dulci et immaculato cordi Mariae,

Sanctissimi cordis amico, sancto Josepho.

Haren, lü Aug. 1885.

ORDO TRACTATUS.

Caput I. De Scripturae sacrae natura,

„ II. Inspiratione ,

. „ III. Canone ,

„ IV. Textibus,

„ V. Auctoritate,

„ VI. Interpretatione.

CAPUT L

3De Scripturae sacrae natura.

1. Natura rei cujusvis ex ejusdem definitione, divisione et proprietatibus optima discitur. Commode igitur caput I. in tres §^os distinguitur.

§■ I-

Scripturae sacrae definltio, huj usque expositio.

3. Scriptura sacra, prout earn Ecclesia Eomano-Catholica semper intellexit, atque re ipsa possidet, recte definitur : Verbum Dei, Spiritu Sancto inspirante conseriptum ah auctori-hus sacris, atque ut tale ipsi Ecclesiae traditum.

Dicitur i⁰. Verbum Dei-, qua nota duo significantur, scilicet:

3. a). Quod Scriptura sacra est sermo, qui Deum vera et propria liabat auctoram principam; sive, quod Deus vere et proprie est causa efficiens principalis \') totius Scripturae sacrae.

4. b). Genus proximum, in quo Scriptura convanit cum Traditione divina (sub qua etiam divino-apostolica cornprahan-ditur), quatenus utraque, Scriptura sc. at memorata Tradi-tio, est fons divinae revalationis, et fidei divinae regula ina-nimata, sive, ut alii vocant, continens, remota, ut haec distin-guenda venit a regula fidei animata, explicante, proximo,, qua-lis, quamvis tandem unica sit, Ecclesiae sc. auctoritas, triplex distingui solat, nempa : Ecclesia par orbem dispersa, Concilium generale, et Eomanus Pontifex ex cathedra loquens, declarantas ras fidei et morum, ad aedificationem doctrinae

\') Auctor princeps, seu, causa cfliciens principalis generatim oa dicitur , quae agit sibi inhaerente virtute; sive, quae propria virtute effeo-tum gignit, ad distinotionem a causa instrumentali, quae , ut aiunt, agit ex motione, h. e., ex virtute derivata et transeunte causae principalis; sive, quae effectum gignit nou tam propria, quam superioro vi quadara, quae ipsam regit atque elevat. Cfr. Card. I\'ranzclin, Tract, de divina Script, cap. I. Th. III., et auctor Philiae classicus, cl. P. Vallet, ï. II. Ontologiae 3 pars, De categoriis cap. II. art. VIII. §. V.

christianae pertinentium \').

Dr. 2°. Spiritu Sancto inspirante cons crip turn. His verbis pariter duo designantur :

5. a). Ratio formalis per et propter quam Deus vere et proprie est auctor princeps Scripturae, haecque integra vere est verbum Dei. Nimivum per et propter inspirationem, qua acti, seu, moti a Spiritu Sancto, i. e. hlc, a Deo uno in essentia, et trino in Personis ²), conscriptores humani litteris raandarunt omnia omnino facta et dicta, quae in Scriptura continentur ³), etiam ea quae vocari solent aliena, i. e., a sacris scriptoiibus relata quidem, sed ab aliis, puta ab Angelis aut hominibus bonis vel rnalis, prolata aut praestita , qualia inulta in Scripturis occurrunt etiam minus recta, imo impia quandoque et falsa. Profecto hujus generis facta et dicta in sese, sive, ratione materiae nequaquam divina, minime verbum Dei sunt, sicque Deum auctorem manifeste non habent, nee habere possunt. Attamen etiam haec omnia ad Scripturam sacram vere pertinent, proprie verbum Dei suut, atque Deum habent auctorem principalem ratione inspirationis Spiritus Sancti, vi cujus auctores sacri etiam ea animo conceperunt ad scribendum, et re ipsa scripserunt sicut et cetera quae Deus ab ipsis scribi voluit; verbo : eo sensu, et ideo quod etiam haec Spiritu Sancto inspirante conscripta sunt.

6. Praehabitis verbis: Spiritu Sancto inspirante conscriptum, designatur

\') Cfr. l)ens, De viriule I\'ïdei, n. 59,, ct Introd. in S. Theol. cap. IV., ad III. et IV.

²) Inspiratio enim est operatio, sou , actus Dei ad extra, quippe quo hominis iutelleetuui illustrat etc., ae proiu communis est toti SS. ïrini-tati, et solum per appropriaüonem specialiter, i. e., prae aliis divinis Personis, Spiritui Sancto tribuitur. Cfr. Catech. dioeces. Lect. VI. Q. 2-6.; Dens, Tract, de SS. Trinit. n. 58. 08.

³) Animadverte quod inspiratio tripliciter praedioatur ; a). de Deo, sig-nificans actionem, qua formaliter inspirat (inspiratio activa, 11. Petri I. 21. secundum lectionem Vulgatae latinae editionis); b). dc hominibux, qui inspirantur (inspiratio, ïbid. secundum textum Graeeum : (fEpo|ievot, acti, moti); et e). de scriptis, quae hommes inspirati confecerunt (inspiratio terrninativa, II. ad Timoth. III. 16.)

b). Differentia ultima Scripturae ét a Traditione divina, ét ab infallibilibus Ecclesiae definitionibas, ét ab omni verbo et scripto mere humano, ut ut ceteroquin vero, salubri, mag-nifico, et ceteris quibus ornari possit epithetis.

7. Dedaratur differentia ultima Scripturae a Traditione divina. Haec enim sensu proprio , specifico , et communiter in-tellecto nisi contrarium indicetur, sc., prout est fons et modus transmissionis ac conservationis doctrinae revelatae a Scrip-tura diversus, — ut cum Theologiae auctore classico loqua-mur \')— „Est verbum Dei non scriptumquot;, iotellige, non scrip-turn inspirante Spiritu Sancto. Hoc namque essentiale discrimen inter Scripturam et Traditionem divinam penitius exponens lau-datus anctor proxime addit: „sive, est Veritas divinities Ecclesiae revelata, et a majoribus ad postremos transfuaa sine scripto aüctokis canoniciquot;, i. e. talis, qui ab Ecclesia ut auctor stricto sensu sacer, sive, inspiratus agnoscitur ²).

8. Differentia ultima Scripturae ab infallibilibus Ecclesiae dejlnitionibus perspicue probatur ex essentiali discrimine inter inspirationem, per et propter quam Deus est auctor universae Scripturae, et assistentiam Spiritus Sancti, sub qua Ecclesia docens ³) definitiones suas infallibiles edit.

Enimvero inspiratie ad scribendum est majoris compreheu-sionis, adeoque minoris extensionis, quam memorata assisten-tia divina.

Inspiratio est majoris comprehensionis. Etenira assistentia divina, qua quivis error in definitione excluditur, essentialiter

\') Dens, De virtute Fidel, n. 66.

²) Tres hae uotac: auctor et libor sacer, inspiratus, canonicus sensu stricto utique notionibus propriis differuut. Namque proprie sacri audiunt, quatenus Deutn habent auctorem principem; — inspirati, quatenus inspiratio est ratio formalis per et propter quam sacri sunt, seu Deum auctorem habent; — canotiici, quatenus in se sacri et inspirati, ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt et ab ea ut tales ab omnibus suscipiendi in-fallibiliter proponuntur. Verum sensu lato plerumque, ac merito ut sy-nonyma accipiuntur a), quatenus non dantur, nee dari possunt canonici nisi in se sacri et inspirati; bj. quatenus sacri et inspirati infallihiliter ut tales dignosci ab omnibus nequeunt, nisi infallibili et publiea Ecclesiae auctoritate declarentur canonici; c). qnateuus igitur qui canonici sunt eo ipso ét sacri ét inspirati agnosoendi sunt. Cfr n. 15. et cap. III. n. 88.

³) I. e., Komanus Pontifex, ét Episcopi collective sumpti, sive per orbem dispersi, sive in Concilio genorali congregati, sed in utroque sup-posito uiiiti, consentientes et subordinati visibili Ecclesiae capiti, Christi vicario , succossori B. Petri, Romano Pontifici. IX „ Episcopi collective sumptiquot; b. e., prout onmes simul constituuut unum Episeopatum, „ cujus a singulis in solidum pars teneturquot;, ut praeclare ait S. Cyprianus, De imitate Ecclesiae.

sufficit ad infallibilitatem Ecclesiae in suis definitionibus.

Varum ad iuspirationem scriptionis praeter munitiocem ab errore essentialiter requiritnr positiva supernaturalis operatic Dei in intellectual et voluntatem scriptoris, qua fiat, ut Deus ipse per hominem inspiratum proprio sensu sit auctor libri, ac proinde. liber non quomodocumque continent verbum Dei sine errore, sad, quatenus est liber scriptus, sit efficienter a Deo auctore, et verbum Dei scriptum.

Inspiratie proinde est minoris extensionis quam praehabita assistentia.

Inspiratio namque ad scribendum est charisma (i. e. hic gratia gratis data) adeo prorsus extraordinarium, et singulare, ut uniee auctoribus sacris utriusque Testamenti divinitus con-cessum fuerit, ac cum ipsa consummatione revelationis catho-licae in Apostolis et Evangelistis desierit, Assistentia autem Spiritus Sancti, ex Christi promissione. Ecclesiae docentiju-giter praesto est ad fidei depositum usque ad finem saeculo-rum integre custodicndum, et fideliter exponendum. Hoe igi-tur charisma Ecclesiae docenti omnino ordinarium est, eoque re ipsa Summus Pontifex et Episcopi semper gavisi sunt, et perpetuo fruuntur quoties divinitus sibi comtnisso magisterio, sive ordinario, h. e., indubitata universali professione, sivc ex-traordinario, i. e., solemni judicio, e cathedra vel in Coucilio generali prolato, veritates fidei morumque qua late ad doctrinam christianam pertinent, definierunt, uefinientque quandoeumque bonum Ecclesiae solemnem hujusmodi definitionem postulat.

Itaque discrimen essentiale inter iuspirationem et assisten-tiam praefatam, sive, inter propriam rationem infallibilitatis Ecclesiae in suis definitionibus, et inter Scripturam inspiratam omnino positum est in diversitate ipsius charismalis in suhjec-to, atque manifesto assistentia quidem sub inspiratione inelu-ditur, sed non vice versa.

9. Differentia Scriplurae ah onini verho et scrip to mere hu-mano, a fortiori ex statim praestitutis evidens est, eeterum-que ex dicendis u. 13. evidentius patebit.

D^r. 3°. conscriptum ab auctoribus sacris.

10. Hac particula denotantur Scripturarum causae efficien-tes instrumentales, sed rationales, verbo : homines intellectu et voluntate praediti, qui et suo ordine et suo modo ad pro-ductionem effectüs, de quo agitur, nempe ad Scripturam ter-minative (cfr. n. 5.) consideratam, concurrerunt, et quibus proin unus idemque effectus ille in suo ordine et suo modo totus attribuendus est.

Ipsa enitn notio inspirationis supponit subjectum, quod il-lam suscipiens sub ilia scribat quae Deus ei suggerit, et ab eo scribi vult. Sunt igitur homines inspirati comparate ad Deum auctores Scripturae secundarii, atque adeo sicut Scrip-tura sacra tota quanta Deo attribuenda est üt causaeprincipali, sic v. g. Pentateuchus ^!) etiam Moysi totus adscribendus est üt causae instrumentali, ut auctori secundaria, et sic da ceteris.

11. Porro iidem auctores secundarii comparate ad amanuenses ²), quibus quandoque usi sunt ³), rite vocantur Scriptu-rarum causae instrumeniales principaliores in facto. — Eos etiam cum comparatione ad amanuenses esse dumtaxat, sed et vere causas instrumeniales ex eo patet, quod non virtute propria, sibi iuhaerente, sed transeunte et derivata a Deo, his sensa Dei scribenda communicarunt (cfr. not. ad n. 3.). Merite eos vocari principaliores in facto ex eo liquet, quod ama-nuensibus suis saltem res, seu, sententias sibi a Deo ad scri-bendum inspiratas suggesserunt, eosque raoverunt ut verita-tes has et non alias suo nomine scriptis mandarent; unde etiam fit, ut liber vel epistola dicto mode scripta non ipsis amanuensibus inscribatur, sed nomen repetat a mandantibus.

13. Corollarium. Itaque secundum praemissa, e. g., una ea-demque epistola ad Romanos jure diversis agentibus tribuitur, licet alio et alio modo.

a). Tertio quidem üt scriptori ⁴), sive, üt causae instrumentali comparate ad B. Paulum minus principali., sive, üt auctori secundaria et suhordinalo Apostolo Paulo.

b). B. Paido, ut causae instrumentali comparate ad Tertium principaliori in facto.

c). Eidem Apostolo ut auctori comparate ad Deum secundaria.

\') I. e., volumen quinque librorum. Nam raVre, quinque, teu/i;, vas quodcumquo, hie volumen significat. Per excellentiam sic libri Moysis vocantur.

-) A manu ita dicuntur illi, quorum manu, seu, opera in scribendo utimur. Graece appellatur ujioypatpcj;, qui scribit sub diotamine alterius. cfr. Calepinus.

•\'\') Puta Jeremias, cujus scriba fuit Baruch. Lege Jerem. cap. XXXVII. 1.-4; XLV. 1. — B. 1\'aulus, qui in conscribenda epistola ad Horn, usus est Tertio, cap. XVI. y. 32.

\'\') „Saluto vos ego Tertius, qui scripsi ejpistolam, in Domino.quot;

d). üenique simpliciter et proprie ipsi Beo ut auctori prin-cipali, secundum regulam Juris in Sexto: lt;3««\' facit per alium, est perinde, ac si Jaciat per seipsum. Etenim, uti dilucide E. P. Fr. Anaeletus Reiffenstuel scribit: „Ratio Regulae est, quia ille qui raandat, delegat, substituit etc. ut quid per alium fiat, est principalis causa et origo facti secuti; consequenter factum tale eidem merite ita imputatur, ac si ipse fecisset.quot;

13. Sacri autem, et graeco nomine\'Aytoypsoot, sancti scrip-tores vocantur auctores Scripturae secundarii non eo sensu ac si otnnes Sanctis adnumerandi sint \'), sed ratione argumenti de quo, et praecipue ratione principii sub quo scripserunt, sc. sub inspiratione Spiritus Sancti. Hoc nomine igitur dis-tinguuntur non solum ab auctoribus prorsus profanis, sed et a ss. Patribus et Scriptoribus ecclesiasticis, qui tametsi sacra, h. e., Eevelationem supernatiiralem et Eeligionera Christianam spectantia conscripserint, imo nonnulli, utputa s. Gregorius M., s. Ignatius de Loyola vel assistente Spiritu Sancto quae-dam litteris mandasse ferantur, tarnen certo ne haec ipsa qui-dem impirante Spiritu Sancto scripserunt, atque adeo non sunt proprie dicti auctores sacri.

Dr. 4°. atque ut tale ipsi \'Ecclesiae iraditum.

14. Generatim hac nota significatur Veritas ilia ad versus Protestantes et incredulos quosvis plane capitalis, quae id-circo quam evidentissime alibi demonstratur ²), ideoque jure h. I. simpliciter assumitur, videlicet : Quod Christus Dominus ad necessariam fidei unitatem in catholicitate conservandam instituit unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam, ut divinae revelationis, quae in libris scriptis et sine scripto Traditionibus divinis continetur, perpetuum custodem ac ma-gistram, proindeque et interpretem ac judicein j ex jugi as-sistentia Spiritus Sancti infallibilem.

15. Speciatim, quod igitur unius verae Christi Ecclesiae

\') Ita , v. g., salus aeterna Salomonis , qui certo auctor sacer fuit ü\'irt Proverb., ]iccl^tis et Cantici Canticorum, nobis dubia est. Cfr. ad cap. XI. lib. III. Reg.

\') Puta in classico Tract, de Ecclesia , et in Tract, de divina Tradit. JSmi Franzelin , ïh. V. at ss.

propositio, praedicatio, traditio (sensu latiori hic accepta quam n. 7., üt medium propagandi universum fidei depositum; ce-temm praefata tria diversa vocabula tandem prorsus idem de-notant), verbo : quod Catliolicae et Apostolicae fiomanae Ecclesiae auctoritas est regula üdei proxima, ex qua sold homines omnes, imo — secundum providentiam Dei ordinariam, sive, secundum ordinem universim a Christo stabiiiter prae-fixum — etiam singuli, in quavis conditione, puta obortis etiam dubiis gravissimis et vel humanitus inenodabilibus, in-fallïbiliter certi, prout oportet ad actum fidei divinae ratio-nabiliter praestandum, cognoscere et dignoscere possunt omnes et singulos libros integros cum omnibus suis partibus, qui revera verhum Bei, seu, canonici sunt, quinam autem non ut tales recipiendi sint.

16. Scholion l^um. In hunc hujus notae sensum onmino ge-nuinum jam S. Augustinus de Evangelio qua late patet, adeo-que de omnibus Scripturae libris et partibus, ut talibus ipsi Ecclesiae traditis, egregrie dixit, et quivis cum eo dicere po-test : „ Evangelio non crederem, nisi me Ecclesiae Catliolicae commoveret auctoritasquot;

17. Scholion 2quot;quot;\'. Genuinum praehabitae notae sensum con-sideranti patet, quod Ecclesiae praedicatio, hos determinatos libros ipsi traditos esse ut verhwn Bei, seu, ut Spiritu Sancto inspirante conscriptos, atque propterea ab omnibus üt sacros et cauonicos esse suscipiendos, illis more tribuit auctoritatem externam sive, quoad nos-, neutiquam vero internam, quippe qua ut vere verhwn Dei, falli et fallere nescii, ex se ipsis, sive, per se pollent. Ad diluendas bac in re cavillationes Pro-testantium apposite Card. Ludovicus Gotti, O. P., „Verbum quidein Dei, inquit, non eget verbo Ecclesiae, ut sit verbum Dei; egemus tarnen nos testiraonio et verbo Ecclesiae, ut certi simus, illud, quod nobis tamquam verbum Dei propoaitur, esse revera verbum Dei, et non hominis. Neque hoc est, ut aiunt acatholici, verbum Dei a verbo hominis recipere appro-bationem, sed potius testimonio Ecclesiae, in hisee non ex se, sed ex verbo Dei infallibilis, cognitionem nostram et fidera confirmari, quod hoc sit verbum Dei, atque genuinus ejus-dem sensus; quia, quum Christus Ecclesiae promiserit assia-tentiam Spiritus Sancti, qui doceat cam ducatque in omnem veritatem, haec (Ecclesia), stante Dei promissione quae semper

_ 14 —

obtinet, numquam dcficit, numquam docet aliquid esse reve-latum, quod non sit revelatum.quot;

18. Scholion 3quot;^m. Itaque Ecclesiae Komano-Catholicae pro-posilio, hos determinatos libros cum omnibus eorum partibus ad s. Scripturam pertinere, esse pro sacris et canonieis sus-cipiendos, nobis simplex est motivum credihilitath; motivum. autem formale, propter quod credimus omnibus veritatibus a Deo in Scriptura revelatis, est ipsa Dei in Scripturis revelantis auctoritas; h. e., credimus omnes et singulas istas veritates „ propter auctoritatem Dei revelantis, qui nec falli nec fallere potestquot; \').

XSepetitio §. 1.

Scripturae sacrae definitio. laujus-que expositio.

19. Scriptura est: Verbum Dei 1), Spiriiu Sancto 2) in-spirante 3) conscriptum 4) ab auctoribus 5) sacris 6), atque ut tale ipsi Ecclesiae tra Ait urn 7).

1). Dei est genitivus causae efficientis principalis, seu, auc-toris principis.

2). Spiritui Sancto per appropriationera tribuitur inspiratie, actus ad extra communis SS^mao Trinitati.

3). Inspiratio formalis ratio est, per et propter quam tola Scriptura est verbum Dei.

3) et 4). Differentia ultima a Traditione divina; — et ab infallibilibus Ecclesiae definitionibus. Inspiratio quippe est actio Dei positiva in intellectum et voluntatem hominis in-spirati.. . Nota essentialis ad infallibilitatem definitionum Ecclesiae est assistentia negativa, praemunitio ab errore. Inspiratio donum prorsus extraordinarium; assistentia Ecclesiae docenti est cliarisma ordinarium.

5). I. e., Homines inspirati comparate ad Deum auctores secundarii.

6). Sacri audiunt ratione argumenti de quo, sed praecipue

\') Cfr. Cone. Vatican, sess. III., cap. III. De Fide, et el. Camillas Mazella, S. J., De virtutib. infusis, n. 339.-342.

— 15 —

ratione principii sub quo scripserunt, sc. sub inspiratione Spiritus Sancti.

7). Haec nota additur hoc sensu, quod Ecclesiae auctoritas est medium ordinarium, autlienticum, publicum, omnibus ap-tum cognoscendi integrum verbum Dei scriptum; — et »20-tivum credibilitaiis.

§• 2-Divisio Scripturae.

Libri Scripturae tripliciter dividi solent.

20. Primo, in libros veteris, et novi ïestamenti, prout ante, vel post Christum natum scripti sunt.

21. Secundo, in libros proto- et deutero-canonicos. In hanc condivisionem jam h. I. animadvertere juvat, quod vi nominis non est omnino propria; sic enim denotaret libros primo et secundo ordine temporis, vel dignitatis, seu, auctoritatis ab Ecclesia receptos. Atqui hie sensus et historice, et, certo post Concilium Tridentinum, dogmatice falsus foret; exinde enim procul dubio habendi sunt paris omnino auctoritatis di-vinae; et etiam historice constat, utrosque inde ab initio in usu et praxi Ecclesiae pari pielatis sensu fuisse receptos, at-que ante saeculum III. vel IV. nullam extare certam memo-riam alicujus controversiae inter Catholicos agitatae de libris, quos nunc dicimus dewtero-canonicoa. — Sensu igitur impro-prio communiter proto-camp;nomc\\ vocantur ii libri, de quorum divinitate inter Christifideles xumquam dubitatum fuit; — (/6\'«/ero-cauonici autem ii, de quorum divinitate inde a saeculo III. vel IV. a nonnullis catholicis theoretice aliquamdiu dubitatum fuit.

22. Tertio. Attentis librorum argumento et seopo prineipa-liori, in quatuor classes dispertiuntur :

a). In legales, quales reputantur quinque libri Moysis, i. e., Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium, et

— 16 —

quatuor Evangelia secundum Matthaeum, Marcum, Lucam et Joannem.

b). In historicos, quales ex V. T. reputantur liber Josue , Judicum, Ruth, quatuor libri Regum, duo Paralipomenou,

Esdrae primus, et secundus qui dicitur Nehemias, Tobias,

Judith, Esther, Job, et duo Machabaeorum , primus et se- ta cundus ; ex N. T. actus Apostolorum a Luca evangelista con- ca scripti.

c). In sapientiales, quos alii vocare malunt doctrinales, alii b) morale», et ad quos ex V. T. referuntur Psalterium Davidi-

cum centum quinquaginta Psalmorum, Parabolae (seu, liber Proverbiorum), Ecclesiastes, Canticum Canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus; et ex N. T. quatuordecim epistolae Pauli apos-toli, ad Romanos, duae ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephe- ^ sios, ad Philippenses, ad Colossenses, duae ad Thessaloni-censes, duae ad Timotheum, ad Titum, ad Philemonem, ad Hebraeos; et septem catholicae, sc. Petri apostoli duae,, Jo-annis apostoli tres, Jacobi apostoli una, Judae apostoli una.

d). In propheticos, quales habentur ex V. T. libri prcphe-tarum quatuor majorum, qui sunt Isaias , Jeremias cum Ba-ruch, Ezechiel et Daniel; duodecim prophetarum minorum , qui sunt Osea, Joël, Amos, Abdias, Jonas, Michaeas, Nahum , Habacuc , Sophonias, Aggaeus, Zacharias, Malachias,

et ex N. T. apocalypsis Joannis apostoli.

23. Scholion. Esto postrema divisie non omnium eruditorum consensu cuique libro suura, qui deceat, locum praefiniat ;

certe tamen id utilitatis habet ut ab initio Tractatüs non om-nino incogniti habeantur libri, quos ipsa generalis Synodus Tridentina integros cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia catholica legi consueverunt, et in veteri Vulgata latina editione habentur, sub anathematis poena pro sacris et cano-nicis suscipiendos decrevit. Ex 73 libris recensitis quadraginta quinque ad V., viginti septem ad N. T. pertinent. Ordo, quo in laudato decreto Tridentino, atque in Vulgata latina editione conjungiuitur, non perpetuo chronologicus est.

Xfiepetitïo §.

24. Dividuntur Scripturae libri

1°. Ratione temporis in libros quot;V., et N. T.

3°. In proto- et deutero-canonicos, prout de eorum divini-tate numquam; — vel inde a saec. III. et IV. a nonnullis catholicis aliquamdiu dubitatum fuit.

3°. Ratione argumenti et scopi principalis in a). legales , b). historicos, c). sapientiales et d). propheticos.

§. 3.

Proprletates Scripturae.

25. Proprietates, quae naturara Scripturae penitius illus-trant, quatuor censeri solent; dignilas, profunditas, jucundi-tas et utilitas.

26. Scholion. Scripturarum in locis pluribus, etiata ad res fidei et morum pertinentibus, quae proinde per se ereditu ne-cessariae sunt ad salntem, internam et absolutam profundi-tatem, sive, obscuritatem Novatores saeculi XVI., systematis sui causa, inficiati sunt. Rejecta namque, üt regulu fidei pro-xinaa. Ecclesiae docentis auctoritate infallibili; rejecta insnper Traditione divina üt partiaria regula fidei remota, Scripturam unicam fidei regulam proclamarunt, statuentes totum et omoe verbum Bei Soripturis consignatum esse. Inde est, quod Scripturae internam et absolutam perspicuitatem, initio quidem in omnibus rebus etiam minoris momenti ; piogressu- temporis saltern in omnibus rebus ad fidem et mores pertinentibus prae-dicaruut, atque obligationem pro unoquoque homine legend] Scripturam, ut quisque sibi statuat quid sit credendum. Pa-radoxa haec retulisse pro institute nostro suffecerit. Adaequata enim horum coofutatio, iisque oppositae doctrinae catbolicae cxplanatio atque tuitio copiosiorem postulat disceptationem quam pracsens patitur tractatus. Eo autem securius his supersedere licet, quod memorati errores peue obsoleti sunt,cete-raeque proprietates satis superqne demonstrant quam longe Scriptura aliis quibuscumqne libris praestet; quam suavia jux-ta et fortia ad religiosissimum sui studium invitamenta com-plectatur, quantumque praesens tractatus momentum habeat et emolumentum. 3

— 18 —

27. Dignita» Scripturae potissimum refulget ex ipso illius auctore principe. Scite s. Gregorius M. ait: „ Quid est autem Scriptura sacra, nisi quaedam epistola omnipotentis Dei ad creaturam suam ?quot;

38. Corollarium practicum. Oportet igitiu^- ut Scripturam semper cum reverentia Deo loquenti debita legamus, eamque accipia-mus non ut verhum hominum, sed (sicut est vere) verbum Lei. Exemplo sit recentissimus Ecclesiae Doctor, s. Franciscus Sale-sius, Seminarii nostri Patronus, de quo scriptum est: „ II ne lisoit jamais l\'Ecriture saiute qu\'a genoiix, et avec un respect aussi profond que si Dieu lui eüt parlé sans volle et a découvert.quot;

29. Jucunditatem ex Scripturae sedula lectione et medita-tioue percipere possumus suavissimam, praesertim a). ratione veritatis, quam continet purissimam, pretiosissimam, et de-lectabilissimam. Eem expertus s. Hieromymus, scribens ad Paulinum, quaerit: „ Oro te frater charissime, inter haec (Scripturae volumina quae recensuit) vivere, ista meditari, nihil aliud nosse, nihil quaerere: Nonne tibi videtur jam hie in terris regni coelestis habitaculum ?quot;

b). Katione formae litter ar iae, quae merite in Scriptura ce-lebratur tam propter antiquitatem, ac varietatem mirabilem, quam ob veri nominis eloquentiae magnificentiam; earn dico, quae, spectata ipsius germanae eloquentiae natura, ut talis a competentibus judicibus, viris sapientissimis agnoscitur. Lege, v. g., s. Augustinum Be doet. Christ, lib. IV. cap. VI., VII. Vel simplex haec animadversio satis excludit fastuir. niorum \') Humanistarim qui, i. a., sermonis simplicitatem, qua plerumque Scriptura utitur, dedignabantur haud secus ac si ab elegantia sermonis ipsa Veritas, et vera eloquentia de-pendeat. Quod Scripturee eloquentia plerumque vulgaris (nam haud ita paucis in locis vere Attica et prorsus Ciceroniana est) stomachum moverit viris istis, qui plerique omnes magis litteris Paganorum quam Evangelii principiis imbuti erant,

\') Bene cos ita compellat cl. Johannes Janssen „ Geschichte des Deut-schen Volkes aeit dem Ausgang des Mittelalters, T. I. Lib. I. p. 57. 58.

nihil mirum habet. Profecto istucl illorum fastidium depravati quidem eorumdem gustüs argumentum est, minime vero Scrip-turam vitii arguit. „Nolo — ita s. Hieronymus statim laudatis verbis proxime audit — „ISfolo ofl\'endaris in Scripturis sanctis simplicitate, et quasi vilitate verborum, quae vel vitio inter-pretum, vel de industria sic prolata sunt, ut rusticam con-cionem facilius instruerent, et in una eademque sententia aliter doctus, aliter audiret indoctus.quot;

30. Scriptura speciatim ministris Dei utilis est, utpote quae iis adjumentum praebet quam efficacissimum, ut attendant ét sibi, ét doctrinae turn necessariae cum peroptatae ad sacrum ministerium rite obeundum.

31. Nullo negotie singula assertionis pars probatur.

Tars 1quot; ex solcmnibus liisce 1). Pauli verbis (II. ad Timoth. 111.16. 17.): Ornnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum „ sc., interprete s. Thoma, veritatem, ad arguendum eos qui contradicunt doctrinae sanae, vcrbo: falsitatem, ad cor-ripiendum, quod est eripcre a male, ad erudiendum in jus-titia, quod est inducere ad bonnmquot;, ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus honum inslructus, paratus, idoneusque ad omnes suas partes. Atqui, eodem Apostolo doctore , partes mi-nistri Dei universim duae sunt. Prima, eaque praecipna, ut ipse recte vivat. Tiuiotheo euim (epist. 1. cap. IV. Ifi.), et in hujus persona omnibus ct singulis Dei ministris in;piimis injungit: Attends tibi. — Altera, ut alios recto instituat. Quare subdit: „ Attcnde tibi, et doctrinaequot;-. conjunctim insia in illis duobus officiis tuis, ut plene vocationi tuae respondeas, at-que hac lege optatissimum . maximumque percipias fructum : Hoc euim faciens, et te ipsnm salvnm fades, el eos, qui te audiunt. Ergo Scriptura speciatim Dei ministris utilis est. Quod ctinm assertionis partes ceterae confinnant.

32. Uti euim 2quot; pars habet, Scriptura ministris Dei adjumentum affert, ut imprimis attendant sihimetipsis. Sacrae lit-terae „te — ita b. Paulus Timotheum affatur II. epist. cap. III. 15. — possunt instruere ad salulem, per fidem, quae est in Christo Jesu.quot; „Et hae, inquil. s. Angustinus \'), de ilia civitate unde peregrinamur, litlerae nobis venerunt: ipsae sunt Scripturac, quae nos hortantur ut bene vivamus.quot; Sane valent pturimum ad omnis generis vitia curanda, et ad om-

\') In Ps. XC., concio 2a.

— 20 —

nem virtutem sacerdotalem acquirendam, conservaudam ac au-gendatn, nominatimque castam animi puritatem, quae Ordi-nis sacerdotalis decus praecipnum est et ornamentum. „ Ama, inquit s. Hieronymus, sdentiam Scripturarum, ei carnis vitia non amabisquot;.

83. Animadversio practica Ill^mi H. Fr. Bracq, Episcopi Gandavens, \') „ Oceurrunt tiimen in illis (Scripturis) nonnulla quae nostris raoribus et aevo corruptissimo mira videntur; etc-nim quo magis profligantur mores, eb honestiora quaeruntur voeabula ad spureitias tegendas. Hinc in similibus prima idea angelieae virtuti adversa, rejiciatur, et oeuli leventur in raou-tes, nnde veniet auxilium nobis. Non tarnen omittenda est saerae Seripturae lectio ob ingruentes tentationes, quia illae auxilio Dei superantur, quemadmodura nee raeditatio passio-nis dominieae omitti potest, docente s. Francisco Salesio, ob imaginationes minus castas.quot; Atque hacc Praesul ille expertis-siinus. Omne porro voluntarium liac in re perieulum plene subterfugient qui religiose auscultant monito sapientissimo, quod Statuta Seminarii tradunt n. 54. „ quod ad partes le-gendas attinet.quot;

34. Pars 3^ia assertionis, se. quod Scriptura speciatim Dei ministris ntilis est, ut attendant et doclrinae, s.ve, ut sibi comparent scientias vel necessarias vel peroptatas ad sacrum suum ininisterium rite obeundutn, quales Staiuta li. 55.-60. jure meritoque reeensent Tkeologiam dogmaticam et moralem, Jus canonicmn, Historiam ecclesiasticam, Eloqnen-tiam sacram, et Liturgiam, partieuiatim sic ostenditur.

35. Scriptura praeeipua ac firmissima basis, principium , fons, parens, semensque est tolius scientiae theologicae ; quippe quae , ut docet s. Thomas, „ auctoritatibus canonicae Seripturae uti-tur proprie, et ex necessitate argumentandi.quot;

36. Quod ad Jus canonicum et Liturgicum attinet, dudum Pont. Max. Innocentius III. animadvertit, ex auctoritatibus veteris et novi Testamenti canonicas sanctiones processisse. Sane vis quidquam eornm, quae ad Jus ecclesiasticum, sive publicum sive privatum, pcitiiient, tractari potest, quin ea omnia ex s. Scripturis luculenter depromi, confirmari, aut il-lustrari queant et debeant.

37. Historiae eccledasticae Scriptura, etiam mere hnmani-tus, ut alii libri vere historici, considerata non modo pars est insignis, sed et praeeipua basis, adeo quidem ut ilia sine hac rite pereipi neqneat. Prae ceteris namque historiis historia ec-clesiaslica jure dicitur vitae et regni Christi in terris eonti-nuatio. Inde solemne illud majorura nostrorum : „Christus vin-

\') Prolegomena in S. 6\'. cap. I,

cit, Christus regnat, Christus imperat.quot; Et re quidem vera Scri|)-turae Dominum N. J. C. ubique loquuntur, sive, ut jam Ter-tullianus de antiquis oracuiis poëtice ceeinit : „Omnia de Chris to, per Christum cuncta loquuntur.quot; Certe igitur historia ecclesiastica plane intelligi nequit, nisi in ejus decursu semper a!te menti fixum sit istud principium : Christum esse cardinem, centrum et finem factorum mirabilium quae Historia eomplcc-titur. Ipse, ut s. Joannes ait in Apocalypsi, est Sanctus et verus, qui habet clavm David: qui aperit, et nemo claudit; claudit et nemo aperit. Ipse, ut Isaias dicit, legifer noster, Dominus rex nosier: ipse salvabil nos. Et s. Paulus : Deus omnia subjecit sub pedibus ejus: et ipsum dedit caput supra om-nem Ecclesiani, quae est corpus ipsius, et plenHudo ejus , qui omnia in omnibus adimpletur. Et iterum : Jesus Christus heri et hodie: ipse et in saecula. Demurn s. Petrus: Ut non est in alio aliquo salus. {Act. IV. 13.)

38. Postremo Scriptura est Eloquentiae sacrae excmplnm ab-solntum, (cfr. n. 39 sub b), et aurifodina inexhausta, ejusque verba in dicendo vim et efiicientiam habent prorsus singula-rem. Vivus est enim sermo Dei, et ejficax, et penetrabilior on mi gladio ancipiti: et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque ac medullarum. Quare, judice exper-tissirao s. Augustino, omnis pene eloqnentia rainistri sacri ex scientia pemlct Scripturarum. „ Sapienter autein dicit homo tan-to mag is vel minus, quanlo in Scripturis sanctis magis mi-nusve profecit.quot; „ Huic ergo, subdit, qui sapienter debet di-cere, etiam quod non potest eloquenter, verba Scripturarum tenere maxime necessarium est. Quanto enim se pauperiorem cemit in suis, tanto eum oportet in istis esse ditiorem; ut quod dixerit suis verbis, probet ex illis; et qui propriis verbis minor erat, magnorum testimonio quodammodo crescat. Probando enim delectat, qui minus potest delectarc dicendo.quot;

39. Scholion. Itaque jure optime Statuta Seminarii I. c. alum-nos monent, ut „ Scripturae sacrae studium prae ceteris omnibus diligant; adeo enim ejus notilia sacerdoli convenit, ut Biblia sacra liber saccrdotalis a s. Ambrosio quot;) nuncupentur.quot;

\') Lib. III. Carmen contra Marcum, cap. II.

\'-) Cfr. De fide, lib. III. cap. VII.

— 22 —

Repetitio §. 3.

40. Scripturae proprietates quatuor.

I. Catholici tuentur Scripturae in locis pluribus dogmaticis internam et absolutam profundilatem, seu, obscuritatem, quae 4 necessitatem magisterii et judicii Eöclesiae infallibilis commen- cilii dat. En ratio, ob quam Protestantes liane veritatem reji- 1 ciunt, et fons paradoxorum , quae consequenter olim statuerunt. suis

II. Dignitas praecipue coramendatur ex auctore principe pro Scripturae. Hinc reverentia ei debetur religiosa. Tak

III. Jucunclitas ratione 1°. veritatis purae, saluberrimae; \' 2°. formae liltcrariae propter a), antiquitatem et varietatem, omi

b). eloquentiam in multis locis Ciceronianam, in omnibus dec

vere popularem, naturalem (quae dici potest: Dictio apta ad fi- tur,

nem, sive, ad persuadendum, qui est finis omnis eloquentiae). hm

IV. Ut Uit as maxima ininistris sacris, ut attendant sibi, et hat doctrinae. „ Omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad an\\ docendum. ...nominatim ut sibi comparent alias scientias hat sacras, atque sapienter dicant. Etenim „ sapienter dicit hcmo

tanto magis vel minus, quanto in Scripturis sanctis magis ral

minusve profecit.quot; (s. August.) au

CAPUT IL

Sc

De Scripturae inspiratione. es

41. Genuina inspirationis notio conficienda est ex doctrina,

et sensis Ecclesiae. Quae his quacumque ex parte adversantur,

utique eo ipso ut totidem errores notanda suntj quae autem

ex illis non patent, liberae disputationi scbolae, ut vocant, ^

relicta sunto. His pensatis, caput II. apte dispertiri potest in ™

tres §^os, quorum l^us. exhibet doctrinam; 2^US. sensa Ecclesiae f_c de inspiratioue, hisque oppositos errores; 3^1US. quaestiones

scholae. (1

|

§• 1.

De Scripturae inspiratione doctrina Ecclesiae,

luicque oppositi errores.

42. Doctrinam Ecclesiae de inspiratione Scripturarum Concilium Vaticanum prae ceteris enucleatius exposuit, definiens:

1⁰. „ Si quis sacrae Scripturae libros int eg ros cum omnibus suis partibus, prout illos sancta Tridentina Synodus recensuit \'), pro sacris et canonicis non susceperit, aut eos dioinitus inspi-ratos esse negaverit; anathema sitquot; ²).

2°. „ Eos vero (veteris et novi Teslamenti libros integros cum omnibus suis partibus, prout in ejusdem [Tridentini] Concilii decreto recensentur, et in veteri vuig at a latina editione haben-iur), Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo quod sola huma.na industria concinnati, sua deinde auctoritate sint appro-bati, nee ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore coniine-ant; sed propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi suntquot; ³).

43. Uti consideranti patet, recitata Concilii Vaticani decla-ratio insequentes tres fidei veritates, formaliter omnes, primam autem et tertiam explicite, secundam implicite docet.

44. Prima Veritas est factum propria dictae inspirationis (saltern rerum, sen, sententiarum, seu, veritatum ⁴) totius Scripturae originalis. Eelegenti laudatum Canonem res dubia esse nequit.

\') Sess. IV. Beer, de can. Script.

*) Sess. III. Canones II. Be Revelat. 4.

^;1) Ibid. cap. II.

⁴) Tribus his diversis uominibus Interpretes compellant sensa Bei in Scripturis exprossa, ad distinctionem signorum, quibus sonsa Dei expri-muntur et disponuntur. Qui autem sensa Dei in Scripturis expressa, veritates appellant, profocto non sibi volunt, omnia effata in Scripturis re-lata esse in se vera, cfr. n. 5.; sed omnia et singula quae Scriptura re-fert, sub ea saltern ratione reflexa, sub qua, et eo sensu quo ex inten-tione Dei, Ipso inspirante scripta sunt, etiam verissima esse; quum enim in Scripturis sacris scripta sint idoae et judicia, sive, res et sententiae, quae a Deo sunt per inspirationem, non possunt esse nisi veritates, saltern sub dicto modo ot sensu. Ceterum cfr. 5. 3. n. 72. et seq., et cap. V. a n. 261.

T

— U —

45. Secunda est factum saltern simplicis conformitalis \') ve- part teris vulgatae latinae editionis cum inspirata Scriptura origi- spir nali. Etenim capitis II. decretum dogmaticum sonat: „Eos sens vero veteris et novi Testamenti libros integros cum omnibus tion suis partibus, prout in Tridentini Concilii decreto recensen-

tur, et in veteri vuig at a latino, editione habentur, Ecclesia pro sacris et canonicis habet.quot;

46. Tertia edisserit sensum quo, et rationem per et propter quarn recensiti libri cum omnibus suis partibus pro sacris et canonicis habendi sunt; nimirum, eo sensu, et ideo quod scripti sunt sub inspiratione istiusmodi qua Deum verè habent auctorem principem. „Propterea — ut ipsa verba Patrum Concilii Vaticani repetam — quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem.quot;

47. Laudatis Concilii Vaticani canone et decreto positive damnantur errores circa inspirationem quam plurimi.

Et quidem speciatim ex memorato canone haeretica labe in-fecti apparent errores eorum omnium, qui

a). Universim ipsum factum proprie dictae inspirationis re-rum et sententiarum negant, quales, praeter Sociniancs, et Arminianos illos, qui pedetentim in Indifferentismum religiosum abierunt, inter Protestantes multi fuerunt inde ferme a medio sseculo XVIII., atque hodie sunt longe plurimi, vulgo Moderni dicti, omnesque Bationalistae hïblici.

b). Qui librorum inspiratorum numerum, vel partes praeter fas restringunt, adeoque qui vel aliquem librum integrum, vel aliquam partem eorum librorum, quos s. Tridentina Sy-nodus recensuit, divinitus inspirata esse negarunt, quales, praeter Judaeos, et vetustos ac veluti obliteratos haereticos,

puta Gnosticos, Marcionitas et Manichaeos, sunt Protestantes sic dicti Orthodoxi, qui vel utriusque, vel saltem veteris Testamenti libros quos dicimus «fewfero-canonicos (illi autem apo-cryphos nominant), inficiantur esse proprie inspiratos; pro rata

\') Cfr. cap. IV. n. 212. s

— 25 —

ve- parte item illi, sive heterodoxi \'), sive catholici ²), qui in-

igi- spirationem restrinxerunt ad partes librorum per se, aut stricto

Eos sensu revelatas, aut ad res, ut vocant, religiosas per distinc-

bus tionem a profanu, quae eorurn sensu in Scripturis referantur.

