HET HEILIGDOM

VAN

ST. SER VA AS-

RN VAN

O. L. VROUWE-KERK

TE

MAASTRICHT,

Opgeluisterd door 62 gravures, on beschreven

DOOR NI. A. H. WILLEMSEN,

Oud-Vi\'Mris en HcwManlci\' der IIII. Ileliokon.

() niniinii) felix Trajcctufn ! cccle.si:i r«\'lix \' gt; tua, Si\'ivati! thcsanrn pr:ic»lit:v l;inln.

MA AS TRICII T, l\'A11LIISVKH I\'ll \'A |( l 18 8 8

APPROBATIO.

Imprimatur.

F. X. RUTTKN, Par. I).

Al) HOC DKI.KOATLTH.

ijrcti, rid Mo.imn, in frs/o Sett Sei vatil. /HS.S,

y i n xj i g u

Do vcrcoi-ing van tlo Ovorblijfselou der Hoiligou is zoo oud ills de Kerk zolvo; „Dn goloovigcuquot;, /00 leert het Concilie van Tronic, „moeten do liehamen der Martelaren cn dor andere Heiligen, die mot J. C. leven vereeron, daar deze lichamen de levende ledo-maton van J. C. en de tempel dos H. Geestes geweest zijn, daar zij oonsdaags door Hora tot liet eeuwig leven opgewekt en met glorie l ekleed znllon woraon, on God door dezelve aan de menschon vele weldaden bewijst. Zij derhalve, die beweren dat men aan do Relieken der Heiligen geene vercering verschuldigd is, of dat dezelve en andere gewijde gedenkstukken door do geloovlgen nutteloos geëerd worden, en dat men te vergeefs do aan de Heiligen gewijde plaatsen bezoekt om hun bijstand te verwerven, inoeten volstrekt veroordeeld worden, gelijk de Kerk hen reeds vroeger heeft veroordeeld en ook nu veroordeelt.quot;

Do leering omvat dus niet alleen de Overblijfselen der Heiligen, maar ook de bedevaarten naar dezelve, en is duidelijk op de H. Schrift gegrond. Om niet te gewagen vim het Oude Testament, lezen wij in het Nieuwe bij den H. IMatthaeus IX, 20, dat eene vrouw, die twaalf\' jaren lang aan een bloedvloeiing geleden had, den Zaligmaker volgde en den zoom Zijns k leeds aanraakte, want, zeide zij bij zich zelve: ..Tndien ik slechts zijn kleed mag arnraken, zal ik gezond worden.quot; Kn wat deed Jesus\'( lierispte Hij die vrouw, alsof zij zich aan bijgeloof had plichtig gemaakt ? Integendeel, Hij prijst haar geloof on schrijft haar plotselijke genezing toe aan het geloof, waarmede zij zijn kleed had aangeraakt. „Betrouw dochter,quot; zoo sprak Hij, „uw geloof heeft n gezond gemaakt.quot; In do Handelingen der Apostelen, XIX, 12, wordt verhaald dat do /.weel-doeken en gordels van den H. Paulns op kranken gelogd werden. En met welk gevolg? De H. Schrift zelve meldt het ons: „De ziekten weken en do booze geesten gingen van hen uit.quot; Wat was het kleed dos Heeren, wat waren do doeken van Paulus anders dan Kelieken in den katholieken zin van dit woord ?

Deze feiten bewijzen ten overvloede, voor al wie niet vrijwillig blind is, dat het niet alleen eene vrome maar ook eene heilzame oefening is, do Overblijfsels der Heiligen te voreeren. Kn wat ook is meer gegrond op de heiligste gevoelens cn behoeften van het menschenhart ? Waarom toch dragen wij zorg dat het ontzielde lichaam van vader of moeder met eere ten grave gedragen wordt? Waarom hechten wij ons nog na vele jaren aan den koudon grafheuvel, waaronder hun gebeente rust ? O ! het is omdat die lichamen overblijfsels z^;;n van hen, mot wie wij door zoovele en zoo dierbare banden vereeni gd waren ! W aarom hechten wij waarde aan het aandenken, zelfs aan de handteekeningen van beroemde mannen? Het is omdat wij eene natuurlijke bewondering gevoelen voor hen die hetzij door hun vernuft het veld dor wetenschap uitgebreid, hetzij door hunne heldendaden het vaderland gered hebben, Welnn, indien wij op die wijze en terecht do

giivuii iler imhiiii\' huhiigen, zouilen wij dun onvorscliillig mogen blijven jegoiiH do Ovor-hlijt\'solen van die Miu-telaron, Belijders en Maagdon, die „God in hun lichaam verheerlijkt (1 Cok. VI, 22) on ten allen tijde het slerven van Jesna in hun vleesch gedragen hebben (2 Con. IV, 10/\'? Zouden wij geone eer en hulde verschuldigd zijn aan de zalige asoh van onze vaderen in hot geloof, van lion die de volkeren onderwezen hebben in de ware wijsheid (Kcc ij. XLIV, 4) en die, ofschoon overleden, ook nog tot ons spreken (Hebu. XI, 4) door do voorbeelden hunner heiligheid? En zien wij bij onz( tegenstanders niet dezelfde handelwijze ten opzichte van diegenen, die zij als groote mannen beschouwen? Bewaren do godloochenaars niet do overblijfselen van Voltaire, de protestanten niet die van Lntherr Kn zouden wij dan die overblijfselen niet mogen of liever niet moeten vereeren, waardoor God zoo menigmaal wonderen gewrocht heeft ? Het zal dan ook niemand bevreemden, dut reeds de Christenen der 1ste en der 2de eeuw de Relieken alseen onwaardoerbaren schat beschouwden. Van den II. Martelaar Polycarpus (f 16\'!) lezen wij in don brief dor kerk van Smyrna over zijn marteldood : Wij hebben zijne gebeenten, welke ons kostbaarder dan edelgesteenten en aangenamer dan goud waren, verzameld, on op eene geëigende plaats neergelegd. Daar zullen wij, zoo God bot toelaat, vergaderen en in jubel en vreugde don verjaardag van zijn sterven vieren, zoowel ter herinnering aan hen, die reeds den strijd volbracht bobben, als ter opbeuring en versterking van bon, die nog strijden moeten.quot;

Ten slotte zij hier nog vermeld dat Z. 11, Paus Pius IX, bij Rescript van « Juni 1*7 1, ton eeuwigen dage aan allo geloovigen die, gebiecht en gecommuniceerd hebbende, gedurende de zevenjarige vertooning dor Relieken van af!) tot 2.\'! Juli de St. Servaaskerk bezoeken en bier volgens intentie van /. II. bidden, con vollen aflaat, aan do zielen in hot viigovunr toepasselijk, verleend heeft.

.Fig. I. ÜOUÖTBEELD VAN ÜKN H, SERVATIUS, van verguld koper. Hoogte 0,055 m, ; breedte 0,51 m. — ^vVde en XVide eeuw.

Fijr. F Dit l)f^,f\'](l beval het hoofd van den IF Servatins, Bisschop en I \'ati\'oon van Maastricht, en In een gcschcnk van Hendrik, hertog van HcifM\'cn, die hier op \'wonderda^c wij/c genezen \\V(M\'d ; dc. mijter en het ondi\'i\'slc gedeelte, welke in het hele^\' van Fquot;)?!\') waren verloren gegaan, werden op koslen van prins i\'arma vernieuwd. Onder den mijter, die met schroeven Op het hoofd hevesli^d is, hevindt zich een insgdijks Ixivestigd zilveren vi\'iguld kapje, in welks midden eene opciiiiifj is, in den vorm eener kniin, waardoor men den schedel zien kan. (ledeellen diM\' kakeheenen van den II. Servalins weiden, voor eeuwen, aan de S\'. Fii\'terskerk le Homo en ;ian de Hoomsche keizers, Hendrik III en Karei 1\\, geschonken.

