PARISIIS , VIA BONAPARTE , GO. UPSIDE, VIA QUERSTRASSE, 34.

BRUXELLIS, VIA DES PAllOISSIEXS, 14. TOHNACI, VIA Ti.TK-Il\'oa, 5.

l[

1

Monilum S.Alphonsi. »Meus mihi non »est, benevole lector, serii)ens de morali stlieologia, qiuc tota ad praxim est di-srigenda, tractatum de actibus iiumanis «tii)i exhibere sciiolastieis quicstionibus »refertum; sed potius tuie animarumque »saiuti eonsulere cupiens, ea tantum se-sligere cogito, lt;|U;c in iiac, materia magis »utilia, qiucque scitu necessaria ad pra-»xim existimantur.... Non recedendum »piito a sana Doctoris Augelici doctriua, »ui)i liaberi potest; i|)so enim duce, in srebus tbeologicis inoll\'enso pede ambu-slatur.quot;

Li.vpendenda sunt 1° notio, \'2° principia, 3° moralitas actuum Immauorum.

CAPUT i.

NOTIO ACTUS HUMAXI.

I. - Actus bumanns strictissima ac-ceptioue sumptus deliniri potest: actus procedens ex deliberata boniinis volun-tate, seu a voluntate rationis lumine pnclustrata. »Etenim illie solas actiones «vocantur proprie humana;, inquit S. Tbo-»inas 1. \'2. (ju. 4., qiuu sunt propria; bo-sininis, iu quantum est homoquot;; atqui tales sunt actus procedentes ab intellectu et voluntate, cum per istas potentias homo iu specie liominis constitnatur; ergo tales actiones tantum dicuntur proprie liumanie.

Ab actu hurnuno distinguitur actus hominis, (|ui proceilit ex solo impetu naturic, abscjue ulla deliberatione, quare dicitur quoque actus naturalis; liu,jus-modi suut motus primo-primi, actus liominis penitus distract! ant rationis usu (piomodocumque destituti. («. i. \'2.)

Omuis ergo et solus actus humanus hoinhii imputabilis et moralis est, quinimo actus humanus, actus imputabilis, actus moralis iidem sunt sub diverso respectu; dicitur nempc actus/mmax^s in (piantum procedit ab intellectu et libera voluntate; dicitur imputabilis, quateniis homini tain-

qnam auctori et domitio tribui potest; est demum moralis, in quantum confor-inis vel diffonnis est cum vecta ratione.

\'2. — Dlvlsio. Actus liumanus distin-gnitnr: 1° lüicitus, (|ui immediate ])ro-cedit a voluntate, cujusmodi est am or et odium. Impcratus, qui ex voluntatis jussu ah aliis potentiis elicitur, sive po-teutia ilia sit interna, ut intellectus, sive externa, ut sensus, potentia motrix ; actus iffjtnr imperati erunt meditatio, studium, ambulatio, etc.

\'2° Intemus, qui tantum internis ani-mie potentiis perlicitur, ut est oratio mentalis : e.rlemns, quem voluntas per corporis organa periicit, ut oratio vocaüs.

11° Bonus, qui reetje rationi consen-tauens est; malus, (pii a recta ratione dissentaneus: indijfr.ram, qui rationi ne-lt;(ue confoi\'inis est, neqne i\'epugnat. Ho-ntis vei naluralis est, tpii solis natunrs viribus produci potest, ut eieemosyna ex naturali misericoi\'dia: vel mpe.rnatura-lis, qui notmisi gratue anxilio elici potest, ut actus virtutuin tbeologicarum. Super-na hiralis porro vel est mc.nlorius da condigno, cui exjustitia merces debetur: vel de congruo, (jui ex mera decentia ac beniguitate Dei mercede dignus est. (n. 4.)

4° Validits, qui effectum proprium, ad quem destinatur, producit: invalidns, qui ell\'ectu illo caret. Validus insuper dicitui\' firmus, si i-escindi amplius necpieat : infirmus, si ad nutum rescindi possit, sive propria sive Superioris auctoritatc. lliec, species respicit pnecipue contractus et Sacramenta. Patet ergo actus posse lidlos esse quin sint validi, et vice versa; liceitas ennn respicit regidas morum, vaiiditas respicit eil\'ectum, qui intenditur.

CAPUT II.

PrilN\'CIPIA ACTÜUM IIUMAXORUjr.

Actmirn bnmanorum principia dicuntur ea omnia, quie (piovis modo con-currunt ad (M)s ettlciendos. Hujnsmodi principia interna et congenita tria nu-merantur, nenipe intellectus, voluntas et libertas, Intellectus est directrix actuiim liMmanorum ad bonestatem pcrconsclen-tiam, sive per cognitionem actionis et legis. \\\'oliintas est facultas prosequens I joint m vel malum, prout sibi ab intellectu proponitur. De intellectu plenius loque-mur in tractatu de conscientia: boe loco igitur dicendum superest de voluutario et libero, (jine actus bumanos imputabiles reddunt, necnon de in voluutario, (piod imputabilitateni inqiedit. (n. 5.)

ARTICULUS I.

DE VOI.UNTAI1IO.

§ I. Voluntarium in genere.

i

4. — Voluntarium dicitui\', quod est a principio intrinseco, sen a voluntate, cum cognitione tinis.

Unde 1° voluntaria non sunt turn ea, quie a principio tantum extrinseco pro-cedunt, puta actiones violentte; turn ea, qua; Hunt sine ulla intellectus cognitione.

\'2° Si quis f\'allatnr circa objectum siuc actionis, v. g. si feria sexta comedat car-nem putans esse j)iscem, non voluntarie coinedit carnern: vel si fallatur circa circumstantias, (pui parte fallitur, non agit voluntarie, ut si sciat quidem se comedere carnem, non advertat tarnen esse feriam sextam, non voluntarie violat legem abstinentiic. Ut igitur actio quts-piam dicatur tota voluntaria, secundum omnes snas circumstantias, necesse est ut secundum omnes istas ■cognoscatnr; si qua ignoretur, actio non censetur quoad illam circumstantiam ignoratam voluntaria; unde v. g. ((iti accedit ad mulierem, qnam nuptam esse nescit, non adulterii, sed simpitcis fornicationis reatinn incurrit.

15quot; Quemadmodum, ubi nulla adverton-iia, nullum est voluntarium, et proiude nullum peccatum, ita (pioque, ubi im-]ierfecta advertentia, imperfectum est voluntarium , et consequenter veniale dumtaxat peccatum, in violatione pr;e-cepti licet gravis. Unde dormientium actiones sinipli(ater invohmtariie sunt, semi-sonmormn vero iinporfecte voluntariic. Idem de voluntatis consensu dicendum. Mine axiornata: «Nihil est volitum, nisi 1\'uerit projcognitum,quot; et: «Nihil est in voluntate, nisi prins fuerit in intellectu.quot;

4⁰ Ut operis omissio voluntaria sit, requii\'itur, ut (piis opus ponei\'e potuerit, sclens tarnen et volens omiserit; ut simnl sit ad cidpam impntabilis, reqniritnr insuper ut poni debuerit. (n. 8. li.)

5° Voluntarium difl\'ert a sponluneo,

quod ex propria indinatione procedit. otiamsi cx necessitate voluntas in illud feratnr; sic amor bcatitudinis in com-innni necessarins nobis est, sod sponta-neus; spontanea) quoque sunt actiones brutorum, amentium et infantium, (put; sine coactione fiunt. Hinc onine volnn-tariuru est spontaneum, sod non omne spontaneum est volnntariiim. Spoutaneo oj)ponitur coaclum. (n. (i.)