^enquot; 48. Scholion lquot;quot;¹. Quaedani vocautur in Scripturis revelata

jro P^{er se} gt; quaedara per accidem \\ sive, ut Scholastici loquuntur,

in Scripturis quaedam ut principaliter intenta, secundum, sen, propter se revelata sunt , aliqua vero solum in or dine ad alia.

\'Pquot; Audiatur omnium Scholasticorum princeps s. Thomas ³). „ Ali-

rjs qua, inquit, sunt cicdibilia , de quibus est fides secundum

se \\ aiiqua verb sunt credibilia , de quibus non est fides secundum se, sed solum- in or dine ad alia-, sicut elinin in nt scientiis quaedam proponunlur ut per so intenta, et quaedam

jq ad manifestationem aliorum. . . Quaedam propouuntur in sacra

Scriptura ut credenda, non quasi principaliter intenta, sed ad praedictorum *) manifestationem ; sicut quod Abraham habuit duos filios, quod ad tactum ossium Elisaei suscitatus est mor-_ve tuus, et alia hujusmodi, quae narrantur in sacra Scriptura in or-

din», ad manifestationem divinae inajestatis, vel incarnationis Christi.quot;

1- Secundum hanc Scholasticorum distinctionem, illi Scriptu-

rae textus, qui continent veritates principaliter intentas, secundum, sive, propter se revelatas, rite deuominauturse matici. li vero qui referunt veritates solum in ordine ad alia it revelatas, quales sunt veritates cujuscumque generis naturales,

_n utputa chronologicae, astronomicae, adjuncta historica, et quae

hujusmodi sunt alia, rite dicuntur textus per accidens do/jmalici. \'\' Profecto graviter errarunt qui hanc distinctionem in enm

o perverterunt sensum ac si solum ilia, quae secundum, seu ,

propter se in Scripturis narrantur vere inspirata, et propter auctoritatem Dei revelantis credenda essent. Quandoquidem et ea quae solum in ordine ad alia in Scripturis proponuntur , _; dummodo de eorum genuinitate constet, sive, dummodo ea

revera in Scriptura originali habeantur, non minus aut secus quam principaliter intenta, proprie inspirata fuerunt, et prop-r ter auctoritatem Dei credenda sunt. „ Eorum enim omnium

quae in sacra Scriptura continentur est fides habenda.quot; Et

\') Puta Hugo Grotius, Benedict. Spinosa, Pr. Pierre Guillaume Gui-zot, do Pressensc, alii.

^l) Potissiinum hie memorandi Henric. Holden, P. Ph. Ncr. Chrismann, Dr. Aug. Rohling, Illm. Hanoberg, et Pr. Lenormant in oporo: Lex ori-gines de l\'histoire d\'après la Bible. .. (Paris 1880).

.3)-Ji!ugt;iima Theol. 2a. 2ae. Q. I. art. VI. ad ]^um.

\'\') Nempc eorum „ quae directe nos ordinant ad vitam aeternam : sieul: sunt tres Personae omnipotentis Dei, inysterium incarnationis Christi, et alia hujusmodi.quot;

„ formalis ratio objecti credibilis est una el indüisibilis, scili-lieet, veritas piima: et sic secundum rationem formalem cre-dibilia distingui non possuntquot;, uti vere, ex persona obji-cientis, Doctor Angelicus l. c. dicit. Idcirco textns, tam eos qui per accidens quam qui per se reveiata exprimunt, dogma-ticos appellamus, utpote qui utrique aequaliter propter aucto-ritatem Dei revelantis sunt credendi.

Porro praehabita, sic sensa genuino declarata distinctio in locos per se et per accidens dogmaticos maxime facit ad sanam intelligentiam eorum quae raox n. 53., et deinceps cap. III. et IV., statuenda erunt de eatfeHszoMe decreti ïridentini de ca-uonicis Scripturis, et de authentia conforniilalis vulgatae la-tinae editionis cum Scriptura originali, vi decreti Tridentini tenenda.

49. Scholion 3\'quot;quot;. Jievelatio striclo, et laio sensu accipi con-suevit, ideoque ejus significatio determinari debet, nisi ex con-texta oratione clare pateat.

Secundum vim nominis, nti jam s. Hieronyinus \') monuit, revelatio significat remotionem velamenti, quo res occultabatur. Uevelatio sonat, ait, „ cum quid tectum et velatum, ablato desuper operimento, ostenditur, et profertur in lucem.quot; Hinc proprio, sive, stricto sensu accepta revelatio divina definiri so-let: Hei occultae facta divinitus manifestatio. Sic autem intel-lecta, certo non est essentialis nota inspirationis ad scriben-dum. Porro vel ideo jure adstruitur, quod etiam de fado scrip-tores sacri, quoties locuti sunt de his, quae humana ratione cognoscere poterant, reveiatione sensu stricto accepta non sint gavisi. Vetus enim laudatumque proverbium habet; Sicut Deus non deficit in necessariis, ita non redundat in superfluis. Atqui ad ea, quae scriptores sacri humana ratione cognoscere poterant, iis superflua erat revelatio stricto sensu sumpta. Ergo haec iis in hisce non adfuit.

Porro ultra argnmentando ab esse ad posse, sequitur quod revelatio stride dicta nou est essentialis nota inspirationis ad scribendum ²). Primam conclusionis partem explicite, ni fal-lor, adeoque alteram implicite, confirmat s. Thomas 2. 2^ac. Q. CLXXIV. art. II. ad 3. Plures eorum, l. c. inquit „ qui ha-giographa conscripserunt, loquebautnr frequentius de his quae humana ratione cognosci possunt, non quasi ex persona Dei³), sed ex persona propria, cum adjutorio tarnen divini In minis.quot; Lumen autem istud divinnm Angelicus Doctor üid. jam descrip-

\') Comment, in epist. ad Gal. I. 12.

^J) Ratio propria cur revelatio strictc dicta non est essentialis nota inspirationis, dabitur ad n. CO.

³) I. e., non sicut prophetae proprie dicti, expresse attestantes, et di-centes ad populum „ Haec dicit Domhius.quot;

serat „ lumen intellectuale divinitus infusum, non ad cognos-cendum aliqua supernaturalia \'), sed ad judicanduvi secundum certitudinem veritatis divinae ea , quae hcmana rationb cog-nosci possünt.quot;

]taque jam ex eo qnod revelatio utricle dicta non requiritur ad essentiam inspirationis, et vel magis ex eo quod talis revelatio scriploribus saciis de facto non fnit concessa in his quae humana ratione cognoscere poteraut, — ut prorsus om-nis exceptio praecludatur, dicam : cognoscebant, cum inspira-rentur ad scribendum — evidenter patet . neotericos supra (ad finem n. 47. sub b). memoratos, perperam statuisse, sciipto-ribus Kibliorum ea, quae rationa humana duce perspecta ha-bebant, non fuisse inspirata; aliis verbis: inspirationem res-tringi ad partes slricto sensu revelatas. Quantum sapio, hoe eornm paradoxum ex eo profluit, qnod inspirationem cum re-velatione siricte dicta confnderiut. Idem esto judicium de dis-tinctione, quam nonnulli confixerunt inter res in Scripturis contentas religiosas et prof anas. Etenim propterea quod omnia in Scripturis contenta inspirata sunt, nihil propric jïrq/a-num in iis occurrit.

Diviua antem revelatio lato sensu accepta definiri solet: Veritatis pkopositio ab ipso üeo facta. Hoc sensu acceptam revelationem inspiratio utique evidenter includit. Ideoque lalo sensu accepta revelatio ét inspiratio promiscue adhiberi solent. Etenim quaevis inspiratio ad scribendum libros sacros revera est lato sensu accepta revelatio, qnae primum quidem fiebat in msnte hominis inspirati, ut deinde per scriptionem tamqnam verbum Dei proponeretur Ecclesiae, et objectum fidci divinae constitueret non solum pro ipso homine inspirato, sed etiam pro aliis omnibus, quando tamquam Veritas inspirata satis pro-positum erat.

Ergo omnia et singula quae in Scripturis continentur, mc-rito promiscue vocantur ct divinitus inspirata, ct lato sensu revelata. Ergo ultra, quidquid in Scripturis ab Ecclesia reccp-tis continetur, verissimc dicitur et est ohjectum fidei divinae; nam id omne et singulum revera sensu latiori quidem, sed frequentatissimo est ét revelatum, ét proprie inspiratum. Ergo iternm patet, quam longe aberrarint qui inspirationem ad res stricto sensu revelatas restrinxerunt, aut in Scripturis res pro-fanas sibi finxerunt.

50. Eecitato Concilii Vaticani decreto speciatim duplex nos-trae aetatis error directe et explicite excluditur.

51. Prior eorum est, qui censueruntj Scripturae libros re-

\') Uti in superiori prophetiao gradu, de quo ibid. agit.

— 28 —

vera in quibusdam partibus et textibus, nominatim „ in nar-rationibus historicis rerum, quae subsuut experientiaequot; , hu-inana tantum industria scriptos nihiloininus pro sacris et ca-nonicis haberi, ideo quod postmodum auctoritate Ecclesiae approbati sunt \'). Opinionem banc oecumenicum Concilium Vaticanum duplici modo rejecit :

a). Neg undo, dicens : „ V. et N. Testament! libros integros cum omnibus suis partibus Ecclesia pro sacris et canonicis ba-bet, non ideo quod sola humana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint approbati.quot;

b). Affirmando, quod „ eos cmn omnibus suis partibus Ecclesia pro sacris et canonicis babet, propterea quod Spiritu Sancto inspirante conwripti Deum habent auctor em, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi suntquot;

52. Alter error eorum est, qui Scripturae libros vel uni-versim ²), vel in quibusdam partibus, nominatim „ poeticisquot; ³), pro sacris et canonicis habendos dixerunt ideo dumtaxat quod scripti sub assistentia divina negativa (quae tantum errores arcet) revelationem sine errore contineant.

Opinionem quidem eorum qui ita de libris Scripturae uni-versim statuebant, Concilium pariter universim excludit verbis nquot; praec. sub a), recitatis subdens : „nee ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant.quot;

Sed ita illorum errorem damnans, simul reprobavit et ex-clusit placitum eorum qui docuerunt partes Scripturae pier accidens revelatas, nominatim „ poëticasquot;, solum scriptas esse sub assistentia negativa, praecavente errores quosvis. Etenim Concilium praedictis verbis horum errorem describens, nomine „ revelationis contentae in Scripturis quot; non potuit intelligere dumtaxat per se revelata, sed necessario intellexit omnia quae in Scripturis continentur, atque hoc ipso vel per se vel per

\') Ita, i. a., censuit 111quot;⁵ Hancberg. Cfr. notam ad n. 8G.

²) Uti docuerc nouuulli Protostautes, ct Dr. Joannes Jalin, do quo cfr. cl. H. ilurter Nomencl. Lit. ï. III. n. 789.

³) Quod opinatus fuit 111quot;³ Haneberg cum aliis.

accidens pertinent ad revelationem verbo Dei propositam. lino Concilium intellexit potissirnum partes quae per accidens ad revelationem late dictam pertinent; illi enim quorum errorem proscribit, de rebus per accidens revelatis directe et maxime asserebant, libros Scripturae esse sacros et canonicos dumta-xat quatenus revelationem (propositionem hujusmodi rerum sub divina assistentia negativo) sine errore contineant.

53. Scholion. Atque haec est solemniter definita Ecclesiae doctrina de facto inspirationis Scriptnrariim sanctarum, deque ejusdem extensione ad utriusque Testament! libros integros cum oiDiiibus suis partibus, prout a Syuodo Tridentina recensen-tur, et in veteii vulgata latina editione liabeiitur.

Hepetitio J. 1.

I.^tJCLi\'iiia Ecclesiae cle inspiratione.

54. llecita canonem, et decretum Vaticanum de inspiratione Scripturae. (n. 42.)

I. Doctrina. lis docemur factum a), proprie dictae inspirationis totius Scripturae; b). saltem simplicis authentiae, seu, conforinitatis vulgatae cum Scriptura originali; c). sensum quo, et rationem propter quam utriusque T. libri cum omnibus suis partibus, prout a Cone. Tridentino recensentur et in vulgata habentur , pro sacris et canonicis suscipiendi sunt, sc. quod scripti sunt sub inspiratione istiusmodi, qua Deum vere habent auctorein principem.

II. Errores. lis dainnantur errores eorum omnium, qui a), factum proprie dictae inspirationis negant; b). aliquem librum integrum , vel aliquam partem librorum canonicorum, quos Tridentina Synodus recensuit, inspirata negant.

Speciatim decrelo Vaticano damnantur duo recentes errores: a), quod revera Scripturae libri „ in narrationibus historicisquot; humana tantum industria scripti, tamen ex subsecuta Ecclesiae approbatione, sacris Scripturis accensiti sunt. Recita verba.

— 30 —

quihus Connl\'mm Vaticanum hugt;10 errorem negando, et affih-mando rejecit (cfr. n. 51.)

b). Quod Scripturae libri vel universim, vel cerle in par-tibus „ poëticisquot; pro sacris et cauonicis habendi sunt ideo dumtaxat quod revelationem sine errore continent. Ex seipso quisque facile solvet : Quomodo, et quihus verbis prioiiem partem Jiujus erroris Concilium Vaticanum proscripserit. — Quod ad alteram descripti erroris partem attinet, adnotamus , hanc iisdem verbis proscriptam esse. Quandoquidem ubi Concilium negat quod Ecclesia Scripturae libros pro sacris et ca-nonicis habet ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant, potissimum intelligit sensu lato et per accidens revelata; nam horum proprie dicta inspiratio a neotericis, quorum errorem reprobavit, rejiciebatur.

III. Nota. 1°. Quae in Scripturis directe nos ordinant ad vitam aeternam , principaliter intenta, secundum et propter se, verbo : per se revelata dicuntur j/)«?• accidens autem , quae praeponuntur ad praedictorum manifestationem. ïextus proin et loci qui prioris generis veritates factaque continent, jure appellantur per se dogmatici-, qui posterioris generis, per accidens dogmatici. Dummodo enim de horum genuinitate, seu, authentia originali constet, aeque firraiter et propter idem motwum formate credenda sunt tam quae his, quara quae illis locis continentur.

Nola. 2°. Differentia et covvenientia revelationis et inspira-tionis.

Kevelatio stride dicta est : Hei occullae facta divinitus manifest alio. Non est essentialia nota inspirationis, et de facto non adfuit scriptoribus sacris, quoties locuti sunt de his, quae humana ratione cognoscebant.

Revelatio late sumpta intelligitur locutio, seu, propositie veritatis via supernaturali facta, et definitur ; Veritatis propo-sitio ah ipso Leo facta. Hauc inspiratio includit, ideoque revelatio late dicta et inspiratio merito solent ut synonima ad-

hiberi, et omnia in Scripturis coutenta fide divina credenda sunt, quia omnia vere inspirata, et late sensu revelata sunt.

§■ 2-

Ecclesiae sensa de inspiratione, hisque oppositi errores.

55. Ex praehabita dogmatica Ecclesiae doctrina de inspiratione, haec talis esse debet, ut vi ipsius inspirationis Deus infallibiliter agnoscatur proprie dictus auctor princeps librorum Scripturae cum omnibus eorum partibus, non tantum ratione materiae, sed vel maxime ratione scriptionis eorumdem.

Atqui, sane auctor princeps libri \') proprie non est qui sua sensa alteri quidem communicat, sed non in ordine ad ea scribendum, nec alteram inducit ad ilia scribenda; — ne-que quis se agnoscet auctorem libri, si ille, cui seusa sua ad scribendum communicavit, non ea omnia ét sola quaelibro, suo nomine edendo, comprehendi voluit, scripto excipiat, sed vel eorum aliquid essentiale, , formale omittat, vel iis quid-quid etiam accidentale, seu , materiale ²) tantum suo marte ad-

\') Nihil hie refert utrum brevior sit, an longior ; agitur namque non solum de integris Scriptnrao libris, sed pariter de omnibus eorum partibus.

²) Nomina formae et maleriae desumpta sunt ex compositis physicis. Quoniam in his forma dat ac determinat esse specificum in eo ordine sive substantiali sive aecidentali, in quo forma consideratur ; materia autem necessario quidem aliqua subest formae, sed ad esse specificum indifferen-ter se habet, an in individuo haec vel ilia sit: propterea in translatione horum nominum ad alios etiam ordines , illud quod propriam rationem sive rei sive notionis determinat, appellatur formale; illud vero quod in individuo ad istam propriam rationem indifferenter se habet, dieitur materiale. In praesenti igitur quaesticne formale dioimus id omne, quo liber constituitur talis, et sine quo non esset. talis, qualem auctor pro libri scopo esse vult; materiale vero appellamns, quod potest aliter (puta, alio ordine , alio stylo , aliis verbis) se habere quin liber desinat esse , qualem auctor pro ejus scopo esse vult. Unde haec eadem, si mavis, poterisdi-eere essentialia et accidentalia libri. Ita dilucide Card. Franzelin I. c., Th.111. p. 349. — Ifaque in quolibet libro res, seu, sententiae, utpote omnes et singulae ab auctore/w.re intentae, certe pertinent ad ejusdem rationem formalem-, nisi enim hae omnes et singulae exprimantur, manifesto liber non esset talis, qualem auctor princeps esse voluit. Cetera vero omnia, quae auctor princeps per se non intendit, utique aliquo modo debent ad-esse; alioquin enim ipsa forma ah auctore intenta exprimi nequiret; ve-rum, quum haec alio et alio modo se habere possint, quin sententia,

dat. Si enim quid esseniiale, seu, formule omittat, jam liber non esset talis, qualem auctor pro ejus scopo esse voluit, atque adeo nee auctor talis libri proprie dici potest. Si au-tem suo marte aliquid vel accidentale, seu, materiale addat, evidenter non est principalis auctor liujus partis superadditae.

Atqui ultra, ut speciatim Leus sit princeps auctor libri , re-quiritur ut liomo inspiratus sensa , quae Deus ab eo scribi vult, non solum actu , sed et infallibïliter apto ordine dispo-nat, aptisque signis exprimat. Imprimis evidens est requiri rerum disposiiionem et signa apta. Manifesto enim sensa auc-toris principis non 2)ossunt esse scripto expressa, nisi rerum ordo et signa eligantur apta ad sensum illius exprimendum. Insuper requiri ut homo scribens non solum actu eligat, sed etiam infallibiliter eligat rerum ordinem et signa apta ad res et sententias sibi inspiratas vere et sincere exprimendas, atque adeo ut in apta rerum dispositione, aptaque verborum electione ex Dei assistentia reddatur infallibilis, ex eo patet, quod, si supponatur homo mente et voluntate inspiratus qui-dem ad sensa Dei scribenda, sed in eorum ordinatione , vel in electione signorum quibus ea exprimat plene sibi permis-sus, hoc ipso scriptor maneret fallibilis in exprimendis con-ceptibus inspiratis, atque Deus rerum quidem et sententiarum scribendarum, verbo : materiae auctor princeps foret, sed non ipsius quoque scriptionis •, quippe quae ex supposito esset mere humaTia, adeoque et errori obnoxia esse posset. Jam vero, ex doctrina Ecclesiae superius relata, vi ipsius inspirationis Deus agnoscendus est proprie dictus auctor princeps librorum Scrip-turae cum omnibus eorum partibus, non tantum ratione materiae, sed et maxime ratione scriptionis eorumdem. Infallibi-

imo integer liber desinat esse talis, qualem auctor esse voluit, puta rerum dispositie, stylus, et verba, dummodo singula apta sint ad res et sententias auctoris principis vere et sincere exprimendas, ut plurimum, sive, generatim loquendo, inter libri materialia, seu accidentalia merite reeensentur, quae per se non necessario attribuenda sunt auetori prin-cipi, ut hie vere sit auctor libri, sed, salva conditione posita, auetori secundario permitti possunt.

liter igitur consequitur quod germana inspiratie omnino etiam includere debet assisteutiain divinain, qua homo efficiatur in-fallibilis in conceptibus inspiratis vere et sincere exprimen-dis, h. e., in ipsa rerum scribendarum apta dispositione, apto-rumque verborum electione.

5C. Ergo vel ex simplici instituta analysi termini complexi; auclor princeps libri, et formulae dogmaticae : „ntriusque T. libii Deum habent auctor emquot;, per quani Ecclesia in Concilio Va* ticano enucleatius quidem , serl eodem plane sensu in omnibus anterioribus suis decretis significavit inspirationem inte-grorum librorum sacrae Scripturae cum omnibus eorum par-tibus, evidenter sequitur, atque revera Theologi communiter , certe inde a Concilio Tridentino (namque ante hac Veritas ista simpliciter tenebatur) intulerunt ad genuinam notionem inspi-rationis stricte dictae, ex mente Ecclesiae certo requiri notas quatuor insequentes :

1°. Efficacem impulsionem voluntatis ad scribendum.

2°. Illustrationem, aut elevationem intellectus, vi cujus scriptor ea omnia et sola concipiat in ordine ad scribendum, quae Deus ab eo scribi vult, et

3°. Motionem voluntatis, qua scriptor nihil esseniiale omit-tat eorum, nihil quidquam adjiciat ad ea, quae Deus ab ipso scribi vult.

4°. Assistentiam divinam, qud auctor inspiratus reddatur infallibilis in ipsa rerum sibi inspiratarum scriptione, adeoque et in apta harum dispositione, et in electione apti styli et verborum aptorum ad res inspiratas vere et sincere exprimendas.

Tres priores notae essentiales sunt genuinae inspirationi stricte dictae, quarta divinae inspirationis est atlributum, seu, consectarium necessarium.

57. Ergo ultra Scripturarum inspiratio, plane congruens sensis Ecclesiae, recte definitur : Actus, quo Spiritus Sanctus hominis intellectum illuminat, et voluntatem movet ad sua ipsius

3

— 34 —

sensa scripto excipienda, ülumque in scribendo dirigit ita, ul errare omnino neqveal.

Dr. 1°. Actus. — Qualis autcrn actus est inspiratio ?

58. E. 1°. Omni ex parte supernatvralis■, nimirum tam ex parte principii, quam effectus in scriptores sacros, et fnis. In-spirationis namque princvpium est ipse Spiritus Sanctus, qui sua operatione naturales facultates hominis conscriptoris per-ficit, ad ordinem altiorem evehit, atque demum spectat ae-ternam salutem legentium aut audientium Scripturam suam.

2°. Positivus. Per inspirationem quippe Spiritus Sanctus modo positivo in scriptores sacros agit, eorum intellectum il-lustrando, voluntatem movendo, eosque ab omni errore prae-muniendo.

3°. Intemus, in anima hominis inspirati, non tarnen „ per modum habitus eidem immanentis, sed magis per modum pas-sionis, seu, impressionis transeuntisquot;, ut de prophetia s. Thomas docet, 2. 2^ae. Q. CLXXI. art. II.

Dr. 2°. Actus, quo Spiritus Sanctus.

59. Inspiratio enim, quamvis sit actus communis SS. Tri-nitati, specialiter Spiritui Sancto tribuitur, uti jam n. 5. ani-madversum fuit.

Dr. 3°. Actus, quo Spiritus Sanctus hominis intellectum il-luminai.

60. Hominis nomine Ine designari Scripturarum auctores secundarios, causas instrumentales rationales evidens est. — Inspirationem potissimüm versari circa scriptoris inspirati intel-lectum ex eo patet, quod per Scripturam inspiratam Spiritus Sanctus scriptoribus sacris patefecit veritates, quas synagogae aut Ecclesiae propositas voluit. Jam vero veritates principale, imo proprium sunt inlellectus objectum. Accedit quod Spiritus Sanctus per inspirationem stricte dictam non solum veritates jam pridem scriptoribus sacris liumaiui ratione cognitas vel certe cognoscibiles, modo perfection, prorsus sc. infallihili pei\'-spiciendas curavit, nempe, uti n. 4\'J. s. ïhomam dicentem

audivirnus, „secundum certüudinem veritatis dioinaequot;; sed et — quantum opus fuerit — iis sensu stricto revelavit verita-tes, quae iis alioquiii oranino imperviae, vel saltem proxime ante ipsam scriptionem ignotae erant. Ratio autein cui\', reve-latio stricto sensu accepta — uti l. c. jam monitum fait — non est elementum essenliale inspirationis, evidenter ea est, quod praecedens cognitio liominis profecto non obstat, quo-minus Deus veritates homini jam aliunde cognitas vel cognos-cihiles potuerit suo consilio comprehendere ut per Scripturam tradendas Ecclesiae, nee quominus supernaturali sua opera-tione efficere potuerit, ut homo istiusmodi veritates mente et voluntate conceperit ad eas scripto consignandas.

61. Scholion. Eadem ratione evincitur, quod, prorsus salva inspiratione, auctores sacri adhibere potuerint suam industriam, studium, et praesidia, puta documeutorum et testium ad veritates concipiendas , quas ab iis Deus scribi voluit. Dum-inodo constet quod vcre sunt auctores sacri , non amplius in quaestione ponenduin, sed ut axioma accipiendum est, quod supernaturalis operatic et directio Dei effecerit, ut hominis inquirentis intellectns ea omnia et sola sensa ad scribendum conceperit, pariterque voluntas supernaturaliter mota sit ad eadem sensa omnia et sola scripto exprimenda, quae Deus suo consilio comprehendit ut. scribantur. Ergo quae dicunt v. g. auctor certo inspirati libri II. Machabaeomm cap. 11. 24.-27., s. Lucas I. 2. 3., Joannes XIX. 36. etc. nequaquam probant sibi defuisse divinam inspirationem, sed omnino confirmant quae dicta sunt n. 10., sc. eos vere fuisse librorum suorum causas instrumentales rationales, sive, non mortua aut passiva tantum, sed viventia et rationabilia instrumenta , qui et ipsi aliquid egerint. Atque haec de ipsis rebus et sententiis vera sunt. Porro quum auctores sacri verius (cfr. §. 3. a n. 72.) in delectu verborum et in stylo ut plurimum suo ingenio et eruditioni permissi sint, atque per assistentiam divinam tantummodo muniti sint contra errorem quemcumque veritati et sinceritati rerum et sententiarum obfuturum, a fortiori nihil contra inspirationem probant cxcusationes de tenuitate et mediocritate sermonis , quas profert auctor libri II. Machab. cap. II. 24. , et XV. 38.-40.

Dr. 4°. Actus, quo Spiritus Sanctus hominis intellectum illuininat, et voluntatem movet ad sua ipsius sensa scripto ex-cipiencla. Verbis sublineatis significatur:

C.\'i. Primo, quod auctores sacri non ex seipsis, uon suo solum marte, suaque sponte, seu, voluntate, sese detennina-runt ad scribendum, vel re ipsa scripserunt, sed a Spiritu Sancto acti et moti sunt ad scribendum, et scripserunt, quin tamen eorum libertas per inspirationem laesa fuerit; libere enim et voluntarie operationi Spiritus Sancti consenserunt, baud secus ac qui gratiae efficaci consentit, non necessitate antecedente , sed solum infallibiliter eidem cooperatur.

63. Secundo, quod non solum actu , sed etiam infallibili-liter scripserunt sensa omnia et sola quae Spiritus Sanctus ab iis scribi voluit. Secus enim, ut ex notione auctoris Uhri, n. 55. declaratu, constat, Deus simpliciter vere et proprie non esset auctor princeps Scripturae librorum integrorum cum omnibus eorum partibus, quc.lis tamen fide indubitatu agnos-cendus est.

64. Tertio, speciatim postremis verbis „ad sua ipsius sensa scripto excipiendaquot;, inspiratio stricte dicta distinguitur ab omni alio munere aut charismate, utputa a revelatione stride dicta (cfr. n. 49. 60.); — ab assistentia tam generali, qua nonnulli sancti in scribendo gavisi feruntur (n. 13.); — quam magis speciali, sed imprimis negativa, qua Ecclesia docens gaudet ad revelationem qua voce qua scripto annunciandam {n. 8.); — ab inspirations ad loquendum, qua prophetae, ut tales agebantur; — a munere Apostolatus procul dubio per se, et, ut mihi quidem persuasum est, etiam in concreto sump-to \').

Dr. 5„ illumque in scribendo dirigit ita , ut errare omnino nequeat.

65. Hac definitionis parte denotatur genuinae inspirationis

\') A scopo hujus tractatus aüenum reor hie referre rationes, ob quas debita cum revorentia, dissentio ab iis quae hac de re tradit Illmus p. m. Ubaldus Ubaldi, Introd. in S\'. S. vol. II. a p. 78.-80.

attributum, sive, consectarium necessarium; sc. Spiritus Sancti directio, sive, assistentia talis, quae hominem inspiratum in scribendo ab omni prorsus errore immunem praestat ita , ut vi ipsius assistentiae — uti superius jam semel et iterum (n. 55. et 56.) significatuin fuit — scriptor sacer infallibi-liter litteris raandarit solas sed et omnes res et sententias sibi inspiratas, sive eae dogmaticae sint, sive morales, sive his-toricae, sive pbysicae, sive quaecumque tandem aliae, ver-bo : sive per se, sive per accidens revelatae habendae sint, adeo-que et infallibililer elegerit signa apta ad res et sententias eas omnes et solas, quas Spiritus Sanctus ab eo scribi voluit, vere et sincere exprimendas.

66. Opiniones falsae. Ergo circa naturam inspirationis per defectum errant, falsaeque sunt opiniones eorum, qui omnem impvlsionem ad scribendum excludunt, rati sufficere Spiritus Sancti illuminationem et directionem inter scribendum, ita ut vere scriptores sacros eos reputent, qui proprio motu scribere incepissent, sive, sua tantum voluntate sese determinassent ad scribendum. Quae opinio tribuitur Ludovico Ellies Du-pin. \'

67. Qui inspirationem cum infallibilitate confundentes , cum cl. Jac. Bonfrerio, S. J., adstruerint inspirationem con-comitantem, quti Spiritus Sanctus se liabuerit „ad eum mo-dum, quo qui alterum oculo dirigeret ne in re quapiam er-raretquot;, quibusque visus est bic modus conservatus non — uti D^r. Jahn tenuit (cfr. n. 52.1 — in omnibus libris et textibus Scripturae, sed dumtaxat „in historiis, dictis aliorum, factis-que referendis, quae vel visu cognita, vel auditu ab bominibus fide dignis accepta fuerantquot;, nominatim in Evangeliis, Actis Apostolorum, libris Macbabaeorum , et similibus. Quamvis por-ro cuin assistentia illa negativo. Bonfrerius — en alterum illius a ü^r,s Jabnii doctrina discrimen — ubique, in omnibus libris et locis Scripturae conjunctim admittat inspirationem positivam in actu \'primo, quae quoties fuerit necessarium , transient in

— 38 —

actum secundum; tamen cum Em^mo Franzelin existimamus, ejus opinionem sine dubio faisam esse, nec praesertim post definitionem Vaticanam amplius posse sustineri. Quandoquidem ex hac Honfrerii doctrina, in sacris libris multa extarent, quae in acta secunclo, i. e., revera proprie inspirata non es-sent, sed solum humanis viribus sub assistentia Dei infallibili conscripta.

68. Qui cum cl. Leon. Lessio et Hamelio — si qui tamen sint praeter Bonfrerium et Richard Simon — hjpothetice, ut rem non impossibilem defenderunt sufficere — si ita absque contradictione in terminis dici potest — inspirationera subsequentem, i. e., testimonium publicum Spiritus Sancti de plena veracitate libri liumana solum ope scripti.

69. Scholion. Considcranti verba sublineata patebit duplex discrimen quod intercedit inter famosam teriiam Lessii tliesin de Scriptura , et doctrinara supra n. 51. ut haereticam signa-tam. Lessius namque a), requirit testimonium sen approbatio-nem Dei (non Ecclesiae tantum); b). dicit sic fieri potuisse •, non quod sic vere factum sit. Ceternm adeantur Em^us Card. Franzelin I.e. Th. IV. p. 370.; cl. Kleutgen, n. 13.-37. Appendix ad opns cl. Gerardi Schneeraann , quod inscribitnr : Con-trovernarum etc., aut certe cl. H. G. Wouters, Hist. Eccl. Comp. ep. X. n. 63.

70. Circa extenmnem inspirationis deficiunt, qui ausi fue-runt negare, inspirationera Spiritus Sancti extendi ad res, ut vocant, minimas, ad singula vel minutissima incisa , quae in Scriptura originali, et genuina occurrunt, quod genus sint, e. g., Tobiae canis cauda blandiens, penula a B. Paulo Apos-tolo Troade relicta, salutationes ab Apostolis adnexae episto-lis suis, et reliqua similia. Ex hac enim theoria Deus non esset vere auctor princeps harum rerum scriptarum; scripto-res sacri non sola Spiritus Sancti sensa scripto excepissent. At vero id sine temeritate sustineri nequit, ac proin eorum opinio intolerabilis habenda est, ac falsa, ut dilucide docet card. Franzelin I. c. p. 351. et 722. A fortiori idem dicen-dum de Aëtio, antesignano Anomaeorum, de Desiderio Erasmo

etc., qui non veriti sunt affirmare, auctores Scripturae inter-dum nommlla scripsisse secundum hominem, i. e., aliquando humane more errare potuisse, imo re ipsa identidem memoria aut affectu lapsos esse in rebus non per se revelatis.

Repetitio §. S.

Ecclesiae sensa de inspiratione.

71. I. Ex analysi formulae dogmaticae: „ Ecclesia utriusque T. libros integros cum omnibus suis partibus pro sacris et canonicis habet propterea quod Spiritu Sanclo inspirante con-scripti Deuni habent audoremquot;, perspicue fluit et theologice cerium est secundum mentem Ecclesiae, quam Theologi com-muniter testantur, ad veram inspirationein requiri quatuor no-tas sequentes :

1°. EJjicacem impulsionem , seu , excitationem ad scrihciidum. (Quod est contra Dupin). 2°. illustrationem intellectus, et 3°. motionem voluntatis ad sciibendum omnia et sola sensa Dei. (Quod est contra inspirationein concomitantem, quam „in historiisquot; sufficientem censuit cl. Bonfrerius negativam cum positiva in acta primo; et a fortiori coTitra Jahn. Item contra eos qui temerario ausu ab inspiratione excludunt res, ut vo-cant, minimas-, etenim has quoque ss. Patres, utputa Hier., Aug., et Theologi communiter — excepto uno vel altero de paulo vetustioribus — vere inspiratas habuerunt et credendas. 4ⁿ. Assistentiam divinam jugem , seu, in toto opere perficiendo , sc. qua scriptor reddatur infallibilis in scribendis rebus, apta-que harum dispositione , aptorumque verbonim electione, ver-bo: etiam quoad materiale libri. (Quod est contra Aëtium, Erasmum etc. qui dixerunt , scriptores sacros errare potuisse, imo interdum errasse in rebus non per se revelatis).

If. Tnspiratio igitur recte definitur : Actus \\), quo Spiritus Sanctus hominis intellectum 2) illuminat, et voluntatem 3) mo-vet ad sua ipsius sensa 4) scripto 5) excipienda, ilium que 6) in scribendo dirigit ita, ut errare omnino necnieat.

1°. Inspiratio est actus a), supernaturalis ex parte princi-pii, effectus in scriptores, et Jinu intenti, b). posilious . . ., et c). inlernns. . .

2quot;. Dens per inspirationem intellectum auctoris secundarii illuminat ita, ut veritates, cjuas ab eo scribi vult, ipsi jam cognitas infallibiliter cognoscat; ignotas infallibilüer discat stricte dicta revelatione.

Itaque inspiratio non excludit scriptoris sacri rationem na-turalein, neque industriam, et laborem ad res cognoscendas, et apte exprimendas; sed haec perficit, eumque vel in elec-tione verborum ab omni praeservat errore, qui vere et sincere exprimendis sensis Dei officeret.

3quot;. Et voluntatem movet. „Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia,quot; (aut Scriptura sacra quaevis), „sed Spiritu Sancto inspirati, locuti sunt (sive ore, sive scrip-to) sancti Dei hominesquot; (cfr. II. Petri 1. 21.); libere tarnen et voluntarie, ut a simili patet ex eo, qui gratiae efficaci coo-peratur.

4°. Ad sua ipsius sensa. Intellige generatim,, id omne quod in Scripturae libro determinato ex intentione Uei est essen-tiale, seu, formule. Per exceptionen, etiam omne id quod alibi generatim venit ut libri accidenlale, seu , materiale.

5°. Scripto excipienda. Igitur inspiratio ad scribendum differt ab omni alio cbarismate Spiritus Sancti, puta a revelatione stricte dicta etc.

6quot;. Illumque in scribendo dirigit ita, ut err are omnino tie-queat. Designatur Spiritus Sancti assistentia jugis in scribendo , ex qua sequitur scriptoris sacri inerrantia, infallibïlitas omnimoda sc. et in materia, et in hujus apta scriptione.

§• 3-

De inspiratione quaestiones sciolae.

72. Quaestio etiamnum libere controversa duplex est. Prior quaestio haec est: Utrum recensitae quatuor notae ad

essentiatn et naturam genuinae inspirationis etiam mfficiant, an praeterea sit „ de essentia Scripturae quod sit dictata a Deo (proprie inspirata) quoad singula verba.quot; — Altera quaestio facfi ea est: „ An s. Scriptura (originalis) a Deo dictata esi , non tantum quoad res et sententias , sed etiam quoad singula verba, [lilteras, apices etc.quot;).

73. Atqui sic dicti primi Reformatores Lutherus et Cal-vinus rem utramque mordicus affirmarunt. Inter Theologos autem Catholicos variis temporibus modo opinio affirmans, modo negans praevaluit. Certe saeculo XVI., quum anno 1587. cl. Lessii thesis lⁿ quae habebat ut aliquid sit Scriptura sacra , non est necessarium singula ejus verba inspirata esse a Spiritu Sancto, censoria nota inusta fuit ab Universitate Lovaniensi, communior erat sententia affirmans. Imo fere medio saeculo sequenti cl. Dens (/. c. n. 60.) ad l^Hm. adhuc respondet: „Sententia affirmativa est communiorquot;, et ad 2^am. absolute respondet : „Affirmative.quot; Deinceps autem communius, et nostra qui-dem aetate plerique omnes negant Theologi, quorum omnium loco unus sit s. Alphonsus de Liguorio; et quibus jam saeculo IX. Agobardus, Archiepiscopus Lugdunens. praeivisse jure plano asseveratur.

74. Scholion. Ut status controversiarum pleuius perspiciatur, animadvertendum:

1°. Tantutnmodo quaestiouem esse de natura et exlensione inspirationis stricte dictae prout haec complectitur quidem as-sistentinm, scd et ab hac tssentialiler distingnitur; nam apud omnes in confesso est, assistmtiam divinam pertinere ad naturam inspirationis, eanique requiri ad verba singula et quae-eetera sunt libri accidentalia, quantum necesse fuit infallibi-liter eavcre, ne scriptores Facri uterentar rerum ordine, stylo , verbisve ineptis ad res ut sententias sibi inspiratas vere et sincere cxprimendas.

2°. Quaesitnni fuisse: An inspiratie stricte dicta essentiali-ter vel saltern de facto se extenderit etiam ad singula verba? Quum enim exeeptio firmet regulam, patroni sententiae cete-ro(|uin negantis, facile coneednnt quaedam etiam verba proprie fuisse inspirata, sc. quando hasc in casu particulari ad fox*

male talis libri ex Dei scopo pertinuisse satis apparent; quale reputatur nomen Xoyo;, Verbum, in acriptis s. Joannis desig-nans secundara SS^malt;^, Trinitatis Personam; orrep.aa, semen, in siugulari, et non in seminibus, quasi in multis: sed quasi in uno, qui est Christus (ad Gal. III. 16.); in priore qnippe verbo tota moles doctrinae, in altero tota vis argumentationis hand dubie ita eonsistit, ut haec sine inspiratione ant reve-latione proprie dicta homo aptis verbis exprimere non potuisset. Propter eamdem rationem satis convenit proprie de-buisse inspirari verba praecipua, qnibus apte enunciarentur vaticinia, mysteria et praecepta positiva, si quae hujusmodi sunt, quae primum scripto edita fuerint, et non jam ore pro-lata fuerant.

3quot;. Quaestionemsin unice, certe potissimum versari circa verba-, nam satis hodie inter auctores convenit, inspira-tionem se non extenders ad verborum litter as, apices, et com-maia quaeque, ut olim contenderunt nonnnlli catholici, item-que Protestantes, qui idoirco rigidioris inspirationis vindices vocati sunt; quapropter in ipsa quaestione vocabula: lilteras, apices etc. parenthesi includimns.

4°. Agi tantum de Scriptura originali, sive, de textibus primigeuiis hebraicis et graecis, prout hi extabant qnando e manibus scriptorum sacrorum exierunt; non autem pront nunc extant, omnium consensu, vel ex errore, vel ex negligentia librariorum infecti pluribus mendis accidentalibus, quae pro-fecto neqnaquam inspirata dioi possunt. A fortiori hie non est sermo de versionibus, puta de vnlgata nostra latina, quae utique in se non est inspirata quoad res, nednm qnod verba. Nihilominus vulgatae nostrae libri, non minus quam in ipsa Scriptura originali, saltem in rebus fidei et morum sunt I)ri auctoris, adeoque ejusdem enm Scriptura orginali auctoritatis , ut suo loco penitins declarabitur (cap. IV. n. 212.)

75. Argumentum quod evincat, ad utramque quaestionem ne.gandum esse, imprimis hoc sit negatiinm. Inspiratio verborum singulorum, et omnium eorum quae in libro ex scopo auctoris accidentalia sunt, seu , materiale, nec essentialiter, nec universim \') necessario requiritur ad veram inspirationem , per et propter quam Deum profitemur auctorem utriusque Testamenti librorum integrorum cum omnibus eorum partibus. Res constat ex instituta n. 55. analysi termini complexi: JJeus

\') Bxceptioues, quae firmant regulam, indicatas vide u. pracc. sub 2°.

— 43 —

est lïbri auctor princeps. Ergo nee praesumenda est de facto auctoribus secundariis praesto tuisse, nisi demonstretur. Nam, „sicuti Deus non deficit in necessariis, ita non redundat in superfluisquot;, atque proin, quum adversavioi\'um deraonstratio adhuc desit, etiam inspiratio Fingulorum verborum, cetero-rumque libri accidentalium ut non essentialis, et non neces-saria ad veram inspirationem dioenda est, tanto magis quod suppetant argumenta positiva, quibus probatur auctores inspi-ratos in verbis seligendis, et in mode scribendi grammatico atque rhetorico plerumque ad unum divinitus accepta dicta-tione non fuisse determinatos. Sunt autem haec potissiraa argumenta positiva.