Fig. II. DE NOODKIST: VOORGEVEL. Hoogte 0.71 m. ; breedte 0.49 m. - Xlklo eouw

Fig. II en lil. De nnodkisI v;iii verduld koper, aldus ^clieelen wijl /[] in lijden van al-geineeiien n o o d Ie]-vereerin^\' werd llitL^■l^,-steld, bevat, heliahe igt;(\'ii g\'cdoidtc der gebeenten er. ascli van den II. Servatius 11, overblijfselen van zijne kleederen en bijna al de gebeenten van den

II. Martinns, bisscboji van \'rongen\'ii. De laat-s|c pleeblige opening der Noodkist bad op den⁽.) Nov. 1 SC);} plaats, onder voorzillerscbap van /.. I). 11. den His-scliop van Roerniond. v )p den voorgevid (l-\'ig. 11) is do II. Servatius in zijne verbeerlijking voorgesteld, de banden opbedi\'iid, hel zij om de stad, welke]\' Patroon liij is,Ie zegenen, betzij om vóórhaar te bidden Een engel, reebis, houdt den bisscbops-stal\' vasl ; een andere, links, biedt, den Heilige liet lioek des levens aan, met de woorden : Bekleed n niet onstei\'-lelijkheid. ()p den achtergevel zetelt de Ilei-land, komende om de wereld to oordeelen, lt;

ieder naar verdiensb Ie velgelden. Pangs di beide zijgevels \'big

III.) zitten de li Apos telen, die mei Christin ten oordeel komen, terwi, daars. de verdiende vergi

(!) I\',riie loodcn kist, uii het Vloeide, h v.m df-n II. Servatius, welke uo^; in (\\r7r. kei

8

Fig. IV. BISSCHOPSSTAF VAN DEN H. SERVATIUS.

Lengte 1,745 m. IVdo oeuw.

1\'i^. IV on \\\'. De stfil\' is hct zin-ncbceld van hct geztip, en was, van al\' do oorslo oonweii dor Kork, bij do Hiss(dioj)])oii in ^olii\'iiik. Zoll\'s vindon vaj in het loven van den 11. Cosa-riiis iiissohop van Arlos (f 54^), dat, ondoi\' do gooslclijkon dio don hissolioii vor^ozoldon, or oen was, notaris genoemd, wiens otlicie het was don stal\' des hisscliops te dragon, In do Sste eeuw werden de bisschopsstaven reeds zoo algemeen van kostbare metalen vervaardigd, dat doll. 1 ïurehardiis, bisschop van Wurtzhnrg, hijzonder gojirezcMi wordt, wijl hij nog een houten stal\' bezigde. Volgens do overlevering werd deze stal\', welke van riet is met ivoivn krul en knop, door oen engel van het altaar dor II. Maagd genomen on den II. Ser-vatius in bandon gesteld, toen hij, na den dood van den li. Valontimis, tot bissehop der Tongoren \\\\ (\'rd aangesteld. Hij de verliorting van don II. Servatiiis in het jaar 7\'2f) door den don H. Iliihertns, laatston Bisschop van Maastriohl, word de stal\' tor rechterzijde van don Heilige liggend gevonden. De versieringen van verguld zilvei dagtoekcnon uit hol liogiu der iade eenw,

\\\\ ij laten hier het opschrill l ig. \\ ) volgen, dat op den vorgnidon rand ondei\' den knop te lezen staat :

Fig. VI. Sinds de eerste eeuw waren er altaren van steen, en deze moesten, volgons Apostolisch voorscliril\'l, mot hel heilige chrisma gezalfd worden; van at\'do ;5do eeuw bestaat hel gebod Relieken der Martelaren erin neer te leggen, en reeds in de Ido eeuw worden altaren aangelrot-Icn van goud mot odelgesteenton versierd, want nii\'ts was ie kostbaar om don Heilige der Moiligen te dragon. Draagbare ol\' rois-altaron waren, in de eorstc dagen der Kerk, noodzakelijk voor do [irieslers, die aan do ongeloovigen hel Hvangelie gingen verkondigen. Ten einde gemakkelijk

vervoerd te kunnen worden, waren zij lidd en klein in omvang. Do ;ilUiarsleen (een groene slan^csteen) van den II. Sei\'vatins rust in liout, omgeven van ^\'o^raveerd zilver, welks randen met verjiiildo wijn^aaid-bladeren, uit de 1 ^de eeuw schijnen te dagieckenen.

Fig. VI. DRAAGALTAAR VAN DEN II. SERVATHJS l.ciigie 0,19 ui.; breedte, U.15 m ; hoogte 0 00 ui. I Vde eeuw.

Fig. VII. Ih\'l zoogenaamde /i\'gid van d\'Mi 11. Sei vatius, van oudtijds aan hi\'! altaar bevestigd, is eigenlijk een lensvormige hloedsteen, van een zilveren ring omgeven, en voorstellende, van den eenen kant een zeven-hootdigen draak, van den anderen kant oen horslheeld, vveliiehl van den 11. Apostel .loannes, die de rechterhand ophell en in de linker eiMi kruis draagt ; heide lignreii zijn omgeven vim een, tol dusverre onopgebelderd, (lt; riekseh opse hrift, welks lel Iers de ;;de ol\' ide eeuw ken.....rken. \\\'oI-

10

iigt; somiiii^c ^clccrdi\'ii Ilooft ilozo sli^\'n (vu ^noslisciioii oorsjiron^, »;ri zou • lus aan hol all nar prijkiMi als /(wetockcn over cone kcllcrij, wolko de rnniisclilifid van Jcsns Clirislus en zijn kinisoH\'cr loocliciulc,\'on door den II. Sci\'v.\'dius krachthrslivdcn word. Amioron, vooral op hol (iri(dlt;sch opschrirt on op do liouiir van don lloilin-o sloniiond, zion in dozc voorsl.d• uil: de /o^icjiiaal vorhoold, ^\'olko .losns (Ihi\'islus, ol\'di\'iiotrouve (HirishMi, lt;»i) don Jonasten da^ ovor don holsclion draak, dio in do Oponljariiio van •j\'¹quot;! Ik .loannos inooi\'iii;ilon ^oiiooind wordt, zal holuilon. \\ oor dozo clirislo-lijko hotcokonis sohijnl ook do viscli to ploiton, \\velllt;o achlor oon dor kopiKMi van den draak zichthaar is en ])ij do oorstc chrislonon als het/innoljoold van .losns (Mirislns ^uid.

l ig. VIII. ZIJl)Ei\\ STOF,

f:evon Ion in hel reigalt iar van don II Servalins, XHIdc pen v,

\' \'\'\' ■ I zi.jdoii slol lie Vond zich tot dusverre! onder hel hoi 11 \\^-;in

SI. Sci vaas roisaltaar, waar-chijulijk lor hcsclmlling dor Roliokon, widko or oiidlijds, volgons hol hokendo vooischrift aanwezig waron. ])czc slof da^lci\'kont ton niinslo uil (!-■ l:!do oouw on schijnt uit Sicilic hcrkonisti^. I \'oh.\'d vc do vi\'i\'sicrin^on, nan hel planlcnrijk onlloond, slcll zij lid liovonstc ^cdccllc van een hoold, waarschijnlijk van een locnw, voor. Sinds de Jjovcn ■\' ^f)nd(^,r I\' i^, \\ I. vernielde horslcllin.v, is deze iiiorkAvaardific slof üv-voo^d hij de vole oude in dez.gt; kerk hew;iarde stoden, waaroiid(M\'xilt;di min-oen stuk hovincli. d.-il hij het hier wrlieelde schijul Ie hehooren.