5. — Divlslo. Multiplex est voluntarium scilicet: i⁰ Perfectum , quod procedit ex perfecta cognitione et pleno consensu: imperfectum, quod ex imperfecta cognitione aut imperfecto consensu procedit, ut sunt v. g. actus semisomuorum.

2° Voluntarium perlectuin est vel voluntarium simpliciter, quod est absolute et eflicaciter volitum: vel secundum quid, quod admixtam babet repugnautiam. Sic, projectio mercium in mare ex metu nautragii est simpliciter voluntaria, qua-tenus eflicaciter eligitur ad evadenduiri naufragium : est simul voluntaria sea potius involuntaria secundum quid, qua-tenus cum repugnautia eligitur.

;i\'gt; Liberum, quod procedit a voluntate cum indillerentia; indiflerentia autem dicitur ea voluntatis dispositie, qua, po-sitis omnibus ad agendum necessariis, potest agere vel non agere. Necessarium, (piod procedit a voluntate determinata ad unum, sine potentia ad oppositum; talis est amor beatificus, posita enim visione intuitiva Dei, voluntas neipiit non amare illud summum bonum.

A:quot; Voluntarium in se, quod in se in-tenditur, ita ut voluntas immediate ver-setur circa illud; hoc modo furtum est voluntariuiTi furi. Voluntarium hi causa, quod iu se non inteuditur, sed secuturuin (piodammodo pi\'scvidetur ex alio in se volito: sic blaspbemhe sunt voluntariic in causa illi, qui deliberate se inebriat sciens se in ebi\'ietate passim blasphemare, licet alioquin blasphemias in se detestetur.

Voluntarium in se dicitur quoque directum, xohiuUmum in causa vero indi-rectum audit, (u. 9.)

5° Actuate, duin (pus actu vult ali(piid facere. Virtuale, quando actus pomtur vi actualis volitionis praiteritoo, non re-tractatau; unde sequitur ellectum semper inqiutabilem esse, (piia vere a voluntate procedit et voluntas vere vult eum: sic jwstquam deliberavi Missam celebrare et consecrare, deinde ad altare progre-dior, nullam amplius inlentionem eli-ciens, nec prioris recordans, virtualiter volo consecrare, (juia vi prioris voluntatis progressus sum ad celebraudum. Voluntarium virtuale perseverare potest, etiamsi fuerit interruptum per alias actiones iutermedias. Hnbituaie, cnjus vo-litio antea habita fuit et non retractata, sed non est causa actus; e. g. susceptio Sac.ramentorum a moribuudo sensibus destitute, qui sanus sibi proposuerat ea recipere in articulo mortis. Interprela-tivum\', quando merito pra-sumitnr quod homo voluisset aliipnd, si advertisset ai t cognovisset, attamen reapse non voluit; sic inlirmus sensibus destitutus recte praesumitur ultima Sacramenta velle sns-cipere, etiamsi banc voluntatem num-quam elicuerit.

(i⁰ Expressum, quod verbis aut alio signo exprimitur: taciturn, quod ex idi-([uo facto vel facti ornissioiie merito col-ligitur. Inde Regula Juris 4\'}. in (i: »Qui tacet, consentire videtur;quot; quse regula, licet stupe, non semper tamen vera est; valet a) (pieties agitur de favore vel commodo tacentis; b) cum contradicere facile posset, et deberet. De cjotero valet Regula M.: )gt;Is, qui tacet, non fa-i tetur; sed uec utique negare videtur.quot;

0. — Circa pnedicta nomiulla obser-vanda supersunt:

1° Voluntarium secundum quid potest simul esse perfectum , eo quod voluntatis displicentia perfecta; coguitioni ])le-no()ue consensui minime obstet; patet exemplo supra adducto, projectio nam-(pn; mercium in mare metu nautragii, quamvis displiceat, ad rnortem tamen avertendam perfecte voluntaria est.

\'2° Voluntarium ex perfecta cognitione necessarium, perfecting est libero; quia, quando voluntas fertur necessario iu objectum. eo quod excellentia objccti postnlet ilium tendendi inodmn, eaque excellentia perfecte cognoscatur ab ope-rante, voluntas perfectissiino modo ac toto conatu tendit: ergo nihil illi deest ad perfectissimum voluutarinm. Hujus-uuxli sunt amor Dei ei\'ga seipsum et amor beatorum erga Deum. (*?. )).)

.\'S⁰ Voluntarium actuale et virtuale in actus uiorali(ateni aut validitatem eflicaciter iulliiit; quia actus ab ejusmodi voluntate vere provenit. Secus vero di-cendum de voluntario hahiluali et in-terpretativo; quia neutrum est causa

actus. laterpretativum id offu it, ut actio censeatur non esse contra voluntatem. Quocirca observandum, in iis, quae ])oii-flent ox alterius voluntate, interdum sufficere volnntatem interprotativam, ut qliando per epikoiani lit alicjuid contra lenoreni Icgi.s, dicitur actus illo inter-))retative voluntarius legislatori, quia, si jiic et nunc cognovisset circumstantias talis actus, voluisset ilium fieri.

§ II. Vdlunlariwn in specie.

De voluntario perfecto et imperfecte sermo uberior erit in tractatu do pec-catis; de voluntario libero seorsum di-cetur in subsequenti Articulo; hoc loco dumtaxat disserenuis di^ voluntario in causa, cujus cognitio maxime necessaria est, cum ex ca pendeat plurimorum ca-suum sol ul io.

7. — EITectus malus, qui sequitur ex causa; voliiione , non semper imputari ])otest ad culpam, sed quijudam ad lioc requiruntur couditiones. Priusquam vero describanms islas couditiones , expouere juvabit varias causarum species.

Causa distinguitur 1° Physica, qua? virtute propria\'eflectum producit, ut qui rem aliipiiim ipsemet per se facit. Mo-ralis, (pun aliurn ad operandimi impellit, sive jussu sive consilio, sive etiam nou-prohibitione.

\'2° Causa per sc., quie ilium producit eflectum, ad quem naturalitei\' cornparata est, ut potns vini immodicus respectu ebrietatis. Causa per accidens, qiiio ex se sola non uata est talem eirectum producei-e, sed ilium producit conjuncta cum causa vero producente ilium; v. g. ebrietas ex se sola non est causa ho-micidii, accedente vero odio vel rixa, jiotest illud producere.

IJ⁰ Proxima, qua! per se notabiliter inlluit in eflectum, ita ut is stcpe ex ilia sequatur. Bemola, (jiiie leviler dumtaxat inlluit in eflectum, ita ut liic rare ex ilia sequatur.

8. Principia. I. Ut eflectus malus, qui sequitur ex causa voluntarie posita, sit et ipse voluntarius sinmlque impu-tabilis, trescoiiditioiiosconcuri\'eredebent, scilicet 1° ut agens adverlal, quot;saltem in confuso liujusmodi cirectum ex ilia causa secuturinn; nihil enim est volitum, quin fuerit prfccognitiun: bine Noë non luit ebrietatis reus, quia nescivit banc vini efficaciam. 2° Ut possil causam non po-nere, vel positam removere; secus enim in ejus potestate non est eflectum impe-dire, adeoque eflectus ipsi non impnta-tur. :io Ut tenmtur causam non ponere, ant positam removere, no sequatur ille eflectus; quia, seclusa hac obligatione, eflectus solum est permissus, nou voli-tus, atque adeo deest imputandi ratio: nude nou peccat Sacerdos, dum occa-sione Confessionis motus inordinatos in-vitus patitur. (n. 10.)