76. a). Ipsa elocutionis et styli diversitas respondens diver-sae indoli et eruditioni auctorum sacrorum , uti expresse s. Hieronjmus docet de Isaia et Jeremia, et manifeste s. Thomas supponit ubi \') declarat rationem propter quam epistola ad Hehraeos (quam putavit hebraice a s. Paulo scriptam) ceteris ejus epistolis est elegantior in stylo.

b). Diversitas quae reperitur v. g. apud Evangelistas cum eosdem Christi sermones aliis atque aliis verbis referunt; e. g. sint verba, quibus Christus usus est in institutione ss. Eu-charistiae.

c). Testimonium auctoris inspirati libri II. Machahaeormi •, quippe qui cap. XV. quot;f. 39.-40. verba, eorumque ordinem manifeste sibi vindicat.

d). Quod auctores sacri saepius usi sunt araanuensibus; nevix enim concipitur quod his singula verba sibi inspirata dictassent, utputa b. Paulus Tertio verba quibus constat epistola ad Hom.-, sane inauditum, quod et ipsi amanuenses inspirati fuerunt.

77. Scholion. Sententia ss. Patrum hac in re certo non est ita unanimis , ut ex eorum auctoritate quaestio dirimi queat.

■) Cfr. „ Prologusquot; in epist. ad Uebr., et 2. 2ae. Q. CLXXVI. art. I. ad lum.

Certe s, Hieronymus , Augnstinus , alü nostrae sententiae apei-le favent. Patrum autem effata , quae pro opposita seutentia afferri solcnt, commode in eum sensum explicari possunt, ut tantum significare volnerint, omnia et singula verba Scrip-turae summa reverentia esse exeipienda, et studiose expeu-deuda, qnia omnia sensn plena , nullum inutile , aut otic-sum, quum omnia et singula conscripta sint Deo assistente, et providente, ne voces superfluae, aut ad seusus inspirati expressiouem ineptae adhiberentur.

78. Corollarium. Ex omnibus adhuc praestitutis satis constat, saepius memoratas quatuor notas at! genuinam inspira-tionem etiam sufficere, atque adeo supra datam definitionem etinm integram , proindcque omni ex parte legitimam esse.

Kepetitio §. 3.

De inspiratione quaestiones scbolae.

79. I. Stains quaestionis is est: Utrum inspiratie stricte dicta (prout distinguiiur ab ,, assistentiaquot;) essentialiter, aut de facto se extendat etiam ad verba singula, ceteraque librorum sacrorum primigeniorum accidenlalia, an solum ad res et sen-tentias, et cetera, quae per exceptionem ex scopo auctoris principis ad determinati libri formale pertinere reputautur.

Nota dictum esse: 1°. verba singula-, nam satis convenit inspirationem non se protendisse ad litter as, apices, comma-taque singula.

2quot;. Lihrorum primigeniorum; nam versiones generatim lo-quendo (quae restrictio additur intuitu versionis graecae LXX, quam nonnulli inspiratione factam esse contendunt, cfr. n. 186.) non fuerunt inspiratae, et certo non Vulgata nostra.

II. Sententia negans quod spectat ad l¹quot;¹¹. quaestionis partem, probatur ex argumento negativo-, quia inspiratio singu-lorutn verborum, ceteroruraque libri accidentalium non est necessaria ut Deus vere et proprie credatur ejusdem auctor priuceps; et etiam 2^a. pars confirraatur ex quatuor argumen-tis positivis, quae sunt, diversitas a), styli; b). relationis eo-rumdem sermonum Christi; c). scriptor libri IT. Machab. sa-

tis aperte stylum sibi vindicat; d). usus amaimensium.

Nota. Assisleniia divina, rjuae procul dubio praecavit ne scriptores saci\'i ullum inoptuin verbum adhibereut ad sensa inspirata vere et sincere exprimenda, plane sufficit ad omni-modam s. Scripturae commendaiidam dignitatem et auctorita-tem. Porro ex ea una cum inspiratione rerum et sententia-rum, satis intelligimus, quomodo ss. Patres testentur 1°. lin-guas et manus hagiographorum, ac ipsos scriptores fuisse Spiritus Sancti calamos et amanuenses, nimirum, ut causas in-strumentales rationales, quae plerumque et ipsi, secundum praesentem Dei ordinationem in ceteris omnibus gratiae ope-ribus, quid egerunt; 2°. singula verba esse sensu plena.

CAPUT III.

Do Scripturae sacr;«e canone.

80. Hoc capite docenda quatuor complectimur §^1S, quorum 1°. traditur notio canonis. 2°. Divisio librorum liabita ratione ad canonicitatem, et appendix de libris deperditis. 3°. Ipsius canonis divisio, et summa historica. 4°. Decreti „ de canoni-cis Scripturisquot;, editi in sess. IV. Concilii Tridentini, partes, falsae interpretationes , et ejusdem sensus genuini tuitio.

§. 1.

Notio canonis,

81. Befinitio etymologica. Vox graeca xavtóv proprie signifi-cat regulam, seu, ammsim, qua rectum ab obliquo discerni-tur, et quae neque additionem , neque detractionem patitur. Minus quidem proprie, sensu autem usu maxime recepto , etiam venit pro censu, indice, catalogo quarumcumque rerum vel per-sonarum.

82. Sacra Scriptura utroque quidem sensu canon jure vo-cari potest. Scriptura enim est regnla inanimata secundum

quam Ecclesia docens judicet, quid fide sit tenendum, quidve respuendum (cfr. n. 4). Authentica porro collectio illorum librorum, qui constituunt Scripturam sacram, seu, verbum Dei scriptum, vere census, et index, et catalogus est librorum, qui ut saeri et divinitus inspirati Ecclesiae traditi sunt, quo omnes Christifideles facili negotio libros Scripturae a ceteris omnibus dignoscant. Hoc posteriore sensu libri Scripturae h. I. canonici vocaniur. Quinimo inde a majoribus usus obtinuit, ut quoties vox canon librorum sine ulteriori deter-minatione adhibetur , ultimo hoc sensu accipiatur, atque ut lihri canonici ad differentiam omnium aliorum simpliciter ii intelligantur, qui publice tamquam sacri et divinitus inspirati recepti sunt.

83. Scripturae canon igitur est catalogus librorum, qui a legitima auctoritate sc. Synagogae ac Proplietarum sub V. T., — Apostolorum , horumque successorum sub N. T., ut sacri et divinitus inspirati fidelibus recipiendi propositi sunt, et pro-ponuntur.

84-. Quid igitur est ipsa canonicitas? R. Distinguo, prout vel in sua causa, vel in suo effectu spectatur. — Causaliter, sive, ejficienter considerata definiri potest; Legitimae auctor it a-tis sententia, qua liber sacer et inspiratus ut talis authentice declaratur, ac suscipiendus proponitur. — Effective autem spec-tata est: Extrinseca qualitas libra sacro et divinitus inspirato superveniens, qua ejusdem divinitas et inspiratio, ut Veritas in TLevelationis deposito jam existens, per Ecclesiae sententiam ma-nifesta est, uti quodvis aliud dogma definitum.

85. Ex data canonis et eanonicitatis notione sint quiuque sequentia, hand parri momenti, corollaria. Ergo — ut verbis utar cl. Fr. Sylvii — „prim est aliquam Scripturam esse sacram., quam esse nanonicam-, librique illi, de qnibus, ante-quam auctoritas Ecclesiae [magis explicite \')] accederet, dubi-tatum fait ab aliquibus catholicis an essent sacri, eadem vero postmodum auctoritate accedente, declarati fuerunt sacri esse,

\') Ilujus additiouis ratio facile colligetur ex dicendis.

a primo suo initio erant Scriptura sacra, etsi demum postea fuerint Scriptura canonica, qnando scilicet in sacrum canoncm sunt relati.quot;

86. Ergo potest aliquis liber esse sacer et inspiratus, qui non sit canonieus; nou autem vice versa; nequit enim liber declarari canonieus, uisi sit sacer et inspiratus, atque ut talis ipsi Ecclesiae traditus \').

87. Ergo omnis liber cauonicus necessario est inspiratus; at non vicissim.

88. Ergo praedicata haec ; liber sacer, inspiraties, canonicus, tametsi sensu stricto sumpta inter se notionibus propriis dif-ferant, tamen sensu lata propter triplieem rationem merito ut synonyma accipiuntur, uti opportune ad n. 7. adnotatum fait.

89. Ergo falluntur aut fallunt Protestantes cum objiciunt, Ecclcsiam sine nova revelatione non potuisse libros deutero-canonicos cauoni suo inserere; aliis verbis: horum quoque di-vinitatem et inspirationem definire. Qui forsan adbuc falsi fuerint, ab ipso Concilio Vaticano veram hac de re, aliisque si-milibus, doctrinam Ecclesiae liomano-Catiiolicae discere pos-siint, ubi sess. IV. cap. IV. habet: „ Neque enim Petri sue-eessoribus Spiritus Sanctus promissus est, ut eo revelante novum doctrinam patefacerent; sed ut eo assistente iraditam per ylpustolos revelationem, seu , Jidei depositnm sancte custodirent, et fideliter exponerent.quot;

Repetitio §. 1.

Notio canonis.

90. I. Kavióv etymologice 1°. loco significat regulam (Scriptura continet regulam fidei et morum partiariam);— 2°. ca-talogvm, seu, indicem puta s. Librorum. Sic I. sumitur. Logice Scripturae canon definitur: catalogus librorum , qui ut sacri et inspiraii Ecclesiae traditi sunt, ac ut tales ab ipsa proponuntur. Et ipsa canonicitas considerata efficienter; Eccle-

\') Vel ex elementari hac cauouicitatis expositione liquet quam prorsus erronea et insulsa sit doctrina a nonnullis eruditis nostra aetate tradita, cum statueruut: „tieri etiam potest ut scriptmn a\\i([\\ioA. primitus soils or-dinariis humanls viribus confectum, eo demum ad dignitatem verbi Dei clevatum esset, atque hoc Ipso inspiratum evasisset, quod canoni inser-tum est.quot; (efr. n. 51.) Luce enim clarius est, quod nullus liber effieitnr divinitus inspiratus, quia recipitur in canonem-, sed quod liber refertur in canonem , quia est divinitus inspiratus , et ut talis Ecclesiae traditus. Plura apud Em^um Eranzelin, I. c., Th. IV. p. 371.

siae sententia, qua lïber sacer et inspiratus ut talis authentice cleclaratur, ac proponitur. — Effective: Qualilas extrinseca U-hro sacro et inspirato superveniens, qua ejusdem divinitas et in-spiratio manifesta facta est, hand secus ac revelatio cujusvis dogmatis soleraniter definiti.

TI. Corollaria praecipua: a). Prius est aliquam Scripturam esse sacram, quam canonicam. b). Potest aliquis liber esse sacer et inspiratus qui non sit canonicus ; nequit liber esse ca-nonicus nisi sit sacer et inspiratus. c). Ut noscatur libri in-spiratio, sufficit ejus canonicitas.

§. 2.

Divisio librorum habita ratioue ad canonicitatem.

91. Sub indicato respectu libri dividuntur in canonicos et apocryplws, prout in canonem authenticum relati sunt, nee ne. Utrique in duas classes subdistinguuntur, canonici in et ök7^m)-canonicos; — apocryphi \\n positive et negative apocrypbos.

92. Pz-o/o-canonici intelliguntur libri illi, de quorum divi-na inspiratione inter Christifideles numquam dubitatum est; — rfgMfero canonici autem ii, de quorum divinitate inde a saeculo III. vel IV. a nonnullis catholicis aliquamdiu theo-retice dubitatum fuit. (Cfr. n. 21. et infra n. 109.-116.)

93. Libri Veteris T. omnes sunt proto-canonici, si excipias :

A). Septem libros int eg ros, sc. Tobiae, Judith, Sapientiae, Ecclesiastici, Baruch (cum eidem annexa epistola Jeremiae) et duos libros Machabaeorum.

B). Quatuor librorum partes-, unam majorem, sc. septem posteriora capita libri Esther, nimirum a f. 4. cap. X.-XVI.; ac tres partes minores libri Danielis, sc. a), cap. III. f. 24.-90. , ubi refertur oratio Azariae et canticum trium puerorum; b). cap. XIII., historia Susannae; c). cap. XIV., excidium Bel et draconis.

94. Pariter libri Novi T. omnes sunt proto-canonici, si iterunn excipias :

— 49 —

A). Septem libros integros, sc. epistolam ad Hebraeos, s. Jacobi, 11»™ Petri, II^ara et III^a,n Joannis, hujusque Apoca-lypsin , et epistolam Judae.

B). Quatuor partes Evangelioruin, np. a). Marci cap. XVI. f. 9.-20., ubi refectur Christi redivivi apparitio Mariae Magda-lenae, et duobus discipulis eunlibus in villam, ac novissime recumbentibus undecira , horumque missio, et Christi in coe-lum ascensio; — b). Lucae XXIL 43. 44. apparitio Angeli, et Christi sudor sanguineus j — c). Joannis V. 4., descensus Angeli in probaticam piscinatn ; — d). cap. VII. a V. 53. — VIII. ƒ. 11., historia mulieris deprehensae in adulterio; quibus plures addunt celebre comma ex epist. I. Joannis cap. V. V. 7. Quoniam tres sunt qui testimonium dant in coelo ; Pater etc.

95. Vox graeca aralzputtas etymologice significat occultum, seu, absconditum. Fundamentum autem distinctionis librorum in positive et negative apocryphos praebet ipsa hujus vocis ac-ceptio in sensu strictiori et malo , vel latiori et benigno. — In sensu enim strictiore accipitur pro spuria, et rejiciendo et damnando. Unde libri qui ab Ecclesia certo non divini de-clarati sunt, praesertim qui ab eadem reprobati et damnati fuerunt, positive apocryphi audiunt, ut a fidelibus non pro divinis suscipiendi, vel et ab eorum usu omnino absconditi, remoti tenendi. — In sensu autem latiori accipitur pro sim-pliciter non canonico ad oppositionem libri canonici, ita ut liber negative apocryphus idem sit ac non canonicus, seu, ab Ecclesia ut divinus nec agnitus, nec ut certo non divinus rejec-tus, adeoque eatenus obscurae auctoritatis , quamvis alioquin bonus sit, et universim fide saltem humanD, non indignus.

96. Positive apocryphi quatuor primis Ecclesiae saeculis pene innumeri prodierunt. Horum plerosque baeretici in errorum suorum patrocinium, nonnullos etiam viri orthodoxi per piam fraudem confecerunt sub ementito alicujus Apostoli nomine,

4

Generatim ne humanam quidem (idem merentur, utpote qui erroribus dograaticis, vel falsis aut fabulosis narrationibus scatent et incertis traditionibus. Ceu praecipui habentur E-vangelium Jacohi, et Evangelium Matthaei, alias, de infantia Salvaloris inscriptum. l\'lures receïiset cl. H. G. Wouters, H. E. comp. ep. I. n. 27. et copiose de iis disserunt cl. Ubaldus, vol. II. a p. 4Ö9.-S5. et Hudolph. Comely, Inlrod. gen. Dissert. I. cap. IV. a p. 196.-226.

97. Negative apocryphi censeri solent Liber lil. et IV. Esdrae , et Machabaeorum ; oratio Manassis; Psalmus 15I^US; prologus ad librum Ecclesiastici; praefatiuncula ad lamenta-tiones Jeremiae, et appendices graeci ad librum Job. Hi in sacrorum Bibliorum volumine nonnumquam quidem permissi sunt, sed a libris canonicis distincti, vel ad eorum calcem positi conspiciuntur. Ubaldus, I6id. a p. 44-1.-68.)

Repetitio fi. S.

Divisio librorum habita ratioue ad canonicitatem.

98. I. In canonicos et apocryphos.

II. Subdivisio. Canonici sunt vel proto- vel deuiero-cixnom-ci, prout de eorum divinitate inter fideles numquam, vel ali-quamdiu dubitatum fuit. Veteris T. libri omnes proto-cano-nici sunt, exceptis libris Tohiae, Judith, Sap., Eccl^ici , Ba-rnch, Machabaeorum , et partibus Esther et Daniel. — Novi T. libri pariter, exceptis epistola ad Heir., Jacobi, Judae, II. Petri, 11. et III. Joannis, liujusque Apocahjpsi, et qui-busdam partibus evangelii Marci, Lucae et , quibus

propter similem rationera addi potest ejusdem epistolae I. cap. V. f. 7.

Apocryphi (etymologica 1= occulti , absconditi) sunt vel positive, i. e. , certo non divini declarati, vel et reprobati, damnatique , ut a fidelium usu abscondendi; vel negative , i. e.,

non canonici, ceterum ab Ecclesia nee probati, nee rejeeti , quales puta liber III. et IV. Esdrae etc.

Appendix de libris deperditis.

99. In Soripturis utriusque ï. mentio fit plurinm librorum, qui a plnrimis Interpretibus existiinantur esse deperditi. Veteris qiüdem T. a). Proplielia Enoch, septimi ab Adam, landata eb Apostolo Juda y. 14. — b). Liber bellorum Domini {Num. XXI. 14). c). Justonim {Josne X. 13. II. Reg. I. 18). d). Sa-muelis, Nathan et Gad (I. Paralip. WW. 29. II. Paralip. IX. 39). e). AhiiE Silonitis , et Addo videntis (II. Paralip, ihid. el XIII. 32). f). serraonum dierum regum Juda (III, ifey. XIV. 29).

g). Salomonis tria millia parabolarnm, et carmina quinque et mille; item liber de animalibus et plantis {Ibid. IV. 32. 33).

h). libri quinque Jasoiiis Cyrenaei, qnos abbreviavit auctor li-bri II. Machabaeorum (cap. II. 24). — Novi T. episiola b. Pauli a). I. ad Corinth, (ct\'r. V. 9). b). ad Philip. (III. 1.); utraque anterior iis quas habemus, et ad Laodicenses (cfr. ad Coloss. IV. 16.)

100. Inter eruditos non convenit utrum hi libri proprie sacri fuerint. Alii negant, censentque vel cos ex rccensitis libros, quorum prophetae anctores fuerunt, nihil aliud fuisse qnam fastos publicos, sive, ut nunc dicimus, officiales, in quibus res apud populum Israëliticum gestae adnotabantur. Aliis vero satis apparet, certe illos libros, qui a prophetis conscripti sunt, atque praesertim epistolas, quas b. Paulus scripserit, praeter eas quas habemus, fuisse divinitus inspirata. Ct\'r. Ubaldus,^. c. a p. 438.-44. et Cornely n. 83. 84.

§■ 3.

Divisio et summa historica ipsius canonis.

101. Triplex pleruraque canon distinguitur, sc. Judaeorum, Catbülicoruin , et baereticorum , tametsi postremi nevix cano-nem fixum habeant.

I.

De canoae Judaeorum.

102. Canon Judaeorum, ex communiori et probabiliori sen-tentia , paulo post captivitatem Babylonicam , saeculo V. ante

— 52 —

\'C. li., ab Esdra, saltern taraquam auctore principal!, con-ditus est, et a prophetis ac primoribus Synagogae illius temporis probatus, non autem eo sensu clausus ac si postea nihil eidem addi potuerit. (cfr. Ubaldus, I. c. a p. 128.-197.)

103. Canon Esdrinus continebat dumtaxat libros, quos nunc ^ro^o-canonicos veteris T. vocamus.

104. Hujus rei ratio generalis ex Flavio Josepho est, „quia (post tempora Esdrae) non accurate perspecta erat suc-cessio prophetarum.quot;— Eatio autem duplex, lquot;. Quod libri Tobiae , Judith, Sapientiac, Raruch, et ampliores codices Banielis et Eslheris non nisi post confectum canonem Esdrae detecti sunt. — 2^a. Quod Ecclt^cquot;^s et duo libri Ma-chabaeor. non nisi post tempora Esdrae conscripti sunt.

105. Scholion 1quot;quot;\'. Pro certo haberi potest in caiione Ju-daeorum Palaestinensium solos, quos nunc dicimns veteris T. proto-canonicos, reccptos fuisse.

106. Scholion 2quot;™. Probabile est a Jndaeis Alexandrinh tempore Christi et Apostolorum, etiam deutero-anaonicos V. T. pro divinitus inspiratis habitos fuisse, atque in eorum canonem relatos, quinimo in versione Septuaginta (de qua cap.

IV. a n. 183.) sine nlla prorsus distinctione immixtos fuisse libris in canone Esdrino contentis,

107. Scholion V^m. Utcumque de his est, id constat, libros

V. T. deutero-canonicos apud Judaeos omnes, etiam Palaes-tinenses, in magna veneratione fuisse et auctoritate.

II.

De canone Catholicorum.

108. Ex n. %-l. satis constat quot, et quos libros cum omnibus eorum partibus complectitur canon catholicus, certè a Concilio Tridentino dogmatice definitus. Similiter ex n. 93. et 94. notum est, quinam eorum proto-canonici sunt, qui-nam deutcro-canonici. Ipsa autem historia, sive, explicatio dogmatis de canone catholico triplici veluti stadio facillime ab-solvitur, se. stadio simplicia ft dei usque ad exitum saeculi [II. aut initia IV.; — inde usque ad exitum saeculi V. stadio

Iheoreticae cluhilationu penes quosdara; — itide a decreto ïridentino stadium est certitudinis dogmaticae absolutae.

109. Primum stadium, ab exordio Ecclesiae usque ad exi-tum saeculi III., aut initia saeculi IV., recte dicitur stadium simplicis jidei. Enimvero ante saeculum III. nulla exlat certa memoria alicujus dubitationis, sive, controversiae inter catho-licos agitatae de librorum deutero canonicorum divinitate, et pari cum proto-canonicis auctoritate. Itaque, nulla adhuc urgente causa, quaestio de deutero canonicorum divina inspiratione, atque adeo aequali cum proto canonicis auctoritate, nondum diligentius pertractari oportuit, nee mota cernitur, sed Veritas revelata, omnes utriusque T. libros integros cum omnibus suis partibus, quos habemus in canone Tridentino, tam deutero-quam proto-canonicos esse vere sacros, simpliciter credebatur ab omnibus Christifidelibus, idque magis ex usu et praxi, sive, ex constant! et uniformi traditione Ecclesiae, quam ex ejusdem theoretica et distincta propositione, sen, praedicatione. Utique libri quidem veteris T. omnes simul a Cbristo et Apostolis ut divini Ecclesiae traditi craut. Libri autem novi ï. manifesto non potuerunt omnes simul Kcclesiae tradi, utpote quos Apos-toli et Evangelistae inter annum 32., imo verius, 43. et 96. aerae vulgaris ipsi conscripseruut. Vero namque propiores esse videntur, inquit cl. Cornely, n. 55. p. 148., qui docent ante an-mim 42. s. Mattbaeum, quern plerique l\'atres primum inter Apostolos scripsisse tradunt, Evangelium suum non conscripsisse.

Certo b. Petrus Ecclesiae Romanae, quae est centrum uni-tatis et Orbis christiani magistra, tradidit eos novi ï. libros, qui jam sue tempore (f anno 67°.) extabant. Jam vero exta-bant omnes, excepta forte cpistola b. Judae, quippe quae anno 70. conscripta fertur; ct certo exceptis Evangelio, Epis-tolis et Apocalypsi b. Joaunis, quae non nisi viginti annis post prodierunt. Postremos hos novi ï. libros primi successores b. Petri, Romani Pontifices, pula Linus, Cletus, Anacle-tus et Clemens ab Apostolis superstitibus receperunt. Non adeo temere igitur affirmatur, Ecclesiam Romanam jam sub finera saeculi L, ad mortem s. Joannis, integrum canonem aposto-licum tam novi quam veteris T. possedisse. Quod autem sen-sim omnes novi quoque T. libri, etiam ad particulares Eccle-sias vel personas dati, jam pro temporum adjunctis satis ma-nifestata Traditione divino apostolica, communiter ubique a Christifidelibus ut sacri et divinitus inspirati recept! ac crediti fueruut, evidenter salis constare videtur vel ex solo memorato eorumdem per universam Ecclesiam usu imlubitato usque ad exiens saeculum III.

110. Secundum studium ftiit theoreticae haesitationis, et in-qnisitio?ns de genuinitate et divinitatc libronim deutero-cnno-nicorum penes nonnullos sub finem saeculi 111. et IF. doclores, praeserlim in Ecclesia Graeca; quae tamen dubitatio ad per-sevelantern Kcclesiae usum , et accedentia decreta Conciliornm, puta, Nicaeni I. anquot; 335., Africanorum etc.; necnon ad decla-rationes Komanorum Pontificum Damasi, Innoceniii I., Gela-sii et aliorum, paulatim exeunte saeculo V. desiit in consen-sionem moraliter universalem, ita tamen ut etiam media aetata prioris controversiae vestigia remanserint.

1 li. Speciatim de novi T. librorum deutero-canonicorum genuinitate, et divina auctoritate dubitatio et controversia in nonnullis Ecclesiis particnlaribus coepta est exeunte saeculo III.

112. Causa exortae dnbitationis duplex fuit: a), raritas ci-lalionum expressarum ex epistolis catholicis cleutero-canonicis penes vetustos Patres et scriptores ecclesiasticos. Katio autem ob-via istius raritatis est, quod plures earum, nempe epislolae 11. Petri, 11. et 111. Joannis, et Jndae breves sunt, uevix novi quid continent, quinimo iisdem fere sententiis ac alii libri sacri constant. Itnque argumentum negativum, quod ex raritate ilia adversus illarnm genuinitatem et canonicitatem quidam sump-serunt, nullius ponderis est turn quod ])ropter statim datas rationes vetustis acriptoribus vix occasio fuit has epistolas expresse laudandi, turn quod eliditnr arguuientis positivis , (pia lia vg. sunt immemorialis earum inter Scripturas sacras com-prehensio in vetustissimis editionibus, atque vetustissimns ea-rumdem usus secundum communem Ecclesiae persuasionem ; quinimo praesto sunt ex ss. Patribus testes satis multi, qui ab aetale apostolica ad initium saeculi IV. has epistolas ut Scripturas sacras in suis lucubrationibns prae oculis habuernnt, uti apparet ex modo, quo ad textus earumdem epistolarum sive manifeste alludunt, sive diserte appellant, ut adeo vel ipsa ista raritas ab adversariis nonnihil exaggerata sit. b). Jbu-sua haereticorum episiolne ad llebr., el Apocalypsis s. Joannis. Sublesta aut falsa interpretatio doctrinae in iis contentae primo ortum dedit minus frequenti earum usui in nounullis Kc-clesiis, et deinde dubitatioui de earumdem auctore, ac demum de earumdem auctoritate divina et canonica.

113. De librorum deutero-canonicorum veteris T. divinitate et canonicitate certo nonnulli Patres et scriptores ecclesiastici , praesertim Ecclesiae Orientalis, puta s. Athanasius, Gregorius

Nazianzenus , Cyrillus Hierosoljraitanus , et in Occidente ipse s. Hieronymus, saeculo IV. tlieoretice dubium movere coe-perunt, disputaruntque.

114. In assignanda iiutum occasione, vel causa, ex qua or-tiini habuerit haec dubitiitio eruditi non plane conveniunt \'). Interim ex sententia satis probabili eroditissitni Card. I\'ranze-lin, Origenis (qui anno 353. vel 354. obiit) recensio LXX. Tnterpretum, ex ejusdem Hexaplis (cfr. n. 180.) seorsim edi-ta, occasionem omnino primam praebuit controversiae de li-bris, qnos nunc deutero-canor.icos veteris T. appollamus. Ei-dem autcm occasionem potissimam dedit studium Eusebii Cae-sariensis, qui obiit anno 430., et in operibns Origenis assi-dnus fuerr.t, et fortc primus libros veteris T. dispertitus est in libros ofxoXoYoujievou?, i. e., indubitatos, sen, in confesio opud omnes, et divTiXsYOp-evou?, i. e., conirovcrsos, quos idcirco supra laudati nonuulii Patres inimeraruut extra canontm, i. c., extra catalogum induhitalorum ²).

115. Causa Celebris hnjus controversiae potissima fuit pri-vata quorumdam doctorum ciitica comparatio librorum sacro-rum ab Ecclesia Christi nt talium uuiversim admissornm, cum Scripturae libris canonicis Jndaeorum, idque propter horum praeposteram contradictionem libris isiis, qui in canone Esdri-no non reperiebantur.

116. Etiam circa canonicitatem librorum deutero-eanonieo-rum veteris T. relata dubitatio circiter exeunte saeculo V.com-muniter desiit. Anterior autem dubitatio mera tantum dubitatio fuit, eaque solum theoretioa. Nullus naraque Patrum, scriptorumvc ecclesiastieorum umquam rata, definitaque sententia asseveravit, libros, quos ipsi extra canovem, i. e., extra catalogum indubitatorum numerabant, verbo: quos nunc dicimus deutero-cauonicos, non esse inspiratos, in canonem re-ferri non posse. Quod vel exinde patet, quod ipsi Patres Orien-tales, s. Athanasius aliique n. 113. laudati, atque ipsemet Hieronymus, sicut ceteri catbolici universim, lis tamquam ad Scripturam pertinentibus ex eommuni Ecclesiae persuasione in suis operibns quavis data opportnmtate «si sunt.

Inter canonem igitur Tridentinum dogmaticnm, atquc adco completum, et canones deficientes , quos dicti Patres et scrip-

\') Hac de re consuli potest cl. Ubaldus, vol. II. a p. 273.-75. et Cor-nely u. 44., qui mox referendam sententiam Cardinalis Frauzelin ita teni-perandani putat, ut iu Origenis Hexaplis quacramus exortae jam controversiae fomentum.

-) Primus qui libros sacros appelavit proto- et rfcato\'o-oanonicos videtur fuissc Sixlus Senensis dei\'unctus an⁰ 15(59. Ct\'r. Card. Frauzelin, L c. p. 411.

tores privatim exhibuerunt, non datur contradictio, scd diver-situs, sicnt inter perfectum, et suo tempore perjiciendum.

117. Doctores et scriptores pauci, qui inde a saeculo VI. fere usque ad tempora Coiioilii Tridentmi libros deutero caoo-nicos, vel horum aliquem extra eanonem numerare videntur, id uno ex sequentibus quatuor roodis fecisse dicendi sunt.

Nempe vel ita, a), ut soluro historice referant aliorum opi-niones, nominatim aliquot Patrum IV. et V. saeculi.

b). Ct distinguant inler eanonem Judaeorum et Ecclesiae \').

c). Ut vetustioris alicujus doctoris praesertim Hieronymi sententia permoti indicent, ante soiemne Concilii Tridentini judicium , non plane omne dubiura sublatum fuisse de pari horum librorum cum proto-canonicis auctoritate.

d). Vel deniquc ut audaciores, et singularium opiniouum sectatores.

118. Scholion. ad c), llatio quare decreta praecedentium Con-ciliorum ac Pontificum non penitiis omnem rei dubitationem omnibus catholicis adimerunt, est quia non, vel saltern non satis patenter eratit proposita tamquam decreta dogmatica, seu, defitiitwa, ab universa Ecclesia necessario tenenda. Certe hac rationc non sunt accepta decreta Damasi, aliorumque Pontificum. Porro vis istinsmodi synodis Africanis per se non ine-rat, neque earutn decreta hac mente ab Apostolica Sede probata sunt. Canon quoque, qui Nicaenus adstruitur, non defi-nitio fidci repulatur, sed simplex expositio doctrinalis, et norma , qua fideles prudenter et tuto dirigi possent in Scripturis legendis. Id suadetur ex eo quod qnaestio de canone Scriptu-rarum in Concilio general! I. incidenter tantum tractata fertur, quodqne decrelum istud per modura praecepti effertur „ ut praetrr Scripturas canonicas nihil in Ecclesia legaturquot;, et non additur anathema adversns eos qui contrarium senserint, ut fit in canone Tridentino. Demum ne de edito quidem canone in Concilio Nicaeno prorsus certo constat ²). Porro vel de ipso decreto pro Jacobitis in Concilio Fiorentino edito disputatum fuit, an sit definitio dogmatica, an solum instructio in praxi servanda. Diversae namqnc scntentiae fuerunt, et inter aliquos etiamnum sunt, an sessiones, notninatimque IVquot;. habita 4. Febr. 1442. in qua decretum „Cantate Dominoquot; editum fuit, habitae post Graecornm discessum, vere sint concilio general! adnumerandae. (Cfr. R. E. Comp. ep. IX. n. 21.)

\') Ita ipse s. Thomas, Summa Theol. Part. I. Q. LXXXIX. art. VIII. ad 2um j circa Ecclesiasticum. cfr. Cornely p. 129.

^l) Cfr. 111. Malou, La Lect. de la Ste Bible en langue vulgaire, ï. II. a p. 114-120.; Ubaldus , vol. II. p. 241.; Cornely n. 40. a p. 81.-84. et n. 45. p. 111.

III.

De canone acatholicorum, nominatim Protest anti urn.

119. In statuendo canone Protestantes eum secuti sunt tno-rem, quern de Manichaeis disserens presse descripsit s. Augus-tinus : „Scriptwas sic accipium, ut suo quodain privilegio, imo sacrilegio, quod volunt, sumant; quod nolunt rejiciant.quot; Enimvero liac in re non modo ab Ecclesia catholica, sed etiatn inter se valde dissentiunt.

120. Speciatim 1°. Luther libros deutero-canonicos veteris T. omnes ex canone suo expunxit, et ex libris novi T. re-jecit epistolas ad Hebr., Jacohi, Judae, et Apocalypsin. — Calvinus autem hos aliosque deutero-canonicos novi T. reti-nuit, sed veteris T. pariter repulit.

2°. Subsequentes Protestantes, comprehensis ipsis Luthera-nis , generatim placito Calvini adhaerentes, solos deutero-canonicos veteris T. e suo canone excludebant, simnl autem fate-bantur, etiam bos esse bonos et lectu utiles. Quare in suis editionibus V. T. eos usque ad annum 1826. coimnuni consensu \') retinuerunt plerumque sub nomine „ apocryphorumquot; , et ad calcem aliorum librorum, quos simpliciter canonicos appellant. Documento sunt v. g. ipsa versio Bibliorura a Luthero germanice exarata; articulus VI. Confesdonis Dordrechtanae anni 1619., et Confessio Ecclesiae Anglicanae Episcopalis.

3°. Exorto Kationalismo biblico , sectae variae, et Protestantes individui in dies magis magisque in diversas sententias abie-runt, atque adeo inter se pugnarunt, ut vix ullus sit liber vel proto-canonicus, quem non repudiaverint, vel saltern in du-bium revocaverint aliqui. ]S^rec tuirum. Namque sic dicti Mo-derni principio tenus ipsurn discrimen proprium et capitale inter libros canonicos et non canonicos prorsus rejiciunt, et solum criticis Bibliorum studiis instant (cfr. n. 47. sub a).

\') At vero iude maxiine ab au⁰ 1825. acriter disceplarunt, utrum per societates Biblicas „apocryphiquot; una cum ceteris divulgaudi essent, nec ne.

Atque vel ipsi Orthodoxi evidenter nullum efficax remedium mtilo afferre queunt. Nam et ipsi destituuntur medio authen-tico , quo libri canonici ab apocryphis infallibiter diseernan-tur, atque controversiae hac de re exortae dirimantur. (cfr. n. 14.-16.; cl. Comely n. 54. et li.)

Ltepetitio §. H.

131 visio, et samma historica ipsius cauonis.

121. t. Triplex distingui solet canon 1quot;. Judaeorura , 3°. Ca-tholicorum j 3°. improprie , liaereticorum.

II. Canon Jnclaeonm priraum conditus perhibetur ab Es-dra. Quando ? — Complectebatur solos, quos nunc dicimus libros proto-canonicos. V. T. Quare ? — Ratio generalis est „ non accurate perspecta successio prophetarumquot; (Jos. Mav.) — Sjoecialis, post detecii libri Tobiae, Jndith, Sap¹\'\'quot;, Barnek , et arapliores codices Dan. et Esther; postea scripti, Eccltquot;quot;\' et libri Machab.

III. Canon Cat/iolicus continet 7 2 libros in decreto Trid. recensitos. In illius historia triplex stadium distingui potest: l^um. ab incunabilis Ecclesiae u.^que ad saec. III. labens, et iniens saecul. IV., est stadium simplicis fidei. — Quo temporis spaiio scripti existimantur libri N. T. ? — Quandonam onines Scripturae libri Ecclesiae Romanae traditi; item a Jidelibus communiter recepti reputantur ?

2^um. Est stadium theoreticae haesitationis et inquisitionis, quod de libris deutero-canonicis N. T. ortum labente saec. III. , ex raritate citationum expressarum ex epistolis catholicis , et ex abusu liaereticorum epistolae ad Hebr. et Apocalypseos. — Claudicat argumentum negativum ex raritate praefata petitum , quia obviae rationes prostant quare raro citatae fuerint illae

epistolae, puta.....; attpie eliditur positivis argumentis ,

utputa.....— Dubitatio de libris deutero-canonicis V. T.

orta ineunte saeculo IV., praecipue in Oriente viguit; ot;c«-

sio prima videlur fuisse versio LXX. per Origenetn , potusima studium Eusebii. Causa critica comparatio canonis Ecclesiae cum caiione Judaeorum. Desiit communiter exeunte saeculo V. Nullus Pater rata, sententia negavit eos esse inspiratos , quinimo vel qui eos extra canonem indubitatorum recensue-runt, ipsi ut ceteri , data opportunitate, iis usi sunt. Qua-tuor modis explicatur quod quidam media aetate eos extra cauonem numerant, sc. vel liistorice, vel polemice comparate ad canonem Judaeorum , vel quod res adhuc dogmatice non definita , vel denique temerius.

IV. Acatholici fixum canonem vix habent. Quod volunt, sumunt, quod nolunt, rejiciunt. rejectio traditionis di-

vinae et auctoritatis infallibilis. Speciatim Luther, item Cal-vinus rejecit omnes deutero-canonicos V. T. , — ille insuper epistolam ad Hebr. , J a col A, Judae , et Apocalyps. — Subse-quentes Protestantes universim adstipulati sunt sentemiae Cal-vini, usque ad uxortum Rationalismum biblicum , quo non solum de deutero- sed vel de singulis pene proto-canonicisdubium motum ab individuis. Ceterum ipse Lutherus , et patres Dor-drechtenses V. T. libros „ apocryphosquot; babebant bonos et lectu utiles. At vero, inde ab anquot; 1S26. , inter societates biblicas etiam liac de re disputatum.

Nota. Veteres , ut se vocant , calholici , in Congressu /tu/i-nensi 15. Sept. 1874. doctrinam synodi nationalis Dordrech-tanae instaurasse feruntur.

§ 4.

Decreti Tridentlni „ de canonicis Scripturisquot; partes , falsae interpretationes, et gennini sensüs tuitio.

I.

Decreti Trldentini partes.

122. Tridentinum „decretum de canonicis Scripturisquot;, quod nuper Concilium Vaticanum sess. [II. Da Revelat. cap.

II. et can. IV. confirmavit, doctore Card. Pranzelin quatuor sequentibus constat partibus.

Postquam Synodus praevie declaravit scopmn suum genera-lem etiam polemicum , qui fuit damnare errores Novatorum , inquiens : „hoe sibi perpetuo ante oculos proponens, -ut, sublatis erroribus, puritas ipsa Evangelii in Ecclesia conser-veturquot;, in l^a parte docet, duplex esse institutum divinum , quo omnis salutaris veritas et morum disciplina revelata ad nos usque pervenit, sc., sacram Scripturam tam V. quam N. T., quum utriusque unus Deus sit auctor, necnon Traditio-nem divino-apostolicam , quam Synodus pari pietatis affectu ac reverentia suscipit et veneratur ac ipsain Scripturam. Lege ipsa decreti verba : „ Sacrosancla — veneratur

In 2^a. sacrorum librorum indicem exhibet, hujusque finem, sc. „ne cui dubitatio suboriri possit, quinam sint, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur.quot; „Sacrorum vero— et apocalypsis Joannis aposioli.quot;

In 3^a. sub comminatione anathematis definit, libros recen-sitos „ integros cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia Catholica legi consueverunt , et in veteri Vulgata latina edi-tione habentur, pro sacris et canonicisquot; esse a quovis suscipien-dos, atque tradit normam, secundum quam ipsa Synodus in-tellexit, el omnes fideles intelligere debent integritatem et partes librorum canonicorum , quos recensuit. Norma illa , ut ex verbis allatis liquet, duplex est: consuetudo lectionis publicae in Ecclesia Catholica, ét comprehensio in veteri Vulgata latina editione. „ Si quis autem — anathema sit.quot;

In 4quot;. declarat speciatim doginaticum scopum sui decreti directum et proximum hunc esse, ut „ omnes intelligant, quo ordine et via , ipsa Synodus , post jacturn fidei confes-sionis fundamentum , sit progressura , et qiuhus potissimum tesümoniis ac praesidiis, in conjirmandis doqmatibus, et in-staurandis in Ecclesia moribus sit usura.quot;

— Bi

ll.

Decreti recitati interpretationes falsae.

123. Circa verum sensurn decreti Tridenthii „de canonicis Scripturisquot; e Catholicis forte erravit Rernardus Lamyj Ora-torii Gallicani presbyter (t 17,15.), et Dr Marian us Dobmayr (t 1805), utpote qui, teste cl. H. Hurter Theol. Gener. ad n. 184., scripsit: „sunt Theologi probe catholici, qui discri-men inter libros proto- et deutero-canonicos hodiedum valere teneantquot;; certo autem Dr Joannes Jahn docens,post Triden-tinum decretum admitti posse discrimen intrinsecum, sive, di-versum gradum auctoritatis inter libros proto-et deutero-cano-iiicos.

124. Quod ad extensionem recitati decreti attinet, sive, quaestionem : Quid nomine partium vi decreti Tridentini intel-ligendum sii? imprimis certo erronea est opinio, quam Sixtus Senensis (t 1569.) emisit in praeclara sua „ Bibliotheca Sanelaquot; , lib. I. sect. III. Ibi namque prorsus nova distinctione in-venta contendit, quod „canon ille inteliigendus (sit) de veris ac (jermanis partibus, quae ad librorum integritatem spectant, non autem de laceris quibusdarn appendicibus et p anno sis ad-ditawentis a quovis incognito auctore temere appositis et ut-cumque insutis qualia sunt . . . ultima capitulaquot; Esther is, quae idcirco excludit e numero partium, quas sub anathematis in-terminatione decretum Tridentinum recipi jubet, eaque inter apocrypha rejicit. — Nihil est cur hujus opinionis falsitatem insequenti puncto data opera ostendamus. Hie cum cl. Cor-nely n. 53. animadvertere sufficiat: „ Quantopere a genuino decreti sensu explicatio haec Sixti abhorreat non minus per-spicuum est, quam eadem distinctione innumeras alias paries, quae nusquam in controversiam vocatae sunt, spurias et a canone alienas declarari posse. Directe quidem et proxime Patres Tridentini... pericopas quasdem controversas Evangeliorum tneri voluerunt; at terminus ab illis adhibitus ita est electus,

— 62 —

ut siinul deutero-canonica V. T. additamenta comprehendat. Illa enirn in Ecclesia catholica legi consuevisse atqne i» ve-teri vulgata latina editione haberi constat; quamprimum au-tem duplex liaec conditio a Patribus Tridentinis stabilita in parte aliqua verificatur, jam non amplius licet earn non ve-ram ac germanam dicere, etsi aliqui ante Concilii definitio-nem de ea dubitaverint.quot; Ceteruni, ut reor, Sixtus hac in re non tam pravo intellectu decreti Tridentini, quam animo praejudicato in additamenta Estheris laboravit, peccavitque.