Fig. IX. Dezo kelk jiccrUiicl mccr den voim, dim liij had ten tijde van den II. Soi\'valius. Kvimi ;ils do drinkbekor, widki¹ hicraclili\'i \\(gt;Il!I dil. I.gt;\', werd hij. na;ir alle waarschijnlijkheid, in do v(gt;i\'\\v(icstiiig def tijih\'ii of gur-lo^Mi, in\'schadi-\'d of gebroken, en nil d(.« oorspmiikclijk.\' slof viTtn.Miwd, zoodat hij sinds no^ altijd als do kolk, door don II. Scrvalins bij hotMis-oll\'cr «jobmkt, is vorooi\'d «-•..wonlon. Dcfgolijkc vcnvissclin^\'i^van vorm hadden oudtijds iiumm\' plaids, /oilcler iels aan de waarde dor Koliek te ver-mindereii, zooals omler aiuh\'rcn hol t;e\\al is mol etMi \\aii de ki nisii.i^els des lleoron, dien de moeder van keizer Oonstaiilinns den (Iroole. do II. Helena, voor hot keizerlijk paard in een gebit deed veranderen, dat nog iminor undor den naam van den heiligen Naglt;d, te (,aipenlias in Frankrijk de hoogste vereering geniet. Hohalvo dezen kelk bezat de Seliatkciiner voorheen nog oen kelk van den II, SerNalius. Deze \\n.lt;s \\lt;in kristal, met gouden voet, rand en handvalsels. en verdweon tijdens den inval der Fransclien in IT\'.\'T.

1

1\'V. \\. Hi\'i\'tls in (i., ................. (Ii\'()(^\'oji do I\'ripstors ])ij het II. Mis-

oll\'cr uil ccibird hijzondciv ^ow.-kIimi, wclkczirli v;iii de ^cwonc klccdcrcii door kosllKKiHicid ondci\'sclieiddcii. I!ij do vprlirinnu\' van den II. Scrvalins, in vond men/ijn liclinam, vol.uvns (iiirj opjiniik, nog hcklood niet lict

l)isslt;^,lio])i)(\'liJk gewaad, dal sinds, mol zijno gohocntcn, in de Noodkist ho-waard hlcfl\'. Toen dczc in 1^6:5 was geopend, WiM\'d cmmi godoclto van hetzelve a (\'genomen en in erne hijzondere Helicken-kast bewaard. Deli^uren e.Mi lieidenseh oiler*, dii\' hetzelve versieivn, geven duidelijk den tijd van zijn ontstaan te kennen: in de vierde eenw toc.li had lid Clirislendoin imu geen algemeenen invloed oj) de kluist, en toen deze, na de invallen der del l)arl)aren, lierleelde, was zij hepaald eliristelijk. Ol\'selioon onze M^nnr de zijden slol\'als\'on^escdionden \\ norsle|| _T js zij door hel lan^e tijdsverloop, op vele plaalsen Itesehadigd,

] 3

Fig, XI, SLEUTEL VAN DEN II- SERVATIUS,

Lcngto 0,2!) m. IVdo eeuw.

\\i. Do (liciic (.\'ci\'hiod, die mrii van (leu lii\'iiimio al\' de ovorblijfsclcu van den I\'rins dei\' Apostelen toedroeg, was oorzaak dat van /ijn heiliglieliaaiii, in de eerste eeuwen, niets werd aCgenoiiien; om eehter aan den aan-dijing\' der goloovigcüi te voldoen, schonken de i\'ansen soms aan Bisschoppen ut\' andere hoojf geplaats te pei\'sonen, zijden doeken welke op het graf des II. retras gerust hadden, of wel vijlsel ol stukjes van de ketenen, waarmede hij was geboeid geweest. Dat vijlsel ol die stukjes werden gesloten in een ring, welke de schakels van de kelonen nabootste, _(lf ook in een kruis ol\' sleutel, heide ziime-lieelden van den marteldood en van het oppergezag des II- Petrus; kruisen sleutel werden ;iaii den hals gedragm. (ll\'schoon df¹ geselde deiiis meerdere sleutels, gewoonlijk Sleutels van St.-I\'ieter gelieeten, vermeldt, zijn er thans nog sh\'chls twee bekend, die namelijk, welke de II. Petrus aan den II. Servatius en nan den II. Iluhertus schonk. Onze eerste Hisschop ontving dezen Sleutel, die thans zijn naam draagt, toen hij, omtrent bet jaar :M), naar de graven der Apostelen was getogen, om den ondergang van zijn volk al te weren. Bij de verhelling, in T^C), werd de Sleutel aan de linkerzijde van zijn heilig lichaam gevonden, en was, zooals onze oude dichter, Ileyii-rijck van Veldeken, zingt, van oudsher hel voorwerp eener bijzondere vereering:

»Ilij Inch voelc sconc

l)ic do ls gbcbcnedicde:

Tc zijnrc rcchtcr sijdcn

I.ach der Husscop staff\',

Kn anc dander sijdc, dat hoein ;;

Sintc 1\'ctcr, locn hij lc Konum wa .

Den sloctcl, dien hij i; ill Siiilo Scivacs,

\\*an hiemelschen ghewerke,

1 gt;ie noch is in sijnre kerken.

lgt;es is gheeert alle dit lanl.

XII. PKMrR IMSSTUIv VAN DEN H. .SE [i V M¹1 US. Lciiglo 1,11 in,: breedte van hot handvutsol 0,11 m. I Vdc eeuw

15

\'V. XIII. 1)1!INKREKEIL VAN DEN II. SEIIVATIUS.

o

l)oor?no(le (1,1 m.; diopt.o 0,06 m. IVilc eeuw.

1G

nici-kwaardige kruis soms als hol kruis van den II. Srrvuliiis w ordl aaii jcdiiid. Kruisen als liel on-di\'rlias\'ige werden xoirlieen onder qeiH\' kroon boven In\'I allaar geliangen, om den volke leverkondigen dal (ihrisliigt; heerscht en dal in hot kruis alleen heil en roeiu te \\ inden zijn.

I ig. \\ \\ I. De stoel van dil |iraclili^e kruis, mei koporen verunhl invalsel, is in IST;\', liernieuwd.

17

Pig. XVII. STEENEN GRAFTOMBE, a. VOORZIJDE.

Lengte 1,56 m. ; hoogte 1,32 m.; breedte 1,09 m. iVde eeuw.

Fig. XVII en XVIII. Dezo zware graftombe, thans wederom gelijk m vroegere eenwen , achter liet altaar dor krocht van St.-Ser-vaas geplaatsl, diende, naar allen scliijn, oorspronkelijk als lamiliegraf, waarin de lieidcnsche Romeinen de aseh hiin-ner dooden howaai den. Volgens de o ver levering legde de II Servatius, hij zijne komst van Tongeren naar Maastrichl , daarin het lichaam van zijn voorganger, den H. Mai\'tinus, Bisschop van \'rongeren, dat later hij het gebeente van onzen Hescliennlioi lige zelven in de Noodkist werd hij gezet. Toen hij de kerkwijding van Sl .-Servaas in 103\'.) de lichamen dei Illl. Moniil]»hiis en (iondidphns, I!ilt;-schoppen van Maastricht, verheven waren, werden zij den iOAngnsIns in deze kist neergelegd hij deliehainen der Illl. Valenlinns en (Jandidiis, heze vier heilige lichamen hieven er in nisten tot 1797, in welk jaar de kerk door de Franschen werd ontheiligd, en he-vinden zich thans in eene pi\'achli^e vei\'gulde honten kisl, terwijl in de oude stoenen kist, van ieder der vier heilige 1 hsschojipen, kleinere Uelie-ken zijn neeigclegd. Dc\'higuren der His;s(\'hoppeii. die de xoorzijde sieren, dagleekeiieii van hel jaar 1 loen de lomhe pleeiili^;onderzochl werd.

Fig, XIX. RELIEKEN-TAFEL DER, II. CATHARINE, van verguld koper.

Hoogte en breedte 0,;};5 a\\. XIII—XlVde eeuw.