Gravitas porro obligationis omittendi velauferendi causam restimanda estjuxta quantitatem inlluxus causa! et malitiam eflectus; quanto enim causa eflectum verosimilius producit, et (pianto deterior eflectus est, tanto magis liic est caven-dus, adeoque tanto magis cavenda est causa ipsius.

Quandonam autem liceat ponere causam, ex qua sequitur malus eflectus, defmiet sequens principium.

II. Quando actio honest a duos habet eflectus immediatos, unum bonum et altcrum malum, licet justd de causa cam ponere ex intentione effect us boni, permissive se habendo ad malum. Ratio est. (juia, data causa suf\'licienti appe-tendi eflectum bonum, oritur jus ad causam ejus; tpjisquis autem prosequitur jus suum, non dicitur causa eflectus non iutenti, et ])er accidens secuti. (Lib. 2. n. 03. lilt. n. 483.)

Quatuor ergo requiruntur couditiones, nempe 1° actio in se honcslu sit, ut patet; 2° bonus eflectus saltem aique immediate sefpiatur ac malus; quia, si seqiierctur mediate, mediante nempe ef-fectu malo, malus eflectus esset mala causa respectu boni; atqui non sun; fa-cienda mala, ut eveniant bona, prout docet Apostolus ad Rom. III. 8.; 3° agens intendat solum eflectum bonum, per-rnittendo dumtaxat malum, in quo pro-inde nullo modo silii complacere debet; nnmquam enim licet velle malum; 4° ad-sit jusld causa ponendi actionem, pro-portionata scilicet finn ad eflectum malum, turn ad gradum inlluxus iu ilium; tanto enim gravior esse debet ratio ponendi causam, quanto eflectus, qui ex ilia sequi potest, deterior est, certiusque consequi valet.

Ex hac ultima conditione consequitur, quodsi actio nonnissi per accidens et leviter influat in eflectum malum, licite

ilia ponatur, flummodo ex ca sequatiu\' alinnis bonus eirectus. Sin autom nullus sequatur bonus elï\'ei\'.tus, ant actio sit in se venialiter mala, erit obligatio levis illani omittendi.

.!). Resoiutlones. Iv\\ dictis resolvun-tur sequentes casus.

1° Imputauda sunt: a) lloinicidium oi, qui glandom cjaculatur, non adliilnta suflicienti diligontia no liominem occidat, posito nompe quod periculum advorterit.

b) PilaspiiemiiB, luxuriai, rixio, quas ebriosus expertus novit se committere in ebrietate consuevisse.

c) Pollutio ei, qui vesperc decumbens voluutario vacat turpibus cogitationibus, prcevidens vel expertus jam sciens seeu-turam in somno pollutionem.

d) Abortus piielhc (ïx delicto gravida), qua; ilium procurat ad vitandam infa-miam; quia pouit actionem intrinsece malain, et efl\'ectus bonus ex malo sequitur.

e) Abortus matri pnegnanti et ïegrotac, (piie sumit pharmacuiu, quod, licet sit directe curativum morbi, simul tameu est expulsivum foetus, extra casurn quo alioquiu judicetur curn prole moritura; quia, ubi causa per se et notabiliter in-lluit in eflectum malum, requiritur ad illam ponendam ratio proportionata, quod in casu non obtinet, eo quod posset proles matri supervivere ac baptizari, et hoc pacto vita icterua donari. {Lib. 3. }?. 394.)

quot;i⁰ Non imputantur; a) Omissio Sacri ei, qui die festo summo mane se iuebria-vit non pr;evidens inde secuturam Misste omissionem. (n. 14.)

b) Sacrilegmm Sacerdoti, qui porrigit Commnnionem peccatori occulto pul)lice earn petenti; quia ob llnem bonum, nempe ad vitandum damnum commune ex re-|)ulsa secuturum, permittit alterius pec-catum.

c) Occisio injusti vita) iuvasoris, si contingat, non inteudendo ipsius occisio-nem, sed propriie solummodo vita; de-fensionem; quia invaso justa subest causa defensionem suam non prretermitteudi, cum plus teneatur bomo vitie sine pro-videre quam vitio alieiue.

d) Innoceutium [icniicies et milituin scelera lt;luci exercitus, (piando urbem vi cajii jussit; quia jus babet utendi mediis ad hostem prolligeudum necessaiiis. At si hoc jus uon haberet, puta iu bello evidenter injusto, omnia hocc censeren-tur illi voluntaria.

IJ⁰ Non imputalur pollutio a) chirurgo, qui earn praividit sibi secuturam ex as-pectu vel tactii uecessario rnnlieris in partibus verendis, dummodo eam uon intenderit, et aliquam proecaMtionem ad-hibuerit.

b) Studenti ob pi\'ojiriam vel aliorum ntilitateni materiis sexti pra\'cepti, si et ipse hujusmodi clloctuin non intenderit, et, dum actu sequitur, complacentiam repellat.

c) A fortiori, cuicumque ea accidat ex actione alioquiu honesta et licita, lt;ion-nisi per accidens illam producente, puta ex equitatione, ex cibo et potu moderato, etc. (u. 14.)

A⁰ Non tenetur quis abstinere a col-loquio honesto et utili pi\'optei^- canmles motus inde exsurgentes. Tenetur sub veniali abstinere a colloquio vano vel lectione curiosa, unde prtevidet secuturos motus inordinatos. Tenetur vero sub gravi abstinere a colloquio vel lectione obscoena, graviter pi;oliibita ob periculum.

Ex praiinissis princijjiis multi alii casus resolventur, signauter iu materia de scan-dalo, de cooperatione ad alterius pecca-tum, et ad damnum proximi, de pollu-tioue causata.

iü. — Quaestiones. Qu/EH. 1° Quo lam-pore imputetur effectus prams, volun-tarius in causa?

Rêsp. Incipit imputari quando culpa-biliter ponitur causa illius, etiamsi deinde elfectus uon seipiatur; quia tunc, ell\'ec-tus a voluutate admittitur, atque adeo peccatum interius committitur. Ila com-muniter. (Salmaut. tr. \'20. caj). 10. n. 13.)

Qu.kr. \'2° An ejfectus pravus, volun-tarius in causa, sit in sese peccatum?

Resp. Controv. l^a Seutentia negat; quia ellectus, dum accidit, non est vo-luntarius iu se, sed in causa, ideo tantum in causa erit peccatum. Ita S. JJonav. Palud. Vasq. iJouac. Azor. Sayr. Laym. etc.

2¹¹ Seutentia vorior distinguit: si ei im, antequam sequatur ellectus, prava vo-luntas sit per pirnitentiain retractata, eiïectusque nequeat am|)üus inqiediri, is nou est peccatum; si vero non fuerit retractata, est peccatum. Ratio, quia in hoc, uon in illo casu, permauet volun-tarium, sive babitualiter, quatenus noa fuit retractaturn, sive eti.im virtualiter,

quatenus homo operatur vii lulo causae jam jiosita¹. Ita S. Tliom. Suar. Cajot. Solo, Sanch. Palans, Salm. Navarr. etc. {I.ih. 4. n. 149.)

iliuc, .si Saconlos jirojcccL\'it lireviarium in mare, seil j)ost projoctioiieiu statim doleat, nou teiietnr couliteri omissioues lloi\'arum debitarum (Melius se(|u(;utibus; cum non sint peccata, sod meri efl\'ectus peccati jam retractati. Similiter, si tjiils pvopinaverit veuonum alteri, et aute-qnam iiic moriatui\', confessus sit crimen sunm, non tenetur, morte deiude secuta, iterum confiteri homicidium. Contra vero, si ellectus proveuerint, cum voluntas nondum erat retractata, sunt coulitendi, cum siut saltern cornplementa peccati extend, et participent malitiam causa¹.