125. Circa quaestionera positam, extensionem , inquam, decreti, veteres nonnulli Theologi juslo rigidiorem opinionem amplexi videntur; recentes autem quidam eruditi, nominatim-que cl. Carol. Tercellone, sodalis Barnabites, juslo laxiorem.

126. Rigidior veterum nonnullorum opinio, quantum//.^, satis est, expediri breviter potest. Nominepartium in decreto Tridentino contendebant intelligenda esse non solum quae per se spectant fidem aut mores (qua de re, teste Billuart, Curs. Theol. , Tract, de fide et regulis fidei , Diss. I. art. VI., veteres omnes conveniunt), sed insuper res omnes et singulas non per se revelatas, verbo : etiam minutiora quae-que; quinimo quidam decretum extendendum censebant ad ipsa verba et voculas, ad nomina personarum, locorum, plan-tarum , et similia, pront in Vulgata habentur. Eorum senten-tiam merito dici justo rigidiorem, satis jam Billuart l. c. evin-cit, cum communiori veterum sententia respondens ad rationes, quas nonnulli eorum in suae acceptionis probationem profe-rebant; sed vel expressius idipsum ostendunt alii, utputa cl. J. de Azevedo, ubi ait : „ Debemus dicere Concilium nequa-quam voluisse quaelibet etiam minima, quae in Vulgata le-guntur, approbare. Nee obstat quod Concilium approbaverit omnes sacros lil/ros integros cum omnibus suis partibus, prout in Vulgata habentur, quod objiciunt iinmoderati nostri Vul-gatae patroni; nam haec verba, quibus Concilium voluit coer-cere Novatorum licentiam, qui non omnes sacros libros, qui

— 63 —

in Vulgata continentur , neque omnes ipsorum partes ut ca-nonicam Scripturam suscipiebant, neque liodie etiain susci-piunt, apposite ad liunc Concilii scopum sunt accipicnda j ita scilicet, quasi voluerit Concilium cogere Christianos otnnes ad suscipiendos taraquara Scripturam sacram omnes libros, qui in Vulgata continentur, cum omnibus ipsorum capitibus et. singulis partibus nolabilibus et suhstanlialibus; de. his enim erat inter catholicos et haereticos controversia, sive haee sint dog-matica, sive mor alia , sive propketica, sive historica (verbo di-xerim : quae per se revelata continent; talia certo sunt etiain „historicaquot;; aliud interdum est de adjunctis historicis prae-sertim infimis); non autem quasi voluerit canonizare singulas voces, et minima quaelibet quae magis particulae quam partes dici possunt, super quibus litem non movebant haeretici.quot; (Ita ille apud cl. Th. Jos. Lamy , Intr. gen., sA. 2^, p. 170.) Concinit el. Oornely n. 174., p. 45:2. dicens : „Immerito... supponitur partium nomine intelligi particulas quasoumque, quae per se fidem non attingunt, aut singula vocabula. Ex dccreti historia... constat, Tridentinos Patres proximo et directe Mas Evangeliorum pericopas tueri voluisse, quae illo tempore a nonnullis (etiain catholicis) iuipugnabantur, indirecte autem reliquas quoque deutero-canonicas aliasque omnes U. T. partes defendisse, quae ad substantialem librorum sacrorum inte-gritatem pertinent. Quare omnino quidem tenendum censemus, omnes textus, qui per se fidem ac morura regulam attingunt, definitione hac contineri, si eos in Ecclesia catholica legi consuevissc et in veteri Vulgata latina haberi constat; de re-liquis autem, qui per se fidem et mores non attingunt, nihil his verbis statui arbitramur.quot; Specialia argumenta, quibus evincatur judicato huic tutissime stari posse, dabimus, ubi de authentia Vulgatae de industria dicemus , infra cap. IV.

127. „Ex adverso nostris temporibus sensus Tridentini de-creti in significationem, ut nobis quidem vicletur — verba sunt Em. Cardinalis Pranzelin p. 531. —justo laxiorem a qui-

busdam viris eruditis explicatur.quot; Etenim ita Cardinalis rem declarat p. 538., „solent quidam \') extensionem declaratio-nis Concilii restringere affirraantes, nomine partiurn fuisse a Tridcntiuis Patribus intellectas partes deutero-canonicas libri üanielis et Esther, de quibus cum Frotestantibus erat contro-versia. Hinc (ex eo scilicet quod veluti unice atteuderint sco-pmn polemicum adversus Protestantes) putant, utrum e. g. partes Evangeliorum jam antiquitus a quibusdam etiam Patribus notatae velut deficientes in codicibus sive pluribus sive paucioribus, et a recentioribus nonnullis criticis Protestanti-bus omnino repudiatae ²), babendae sint genuinae et canoni-cae, nondum vi decreti Tridentini certum esse ; sed si id con-stare debeat auctoritate Ecclesiae, aliam ejus declarationem esse expectandam; quae donee edatur, causam integram criticis rationibus commissam manere. Si quis ergo nixus argu-mentis criticis ea loca rejiceret, non ideo quidquam contra decretum Tridentinum agere censendus esset.quot;

128. Scholion. Nemo, quod sciam, de repentioribiis probatis auctoribus inficias ivit, sententiam relatam esse justo laxio-rem , irao falsam quatenus nommz partium solas partes deatero-canoDicas Danielis et Esther intellectas docet, et probabile esse autlientieitatein partiurn Evangeliorum nondum esse ab Ecclesia definitam. Quandoquidem ipsas partes Evangeliorum. proxirae et directe quidem Patres Tridentinos intendisse constat , uti et eas „ in Ecclesia catholica legi consuevisse et in Vulgata haberiquot; (cfr. Comely n. 118. p. 317. nota 6.) Haec autem de celebri coramate, quod Joanneum vocant, nondum constare, sed de co etiamnum libere, et ntrimque tam critice quam thcologice probabiiiter disputari posse, innuere videtur cl. Cor-nely, ubi n. 17G. p. 456. scribit; „ Neque decreto suo Tridentini Patres textus dogmaticos illos, qui jam antea erant critice dubii, autograpbis conforraes declarare illisque majo-rem, quam co usque habuerunt, anctoritatem attribuere vo-luerunt.quot; Non temcre me conjicere, banc esse cl. auctoris

\') Nomiuatim cl. Vercellone, in Dissert, academica, quae translata re-fertur in Rev. Cath., Nov. p. 047., Dcc. 1866., Janv. 1867. p. 13.

*) Partes istae sunt, quas n. 94. significavimus, et ad quas cum prae-claris Theologis, puta Billuart et Franzeliu, retulimus I. Joan. V. 7.

— 65 —

mentem ex eo infero quod. postqnam aaserlum suuiri rationi-bns firmare adnisus est, illurt speciatira applicat c/ipitis XV. versui 5J. epist. I. ad Cor., cui n. 118. p. 317. adnnmera-rat l. c. I, Joan. V. 7.; tanto magis quod addit, hujus „versus omissione substantiam Scripturae non attinoi, quutn dogma illud, quod latini theolog\'i juniores ex eo dcduciint, aliis mul-tis in locis clmius et certius contineatur.quot; Ex eo denique quod n. 174. p. 453. soiibit: „ Usns Ecclesiae catliolicne constans (in Ecclesia catholica legi consurvisse) tempore et spalio latins patet, qtiara leetio Vulgalae (in veleri Vulgata laht-ri); nee videtur esse dulmim, quin C\'oncilium in quaestione de Scriptnrarnm canoue, quae sola tradiiioiie defiuiri potuit, nee continuum ecclesiarum orientalium, quae Vnlgatam ignorant, nee sex priorum saeculorum Ecclesiae occidentalis , quae a saec. 7. tandem Vulgatam in usum cominunem recepit, testimonium negligere nequiverit.quot; Horum plura utique livperbo-lica apparent. Ceterüm , qua per Ecclesiam licet, „nnusquis-que in suo sensu abnndet.quot;

III.

Tnitio genuini sensüs decreti Tridentini de caconicis Scriptaris.

129. Imprimis adversus D^rera .lahn c. s. (cfr. n. 123.) ge-nuinus laudati decreti sensus est : Recensitos in canone Tri-dentino libros omnes tam dentero- qoam proto-canonicos, sine discrimine sacros esse, ejusdemque auctoritatis divinae.

130. Sensus iste adversus ecsdera, habita ratione totius contextüs decreti , solide probatur vel ex singula decreti Tridentini parte; confirmatur aulem ex ejusdem Concilii historia, necnon tirmissime stabilitur ex ejusdem decreti authentica declaratione per Concilium Vaticanum.

131. Froh. 1« pars, 1°. ex decreti prooemio, in quo leg! tur : „ Sacrosancta Tridentina Synod us .. . orthodoxoium Pa-tnim ext-mpla secuta, omnes libios tam Veteris, qnam. Novi ïestamenti, QL\'U.M ntriusque mus Bens sit auctor ,... suscipit, et veneratur,quot; Enimvero pa\'lioula „unmes\'\' liic in sensu suo ob-vio qiiantnm ad niateriem altinet, de qua decretnm agit, complete universalis est, omnemque exceplioneui excludit 1\'orro

5

particula comparativa ; tam—quam paritatem , iruo aequalitatem omnium utrinsque Testnmenti librornm manifeste enunciat. Deniqne, et maxime quidem, addita ratio, propter (]uam ss. Synodus omnes lihros utrinsque Testamenti suscipit, et vene-ratnr, li(|nido evincit, Patres Tridentinos tam deutero- quam proto-canonicos sine discrimiiio snscepisse et venerates esse ut sacros et inspiratos , proindeque ut prorsns ejnsclem auctorita-tis divinae. Quandoqnidem rationem illam exprimunt per ip-sam formulam ab antiquo in Ecclesia usitatam ad declarandos libros sacros et inspiratos, „ quum utrinsque T. unus Deus sit auctor.quot; Erlt;ro etc. Si quis autem negaverit conseqnentiam inten-tam, eo qnod vel probe catbolici viri ex antiqua ilia formula rem hane non ceu dogmaticè definitam, imo ne ut certam quidem iiabuerint, respondelnr; Distinguo antecedens: 1°. non ut cert a tenebatur a quibusdam, concvdo-, communiter, sen, a longe plnribus, nedicam , a plerisque omnibus, nego.— 3°. Non ut dogmaticè def nita per nnleriora decreta Conciliornm et 1{. Pon-tificum, conc., vel potius transeat (secundum dicta n. 118 ); ceterum nego paritatem , adeoqne ipsam adversariornm con-sequentiam; etcnim certo Synodus Tridentina de canonicis Scrip-turis dogmaticüm decrctum edidit. Ergo vel ex prooemio dccreti constat, internum discriraen inter deutero- et proto-canonicos hodiedum non valere.

132. Proh. 3quot;. Ex ipso canone Tridentino. Etenim ss. Synodus ,, sacrorum librorum indicem luiic suo decreto adscriben-dum censuit, ne cui dubitatio snboriri possit, quinam sint, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur. Sunt vero infrascriptiquot; , jam n. 32. recensiti. Atqni in illo indice libri deutero-canonici utrinsque Testamenti intermiscentnr proto-canonicis secundura ordinera materiae vel temporis non solum sine ulta distinctions dignitatis, auctoritatisve, sed omnes expresse ut sacri, adeoqne et ejusdem prorsns auctoritatis divinae, quia Deuiu ha-bent auctorem principem

133. Prob. 3quot;. Ex ipsa definitionquot; dquot;(/matgt;.lt;:o, qufie inriiceni subsequitur, sonatque : „ Si qvis autem . . . . , anathema sit.quot; Itaque ipsi statim recensiti libri inlegri cum omnibus snis partibus, tain deutero- qnam proto-cauonici,in Ecclesia calliolica legi consuevernnt, et in veteri vulgaia latina editione habentur, sine ullo discriinine pro veue et prdpiue sacrj.* canonicis, sub poena anatheniatis, ut palam omnes ejusdem anotoritatis divinae, üt verbum Dei a sua origine S|iiriiu Sancto iuspiranie conscriptum, suscipiendi sunt, imo potissimüm quidem deutero-canonici, ut|iote quorum divinitatem et inspi-rationem testari, ac declarare Synodi praeceteris iutererat.

134. Prob. 4°. Ex decreti scopo proximo et pi incipali, qui fuit „ ut omnes intelligant quibus potissimum testimoniis ac

praesidiis , in confirmandis doymalihus et inslawandis in Ecclesia morH)vs, ipsa Synodus sit iisurn.quot; Liqnido ioitur ex mente Patrum Tridentinorum testimonia dcprompta ex lil)ris et par-tibns tam deutero- quam proto-canonicis ex sese aeqne valent ad confirmandas res fidei et monira , ae proin ilh non inferio-ris, sed ejnsilem prorsns habendi sunt anctoritatis divinae ac proto-cauonici. Quod erat di-raonstrandum.

Quatncumqiie igitur laudati Tridentini decreti partem ron-sideres, evidenter oppido falsa est intcrpretatio illorum qui docuerunt, etiam post Concilium Tridentinum admitti posse discrimen intrinsecum. inter libros deutero- et proto-canonicos ita, ut (leutero-canonici sint iuferioris auctoritatis.

135. Prob. pan la. Nostra decreti intcrpretatio vera esse oonfirmatur ex hütoria (quot;oncilii Tridentini, non solum pront banc Card. Pallavicini (lib. VI, cap XI. n. 4), sed et ipse Sarpius refert. Verba Sarpii liacc. sunt. „ De contexendi Hbro-rum s. Scriptnrae catalogi forma tres distinctae erant tlicolo^o-rum opinioncs; una sinoulorum librorum mentioncm non esse faciendam ; altera catalognm in tres series (sc. ab omnibus reccptorum , addubitatorum , apocrvphornml distinlt;rnendum ; tenia in eodem omnes catalogo, quippe qui eadem esseul auc-toritnte, poneudos. Mandatum igitnr est, ut tres schednlae con-ficerentur et in sequentem congregationcra sinuuli dilifrenter perpenderent, quae e tribus accipiemla csset. . . Die 15 Martii tribus formulis, quas modo diximus , ])iopositis, unaquacque suos habuit propuguarores , tertio, inmen a plurihns npprohntnquot; , atque sola dein aceeptata est, ut patet cx decreto, quod liodie habcmus. (cfr. Comely p 139.) Itaqne ad hos anctorcs audacter provocans Dr Jalui eliam Tridentini decreti liistoriam pr-rvertit.

136. Denique quem genuinum decreti Tridentini sensnm probavimus, Pius IX , sacro approbante Concilio Vaticano, au-tlientice declaravit, I. c. cap. II diens: „ Eos vcro (uempe, veteris et novi Testamei.ti libros intearos cum omnibus snis partibus, prout in Tridentini Coucilii decreto recensentur, et in veteri vulgata latina editione habentur) Ecclesia pro sacris et cavonic \'u Jtabet.. . propterea , qnod Spirit« Snncto inspirante conscripti Denm habent audorem, nc ui tales ipsi Ecclesiae traditi ■••untquot; Et can. 4. „Si quis sacrne Scripturae libros in-tegros cnni ornnibvs suis partibus _gt; prodt illos sanrta Tridentina Synodus recensuit, pro sacris et can (mi cis non susceperit, avl eos DIVInitüs 1nspikatos esse nef/averii; anathema sit.quot; Ergo fide divina certum, atque credendum est, omnes Scriptnrae libros ejusdem esse auctoritatis divinae, adeoqne nullum admitti posse internum inter deutero-et proto cauonicos discrimen, quod proin et numquam vere substitit.

r-r 68 —

137. Adversus sensura restrictum , quera recentes nonnulli Catholici eruditi parti 3^iic decreti Tridentini affinxerunt, ge-nuinus sensus imprimis certo is est, quod iidem libri in-tegri cum omnibus suis partibus, qui eo decreto explicite sacri et canonici definiuntur, boe ipso quod determinantur in concreio , sc., ■pront in Ecclesia catholica legi cousueverunt, et in veteri vulgata latina editione tempore Concilii babeban-tur , simul im.plicite declarali fuerunt genuini, seu , autben-tici , b. e. bic, saltern in gradu simplici conforme* cum li-bris Scripturae originalibus (cfr. n. 43. et 45.) Porro ex com muni intellectu veterum (cfr. n. 126.), ac, id videtur, ex ipsa decreti clausula , quae profecto decreti recitati pars integralis est, imo presse indicare videtur scopum formulae dogmaticae hunc esse , ut salvis , suppositisque in casu parti-culari duabus conditionibus in ipsa formula dogmatica expres-sis , omnes et singulae partes per se dogmaticae vi decreti agnoscendae sint ét canonicae , ét adeo saltem simpliciter au-tbenticae; ceterae autem, scilicet, non per se dogmaticae, quoad substantiam, i. e., non singulae, sed omnes istiusmodi, quae, si abessent, liber jam non integer, sed mutilus baberetur.

Bis dixi : videtur; quia non desunt, qui praefatae clausulae expositam vim denegent, opinenturque nomine partinm , indis-criminatim eas iutelligendas esse, quae libros constituant mo-raliter integros, sive jam partes illae per se doctrinales sint, sive non. Quantum equidem sapio , bujus sententiae patroni coutendentes, memoratam clausulam non esse partera decreti, sed tantum notam, qua monemur, Concilium deinceps s. Scriptura, pront in veteri vulgata extat, esse usurum, vim istius clausulae non integram referunt. Ni enim fallar, clausula ista duo enunciat apprime inter se discernenda. Pri-mum illud est quod adversarii ceu unicum afferunt : „quo ordine et via, ipsa Synodus , post jactum fidei confessionis fundamentum , sit progressuraquot;, „et — en alterum — quibus potissimum testimoniis ac praesidiis, in confirmandis dogma-

tibus, et instaurandis in Ecclesia moribus sit usura.quot;

138. Secundum traditam cum Cardinali Franzelin decreti explicationem , principium , cui innixi Patres Tridentini edi-derunt praefatum judicium explicitum de canonicitate recensito-rum librorum integrorum cum omnibus suis partibus , et im-plicitum de eorumdem authentia conformitatis cum lil)ris Scrip-turae originalibus , patenter est, quod Spiritus Sanctus, jugi-ter assistens Ecclesiae, non potuit pennittere , ut universa Ecclesia per tot saeoula usu publico et constanti susceperit, ac fide-libus tamquam Scripturam sacram et canonicam in Vulgata pro-posuerit aliquam libri partem per se ad res fidei vel moram perti-nentem , quae tarnen re ipsa esset simpliciter difformis a textu primitivo inspirato, ac proinde non sub inspiratione Spiritus Sancti, sed humana solum ope conscripta ; aliis verbis, quae non Hei auctoris, sed humaui ac fallacis interpretis verbum foret.

139. His habitis, faciL\' refellitur restricta interpretatio su-perius n. 127. descripta. Merito enim ea interpretatio justo laxior, imo falsa dicitur, quae adversatur historiae, principio theologico , et ipsis verbis et scopo decreti. Atqui. Ergo.

140. Minor singillatim probatur. Sensus restrictus, quo nco-terici decretnm intellexeruiit, adversatur 1quot;. Contro-

versiae uatnque a Prolestantibus induciae de pailibus sacrorum librorum non erant de solis partibus Eslher et Bauielis, sed noiiiiilt;atini, imo proxitne et directe qiiidem de partibus deu-tero-oanonicis Ennvgeliorum, sed fimul de veisu 7quot;. epistolae s. Joahiiis, quippe quern Luther in pnblira disputatione anno 1522. impnirnavit, et in sua versione germanica Bibliomui eliininavit; quod sane Patribus Tiidentinis probe notum erat. Plane ipsis „ex actis Concilii Tridentini constat, Patres per illa decreti verba; cam omnibus suis partihus, ante omnia iu-tendisse fragment a, seu , particulas Evangeliorum, et voluisse septemdecim Patres eas in decreto specificari, triginta autera quatuor censuisse ab enumeratione abstiuendumquot; \'). Dato igi-tur non conoesso , quod vis et exteusio decreti Tridentini

\') Ita apud cl. Jos. Cornoly, S. J., Comment, in Evang. s. Joan., ed. lae. p. 19é. ed. alterae p. 207., remissive ad Ada C. Trid. nuper edita ab Aug. ïheiner, T. I. p. 71.-77.; 84. 85.; item apud Comely, locis supra cit.

_ 70 —

unicc nut praceeteris metiendn sit ex scopo polemico Conciiii adversus Proteslantes, imprimis ex ipsius (\'oncilü historia evin-citiir certo fragmenta deutero-canonica Ecaiigeloriiim comprc-hciisa esse lau\'latis verbis decreti : „ Si quis autem libros istos integros cum onunbus s/ris parlibus, prontquot; etr. atque etiiini v. 7^um, .loaunis iisdem compreliendi saltern suadet veridica illins temporis historia.

141. Adversatur 3quot;. principio cvidenti, (|Uod maxime liac in re tenendun), et sequentis est tenons: Quod error contra veritatem particnlarem pracbuerif oceasionem oefinitioni uni-versaiiori, non idco fas est propositionem universaliorem defi-nitinnis restringcre ad solam dainnationem illins erroris parti-cularis. Ergo, etiarasi bistorice concedi posset, uegalionem par-tiuin Esther t-t Banielis fnisse occasioncm, vcl ct rationem, qua Conciiii Tridentini Patres perraoti siiit ad edendum dog-maticum decretum de canonicis Scripturis, tamen admitti uon posset sensus ille restricuis, qnem praesenti decreto neoterici nostri affinxerunt. Quandoquidem necessario in definitione ilia nniversaliore proxime et potissimuin quidem ille error particu-iaris damnatus intelligendus foret, scd non ille solus , ast vel vi logica omnes alii ejnsdem speciei, certe jam exorti, iino et in posterum exonluri , ulpote deercto universali jam praeoc-eupati. ltaq\\ie si quis clicat: Concilium non intendebat ana-themate percelleve nisi solos baereticos. Reapondeo . . . baereti-cos eos dumtaxat qui tunc erant, Nego. — Qui tunc vcl in posternm ejusdem speciti errores tcnere pracsumcrent, Lone.

_ Ita ex scss. VII. Be Sacrament, in Gen. can 1. anathema

incurrevet qui diceret haplismum non esse vcre et proprie sa-cramentnm , quod tamen Protestantes non negabant; et ex praesenti decreto anathema ineuvreret qui v. g. librum Judicum nou susciperet ut eanonicum, qiiamquam Protestantes hunc non rejiciebant.

142. Adversatur 3^U. verbis decreti. Enumeratis enim omnibus libris utriusqne T., de iis omnibus Concilium edieit: „Si (jiiis antem libros ipsos integros cum omnibus suis jjartibus , prout in Ecclesia cathulica legi consueverunt, et in veteri Vulgata liilina edilionc babentur, pro sacris et canonicis non sus-ceperit; anathema sit.quot; Ergo clare vi decreti librorum omnium recensitcrnm omnes partes, quae ex decreti tcnore et contextti partes lihri diet possunt, prout in Ecclesia catbolica legi consueverunt, et in veteri vulgata latina editiotie habentur, ex-piicite declaratae sum canonicac, et impUcite saltern simplici-ter authenticae.

143. Adversatur 4quot;. scopo decreti. Hie enim ex toto decreti contextu, non erat nniens canotiicas declarare partes, quas turn

temporis Protestantes rejiciebant, sed imo directus et principalis Concilii scopns erac, libros euimieratos inlcgros cum um-nihus suis pnrlihiis pro sacris et Ccinonieis suscipiendos Chris-tifidelibns sistere et exhibere in concreio, pront in Ecclesia ca-tholica legi consnevernnt, et in vnlgata latina eiiitione iiabe-bantur, eum in finem ad qnem ipsa Synodns ex eadem liac editione testimoniis divinis usura erat ad confirmanda dogmata , et instaurandos in Ecclesia mores

14 . Ergo 1°. vi ipsiits decreti Tricleiilini certnm est, nou solum paries deutero-canonicas Esthrr et Danielis, sed et Ei an-r/eliornm, et, ut videtur, etiam celebrera illam partem epis-tolae s. Joannis de testibus in coelo, imo omnes tam V. qnam N. T. partes deutero-canouicas per se dogmaticas, vere cano-nicas esse habendas, et saitem dicto sensli authenticas.

l S. Ergo 3^U. de canonicitate, et authentia conformitatis partium dentero canonicarum pe.quot; sc dogmaticarum , auctoritatc Ecch-siae jam pridem constat, et nequaquam causa haec Integra criticü ralionihus commissa manet. Verum enim vero de indus-tria Concilium ipso suo decreto exclndere voluit quod Scrip-turarnm canonicitas, atque adeo authentia conformitatis, in lo-eis controfersis pcrmitteretur singulorum doctoruni exatnini cri-tico. Idcirco enim Synodns tam significanter ipsa normara statuit, seeundum quam omncs Christifideles jadicare debent de canonicitate et authentia librorum Scripturae integrorum cum omnibus suis partibns. Quae norma non est examen criticuvi, sed consuetudo publicae lectionis in Ecclesia catholica et com-preheusio in veleri et Vulgata latina editione. Sensus decreti proin, ut ait Em^us Franzelin , non sine manifesta absurditate is diei potest, ut vi illius decreti, praeter partes Esther et Danielis, crederentur eanonicae esse illae sive V. sive N. T. partes deutero-eanonicac, quarum jrenninitatem examen criti-cum demonstrare posset. Ex hac enim iuterpretatione dicendnm foret illud ipsum a Concilio oecumenico sancitum , (juod data opera exclusum voluit Proin si quis partes etiam N. ï. deutero-canonicas per sc dogmaticas criticis argumentis innixus rejiceret, ideo omnino qnid contra laudaluni decretum \'ïnamp;en-tinnm agere judicandus e^set.

]4(5. Vorollaria. I\'™. Ex dictis sponte sua docemur quae sit habitndo iidem inter et artem, vel si mavis, scientiam criti-cam Qnnm certe nulli Catholioo dnbinui esse qneat, quin ex assistenlia Spiritus Sancti Ecclesia sit infallilnlis in deelaran-dis rebus fidei et morum , ad aediticationem doctiinae christia nae pertinentium , snmmo jure adsiruiinus, sient alius scien-tias humanas, tta etiam biblicam scientiam criticain subesse doctrinae Ecclesiae, atque adeo oportere , ut scientia critica doe-

trinam Ecclesiae velnt normam saltem negativam, i. e., cui adversari nefas est, et velut stellam rectricem ad praecaven-dos errores semper ante oculos positam habeat

Curollarium. %^um. Textus qui ex norma Tridentina canoni-ciis et authentious deinonstratur, non potest cn72ce evinci spu-rius, mere humanus Veritati enim fide certae Veritas ratione, seu, seientia vere comperta contradicere uequit. Proin examen criticum quod fallax non sit , numquam demnnstrahit in veteri Vulgata latina editione, ut longo saeculorum usu in Ecclesia catholica legi consuevit, re ipna reperiri aliquem tex-tum per se dogmalicum revera humanum, sive, istiusmodi qui transmutet ipsam substantiam dogmatis, quale erat in originali divinitus inspirnta Scriptura.

Corollarium 3quot;quot;\'. Ergo vi decreti Tridentini praeceteris qui-dem pars illa epislolae s. Joannis : Qiwniavi tres sunt, qui tes-timonium. dant in coelis . . . , habenda vidctar canonica et au-theiitica. Haec enini eminenti ratione pertinet ad partes per se dogmaticus. Nullus namque alius locus in tola Scriptura inve-nitur in quo tarn explicite, diserteque proponitur mysterium ss Trinitatis , quod Tertullianus nierito vocavit „substantiam novi Testamenti, qnod exincie Pater, Filius et Spiritus tres crediti unuin Deum sistunt.quot; —Praeterea jam pridem „in Ecclesia catholica legi consuevit. et in veteri vnlgata latina editione habebaturquot; , omnium quidom consensu iude saltem a sae-culo IX. Quinimo directe ex monumentis adhuc reliquis constat, textuni hutic s. Joannis in Ecclesia catholica ut genui-nura agnitum fuisse etiam prisca aetate , quonsque vestigia ver-sionis latinae prosequi possumus, ab octavo usque ad secundum vel tertium saeculum regrediendo, ut adeo ex versione Itala in Vulgaiam nostrum transient. Nihil igitur ejnsdem ge-nuinitati officit, quod in multis codicibus graecis deficiat Imo ex norma a Tridentino praescripta, et ex principio catholico (n. 138.) memorato, canonicus et authenticus habendus ess^t, etiamsi certa demonstrHtione constaret, textum istnm in lati-nam edit.ionem postliminio \') fuisse suseeptum. Hoc enitn solum probaret, veram lectionem non quidem a primo auctore versionis latinae, sed alio modo nobis conservatam fnisse. I\'lura videsis apud Franzelin , Tract de Deo trino secund. Pers. Th. IV. et „Be Katholiekquot;, 73. d., 1877., p. 1.-36.

\') „Postliminio sc. jure; vernacule i. e., door reeht van terugkeering in zijn vuormaligeo stand. Postliminium enim valet: Terugkeer in zijn ouden staud, en in zijne voormalige rechten.quot; lla Schellen lexicon ad h. v.

— 73 —

Kepetitïo §. 4.

Decreü Tridentini „de canonicis Scrip-turisquot; partes, fnlsae interpretationes, et genuiui sensüs tuitio.

147. I. Partibm quatuor constat, quarum l^a. imprimis ex-hibet Synodi scopura generalem , eumque polemicvm. „ Syno-dus hoo sibi perpetuo ante oculos proponit, id, mhlalïs erro-ribu-s , paritas ipsa Evangelii in Ecclesia consexvetur.quot; Itaque scopus iste fuit, damnare errores haereticorure , nominatim quidein qui tunc erant, sed et qui in posterum ejusdem spe-ciei errores tenere praesumerent. Dein docet, supernaturalem revelationem contineri in Scripturis utriusque T., et in Tra-ditionibus divinis. — 2^a. exhibet librorum sacrorum cano-nera , hujusque scopum specialem , „ ne cni dubitatio subo-riri possit, quinam sint, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur.quot; — 3^a. tradit definitionem dogmaticam, libros recensitos integros cum omnibus suis partibus sacros esse et canonicos, ac normam secundum quam una secum quisque fidelis intelligat librorum recensitorum integritatem et partes. Quae norma est: consuetudo lectionis pubiicae in Ecclesia catholica , et com-prehensio in veteri Vulgata.— 4quot;. exhibet consectarium decreti dogmatici declarans scopum ejusdem directum. ,, Omne* itnque intelligant, quibus potissimum testimoniis ac praesidiis, in confinnandis dogmatibus, et instaurandis moribus Synodus sit usuraquot; , quo significari videtur , decretum praesertim spe-ctare locos Scripturae per se dogmaticos

II. Sensus decreti verus contra falsas ejusdem interpretationes.

1°. Post Concilii Tridentini decretum , nullum admitti potest discrimen intrinsecum inter libros proto- et deutero-cano-nicos utriusque T. , sed tam bi, quam illi suscipiendi sunt aoqualiter sacri, et ejusdem auctoritatis divinae. Quae catholica Veritas contra D^rcm Jahn c. s. probatur a), ex singula de-

— 74, —

creti parte; b). ex veridica Concilii historia , et c). ex authentic,i declaratione Concilii Vaticani.

2quot;. Circa extensionem decreti, sive, quaestionem : Quid nomine PARTiüM vi decreti Tridentini intelligendum sit ? a). evidenter erravit Sixtus Senensis additain^nta hbri Either inter apocrypha rejiciens. b). Veteres nonnulli judo rigidiorem sententiara sectati snnt, contendentes minutiora quaeque, prout in Vulgata leguntur, canonica esse habenda, et authentica. c). Quidam recentiores, utputa cl. Car. Vercellone, universim nt videtur, justo laxiorem. Imo laudati auctoris opinio falsa est, quatenus edocet nomine partium a Patribus Tridentinis dumtaxat intentas esse partes deutero-canonicas Banielis et Esther. Ex ipsis enim actis Concilii constat, eos proxime quid em et directe intendisse partes deutero-canonicas Evange-liorum; atque ex ipsis verbis , quibus usi sunt, indirecte satis patet, eos sartas tectasque voluisse reliquas quoque deutero-canonicas aliasque omnes utriusque T. partes per se dograati-cas , quae duabus in ipsa formula dogmatica enunciatis con-ditionibus gaudent, nimirum, quod iu Ecclesia catholica legi consneverint, et in veteri Vulgata , prout haec tempore Concilii extabat, haberentur.

3°. De cetero inter ipsos probatos auctores non plane con-venit quae speciatim istiusmodi partes sint, imo nequidera utrum Concilium voluerit suo decreto comprehendere omnes et singnlas partes per se dogmaticus, an indiscriminatim dumtaxat omnes partes substantiales, i. e., quae libros constituant mora-liter integros, sivc eae per se dograaticae sint sive non. Quatenus haec auctoritate Ecclesiae declarata non sint, unusquisque in suo sensu ahundet. Equidera cum comiruni veterum sententia, a qua, ut sapienter ujonet Card. Franzelin p. 543., in re tam gravi non est recedeudura , cum laudato auctore tenuerim, vi decreti Tridentini omnes et singnlas partes per se dogma-ticas, prout in Ecclesia catholica legi consueverunt, et in veteri Vulgata habentur, canonicas. habendas esse et ita au-

75 —

thenticas üt singulis in texlu originali respondeant enunciationes ejusflem sensüs, licet possit esse discrimen in raodo exprimendi eaindem veritatein ; ceteras porro partes quoad substantiam , i.e., non singiilas, sed tales quae, si abessent, liber jam non integer , sed mutilus haberetur. Denique censerim nominatim y. 7. cap. Y. epist. I. s. Joannis prnehabito decreto declaratum fuisse canonicum et saltem simpliciter autbenticutn, quum tex-tus ille per excellentiam dograaticus sit, deque illius usu publico ct constanti in Ecclesia catholica et comprehensione in Vulgata ab antique satis videatur constare. Principiura au-tem , cui innixi Patres Tridentini expositum decretum edide-runt, illud est, quod Spiritus Sanctus non potnit permittere ut Ecclesia universa , immediate quidem Latina , nominatim-que Ilomana, omnium Ecclesiarum mater et raagistra, et mediate, saltem in oecumenieis Conciliis in Occidente cele-bratis, Ecclesia quoque orientalis , per tot saecula usu publico adhibuerit aut tidelibus proposuerit vel aliquem textum tamquam per se dogmaticum , adeoque tamquam a Spiritu Sancto inspiraturn , qui tamen revera spurius esset, atque in se verbum mere humanum.

III. Connectaria. l^um. Ergo judicium de partibus deutero-ca-nonicis Evangeliorum non amplius pendet a rationibus criti-cis, et vere quid contra decretum Tridentinum agere cen-sendus est qui hujusinodi rationibus innixus illas partes reji-ceret.

2^ura. Scientia critica infallibili doetrinae Ecclesiae subesse, hancque ut normam certe negativam, i. e., cui contradicere nefas est, ante oculos habere debet.

3^um. Textus theologice canonicus, et adeo authenticus, (qualis nobis videtur j. 7. cap. V. epist. I. s. Joannis) non potest critice demonstrari spurius, vel mutans substantiam dogmatis, prout hoc enunciabatur in Scriptura originali. l)e-

fur ratio asserti.

CAPUT IV.

De sacrae Scripturae textibus.

HS. Caput praesens in duos dispertimur §^os, quorum sin-gulus plura complectitur puncta.

§. l^us Quinque : l^um tradit notionem textuum Scripturae in universum; 2^um agit de Scripturae textibus originalibus; 3^um de horum codicibus , et editionibus ; 4.^u\'ⁿ de eorum integri-tate, et 5^um de eorum utilitate.

§. Squot;⁸ agit de Scripturae versionibus Graecis et Latinis.

De Graecis duo tradit puncta: l^um exliibet notionem genera-lem de singulis versionibus lingua graeca elaboratis ; 2^um notionem specialem de versione LXX.

De Lalinis quinque pertractantur puncta. Disseritur namque nominatim de Ilala , et Hieronymiana, ex quibus constat Vulgata nostra , speciali decreto Concilii Tridentini authentica declarata, et quam emendatissime imprimenda.

§• I-

I.

Notio textuum sacrae Scripturae in universum.

149. Nomine textus h. I. non intelligitur determinatus ali-quis Scripturae locus, qui adhibetur v. g. ad probandam ali-quam veritatem , vel qui orationi habendae praeponi solet, sed idiuma, sive , peculiaris serm.o , quo res in Scripturis con-teniae exprimunlur.

150. Textus hoc sensu latins surnptus distinguitur in ori-ginalem sive primigenium , i. e. , idioma , quo Scripturae libri per auctores ab origine , sen, primum scripti sunt; — et in Iranslatitivm , i. e. , idioma , quo scriptae sunt versiones.

151. Sensu autem strictiuri Scripturae textus originales sim-pliciter et singulariter textus vocantur, atque ii sunt vel ar-

chetypi , seu , autographi , vel apographi. Archetypum, sen, aulographum intelligitur primura cujusvis libri exemplar, quod ipse auctor sive sua manu, sive per araauuensem scripsit. Esemplaria vero postea praesertim per alios descripta, apo-grapha audiunt.— In antecessum animadvertimus, hodie solum superesse apographa.

152. Pariter sensu stricfiori textus translatitii simpliciter vo-cari solent versionen, quarura aliae sunt immediatae , i. e., proximo ex ipso textu priinigenio confectae , qualis v. g. maxima parte est Vulgata nostra latina;— aliae mediatae, i. e., ex aliis iterum translationibus deductae , qualis v. g. fuit Itala.

n.

De Scripturae textibus originallbus.

153. Generatim duo sunt Scripturae textus primigeuii: he-braieus , at purus iste vel mixtus , et graecus.

154. Scholion. Dicitur „ hebrainus, at purus iste vel }nixtns.quot; Quandoqnidem linsun hebraea duplex distingnitur, pura et mixta. Pura dicitur ilia , qunm Hebraei inde a Patriarchis , citra aliquam notabilem mulaiioncin, ut sibi propriam et ver-uacuiam liabiieiunt, us(nie ad captivitaiem üabylouicam, Mixta , quae tempore dictae captivitatis ex permixtione linguae hebraicae et aramaicae sensim apnd eos invaluit sin lingua , saltern dialectus nova , quae variis nominibus dein compellata est, ut plurimuiti autem appellatur syro chaldaica, ant ara-maeo-paleslinensis, quo idiomate etiara ipse Christus usus vi-detur.

155. Magis specialim libri V. T. primum scripti sunt a), pro-^o-canonici lingua heiraica pura , exceplis quibusdam fragmen-tis libri I. Esdrae, et Ilanielis, cum ƒ. 11. cap. X.Jeremiae, syriace , sive, chaldaice exaratis. — b). Oeulero-cawoinci lingua graeca, exceptis prophetia Baruch, Ecclt^icquot; hebraiee, et, ut videtur, libro I. Machab., ac additamentis Estheris, et libro Judilk chaldaice primum scriptis , libro deniqne To-biae vel chaldaice, vel potius hebraiee primum exarato, qua

de re cfr. „ üe Katholiekquot;, 88^ste. d. Nov. 1855. a p. 270.

156. Libri i\\^r. T. omnes graece, exeepto Evangelio s.

thaei conscripto lingua aramaeo-palestinensi, qua multi etiara epistolam ad Hebr. primum scriptam esse opinantur, aliis probabilius adstruentibus, hanc quoque primum graece exara-tam fuisse.

III.

De textuum codicibus et editionibus.

157. Codices intelliguntur exemplaria mauuscripta (Mss.), quibus textus vel versiones continentur ; — editiones , eoruin typographicae rep rod u c tio n es.

158. Scholion. Praesertim inde u medio circiter saeeulo XVIII,, postquam critica sacra, nominatim veria/is. pene ad scientiae peculiaris dignitatem evecta fait, viri enuliti mnita du iiis disputant, ct plura volumina edideriint, in quibus co-piosus invenitur apparatus instrumentoniin criticoruin , et quaes-tiones criticae fusius pertractanlur, tum iheoreticae de metlio-do et de regulis si\'quendis, turn prac icae de regnlis liis ad singulas sacri texlüs variantes lenliones applirandis 1\'ro insti-tuto nostro, jam in praet\'atiotie ad hune traetatum deliueato, perpauca de his suffieiiint. K multis igitur sint sequentia.

159. Textus hebraei codex integer nullus praesto est saeeulo XI. antiquiur. Antiquissimum exemplar Pcntateuchi est auni

160. Scholion 1quot;quot;^!. Itaque fatcntilms vel ipsis critieis prae-cipnis, ntputa Benjamin Kennirott (Prof. in I\'liiv. üxoniens. t 1783.) et Jonn. Bern. de Hossi (Prof. in Univ. Parmeiis. f 1831), codices hebraici vaide antiqiii nou inveniunlur , qui sc. possint cum codicibus Scripinrae graecis aut latinis nntiqnita/c contendere, a qua tarnen pretiiim codicum diversorum in re critica plurininm ponderari solet. Aniinadversio liacc eo majo-ris est ponderis quod vel antiquissimi \'j codices hebraei ad

\') Ne quis igüur fucato nomine antiquit.atis capiatur, cum audierit iu determinato quodam loco codices hebracos discrcpare a versione graeea vel latina; quaudoquidem ratione antiquilalis, ipso doctore cl. de Rossi (Prolegom. §. XIV.), hebraei codices saoculo XII. antiquiores vocari de-bent. antiquissimi\\ huic aetati posteriores usque ad medium saec. XIV, simpliciter antiqui, ceterique recenliores vel recenlissimi. Cfr. cl. übaldus, vol. II. p. 525.

privatum ac scientificnm «sum destinati, pmiclis vocalibus et accentibus, til vocant, Musorelhu consignati sunt, quae pris-cis Juflaeis, atque vel aetata s. Hieronyuii ijinota erant.

161 Scholion 2quot;\'quot;. Prisci Hebraei in scriltendo vocalibus non utebantur. Ex nsu et traditioue nosocbatur quae vocalis in elocutione esset adjicieuda. Jam vero nolae, sive, si^na, quae locum littcranim vocaliiuu supplent, easque exprimunt, pnncta vocalia andiunt. Accenlus autcm lineolae, supra ant infra vocem appositae , veluti signa sunt, nt vocant, inter-puuctionis et pronnntiationis, sive, declamalionis.

1()2. Scholion S^um. De origine liorum signorum vaide dis-pntalum est. Probabilior sententia earn repetit a Masorelhis, quo nomine veninnt certi doctores Judaeorum, illi sc. Rab-bini Tiberiadenses in (ialilaea, et Babylonici, qui, inde al) exeunte saec. VI. usque ad X. saeculnm, textura heb\'aicum critica quodammodo receusuerunt, et lectionem vocnra tradi-tionalew. ope praedictonim signorum figare conati sunt. Masora namque idem valet ac traditio.