1 1^1, XI \\ . lt;)n(l(\'i\' (|(; vier I i\'.\'ilicii, hczi jd(^,ii lii\'l lauldcnki\'uis, Ix\'viiKlcn /icli even /oovi\'lc ^lazrn llcsclijcs, ^cmiM met woiidcM\'lijkc olio uit de ovcrhlijl-^S(\'I\'Mi dor II. Miijifid en Mnrtclfircs (lalliariua gevloeid. In hol, luidden is een sink van hot II. Kruis; (laarhoven oen sink van de kolom, waaraan de /ali^makiT, hij de ^\'ccsrlii)^;\', ^(\'hoiidon was; hcncdcn hel kruis horuslon 1 {choken van den heiüe-oii \\|)()s|e| Mathias. Doze talel, welke in den \'quot;quot;P MJdon veel had gojoden, is in IS?:! horsleld. Ton opziohto van hol lasterlijke hcweron van Calvijn, als zonde hot gota] dor Itesfaande Ihdioken \\nn hot II. Ivrnls zoo groot zijn, dat zij, hij (dkandoi\'govoogd, (:fii kruis zonden iiilmakon, wol honderd maal ^rooier dan dal, waaraan do/aliu makor e-eslorvon is, zij hier nil hel work van M. Uohanll do Menr\\ , Mi\'inoire snr les i n struin o n I s de la Passion), oiigeincikl, dat al de Ihans hekonde l{(diokon nog niet hol lOslo i^edoelte voi\'incu van (h\' ^rootle, welke men aan hol Kruis dos llooron moot toosolii\'ijvon.

Fig. XX. PATRTARCIIAAL KRUIS van verguld zilver, oogle (),(\'! in.; duorsnede van den voet quot;,11 m. XVde eeuw.

20

Ki^. XXI. i»if kosHiaic kruis (zic 1)1. 15), in 1400 door den Maastricht-sclicn ^oiidsmid. mccslci\' lllric, vervaardigd, Itcvat :{5 hij elkander go-voc^de slnkkcn van hel heilig kruishout dos lleeren. liet werd van oudsher op den Goedenvrijdag en op de leestdagon van Kruisvinding (3 Mei) en Kruisverhening (14 Sejit.) ter vereering uitgezet, en is in 1S7;5 hersteld geworden.

Fig. XXI. RELIEKENTAFEL VAN HET 11. K1UJ1S, in steen. Ildogtc 0.34 m j bj\'cedtc 0,10 m. j dikte 0,03 m. XHide eeuw.

j-\'ig. Wil. Deze Helii\'ki\'nlal\'i\'l, van acidi\'irn nid koslharc ondi\'zijde J)rldeed, ]gt;evat, evenals nog twee andere van denzellden vorm, gedeelten van hot JI. Kruis.

\'21

Fig. XXII. Ook de/e talbl bevat, ovenals lt;lr drie vorige, onder bergkristal, kleine stukken van bet II. Kruis. Oorspronkelijk seliijnen deze vier tafels, welliebt ten tijde dei\' ki\'uistocbü\'ii , voordraagaltarengediend te hebben , en later tot het bewaren van Relieken te zijn gebezigd.

Al de vernielde Helie-kontalels zijn nog voorzien van stevige zijden koorden, waarmede zij bij de Froeessiën om den hals gedragen werden.

Fig. XXltl. lu dil keurige kistje rusten drie stukken van den linnen doek,waarin het I,ilt;diaain onzes 1 leeren Jesus (Ihris-tus in het graf is neergelegd. Deze stukken zijn (1,0^ in. breed en hebben gezamenlijk eene leng-te van 0,12 m. Op hel linnen zijn nog duid(dijk rood- m imrperaelitige vlekken zichtbaar, welliebt mi\'rkteekeneii van het allerheilig-sti\' lihx\'d of van de kostbare reukwerken, waarmede Joseph van Arima-Ihea en Nieodeiniis hel kieliaain des lleeren in dt\'iigraf-doek quot;cwikkcld

22

I

Iquot;\'l\'lquot;\'II■ Ho slof \\v;i;ii\'(»|) dc Rolick Im\'VcsIJ^i j_Si i_s slik werk vci\'sinrd

• mi -.\'(«li 111¹1 voI^imkI vi\'i\'s uil ||,.|

oriicic vim den /ilicrlKMli^slcii rVral\'

dock t\'¹ lozca :

• Hot mciU der wreede doodstraf btnat Gedrukl in \'t heilig doodgewiiad.quot;

I)(\' (jcrliiodwaardi^» I leda licitierkl,

* I\'ll gt; I\'¹\'\'\' liiTiiiucrin^ ;iaii \'s llcci\'on \' \'rraldock, liet 11, .Misolli\'i\' nicl op /ij-ih\'ii ol ^(gt;kl(\'iir(lo sloirm, maar op wi j limii\'ii wordt opgedragen. Het kistje /i\'ll, dal iii Is lt; ;gt; is licrslcld go word en is vervaardigd nit eiken lionl, van Itimicn en van hiiiten verzilverd, en liedekl met oiicngcworkte vorsierin-J-^en van verguld tin. I lot viertal dieren dal zidi regvlnialig behaalt, bestaat nil een dubbelen adebinr, een hert, een leeuw en eon grill\'oeii.

I\'ig. \\XI\\ geeft, in natiiiirlijke .-rootte, een derligiireii weder, welke liet kistje van den (Irafdoek des I lee-ren versieren.

Fig. XXy. BUS VAN VERÜULI) KOl\'Kli met gcënitiilleenle vcr.sieringoi!. — a. Voiirkant, Hoogte 0,15 m. ; breedte 0,11 m.; dicple O.Oè m.

XI 1de eeuw.

I\'ig.XX \\-XX\\\'I. llelieken van bet (iral\' des Herren weiden fluor on/e N\'rome voorouders ill de hoogsle eeic gdlOllden : \'lal (iral toeb was de wieg, waaroil voor ons het leven nntsproleii is. ISovcnstaaiide bus beval nieei\'dere slukjes steen van bot beili^ (iral\'.

Mk.

23

24

laros (t omtrent het jaar 54, den 18 Januari) on van de H. Walburffis Maagd (y 25 Februari 778). Uit het graf dom- laatste, te Eichstatt, vlooi! nog steeds cono wonderbare olie.

Fig. XXIX. MONSTRANS VAN VERGULD ZILVER.

I loogte 0,50 m.; breedte dea voets 0,21 m. XlVtle eeuw.

Fig. XXIX. Relieken van liet hoofdhaar der Heiligen worden roods in de eerste eeuwen dei Kerk met eerbied bewaard, evenals zulks heden nog het geval is met haren van personen, wclkr ons dierl)aar geweest zijn. Geen wondei\' derhalve, dat do haren der II, Maagd Maria, welke, volgens Joodsch gebruik, na baron dood waren afgesneden geworden, mot de grootste zorg bewaard bleven. Do II Grego rius, bisschop van Tours (-j-17 Nov. 51)5) verhaalt van zich zei ven dat bij haren der II. Maagd in een gouden kruis besloten, op de borst droeg Deze monstrans bevat , in het onderste kristal , ^v;|u lid haar der allerzaligste Maagd, en in het bovenste, van hei haar van don II. Joannes k\\ angelist, don leorliny dien Jesijs 1

25

Fig. XXXI. ZILVEREN BORSTBEELD V. DEN 11. JOANNES DE DOOPEK. Hoogte 0,1 ITi m.; breedte van den voet 0,115 ju. — XLVde eeuw.

Iloogto 0,078 ni. ; breedte 0,05(5 m —XVideoeuw

l\'ig. XXXII. i)il lijn bewerkte tal\'el Ije, de kruisiging des Heeren voorslel lend, werd vrnooei\' in het koor aan de geeslelijklicid Ie klissen loeg\'l\'eikl voor de H. (\'

L\'li

27

• -nl leder niet ver^\'iiltle

l^.r. XXXV. 1)\'\'/-« merkwaanti^H•\'ⁿ^ {quot;\\_atnnius, Abt (ï 1~

=? ti. a —)•

v iu Vciduynon.