Notanduin superest, meiisumm hujus peccati sumendam esse ex culpa interiori, qua; pnecessit; quia tota malitia ellectus est a praicedenti volitione. (Suar. di; peccat. ilisp. 3. sect. 4. n. ü.)

ARTICULUS II.

I)K l.lltKliO.

H. — Liberias in genere est immu-nitas a subjectioue et servitute. Duplex (listiugui solet in actibus liumanis, nenipe 1° libertas a coactione, seu spontanei-tatis, qua; est immunitas ab omni vio-leutia extrinseca contra voluntatis pro-pensionem illata: liac libertate gaudent amor Beatorum, amor beatitudiuis in communi, actioues iufantium, ameutium et brutorum; \'2° libertas a necessitate, (|uuu etiarn electionis, indifferenticc, et arbitrii dicitur, eaque est, qua; omnem necessitatem, turn interiorem seu natu-rie, quam exteriorem seu coactionis, excludit: hoc modo dicitur liber, qui potest agere vel non agere, hoc medium eligere vel aliud. Uude liberum arbitrium deiinitur vis electiva, seu f\'acultas eligendi unum pra; alio.

Quum porro electio multipliciter fieri possit, libertas a necessitate subdividi-tur \'1° in libcrtatem contmdictionis, seu exercitii, quse est ad actum ant ejus omissiouem, qua nempe potest quis agere vel nou agere; 12° in libertatem specifl-calionis, qiue est ad actus specie diver-.s,)s; qui actus si siut coutrarii, ut amare et oilisse, sedere et stare, dicitur libertas contmrietalis; si sint actus disparati, ut orare et studere, dicitur libertas dia-paritalis, (n. 110.)

Notandum iusnper, quod radix liherta-tis arbilrii sit indi/fei\'eiilia judicii, seu deliberatio de bono aut malo, quod in actioue cousideratur; inde uamque lit (piod voluntas ]iossit pro libito eligere quod sibi placuerit. (11. A. n. 11.)

I\'i. — Libertati oppouitur necessilas, qua; est determinatio ad unum. Multiplex distinguitur: 1° uecessitas coactionis, (pue idem est ac violentia. Necessitas natural, seu naturalis inclinationis, qua; est inipulsio interior, voluntati congenita, ita determinans ad aliquid prosequendum vel fugiendum, ut voluntas ab eo absti-nere non possit: talis est in Deo seip-sum amaute, et iu homine beatitudinem in communi jirosequeute. Coactio est a principio extrinseco, tollitque voluutari-um et liberum: necessitas vero naturalis est a principio intrinseco, et anfert liberum, non voluutariuin.

\'2° Necessitas anteccdens. seu absoluta, qua; vel rationis et voluntatis usum au-tecedit, ut in motibus primo-primis, vel consensum ita exprimit, ut eum voluntas denegare ncvjueat. Necessitas couse-quens, seu In/pothelicu, quie liberam voluntatis detenniuationem sequitur, v. g. necesse est me loqui, .si ad loquenduin me determinaverim.

Sunt et alia; necessitatis species, nempe specificationis et exercitii, pitijsica et moralis, quarum subtilem inqui^itionem ail theologes scholasticos amandamus. (n. 31.)

13. — Tres subnectimus pi\'opositioues ad libertatis materiam pertinentes, reli-qua ad theologiam dogmaticam remitti-mus.

I. Homo etiam post Ada; lapsum gaudet libero arbitrio. Est de Fide defiuiia in Cone. Triil. sess. 6. can. 5: »81 quis »liberum hotninis arbitrium post Ada; speccatum amissum et extinctum esse «dixerit.... anathema sit.quot; Accedit ratio; sublato enim libero arbitrio, t\'rustra essent cousilia, exhortatioues, jinccepta, prohi-bitiones, pra;mia et pmiiic.

II. Ad merendum et deinerendum iu statu naturie lajisse, requiritur libertas a necessitate, nec sutticit libertas a coactione. Ita defiuieruut Imiocentius X et Alexander \\TI contra tertiam Jauseuii propositionem. Ratio aiitem idem evin-cit; actus eniui ideo morales dicuntur,

quia ro^iilis monim Piil)jacont, Pt ah iis possiiut; sed actus necessarii n;-gulis morurn subjacero non possimt; ergo morales esse iiequeuiit.

111. Essentia liberi arbitrii non con-sistit in solo voluntario, seil ad earn requiritur indilleronlia contradictionis. Constat ex darnnatione (luaruiTi liaji pro-positionuui facta a Pio V et Uregorio XIII, (inarum l\'¹ est: »Quod voluntarie «lit, etiamsi necessitate (iat, libere tarnen ))lit;quot; ^ : sSola violentia repugnat liber-»tuti liominis natnraliquot; Uatio est, quia ad verani et proprie dictani libertatem requiritur ut actus sit sub voluntatis dorninio, i. e. ut possit agere vel nou agere; atipii, quando voluntas ad unuin necessai\'io lertur, quantnmvis spontanee, non potest hoc vol illud eligere; ergo nee actionis sme donüua est, nee libera. Non requiritur itaqne indifferentia con-trarietatis, seu potestas faciendi bonnm vel malum; quinimo potestas eligendi malum non pertinet ad perfectionem, sed ad defectum libertntis, quemadmo-dum ad defectum intellectüs pertinet quod possit errare; oritur ([iiippe ex inflrmitate huinanic natura). (n. 33.)

Nota. Liberum et voluntarium in eo discrepant, quod voluntarium consistat in voluntatis propensione, liberum vero in ejusdem indijferentia. Unde omne liberum est voluntarium, sed non e converse; verumtamen in homine viatore, si excipiatur primitivus naturaj impnlsus ad bonum in commuui, omne voluntarium perfectum est liberum a necessitate, et hinc iit, ut indiirerenter vocetur actio libera voluntaria, et e contrarie.

ARTICULUS Hf.

DE IN VOLUNTARIO.

Explicanda sunt 1° notio involuntarii, 2° causic ejusdem.

§ I. Xolio involuntarii.

14. —- Quuin ex dictis voluntarium duo includat, inclinatiouein scilicet voluntatis, et cognitionein eorurn, in qni-bus est actio, evidens est illud involun-tarium censeri debere i» (juod fit contra propensionem voluntatis, ut cum (piis ex rnetu aut violentia agit; 2° quod fit sine pra3via intellectüs cognitione, cum neinpe tollitur aut ininuitur cognitio, ut quando ipiis ex ignorantia aut ex passione agit. (n. 12.)

üistinguitur porro 1° involimtarium privative, quando solum (luext actus vo-lendi id, quad quis veile posset. Involun-tarium positive, seu contrarie, quando aliquid nou rnodo non est volitum, ve-ruin etiam est positive noliluin et vo-luntati adversum.