163. Scholion 4quot;°\'. Praecipua pars Masorac sunt Keri , et et Che tin, sen, criticae adnotaliones dc variantibns lectionibus; cetera fere omnia ad orthograpliiam et ad minutias rabbinicas pertinent. Igt;iiae antem iliac voces Keri et Chetiv participia sunt chaldaica verborum kara (legere), et chaiav (scribere), per quae itidicanlur variatioues in lectione textus inducendac. Si in textu vox aliqua deest, liaec suppletur in margine, ap-posita desnper nota: keri velo chetiv, i. e., ledum sed non scriptum, ut fit e. g. II. Reg. VIII. 3. Si vero vox aliqua re-dundat, haec qnidem in textn relinquitur, «ed tamen sine pnnctis; in margine auteni notafur chetiv velo keri, scriptum sed non lectvm. i. e, non legendnin, uti v. g IV. R-g. V 18.

164. Sch-dion 5quot;quot;\'. In rc critica aliqnid uiilitatis habere opus Masorae nnn est quod negetnr; no» tamen prudens foret ex sola ejus auctoritate judicium ferra de genuiua vel prae-stantiori lectione alicnjns loci varianlis; imo hand raro Masora damnanda et relinquenda est. Constat enim Masorethas ali-quando mendosos codices secntos esse, et quasdam lectiones falsas reeepisse ut veras, et vicissim veras proscripsissa tain-quam falsas, puta Josue XXI 36. 37.

165. Scholion 6quot;\'ⁿ. Modus designandi et rit audi codices he-braicos nondum fnit a criticis uniformi et universali methodo stabilitns. Insigniores designari solent nomine bibliothecae, in qua asservantnr, vel personae, ad quam pertinent vel perti-nuerunt. Ceteri per numeros arabicos notantnr, (|ui tamen di-versi sunt apud diversos criticos, et ideo debent in clavi vcl apparatn critico explicari. (Cfr. L\'baldns, vol. 11. p. 501. 530. 536.-40.)

166. Textüs graeci codices superstites potissimum dividun-tur in uncialen et minuscnlos. — Unciales vocantur qui exa-rati sunt litteris omnibus majusculis, quae fonnatn plus mi-mis quadratam , paulisper rotundam exhibent, quasque antiqui uvciales vocabant.— Minusculi qui charactere minusculo, et, ut aiunt, cursivo scripti sunt. Oranes codices unciales saecnlo XI. antiquiores sunt, ideoque majoris pretii in re critica quam minusculi, qui non nisi inde a saeculo XI. prodierunt. Unciales circiter sexaginta innotuerunt; minusculi fere septin-genti. Unciales commnniter citantur per litteras majusculas alphabeti; minusculi per numeros arabicos, plerumque tarnen addito nomine loci vel bibliothecae ubi asservantur.

167. Inter unciales praecipui sunt quatuor sequentos :

1°. Codex B., qui Vaticanus dicitur a bibliotheca Vaticana , omnium praestantissimus et facile antiquissimus ; quippe qui Alexandriae certe priori dimidio saecuii IV. scriptus reputa-tur. Generatim loquendo, utrumque T. complectitur fere integrum ; Vetus secundum versionem LXX.

2quot;. Codex \'), qui Sinaidcus dictns est, quia in monasterio s. Catharinae montis Sinai anno 1859. repertus fuit a Fred. Constant. ïischendorf, conscriptus, ut videtur, sub finem saecuii IV.

3°. Codex A. , qui Ale.randrinus vocatur, quod Alexandriae vel certe in Aegypto exaratus est, ut videtur, in prima parte saecuii V.; anno 162S. a Cyrillo Lucari dono datus regi Angliae Carolo I., nunc in musaeo Britannico conservatur; continet utrumque fere T. integrum.

4quot;. Codex C., qui Ephremi rescript,ns, item Farisiensis Regius dicitur. Frius nomen sortitur, quod deletae fere priori Scrip-turae N. T., saeculo XII. oi)uscula s. Epkrem Syri superscripta fuerunt. Rescriptun autem, seu , graece mtXttrWjixos, palimpmtm vocatur, quia priori scripturae secunda superposita fuit. Altero nomine venit, quod asservatur Paridis in bibliotheca regia.

\') Designatur per Aleph Hebraeorum.

Scriptus putatur ante saeculum V. (Plura de liis, aliisque co-dicibus dant recentiores plerique, Ubaldus, l. c. p. 590.-603.)

168. Scholion lquot;quot;¹. Codices, praeceteris Vaticnnus et Sinai-ticus, etiam hoc nomine sutnmi sunt pretii quod 1quot; praestan-tiam Vulgatae nostrae latinae editionis demonstrant, quae eo elarius eluoescit quo plura antiquitatis monumenta deteguntur, et aacuratius perlustrantur.

2°. Grave praebent argiimentnm ad probandam aequalem auctoritatem iibrorum deutero- et proto-eanonicorum. Nullus enim exeeptis utique fragmentariis, unum alterumve dumtaxat librura, quinimo libri partem coiitinentibus — solos exhibet libros proto-canonieos, sed codices omnes magis integri proio-canonicis intermixtos continent etiam deutero-canonicos.

3°. Confirmant argumentum proeacriptionis adversus dubia, quae recenti aetate de Iibrorum sacrorutn pene singulorum au-theutia, seu, genuinitate atque inlegritate sceptici et rationa-listae movenint. Quandoquidem evincunt, eosdem, quos nunc profitemur libros canonicos, certo jam saeculo IV. exlitisse, receptos fuisse, imo jam antehac quum solum sint apographa codicum anteriorum. (Cfr. Em^us Franzelin, Tr. de Script, p. 424. 425 ; Übaldus l. c. p. 519.)

169. Sc/wlion Vquot;¹. Mi-sis ceteris, etiam praestantissimis editionibus testus graeci nominatim N. ï., de iextu rerepto (qnem Elzeviri anno 1C33 Lugduni Batavorum ediderunt) id unum cum cl. S. P. Lipman memoramus : „vere, et sine contradictione vel unins rei periti diei potest : eum reerptum audire, quia a plerisque omnibus receptus, attamen a nemine probatus fuitquot;

IV.

De textuum integritate.

170. Contra Eationalistas h. I. pleno jure pro certo assu-mitur ex cap. V. a n. £50., textns apographos tara hebraeum quam graecum , tam V. quara N. T. substantialiter integros et incorruptos ad nos pervenisse.

\') Het N. T., le d. Inleiding a p. LVI, ubi ad verhum ait: „ Men kan daarvan naar waarheid , en buiten tegenspraak van éénen enkelen oordeelkundige zeggen: Hij heel. aangenomen, omdat hij door allen is aangenomen, en door niemand goedgekeurd.quot;

6

171. Scliolion 1quot;\'quot;. Dr. „ substantialiler inleg ros\' eto. Nam ultro fatenmr in texfus, ex cansis variis otnnino naturalibus, menda accidentalia irrepsisse quam plurima, conimdemrjue dari variantrs lecüones. istiusmodi quam plurimas.

173. Scliolion V^m. Causas praecipuas, ex quibus menda illa et variantes lectiones exorta sunt, jam s. Hieronymus in-nuit, ubi scribens ad Lucinium „ Vitia, inquit, imputare dc-„ bes impcritiae notariorum, librariorumque incuriae, qui scri-„ bnnt, non qnod inveniunt, sed quod intellignnt, et dum alie-„ nos errores emendare nituntur, ostendunt suos.quot;

173. Scholion 3quot;\'quot;. Menda quae in textibus reperiuntur , itenique variantes lectiones quoad maximam partem sensum non affieiunt. Pauea autem numero quae ipsum sensnm iminutant, annotationes sunt ex locis parallelis depromplae , aut vocum iramutatioues, vel omissiones interdum etiam integiae cujns-dam senlentiae etiam gravioris momenti, qualis profecto est ƒ. 7. cap, V. epist. 1. s. Joann. in multis codicillus graecis quidem deficiens, at nihilominns oniniiio genuinus. (Cfr, n. l^S). .Nullum autem in textibus snperstitibus tale est mendum, nulla talis lectionum varietas, quae dogma extraneum inveiiat; nul-la, quae novam aliquam morum regulam afferat; nulla, quae alicui libro sacro aliquid majoris momeuti addat, quod, saltern quoad rei summam, non inveniatur in aliis Scripturae locis, atqne adeo textus etiamnum merito dicuntur substantialiler integri.

V.

De textuum utilitate.

174. Textus, etiam ut hodie nobis praesto sunt dumtaxat substantialiler integri, salvo prorsus decreto Tridentino de authentia veteris Vulgatae latinae editionis, utpote quod — uti expressius n. 322. 223. dicetur — nequaquam excludit usum, vel minuifc auetoritatem textuum originalium , qua-druplicem potissimum in finem utiles sunt;

1°. Ut ex iis convincantur Judaei et haeretici, cum a Vulgata nostra ad textus appellant.

2quot;. Ut variarum lectionum Veritas, pensatis pensandis, stabiliatur.

3^U. Ut sensus genuinus verborum et sententiarum , quae in Vulgata ambigua sunt, seu , aequivoca, determinetur.

4°. Ut plenius perpiciatur verborum , sententiarumque vis, energia et innata apud Hebraeos ac Graecos proprietas, quam latinus sermo exprimere non valet.

175. Scholion 1quot;quot;\'. Eevera sexceuti Vulgatae loei ambigui (leterminantur per textus originales, quibus neglectis, quaudo-que interpretes eeteroqnin iloctissimi halluciuati sunt.

176. Scholion 3quot;\'quot; Al) altera parte (\'alvinus, aliique pri-migenii Prolesianles, imo ciithulici quidam ad hebraeos, grae-cosque, ut vocaut, „ f\'ontcs revelationisquot;, een eüiaumum absolute necessarios appi llarunt, appellantque, atque ideo uoti-tiam linguanun orieiitalium nniversim Tbeologis et verbis Dei dispeusatoribus necesaariani depraedicaut. Ita, e g., Jos. Jul. Mousperger, Professor Seminarii Lovanieus. sub Josepho II., docuit; „ Sive enim theologiam polemicam, sive homelilicam, seu exeydicam, sen dogmaticim considered, Ud» nuaqnam, tra-mite incudes, nisi argumenta ex revelationis foute. ex ipsis adeo visci-ribus deproraere, textuinque iiaque originarinm probe no-ris.quot; Atque haec ille. Similiter teste lll^mo Braeq, nuper Gallus quis seribere nou erubuil: Sine notitia hebraiei textus nee religionem defendi, uee saeras Litteras intelligi posse.

Ad liai-c paradoxa respondemus: Inbaerentes sensis ss. Pa-truin, ipsiusque sauctae matris Ecclesiae Romanae, quae studium linguarum orientalium umnquam non alnit fovitque, uti-que profitemur earum studium, nominatiniqne hebraicae et prae-sertini graecae linguae utile esse iis maxime clericis, qni ad profundiora studia «xegetica, vel theologica inforniatitur, sed earumdem notitiam universim ïheologis et verbi Dei dispen-satoribus necessariam esse negainus. Habemus enim Vulgatam latinam editionem, qnae vel critica auctoritate praecellit codices hebraeos et graecos, quates hi hodie nobis praeslo sunt, atque insuper prae ipsis codieibus hebraeis et graccis gaudet authentia judiciali certe qnod ad suhstanliam dogmatum attinet (cfr. n. 323. 335. 328. 234.), adeoque et boe titulo in rebus ad aedifieationem doctrinae cbristianae pertinentibiis generatim majorem fidem meretur, quam hodierni „ fontes revelationis.quot; Eem vebemcnter suo judicio comprobat Em^mus Card. Joan. Henric. de Frankenberg. In declaratione namque circa doctri-nam Professorum Seminarii generalis, sententiam quae adstruit, linguas orientales necessarias esse omnibus Theologis et Prae-dicatoribus, vocat perniciosam , falsam et manifeste erroueam. Paucis rem totam practice compleotens Ill^ralls Bracq „ Omni-moda, inquit, necessitate repnlsa , non neganda est aliqua, imo non mediocris utilitas pro aliquibus de elero, qui in

fide radicati, bona intentione ail studium linguanun orienta-lium incnmbunt. Semidocto autem vanoque jnveni nulla hinu est utiiitas, seu melius, est illi ingens periculum : scimtia enim praesertim reruui orientalium, infiat, ut variis experi-inemis compertum est.quot;

177. Corollarium practicum. Ex antcgressis ad tramites Henrici Kilber statui possunt sequentes regulae practicae :

l^a. Si Vulgata nostra a textibus hebraeo, graecove, ut hi hodie praesto sunt, recedere videatur, non ideo sequitur illam mendosam esse.

2^a. Non est probanda eorum audacia, qui, sicubi Vulgata ab hebraeo, graecove textibus, quales hi nobis praesto sunt, dissenserit, semper volunt ex his earn emendandatn esse.

3^a. Certe in rebus ad aedificationem doctrinae christianae pertinentibus generatira, ceteris paribus, major nobis esse debet auctoritas Vulgatae quam hodierni textus hebraeus et graecus.

4^a. Ceteris paribus, potius textus hodierni a Vulgata sunt corrigendi, quam contra.

5^a. Codices hodierni hebraeus sive graecus nusquam leviter imo in rebus ad aedificationem doctrinae christianae pertinen tibus non nisi propter rationem gravem, Vulgatae sunt prae ferendi, ac demum in hujusmodi rebus nulla umquam intei textus et Vulgatara admittenda est difformitas substantialis ut distinguitur a modali.

Repetitio 1.

De Soripturae textibus.

178. I. Praevia notio. Textus h.l. intelligitur idioma, quo res in Scripturis contentae exprimunlur.

autographus, sive, archety-

originalis(primigenius, pus (nullus talis hodie ex-

prie dictus) tat); apographus, a priore

transcriptus.

... . (imm.ediata;

translatitius, versio ■; ,.

[mediata, sc. ex alia versione.

II. Textus originates Scripturarum generatim duo sunt: he-braeus (purus vel mixtus) , et graecus. Magis speciatim libri V. ï. proto cmomci primuin pure hebraice scripti sunt, ex-ceptis quibusdam fragmentis ; deutero-CAWomcx graece, nonnulli autem hebraice, alii chaldaice. — N. T. omnes graece, ex-cepto Evangelio s. Matthaei.

III. Textuüm codices et editiones. — Codices intelliguntur antiqua Mss., quibus textus vel versiones continentur. Editiones , eorum reproductiones typographicae.

Codex hehraeus integer nullus praesto est antiquior saeculo XI. Ergo in re critica codices hebraei non tantum valent quantum graeci aut latini. — Puncta vocalia audiunt signa , quae locum supplent vocalium (quibus Hebraei in scribendo non utuntur). Accentus, lineolae infra aut supra vocem appositao ad determinandam interpunctionem, et pronuntiationem. Pro-babilius eorum origo repetenda est a Masorethis, i. e., Rabbinis Tiberadensibus et Babylonicis , qui a saec. VI. — X. lectionem vocum traditionalem stabilire conati sunt. Masora enim idem valet ac traditio. Opus masorae aliquid utilitatis habere , non negetur; praeponderantis tamen auctoritatis nus-quam habeatur, imo nonnumquam nihili faciendum est. Quare?

Codices graeci alii dicuntur unciales, alii minuscuii. De-clara utrorumque rationem no minis, aetatem , numerum, et citandi modvm ■ speciatim rationes propter quas inter unciales praecipue aestimantur Vaticanus et Sinaiticus.— Quis intelligi-tur textus receptüs , et quid judicii de ejus auctoritate ?

IV. Certum est textus etiamnum esse essentialiter, sive, sub-staniialiler integros , sed in iis occurrere multa menda acci-dentatia, praecipue orta a). ex defectu vocalium in hebraeo; b). ex imperitia notariorum; c). ex incuria librariorum ; d). ex praepostera correctione exegetica , vel critica.

V. Textus etiamnum utiles sunt praecipue a), polemice, ut argumentura ad hominem adversus Judaeos et haereticos; b). cri-tice, ad stabiliendum quaenam ex variantibus lecüonibus

determinato in loco praeponderet; c). e.regetice, ut sensus Vul-gatae ambiguus, item d). energia verborum , et sententiarum determinetur. Nequaquam autem universim Theologis et verbi Dei dispensatoribus necessarii sunt, irao, nusquam leviter, et nominatim in rebus fidei el morntn non sine gravi ratione, praeferendi sunt veteri Vulgatae latinae editioni, quam Concilium Tridentinum authenticain declaravit.

§• 2-

De Scripturae versionibus Graecis.

I.

Notio generalis de graecis versionibus singulis.

179. Earumdew, numerus, aetas, et auctores. Praeter earn, cujus metninit inter alios Clemens Alexandrinus, quae antequam rerutn potiretur Alexander M., incerto aucfcore jam prodiisse fertur, inter versiones graecas a superioribus ceu omnium prima numerari solet versio LXX. , de qua mox speciatim.

Secunda facta est anno aerae vulgaris 128. ab Aquila, qui origine Ponticus, sub Hadriano Imperatore, ex ethnico christianus factus, postea ad ritus judaicos deflexit. [H. E. Comp. ep. II. n. 36.)

Tertia, anno 186. a Theodotione, qui patria Ephesius, primum fuit Tatiani, deinde Marcionis sectator, postremo Judaeus proselytus.

Quarta , anno 203. a Sym.mac/io , qui a Samaritano christianus , postea Ebionita factus est. Hi tres , inquit s. Hiero-nymus , „Judaeus Aquila et Symmachus ac Theodotio Judai-zantes haeretici multa mysteria Salvatoris subdola interpreta-tione celarunt.quot; (/» lib. Job praefatio).

Quinta vocatur Hierichuntina , quod apud urbera Jericho anno 217. inventa fuit. Hujus, uti etiam sequentis versionis auctor ignoratur.

Sexla appellatur JSicopolitana, a loco inventionis, Nicopoli

ad Actiuni, ad annum 328.

Septima est versio Origenis , sen , potius recensio versionis LXX. ab Origene ineunte saeculo III. confecta, et plerum-que ex versione Theodotionis , aliquando ex Aquila et Sym-raacho nonnullis locis aucta , vel explicata.

Oclava potius iterum recensio circa fineru saeculi III. ador-nata est a s. Luciano, qui in persecutione Diocletiana anno 310. martyr obiit.

Nona est recensio s. Hesychii, Episcopi in Aegj\'pto, anno 304. martyrio affecti.

180. Scholinn V^lm. Ex qnatuor prioribiis versionibus confecta per Origenem Trtrapla, atqne ex his, nrldito textu he-braeo litteris turn hebraicis. tuin graecis exarato . i/eTOp/a satis describnntur in H E. Comp. ep II. n. 53 — Vastissimntn id opus (jviaieiiis maxime spectabat ad correctionera versionis LXX , et ad exhibcuda ea omnia, quibus versio ista a textu hebiaico discreparet. Idco si quid in LXX. legebatur quod doerat in hfbraeo, illud in principio transversa lineola , quae obelus dicitur, in huue modum -f- Origencs notabat , additis duobus punctis crassioribus (I) ad fineui isiius lectionis, ut lector uuico ictu oculi sciret v\'erl)a illa in textu hebraico non reperiri Si autem quid deerat in LXX., quod extabat in hebraeo, illud ex memoratis versionibus supplebat, apposito asterico * ante verba addita, et similiter additis duobus punctis crassioribus ad finem istiusmodi loei. Recensio LXX ex Hexnplis Oiigenis seorsum edita, ex indubiis testimoniis s. Hieronymi, post Origenis aetatcm per Ecclesia? louge lateque i\'uit ditfnsa, adeo-qnc, considerato illius scopo, faciie nonnullis caiholicis occa-sioaem primani praebere potuit dubitationi de genuinitate et divinitate librorum deutero-canonicorum V. T. (cfr. n. 114.) Memorata autem recensio Septuaginta hexaplaris vocari con-suevit ad distinctionem ab editione LXX, non emendata, quae ante hac v-otvr) ëxooji?. editio vuig at a audiebat.

181 Scholion 2quot;^m. Propter aliqnarn rei similitudinem k. I. adnotamus, Bihlia pnlyglolta ²) eas dici Bibliorum editiones, quae textus origiuarios, pluresque antiquas versiones, variis Unguis elucubratas, dis\'inctis columuis sub uuo consijectu exhibent.

\') Krat haoc consuetudo etiam s. Hieronymi, ut testatur ante y. 4. eaj). X. libri Esther.

-) A vocibus graecis : jjKXo;, li6er, ptoXfov, ploXta; toXXtj et Ygt;,(üa5a. Attice, yXiütTct =3 multa lingua.

Hnjusmodi editiones quatuor pracceteris celebres snnt, qna-nim tres in H. E. Comp. recensentnr, sc. Polyylolla Cov/plu-tm ia (ep X. n. 21.); Antrerpit-nsia (ibid. n. 63); Parisien-sia (ep. XI. n. 12.) Quiirta vociintnr londinensia. san , Walto-niana, quod Londini, annis 1653.-57 , anctore et tcitius edi-tiunis praecipiio curatore Briamo Halton, Epis. Anglicano, edita suilt.

II.

Speciatim de versione LXX

182. Ratio nominum. A numero Jnt.erpretum, qui, taraetsi fuerint Septuaginta duo, tarnen brevitatis causa, adhibito numero rotundo pro specifico , et graece et latine simpliciter ot è(5oo(j.T₍y,ovTc£, et oi ó \'), Septuaginta , LXX. Interpretum , et a ss. Patribus Septuaginta viralis nuncupari solet. A nonnullis autem recentioribus ratione loci prope quem confecta est, versio Alexandrina vocatur.

183. Hidoria nobilissimae hujus versionis pro instituto nos-tro satis refertur per cl. Mart. Becanura, Analogia F. ac N. T. cap. I. Q. V. Imprimis summa narrationis Aristaei contra recentiores quosdam hypercriticos vera dicenda omnino videtur. Porro, ceu certum statui potest: Sub Ptolomaeo Fhiladelpho, rege Aegypti, et Pontifice Judaeorum Eleazaro , proindeque tribus circiter saeculis ante C. n., interpretes Hebraeos Septuaginta duos, senos ex qualibettribu, prope Alexandriam Aegypti ex textu hebraeo in graecum sermonem transtulisse saltem Pentateuch um Moysis. Quo in facto sane agnoscenda mirabilis divi-nae providentiae dispositio, utpote quae ope hujus versionis Gentilibus viam ad Christi fidem , divinaque mystena stravit.

184. Dicitur; saltem Pentateuchum. Ceteroqui al longe pro-habilius haberi potest, LXX. Interpretes, diverso licet stylo, transtulisse V. T. libros omnes sibi obvios, idque fideliter, et ex sinceris fontibus hebraeis.

\'} Graeci enim numeros suis litleris plerumque ita exprimunt ut ó valeat Septuaginta.

185, Dnae autem qnaestiones hïc moveri prorsus in-

certae Quaestio prima de cellulis, ut vocant, haec est: Utrum Septuaginta duo Interpretes in transferendas Scnpturas V. T. inenbuerint vel a). ünguli separalim in totich-m cellulis-,— vel b) bini et bini, ita nt ciiilibet pari assignata fneril una cella, cellaeqne adeo fuerint triginta sex ; — vel deniqne c). omnes in una basilica com/regali inter se conferentes opus iiiehoarint et perfecerint. Tricas ejnsitiorii sapientiores solvant. Opinando postremae opinioni equidem subscripserim , sailera quatenus ita opus perfecerint.

18B. Altera qnaestio in eo versatur : Utrum LXX.. Interpretes fuerint inspiratie Sententia neyans certe hodie communior; ajjfirmnns autem eliam vere probabilis dicenda videtur.

187. Auctorüas versionis LXX. ab initio magna fuit, et est apud fideles. Quandoquidein eaJudaei non solum Hellenistae, sed et Palestinenses (plerumque ipse quoque Josephus Fla-vius) usi sunt, etiam ad praelectiones sabbaticas, ab eo quo prodiit tempore ferme usque ad saeculum II. post C. n. Se-rius autem, quum a Christianis, proferentibus argumenta de vaticiniis iu Christo adimpletis ex ipsa Septuaginta virali, ad incitas redigerentur, versionem LXX. ceu cum textu hebraeo non congruentetn respuere , eorumque versioni versionem A-quüae anteponere coeperunt. — Eadem porro et Apostoli ac Evangelistae saepe usi sunt, quandoque etiam in ipsis locis propheticis, quorum sensus paulo diverse redditur a Septuaginta ac sonat in textu hebraeo \').— Denique Ecclesia Graeca inde ab incunabulis Religionis christianae ad nostros usque dies ea constanter usa est, imo et ipsa Ecclesia Latina sin-gulariter usque ad saeculura V.; versio namque Itala ex ver-sione LXX. immediate derivata est. (cfr. n. 200. 201. 209.)

188. Substantialis integritas versionis LXX. etiam in prae-senti ejus statu satis consequitur ex constanti illius usu in Ecclesia Graeca.

Is9. Cudices versionis LXX. a saeculo IV. superstates prae-cipui sunt Vaticanus, Sinaiticus et Alexandrinus, de quibus

\') ISxempIa videsis penes cl. Ubaldum vol. 11. a p. 372.

n. 167. disimus. Inter editiones praeceteris notanda nobis est Sixtina, quam Sixtus V., P.M., Bulla „ Cupientesquot;, S. Oct. anni 1586., probavit „ Vohiiims, inquiens, et sancimus ad Dei gloriam et Ecclesiae utilitatem , ut vetus graecum ïesta-mentum juxta LXX. ita recognitum et expolitum ab omnibus recipiatur et retineatur, quo potissimum ad latinae Vulgatae editionis , et veterum ss. Patrum intelligentiam utantur.quot;

Itepetitio de versioiïibuss g\'i-aeciïB.

190. I. Novem versiones graecae numerari solent; inter has, praeter LXX., nobis praecipue notanda versio Theoclotionis , utpote qua in Hbro Danielis inde a saeculo III. utitur Ecclesia Graeca, et e qua, s. Hieronymus fragmenta deutero-canonica istius libn transtulit (Vide notam ante cap. XIII. Danielis in Vulgata nostra), et recensio LXX. per Origenem , cujus scopus in Hexaplis fuit, emendare LXX. vulgatam, et exhibere hujus discrepantias ab hebraeo textu, quas obelo vel aslerico notabat. Ex Ile.raplis seorsum edita versio LXX. hesa-plaris audit, et per Ecclesias late diffusa fuit.

II. Versio Septuaginta, wade id nomen obtinuit ? — Ejus historia bauritur ex libello Aristaei, traditione. Vide-tur mbstantialiter vera. Quid hac in re 1°. ceu cerium ; 2quot;. pro-babilius; 3quot;. magis controversum , quinimo incerUim haberi po-test? Ejus anctoritas probatur ex usu ejusdem per Judaeos usque ad saec. 11. p. C. n. , per Apostolos, per Ecclesiam Graecam , et singulariter usque ad saec. V. per ipsam Ecclesiam Latinara. Ejusdem integritas, sive, authentia simplex pariter satis probatur ex constanti ejus usu in Ecclesia Graeca. Ejusdem codices praecipui sunt B. Sinaitic. et A. — fldi-tio nobis praecipua Sixtina.

De versionibus Latinis,

I.

De Itala.

191, Vraenot. 1°. „Nennni, in(|uit cl. Comely, c. n 137., est dubinm quin statim ao Evangeliutn per occiclentales imperii Komani partes, Italiam, Africam, Hispaniam, Galliain dissc-rainatum atque liturgia lingua latina celebrari coepta est, sa-crae Sciipturae in eamdem sint translatae; Scripturarum enim in cuotibus sacris lectio, quae teste s. Justino M. antiquissiuia est ac merito ab ipsis Apostolis invecta creditur, versionem postulavit.quot; Palmaris igitur quaestio praevia bic exoritur: Qm lingua prinris Jidei Ltmporihus nominatim Ecclesia llomana sa-cram liturgiam celehrarii? Et; Quae sit indoles linguae, qua. veins versio lutina, quae vulgo Itala vacatur, exaruta fueril? (Utrum autem omnino , an paruin accurate illo nomine veniat, ex ceteris punotis controversis dijudicandum erit). Ni enim fallar, e duabns quaestionibus memoralis potissimura pendent ceterae de Itala inter ernditos controversiae, puta: Quando, uhi., et a quo adornata, ac unde eo nomine donata sit?

192. Praenut. 3°. Nobis suft\'ecerit diversas eruditornm opi-niones, it argumenta praecipua retulisse. Atqui a/m, qnos inter laudiiius (Jornely, nquot;. c., louge probabilius babent, Ho-manae Ecclesiae linguam publicam et. liturgicam , per Integra duo saltern priora saecula, grnecamimsse —Potissima, quantum equidetn sapio, arsrumenta, quae in hujns opinionis pro-bationem cl. Cornely profert, desumuntur a), ex epitaphiis an-tiquis, ad quae cum cl G. B. de Rossi appellat; b). ex baud paucis graecis terminis in ipsa bodierna nostra liturgia latina retentis, quorum specimina dat cl. Lti Hir istiusmodi, quae in ipsis s. Scnptuiis non occnrrnnt, et litiirjfiae nostrae graecam originem satis produnt; c). ex sciptis apostolicis ad Romanos proxime directis, et graece exaratis; ex epistola, in-quam, b. Pauli ad Rom., babita simul ratione generalis tes-timonii, quod exeunte saecnlo II. Terlullianus protulit, atque ex evangelio s. Marci. Ex bis bunc in modum cl Cornely ar-gumentatur: „Terlullianus (Lib. de Praescripl. ca\\t. XXXVI.) „ autkenticas epistolasquot; Apostolorum in sedibu.i, ad quas di-rectae erant, praclegi asserit \'). Atqui sive vocabu-lo in hoc Tertulliani loco autograpbum in oppositione ad apo-grapba, sive primigeuium in oppositione ad translationes sig-

\') An boc asserat,c., Tertullianus, equidem asscverare non ausim ; quapropter sapientioribus judicium remitto.

nificetur, necessario sequetur epistolam ad Romanos Romaua in Ecclesia graece esse lec^am ac proin totam liturgiam grae-cam fuisse.quot; Porro „ s. Fau\'us Roinanis graece scripsit suam epistolam, et s. Marcus Evangelium suurn , quofl proxime Ro-manis erat destinatum, Komae graece edidit; quis autem cre-diderit, Apostolos Romac alia lingua in scribendo, alia in prae-dicando et celebranda litnrgia uses fnisse?quot; — Linguae autem latinae proprietates, quae, nemine diffitenle, Italae insunt, ii-dem reputaut esse africanismos.

Alii vero, utpnta Ubaldus Ubaldi, F. X. Caminero Munoz, Mavualf isagogic m s. Bih\'ia a n. 216., Dr. Franz Kaulen, Einleit. a. n. 145., Dr. Hermann Zschokke, Hist. s. Antiqui T §. 120 , tuentur, statim ac Evangelium inter Romanos vulgatum fnit, sacram liturgiam Romae lingua celebrari

cuepisse. Ipse Tacitus, inquiunt, testis est, tempore Ncronis in Italia, imprimis Rouiae ingeiitem extitisse raultitudinem christianonim. .lam vero horum hand paucas etinm potentes et nabiles, longe maxima tamen parte fuisse plebcios, ex histo-ria ecclesiastica, cui sacra universim adstipnlatur, pnta ad Philip. I. 13., I ad Cor. I. 35.-29., Matth XI 25. 26. etc., hand temere statuunt, Porro, aiunt, tametsi id temporis Ro-mani insigni loco nati plerique graece scirent, tamen lingua latino, veluti propria, liacque sold populus Romanus, et universim Itali utebantur, eaqne non classica, sed culgari, (\\\\xi\\e multis harharismis, provincialismu et soloecismis conspersa erat. Atque hac vulgari latinitate Italam conditam et Romae in litnrgia adhibitam existim.intes, hoc ipso proprietates Italae facile declarant, utpote quae vulgari linguae latinae naturales erant; Italae vitia autem attribui possunt peonliari conditioni ejusdem interpretis, qui fuerit advena Romanus, ex Orientc oriundns Jndaeo-christianns.

Secundum praebabita nunc opiniones variae de Italae tempore, loco, auctor e, et ratione no minis referendae nobis sunt.

193. Atqui vel ii qui opinantur Romae liturgiam usque ad labens saeculum III. lingua graeca peractam fuisse, tarnen vel ex testimouio Tertulliani (cfr. n. 198.), omnino admitten-dum docent, medio, imo ineunte fe/re aaeculo II. jam adfuisse (cfr. Comely, I. c. et n. i6i.), et nominatim in Africa, sensim in usum liturgicum exiisse aliquam versionera latinam, in Africa proconsulari factam auclore incerto homine Africano.

Nominis rationem hi repetunt ex quadam veteris versionis

accuratiore recensione adornata in Italia. Audiatur Comely , inquiens; „ Africanura autem versionis colorem, quando exeunte saeculo III. Eomae liturgiae graecae latina successit, Roma-nis Italisque suuimopere displicuisse facile concipitur, nee mirura , quod in Italia adornata sit recensio aceuratior , quam ab ejus originis loco Italarnquot; vocarunt.

194. Scholion. l)r. „recensio accuratior.quot; De Itala naraque disputantes eruditi, ansa capta praesertim ex lis, quae s. Au-gustiuus scripsit Be üoctr. Christ, lib. II. cap. XI. XIV. XV., id quoque in disceptatioiiem vocant; Utrum pritnis fidei tera-puiibus plures confeetae sint latiuae versiones proprie dictae, i. e., quae inter se non dependent, an potius variae unius ejnsderaque versionis rtcensiones.

195. Qui vero autumant, in Italia, imo in ipsa urbe Roma, primis fidei temporibas liturgiam lingua latina vulgari cele-bratam fuisse , iidem et existimant jam medio saeculo I. in-coeptam, et exeunte eodem , vel ineunte saeculo II. coraple-tam esse versionem , quae eorum quidem sensu omnino accurate compellatur Itala, eo quod sin in ipsa urbe Roma, saltern in Italia confecta, vel certe ibidem in usum publicum recepta fuerifc.

Eam autem ex loco originis, Italia, transiisse in Africam iidem baud difficulter ex eo satis explicant et confirmant quod historica ferme constat, (testimonia videsis penes cl. Ubaldum, vol. II. p. 383.) eeclesiam Africanam inde fere ab aetata apos-tolica fidem recepisse ab Ecclesia Romana. Felix baec Ecclesia, ut Tertullianus ait lió. de Praescript. cap. XXXVI., „ Africanis quoque ecclesiis contasseravit (i. a., ut vidatur,

tesseram et symbolum contulit).....Legem et prophetas cum

evangelicis et aposlolicis litteris miscet, et inde potat fidem.quot; Aliis verbis, una fere cum fide libros sacros communicavit cum Africanis, quos lingua latina liturgiam celabrasse et Scriptu-ras legisse nemo inficiatur.

Ipsum s. Fetrum Apostolum Italae auctorem partiarium fuisse

veritati haud ita absiraile reputant D^1,68 Kaulen et Zschokke, innixi testiinoniis Innocentii Papae I., qui anno 414. docuit, liturgiam (latinam) a s. Petro institutam esse, et Kuffini, qui anno 405. Apol. 11. 33. scripsit ; „ Petrus Roraanae Ecclesiae per viginti quatuor annos praefuit: dubitandum non est, quin sicut cetera, quae ad instructionem pertinent, etiam librorum Imtrmneuta Ecclesiae ipse tradiderit, quae uti-que jam tunc ipso sedente et docente recitahantur.quot; Profecto , si hisce verbis Ruffinus indicare voluerit partiarium versionis latinae auctorem , satis probabile est , jam in altero diraidio saeculi I. lectiones e Psahnis et prophetiis Messianicis desump-tas in usum liturgicum sermone latio donatas Romae reci-tatas fuisse. At vero et ipsum Rufïini propositum in disputa-tionem cadit. Dum enim Dr Kaulen asseverat secundum con-textum verba Ruffini de versione quadam latina intelligenda esse, atque ex internis rationibns designationem Ruffini, jam s. Petrum fuisse partiarium lialae auctorem, non posse dilui, cl. Cornely scribit: Ruffinum his verbis latinae versionis originem voluisse indicare , plus quam improbabile est; quaes-tio enim , quam ibi contra Hieronjmutn agitat, est de ale-xandrinae versionis auctoritate.quot; Vel integer igitur Ruffini locus (quem cl. Cornely refert n. 33. not. 4^!i.) rem evidenter dirimere non videtur, quum viri eruditissimi de ejus sensu litigent. Forsan quae de alexandrina dicere asseveratur, quod ad vetus T. attinet etiam de Itala accipi possunt, quippe quam, ut Dr Kaulen ait n. 147. , s. Hieronymus in suis commenta-riis loco versionis Septuaginta affert, et diu communiter voca-runt „Septuaginta in Latinoquot; (cfr. n. 197. et 204. sub iⁿ.) Utcumque de his est, etiam cl. Hermann Goldbagen , S. J. [Introd. in S. S. , T. I. p. 319.) putat, versionem latinam veteris T. „ virum quemdam apostolicum praecipuum auctorem habuisse.quot; Et Bonfrerius, Praeloq. cap. XV. sect. It. „novi T. latinam versionem, inquit, non dubium factam tim initio Ecclesiae , et mh Apostolorum tempora, atque adeo

a viro apostolico et Spiritu Dei pleno; planeqne verisimile est, a/j Aposlolis visam el probaiam.quot; Similliina Sylvius tradit Coutrovtrsiar. lib. I. Q. II. art. XII. Ipse de.mum s. Hiero-nymus ait, Italam „ nascentis Ecclesiae fidem roborasse.quot; Ergo certe simpliciter anliquissima jure vocatur.

196. Varia nomina. Versio latitia, quam vitandae confu-siouis gratia hacteuus Italam vocavimus et deinceps vocabimus, per ss. Patres, norainatim s. Hieronymum insuper a])pellatur veins comparate ad novam quam ipse elaboravit; mdqata propter communem ejusdera usum ecclesiasticum inter christianos lingua latina liturgiam celebrantes.

197. Forties. Itala tam fideliter refert Veteris T. versionem LXX. communem (xoivfjv) ut vel medio aevo , saeculo adhuc XIII., simpliciter vocari consueverit „ Septuaginta in Latino.quot; Similiter textum orginarium novi T. fideliter exhibet.

198. Dotes Italae merito dicuntur fidelitas et perspicuitas seutentiae. „ In ipsis autem interpretationibus , inquit s. Au-gustinus , Ilala ceteris praeferatur ; nam est verborum tenacior cum perspicuitate sententiae.quot; Et jam pridem Tertullianus di-xerat: „ Ideoque jam in nsu est nostrorum, per simplicitatem interpretationis.quot;

199. Auetoritas critica. Itaque Italae fragmenta — nam Integra non amplius superest — maximi pretii sunt in re critica. Praestans ejus critica auetoritas prono alveo fluit ex ejusdem antiquitate, et fidelilate superius delineata, tanta quidem, ut ipse Tischendorf profiteatur : „ Antiquissima tex-tus sacri historia , et ipsum studium restituendi antiquissimam ejus scripturam a nullis testirnoniis marjis pendel, quam a ve-terrimo latino interprete.quot;

200. Stadium temporis, quo Ecclesia Latina versione Ilala, usa est. Ecclesia Latina communiter Italu usa est usque ad tempora s. Hieronymi. Elucubrata autem anno circiter 400. per s. Hieronymum nova versio sensim sensimque cum Itala simul adhiberi coepit et adhibita fuit usque ad tempora s. Gre-

gorii M. (f 604.) Disertis verbis id de se Pontifex iste Max. testatur ; „ Novam Hieronymianam translationem edissero (in enarrando libro Job), sed cum probationis causa exigit, novam, nunc veterem per testimonia assumo , ut, quia Secies Apostolica , cui Deo auctore praesideo, uiraque utitur, mei quoque labor studii ex uiraque fulciatur.quot; Verüm post-hac, plerumque neglecta Itala, Hieronymi versio/ere sola adhiberi ac Vulgata appellari coepitj atque demum a saeculo VIII. sola in usu fuit, et Itala ut talis abolevit.

201. Scholion. Dr. „Itala ut talis abo\'-evit.quot; Nam 1°. quidam libri integri, sc. Sapientiae, Ecclesiastici, Machahaeorum, et Baruch r.um epistola Jeremiae etiamnum in Vulgata nostra habentur prout in Itala legebantur. 3quot;. Variter nonnullae illius partes nobis conservaiiie sunt, praeterquam in operibus ss. Pa-trum , in libris litnrgicis nostris. Sic in J/issa/\', ex Psalterio, quod Romnnum vocatur, quia s. Hieronymus vetus latinnm Psalterium Romae anno 383 primis enris „licet cursim, magna tamen ex partequot; secundum versionem LXX. correxit, et quia Romae illud receptum fuit, imo in hanc usque diem Basilicae s. Petri usui est, frequenter ex Itala legimus Antiphonas ad Introitum, Gradunlia et Tractus \'), Offertorium et Communio-nem; et in Breviario v. g. Psalmum 94. Vmite, exultemus Domino quotidie ex Itala recitamus, et solum in festo Epi-phaniae ex 1\'salterio, quod extat in nostra Vulgata, atque Gal-licanum vocatur ideo quod haec Psalterii recensio, secundis cu-ris a s. Hieronymo in secessu suo Bethlemilico circa annum 3S9. suscepta secundum editionem hexaplarem Origenis, pri-mum apud Gallos admissa fuit.

Repetitlo de £tala.

202. I. Aelas. Itala, saltern universim accepta ut versio latina, jure simpliciter antiquissiina, atque baud improbabili-ter jam altero medio saeculi I. incoepta, ineunte autem vel carte medio saeculo II. completa babetur.

11. Locus originis aliis videtur Africa proconsidaris, aliis sin ipsa urbs Roma, certe Italia inferior.

•) Exemplo sit Tr actus Dominicae I. Quadrages. ex Ps. XC., qui in sex particulis a Vulgata nostra discrepat.

III. Ratio nominis. Qui opinantur earn primum adornatam fuisse in Africa , nomen repetunt a recensione quadam accu-ratiore in Italia sub finem saeculi III. instituta. li vero qui ipsam versionem in Italia primum confectam reputant, a loco originis etiam rationem nominis explicant, et una fere cum Ueligione in Africam transmissam censent.

IV. Auctorem quod spectat, post praehabita, non perperam cl. Ubaldi (vol. I. p. 265.) dixerit: „ Quisnam autem auctor .. . fuerit, et utrum unus fuerit vel piures ita obscurum mansit, ut impossibile sit etiam probabili argumento id definire.quot;

V. Pontes. Quoad vetus Ï. versionem LXX, quoad novum fideliter refert graecum textum originarium.

VI. Ceu ejusdein dotes celebrantur fidelitas, et perspicuitas.

VII. Ejusdein auctoritas critica vel a Tischendorfio ut prae-pollens agnoscitur turn propter antiquitatem, cum fidelitatem.

VIII. Vms Italae in Ecclesia Latina communiter obtinuit usque ad versionem Hieronymianam; inde a saeculo V. sensim utraque adhiberi coepit, et ferme usque ad medium saeculum VII. adhibita est. Inde a saeculo VIII. Itala ut talis abolevit.

Nota 1°. Quare dicis, ut talis ƒ responsim exemplis decla-rando.

Nota 2°. Quid intelligis per Psalterium Homanum , item Gallicanuji.\'\' qua de causa singulum. sic appellatur, et quonam nos utimur in liturgia ?

II.

Dc versione Hieronymiana.