28

Fig; XXXVIII. AK.VHI8C1I KISTJE VAN IVOOR. Lengte 0,^65 m.; breedte 0,20 m,; hoogte 0,15 m. Xlfldo eeuw.

my

n\'quot;quot; ^{IIet vai1 oe,uler}\'^-^\'Uen van den II. (Wm-gou lu\'t-

^uquot; ^{k 1,1 l}\'U^k kistjol).\'\\vaai\'lt;l woi.ll, werd don 2 Augustus l;!7i

irUMM^s\' ^0,1,11 ^V;|quot; (lo/ellVlc Martelareiisclian,\'

I Iquot; ⁽\'■ ^0 aan het Kapittel van St. Sc-rvaas, door dat van 11 Oon\'on kouhm -nschotdcon. Hot doksol is versierd met eon vis,■!, |_l(.( \' , ₁^,.^,:^,( . ^Van \'\'V J^oius on van de zegepraal van hen, wier gewijde oy.hlijlsehM. m h.d k.stje jjewaai\'d worden. De voorkant is voorzien vnii •: n ^eneini slot, waarop vier ki-ingen met arabische letters, en in de/er midden vier heweoghare naal- ,

d\'¹!!, weik(! de letters van een naar willekeur te vornim woord moeten aanwijzen.

[\'\'ig. XXXIX. ZILVK li\'KX JvK\'A V.

üoorsnedo 0,15 m.

XVIde couw.

1 i.— ■ XXXlX. De/e kram, van gedreven zilver niet veigiihle lignren, sl.\'lt den 11. Scrvaliiis voor, terwijl hij nvt zijn pd-^rimsstok cene l\'oiitein doetont-spriligi\'ii en ceil l\'.nuel liciii drinkhlt;\'kquot;i hrengt (zie hl. 1 I en 15).

29

■

H ■B

m

fefe

30

Fig. XLI1. IVUllEN 15US, mot vurguld zilveren beslag. 1 luogte (gt;,lt; 7 in.; doorsnede 0,0815 m. ; hoogte van het koopeitje 0,00 in. ; doorsnede van liet voetstuk O.OBi! in. X11de eeuw.

Fi^\'. XI,11. In nici\'kwjiariliii\'c litis iiK\'t verduld /ilvcrcii kocprllje, welke uorspfoiikoJijk hestenul \\\\;is oni liel Alli\'iiieili^sle Sacraiiioiil, le hewaien, lierust fell ^\'chceiite van den prooien Kerkleeraar den 11. Aiiihrosiiis (y | April :\'gt;07), hetwelk vroeger in den i\'ln^el (l\'\'i,Li. XXA II) hewaai\'d werd. Hot In\'sla^ is in 1 s?;! herslcld, de voel er hijiievoe^d, en het hiimensle met verduld koper hekleed. Vooral hot verduld /ilveren koepeliji\', op Iwaidt\' heerlijk howerkte rondho^\'on rustend, dat iiot hnsje In¹-kroont, ^eol\'t aan hetzelve eon uiterst sierlijk aanzien.

Fig. XL Hf. IVOREN KISL\'J .MKT /d LVEIlEN BESLAG. Lengte 0,175 m. ; breedte 0,08 tn.; hoogte 0,007 m. —- XlVde eeuw,

1\'i^. XI ,11!. I )il l\'raaie idsljt\' he val I gt;(dieilt;on \\ an den II 1 iernardus, A hl, en Korkli\'oraar r An^. 115:5) en (ierlach. Kluizenaar (f 5 .tan. 1170). op liet deksel prijkt eon lelievoi iiii^ kruis, welks uiteinde tot slot dient. ; een nioitailloii mot zeshladige roos, te luidden van twee kleine iiiodaillons mei leliën, siert den voorkant; op den hodom is een jiroot medaillon heves-tijxd, waarop eon stor mot zes punten, welke in leliën eindigen.

31 lt;

Fig. XLIV. TAFEL VAN VERGULD KOPER.

Hoogle 0,31 m.; brecdto 0,32 in.

XII Ido en XVIde eeuw.

XI ;1 V. In doze litli\'l, welke van drie zijden incl con praclilig in¹-wcrkton ilt;iini oingcvon is, worden Roliokcn van dc illl. (iermanns, His-

9 s

(t

Mi\'i 57()) on Aldi\'^\'onda, Maagd, (v:}().fanuari ()S5) Itowaan!.

iji\'l oiiongowerkl go-vclvoriiii,u; kasljo, dal do Uclif\'kcii beval, on in do XVIdo (Hiiiw aan do laf\'id word toogovoogd, is door oen eirkol vormig, mel den slijl der tafol slrookend kastje vervangfMi.

Fig, XLV. BUS VAN VERGULD HOUT,

met verguld kojiereii beslag. Hoogle 0,12 ni.; doorsnede 0,13 m.

XlVdc t cuw.

Mg. XLV. Deze Jms, welke in liersleld

is, beval Helieken van de li. Kupheinia Maagd en Ma lie! a ros (y Ki Si.\'pl. : io;!) De lilauwe zijde niet gouden leen wen, waarmede de luis van oudsher inwendig bekleed is, is van Spaansebon

32

Fig. XLIV. BORSTBEELD van gedreven zilver Hoogte 0,095 in.; breedte van den voet 0,000 in. XlVdi! eeuw.

Kin.. XI,VI. in dit horst-hocldjo l)Oviii(U zich con tand mol no^f nndoro Uoliokon van don II Livimis, Hissoiiop on Martelaar (r 1^ rs\'ovomliorijr)?)

Dit boeld.jo en hot ondor Fiji\'. XXX vor-nioldo zijn g(^j-sclionken van Alitcn van Ton-u\'o

Fiu. XI,Vil. hil kistjo, waarvan liet zilveron slot zoor lijn heworkl lieval Kolieken van do Uil. Swilhortus (y I Maail 71;}), Lnd^orus (i Maart siK\'), on Soverinns 2:5 Oelohej¹ dLi).

33

Fig. XLV111 —XLIX. Fit do jiK-ht-toonofdeii, waarvan Fig. XLIX lt;^loii o-cdoollc in iiatiiui\'lijko groolic voorstelt, («vcnals uitliet ouil-Fransrlu¹ opschrin (Imo\'. i,) op do zit veren banden van dezen horen gegraveerd, lilijkt dal hij oor-sproiik(dijk voor de jaclit gediend hoct\'t. Thans heval hij oene ril) en oen tand mot nog andere lleliokon van eoix* (iozellin der 11. I rsula. {\'{ ^1 ()eto])(^,r 151). Hol aantal dergenen, dio niet de 11. Ursula den marteldood geleden liehheu en, wegens de ^roote meerderheid, Maagden genoemd worden, o|-sclioon ook gedoovigen van andere standen zieh er oinler hevonden, wordt in ronde oijl\'ers gebracht op ell\' diiizend. I)il groote getal, dal ovi\'rigens op /ieli zeil\' niets onwaarscliijnlijks heofl; henisl O]» de oudste en zekerste g(^,s(diiedkini diue bcselnMilen, wiereehlheid niel kan leid worden.

Fin p. Deze spreuken beteekeiien

Is iccjll «Idt edel jd^cr hect,

Wie \'i vlu^\'^o her! Ie trcffVrn wee\'

hom \'Itvc Ij oren nut.

Wiei)^ pijlen (!lt;• ever steeds ontvliedt.

:34

Fig. L. TWEK S PR KIJKEN op Fig. XLVIII.

HaEEEBBBMni

Ti L, ei m o

rmLneooiT m a hcco r? ae PO R

epoRpRflnoRGL in es me L€R

Fig. LI. 15 RUI NE HOORN MET VERdULD BKSLAd. Lengte 0,78 ra.; grootste doorsnede 0,14 tn. - XVdo eeuw.

K

\\ ?

llt;quot;in. |,i. !)(gt;/(! o\'i\'ootc hoorn, van ecu huH\'olos arkonisti^, (lionde fuui-v.\'iiikclijk, volgens een /(mt oud i^ohriiik on nnnr luid van hot diiaro] L\'i\'i.\'i :i vcci\'il ui id -1 )iii I sci i (gt;|is(-liiirt 1), lot drinkliooi\'ii on l)Ovat, I hans moor-dci\'c \'hoonIon van Martdaivn nil hol Tlichaan^olio lo^ioon (r 22 Sopt ^sCii. ||(gt;t hoslag word in 187;! Iiorstold

n igt;., _|W.h„ft fui\'it: Drc tranfi itrr in bfiiip f;nriif ist, brn t^fsfinir mis -i».- .imnk .......