2° Involuntarium positive duplex est: aliud siinpliciter, (piod ita dispiicet vo-luntati, ut id nullo modo veilt. Aliud secundum quid, quod, licet sub aliquo respectu voluntati displiceat, eidern ta-men sub alio magis placet et ab ipsa acceptatur: sic projectie mercium in mare metu nanfragii facta, est secundum quid respectu jactuno mercatoris iuvoluntaria, respectu tamen rnajoris mali vitandi siinpliciter voluntaria est. (n. 13.)

§ II. Caumt involuntarii.

Quatuor recensentur, vis nempe, ine-tus, concupiscentia, et ignorantia, quie quidem causant involuntarium vel sim-j)liciter, vel secundum quid tantum, pront ex dicendis patebit.

4. Violentia.

15. — Violentum seu coactum est illud, quod procedit a principio extrin-seco, repugnante eo (jui vim patitur. Ad violentum itaque nou sut\'llcit ipiod patiens nerjative se gerat, alioijuin justi-iicatio parvulorum violenta esset; sed requiritur ut habeat se contrarie per positivam reluctantiam. in. 15.)

Vis absoluta dicitur, quando quis pro viribus resistit: vis secundum quid, cum resistit quidem, sed minus eflicaciter quam posset, (ii. 16.)

l(i. — Princlpla. I. Voluntas cogi non potest quoad actus elicitos. Ratio est, quia implicat in terminis quod voluntas nolens velit; unde merito ait S. Ansel-urns: »Invitus nemo potest veile, quia non potest velle nolens velle.quot; (n. 19.)

II. Violentia absoluta perimit voluntarium: violentia secundum quid illud minuit duintaxat. Ratio prioris est, quia actio, quie lit per coactionem absolutam, lit voluntate modis omnibus renitente: ratio posterioris, quia, ubi volunttis non omnino resistit, ibi remanet aliqua ratio

voluiitarii, major aut minor jnxta j)ro-portionem resistentia¹. (n. M. J8.)

17. — Rcsolutiones. 1° Fmmina, cni vis infertur, si interius et extorius pro viribus rcsistat, non peccat, quanivis stupruin ]iatiatur. {r. 17.)

ü⁰ Si dieta l\'wminu tantum interius, non exterins pro viribus reluetetnr, non vaeat culpa, et (juidem ordinarie gravi; tuin oh proximum consensus periculum, tuin ob cooperatiouem ad alterius pec-catum. Ita Tournel. de act. huw. cuji. 2. art. \'2. J.ess. de ad. Inim. n. 35. et eolli^itur ex S. Alpb. lib. li. n. :!(i8 el iliü. Vide particularia de boe casu lib. 3. n. ■18\'2. (/M. 1. et li. \'ill.

\'2. Melus.

18. — Jiletus est instantis vel futuri po-riculi causa mentis trepidatio.

Multiplex distinguitur: 1° Metus ab intrinseco, qui a causa naturali prove-nit, v. g. ex morbo, tempestate, conta-gioue. Metus ah extrinseco, (|ui ab lioiniue incutitur; is porro, prout ex causa justa vel injusta iucutiatur, juste vel injuste incussus dieitur.

\'2o Metus gravis, quo timetur malum grave ex causa vere probabili. Levis, quo timetur leve malum, aut grave qui-fiem, sed ex causa levi et improbabili.

Mala gravia communiter censentur mors, mutilatio, enormia verbera, durus career, gravis iuf\'amia, magna bonoruin jactura, etc.

Metus gravis, quem descripsimus, absolute gravis dieitur, utpote cadens in viruni coustantem; est et alius respective gravis, qui cadit tantum in meticu-losos, ut in pueros, lijeminas, senes; mali enim imminentis apprehensio a perso-narum indole magnopere depeudet, unde non raro contingit mulieres vebementer concutere, quod viros ne leviter quidem tangit.

Hue revocatur alia metus species, qui reverentialis audit, quo subditus Sujie-rioris oH\'ensionem timet, liujusmodi metus per se levis repututur; tunc solum gravis evaderet, quando prudenter time-retur diuturna Superioris iudignatio aut vexatio.

3° Metus antecedent, qui voluntateni movet ad agendum, v. g. metus nau-fragii moveus mercatorem ad ejiciendas merces, unde actio ejusmodi ex melu fieri dicitur. Concomitant, qui voluntateni potius retrabit ab agendo, e. g. 1\'u-rem a lurando, ita ut talis actio dieatur fieri cum melu. In iis, qiue sequuntur, loquimur de solo inetu autecedente, non de concomitiinte, (jiiippe qui niliil mi-nuit voluntarium, sed potius, cum agens vincat metum, signum est lirinie voluntatis. (u. \'20. II. A. n. \'1(5. 17.)

\'19. — Principla. I. Ea, qua- ex metu fiunt, per se locpieudo, sunt simplieiter voluntaria, et iiivolmituria secundum quid. Hatio prioris est, quia metus non tollit actionis cognitioneni, neque ejusdem vo-litionein, quininio banc excitat: ratio jiosterioris, quia (iuiit ex causa voluntati repugnaiite. {n. til).

Dictum est: per saloquendo; quia non-nunquam, raro tameu, evenit ut actio ex metu facta peuitus involuntaria sit, cum nempe malum iinminens ita boini-neni jierturbat, ut deliberationem tollat.

II. Metus levis regulariter non cense-tur esse causa agendi. liatio est, quia facile expelli potest.

Dieo: rejulariter; quia interdum potest ad agendum determinare, v. g. quando subditus invitus in aliquid con-sentit, non audens pne reverentia con-tradicere Superiori.

\'20. — Resolutiones. lo Nullus metus, (juantumvis gravis, excusat a peccato in iis, quie sunt natura sua et intrinsece mala; cum liujusmodi opera nuinquani desinant esse mala. Unde semper mor-taliter peccant, qui ex metu etiam mortis vel fidem cbristianam abnegaut, vel perjuriiun, foruicationein, aut aliud simile peccatumperpetrant. In iis vero, qua: sunt tantum positiva lege probibita, metus gravis ordinarie excusat a culpa; cum in eo casu lex non obliget, quemadmodum in Tractatu de legibus explicabitur.

\'2° Contractus ex metu gravi iuiti valid! sunt; metu injuste extorti rescind^-! possunt ab eo, qui injuriain passus est; nounulli demum contractus spirituales jure eanonico irrituti sunt. Mac de re in materia de voto, de contractibus, de matrimonio fusius tractabitur. (n. \'22.)

3. Concupiscentia.

21. — Concupiscentia, sen passio, est motus appetitus sensitivi prosequens bo-mnn delectabile.

Duplex distinguitur: 1° Antecedent,

fjiiijc antecedit cousensum voluntatis, qui ex ilia sequitur, v. g., cuin quis, vi^a pulclira uiuliore, aliiintur ad ])ec(.\'atum et consentit. \'iquot; Cotisaijuens, qua! sc-(|iiitur voluntatis cousousuin, imo oritur ex pra\'vio voluntatis actu, v. diun quis vult vindictam , excitatui- in eo a\'stus ine. (n. ii3.)