203. In extremo lihro de Scriptorihus Ecclesiasticis ipse s. Hieronymus labores, quos in vertendis aut emendandis Scrip-turis impendit, his verbis complectitur : „ Novum T. graecae Jidei reddidi: vetus juxta Hehaicam transtuli.quot;

204. Rationes suscipiendi bos labores s. Hieronymo potis-simae fuerunt tres sequentes : _

1quot;. Quod labentibus annis Itala per incuriam et culpam librariorum ac interpreturn varia inenda contraxerat, irao secundum varies codices graecos corrupta potius quain correcta fuerat. „ Si enim , inquit, Latinis exemplaribus fides est ha-benda, (maledici) respondeant, quibus? Tot enim sunt exem-plaria pene quot codices.quot; Et iterum : „ Cum apud Latinos tot sint exemplaria quot codices, et unusquisque pro arbi-trio sue vel addiderit, vel subtraxerit, quod ei visum est, et utique non possit verum esse quod dissonat.quot;

2^a. Quod, magis patefacta. discrepantia inter Italam , e versione graeca {y.oM^ derivatam , et editionem LXX. bexa-plarem , necnon textum hebraicum, Judaei versionis LXX. et Italae dissensum a textu originali cbristianis objiciebant. Idcirco „ mihi , ait \'), non licebit ad confutandos Judaeos, etiara ipsa exemplaria vertere, quae ipsi verissima confiten-tur, ut, si quando adversum eos cbristianis disputatio est., non babeant subterfugiendi diverticula, sed suomet potissi-mum mucrone feriautur?quot; Et rursum : Deus „ scit, me ob hoc in peregrinae linguae eruditione sudasse, ne Judaei da falsitate Scripturarum Ecclesiis ejus diutius insultarentquot;; et „ut ea quae a Judaeis praetermissa vel corrupta sunt proferret in medium.quot; (Hieronym. Augustino „ Tres simul epistolasquot;).

3^a. Jussum Dainasi Papae, et hortatio amicorum, ad quae in singulis fere Praefationibus appellat. Sic, e.g., jussu Da-masi Papae , anno 383. Eoinae quatuor Evangeliorum , et deinde amicorum suasu reliquorum N. T. librorum correctio-nem absolvit; ac tandem intra annos 390.-405. maximaji Y. T. partem de bebraeo in latinum sermonem transtulit.

205. Regnlae, quas s. Hieronymus in corrigendis, inter-pretandisque Scripturis sequebatur, praecipuae bae sunt:

l^a. Eideliter, at minime serviliter textum originarium red-debat. „ Hoc tantum probare volui, inquit, me semper . . . non verba, sed sententias transtulisse.quot; Et ,, Non debemus sic

\') Apologia advers. Rufin. lib. III. „ Lectis litteris.\'⁵

verbum de verbo exprimere, ut rlum syllabas sequiraur, per-dam us intelligentiam.quot;

2^a. Ne nimia novitate lectores oft\'enderet, tum versionis LXX. consuetudini in his, quae non multum ab hebraicis discrepabant, tuin Italae ;5e coaptavit. „ Ita, ait, ealamo tera-peravimus , ut bis tantum quae sensum videbantur mutare, correctis, reliqua manere pateremur ut fuerant.quot; Idcirco ipse Hieronjmus Psalterium, quod, postulante Sopbronio, ex he-braeo transtulit, ne in Ecclesiis quidem legi , sed tantum ad confutandos Judaeos adbiberi voluit. „ Ex quo , inquit , perspicuum est sic psallendum ut nos interpretati sumus (primis , sed praecipue secundis curis) [cfr. n. 201.] Et ta-men sciendum quid hebraica Veritas habeat. Hoc enim quod Septuaginta traustulerunt propter velustatem in Ecclesiis de-cantandum est, et illud ab eruditis sciendum propter noti-tiam Scripturarum.quot;

3^a. Ubi non erat damnum in sensu, elegantiain latini ser-monis conservabat. „ Hoe sequimur, ut, ubi nulla est de sensu mutatio, Latini sermonis elegantiam conservemus. . . . Eadem igitur interpretandi sequenda est regula, quam saepe diximus, ut ubi non sit damnum in sensu , linguae, in quam transferimus, sitpuma et proprietas conservetur.quot; Secus autem ne vitia quidem linguae curabat. „ Illud autem , scri-bit, semel monuisse sufficiat, nosse me cubitum et cubita neutrali appellari genere : sed pro siraplicitate et facilitate intelligentiae vulgique consuetudine ponere et genere mas-culino. Non enim curae nobis est vitare sermonum vitia , sed Scripturae sanctae obscuritatem quibuscumque verbis dis-serere.quot; [Commentar. lib. XII. in Ezechiel cap. XL.)

\'206. Dotibus perquam exquisitis ad perficiendum grande opus correctionis, versionisque Scripturarum s. Hieronymus instructus erat. Vir quippe acris ingenii, ac laboris improbi multarum linguarum (etiam cbaldaicae, syriacae et arabicae) cognitionem , et reruin bumanarum divinarumque multijugam

scientiam silii comparaverat. Nullis parcebat sumptibus turn ut eruditissimos magistros etiam Jadaicos, tuin ut oplhnos codices sibi compararet. Palestinam efc Aegyptum peragravit, ut facta in Scripturis descripta in ipsis locis , ubi evenerant, conferret. Cum his omnibus naturae et artis subsidiis junge-bat asperrimurn vitae genus , tenerriraamque pietatem. Deni-que adhibebat ipse orationein assiduam , et quam creberrime ulienas orationes efilagitabat , ut eodem spiritu , quo scripti sunt libri sacri , eos posset in latinum transferre sermonem. Meritissiraum igitur illud s. Prosperi Aquitani de Hieronymo elogium :

„ Ilehraeo sininl et Grajo, laüoque venustus

Eloquio, viorum exemplar, mundique magister.quot;

Quare seu vitae probitatem , quae ad intelligenda Scripturae arcana conducit plurimum , sen linguarum notiouem, seu re-rum divinarum ac humanarum scientiam , aliave subsidia her-meneutica spectes, nun facile quemquam duxeris exaequan-dum cum Hicronjmo , quem „ Deus Ecclesiae suae in expo-nendis sacris Scripturis Doctorein maximum providere digna-tus est.quot; Quare ultra Hieronymi translatio atque correctio , tametsi non sit omnibus numeris absoluta — liumanum enim „nihil est ab omni parte beatnmquot; — tamen reliquis omnibus longe praestat. Quod post s. Isidorum Hispalensem, qui in-eunte saeculo VIL floruit ^ non solum catholici , sed et re-centiores plerique acatholici fatentur.

Repetitio puucti II., de versione Hiefouymiaiia.

207. S. Hieronymus ab anquot; 383.-405. Novum Ï. graecae fidei reddidit, V. juxta hebraicam transtulit, motus a), mendis Italae j b). scopo polemico adversum Judae.os; c). jussu Damasi Papae , et hortatu amicorum ; fideliter sed non ser-viliter , sese coaptans consuetae lectioni, et eleganter, nisi

— 101 —

in utroque casm damnum in sensu. Natura, et gratia aptis-simus ad tantum opus , illud etiam egregie perfecit „ mundi magister.quot;

III.

De Vulgata nostra iatlna.

208. Vulgata nostra constat ex versionibus Itala et Hiero-nymiana. Encomia igitur , quae his versionibus dantur, etiam Vulgatae nostrae congruunt.

209. Speciatim in Vulgata nostra habemus

1°. Versionem Bier my mi omnium Veteris T. librorum proto-canonicorum (ano excepto Psalterio), et deutero-canonioorum librorum Tobiae et -Judith, ac friigmentonim iJanid et Esther.

2°. Italam ab Hieronymo vel a), emendalam , ut res est de Psalterio nostro , quod dicitur Gallicamm, et de universo N. ï. ; — b). non emendatam , uti obtinet quoad libros .SV?-pientiae, Ecclesiastici, Alachahaeorum , et Barucl cum epis-iola Jeremiae eidem annexa.

IV.

De veteri Vulgata latina editione, ut per Concilium Trideutinum authentica declarata est.

210. Tridentinum Decrelum „de editione et usu sacrorum librorumquot; quatenus hue spectat, ita sonat: Insuper eadem sa-crosaiicla Synodus considerans, non pa rum utililatis accedere posse Ecclesiae Dei, si ex omnibus latinis editionihns, quae circum-feruntur , sacrorum librorum , quaenam pro aulhentica I tab en da sit, innotescat; statuit et declarat, ut kaec ipsa veins et Vulgata editio, quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est, in publicis lectionibus, disputationibus, praedica-tionibus et expositionibus, pro anihentica habeatur; et ut nemo illam rejicere quovis praetextu audeat, vel praesumat.quot;

211. Ad intelligentiam deinceps dicendorura , quinimo ad

— 102 —

accurate definiendura statum , ef. momentum quaestionis h. I. pertractandae, habito etiam respectu Protestantium , qui re-citatum decretum omni modo olira impugnarunt, et nonnulli adhuc impuguant, imprimis exponeuda venit accurata notio, et divisio authentiae. Atqui vi nominis AuOsvtw sigtiificat auc-toritatem, et ci\'jOiv-tV.ov \'wayotiAi auctoritaic munilum. Quaprop-ter in Jure vox „ authenticumquot; translata est ad significanda documenta, praesertim publica, quae auctoritatem , sou, fi-dem faciunt in judicio. Porro a Jurisperitis Theologi banc vocem m\\ituati sunt ad designandum scrip turn legitima auctori-iate munitum , quod, exortil lite, in judicio fidem facit, adeo ut rejici, imo ne in duhium quidem vocari a quoquam merito queat.

213. Dioisio axdhentiae. Com parate ad sacrae Scripturae li-bros , ad trainites Em^ml Card. Franzelin, imprimis distingui debet autbentia originalis , et conformilatis.

Autheiitia originalis spectat ad textus originales autograpbos Scripturarum , et revocatur ad auctoritatem auctoris eorumdem principis , qui est ipse Spiritus Sanctus, quo inspirante sacri auctores scripserunt libros primigenios Scripturarum. Itaque , quum ipsi libri integri cum omnibus suis partibus , boc ipso quod in canone Tridentino recenseiitur , noscantur esse sacri et divinitus inspirati, atque hoc ipso etiam constat de eorumdem auctorum (sive hi nobis cogniti sint, sive ignoti) auc-toritute metaphysica, ideo quaestio de librorura Scripturae autbentia orujinali coincidit cum quaestione de eorumdem yc-nuinitatc, atque bae duae voces, quamvis earumdem notiones proprie diversae sint, saepius conf\'unduntur , sive , synonimice adbibentur.

Autbentia conformilatis proprie dicta , supponens autben-tiam originalem , pertinet ad librorum Scripturae apograpba et versiones originalibus conformia, atque adeo proprie consistit in convenientia excmplarium Iransscnplorum, el versionutn cum Scripturae libris originalibus. Itaque autbentia conjormilalisScrip-turarum in exemplaribus descriptis coincidit cuui eorumdem

— 103 —

integritate, quae certe suhdautialern corruptionein excludit; — et in versionibus cum jidelitate, seu , sincenlaie tali ut sensus Scripturae originalis fideiiter sit expressus.

Itaque ultra, Scripturaniu originalium apographa Integra, et versiones fideles in se eamdem habent aucloritatein ac ipsae Scripturae originales, tametsi hae ab auctoribus inspiratis, ilia autem per huinanam industriam confecta sint.

Ratio patet attenta distinctione inter scriptoren et midoreni principem librorum sacrorum. Etenim Scripturae in apogra-phis, et in versionibus, quantumvis per humanam industriam factis , dummodo in his sensus textüs originalis integre , et sincere sint expressi, non minus quain in textu et forma pri-mitiva sunt et manent verbum Dei, libri quorum Leus est auctor princeps; quia pars formalis , seu, essentialis, cujus ratione certo certius Deus est auctor Scripturarum, \'m phis , et versionibus humanis quidem , sed tamen integris , et fidelibus manet eadem, et solum pars materialis, quae est scriptoris humani, aliter se habet. Discrimen tantummodo illud intercedit, quod in aactore inspirato propter ct per divi-nam assistentiam, qua in toto opere perficiendo gaudet, a priori certum est partem materialem respondere parti formali; hoc autem in descriptore, et interprete suis humanis viribus per-misso, non nisi a posteriori, seu, ex facto constare potest. Kepete dicta n. 44. 45. 55. 74. sub 4ⁿ., et cfr. Em^mus Fran-zelin p. 526. in nota. Speciatim igitur Vulgata nostra, certc in rebus fidei et morum, eamdem habet auctoritatem divinam ac ipsa Scriptura originalis, etiam quoad hos, ut ex mox di-cendis patebit.

313. Authentia Scripturarum a multis Theologis condividi-tur in internam et exteniam. — Authentia originalis interna est ipsa auctoritas , quae Scripturis inest ratione auctoris ea-rumdem principis, adeoque constituitur ipsa inspiraliu7ie Scripturae. Authentia autem conformitatis interna est ipsum factum confonnitatis apographorum et versiouum cum originalibus

Scripturae libris inspiratis. Utraque haec authentia , sc. tam conformitatis, quam originalis interna, libros Scripturae consti-tuit authenticos in se et quoad se.

Authentia vero Scripturarura externa proprie dicta est ip-sius internae authentiae manifestaiio, ssxx, cleclaratio facta per publicum et infallïbile Ecclesiae magisterium snlemne vel or-dinarium , quod libro? Scripturae in et ex sese authenticos, etiam tales facit quoad nos.

214. Scholion 1quot;quot;^!. Dr. 1quot;. „ Authentia Scripturarnm externa proprie dicta\' etc. Qunra enim Scripturae ex ipsa Dei earura-dem auctoris destinatione inslrnmenta sint pnbliea , quibus Ecclesia tota regatur, facile patet, quod mere critica et historica manifestatie authentiae non constituit authentiam externam Scripturis convenientem. Talis enim manifestatie est solum pri-viüa , pertinens ad paucos qui scientificae demonstrationi ido-nei sunt, atque quatenus singuli earn ipsi intelligunt.

Dr. 3°. „ Per magisterium solemne vel or dinar ium.quot; Atqui quia authentia interna solemniter declaratur per judicium, si-ve, decretum Ecclesiae expressum et explicitnm, hinc haec authentia externa vocatur ab aliis judicialis, ab aliis expressa aut explicita. Quae vevo declaratur per ordinarium Ecclesiae magisterium, sive, per constantem publicum alicujus editionis in Ecclesia usnm, ab aliis authentia externa Ryan\'s, ab aliis iwplicita, nonnumquam aequivalens appellatur, quia satis authentiam manifestat simpliccm, praescindendo a gradu perfec-tionis. Ceterum cfr. n. 15.-17.

215. Scholion 2quot;^m. Authentia externa supponit et ineludit internam; nou potest enim esse externa sine interna; adeoque hanc Ecclesiae deelaratio non efficit, scd jam praeexistentem manifestat. (Cfr. n. 85.-89., ubi similia quaedam oecuiTunt\\

216. Tandem authentia conformitatis subdividitur in ahso-lutam. , seu , omnimodam , et respectivam, seu , partialem. Absoluta exigit omnimodam convenientiam cum autograpno quoad partes turn essentiales , tuin accidentales, imo nomina-tim in versionibus etiam quoad vim, clarilatem et elegantiam textui originali insitam. — Respectiva vero tantum requirit sinceram convenientiam cum libris Scripturae originalibus quoad partes essentiales, i. e., hie per se intentas ab auctore ,

et in acciclentalibus simpliciter quoad rei summam. (Recole dicta n. 48. et 137.)

217. Status, et momentum quaestionis h. I. pertractandae, maxime habito respectu ad Protestantes. Quaestio hlc est de judi-ciali, sive, expressa, explicüa (cfr. n. 214.) authentia Scriptura-rum, quibus utimur. Nobis quidem quaestio ea jam magna ex parte soluta est. Ecclesiae quippe explicita definitio de inspira-tione et canonicitate librorum Scripturaeprout in Ecclesia catho-lica legi consueverunt, et in veteri Vulgata habentur, jam erat implicitum judicium authentiae, i.e., saltem simplicis cnnfor-mitatis eorumdem cum Scripturae libris originalibus (n. 43. 45. 137.) Porro Vulgata nobis et explicita authentia ex prae-senti Concilii Tridentini deereto infallibiliter certo praepollet. At vero Protestantibus orthodoxis tota quaestio posita sol-venda rnanet. Dato enim libros sacrae Scripturae fuisse divini-tus inspiratos, id per se tantum valet de exemplaribus auto-grapbis. At haec jam dudum perierunt. Utuntur igitur , uti nos , apographis , et versionibus , iique quidem ut plurimum vernaculis. Quis autem eos — prout oportet — securos reddet de eorum conformitale cum Scripturis originalibus? vel ipsa quaestionis positione patet, earn maximi omnino rnomenti esse sequacibus Novatoruin saeculi XVI., quibus nulla est fidei divinae regula praeter Scripturam. Imo vere eb gravior iis haec quaestio, quod secundum eorum principia vere ineno-dabilis est. Protestantes enim ex suis principiis abnegant in-fallibilem Ecclesiae Romano-Catholicae auctoritatem publicam, nee ullam talem in sua communione agnoscere possunt, sed certe theoretice docent, singulos in rebus fidei et morum suo regi debere judicio proprio. Atqui hoc ipso apud eos nulla esse potest propria dicta authentia externa, sed critica dumtaxat et historica, quae snapte natura privata est, ad scholam per-tinet, et proin ad paucos. (Cfr. n. 314.) Namque longe maxima pars hominum impar est scientiticis et adeo difticilibus inquisitionibus. Pono qui istiusmodi disquisitionibus idonei

sunt, adhibitis etiam omnibus subsidiis criticis et historicis, non possunt vel humanitüs, nedum certitudine fidei, qaalis in casu requiritur, certi fieri de authentia integri canonis Scripturarum , quas in suo ab Ecclesia Eomana recessu reti-nuerunt. Certe in apostolicis Scripturis testimonium divinum ne de inspiratione quidam integri catalogi librorum, quos ad-miltunt, habetur, et nullum prorsus de apographorum et versionum cum originalibus convenientia. Protestantibus igitur vere lugubris , neque ulla alia gravior quaestio. Ipse Beza ejus vim perspexit, sensitque necessitatem determinandi in quanam tandem versione , inter tot quae suo tempore prodie-rant discordes, tuto inveniri posset sincerum verbum Dei , atque propterea in Praefat. N. T. a se translati reges et principes monet „ nihil habere antiqnius , quam ut utriusque T. interpretatio semel ederetur, cujus, quoad fieri potest, sacra et inviolata esset auctoritas.quot; Inane profecto, ne dicam ridicu-lum istiusmodi votum est secundum ipsa principia Protestan-tium fundamentalia. Erustra enim Protestantes tale quid pe-tunt a regibus et principibus, utpote quibus hac in re a Christo Domino nulla est concessa auctoritas , et idem die de eorum Synodis , Consistoriis , et quae hujusmodi cetera sunt humana collegia; et vel a fortiori, ut proximo habitum est, ab argumentis criticis. Nobis autem res tota plana est et tutissima ex infallibili Ecclesiae magisterio. Discrimen igitur inter Protestantes et Catholicos etiam hac in re tandem eo totum recidit, quod illi rejiciunt Eomano-Catholicae Ecclesiae , ex perpetua eidem ab ipso Christo promissa et as-serta assistentia Spiritus Sancti, auctoritatem infallibilem, ideo-que — si suis quidetn principiis constant — in perpetua dubi-tatione necessario vel de gravissiraa ac plane capitali Lac quaestione fluctuant; nos autem ex testimonio Ecclesiae do-centis, nominatim ex decreto Tridentino infallibiliter certi sumus de authentia librorum Scripturae, prout in veteri vulgata latina editionc habentur.

— 107 —

•218. Decreti occasio extiterunt plurimae , quae tempore Concilii circumferebantur latinae editiones. — Inde quidem a saeculo VI._: aut certe VIIl. usque ad exortum Protestan-tismum , Vulgata communi omnium plausu recepta fuerat ut versio fidelis, et optima. (Cfr. n. 198.-200. 205. 206. 208.) Interim ex incuria et inscitia turn librariorum , turn eorum qui ex prisco usu Italam cum Vulgata confundebant, vel codices glossis desumptis e locis parallelis, aut ex libris Hturgicis angebant, Vulgatae variantes lectiones enatae sunt, et in ejusdein codices , atque , inde ab inventa saeculo XV. arte typographica, in editiones ejusdem plura menda accififew-talia irrepserant. In signum autem venerationis qua Vulga-tara prosequebantur, inde a saeculo VI. post Cassiodorum, vitiis his emendandis , et deinceps pro virili portione praeca-vendis singulo pene saeculo , usque ad, imo per ipsa tempora exorti Protestantismi plurimam operam navarunt viri doctis-simi , et a saeculo XIII. Universitates ac Familiae religiosae \'). Veriun exortis Novatorum saeculi XVI. haeresibus quam plu-riroae aliae versiones latinae ²), ex hebraeo vel graeco textu plerumque stylo magis classico elaboratae circumferri coepe-runt, etiam haereseos veneno infectae. Eapropter multi an-cipites haerebant quamnam ex omnibus illis versionibns am-

\') Saec. XIII. euata sunt, quae vocantur, Correctoria biblica, sive , Upanorthoiae, i. e., Codices laiinae Vulgatae in pristinum statum restUu-tae , cum amplo margine, in ([uo adnotatac leguntur variantes lectionos ex ant.iquis codieibus , ex operibus Fatrum , et obscrvationes e textu hobraico vel graeco, cum judicio de lectionum valore critico. Ex iis notiora sunt tiorbomiicum, sive, Parisiense (Sorbonnae Univ.); — Dominicanorum, auctoro Hugone a s. Caro (cognominato a pago, in quo natus est, gal-lice „Chèrquot;), et Franciscanomm.

-) Tales versiones ediderunt pula e catholicis Erasmus (N. T. e graeco, Basiiaeac 1519.), Aug. Steuchms, Epnus Eugibinus (Pentateuch., Job et Psalt., Venet. 1529.), Santes Pagninus, O. Praedie. (totam Script. 1493.-1518., sed demum 1527. Lugd. editam), Isidorus Clariv.s (tolam Script.., Venet. 1542.), Cajetanus, alii. Ex acatholicis v. g. Andreas Osi-ander (1522.), Luther iu liihliis, ut vocant, Wittenheryensih. 1529., Conrad Pelican (Tig., i.e., Zurich 1532.), Sebastian Miimter {VtssW. 1531. V. T. ex hebraeo), heo Juda et Bibhander (Tig. 1543.), Sebastian Castellio (Basil. 1551.), aliique.

— 108 —

plecterentur, eo vel magis quod haud pauci praesertim aca-tholici mnlta in Vulgatam cavillari solebant, eamque omnibus modis praecipue proptei¹ stylum siraplicem , vulgarem depri-mere conabantur , quod vel non perciperent vel despectui ha-berent rationes sapientissimas propter quas s. Hieronymus con-suetudini Italae, imo et vulgi sese coaptaverat. (Cfr. n. 205.)

219. Decreti scopus generalis et polemicus, teste Pallavi-cino , l. c. lib. VI. c. XII., fuit provide malis , n⁰ praec. de-lineatis, remedium afferre. Ejusdem autem scopus dogmaticus directus et proximus idem est ac decreti de canonicis Scrip-turis, uti et idem est principmm , cui in edendo utroque de-creto Patres Tridentini innixi sunt. Itaque h. I. sufficit re-mittere ad superius cap. III. §. IV. declarata. Quinimo decreta explicita de inspiratione, et canonicitate Scripturarum , .at-que de authentia earumdem in veteri vulgata latina editione, ac demura de earumdem in rebus Jidei et mornm. ad aediji-cationem doctrinae christianae pertinentium interpretatione in eum sensum , quem tenuit et tenet Sancta Mater Ecclesia , in una eademque sessione IV. ediderunt, ut proin quatuor haec decreta evidenter faciant unum contextum , atque Con-cilii Patres et scopurn suum generalem , et specialem , item-que principium praesentis sui decreti aperte enunciare potue-rint hisce verbis ; „ Insuper eadem sacrosancta Synodus considerans non parum utilitatis accedere posse Ecclesiae Lei, si ex omnibus latinis editionibus quae circumferuntur, sacvo-rum librorum , quaenam pro authentica habenda sit, in-notescat, statuit et declarat, ut haec ipsa vetus et vulgata editio, quae longo tot saeculonm usu (saltem, novem, com-putatione facta a saeculo VII.) in ipsa Ecclesia [immediate Latina , imprimis Eomana , quae mater est et magistra omnium ceterarum Ecclesiarum , adeoque mediate etiam in Escle-sia Graeca , seu , Orientali) probata est... . pro authentica habeatur.quot;

220. De decreti indole dograatica vel disciplinari Theologi

inter se discrepant. Institute nostro plane satisfit referen-do utriusque senteutiae arguinenta potissima. — Atqui re-centiores, utputa Georgius Hermes, Dr. Joan. Leonard. Hug, cl. Carolus Vercellone (apud Rev. cathol. 1866. p. 648. 49.), et alii pauci, quo probent decretum clisciplinare esse, potissima sua argumenta depromunt

1°. ex decreti inscriplione, (|uae sonat „de editione H utu sacrorum librorumquot;; adcoque est de agendis, nou de creden-dis; quam conclusionem confirmant 2°. ex bisce decreti/emz-iiis „ statuit., ut Vulgata., in publicis lectionibus, disputatio-nibus, praedicalionibus et expositionibus pro authentica habea-tur.quot; Itaque nihil proponit credendum , sed praxim solam ex-ternam eamquo publicam respicit. Quod stabiliunt 3°. ex na-tnra rei-, autbentia enim , inquiunt, cum sit qualitas juridica non nisi extrinseca esse potest, et solum forum externum respicit. 4°. Ex motivo decreti quae est utilitas Ecclesiae, non integritas sen conservatio fidei. 5°. Ex Aw/ori\'o Goncilii, sive, inlentione Patrum Tridentinorum, In sessione III. namque sta-tuerant, in qnalibet sessione eas disciplinae leges, fideique dogmata conjungi posse, quae sibi mutuo responderent. Post paratum igitur decretum dogoiaticum de canonicis Scriptnris, Patres „ uti decreto insistereat adjungendae negotio fidei mo-rum eraendationisquot; (i. e., decretum discipliuare), varies adsig-narunt tliminandos abusus circa libros sacros, quorum „ primus erat, tanta versiouum varietas, qua divini verbi Veritas reddebatur iucerta. Huic malo visum erat oecurri posse unica ex cunctis versionibus (latinis) tamquam legitima constituta,; ea videlicet quae maximam obtinebat auctoritatem ex Ecclesiae usu comr.:uni, adeoque Vulgata nuncupabatur.quot; Ita Pallavici-nus, lib. VI. cap. VIL per totum, et cap. XII. n. 2. 3. Ees baec confirmatur ex litteris Card. Cervini, legati Pontificii in Concilio, ad Maffeium, secretarium Card. Farnesii, qui prae-erat Congregationi de rebus Coucilii llomae constitutae: „Uti videbis ex litteris communibus, celebrata fuit sessio, et factum decretum de receptione Scripturarum etdogmatnm. . . Huic decreto adjuncta est altera pars pertinens ad reformationem abusunm qui occurrebant circa dictam Scripturam.quot; (Apud Vercellone, Dissert, academ. p. 79. 80.)

Nullum de bis argumentis judicium interponentes, unum id adnotamus, decretum Tridentinum de editione et usu sacrorum librorum t certe duo complecti praecepta, quae, nemine diffitente, disciplinaria sunt, videlicet a), „ut posthac s.

— 110 —

Scriptura, potissimum vero baec ipsa vetus et vulgata eili-tio , fjuara emendatissime imprimaturquot;; b). „ nullique liceat imprimere vel impriuni facere quosvis libros de rebus sacris (i. e., ex declaratione S. C. Inq. 23. Üee. 1880., de libris sacrarutn Scripturarum, neenoii de earuindem adnotationibus et conimentariis, cfr. Nouv. Ree. Théol. T. XV. p. 234. et 242.) sine nomine auctoris: neque illos in futurum vendere, aut etiam apud se retinere, nisi priinum examinati proba-tique fnerint ab Ordinario, sub poena anathematis, et pecuniae in canone Concilii novissimi Lateranensis appositaquot; etc. Quomodo autem poenam banc Pins IX. Conslit. Aplic. Sc dis moderatus sit, dilucidc explicat Trad. de Cc.mur. in -partien-lari, ed. 3^ne. p. 118.

221. Card, autem Franzelin etiam in 2¹¹. et 3^a. praeclari sui operis editione anni 1875. et 1882., docet decretum praehabi-tum censendum esse dogmaticum, idqne in Corollario 1quot;. ex thesi XVIII. infert, et in liune fere modum declarat.

Generatim factum dogmaticum illud audit, quod non quidem immediate in se revelatum est, scd cum veritate revciata intime nectitur ita, ut illud in dubium vocari ant negari nequeat, quin simul ipsa Veritas revciata pcriclitetur. Celeberrimum is-tiusmodi facti excmplurn habes in definitionc li. Pfcnm Inno-centii X. et Alexandri Vil. in libro Cornelii Jansenii, cui ti-tulus est „ Augustinusquot; , contineri quinque propositiones haereti-cas; boe quippc eorum deoretum sine ulla dubitatione non disciplinare , sed vera dogmaticum est. Atqui autheutia interna conformitatis Vulgatae cum textibus originalibus Scripturarum est factum eminenti sensu dogmaticum. Ergo et decretum, quo haec authentia declaratur, non disciplinare, sed ex natnra sua vere dogmaticum est.

Declaratur min. l^u. Decretum de canonicis Scriptnris ■.eci-piendis, pront in veteri vulgata latina editione habentur, ipsis fatentibns adversariis, erat expressum judicium de dogmate re-velato, libros recensitos integros cum omnibus suis partibus ab origine sua esse divinitus inspiratos, et insnper, ut saepe di-eebamus, judicium implicilum de facto dogmatico simplicis saltern conformitatis eorumdem cum textibus primigeniis in hac veteri vulgata latina editione longo tot saecuionun usu in ipsa Ecclesia probata.

Itaqne etiam decretum quo explicite authentia Vulgatae declaratur, dicendum est decretum , dt-finiens sc. factum conformitatis cditionis Vulgatae cum textibus originariis

ita, ut sub liac forma vere permanserint et habeantur in En-clesia Dei sacrae Sciiptnrae libri divinitus priinum iiispirali.

3°. Profecto nauique liujus facti veritas intime nexa est non solum cum uno alterove dogmate particulari , sed cum om-iiibus dogmatibns, quae, ut in Scripturis revelata, per novem saecula, et inde iterum a celebrato Tridentino Concilio usque ad liane ipsam diem , Ecclesia probavit, omnibusque credenda proposuit. Si ciiim , ut exemplo quod supra eomraetnoravi, iterum insistam, vere dogmaticum decretum est, in libro Jan-senii contineri quinque propositiones haereticas; ergo a fortiori dogmaticum est decretum, quo Patres ïridentini declara-vertint, veteremet vulgatam latinam editionem pro authentica habendam esse, h. e., exbibere sincerum verbum Dei Spiritu Sancto inspiraute scriptum, quali et ipsi Patres Tridentini et ss. Pontifices in confirmandis dogmatibus, et instaurandis in Ecclesia moribns revera usi sunt.

Quod autem in decreto Tridentino ex omnibus latinis edi-tionibus, quae circumferuntnr, Vulgata pro authentica babenda declaratur nominatim „in puhlicis lectionibus, disputationibm, praedicationibus et expositionibusquot; „ boe — ut verbis integris utar Card. Franzelin — certe non tollit valorem dogmaticum. Aliud esset, si intelligeretur pro hujusmodi aetibus solemuio-libus usus Vulgatae praescriptus prae textibus aliis genuinis e. g. prae originaiibus; baec posset dici consecutio disciplinaris dedueta ex decreto dogmaiico. Concilium vero huuc usum Vulgatae in publicis lectionibus , dispntationibus , praedicationibus et expositionibus certe non praescripsit ad exclusionem textuum originaliuru, sed secundum eum modum, ut authentia Vulgatae non in discrimcn vocetur, sed Integra retineatur, ac nemo illam rejicere quovis praetextu audeat. Sub bac vero ra-tione jam praescriptio et prohibitio non est disciplinaris, sed est pro determinatis aetibus applicalio authentiae dogmatice declaratae.quot;

222. Decreti objectum est sola vetus et vulgata latina editie ex omnibus, quae tempore Concilii ïridentini circum-ferebantur latinis editionibus. Non solum autem ex verbis Concilii proxime iteratis, sed et ex ejusdem liistoria [Fallavic. 1. VI. cap. XV. XVII. n. 5. 8.), ac testimoniis Theologorum, qui eidem interfuerunt utputa Judocus Eavesteyn Tiletanus , Andreas Vega, aliique \'), constat authentiam Vulgatae non

\') Cfr. „ De Katholiekquot; , 20. d. (1851.) p. 245.

esse a Concilio Tridentino declaratam comparate ad textus oiiginales , hebraeum et graecum , neque ad versioues anti-cjuas, puta LXX., chaldaicas \'), sjriacas ²), aliasque liujus-modi , et raulto minus ad liomm usura, et auctoritatem ex-cludeudam ³), uti taraen, his omnibus argumentis non obstan-tibus , Protestantes quidam ⁴) nobis objicere non desistunt.

223. Sc/tolion. Manserunt ergo illi textus et antiquae ver-siones in tota externa auctoritate, (|na gaudebant ante editnm deeretum ïridentinum de authentia Vulgatae, quod de illis nullam expressam inentionem facit. Porro quamvis nullo expresse Ecclesiae rlccreto declarata sit authentia textuiun origi-nalium, ut nobis adhuc praesto sunt, de ea tamen certo constat nou solum critiee et historicc (cf\'r. n. 170.-173. et 170.), sed de authentia sirnplici , sen , quoad rei sutnmam , etiam dogniatice. Ipsa enim Vulgatae authentia, quae solemui deereto declarata est, supponit authentiam textns hebraici et graeci, saltern ut in omnibus cxemplaribns simul sumptis in Ecclesia Dei adhuc extat et diguosci potest. Ad quam intimam connexio-nem cum Vulgata accedit, quoad textum graecum novi T. ipse multorum saeculorum publicus usus in Ecclesia inde ab aett.te Apostolica. Utrumque hoc argumentuoi suo modo valet etiam pro authentia versionis LXX. „Profecto, iuquit Bellarminus, valde male mereutur de Ecclesia, qui tarn insignem thesaurum

\') Quae Targumivi et Paraphrases voeautur a voce aramaica, quae pri-müm quidem signifleat transfer re, sed deiu etiam exponere, quippe quae textum non tam vertunt, quam circumscribendo expouunt, uti testautur et Dr. Kaulen , I. c. n. 130., et Zschokke §. 117.

²) Quarum praecipua et autiquissima est Peschito, i. c., simplex, per-spicua, vel etiam lilteralis orginalium textuum exhibitio, quamvis reipsa non tam verba quam sensum eorum reddat, uti statim jaudati A. adno-tant n. 136. 137., et §. 119.

³) Ut omnibus pateat, usum textuum originalium per deeretum Tri-dentinum ne ipsis quidem Pastoribus ut verbi Dei concionatoribus prohibitum fuisse, appellare sufficit ad s. Carolum Borromaeum , testem omni exceptione majorem , utpote quo, uti scribit Benedictus XIV. Dt Sy-xodo lib. XI. cap. XIV. „ non fuit alius Concilii Tridentini fidelior inter-pres.quot; In ipsis namque Instructionihus Pastorum Part. I. cap. XI., s. Carolus conceptis verbis docet; Concionator „ue a veteri, vulgataque Bi-bliorum editione, perpetuo sanetae Ecclesiae usu com probata , in profereu-dis divinarum Litterarum sententiis discedat, sod illam pro authentica liabeat, ut deereto Tridentino cavetur. Ad planiorem tamen illius explica-Hon em uberioremque , uti etiam licebit Graeca et Ilehraica tedione.quot;

\'•) Cfr. „Be Katholiekquot;, /. c. a p. 236. „Professor P. J. Veth overdo Latijnsche Vulgata.quot;

illi eripiuut, quique de scriplis orioinalibus Apostolornm et Prophetarum tam contemptibiliter loquuDtur , ut ea authentica esse negare non veveantur.quot; -r— Ad liaec lamen sednlo aniraad-verte: 1quot;. Non eamdem vigilantiam catholicae Rotnanae Ecclesiae , et ex multis jam saecnlis noti ennidein publicum usum ad textum graecmn, multoqne minus ad textum bebraicum re-ferri sicnt ad Vulgatam latinam ; quapiopter multo magis certi sumus de Vulgatae latinae integritatc, quam ipsorum textuum originalium, et versionis LXX. ut liaec nobis adhnc praesto sunt. 2°. Auctoritate Ecclesiastica uou eodem modo nobis con-starc de authentia, et praesertim do gradu et extensione an-thentiae praesentium textuum originalium et versionis LXX. , quo liaec nobis constant de Vulgata latina editione. Etenim illis per usum Ecclesiae accessit taiituinmodo authentia vulgaris, et simplex indiscriminatim quoad loca sive per se, sivi^ per ac-cidens dogmatica, dum Vulgata vi decreti Tridenlini insuper pollet authentia judiciali, uti omnino videtur , in eo gradu specifiee determinato, ut in omnihns et singulis locis per se dogmaticis eerte substantiam doginatum, quae in primitus inspi-ratis Scripturis continebantur, fideliter referat. Cfr. n. 147. sub II. 3°., et infra a n. 335.

224. Circa extemionem decreti Tridentini de autheutia Vulgatae eadem quaestio redit ac quae jam cap. praecedenti a n. 125. et 137. tractata fuit de extensione decreti circa cano-nicitatem librorum sacrorura cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia catholica legi consueverunt, et in Vulgata haben-tur. Uti enim I. c. dictum est, nonnulli veteras Theologi contenderunt, pi definitionis Tridentinae tenendam esse Vulgatae editionis nostrae conformitatem cum textibus primige-niis indiscriminatim in omnibus etiam minimis incisis et par-ticulis; aliis verbis: propugnarunt per Concilium Tridentinum declaratam esse Vulgatae versionis, certe ut cura Pontificis edenda erat, authentiam ferme absolutam. Hanc eorum opi-nionem esse aequo rigidiorem jam n. 126. generatim proba-tum est, et speciatim infra a n. 233. probabitur. — Ex ad-verso nostris temporibus sensus Tridentini decreti in signi-ficationem , ut nobis quidem videtur — ait Cardinalis Eran-zelin — justo laxiorem a quibusdam viris eruditis explicatur.

8

Hi namque statuunt quod vi clecreti Tndenlini sufficit admit-tere confOTmltatem Vulgatae cum Scriptura primitus inspirata ita, ut universim maneant quoad substantiain libri identici, quodque _i salva hac iiulcicTniiucitci substciuticili coufoTWtiltttc ^ per decretum Tridentinum de singulis locis cujuscumque ar-gumenti etiam per se dogmatici nihil deftnitum est, sed ge-nuinitatis, seu, authentiae agnitio vel negatio ab examine cri-tico pendere debet.

225. Legitimus decreti sensus inter utrasque relatas senten-tias extremas medius, adeoque simul vera decreti extensio, omni salvo meliori, hac propositione videtur statuenda : Sy-nodus Tridentina suo decreto veteris et vulgatae laiinae editio-nis auihentiam conformitatis cum Scriptura primitus inspirata legaliter dedaravit determinate in omnibus et singulis textibus per se dogmaticis , non tarnen in gr adv, supremo , sive, non quoad modum quoque enunciationis dogmatum; et in ceteris, nempe, in locis per accidens dogmaticis in gradu simplici, sive, quoad rerum summam , seu , suhstantiam , i. e. , — atque ea-dem sensu accipe quae n. 137. diximus — non quoad singu-las quidem partes , sed quoad omnes istiusmodi generis partes, quae si abessent, res, de quibus in determinato loco agi-tur, summatim non identicae manerent, sed omnino diver-sae exhiberentur.

226. Porro ad omnem, quantum iieri potest, ambiguitatem excludendam, nierito quaeritur: Quaenam determinatim ilia sint , undeque dignosci queant , quae ad textus per se dogma-ticos, sive , ad aedificationem doctrinae ckristianae pertinent ?

Ad quam quaestionem respondemus: Ea saepissirae vel ipsa obvia lectione innotescere. Ceterum , imprimis respicien-dum esse, utrum circa determinatum hunc vel ilium locum extet declaratie Ecclesiae, vel unanimis consensus ss. Patrum. Ubi autem haec desunt, recurrendum esse ad cetera subsidia hermeneutica , cum externa, tum interna, ut noverimus utrum determinatus hie vel ille locus ad res fidei vel morum per-

tineat, nee ne, adeoque utrum per se, vel jier accidens dogmaticus habendus sit.

E. g. inter locos per se dogmaticos , prout in veteri Vulgata latina editione legunter, absque dubio computanda sunt generatim historiarum saltern summa, sive, complexus, et speciatim textus agentes de facto peccati Adae, vocationis Abraliae et Moysis, glutionis prophetae .lonae per piscem gran-dem, agentes de mysterio SS. Trinitatis (imprimis, utvidetur, comma Joamieum), de Christi incarnatione et nativitate, harum-que circumstantiis, ut quod Angelus Gabriel missus fuerit ad B. Virginem, quod Pastores recens natum Salvatorem adoraverint in praesepio , quod auditus sit concentus Angelo-rum , quod B. Virgo visitaverit Klisabeth , quod M-ngi stella duce venerint ab Oriente, et quae similia sunt; item de transfiguratione , morte , resurrectione Christi, de institutione sacramentorum , de futura resurrectione , etc. etc.

Contra ad textus per accidens dogmaticos certe pertinent plurima infima adjuncta historica, geographica, chronologica , uti et quae spectant ad physicam , zoologiam, botani-cam , mineralogiam ; necnon quae ad vitam , prudentiam , mores in ordine naturali ac civili etc. Praeter exeinpla n. 48. ex s. Thoma prolata, istiusmodi sunt v. g. adjuncta ut le-guntur in Vulgata quod Adam usque ad generationem Seth vixit centum triginta annis [Gen. V. 3.), et patriarchae reli-qui tot annos vixerint, quot in Vulgata numerantur (chro-nologia namque in annis patriarcharum secundum LXX. di-versa ab ea quam habent textus hebraeus et Vulgata, con-servata est in Martyrologio Eomano); quod numerus occiso-rum post adoratum vitulum aureum erat quasi viginti tria millia hominum [Exod. XXXII. 28.); quod virgultum sub quo dormivit Jonas (IV. 6.) erat hedera, et alia innumerabilia.

227. Porro pars restrictiva ista: „non tarnen in gradu supremo quot;, generalim importat, quod vi decreti etiam in locis per se dogmaticis sufficit agnoscere conformitatem Vulgatae cum

— 116 —

primigenia Scriptura quoad suhstanliam dogmalum; aliis verbis ; quod dogmata expressa in veteri Vulgata fuerint etiam ex-pressa in Scripturis originalibus, taraetsi quandoque utrim-que alio modo enunciata sint, sive , ut jam. n. 147. dictum est, possit esse discrimen in modo exprimendi eamdem veri-tatem , idemque dogma.