Va lioorn ions.¹

gt;)\'0

Fig. LI I. iVI ON ST I J, A N S VAN

VERUULD ZiLVER. I lougtc U,.^!i 1 m. ; breedte vua den voet, 0,128 m. XlVde eeuw.

I\'¹ ifj;\'. Ml. Dezoinoiislrans, in IS7:i liersleld, l)oval In¹!, sink oonor rib on andoro Ilelii\'kon van do horociiidc Maa^\'d on Mailolaros, do 11. Agues (f^l Jan. ,\'305), wior lol\', volgons do gotnigonis van don II 1 liöi\'onynins, door allo volken wordt ho zongen.

liet beeldje, dat dji don voet van don oilinder bevos ligd is en de Hoiligo voor-steil, houdt in do linkerhand oonige haren van de Martelares, on in do rechter oen stoontje dal van haar gral\' schijnt gonoinen te zijn

lüj de herstelling is de oilinder vnn ])orgkristal, die gebarsten was , door een andoren vervangon.

Fig. ld 11. In dozen aeld-h(jekig gesneden hoorn bo-vinden zioh Hidioktïii van don II. Iloniaolns, Ihsscdiop van Maaslricht li ■! Soptlt;\'iii-hor ()()Si on van den II. 1 lenriens, keizer (f 1 I .Inli 102 I). I)(\' handen welke ^orool\'d waren tijdens do I\'lansoho rovolulio, zijn in IST:\'. in voi\'guld zilver hor-

36

Fig. 1,1 V. In de/en hoi\'on, \\\\;i;irvaii hot nieL (liiidolijk hlijkl (l;it hij uil ivoor ))(^lslalt;\'it, /iju 1 vi\'iiekon van de Uil. Adi\'ianus (| I Maart iUKi) en \\quot;ilalis, Martelaren.

Deze Jicidc I Irlickcnlioii ■ ders, /oowel als de hij Fig, X I ,\\ 111 vcrnii\'ldc, lichhcn ond-lijds tol jaclithorciis gediend.

Dergolijke horens werden nieerendeels in het noorden van Frankrijk vervaardigd, ten tijde dal de valkenjaehl hij den hoogen adel in zwaiifj was. Evenals vele andere kostbare voorwerpen, welke oorspronkelijk eene ongewijde hestcMnniin^ liadlt;len, wenieii zij voor en na door limine he-/itiers aan kerken geschonken, en dan als 1\'eliokenhondeis heimttigd.

Relieken, berustend in houders of kassen, welke

niet zijn afgebeeld.

1 Van de windolon on van dc doornen Kroon van onzen 1 loer Jesna Christus,

in eene vergnldo koperen monstrans.

•gt; Van de kleedcren dor Allerheiligste Maagd Maria (15 Aug.), in een uit

ivoor gesneden kastje.

:gt; Van den mantel van den H. Joseph (li) Maart), in een zwarten hoorn met zilveren lieslag.

1 Eene ribhe van de H. Moeder Anna (2ii Juli), in eeuo vergulde zilveren monstrans.

.1 Van de li. Elisabeth (5 Nov.), de nicht van Maria, in een zwarten hoorn

inet verguld koperen beslag.

(1 Ue liehamen van de IIH. Valentius, Moimlplms, tiondulphus en Candidus,

Bissehoppen, in cenu prachtig vergulde houten kist.

7 Van het hoofd van den II. Martinus, Bisschop van Tongeren (y 21 Juni 2\'lt;b),

in een verguld houten borstbeeld.

s Van het hoofd van den II. Valentinus, Bisschop van Tongeren (\'f 7 Juni,

begin der 4de eeuw), in een verguld houten borstbeeld.

l\' Van het hoofd van den li. Monulphus, Bisschop van Maastricht (j Hgt; Juli

T)\'.)!»), in een vergald houten borstbeeld.

1quot; Van het hoofd van den II. Gondulphns, Bisschop van Maastricht (y KiJuli ()07), in een verguld houten borstbeeld.

I 1 Van het hoofd van den H. Amandus, Bisschop vau Maastricht (f (i Febr.

(1^4), in een verguld bouten borstbeeld.

12 Van het hoofd van den H. Candidas, Bisschop (f 7 Juni, einde der 4de

eeuw), in een verguld houten borstbeeld.

!■\' Ue dalmatica van den H. Monulphus, in eene ivoren kist.

II Een vinger van den H. Domitianus, Bisschop van Maastriciit (f 7 Mei iXlO),

in eene vergulde koperen monstrans.

!•gt; Van den H. Lanibertus, Bisscliop van Maastricht en Martelaar (f 17 Sept.

709), in eene vergulde en geëmailleerde monstrans.

l\'» Van dc HH. Petrus en Paulus, Apostelen, (f 2!) Juni \'17), en van den H. Stephanus, eersten Martelaar (f 26 Dcc. ^i.quot;)), in eene vergulde koperen monst rans.

17 Van den arm van den H. Bartholomeus (f 24 Aug. 71) en van den II. Andreas (f .\'50 Xigt;\\. (ii). Apostelen, in eene verguldo koperen monstrans. Van de II11. Simou en Judas Thaddeus (f 2S Oct. Isle eeuw) Apostelen, in eene vergulde koperen monsMans.

!\'•\' Van het bloed der IIII. Apostelen, in een verguld zilveren hartje.

20 Van het kinis van den II. Apoilel Andreas, en van den II. Acgidius, Abt,

(f I Aug. (ide cenw), in twee zilveren harten.

21 Van den II. An or, lielijilei (y 8 Oct. t\'de eeuw), in een houten kistje, met

verguld koperen beslag.

38

22 Van du H. Maria Alagilalona (i\' 22 Juli, l.stu eeuvv) in uen zwarten hoorn. De vourarin van ilun 11. Man rit ins Martelaar, in oun iiouten vei\'^ilver-(len uK-Mi.

2 1 Van dun arm van den H. Urbanus, i\'aus en Martelaar, (f 2b Mei in

een vergulden houten arm.

2» Van den arm van den II Bertuinus, Bisschop (f II Nov. 098), in een

vergulden houten urm.

-\'i Van den li. itemigiua, ISissehop, (f !•gt; Jan. 5\'j\'5), in een rond ivoren doosje. 27 Van de H. Philomena, Maagd en Martelares (f 10 Aug. .quot;ide eeuw), in

eeno vergulde monstrans.

l\'S Van den H. Petrus, Martelaar, (f 2Ü April I2r)2) un van nog andere Heiligen,

in cene koperen vergulde en geëmailleerde luis.

2\'.) Van de II Barbara, Maagd en Martelares (f 4 Dee 300), in oen gedreven

beeldje van verguld koper.

■\'i\') Van de H1L \'Toorgius (f \'i.\'J Apr. 303), Christophurus (j 25 Juli 3de eeuw),

en Mauritius, Martelaren, in eene vergulde koperon monstrans. 31 Van du HH Juliana, Maagd en Martelares (f Ui Febr 291)), Walburgis, Maagd, Margarita, Maigd en Mart, (f 20 Juli 275) un Petronilla, Maagd (f 31 Mei, 1ste eeuw), en Fulioitas, M. en M. (f 23 Nov. 10 1), in een ivoren kistje met zilveren beslag.

■i2 Van den II. Magnus, in een bruin hoorn mot verguld koperen beslag. 33 Van de HH. Eligius, Bisschop (f 1 Deo. I]\'gt;9) en Marculplius, Abt (f 1 Mui 55H) in eeno zilveren doos.

3 1 Van don H. Hyac.inthus, Belijder, (j- 10 Aug. 1257), in eene zilvoion doos. 3;\') Van den H. Medardus, Bisschop (r 8 J;ini 545) in een kastje van albast. .\'SO Van den II. Ignatius, Belijder (f 31 ,Juli 1550) in een verzilverd lioutun kistje. 37 Een vingerlid van den 11. Franeiscus Borgias, (y 10 Oct. 1572_-), in een

ivoren kistje met koperen beslag.