\'i\'i. Principia. I. Coneupiscentia an-tecedens nou tollit voluntariuin actus, ad quem deterniinat : minuit tamen: quandoque vero, duin ratiouis usmn pe-nitus perturbat, tollit. Probatur \'l^a pars; (|ui\'ci non aufert advertentiam ratiouis, et iiiclhiat voUnitatein ad volendinn; ergo, qui illi obsequitur, ponit actum siinpiicitci\' voluntariuin. l\'i\'ob. \'i\'¹ pars; minuit neinpe, non ratioue propensionis voluntatis, qiiam potius auget, simI ra-tione cognitiouis et libertatis; (piia pas-sio vehemens avertit nientein allectam a consideratione motivoruni retrabentium, v. g. a consideratione turpitudiins actus, oflensöo Dei, etc. Quare S. Tboinas\' de ea scribit: «Quanto aliquis ex ma-«jori passione impulsus peccat, tauto le-))vius est peccatum.quot; i\'rob. li\'¹ pars; (juia ia veliementissima passione lieri potest, ut ratio penitus perturbetur, et liomo caeco impetu feratur. (»?. \'24. \'25.)

11. Concupiscentia conseipiens auget voluntariuin. Hatio est, quia facit ut voluntas, ceeteris paribus, rnajori indi-natione leratur in objectum. Ex ilia igi-tur colligitur intensio voluntatis prtevhe; inde S. Tboinas \' de ea dicit: sQuanto ))ali(piis cum majori libidine vel concu-npiscentia peccat , tanto magis peccat.quot; {n.

\'i.\'i. — Resolutiones. 1° Peccatum ma-Ulkü ex plena libertate, sine ignorantia et passione commissum, gravius est pec-cato in/irmilalis, (piod ex |)assione pro-cedit; unde boe pra! illo facilius veniam meretur.

\'2° Motus eoncupiscentiiu pnmo-pnmi, quos nullus voluntatis consensus sequitur, otnni prorsus culpa careut; quocirca egregie ait S. liernardus \'^J : »Non nocet »sensus, ubi non est consensus; imo, squod resistentem f\'atigat, vineeutem co-sronat.quot; Motus secundo-primi, (pii limit cum imperfecta advertentia iinperfecto-(pie consensu, peccata sunt tantum ve-nialia, quamvis in materia gravi. Motus secundi seu delibamli, qui limit einn plena advertentia et pleno consensu, in re gravi simt certo peccata mortalia. licet passionis veliementia nonnibil ea diminuat. (n. \'25. De pcccal. n. li.)

4. Ignorantia,

\'2i. -Ignorantia est carentia scientiim seu cognitiouis. Si sit carentia scienti:e non debita¹, ut JurispVudentke in rustico, dicitur nescienlia, aut ignorantia nega-liva: si sit carentia scientia; debittc, ut Decalogi in Cln istiano, vocatnr ignorantia privaiica: si demiiiri adjunctus sit error, puta falsuni jirincipium, falsa opinio, vocatur pravce disposilionis. De ignorantia negativa, utpote qua; non est nostri instituti, non loipiinmr.

Adluec., alia est ignorantia, ((1100 absolute opponitur scientia; et cognitioni, cui jiroprie nomen ignorantia; convenit; alia vero , qnie solum privat actnali advertentia seu memoria, qua-que magis proprie dicitur inconsideratio seu obli-vio, et ignorantia act 1 talis vocari solet. linie quoque accoimnodari possunt (\'ere omnia, qua; de ignorantia dicemus; cie-terum nberior de ea serino redibit in Tractatu de peccatis.

125. — Divlsio. Multiplex est ignorantia. 1° Ratione ohji\'cti, quod ignoratur, alia est juris, qua ignoratur lex vel pnccep-tiim, v. g. si quis ignoret in vigilia Pentecostes esse jejmiium : alia f\'acti, (pia ignoratur factum, qiiateuiis cadit sub lege, e. g. si quis ignoret caniem esse id quod coinedit die jejunii, aut comedens carnem Ignoret feriam sextain esse.

\'2° Ratione subjecti, in quo est, alia est invincibitis, qua; morali diligentia vinci nequit : biec datur in bornine, quando vel plane non cogitat de re, ad quam obligatnr, vel saltem non advertit obligationem inquirendi, vel demum in rei notitiam, morali adbibita diligentia, venire non potest. Quocirca ad verte mm suminam requiri diligentiam, sed me-diocrem suflicere pro rei gravitate, qua-lem nempe boniines timorati in ejusdem negotio adliibere solent. Alia est vinci-bilis, (puc morali diligentia vinci potest et debet: ad banc requiruntur trescon-ditiones, nempe a) ut in mentem ve-

lü UB. t.

ncrit (liil)itatio, b) ut advortatur inqui-oblijiatio, c) ut iiKpiisitio nc^ligutiir. Ex dictis liquet priorem inculpabilem, postcriorem culpabilem esse.

liatione aclionis, (pia; lit ex igno-raiitia, alia est antecedens, qiiiB nullo )no(lo vohintaria est, et est causa agendi id, quod ulioqui nou ageremus, v. g. si (piis glande trajiciat hominem, quem invincihiliter pntat esse feram , non oc-(jisurus, si iiominem esse novisset; liajc ignorantia coincidit cum invincibili. Alia concomitant, qiiin comitatnr actionem, if a nt non sit causa illius, quia lieret, otiamsi scientia adesset, v. g. si quis ignorans diem esse jejunii comedat car-nos, ita dispositus ut, quamvis sciret jejunium esse, nihilominus carnes come-deret: iiaoc ignorantia potest vel invin-cibilis vei vincibilis esse. Alia demnm est consequent, qua! directe vel indi-j ecte voluntai\'ia est, estque causa actio-nis, (pitc non (ieret, si abesset ignorantia: buc cum ignorantia vincibili coincidit.

Ignorantia consequens directe volun-taria est, cum qnis de industria aliquid ignorare vult, ut liberius peccet, et hucc affectata dicitur. Indirecte voluntaria est, quae non est volita in se, sed in negligentia et omissione discendi: quic negligentia si magna sit, ignorantia dicitur crasset, sen supina, qualis plerum-que est eorum , (jui ignorant articulos lidei, et peccata contra Decalogum; si vero negligentia parva sit, attameu cul-pabilis, erit ignorantia levis. (n. \'20. lib. i. n. 3.)

\'iO. — Princlpia. I. Ignorantia antecedens causat simpliciter iiivoluntariinn. Ratio est, quia id, quod ex tali ignorantia fit, neque est in seipso volitum, cum nou sit cognitum, neque in sua causa, nempe in ipsa ignorantia, cum haec sit omnino involuntaria; ergo nullo modo. Prasterea voluntati implicite re-Jiugnat, nam sic est disposita, ut si sciret, nollet. (n. 27.)

Hie tamen adverte, id, quod ex ignorantia antecedente fit, esse involuntarium secundum eam rationern easque circum-stantias, secundum quas ex ignorantia procedit, ut jam diximus n. 4.

II. Ignorantia concomitans, si involuntaria sit, neque causat voluntarium, neque positive involuntarium, sod solum involuntarium privative, sen nou voluntarium. Ratio i® partis est, quia actio

iUcr. I.

fit sine cognitione requisita; ratio 2® partis, quia luec ignorantia non est causa actus, sen actus non est contra iuclina-tionem agentis, perinde enim (ieret, si cognilio adesset; remanet ergo li¹¹ pars. (». 28.)

Dixi: si involuntaria, sit; secus enim causat voluntarium inquantum ipsa ignorantia voluntaria est. (Sahn. tr. 20. cap. 14. n. -4. Less, de act. hum. n. 53. 54.)