•228. Corollarium 1quot;quot;\'. Singillatim igitui\' dicimus:

a). Nullum dogma expressum in veteri Vulgata deerat in Scriptura primigenia.

b). In nullo textu per se dogmatico Vulgatae aliud dogma exprimitur quam in respondente textu. originali.

c). Multo minus dogma quod Vulgata affirmat, textus ori-ginalis negat, aut vieissim.

229. Corollarium Vquot;quot;. Sed non dicimus vi decreti Tridentiui tenendum esse,

a). Dogma singulum in Vulgata eodem modo expressum es-se , quo expressum erat in textu originali , dummodo dogma ipsum utrobique idem nianeat.

b). Nullum daii posse in locis Vulgatae per se dogmaticus errorem versionis, dummodo non sit hujusmodi, qui snbstaii-tiam dogmatis ita mutet vel obliteret, ut, adhibitis subsidiis necessariis et opportunis, intelligi nequeat.

c). Nullum textum per se dogmaticum exlitisse in Scriptuia originali, qui desit in editione vnlgata. Perspicuum hujus rei exemplnm profert cl. H. Hurter, Theol. dogm. comp. T. I. n. 189. \'inquiens: „Ita deest in Vulgata ille textus, quo saepis-sime usi sunt Patres in disputationibus suis contra Pelagiauos et Semipelagianos pro dogmate de necessitate gratiae „ Prae-paratur voluntas a Dominoquot;, Fr ok. VIII. 35. secundum LXX., et ille alter Isaiae VII. 9. „Nisi credideritis, non intelli-getis.quot;

230. Corollarium 3quot;\'quot;. Itaque, secundum dicta n. praec. sub a). et b)., non peccaret contra decrehm Tridenlinum , qui so-lidae rationi innixus putaret in locis quilmsdam etiam per se dogmaticis genuinam, veramqne adco leotionem fuisse quidem accidentaliter aliam, quam quae in Vulgata occurrit, attamen utramque lectionem substardialiler ita inter se convenire, ut tandem enuncient idem dogma , quamvis non eodem modo.

231. Exemplo esse possunt looi plures. Imprimis, si quis contenderet, quod, ubi Gen. III. 15. in Vulgata legitur: „Ini-micitiasponam . . . ipsa (Immaculata V, M.) conteref, caput tuumquot;, secundum Scripturam originalem legi oportere: „ Ipse (qui, ut Kuperti verbis «tar, „ solus ita semen mulieris est, ut non

etiam viri semen sitquot;) conteret caput luum.quot; Utrovis enim modo primitus scriptum fuissc dicas, idem dogma promissi Kedempto-ris, et immaoulatae ejus Matris expressum reperies, licet utrimque paulo aliter enunciatnm sit. Quandoqmdem in pleris-que codieibus hebraeis elarius annunciatur Rf demy tor; obscu-rius pars, quam in cpere redemptionis Mater ejus habitura esset. Pars quidem haec in Vulgata clarins significatur, rainimn tamen seclusa causa principe, qui est ipse Christus, Deus-homo , ut adeo B^raa V. M. una cum Illo, et per Ilium vene-nosi serpentis caput immaculato pede contritura praedicetur \'). Idem est, si quod in Vulgata legitur Ps. CIX. quot;f. 3. „ante I/UCIFERümquot; , cum textu hebraeo Masorethico quis legendum dixerit: „ sicüt ex matütino ros est, genui tequot;. Nam dogma de aeterna Filii generatior.e solummodo clarins expressum est in Vulgata, quam in textu hebraeo, prout hie hodie legitur. Porro sive Lnc. XXII. 30. legas „ qui pro vohis funde-turquot;, vel „ effcndituequot; , utrobique idem exprimitur dogma sacrificii eucharistiei relaiivi ad sacrificium crueis. Itemque idem dogma peccati originalis, sive ad Rom. V. 12. legendum et interpretandum contenderis: „in quoquot; Adam, vel ex textu graeco „ ex eo quod , quia omnes peccaverunt.quot; Denique si quis illud quod legimus in Vulgata I. ad Cor. XV. 51. „omnes quidem kesurgemus, sed non omnes immutabimwrquot;, legendum conteuderet, uti judice cl. Jos. Corluy ²), e variis lectionibus graecis vera lectio habet: omnes quidem non dor-miemus, sed omnes immutabimur, discrepnntia non reulis, sed tantum verbalis foret. Mam quovis modo legendum est, idem dogma universalis resurrectionis expressum reperies. In Vulgata enim affirmatur universalitas resurrectionis, sive, homines omnes , malos aeque ac bonos resurrecturos fore a morte, et ne-gatur universalitas resurrectionis r/loriosae,■ sive, immutationis omnium in statum gloriosum. Aliis verbis, sensus Vulgatae est: omnes quidem resurrecturos esse, at i;on omnes, sed solos jus-tos immutatum iri in statum vitae gloriosae. In textu autem graeco, si relata lectio inter ceteras ceu vera admittatur, ne-gatur universalitas non mortis, sed status habitualis mortis-, elarius dico, omnium hominum notabilis mora in statu mortis; et affirmatur universalitas resurrectionis, sen, immutationis e statu mortalitatis in statum immortalitatis; quae utique cftper-fiü, sed non contraria sunt ³).

\') Lego in Brev. Rom. Bullam dogm. Pii IX. „ [ne/fahilis Leusquot;, praesertim lect. VI., die VII. infra Oct. Imm. Cone.

²) In Collegio Lovaniens. S. J., S. S. Prof, in opere, quod inscribitur „ Spicilegium doffmatico-Biblicumquot; , T. I. p. 330.

³) Ceterum cfr. Emraus Franzelin, 1. c., p. 536., et Hurler, I. c., n. 189., nota 3a.

— 118 —

232. Post praestituta, adversus utramque opinionem extre-mam facili negofcio suadetur, propositionem, quarn n. 225. enunciavimus, genuinutn sensum, et veram extensionem decre-ti Tridentini referre. Prior quidem propositionis pars, quae adversus recentes quosdara erudites statuit; vi clecreti Tridentini tenendam esse conformitatem Vulgatae determinatim in omnibus et singulis partibus per se dogmaticis , saltern quoad sensum dogmatis, adeoque quod agnitio vel negatio authen-tiae hujusmodi locorum non ab examine critico pendere debet, jam superius, n. 138.-14gt;5., et n. 147. satis eonfecta vide-tur. Quurn enim espressum decrelum de canonicis Scripluris simul indirectam et implicitam contineat declarationem authen-tiae librorum Scripturae integrorum cum omnibus suis partibus , pront in Ecclesia catholica legi consueverunt, et in veteri vulrjata latina editione hahentur, manifesto eadem signiticatione, et extensione determinatim ad omnes et singulas partes per

se dogmaticas, intelligi debet praesens decretum de editione \\

et usu sacrorum librorum, in quo explicite declaratur, „ut haec ipsa vetus et vnlgata edilio, quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est, pro authentica habeaturquot; , nominatim in iis actibus, quorum sin unica, certe praecipua pars est exponere, declarare et defendere dogmata Christiana morumque regulas, sc. „in puhlicis lectionibus , disputationi-bus, praedicationibus et expositionibus.quot; Cfr. „ Be Katholiekquot;, 88. d. 1885. a p. 148.-163.

233. Nonnullorum veterum ïheologorum opinionem de vi et extensione decreti Tridentini fuisse aequo rigidiorem, prae-terquam ex superius cap. III. n. i26. habitis, patet

1⁰. ex legitime sensu ultimae partis decreti: „ et ut nemo ill am (Vulgatam) rejicere quovis praetextu audeat, vel praesu-mat.quot; „Hoc est autem — ita praeclare Judocus Eavesteyn Ti-letanus — editionem aliquam rejicere, earn de suo loco quem obtinet, destituere et tamquam publico usu et honore indig-nam rejicere, aspernari et contemnere. Quod non est censen-

— 119 —

dus facere, qui editionem in omnibus Ecclesiis receptam et multorum saeculorum usu approbatam et commendatam sic suscipit et veneratur, ut tarnen eam ad fontes diligenter con-ferat; et ex fonte iliustrat quae obscura sunt, et explicat quae ambigua, aut denique etiam corrigit, whi certo deprehenditur vel vitium aliquod irrepsisse, vel interpretem Scripturae sen-sum non plane assecutum, nihil tamen temere aut mutat aut corrigit.quot; Quandoquidem, ut scite ait Serarius, „ non statim dicitur bonum aliquod quis rejicere, qui plus in eo aliquid desiderat, aut ut sit, elaborat; neque cum praetextu aliquid audere vel praesumere, qui bona legislatoris venia, veraque legis intelligentia, modeste quidpiam quaerit aut facit: prout ex iis quae de praetextu, et hac in legibus formula: Ne quis praesumat, docere solent Canonici juris Interpretes, perspicuum est.quot; Haec illi generatim.

334. Corollarium. Facile igitur speciaiim statues quid posterior ista decreti pars prohibet, ac quid non prohibet.

ProJnbet a), nc Vulgatam universim veluti non authenticam rejicias.

b). Ne iiominatim in rebus fidei aut raorum ad aedifieatio-nem doctrinao christianae pertinentium eam asperneris quasi ullo esset deformata errore, ex quo perniciosum aliquod dogma colligi queat. Hisee plane concinit Synodus nostra Provincia-lis, p. 20. edocens: „ Cui quidem Tridentinae declarationi re-fragaretur, qui libros dictae versionis (Vulgatae) identicos esse, quoad rei summam , cum originalibus ne\'garet; vel in texti-bits ad fidem et morum regulam spectantibus verbum Dei sincere nou exhiberi affirmaret.quot;

c). Ne aliquam illius partem, etiam hujusmodi quae/W ac-cidens dogmatica est, temere rejicias aut corrigas.

Contra non prohihet, quominus, servata semper, quae universim Vulgatae debetur, veneratione, prudcnter sequaris lec-tionem a Vulgatae lectione diversam non solum in rebus per accidem, sed etiam per se dogmaticis quoad modum enuucia-tionis dogmatis; imo ue praccipit quideui ut Vulgatam in modo euuuciationis dogmatum et in rebus per accidens dogmaticis necessario habeas ab omni errore immunem.

235. Scholion. Ideo autem quod in rebus quae per se uon ad fidem vel mores pertinent errata quaedam, et divcrsitates modorum iu enunciatione textuum per se dogmaticorum in

— 120 —

Vulgata agnoscaiitnr, dici nequaquam potest, earn nou potuisse jure authenticam declarari, uti neo aliqua vori specie ideo sus-tineii potest, Ecclesiain decreto suo dogmatieo innocuos hos errores et diversitates approbasse. Verum enim vero declaratio Tridentina de authentia Vulgatae errores hujusmodi et diversitates non attingit; sed ea, utpote neque ad suum, neque ad principem seopura Scriptiirarnra pertinentia, mere permisit, simnl tarnen per decretum disciplinare statuens, „ut haec ipsa vetus et vulgata editio quam emendatissime imprimereturquot;, ut ea postea instituenda correctione critica, etiam hujusmodi men-da, quoad humanitus fieri potest, auferrerentur et excluderen-tur. Ad rem Dr. Valverde , unus ex deputatis ad correctionem Vulgatae, in libello supplioi ad Cleraentem VIII. ita loquitur: „Multa, Pater Sancte, permisit Ecclesia legi publico, non quod omnino probaret , aut rectius legi non posse statuerit.. . neque ideo dicenda est errores tolerasse in Bibliis, cum haec neque sa-nam fiilem neque mores corrumpant. Plura quidem et majora multa toleravit Ecclesia, antequam Hierouymus Biblia emendaret, et nemo Ecclesiae hoe exprobravit.quot; — Itaque ex eo quod Syno-dus Tridentina Vulgatam pro authentica habendam declaravit, et ut nemo illam rejicere quovis praetextu audeat, vel praesu-mat, certe opinio veterum propugnautiiim veluti absolntam ejus authenliam, nullum habet fiindamentum. Ex scopo autem, et objecto decreti nedum probetur, potius evidenter falsa eviiicitur.

236. Etenim 2°. scopus de.creti est „non parva utilitas ac-cessura Ecclesiae Deiquot;, quae ex contextu distincte assignatui^-in eo, ut omnibus innotescat sinceritas fontium, ex quibus ab ipsa Synodo et Ecclesiae fidelibus depromenda sint testimonia in confirinandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia mo-ribus.quot; Atqui ad hunc finem nihil pertinent minutiora quae-que geographiam , chronologiam , adjuncta infima historiae etc. spectantia; sed ad eum satis est versionis et editionis authentia conformitatis in rebus fidei et morum, ac in ceteris quoad rei sum mam. Ergo hanc, non autem strictiorem illam eonfor-mitatem declarare propositum erat.

237. Etenim 3ⁿ. Synodus authenticam declaravit, et ut talem ad confirmanda dogmata et instaurandos in Ecclesia mores ipsa adhibuit veterem et vulgatam editionem prout tum temporis existebat. Atqui sirnul agnovit in ea posse aliqua

emendari, utique accidenialia duintaxat, nimirum , in rebus per accidens dogmatici?, et in modo enunciationis dogmatum. Namque ex praemissis n. 233.-35. evidens est, eo ipso quod Tridentinum Concilium declaravit, ut Vulgata pro authentica habeatur, banc numquam immutari ita posse, ut quoad sub-stantiam non raaneat eadem quae per Concilium Tridentinum pro authentica babenda declarata est. Ergo authentiain Vul-gatae in bujusmodi quoque accidentalibus et modalibus Patres Concilii non absolutam declararunt, sed respectivam.

238. Denique 4quot;. id constat ex legitimis testimoniis. Sic a). Cardinalis Marcellus Cervinus, unus e Pontificis Pauli III. legatis et Concilii praesidibus, ipseque inter sess. XVI. et XVII. anquot; 1 555. Pontifex electus, pridie quidem quam firma-retur decretum (latum S.April. 1546.), et postea non semel, Andreae Vegae, itemque S. J. postbac Praepositus Generalis Jacobus Lainez, qui Concilii Tridentini pars magna fuit, P. Joannr Marianae testati sunt, mentem Concilii non aliam fuis-se, quam declarare authentiain Vulgatae quam diximus res-pectivam, adeoque non rigidiorem illam quam plures, compa-rate autem loquendo ad reliquos, nonnulli veteres Theologi decreto affixerunt.

b). Suffragatur nobis et testimonium Ecclesiae. Etenim in ipsis libris liturgicis, utputa non solum in martyrologio Romano , sed in ipso quoque Missali, et in Breviario, etiam post emendatam curis PontiScum Vulgatam, permittens et ratum habens usum publicum v. g. Italae in rebus modisque enunciationis accidentalibus a Vulgata nostra multum diversae (cfr. n. 201.), ipsa Ecclesia manifestissime demonstrat, se auctori-tate sua neutras versiones in bujusmodi rebus voluisse confor-mes declarare arcbetypo primitivo.

c). Accedit expressum responsum S. C. C. Tridentini In-terpretum. Circumferebatur quidem decretum, ceu a praedicta C. die 17. Jan. 1576. sancituin , sequentis tenoris: „ Congre-gatio generalis censuit, nihil posse asseverari, quod repugnet

vulgatae latinae editioni, etiam quod esset sola periodus, sola clausula, vel membrum, sive vox, vel dictio sola, vel sylla-ba, iotave unum.quot; Illud in arcliivis Romanis diligenter quae-situm nusquatn repertum est. Quapropter S. C. 1. Aug. 1859. respondit: Si vare aliquando prodiit, intelligi debet prohibe-re, ne quid asseratur repugnans editioni vulgatae in rebus ji-dei et morum, illudque responsum Pius IX. vivae vocis ora-culo approbavit.

Kepetitio pnuoti XV.

13e Vulgata per C. Trid. authentica declarata.

239. I. Bejinitio et divisio authentiae. Autïientia etymolo-gice s auctoritas; authenticum auctoritate munitum. Authentica Scripturae editio logice est: editio auctoritate ad fa-ciendam fidem indubitatara munita. — Scripturae sunt vel au-tographae, vel apographae, vel translatae in aliam linguam. Hinc authentia distinguitur 1quot;. originalis, et conformilatis. Originalis pertinet ad libros autographos Scripturarum, et exoritur ex auctoritate Dei, earumdem auctoris principis, quo inspirante sacri auctores libros scripserunt, atque eatenus coin-cidit cum eorumdem librorum (jenuin\'date. Authentia conformilatis pertinet ad apographa et versiones, et consistit in ho-rum convenientia cum originalibus; atque in apographis coin-cidit cum integritate, in versionibus cum Jidelitate, seu, sin-cerilate. Quae autem integra et sincera sunt, eamdem habent auctoritatem ac ipsae Scripturae originales, quia eorum pars formalis, a Deo intent a , manet eadetn , atque quoad hanc partem aeque ac autographa Beum auctorem principem ha-bent; et solum pars materialis aliter se habet; sed haec jure adscribitur scriptori sibi permisso. Partem materialem formali respondere in auctore inspirato constat a priori, sive, ex ipsa natura inspirationis ; in scriptore non inspirato, non nisi a

posteriori, ex facto conformitatis, quod legitima auctoritas Ecclesiae testari valet.

2°. Condividi solet in in- et externam. — Originalis interna est ipsa auctoritas Scripturis inhaerens ex earum auctore principe, Deo, adeoque constituitur inspiratione. — Confor-mitatis interna est ipsum factum conformitatis apographorum et versionum cum Scripturis inspiratis. Utraque haeo species constituit libros authenticos in se, et quoad se. — Externa proprie dicta, est ipsius internae authentiae manifestatio per Ecclesiae magisterium soleome (quo in casu dici soizi judicia-lis, expressa, explicita), vel ordinarium (i. e. hie, per publicum et constantem usum, unde haec vulgaris, implicita, ali-quando aequivalens nuncupatur), facitque libros authenticos quoad nos (externa enim supponit, non efficit internam).

3°. Authentia conformitatis suhdividitur in ahsolutam (om-nimodam, etiam quoad accidentalia) et respectivam., i. e, quoad principaliter intenta abauctore, et quoad summam accidentalium.

II. Status quaestionis is est: Quaenam tandem inter tot dis-crepantes versiones exhibeat sincerum Dei verbum ? Quaestio sans— si qua alia— capitalis, cujus solutionem Protestan-tes petunt, sed frustra, a magistratibus, aliisque incompe-tentibns judicibus; nobis vero infallibiliter praebet a Christo instituta auctoritas Ecclesiastica, speciatira adunata in Con-cilio Tridentino.

III. Deere turn Tridentinum hue spectans, et incipiens ab his verbis: „ Insuper eadem ss. Synodus considerans, non pa-rum utilitatisquot; etc. recita (cfr. n. 210.)

IV. Occasio recitati decreti extiterunt plurimae quae tem-pore Concilii Trid. circuinferebantur latinae editiones, elabo-ratae sive per viros catholicos, utputa Erasmum, Santes Fag-tiinum; sive per haereticos, Osiander, aliosque, plerumque de Vulgata veteri detrahentes; quapropter multi ancipites haere-bant, cui tandem version! adhaererent.

V. Decreti scop us generalis et polemicus utique fuit, his ma-

lis obviare. Specialis autem et directus, determinare, veterem vulgatam editionem prae ceteris omnibus latinis versionibus etiamnum saltern adeo esse integram et fidelera, ut ex ea cum ipsis Patribus Tridentinis omnes fideles tuti depromere non solum possint, sed in actibus publicis etiam debeant testimonia ad confirmanda dogmata, et instaurandos mores.

VI. Sunt qui teneant decretum esse disciplinare; nobis autem videtur dogmaticum esse a), ex eo quod explieita dogma-tica definitio de Scripturis canonicis, simul fuit implicita de-finitio de authentia librorum Scripturae, prout in Ecclesia catbolica legi consueveruut, et in Vulgata habentur. b). Ex eo quod praesens decretum per excellentiam versatur circa factum dogmaticum.

VII. Decreti objectum est vetus et vulgata latina editio comparate ad ceteras latinas editiones, quae saec. XVI. cir-cumferebantur; non autem ad textus originales aut versiones antiquas aliis Unguis confectas, quae siraplici et vulgari authentia sua etiamnum, ut ante decretum Tridentinum pollent, et quorum usus ad planiorem Vulgatae explicationem per istud decretum ne ipsis quidem concionatoribus prohibitus est.

VIII. Decreti sensum^ et extensionem nonnulli veteres rigidius acceperunt, propugnantes vi decreti conformitatem Vulgatae cum textu primigenio indiscriminaiim in omnibus incisis et par-ticulis tenendam esse, ita ut ét in textibus per se dogmaticis quoad modum quoque enunciationis dogmatum ét in textibus per accidens dogmaticis, etiam in rebus utut ex se levissimis, minimisque circumstantiis Vulgata textibus originalibus respondeat. Contra nonnulli recentiores propugnarunt sententiam, ut videtur, justo laxiorem, docentes. Concilium Tridentinum dum-taxat declarasse authentiam Vulgatae indeterminatam , i. e. , nullo facto discrimine inter textus per se , aut per accidens dogmaticos , ita ut vi decreti sufficiat admittere , libros sa-cros in Vulgata quoad rei summam esse identicos cum originalibus; ceterum vero judicium de authentia partium, etiam

per se dogmaticarum , relictum esse cujusque jieriti examini critico, a quo proin demum judicium in casu individuo peu-dere debet, utrum determinatus locus authenticus agnosceu-dus sit, nee ne.— Inter utramque extremam , mediain tutam-que viam tenebis, banc statuens tbesin: Vi decreti Tridentini veteri vulgatae latinae editioni , qualis baec tempore Concilii praesto erat, collata est autbentia conformitaiis externa , ju-dicialis, respectiva, in eo gradu determinato — quod est contra recentiores — ut in omnibus et singulis partibus per se dograa-ticis verbum Dei originale, quoad substantiam dogmatum fideliter exbibeat; adeoque agnitio vel negatio autbentiae locorum per se dogmaticorum non ab examine critico pendere debet, sed autbentia borum locorum vi ipsius decreli Tridentini agnoscenda est; non tamen — quod est contra antiquio-res — in gradu supremo, i. e. , ita, ut in mo do exprimendi dogmata, et in ceteris \'per se non spectantibus ad aedificatio-nem doctrinae christianae, plenam autograpbis eonformitatem prae se ferat, sed in bisce sufEciat profiteri, Vulgatam quoad rerum quidem hujusmodi summam, modumque exprimendi dogmata, substantia tenus cum originalibus convenire.— Licet igitur prudenter tueri in locis etiam per se dogmaticis ge-nuinarn lectionem aoeidentaliter aliam fuisse , quam quae in Vulgata occurrit, v. g. Gen. cap. III. legi oportere: „Ipse con-teret caput tuumquot; etc. — Contra recentiores sententia nostra satis probatur ex eo , quod manifesto praesens explicitum de-cretum de autbentia Vulgatae eadem significatione et exten-sione est accipiendum ac decretum de canonicis Scripturis, utpote quo jam implicite declarabatur autbentia librorum sa-crorum , prout in Ecclesia legi consueverunt et in Vulgata habentur; tanto magis quod eadem videatur utriusque decreti indoles, et scopus idem, idemque principium; denique quod, ut n. 140.-145. ostensum est, errarunt in interpretando de-creto de canonicis Scripturis certe quantum ad partes Evange-liorum attinet; itemque asserendo , causam integram criticis

rationibus commissam nianere. Atque proin pari ratione di-cenda est justo laxior, imo falsa interprctatio , quaui prae-senti decreto de authentia Vulgatae affinxerunt. — Contra veteres quosdam nostra sententia probatur 1quot;. ex genuine sensu ultimae partis decreti „ et ut nemo Vulgatam rejicere quo vis praetextu audeat, vel praemmatquot; , quae utique prohi-bet Vulgatam universim ut publico usu indignam habere, aut aliquo tali errore deformatam , ex quo perniciosura dogma colligi queat, aut in rebus etiam per accidens tantum dog-maticis temere ejus lectionem rejicere; sed no7i prohihet, quo-minus, debita veneratione , amplectaris lectionem a Vulgata in rebus vel per se dogmaticis accidentaliter, nempe , quoad modum enunciationis dogmatis diversam, aut quominus judi-ces, Vulgatam maxime in rebus per accidens dogmaticis quae-dam menda continere. Datis autem in Vulgata quibusdam er-ratis accidentalibus, bene tamen autbentica declarari potuit, quin ex hoc sequatur, errores hujusmodi fuisse a Concilio Tridentino approbates. Etenim diversifcates istiusmodi ac menda mere accidentalia ad scopum principalem neque decreti, ne-que ipsarum Scripturarum pertinent; verbo : neque sanam fidem, neque mores corrumpunt. Res nostra probatur 2°. ex ex scopo decreti principali, et 3°. ex ejusdem ohjecto, et denique 4°. ex testimoniis minime dubiis ïlieologorum ae-qualium , ipsiusque Ecclesiae tuin facto , cum verbo editis.

V.

De Vulgata ex decreto Tridentino quam emendatisslme impressa.

240. Summa historica emendationis Vulgatae. Decretum Tri-dentinum de editione et usu sacrorum librorum, praeter decla-rationem qua statuit ut Vulgata pro autbentica babeatur, duo alia, uti jam n. 200. notatum fuit, edicit praecepta disci-plinaria , quorum prius hue spectans decernit „ ut posthac sa-

era Scriptura, potissimum vero haee ipsa vetus et vulgata editio , quam emendatissirae imprimatur.quot; Hac lege 8. April. 1546. lata, sine mora Theologi Lovanienses emendate edendae Yulgatae suas curas impenderunt. Joannes Hentenius, 0. Praed., jam anno 1547. Lovanii edidit: Biblia lalina ad vetus-tissima exemplaria recens castigata. Operam et studium eidem etiam navavit praeclarum Franciseus Lucas, a loco natali Bru-gensis cognominatus. Eorum editiones utique nou minimae fuerunt utilitatis vel ipsis Correctoribus Eomanis; at vero, quum non prodiissent suprema Ecclesiae auctoritate suffultae, non omnium votis satisfaciebant, neque lites in similibus inter eruditos nascentes dirimere poterant. Quapropter Romani Pontifices provide, et jure pleno totum hoc emendationis negotium ad se revocarunt.

241. Pro sua autem de Scripturis sanctis cura nihil in-tentatum reliquerunt Summi Pontifices Pius IV. et V., prae-cipue vero Gregorius XIII. , Sixtus V. , Gregorius XIV. et Clemens VIII., institutis ad id muneris congregationibus vi-rorum peritissimorum , „ut Vulgata velus ex Tridentinae Sy-nodi praescripto , emendatissima , pristinaeque suae puritati, qualis primum ab ipsius interpretis manu , styloque prodie-rat, quoad ejus fieri potest, restituta imprimereturquot; \'). Quod re ipsa factum est primum a Sixto V. anno 1590. atque dein, adhibitis non solum codicibus ipsius veteris Vulgatae editionis, puta gothico Boetico , Amiatino etc., sed et He-braeis, Graecisque fontibus, ac veterum Patrum commenta-riis, a Clemente VIII. anno 1592. in folio, 1593. in quarto, et 1598. in octavo, additis editioni tribus erratorum correcte-riis. Editiones autem Clementinae constanter solius Sixti nomine prodierunt, donee primus, ut videtur, Antonius Laurent nomen dementis apposuit in sua editione Lugduni anno

\') Verba sunt Sixti V., Constit. „ Aeternus illequot; 1. Mart. 15S9. Simil-lima habet Clementinae editioni praeQxa Proef alio ad Lector em, cujus auctor est Card. Bellarminus.

— 128 —

1075. (livulgata , quae additio exiude sensim coinrauniter re-cepta est. Antehac autem etiam editiones Clementinae sirapli-citer inscribebantur : Biblia sacra vulgatae eclilionis Sixti Quinti Vont. Max. jussu recogniia alque edita liomae ex Tj-pographia Vaticaua. Ultimis verbis ratio continetur ob quam editio Vaticaua vocari consuevit. Porro editio Clementina re-li([uis omnibus, secundum jus canonicum, norma stabilis existere debuit. Per Breve enim Apostolicum „ Cum sacro-rum Biblionmquot;, 9. Nov. 1592., Clemens VIII. inter alia praecepit, „ut nemo banc sauctarum Scripturarum editionem typis mandare praesumat, nisi habito prius exemplari in Ty-pographia Vaticana excuso : cujus exemplaris forma , ne minima quidem particula de Textu mutata, addita vel ab eo detracta , nisi aliquid occurrat, quod ïypographicae incuriae manifeste adscribendum sit, inviolabiliter observetur.quot;

243. Scholion 1quot;\'quot;. Nihil diftitemur, inter editionem Sixti-iiam et Clcmentinam quiimplurimas dari differentias, seel mere acciientales. Postquam omnes et singulas critice diligenter ex-pendit cl. H. Bnkentop verissime affirmat: „Nulla est in utro-que Pontifice repugnantia, nulla in utrisque Bibliis alia credendi aul agendi regula, nulla substaniiali-s diversitas, sed acciden-talis solummodo.quot; Id autem non solum critice , sed et tlieolo-gice constat. Nam certe ca vis decreto Concilii Tridentini de authentia Vulgatae iuesse agnoscenda est, ut illud omnem sub-stantialem Vulgatae editionis mutationem in perpetuum exelu-serit. Cfr. n. 333.-237.

Plane igitur absurdi sunt, qui, ut olim Anglicanus Thomas James, et nostras Sixtinus Amama et recentius Prof. P. J. Veth, contra Pontificura argumentum deduci

posse putarnnt ex eo, quod editio vulgata typis jam impressa jussu Sixti V., iterum ad incudem revocata et secundum ca-nones criticos diversos correcta tandem in lucem prodiit jussu Clementis VIII. Totum enim illud negotium diversitatis inter utramque recensioncm nihil ad res fidci aut morum pertinet, ipsique Pontifices disertis verbis professi sunt, se veterem vul-gatam editionem evulgare „ quanta fieri potuit diligentia casti-gatam ; quam quidem sicut omnibus numeris absolutam, pro Jnimana imbecillitate affirmare difficile est, ita ceteris omnibus, quae ad banc usque diem prodierunt, emendatiorem, purio-

reraquo esse, niinioic dnbitanduni.quot; „In line tarnen — ila pergit jam laudata Pracjalio ad Lector em — pervulgata Lee-tione sicut nonmilla eonsullo inulata, ita etiam alia, quae mu■ tanda videhanlnr, cousnllu innnulala rehcta sunt; turn quod ita faciendum esse ad ott\'ensioncm populorum vitandam sanetns Hieroriymus non semei admonuit (elr. n. 205. lieg. 2^:i ); turn (jiiod facile fieri posse eredemlum est, ut majores nostri, qui ex Hebraeis, ct Giaecis Latina feceniut, copiam raeliorum, et emendatiorum libiorum liabucrint, quam ii, qui post illo-ruin aetatem ad uos perveneruut, qui fortasse tam longo tempore identidem describendo miiius puri, alqne integri evase-runt; lum denifjue quia sacrae Congregationi Ainplissimornm Cardinalium , aliisquc eruditissimis viris ad hoc opus a Sede Apostolica deleelis propositum non fuit, novam aliqnam edi-tionem eudcre, vel antiquum Interpretem ulla ex parte eorri-gere, vel einendarc; sed ipsam veterem, ac vulgatam Hditio-nem Latiuam a mendis veterum librariorum , uecnou pravarum emendatiouum erroribns repurgatam , suae pristinae integritati, ac puritati, quoad ejus fieri poluil, restituere ; eaque restituta, ut quam emendatissime imprimerelur juxla Concilii Oecumc-nici Decretum, pro viribus operam dare.quot; Profecto hisce cla-riora desiderari nequeuut, ut evidens sit, Fontifices in hac recognitione Bibliorum critica, quam adversarii insulse cum fidei definitione permiscent, numquam sibi, neque ullum ca-tliolicum illis infallibilitatem tribuisse. (Lege „ De Katholiekquot;, 30, d. a p. 247.)

243. Corollarii instar, addimus quod vulgatae latinae edi-tionis divisio in capita fieri coepta est iude a saeculo XIII., et plerumque auctor! refertur Hugoni a Sancto Caro. Ansam huic divisioni dederunt Concorclantiae id temporis confici coep-tae. Postquam enim s. Antonius de Padua (f 1231.) primam Concordantiam realem , i. e. , in capita digestam secundum ordinem rerum in Scripturis contentanun, exaraverat, primus Concordantiam verhalem., seu , secundum ordinem verhorum, composuit laudatus Hugo a S^to Caro. Atqui ad faciliorem suae Concordanliae usum , sacros libros, maxime habita ratione ruateriae eorumdem , in capita divisit. Deinde hac divisione etiam usus est in suis Bibliis , in quibus denuo quodlibet caput subdistinxit in septem partes, notatas aequali fere dis-

9

— 130 —

tantia notatas in margine per litteras a. b. c. d. e. f. g. , ad citationes facilius inveniendas. Subdivisie liaec, per trecentos circiter annos adhibita, etiamnum in Missalibus et Breviariis Romanis occurrit. Divisio autem in capita perpetuo in usn raansit.

Sik Capitura porro in versus distinctio , ut hodie recepta est, inventa refertur Roberto Slcphano, saeculo XVI., typogra-pho Parisiensi. Priraum cam inseruit in editione graeco-latina N. T., anni 1551.; et deinde in editione latina Vulgatae anni 1555.

245. Appositie denique numerorurn ad singulos capitis versus , eodem saeculo XVI. nata est.

246. Quum vero partitio liaec in capita et versus non ab Ecclesia, sed a privatis hominibus facta sit, sane ejusdem auctoritas quoque privata dumtaxat est, nee major, quam ratio , cui innixi libros in capita, haecque in versus laudati eruditi diviserunt. Imo factam ab illis divisionem non semper esse accuratam , Scripturarum interpretes jam dudum ani-madverterunt, et luce clarius est v. g. ex Beuteronomn ca-pite ultimo , quod manifeste ad librum Josue referendum est. Ubi igitur sive analogia fidei, sive Patrum, Doctorumve auctoritas, sive sana ratio illud requirunt, tuto possumus prae-cedentia superioris cujusdam capitis aut versus verba cum prioribus sequentis versus vel capitis connectere.

Repetitio puueti V.

De V ulgata ex deci\'eto Trideutino quam eraendatissime impressa.

247. I. Lato praescripto disciplinari de Vulgata quam emen-datissime imprimenda, mox rei operatu dederunt Lovanienses, idque, ut habet Fraefatio ad Lector em, „ magna cum laude.quot; Verum „ quoniain executio generalium Conciliorum , et ipsa Scripturarum integritas ac puritas ad curam Apostolicae Se-

(lis potissimuni pertinere cognoscitur; ideoquot; SS. Pontifices negotium istud ad se revooarunt. Et revera Sixtus V. an⁰ 1 590., et iterum 1592. Clemens VIII. sub nomine Sixti Bi-blia recognita ediderunt ex typographia Vatieana; quare edi-tio laticana vocatur. Huic omnes alibi editae ad amussim congruere debent. Scopu-i utriusque Fontificis idem fuit : veterem Vulgatam pristinae puritati restituere, quoad ejus lieri potest. Diversa tamen m.ethodus: Clemens enim in recognitione Vulgatae magis usus est Hebraeicis, Graecisque fontibus et commentariis Patrum. Hinc inter utriusque editionem multae quidem sunt differentiae accidentales , sed nulla substanlialis diver git as. Absurdi igitur sunt quibus eorum in opere hoc critico „ concordia discorsquot; refragari videtur infailibilitati Pon-tificis ex Cathedra loquentis. — Cousulto quaedam , quae mu-tanda videbantur, immutata relicta sunt, triplici quidem motivo : a), ad offensionem fidelium vitandam; b). quod veri-similiter antique interpreti Italae, et s. Hieronymo meliores codices praesto fuerint, quam nobis ; c). pro scopo suo.

11. Divisio Vulgatae in capita incoepit saec. XIII. auctore , ut videtur, Hugone a S^to Caro ; in versus saec. XVI. auctore Koberto Stepbano. Eodem saeculo versibus numeri apponi coe-perunt. Totus iste apparatus privatae est auctoritatis , quando-que parum accuratus. Quapropter justa de causa ab eo rece-dere licet.

CAPUT V.

De Scripturae sacrae uuctoritate.

248. Scripturarum auctoritas vel universim investigari potest , vel speciatim auctoritas verborum , quae scriptores sacri ut ab aliis prolata referunt. Caput hoc proin sponte sua in duos §. abit.

§■ 1.

De Scripturae aucroritate universim.

;i49. Momentum quaestionis de auctoritate Scripturae prae-sertim nostra aetata maximum est, quum, ut verbis Concilii Vaticani utamur „ ipsa sacra Biblia , quae antea — nempe a Pseudo-Reformatoribus saeculi XVI. — christianae doc-trinae unicus fons et judex asserebantur, jam non pro divinis haberi, imo mythicis comraentis accenseri coeperunt.quot; (Sess. III. Prooemium).

250. Status quaestionis ut rite percipiatur , sequentia ani-madvertantur:

1°. Auctoritas h\\c sumitur ut est criterium certitudinis. Ut talis autem duplex distinguitur , divina et humana, prout vi testimonii divini, vel humani inducimur ad credendum. Utra-que quidem anctoritatis species Scripturis competit. Ipsa nam-que Scriptura sub duplici respectu considerari potest:

a). Sicut est vere, verhum hei, inspirante Spiritu Sancto conscriptum. Sic agnita profecto pollet auctoritate divina, at-que in re quavis, sive ea physica sit, sive historica , sive moralis, sive dogmatica, sive quaevis tandem alia, certitudi-nem parit metaphysicam.

b). Ut verhum. hominum, sive, ut documentum mare histori-cum , quasi humanis dumtaxat viribus conscripta esset, adeo-que abstrahendo ab inspiratione scriptorum. Ut talis gaudet auctoritate humana, et certitudinem praebet moralem stride dictam ita, ut quivis sanus vel solius humanae rationis imperio credere debeat, vera esse quaecumque in Scripturis referun-tur, sub ea saltern ratione refiexa , sub qua, et eo sensu quo scripta sunt (cfr. n. 44.) Primario tarnen , imo ultimum auctoritas divina Scripturarum h. I. in quaestione est semper adversus quoscumque adversaries tuenda occurrere poteril.

3°. Atqui triplex talium hominum classis notari potest. Nimirum auctoritas divina Scripturarum probanda est a). ali-

cjuando Catholicis, disertae doctrinae Ecclesiae ignaris, qua-les hac nostra aetate haud raro deprehenduntur praesertim inter eos , qui, scientiis et artibus profanis multum quidetn eruditi , ideoque sese üln.minatos reputantes, in divinis tarnen adeo animi lumiue orbantur, ut quosdam utriusque Testa-menti libros ut bonos et pios laudare jam summum arbitren-tur, ut divhios autem admittere aniculam potius quam virum decere. — b). Saepius adversus Judaeos et c). Incredulos, quo nomine generali bic comprehenduntur quotquot rationalismi seu naturalismi dootrinae adbaerent.

3°. Habitudo inter auctoritatem Scripturarum divinam et humanam ea est , quod divina humanam includit et gradu longe superat. Si testimonium hominum accipimns, testimonium Bei majus est (I. Joan. V. 9.) Itaque adversus Catholicos sufficit directo solam probare divinam Scripturarum auctoritatem. At vero si cum Judaeo aut Incredulo disputandum sit , ordo logicus omnino postulare videtur, ut prius demon-stretur Scripturae auctoritas humana; quam si adversarium admittere coëgeris , facile dein divina demonstrabitur. Itaque pro diversitate adversariorum alio atque alio quidem modo argu-mentatio instituenda erit, ultimo tamen, uti dicebamus, semper eo quaestio redit ut divina Scripturarum auctoritas probetur.

4lt;^u. Auctoritas Ecclesiae, ut ex dictis cap. I. n. 14.-17. jam constat, est medium hypothetice (nempe , secundum providen-tiam Dei ordinariam) necessarium, ut omnes integram Scripturara in sese divinam infallibiliter certo cognoscant et dignoscant. Aliis verbis : integrae Scripturae auctoritas divina quoad nas pendet ab auctoritate Ecclesiae , integrum divinitus inspirato-rum librorum canonem nobis infallibiliter proponentis \'). Itaque necessario ultimüm semper ad infallibilem Ecclesiae auctoritatem deveniendum est adversus quoscumque integrae Scripturae auctoritas divina tuenda occurrerit. Ipsa porro Ecclesiae Komano-Catliolicae auctoritas est omnibus et singulis motivum

\') Cfr. Synod. Provinc. Ultrajectens. p. 21.

— 134 —

credibüitatis plane sufliciens, ut, emu divinae gratiae auxilio, omnibus omnino veritatibus revelatis Jide divina credant propter ipsam auctoritatem Dei revelantis. Ex auctoritate igitur Ecclesiae proponentis canonem Scripturarum infallibiliter constat quod ita est; in casu , quod determinati bi libri integri cum omnibus suis partibus snnt dimnitus inspiraii, quodque proin Scriptura integra gaudet auctoritate divina; at vero ostendere cur , quomodo, vel saltern quam congruentur et ra-tionabiliter Ecclesia testetur ita esse, ad scientiam jidei, ad sacram theologiam pertinet. Atque hue spectat argumentatio mox indicanda.

5°. Eeiiquum est, ut praeoccupemus difficultatem , quam contra praecedens assertum, et demonstrationem insequentem constanter renovant Protestantes. Est autem hujusmodi. Gum Catholici, inquiunt, sibi sumunt demonstrare auctoritatem divi-nam integrae, quam profitentur, Scripturae, incidunt in cir-culum vitiosum. Nam probant auctoritatem Ecclesiae ex Sc rip-turis; atqui ad probandam auctoritatem Scripturarum ultimo semper appellant ad auctoritatem Ecclesiae. Si qua igitur alia, haec eorum argumentandi ratio, specimen est sophismatis, quod in Logica circulus vitiosus audit, petitio principii, in-quam , sive , reditus ad principiim \').

251. Ut tandem tritae linie objectioni plene fiat satis, praevie notare juverit,

a). Ecciesiam ipsam, ejusque auctoritatem esse anteriorem Scripturis (cfr. n. 109.), non tantum tempore, sed etiam ut principium probationis. Enimvero — ut iterum cum i\'atri-bus Concilii \\^raticani loquamur, Sess. III. cap. III.— „ Deus per Eilium suum unigenitum Ecciesiam instituitsuaeque institutionis manifestis notis instrux.it, ut ea tamquarn, custos et ma gistra verhi re vela ti (sive divinitus scripti, sive ore tra-diti) ab omnibus posset agnosci. Ad solam enim catholicam Ec-

\') Ad intelligentiam horum terminoruin cfr. Vallet, Logicae pars al-: tera, Dialectica, cap. Hi. art. 111. III.

clesiam ea pertinent omnia , quae ad evidentem fidei chris-tianae credibilitatera tam multa et tam mira divinitus sunt disposita. Quin etiam Ecclesia per se ipsa , oh suaw. nempe admirabilem propagationem , eximiam sanclitatem et inexhnvz-tam in omnibus bonis foecunclilatem, ob catholicani unit at ew , invictamque stabilitatem, magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabile.

Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes \') , et ad se invitet, qui nondum crediderunt, et filios suos cer-tiores faciat, firmissimo niti fundamento fidem, quam profi-tentur.quot; Ergo catholicam Ecclesiam divinae esse institutionis , eamque divina ornatam esse auctoritate, imprimis docemur et cognoscimus ex ipsis motivis credibilitatis , quibus Ecclesia per se ipsa splendet. Ergo ab auctoritate Ecclesiae ex dictis motivis cognita canonem sacrorum Librorum recipientes, ejus testi-monio jam infallibiliter certi reddimur omnes istos libros divinitus inspiratos esse , adeoque pollere auctoritate divina.

253. Sed etiam praecisione facta a divina institutione Ecclesiae , si ad momentum consideretur Ecclesia catholica ut societas humana, vel sic testimonium illius et doctrinale et historicum omni exceptione et comparatione majus est. Pro-fecto hue imprimis faciuut scientia, veracitas , et consensio in doctrina constans. Atqui Ecclesia Romano-Catholica vel solum historice considerata , ab ipso sui exordio in praesens usque tempus merito gloriatur de viris in suo gremio per singula saecula enutritis juxta doctissimis , sapientissimis , ac sanctissimis, sive, vitae, morumque integritate quam maxime insignibus! Tanto major vis hujus argumenti, quod ii, tametsi ceteroquin quam maxime diversarum , imo omnium sint nationum, linguarum ac couditionum, tarnen in rebus fidei morumque, nominatimque in aguoscenda, vindican-daque auctoritate Scripturarum mirifice, planeque inter se

\') Isaiae XI. 12.

— 136 —

conseiitiant , atque unanimes se opponant cuiciiraque hac in re innovationi, vel diminutioni. Quoclnam, quaeso, umquam in orbe huic neduin aequale , vel a longe simile collegium , corpusve doctura, extra Ecclesiam catholicam, repereris? Ergo etiam vel humanitus solumraodo consideratum Ecclesiae ca-tholicae testimonium surami est momenti, et merito liabetur ut criterium certitudinis omnino validum, et motivum cre-dibilitatis , quo nullum aliud humanum fortius.

253. b). Ad adstruendain divinam, proindeque infaliibilem Ecclesiae auctoritatem iu docendo , utimur etiam Scriptura, utpote in qua clare et aperte ilia asseveratur. Sed ad hoe adstruendum non opus est uti omnibus sacris libris; satis est ad eoruin aliquos appellare, nominatim ad Evangelia. Jam vero — ut nunc verbis utamur Synodi nostrae Provincialis, Tit. I. ca/;. V. p. 21. — „ Sancti Ecclesiae Patres ac Doctores catholici, vel ex ipsis Scripturis , ob auctoritatem veracitatis quam Labent, praecisione etiam facta ab inspiratione, optime quidera ostendunt, nou modo inspirationem divinam aliquo-rum librorum, sed ipsum etiam divinitus constitutum Tradi-tionis fonteinquot;, qui per auctoritatem Ecclesiae ad particularia doctrinae revelatae capita statuenda pro variorum temporum necessitate et opportunitate semper purus et integer sese profil ndit. Ergo ex aliqua Scripiurarum parte argumentis critici-s cognita, inferimus divinam auctoritatem Ecclesiae, a qua deinde hitegram, Scripturam , integrum librorum sacrorum ca-taloguui , ut divina auctoritate pollentem , oh eam.dem auctoritatem accipimus.

254. c). Ad adstruendam Ecclesiae auctoritatem iu docendo infallii)ilera quandoque etiam utimur omnibus Scriptnrae libris; idque non solum pront eorurn veracitas argumentis cri-ticis constat , verum etiam prout sunt divinitus inspirati. At ita initio procedimus solum contra illos, qui nobiscum au-thenticitatem librorum Scripturae sin integrae saltern pro tna-xiraa parte, atque inspirationem divinam admittunt. Itaque

in casu utentes veluti argumento ad hominem, i. e. hie, deducto ex Scripturis, fpias adversarii divinas esse una nobiscum faten-tur, stabilimus auctoritatem Ecclesiae, a qua integrum ca-nonem, cjuem nobis exhibet, accipimus.

255. Plane nunc liquet quid praehabitae tritae objectioni logice respondendum sit. Nimirum , Nego assumptum; at ad prubationem, distinguo maj.: Probamus auctoritatem Ecclesiae, ex Scripturis solum , aut necessario , nego. Probamus auctoritatem Ecclesiae etiam ex Scripturis , subdistinguo: ex aliqui-bus Scripturae libris quorum authenticitas critice cognoscitur et cognita adrnittifur , trunseat, vel et concedo; e.v reliquis, iisque id divinis agnitis , iterum subdistinguo : ut argumento ad hominem contra eos , qui illos nobiscum ut divinos admit-tunt, eonc.-, contra alios, nego. Patet igitur nos nou probare idem per idem ; adeoque nos nequaquam incidere in petilionem principii, sive , circulum vitiosum , cujus nos arguere adversarii non desistunt.

256. His praestitutis, jam facili negotio adversus quoscum-que adversaries statuitur, et demonstratur sequens proposi-tio : Omues integrum ah Ecclesia propositarn Scripturam ut verbnm. Dei, adeoque ut dioina polleniem auctoritate admittere tencntvr.

257. Etenim adversus Catholicum praejudiciis hac in re cap-tum sufficit directe appellare ad auctoritatem Ecclesiae infal-libilem in docendo res fidei et morura quae ad aedificatio-nera doctrinae christianae pertinent. Atqui Ecclesia vel in Conciliis oecumenicis Tridentino et Vaticano congregata in-tegram Scripturam, prout in decreto Tridentino recensetur, ])ro sacra et canonica habendam , et ut divinitus inspiratam sub anathematis oomminatione pronuntiat. Ergo eo ipso pro-positio nulli Catholico dubia esse potest , sed fide divina quivis catholico nomine dignus Scripturam integram ut divina auctoritate gaudentem agnoscere debet.

258. Adversus Judaeos, qui saltern libros V. T. proto-canonicos ut verbum Dei admittunt, deutero-canonicorum , et

— 138 —

N. T. auctoritas tlivina efficienter probatur :

1°. Ex auctoritate historica, qua gaudere alibi \') demon-strantur.

2°. Ex utriusque T. harmonid-, ostendendo nimirum a). ex ad-impletione prophetiarum, et omnium Scripturarum, quae de Ipso erant, Christum revera esse Messiam Patribus promissum ²). — b). In ipsis V. ï. libris, quos ut divinos admittunt, aperte praedictum esse , Eeligionem Mosaicam, ut talem , aliquando abrogandam , et jam dudum abrogatam esse ³) , eique substi-tuendam fora novam multo perfectiorem. — c). Nihil igitur mirum esse, quod , quum vel in V. ï. in rebus fidei et morum Pontifex t\'uerit judex infallibilis controversiarum, tali auctoritate vel perfectius gaudeat Ecclesia Christi, nomina-timque Pontifex Eomanus ⁴).

•3°. Postremo ex libris N. T. , iterum consideratis ut libris mere liumanis, evincatur, Ecclesiam , a Christo institu-tam, jam in V. T. adumbratam et praenunciatam, non aliam esse quam Ecclesiam Eomano-Catholicam.

Atqui hisce praestitutis , vel ex alibi demonstratis jure as-sumptis, logice conclusio in promptu est: Et tu , Judaeus cum sis , debes integram quam profitemur Scripturam ut verbum Dei, adeoque divina auctoritate pollentem admittere. Nam vera Ecclesia earn ut talera proponit.

259. Tandem adversiis Incredulos quatuor accurate prae-standa sunt. Ostendendum

1*\'. Revelationem supernaturalein , miracula et prophecias esse possibilia , notisque certissimis posse dignosi. Quae evidenter praestant Logica, cfr. criteriolorjia, art. VII., et Tract, de vera Religione, parte I. cap. I. et IV.

2°. Scripturae libros plane certara fideni historicara merer!

\') Tract, de vera JieJirj. a u. 213. quoad libros N. T. — quoad libros deutero-cauonicos V. T. cfr. dicta u. 105. 107. et 113.-116.

^!) Tract, de V. li. a n. 260.

^;l) Uid. n. 200.-210.

\'•) Cfr. Analogia V. ac N. T., auetore Martiuo Becauo, cap. XXL

et exposcere, utpote autheniicos, seu, yenuinos, substantiali-ter integros, fideles atque veraces. Eequisitis hisce conditioni-bus insignituiu esse Pentateuchura Moysis , itemque N. T., et praesertim quatuor Evaiigelia, sapienter singillatim proba-tur in Tract, de vera lielig. a n. 159. et a n. 213. Quandoqui-dera Pentateuch us basis est totius Religionis , ac Reipublicae Judaicae , et fundamentum omnium aliorum V. T. librorum; hi enim omnes et singuli singulo fere capite ad legem Moysis appellant, ita quidem, ut, probata illius auctoritate historica, omnis etiam de reliquis libris sublata sit falsitatis suspicio. Si-rnilia valent de quatuor Evangeliis , quae pariter basis totius Religionis christianae , ac fundamentum sunt ceterorura librorum N. ï. — Ceterum singulorum sacrorum librorum tueri a.riopistiam \'), ut vocant, i. e. , dignitatem, seu, exigentiam fidei, verbo: auctoritatem, ad Inlroduclionem specialem pertinet.

3°. Tn libris illis fide historica dignis , praeter alias ve-ritates aperte adstrui, ,, Deuin per Pilium suura unigenitum Ecclesiam instituisse, suaeque institutionis manifestis notis instruxisse , ut ea tamquam custos ac magistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci.quot;

4quot;. Ecclesiam hanc non aliam esse quam Romano-Catholi-cam , utpote ad quam solam „ ea pertinent omnia, quae ad evidentem fidei christianae credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita. Quin etiam Ecclesia per se ipsa magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irrefragabilequot;, ita quidem ut nullus — nisi vel ia scepticismum historicum incidere, vel pertinax evidentiae auctoritatis resistere velit — illi Ecclesiae fidem denegare possit. Atqui haec speciatim integram Scripturam ut verbum Dei, adeoque ut divina auctoritate pol-lentem , proponit, et ab omnibus admittendam declarat. Ergo.

\') Vox graeca derivata ab \'AS\'.o;, digitus, -isrt;, jMes {geloofwaardigheid).

— 140 —

Repetitio §. 1.

De Hcripturae auctoritate universim.

260. I. Auctoritas hic sumitur ut est criterium certitudinis, et duplex distinguitur: divina, certitudinem parens •metaphy-sicam, et humana conferens certudinem inoralern stride diciam. Utraque Scripturae integrae convenit; prior sieut est vere, verhum Dei-, altera, si abstractione facta ab illius inspiratio-ne, consideratur ut liber mere sed et vere historicus, i. e., geuuinus, substautialiter integer et verax , qualem probasse Pentateuchum, et Evangelia, ad rein nostram sufficit, utpote quae sunt basis religionis, ceterorumque librorum utriusque ï. Primario tarnen, imo postremo semper bic agitur de Scripturae auctoritate divina, uti etiam ut integer catalogus librorum Scripturae demonstretur sicut oportet, ultimiim semper deve-niendum est ad infallibilem Eomanae Ecclesiae auctoritatem , vario licet modo pro variis adversariis.

II. Si cum Catholico res est, sufficit directo appellare ad declarationem, quam hac in re soleinniter Ecclesia edidit. et quam Catholicus ne in dubium quidem vocare sciens potest quin haereseos reus sit.

Si autein cum Jndaeo, imprimis evincatur auctoritas historica librorum deutero-canonicorum et integri N. T. — Dein appelletur ad analogiam utriusque T. Praesertim a), quod V. T. prophetiae de Messia in ]N^T. T. adimpletae apparent in Christo.

b). Quod praedicta fuit in libris , quos nobiscum admittuut, abrogatio veteris Foederis , novique substitutio per Messiam.

c). Quod jam in V. L. ut supremus controversiarum judex agnita fuit auctoritas viva, nominatimque Summi Pontificis. Deni([ue ex libris N. ï. denuo ut mere historicis acceptis ostendatur, re-vera Messiam , Christum instituisse Ecclesiam infallibilem, hanc-que solam esse Romano-Catholicam, atque his habitis, volens nolens fateri debebit, Scripturam integram ut verbum Dei, seu , divina auctoritate munitam , esse agnoscendam, quia infal-

libili liujus Ecclesiiie auctoritate ut talis suscipientla proponitui^-.

Postrerao, si res eadem evincenda contra Incredulum, osten-datur a). reveliitionis supernaturalis, niiraculorum et proplie-tiarum possibüüas, et certa a factis humanis dignoscïbilitas. b). Autheutia, sen, axiopi-stia Scripturae historica, c). Ex e;^Ai ut tali, institutie divina Ecclesiae, quae vel solum historice conside rata ut per octodecim saecula de omnibus et singulis haeresibus victrix, perpetuo una, in omnis generis bonis operibus semper foecunda, insigni sanetitate genuinorum suorum filiorum indies splendens, per se ipsa est divinae suae legationis testimonium irrefragabile. d). Solara Ecclesiam Komano-Catlioli-cam notis internis atque externis verae Ecclesiae Christi jure gloriari, liancque deraura infallibili suo magisterio Scripturam integram ut verbum Dei, seu, divina pollentem auctoritate proponere. Et profecto thesis a nemine sanae mentis negari potest, neque vel umbra existit objectae ab adversariis peti-tionis principü, seu, circuli vitiosi. Nihilominus Mc ut ab ad-oersariis ohjici consuevit, referaiur, et in forma logica refellatur.

§. 2.

Speciatim de auctoritate verborum alienorum,

quae Scriptura refert.

261. In exegesi sacrorum librorum magni momenti, et fre-quentissimi usus est quaestio : dn, et quam auclorilatem habeant verba, quae tamquam ab aliis kominibus prolata sacri scriptores referunt, verbo: quae aliena n. 5. compellata sunt?

262. R. 1°. Ea revera fuisse pronunciata, et quidem ab illo homine, cui tribuuntur (sin etiam forma, qua referuntur, certe substantia tenus), ex ipsa inspiratione scriptori!m sacrorum eadem referentium, infallibiliter certe constat. Itaque eatenus proeul dubio divina, et proin humana auctoritate gau-dent. Exemplo sint quae ut verba fratrum Joseph refert Moyses; Ecce somniator venit: venite, occidanms eurn. etc. [Gen,

XXXVIIl. 19.-20). Eo ipso enim auctoritate divina, ])roin et humana, constat, certe eorum aliquos haec ipsa, vel iis si-milliraa revera dixisse. In prolate exetnplo verba, utpote manifeste in sese impia, utique in se nullius auctoritatis esse apparent.

II. 2°. Generatim vero ex eo quod auctores saori verba alio-rum hoininuin referunt, contici tninitne potest, an, et qua auctoritate verba ea in sese considerata polleant. Ut in parti-culari casu hac de re rite judices, tutissime uteris regula, a s. Augustino tradita, quae sonat:

263. Considera „non solum quid dicatur, sed etiam a quo dicatur.quot;

264. Ex prima parte regulae positae inferes:

a). Ejusinodi eft\'ata certo opposita cujuscumque ordinis ve-ritati, aut morum honestati, in se nulla auctoritate pollent. Exemplo sunt jam memorata verba fratrum Joseph, hisque similia multa, puta Pharisaeorum impia in Christum dicteria: In Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemonia; daemonium hahes, etc. [Luc. XI. 15.; Joan. VII. 20. etc.)

b). Manifesto vera honestaque certo humana gaudent auctoritate.

c). Imo et divina, si in se divinitus approbata fuerint, aut solum revelatione cognosci potuerint, qualia sunto praecepta divina positivo,, v. g. illud, quod referente Moyse, Eva me-moravit dicens: de fructu ligni, quod est in medio paradisi, praecepit nobis Deus ne comederemus. (Gen. III. 3.) Item vatici-nia, v. g., illud Jacob: Non auferetur sceptrum de Judo, donee etc. [Ibid. XLIX. 10.) Exempla, in quibus verba homi-num in sese muniuntur divina approbatione, infra n. 272. occurrent.

265. Alteram regulae partem Eximius Dom. Mart. Steijaert ita declarat. „ Quod dicitur ab aliis qui in Scriptura loquentes inducuntur (nisi fuerit . . . Fropiieta aut Apostolus in tali qua-^Litate, aliusve ex. divina inspiratione loquens) non habet plus

ponderis, quam raereatur ipsius loquentis authoritas: nisi rur-sus illnd a Scriptura ipsa laudetur, vel reprobetur.quot;

266. Ex his inferes:

1°. Ejusmodi dicta hominuin injidelium, et impiorum gene-ratim merito supponuntur si qua, hnmana dumtaxat auctori-tate polieve. Ratio est, quod generatim pro legitimo praeju-dicato haberi possit, Denm in sanctis Scripturis non per im-pios, aut infideles locutnm fuisse.

Dr. generatim; nam secundum deciarationem praemissam ex-ceptio facienda est duplex.

267. a). Si constat quod ex divina insjnratione locuti fue-rint, uti v. g. res est de impio Caipha, ubi referente s. Joanne XT. 49.-52., dixit Pontificibus et Pharisaeis in concilium adunatis: Vos nesciüs quid quam, nee cogitatis quia expedit volts ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens per eat. Hisce enim Evaiigelista subdit: Hoe autem a sembtipso non dixit : sed cum esset pontifex antli UllUS, prophetavit, quotl Jesus moriturus esset pro (jente etc. Recitatis igitur Cai-phae verbis sumptis in sensu Scripturae, sc. prophetico, a Deo inspirato, utique non solum humana, sed et divina tribuenda est auctoritas.

268. b). Si ipsa Scriptura eorum effata approbet, vel reprobet. Si reprolet, evidenter nulla auctoritate gaudent. Exemplo sint quae cap. I. a 16. liher Sapientiaè refert impiorum verba: „ Impii . . . dixerunt . . . cogitantes apud se non recte: Exiguum, et cum taedio est tempus vitae nostrae etc. Haec cogitaverunt, et erraverunt: excaecavit enim illos malitia eorum. — Si autem eorum verba ab auctore sacro approbantur et as-surauntur simpliciter ut vera, auctoritate quidèm divina cow-stat, ea revera auctoritate hurnana gaudere, verbo : vera esse, sed minime idcirco ipsa in sese auctoritate divina gaudent, mul-toque minus sic considerata dici possunt inspirata. Exemplum rem illustrabit. B. Paulus in epistola ad Titum cap. I. f. 12. 13. refert sequens etbnici poëtae, Epimenidis, ut videtur.

— 144 —

testimonium de Cretensibus: „Cretenses semper mendaces, mala e besCiae, ventres pigri.quot; Quod pmbnns et assumens subdit: „ Testimonium hoc veiiuj[ est. Quam ob causamquot; etc. Jain vero sententiae hujus rciatio, assumptie et applicatio procul dubio Apostolo divinitus inspirata est, atque adeo sententia ilia ut ab A])ostolo relata, assumpta et applicata fait, eerto est inspirata et divinae auctoritatis; at non ideo in se , vel pront ex-tabat in libro rneinorati poëtae evasit Veritas inspirata, aut divinae auctoritatis; ged mansit ut ante erat profani hominis sententia, atque proin in se humanam dumtaxat habet aucto-ritatem, de qua nunc etiam divina auctoritate constat.

:i69. Gum ipso s. Augastino inferos 2°. „ Nec solum im-piis et nefandis hominibus, sed nec ipsis in Jicle parmdis atque adbuc rudibus et indoetis, qui forte ibi loquentes com-memorantur, tamquam canonicae auctoritati accoramodamus fidem.quot; Rem ipse magnus Ecclesiae Doctor illustrat exemplo ducto a verbis caeci nati, quae refert s. Joannes IX. 31.: scimns quia peccatores Deus now audit, necnon apostolorum principis, qui, nonduin misso Spiritu Sancto, de quibusdam verbis suis non solum reprehendi, sed etiam satanas appellari meruit, Matth. XVI. 21.-23.

270. Inferes 3°. Ejusmodi verba hominum piorum et fidei doctrina instructorum pollent auctoritate saltern hum ana, nisi ab ipsa Scriptura reprobentur; — et insuper divina, si expli-cite vel implicite a Deo approbata fuerint; — quinimo et scripturistica, si ex inspiratione ab iisdem scripta referantur. Conclusionis pars singula illustratur exemplo.

271. Conclusionis prima pars habet;.... humana, nisi ah ipsa Scriptura reprobentur. Sic constat, falsum esse illud sanc-ti Eliae prophetae dictum, quod refert auctor lib. 111. Regum cap. XIX. V. 14., derelictus sum ego solus. Nam, quid dicil illi divinum responsnm? Uti novimus ex subsequentt; quot;f. 18., et. ex epist. ad Rom. cap. XI. 2.-4. „ Reliqui mild septrm mil-lia vironim, qui non curvaverunt genua ante Baal.quot; Hue etiam reduci potest consilium, quod, referente auctore libr. 11. Re-

— 145 —

gum cap. VII. \'f. 3., Nathan propheta, ut homo privatus de-dit Davidi cogitatiti aedificare doranm Domino: Omne, iu-quiens, quod ent in corde tuo, vade, fac: quia Dominus tecum est. Factum est enim in illa nocte: et ecce sermo Domini ad Nathan, dicens praefatis manifeste opposita, quae faabentur c. f. 5. et ss.

273. Conclusionis pais secunda sonat: . . . insuper divina, si explicite vel implicite a Beo opprobata fuerint. Atqui divina approbatio, eaqtie explicita qnidem, inest

a). lis, quae ipse Christus Dominus, vel auctor sacer adfert tamquam ab ipso üeo, aut inspirante Spiritu Sancto profata per homines, quorum verba divinitus iuspirati scriptores refe-runt, utputa verba A\'.\'ae, Gen. II. 24.: Quamobrem relinquet homo patrem sm/m , et ma!rem., et adhaerehil itxori suae: et erunt duo in came una. Haec enim Christus Deo attribuit apud Matth XIX 4-6., respondens Pharisaeis: „Non legistis , quia qui fecit hominem ab initio, masculum et feminam fecit eos? et dixit: Propter hoc dimiltet homoquot; etc. Item b. Petri res-ponsum, quod refert Matth. XVI. 16.; Tu es Christus, Filius Dei vivi. Respondens quippe Jesus, dixit ei: „ Beatus es Simon Bar Jona: quia caro, et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in coelis est.quot; Sic etiam s. Lucas I. 41.-46.; 66.-79. testatnr, quod Elisabeth repleta Spiritu Sancto dixit: „ Benedicta tuquot; etc.; quod Zacharias repletus est Spiritu Sancto, et piophetavit, dicens-. „ Benedietus Dominusquot; et reliqua , et similia hujusmodi alia.

b). Tali approbatione, certe implicita, fulciuntur sententiae et orationes Apostolorum, et discipulorum Stephani et Philip-pi, quae in Actibus a s. Luca referuntur; quippe quas illi tali qualitate, atque etiam hi repleti Spiritu Sancto, pronun-ciarunt ad implendum munus suum apostolicum.

c). Nevix dubitari potest quin hujusmodi approbatione mu-niantur et ilia, quae in Scriptlira homines pii inculcare, do-cere , in laudem Dei cantare referuntur, puta canticum B. V. Mariae, Magnificat {Luc. I. 46.-55.); — Simeonis, Nunc di-mittis (ibid. II. 29.-32.); — oratio Annae _% quam refert auctor lib. I. Jieg. II. I.-10.; — verba Samuelis I. Reg. XV. 22.; — monita Tobiae senioris IV. 2.-20. (ex sententia quod ipse non sit libri auctor);— verba Mathathiae, quae refert auctor lib. I. Machab. II. 62., et plura similia.

d). At vero vim talis approbationis, omni salvo meliori , censerim per se non inesse verbis v. g. Eliphae „ Qui appre-hendit sapientes in astutia eommquot; {Job V. 13.), quae b. Pau-lus I. ad Cor. III. 19. refert sub formula: scriptum est enim.

10

Formula enim ista, cique aequivalentes aliae, per se tantum dicunt, testimonium allatum depromptum esse ex sacra Scrip-tura , li. e., illud ad Scripturam vere pertinere, esse verbum Dei ratione seriptionis sub inspiratione Spiritus Sancti; sed per se non denotat, esse etiam in se, sive, ratione materiae di-vinum. Hoc in medio linquit, adeoque eliam, quaenam allato testimonio in se considerato insit auctoritas, divina, an mere humana. Nisi igitur aliunde constet, testimonium ita adhibi-tum in se divina auctoritate probari, cquidem statuendum opi-nor, illud in se humana dumtaxat auctoritate pollere. Pejorem sequitur semper conclusio partem.

Bico: „Nisi aliunde constet, etc.quot; Hujus rei cxemplum habes in verbis Sarae Gen. XXI. 10. „ Ejice ancillamquot; etc., quae s. Paulus refert ad Galalas IV. 30. dicens: „Sed quid dicit Scriptural Ejice ancillamquot; etc. Ea quippe Sarae verba ipse Deus non obscure probavit Gen. I. c. quot;f. 12. dicens ad Abraham, qui ea dure acceperat pro filio suo (^. 11.): „ Non tibi videatur asperum super puero, et super ancilla tua: omnia quae dixerit tibi Sara, audi vocem ejus-, quia in Isaac voca-bitur tibi semen.quot;

273. Conclusionis tertia pars:... quinimo el script urhhea , si ex inspiratione scripto edita referantur ; patet v. g. ex Scrip-tura Ezechiae, regis Juda: Eyo dixi: In dimidio dierum meu■ rum radam ad portas inferi etc., quam integre refert Isaias XXXVIII. 9.-20.

Repetitïo g. S2.

De auctoritate verborum alienorum , quae Scriptura refert.

274. 1°. Factum dictionis eorumdem , auctoritate divina constat.

2°. Ut dijudices an et qua auctoritate verba in se conside-rata polleant, considera , non solum quid dicatur, sed etiam a quo dicatur, et ceterum in casu particulari attende vegulas consectarias superius relatas.

— ut —

CAPUT VI.

De sacrae Scripturae interpretatione.

275. Scientia vel ars Scripturas sacras interpretandi, sive, rite exponendi sensus, qui iisdem subsunt, Hermeneutica, sive, Ejcegetica biblica voeari consuevit. Duo liaec nomina etymolo-gice vix differunt \'). Usus tarnen locjuendi hanc inter ea in-vexit distinctionem , ut Hermeneutica theoriam , Exegetica ²) praxin interpretandi denotare soleat, ita ut quas prior interpretandi regulas exhihet, altera applicet, sive in praxim de-ducat. Re porro ipsa spectata , Hermeneutica , sive , Exegetica sensu objectivo est com plexus rite dispoftilus, — sensa suhjectivo, copnitio regularum, quae rite adhibitae docent et aperiunt sensus sacrae Scripturae. Hisce consideratis, caput hoc in duos §. facile abit, quorum prior agit de ipsis sensibus sacrae Scripturae, alter de regulis interpretandi Scripturam , deque subsidiis, quae studiosum Scripturarum adjuvant et disponunt ad sensum earumdem facilius ope regularum asse-quendum.

§. 1.

De sensibus sacrae Scripturae.

276. Definitio sensus Scripturae, illiusque expositio. Gene-ratim sensus Scripturarum congrue definitur : Veritas, quam

\') Utraque vox graeeae originis est. Prior ab \'Epurj?, quod est nomen Mercurii, deorum internuntii, et interpretis voluntatis eorum , unde de-rivatum videtur substantivum soarjVE\'j;. interpres, et verbum spjATjVsusiv. ([uod significat inlerpretari, explicare, exponere, speeiatim vero e lingua peregrina transferre in vernaculam, vel, in eadem lingua sensum. diciorum exponere clarius ; — et nomeu ÉpjATjVS\'j-ixïj, dietio elliptiea , adeoquesup-j)lenda per substantivum é-\'.STr^j.Tj, scientia, vel tï/vtj . ars. — Altera ab , quod significat educere, enarrare, explicare, interpretari.

²) Hoc tamen sensu stricte potius Exegesis ipsa interpretatio

dicenda foret, ut quae denotat diseiplinam interpretandi in usum dednc-tara, applicatam. Cfr. cl. Ubaldus, vol. III. p. 2.

— 148 —

(■arum verba ex intentione SpirUti* Sancli immediate vel mediale significant.

•ZIT. Dr. 1°. Veritas, sive, ut aliis verbis idem enunciant alii, ilia significatio, ille animi conceptus, ilia res, seu, sen-tentia , quara Spiritus Sanctus determinatis Scripturae verbis immediate vel mediate exprimere , et horum ope in animis ho-minum excitare intendit. Illud igitur omue, sed et solum , quod Scripturae verba ex intentione Spiritus Sancti immediate vel mediate significant et manifestant, proprie est sensus Scripturae.

278. Dr. 2ⁿ. Veritas, quam verba e.v intentione Spiritus ISaneii. . . . Hac nota procul dubio docemur , quod optimo jure, et quam maxime apte proprieque omnis et singulus ge-nuinus Scripturae sensus in praehabita definitione Veritas compellatur. Necessario euim omnis sententia , quam Spiritus Sanctus verbis Scripturae exprimi voluit, vera, imo Veritas est. Quum enim agatur de ideis et judiciis, quae ipsum Deum auctorem habent, non possunt esse nisi veritates, sub ea saltern ratione reflexa sub qua, et eo sensu quo ex intentione Spiritus Sancti in sacris Libris scripta sunt. (Cfr. n. 44.)

279. Corollarium lquot;\'quot;. Itaque hac notii a seusu Scripturae excluditur omnis significatio et interpretatio verborum, quae sensum pareret falsuin, cum aliis Scripturae locis vere pug-nantem, aut quavis alia ratione Deo indignum.

280. Corollarium 2quot;\'quot;. Ultra igitur sensus verborum, quae in Seripturis adhibentur , probe distinguendus est ab eorum significatione. Significatio enim verborum universim est notio ilia, quae vocabulis in se spectatis ex tisu et institutions sub-est. lisdera autem vocabulis varia indicare possumus et sole-mus; quare significatio verborum plerumque multiplex est. Sensus autem verborum etiam universim sumptus, est mentis conceptus determinatus, quem hie et nunc in his circumstan-tiis per ea manifestare intendimus , qui proin, nisi ambigui-tate uti volumus, nnicus est. Speciatim vero, quum certe a Spiritu Veritatis aliena sit omnis ambiguitas, quod universim de verborum sensm diximus, valet de sensu, quem ex intentione Spiritus Sancti determinata verba Scripturae significant.

281. Corollarium 3quot;quot;\'. Itaque hac nota etiam removentur quaestiones, de quibus nounulli Theologi in utramque partem

— 149 —

disserunt, puta; „ An Scripturac auctores secundarii semper eadem quae Spiritus Sanctus intenderintet hujus veneris aliae, quae vel ideo praetermitti merito possunt, quod notio-nem seosuum Scriptnrae obvolvuut potius, quam dilucidant.

382. Corollarium 4^!quot;quot;, Denique praedieta nota satis hacte-nus iiinuitnr, sensura, quem vocaut acconrmodatitium, non esso Scriptnrae sensura, utpote certo nou a Spiritu Sancto hisce, quae tali sensu adhibentur, verbis iutentum. (Plura do hac re, infra n. Sl-l.)

283. Corollarium Squot;quot;\'. Vel en eousectaria, i|uae ex verbis Scripturac ope syllogismi, cnjusuna praemissarum a nobismet-ipsis additur, legitime cnlliguntur, (ntcumque est de jure, quo haec consectariorum species a plerisque sensus cotisequens ap-pellatur) rectissime Spiritui Sancto attribunntur, quia ab Ipso praevisa et inteuta sunt, atque adeo ad sensum, eumqne Ut-teralem pertinere dicenda sunt. A fortiori igitur ea eousectaria, quae cum Scripturao verbis intime cobaerent, atque ex iisdem vel sola accurata notionum, ideanunque analysi , mani-festa et necessaria consecutione deflnunt , sin ne haec quidem jure sensus Scriptnrae vocentur, de qno taitieu equidem ne vix dubito , certo certins ad sensnm ))ertineiit ütteralem, atque pro certis divinisque oraenlis sural debent, quia formaliter in ipsis Scriptnrae verbis a Spiritu Sancto praevisa sunt et in-tenta. Rem totam coufirmat s. Angustinus scribens \'): „ 111e qnippe auctor (inspiratus) in eisdem verbis quae intelligere vo-lumns, et ipsam sententiainquot; (qnara illa consectaria exhibert) „forsitan vidit; et certe Dei Spiritus, qui per eumquot; (i. e. , per scriptorem a se inspiratum) „ haecquot; (interprete Patritio, Biblia) „ operatus est, et jam ipsam occur sur am lectori vel an-ditori, sine dubilatione praevidit; imo ut occl\'RREKEï , quia et ipsa est veritate subnixa , providitquot; ²).

284. Dr. 3°. . . . verba immediate vel mediate significant. His adverbiis denotatur duplex sensus, sc. litteralis et spiri-tualis , qui Scripturae sacrae proprius ac singularis est. Prae-clare haec s. Thomas explicat. „ Sacra Scriptura (inquit, Quodlibet. VII., Q. VI., art. XIV. in O) ad hoe divinitus est ordinata , ut per earn Veritas nobis manifestetur necessaria

\') De doctr. christ. lib. 111. cap. XXVII.

²) Cfr. cl. Bouvy , Stimulus Praediratur. n. 4?., cum lis quae tradit cl. Patritius, Institut. de hiterpretat. Biblior. n. 9. et. n. 454.-470.; paucis P. Urb. Drecker, Praecepla eloquenüae, n. 212. , et Rudolph. Comely, I. c., n. 193. et 199.

ad salntem. Manifestatio autem vel expressie alicujus veritatis potest fieri de aliquo rebus et verbis, in quantum scilicet verba significant res , et una res potest esse figura alterius. Auctor autem rerum non solum potest verba accomraodare ad ali-quid significandum , sed etiara res potest disponere in figu-ram alterius , et secundum hoc in sacra Scriptura manifesta^ tur Veritas dupliciter. Uno modo, secundum quod res signi-ficantur per verba, et in hoc consistit sensus lilteralis. Alio modo, secundum quod res sunt figurae aliarum rerum , et in hoc consistit sensus spiritualis, et sic sacrae Scripturae plu-res sensus competunt.quot; Et Summa Theol. p. I. Q. I. art. X. „ Respondeo dicendum, quod auctor sacrae Scripturae est Deus in cujus potestate est, ut non solum voces ad significandum accommodet (quod etiam homo facere potest) , sed etiam res ipsas. Et ideo, cum in omnibus scientiis voces signi-ficent, hoc habet proprium ista scientia (theologica, sive scrip-turistica), quod ipsae res significatae per voces , etiam significant aliquid.quot; (Cfr. Quocllib. , I. c. , art. XVI., et Exposit. super Epist. ad Gal. cap. IV. Lect. VII.)

285. Definitie, et explicatio sensus litteralis. Speciatim igitur sensus litteralis Scripturarum recte definitur : Veritas, quam ex intentione Spiritus Sancti verba immediate significant.

Post praehabita animadvertere sufficit, particula immediate denotari differentiam ultimam sensus litteralis a sensu spirituali.

2S6. Uioisio sensus litteralis. Sensus litteralis jure optimo dividi potest non solum ratione verborum, quae immediate significant res a Spiritu Sancto intentas, sed et rationa rerum , quae verbis Scripturae immediate significantur.

287. Ratione ipsorum verborum sensus litteralis communiter duplex distinguitur , sc. proprius, et improprius, prout verba in significatione sua propria, nativa et genuina accipiuntur, vel a significatione propria ad alienam ope troporum et figu-rarum transferuntur. Atque en simul ratio propter quain ab aliis vocatur metaphoricus, a voce graeca [u-a!popi\'iu, transfero,

translatus , tropicus , Jiguratus , universim metaphoru cum s. Augnstino sumpta pro quavis translata locutione, ut est,, de re propria ad nou propriam verbi alicujus usurpata translatio.quot; Egregie, ut solet, duplicem hauc speciem sensüs litteralis , uecnon discrimen a seusu spiritual! s. Thomas declarat, ubi [Expositio super epist. b. Pauli ad Gal. cap. IV. Lect. VII.) habet : „ Per litteralem au tem sensum potest aliquid signifi-cari dupliciter, sc. secundum proprietaiem locutionis, sicut cum dico , homo ridet; vel secundum similiiudinem, seu, mela-phoram , sicut cum dico, pratum ridet. Et utroque modo uti-mur in sacra Scriptura, sicut cum dicimus quantum ad pri-mum , quod Jesus ascendit; et cum dicimus , quod sedet a dextris Dei, quantum ad secundum: et ideo sub sensu lit-terali includitur parabolicus seu metaphoricus.quot; Revera verba metaphorica et tropica ipsa quoque loquentis conceptum immediate exprimunt. Uti enim rectissime iterum monet s. Thomas [Summ. Theol. p. I. Q. I. art. X. „ Ad 3^um dicendum , quod sensus parabolicus (seu , metaphoricus) sub litterali includitur. Nam per voces significatur aliquid proprie , et aliquid figurative. Nee est litteralis sensus ipsa figura , sed id quod est figuratum, Non enim cum Scriptura nominat brachium, est litteralis sensus, quod in Deo sit membrum hujusmodi corporale , sed id , quod per hoc membrum significatur , scilicet, virtus operativa.quot; Hoc solum enim Spiritus Sanctus immediate vocabulo „ brachii\' lüc manifestare vult, nee ullo modo in propria istius vocabuli significatione animum nostrum sis-tere vel raorari permittit; verbo : in locutione impropria ad-hibita cujusdam similitudinis causa, vox ex inte.ntione loquentis significat non id a quo , sed id ad quod fit translatio, adeoque manifeste a sensu spirituali discrepat. (Cfr. n. 295.)

288. Rationa rerum , quae verbis Scripturae immediate sig-nificantur, sensus litteralis condividi potest in historicum, qui res ges tas, propheticum , qui futuras, allegoricum, qui saltern praecipue credenda , anagogicum, qui speranda, et ^o-pologicmi, qui agenda continet.

289. Scholion Iquot;quot;¹. Dr. condividi potest-, nam haec divisio, etsi a multis jure fiat, tarnen non communiter recepta est, quinimo per tria nomina posteriora (per sensum, inquam, al-legoricum, anagogicnm et tropologicuin) simpliciter intelligi solent tres species sensus spiritualis , nt hie distinguitur a litterali.

290. Scholion 2quot;^m. Interim ex dictis pntet, sensum histori-cum proprie non esse nisi speciem sensus litteraiis; atque adeo logiee non rite converti cum sensu litterali in universum, adeo-que triti illi versiculi, si ut divisio sensuum Scripturae acci-piantur, jam ex hoe capite, varioque alio, peecarent; at eo modo intelleeti, quo s. Thomas {Quodlib.Vll., I.e., art. XV. in O) explicat distinetionem istornm quatuor sensuum, quos versiculi iiii referunt, plane recti sunt, sc. quatenus docent sacros libros quadrifariam exponendos.

Liltera gesta docet, quid credos allegoria,

Moralis quid agas, quo tendas anagoyia \').

291. Scholioti 3quot;^m. Metaphora eontinuata in pluribus verbis, aut in Integra sententia efficit, quam vocant allegoriam rhe-torum, sen, dictionis ²). Ex ipsa igitur hnjus iiotione merito statues, definitae allegoriae simpliciter subesse sensum littera-lem improprium.

293. Scholion i^um. Si praehabita allegoria exhibetur f.am-quam factum, verum vel fictnm sed verisimile, habetur illud simiiitudiiiis genus, quod uominatim in Evangeliis obtinet no-men parabolae, qua Veritas vividius proponitur , efficacius com-mendatur atque defenditur. Si autem quaeras: Qualis sensus hujusmodi parabolis ³) svbuit? pnucis respondeo: Interpretes in diversa abire, sed, omni salvo meliore, distinctione opus esse in hunc modum. Vel nota simiiitudiiiis expresse apponitur, et tunc sensus totius parabolae simpliciter litteraiis proprius di-cendus erit; vel generalim tantum indicatur, imo plane omissa

\') Cfr. Comely, I. c., n. 194.

²) A voce graeca , aXXoyopcjcu „ aliud dico, aliud verbis

significo.quot;

*) Vox graecae est originis a vocabulis et. j3aXko, confero, com-paro, unde sapaPoXrj, similiiudo, collalio, „oratio rem cum re ex simiü-tudine couferensquot;, sive , „ deducta a simili.quot; Dico : hujusmodi. Nan vox parabola variis sensibus in Scriptura venit. Quum enim Hebraei et ve-tusti Orientales docunienta praesertim moralia solerent proponere per si-militudines, easque saepe obscuras et aeuigmaticas, hinc nomeu parabolae in Scripturis saepe etiam usurpatur generatim pro obscura quadam atque involuta orationo; — item quandoque pro quavis gravi atque su-blimi sententia, etiamsi haec satis clara sit ac apcrta , qualis est parabola de invitatis ad nuptias apud Luc. XIV. a 1.-, — denique pro prover-bio, et adagio; unde Proverbia Salomonis dicuntur etiam Parabolae Sa-lomonis. Prov. I. 1.

— 153 —

jiidicio lectoris relinquitur; atque utroque hoc in supposito, pensatis variarum opinionum argumentis, statuendum videtur, parabolis praedictis simpliciter subesse sensum litteralem me-taphoricum.

293. Scholion 5quot;quot;\'. Quoniam autem, aientejam Seneca, „lon-gum iter per praeeepta, breve et efficax per exemplaquot;, tradi-tam definitionem et oivisionem sensus litteralis exemplis il-lustrare operae pretium est. Exeraplnm sensüs litteralis:

1°. Historici proprii habes in his Scriptnrae verbis : Crea-vit Deus caelum et. terram. {Gen. I. 1.)

Historici improprii: Deus... requievit die septimo. {Ibid. II. 2 )

2°. Prophetici proprii: Ecce viryo concipiet et pariet Jilium. {Isoiae VII. 14.)

Prophetici improprii: Habitabit lupus cum ar/no. {Ibid. XI. 6.)

3°. Alleyoriciproprii: Ego et Pater unum summ. {Joan. X. 80.)

Allegorici improprii; OctLi Domini super justcs. {Ps. XXXIII. 16.)

4°. Anagogici proprii: Ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem in vitara aeiernam. {Matth. XV. 16.) \'j.

Anagogici improprii: Vidi sanctum civitatem, Jerusalem no-vam {Apoc. XXI. 2 )

5°. Tropologici proprii: Diliges Dominum Deum lunm. {Deut. VI. 5.)

Tropologici improprii: Non potest arbor bona malos fructus facere. {Matth. VII. 18.)

6^U. Exemplutu sensus improprii in allegoria rhelorum: Cor. (voluntas) regis in manü (potestate) Domini est. {Prou. XXI. 1.) Fos eslis sal terras. Quod si sal evanueril etc. (Matth. V. 13.) Sint lumhi vestri praecincti, et luctrnae ar derdes etc. {Lnc. XXII. 35.)

7°. Exemplum sensus proprii in parabola: Qui venil ad me, et audit sermoncs meos, el facit eos . . . similis est homini aedificanti domum etc. {Luc. VI. 47. et ss.)

8°. Improprii in parabola Joathae : lerunt ligna ut migerent super se regem etc. {Judic. IX. a y. 8.) Nathan ad üavid de divite oviculam pauperis surripiente. (II. Reg. XII.)—Evan-geliea, de seminante {Matth. WW.), de filio prodigo Luc. XV., etc. etc.