3s Van don 11. Liborius, Bisschop (f 23 Juli 390) en van den zaligen Petrus

(\'anisius (f 21 Deo. 1597), in oen venotiaan.soh doosje.

3!) Van don H. Garolus Borromeus, Bisschop (f 4 Nov. 1584), in ecu ivoren kist je. K\' Van den 11 Antonius van Padua, Belijder (f 13 Juni 1231), in een ivoren busje.

11 Van de II. Ainelberga, Weduwe (f 10 Juli 090), in een kasuarisei, met

verguld zilveren beslag.

12 Van de H. Isobnrgis, Maagd, van Jon 11. Mauritius en andere Heiligen,

in eene uitgesneden kokosnoot, met, zilveren iuvatsel.

■13 Van don H. Paul us van het. krnis. Belijder (y 28 April 1775), in een ivoren kistje.

II Van den H. Hencdictus, Abt (f 21 Mant 543), in eene vergulde engeëniail

leerde gcvolvormige kas,

\'5 Van de 1111. Agues, Lucia, Agatha on Victoria, Martel in een vergulde koperen montrans.

9\' Van de HH, Petrus en Marcellinus, MuiIol. in een vergulden koperen houder. 17 Van den II, Blasius in een veigalden kopej-en hfiuder.

4^ \\an ilon tl, Lambertus (f 17 Sept. 708) in eene verg. koperen monstrans, l\'t Van den II. Pancratius, in een ledoron doosje.

m

RELIEKEN, VOOR WELKE MEER PASSENDE HOUDERS Nö(; MOETEN VERVAARDIGD WORDEN.

1 Van de HU. Stoplianus (Istc oouw), en LaiircntinR, (f 10 Aug. 25HJ,

Martelaren.

2 Van don II. Tlicodardus, nisscli.!)) van Maastricht en Martelaur (f 10 Sept. (KIS). ;i Armbcen van den 11. Sebastianns, Martelaar (f \'AO .Ian. 2SS).

•I Van do II. Jac.obns, Stephanus, Martimis van Tours on Margarita. rgt; Manipel en brief van don II. Franciscus van Sales, llissciiop.

ij Prook van den H, Alplionsns, Bisschop on Kcrkleeraar (j- 1 Aug. r(^s7), 7 Van do IIII. Apollinaris, Bisachop on martelaar, Vinoontins, F(dix, Pcro^rinns en andore Martelaren.

ll\'.niMCIt IIK1 11 KT VU II SI l»l.\\ M II tT

1 Ken Icoperon a([uanianilo₎ in vorm van oen leeuw, XIIIde eeuw»;

2 Ren hoperon doopschotel, XVde eeuw.

GEBED DER KERK,

op kt feesl iep Mm

O (iod, die in de ovorhlijfseh\'ii uwer Heiligen wonderen uitwerkt, verineer der in ons liet geloof aan do verrijzenis, on ni.vak ons doelaehtig aan de onatertelijlco glorie, waarvan wij het onderpand in hunne asrh vereigt;ren. Door (quot;liristns, onzen lieer. Amen.

40

AANHANGSEL

In do Antiquitén sacrées conserves a Maestricht zijn op bl. 21 de plechtighodou vermeld, bij do zevenjarige vertooning der HIT, Relieken gebruikelijk. Nu de verschijning van gemeld werk is liet gelukt eenigo bosehoiden terug te koopen, welke voor ongeveer 20 jaren uit de Schatkamer verdwenen waren on meer bepaalde inlichtingen omtrent die plechtigheden in do löde eeuw verstrekken.

Op de galerij achter het koor werden dan getoond : Ie do Grafdook (nudarium) van S. Sorvaas, en zijn Bisschopsstaf; 2o oen rood of\' purperen kleed dat evenals het voorgaande bij hem in het graf had gelogen, en zijn Pelgrimsstok: 3o een kleed met prachtige figuren, dat bij do verheffing in 72G op zijn lichaam gelegd was, en zijn Kelk met pateen ; 4e het Hoofd van S. Servaas, zijn gouden kruis, on de arm van den H. Apostel Thomas.

Voor iedere vertooning riep de priester, die belast was de Relieken aan to kondigen: „Laat ons bidden den Almachtigen God, dat wij dit waardig heiligdom zoo mogen aanschouwen, dat daar Gods oer aan gelegen zij en onzer zielen heil.quot; Na de vierde aankondiging vestigde dezelfde priester do aandacht der pelgrims op de overige llcliekon, welke binnen de kerk to zien waren, herhaalde do woorden : „Laat ons biddenquot; enz., en voegdo daarbij tot besluit „want wy hyer versaeint syn om aflaat ende gonaedo te verwerven, soe laot ons bidden eerst voer den geestelycken Staet, voer onsen hoyligen Vader den Paus van Romen, voor syn Cardinalen, Busschoppen, sonderlinge voer onasen Eertsbusschop van Cueion ende voer onsson genedighen Heer Russchop vau Ludiek, ondo voer allo geostelycko persoenen waar sy woonachtich syn. Voert «oe suit ghij mij oeck helpen bidden voer don werentlycken Staet, voer onssen alder genedichste Heer den Roemschen Keyser, voor onssen genedighen Heer don Koninck van Romen, ende sunderlinghe voer onssen genedighen Heer Philips Hortogo van Oistenryck, Bnrgondien, Brabant, cto. Ende voort voor allen anderen Koninghon, Hertogen, ende graven, ende voer die Kerke van Sint Servaea, voer die goede stadt van Tricht, ende voer alle persoenen die sicli met Godt geneeren, voor die titlycke vruchten, voer alle pelgrims die hier geweest syn of\'t moegen coemon, ende sunderlinghe voer allo levenden en doedon tzo troosten en tzo balpen. Spreekt algader Pater nosier ondo Ave Maria.

41

HEILIGDOM

VA N

O. L. ¥\'ROUWE-KERK.

\'I t⁵IIIi\'iK.St\'H 1 MM )SJ 10 van /ilver on gond, met goëmailleordo on gedreven figuren, ] loogto 0,09 m, ; hreedto O/)?;) m. ; diepte 0,017 m,

XI IT eeuw.

Fig. LV. VOORZIJDE.

Mg-. IAquot;. Du voorzijde v.-m dozen zoo zoldzamou on kostbaren Rolioken-ilioiidor, slcll op ccit gondon |)l₍^rial do Moodor Oods voor, O]) liet oogen])llk iihd hol eon wig Woord in haren maagdolijkon schoot gaat nederdalen. |l)i\' II.\'i Maagd hondt hare handen en hlikken Umi lieinol verheven, de konisl|van den Zoon Gods, dit\' nu ook haar zoon gaat worden, in diepen

eer])ied en nitersto nederigheid, afwachtend.

Deze voorstelling welke den stempel der grioksoho knnsf, draagt, is howorkt in liet zoogenaamd doorschijnend en in vakjes verdeelde email.

Fig. lA\'l. Do koiM\'zijde van hel doosje slelt de Dl ij de Hoodschap voor. Uochls staat O. k. Vrouw links de Aarlsengol (lahricl. Beide lign -ren zijn inet\'slorlijkgodrevenop een zilveren plaal. De Aarlsengol s| reekl hd Maria den hemelschen groei ; Wei\'s gegrold vol van genade, de 1 loer is niet n.

In hel dnosjo wordl wierook ])o\\\\aard van do 1111. Drio-quot;\'on.

Fig. LVIJ. RELIEKEN-BEURS, van geborduurde zijde. — XlVde eeuw.

1)1\' ki\'iTzijdc der beurs is op oono andore wijze versierd, namelijk int\'l oi\'iifimenli\'ii uil hel planfeu- en dierciuijk, M\'elke afwisselend op witte

hl.\'iuwe en roode riiiten irehonluui\'d zijn.