III. Ignorantia consequens causat voluntarium, sed diversis niodis pro di-versa ignorantia, nempe i⁰ ajfecluta causat voluntariuin simpliciter; quia ideo aflectatur, ut ipiis peccet liberius, estque proinde malitiosa; 2° crass» causat voluntarium simpliciter, et involuntarium secundum quid; ratio prioris, quia, qui vult causam alicujus ellectus, vult in ilia causa eumdem eU\'ectuin: ratio pos-terioris, quia actio est quodanimodo contra voluntatis propensionem, cum agens ita sit animo allectus, ut, si sciret, nollet facere; 3° levis causat tantum volun-tariiun imperfectum; quia ex levi negligentia procedit, quoo ad moi\'tale pecca-tum non sufficit, atque adeo effectus etiam levem culpam non excedit. (n. 29.)

27. — Resolutiones. 1quot; Laici reguia-riter non peccant exsequendo ea, quije Parocbus vel Confessarius, quem doctum existimant, docet, nec tenentur alios cousulere ad dubia vincenda; quia mo-ralem diligentiam adbibuerunt, esto Pa-rochus vel Confessarius erraverit.

2° Pueri, qui actiones impudicas fe-cerunt sine ullo angore conscieutinc vel mali suspicione, fbrmalitor non pecca-runt, etiamsi rationis usum jam adepti fuerint.

3° Peccat conjux, qui dubitans de va-lore matrimonii nolit ulterius inquirere, no teneatur abstinere a debito.

i⁰ Crassa plerumque solet esse earum rerum ignorantia, quic ab ejusdem status vel conditionis hominibus commuuiter cognoscuntur, vel cognosci debent.

5® Confessarius, judex, medicus, etc. qui scientiam necessarian! ad rite f\'un-geudum officio suo sibi deesse advertit et tamen negligit earn sibi comparare, aut, antequam illam adeptus sit, pergit munus suum exercere , reus erit erro-rum, quos ex ignorantia commiserit, et saltern in confuso prajviderit.

APPENDIX.

dk n.vmTU.

28, — lliil)ilus sen consuetiido ost constims fhcilitas operandi, actibus re-petitis coniparata.

Principia. I. Habitus por sc auget vo-liiiitai\'iuin. J{alio est, quia ex una jiai\'to non impodit cognitionem effectunin, (pios pi\'oduc.it, et actnalis inndvertentiu\', qna! forte coinitatur actus ex liabitu proce-dentes, est voluntaria in causa, neiripe in ipso liabitu libere acqnisito et libero conservato: ex altera vero parte efficit, ut voluntas majori promptitudine et pro-pensione feratnr. (S. Tlioni. 1. ü. qn. 78. a. \'■2. et a. A. ad \'2.)

Dixi: (pioc forte comitatur; pecc atores nanupie liabitnati semper babent cogni-tionem alif|iiain actualein suonitn crirni-iiuin, sutticientem ad reddendo» actus deliberatos et mortales; solninmodo co-gnitio illa actnalis, eo quod ipsi parvi-pendant peccaturn, non ingerit eonnn aniinis sensibilem illam inipressionem, quam gignit in alio babente conscien-tiarn minus depravatam, (\'t idcirco ülius obliviscuntur.

II. Sirnul ut mains habitus displicet, et peccator mediis adbibitis illnm, (pian-tnm potest, eradicare conatur, actus mali, qui ex illo indeliberate et\'lluunt, non imputantur ad culpani. Ratio est, (|uia, cum causa facta est involuntaria, effectus quoque indeliberati censentur involimtarii; deinde, cum consuetiido vertatur quodammodo in naturam, non est in bominis potestate tam cito vin-cere illam. Id cumprimis valet de pec-catis oris, lla omnes.

Ex dictis colligitnr, peccantem ex liabitu gravius peccare, quam sine illo. Quare caveat Confessarius no facile (idem babeat pnenitentibus, ()ni perjuria, blas-pbemias, verba obscoena, ob consuetudi-nem excusare nituntnr, quasi inadver-tenter et involuntarie prolata; anquirat nempe utrum consuetiido voluntaria sit necue, et num piunitens serio illam ex-stirpare conetur. {n. 14. suh li. Dn peccal. ii. 4. v. tertio.)

CAPUT III.

ACTUUM HUMAXOItUM MüilAUTAS.

Agendum 1° de natura, 2° de prln-cipiis moralitatis.

ARTICULUS 1.

XOTIO MOUAI.ITATI?,

\'2!). — Natura moralitatis slta est in convenientia vol discouvenientia actio-nis cuin legibus ordinis, quein Deus ab bominibus exigit pro sua gloria et imiversali felicitate. (Jiiidquid igitur ten-dit ad Dei gloriam et veram bominis beatitudinem, conforme est ordini a Deo statuto, et consequentei\' boniim; quid-quid illi adver\'satur, malum. Qnatenus porro dietic leges ordinis in mente di-vina descriptie sunt, legem ajternam constituunt; in quantum autem botnini rationis lumine mauifestantur, legem na-turalem eflicinnt.

Kxinde actuiim liuniaiiorum moralitas communiter a tbeologis dednitur: eonnn convenientia vel discouvenientia cuin dictaiuine recta: rationis, sive increatco, qua) est lex icterna, sive creatw, qua; est lex naturalis, sou conscientia. Utra-que buec ratio est actuum liumanornm regula, e qua mensura bonitatis vel ma-litiiB actus desuinitur.

Dixi lo Convenientia vel discouvenientia cum lage aiterna; quia lex Dei icterna est prima regula morura , cui alias leges oinnes subordinantur, et a qua sola vim obligandi mutuant; ab ea proinde moralitas primario derivatur.

Dixi quot;2° Convenientia vel disconveni-entia cum dicta mine conscientice; quia conscientia est regula morum proxirna, siquidein voluntas, potentia caeca, a ra-tione dirigi debet; regula itaque objec-tiva, nempe lex icterna, voluntati pro-poni et applicari debet per dictamen rationis bumaiiixi, a qua consequenter moralitas actuum secundario deducitur. (». :s4.)

30.—Ex dictis infertur: 1° Nullum bonniTi morale, nullum malum itjtelligi p.jsse sine relatione ad legem Dei. Linde, cum vulgo dicitur quajdam esse probi-bita, quia mala, id significat, quajdain esse lege positiva vetita, quia legi na-

turali repugnant; nihil quippe intrinsece milium est, nisi comparetnrjuri naturio.

\'2° Libertatem esse fundamentuin mo-ralitatis; quia et\'ficit ut actus diii^i possint a conscieutia ct a lege , actus enim necessarii non sunt directionis ca-paces. (n. 35.)

31. -— Tres sunt moralitatis species, nimiruin homnn, malum et imlillerens. Actus huliHerens dicitur, qni neque bonus est, i. e. rationi consonus, neque malus, i. e. rationi (lissonns, sed indillerens ad utrumque.

Quod duas priores attinet, nulla cxsistit diflicultas; esse enim quosdain actus Innnanos secundum suam speciem seu objectum bonos, ut actus lidei, spei, cbaritatis, etc.; quosdam vero malos, ut sunt fornicatio, occisio innocent is, etc., lide certum est, et clarins quam ut |)ro-batione indigeat; sunt enim qnaedani objecta de se rationi consona, sunt et alia de se rationi dissona.

Quantum ad tertiam speciem, actus indiU\'erens est vel in specie, id est, ex objecto, quod in se neque bonum neque malum est; vel in individuo, id est, ex fine agentis et omnibus circumstantiis, prout actu ponitur, lt;jiuc neque bona sunt neque mala.