43

Fi^. liVIll. Doze b(Mil\'s is geimtakt Van rood lluweoi on ^ovoerd met groen tal\'. Aan de vier hoeken der beurs en aan de tAvee van liet sluitstuk, zijn sierlijke kwastjes aangebracht. De voorzijde welke de gravure 1^ zien geeft, is versierd met rijk geborduurd loofwerk waartussehen sciirijfJnuiden slingeren, op dewelke eenige woorden van het Salve Kegina te lezen zijn.

Zooals do meeste Helieken-beursen welke in do Kerkelijke Schatkamors tier .Middeleeuwen worden oplxiwaard, zal ook dezi\' beurs aanvankelijk gediend hel)])ei. als almoezenbeurs welke dooi\' een aanzienlijke dame , vooral bij het bezoek der kerkelijke diensten, gebruikt is geworden. Kn dil is niet in strijd niet de woorden van den gowijden lofzang, welke op de Ix\'iirs geborduurd zijn, en oorspronkelijk een godsdienstig doel aan derzelve zonden toekennen. Ininiers in de Middeleeuwen was de godsdienst dermate in het dagelijkseh leven doorgedrongen, dat zij ook (»[) ongewijde voorwerpen, ja, o[) gewone Imismeubelen, baren invloed door beeld en schrift deed gelden.

Fig. LIX. Dit kistje is zamengesteld uit een zeskantig gepolijst bergkristal dat van binnon hol is, en uit een koperen omvatting welke, (loor de hand van den goudsmid op do sierlijkste wijze 1 tewerkt is. Aan beide einden van het kristal verheft zich een rijk versierd geveltje, waartegen

44

Fig. lilX. RKLlEKEN-llOUDEJ.i van vrrguhl kopur en Imigkristal. Hoogte 0,1*\') in,; lengte 0.1- m-; breedte 0,09 m. XII Idf ecuvv.

lii ili^iMili^uui tjes gcplfifilsl ziju ; dc lojijicn (Iit ^ovolljo zijn vcrbimdrii iin\'f, ct.\'iKii kain \\\\ i^ll^ wccMei\'i^c hladi\'i i\'u iiiW\'isl lijn zijn j.ü\'droNcn, In di\' holle van liet kristal lievindt zifih een ^iazi\'ii c-ilinder, waarin Ile\'scliJe vervat is, dal voor Iwer ^erde gevuld is mei olie, die ucdrojien i uil de heeiideren van den II. Nimhas.

Fig. LX. l)\'¹ eigenaardige versiorsolen waarmede deze ossenluucn is n|igelinsterd bewijzen dliidi\'lijk dal hij van noslersehenuor-iiroiij.\' i-. |)i ■ditl\', waaruit de ^\'aniilimi\' vervaardigd is, lieeCt u¹ ene liijznndi\'ii \\\\aard\'\' . zij beslaat uit tinnen idnatjes, die nilersl keuriL¹\'gedreven zijn, en daarna verguld zijn geworden Ih l lioveiixii. quot;vdeolie de/er ^\'amifmir Itcshi.\'d nil vijl naast elkander ge|ilnatste liandon. waarv/m de t wee c\'iste versicnI zijn mei rantastisehc dieren, wirr staarlrn zijn z;i:iieiijieslri\'iiueld. I)e drie vidgend\'

tig. tAI. Meerdeic^jvi-rki\'ii heroenieii zich gedeelten van de lendehanden lei Moeder (lods te bezitlen. Sedert de eerste cimiw ei der kerk was dezi» tleliek reeds in groot aanzien (lm haar te vereeren houw\'de de Keizerin I \'ulclieria te (loi istant i i\'upel Iwer prachtige ha/ilieken. Heeds in de zevende ■ \'Miw werden de Ileliekeu \\\'aii den II. (lordel Ncreerd in quot;t Krankische I!ijk. In de dertiende eeuw was de vereering van den II. (iordel reeds in voegv quot;i de kerk van (). I,. N\'ronw, alwaar zij met hijzondere godsvrucht ge-^s\'hicdde. !)(gt; li. Ueliek mocht niel worden vertoond dan met verlof

-If:

Fig. LX1. ZILVEREN ItELlKKEN HOUDER MET DEN GORDEL VAN DE HEILIGE MAAGD MARIA.

Lungte 0,585 m. ; breedte 0,038 m. — XVdc eeuw.

des Kapittels, on dan noy dour een priester die nuchter was en met de priesterlijke gewaden bekleed.

47

derde verdieping die zeskantig is, en ooiie zeskantige spits draagt, welke met gedreven leijen bedekt, en met een kruis bekroond is.

Aan den voet dezer spits ontwaart men een klein venstertje, waarin een mensehenhoofd geplaatst is. Dit wijst op Dioscorns, de vader van Barbara, die uit haat tegen hot ehristendom, zijne eigene dochter op de gruwelijkste wijze vermoordde.

■ ......

Verscheidene Relieken, welke verder in de

schatkamer van 0. L, vrouwe-kerk berusten.

1 Een verzilverd borstbeeld bevattend een groot gedeelte van den achedel

van den il. Bartbolomeua, Ap.

2 Twee cilinders met xilveren montuui\', bevattende de eene van de doornen

kroon, de andere van do spona dos I loeren.

ii Een Romaanscbe pyxis van verguld koper.

4 Een groot houten boren met relieken dor Martelaars van \'t Tbebaanseb Legioen. H Het hoofd van een onbekenden Martelaar.

ti De Dalmatiea van den 11. Lambertus.

7 Twee ronde ivoren doezen, met Relieken van den 11. liernardus en iindcro Heiligen.

H Ivoren horen, gevat in verguld koper.

\'•) Zilveren reliekenboudor met fragmentjes van do kolom dor geossoling. 10 Ziveren doos, met eone voorstelling der II. Veronica en do/.o woordon

snlve facies nostri Redempforis,

U Afbeeldsel van de H. Maagd geschilderd door don II. Lucas. 12 Een borstkruis van verguld zilver.

l\'i Drie vierkante koffertjes mot uelieken.

H Reliek van den IL Rochus in zilver vervat.

hgt; Reliek van den H. Joannes Nepomucenus.

l\'i Een stukje van de stool van den H. Hubertus.

17 Drie looden kistjes mot relieken, voortkomende uit oude altaren.

Vijf doozen met relieken.

Hoofd van eene der gezellinnon dor H. Ursula.

20 Twee hoofden van gezellen des H. (iercons.

21 Acht monstransen uit de Renaisaancc-tijd mot relieken van de H. Maria

Magdalena; van de H. (Jatharina; van de HH. Hubortua en Nicolaas ;

4H

van de H. Barbara; van den H. Tranquil lus ; van den H. Sorvatius ; van den II. Petrus van Alexandrie ; en van de II Petrouilla.

De schat van (). L. Vrouw bezat vroeger nog twee zeer merkwaardige heiligdomhouders. Vooreerst een reliekenkruis, zeer rijk versierd met goud en email, en vervat in een gouden omslag met gedreven iiguren,

i)e tweede reliekenhouder van het H. Kruis, voel grootor dan de voorafgaande, werd aan den schat geschonken in 1204 door den roomschen Keizer Philippus. Het had veel overeenkomst mot het groote Kruis dat in den schat van St. Servaas wordt opbewaard en hiervoor op bl. 19 is afgebeeld; maar het was veel rijker, daar het gemaakt was van zuiver goud, en versierd aan de voorzijde met vijf gedreven figuren.

Deze twee kostbare Relieken-Kruisen, welke gedurende de invasie der fransche Republikeinen waren verborgen gehouden, werden in 1837 overhandigd aan den Eerw. Heer Rich. Lysens, den eenigen kanunnik van O. L. Vrouw te Maastricht aanwezig, en toenmaals pastoor van Sint-Mathias, die dezelve naar Rome liet bezorgen, en aan Z. 11. Paus (Iregorius XVI ter hand stollen. Om hot gemis van. beide merkwaardige kleinoodiën eenigermate te vergoeden, schonk Z. II. Pius IX, in 18(52, aan O. L. Vrouwe-kerk het schoone Reliqniarhun van het II, Kruis, hetwelk thans in den schat wordt opbewaard.