Porro l⁰ Certum est dari actus secundum suam speciem indillerentes, quia secundum se neque boni neque mali sunt. Mac de re egregie pro more suo disputat S. Thomas\': »Lex habet tres «actus, scilicet pruecipere, prohibere, et spermittere. Sunt autem tres diflerentiijo »liumanorum actuum. Nam quidam sunt »boni ex genere, qui sunt actus virtu-stum; et respectn horum ponitur legis «actus proucipere, seu impemre: quidam »autem sunt actus mali ex genere, si-scut actus vitiosi; et respectn horum »lex habet prohibere; quidam vero ex »genere suo sunt actus indiderentes; et »respectn horum lex habet permitlere.quot; Si igitur indillerens cadit sub lege, qua; est vera morum regula, erit morale, et proinde tertiam moralitatis speciem constituet. Hue spectat damnatio arti-culi Ki. Joannis Ilus facta a Cone. Constant. sess. 15., afïirmantis quod nulla sint opera indifferentia; qiuc damnatio inteiligi nequit de indillerentibus in in-dividuo, quia hoc idem clefendunt plurimi

\' 1.2. qu, 92. a. 2.

boni Catbolici; igitur intelligendum est de indillerentibus in specie, (n. ■41—43.)

\'2° Numdetur etiam in individuo actus indillerens, qnx\'stio est modo discutienda.

Pramotandum est, quiestioneni procc;-dere a) de actu vere hnmano, id est, deliberato; nemo quippe negat actus ex ignorantia ant sine advertentia ad mo-ralitatem positos, indillerentes esse in individuo; b) de actus indilTerentia ad bonitatem et malitiam moralem in or-dine naturali, non in ordine supernaturali.

Ad quajstionem respondemus; affirmant Scotistie; at ])robabilius negant Thomistio. Prob. 1° Tcnctur homo ope-rari juxta exigentiam natura) rationalis; netpiit autem rationali modo operari, nisi tendat in bonum rationis, quod est honestum; ergo, si ab hoc deliberate dellectat, eo ipso male operatur, et nou indiU\'erenter. \'2° Actus indifferens in individuo hoc ipso est actus otiosus; actus autem otiosus malus est, ut colligitnr ex Matth. XII. 36,; »Omne verbum otio-ssum, quod locuti fuerint homines, red-»dent rationem deeoin die judieii;quot; ergo. 3° Ex damnatis ab Inuocentio XI. prop. 8.: «Comedere et bibere usque ad sa-»tietatem ob solam voluptatem, non est speccatum, modo non obsit valetudhi; jxpiia licite potest appetitus naturalis suis sactibus frui;quot; et !).: »Opus eonjugii ob ssolam voluptatem exercitum, peuitus «caret culpa et defectu veniali.quot; Malum ergo est agere propter bonum delecta-bile tanquam linem. 4° Ex obligatione, sub veniali culpa, referendi actus deliberates in ultimnm linem, Deuni nempe; non (juidem ex motive charitatis ner-fcctic, quo actus liunt meritorii vita) a;ternai, sed ex amore quocurnqiie ulti-mi finis, quo liunt boni. Constat ex Verbis Apostoli I Cor. X. 31.: »Sive man-»ducatis, sive bibitis, sive aliud quid fascitis, omnia in gloriam Dei facite.quot; In hisce verbis SS. Patres et S. Thomas prajceptum agnoverunt. Ergo non datur actus indillerens.

Neque obstat, quod qnterere in actione deliberata commodnm natnne, sit indifferens, et tamen nou malum. Kespondet enim S. Thomas:\' »Hoc ipsum, (jiiod saliquis a^it ordinate ad sustentationem svel quietem sui corporis, ad bonum vir-»tutis ordinatur in eo, qui corpus suum

I I. 2. qu. 18. a, 9. ad 3.

sordinat ad bonum virtutis: ot idem patet «in aliis.quot; Quaïcumque ergo ad modera-tum levamen et recreationein diriguiitur, honesta sunt.

Ciroa prasmissa observandum remanet, non recjiiifi aclualem sive explicitam relationem ad finem bonestum, quod es-set onus intolerabile, et res sexcentis implexa scrupnlis; verum sufficerc vir-tualcin ac implicitam, quse includitur in genorali intentione viveudi (;t semper agendi secundum rationem. Similiter te-nemtir omnia ref\'erre ad Denm i-elatione implieita, quod est agere propter bonum iionestum, in quo Deum implicite inten-dimui, quippe ((iii reguia, (luis et fons es( omuis honestatis. Und(!, qnamvis ali-(piis accedeus ad tnensam non cogitet de consei\'vatione vitie, sed solum do cibi delectatione, non propterea peceat; (piia talcm delectationem saltern virtiialiter vult propter conservationem, sicque ordinate illam appetil. Nibilominus, ut prceceptum Apostoli perfectiori tt salu-bi\'iori modo adimpleatur, oportet frequenter, quinetiam sicpius in die, saltcm mane, actus generaliter Deo ollerre. (/!. U. H. A. n. igt;l.)¹

AHTICUIiUS II.

I\'HIN\'CU\'IA MORAUTATIS.

K\'i. - Principia moralitatis dicunlur ea, ex quibus lit, ut actus bonus sit, aut malus, aut indiflerens. Simt aiitem, proprie lotjiieudo, duo, objectum nempe et circumstantiic; sed, cum (inis sit cir-

\' Vocem oportet, qua utitur S. Alph., hoe loco designare directionis regulam, non oMi-gationem , patet 1° quia dicitur de methode practica et salutari, quo sensu eadem vox a multis auctoribus et ipsa S. Seriptura srepius usurpatur; 2° quia S. Doctor expresse docet relationem virtualem, qualem juxta theologos supra exposuimus, semper sufficere; uride sponte sequitur quotidianam illam actionum oblationem nccessariam non esse. Ad Into observasse ju-vabit, prscceptum diligendi Deum super omnia eonfundi non debere cum pnvcepto referendi ad Deum omnes actus. Quamvis enim, ut tradit S. Th., ad prteceptum charitatis perfecta; perti-neat, ut omnia in Deum referantur, inde tarnen non sequitur nullo modo posse quempiam omnia sua referre ad Deum, nisi simul impleat charitatis prreceptum ; potest enim ex alio motivo honesto, v. g. ex motivo spei, actiones suas ad Deum referre: eharitas non requiritur ad actionum honestatem, sed ad earum meritum.

cumstantia praccipue movens in actione, de eo seorsim agunt Tlieologi, et hac ratione tria unmerautur moralitatis principia. scilicet objectum, linis et circuni-stantia». Ut igitur actio dicatur bona ex Integra causa, oportet ut consentanea sit regulis morum tuin ex j)arfe objecti, tum ex parte linis operantis, tum ex parte circumstantiarnm. («. IJO.) Singula expendernus.

§ I. Objectum.

- Objectum est id, quod actus primo et per sc attingit, prout subjacet regulis morum, v. g. res alieua est objectum furti, Deus objectum charitatis, et proximus bomicidii. (n. ÜO.)

Princlpiuni. Actus Inimanus ab objecto desumit snam primariam et essentialem moralitatem. Ratio est, quia, sicut res natnralis babet speciem ex sua forma, et motus cam habet ex tennino, ita actio habet speciem ex objecto. Ideo, sicut prima bbuitas rei naturalis attenditur ex sua forma, qu;e dat speciem ei, ita (it prima bonitas actus moralis attenditur ex objecto convenienti: et sicut in rebus naturalibus primum malum est, si res generata non consequitnr formant spe-cificam, puta si nou generetui\' homo, sed illiquid loco hominis, ita primum malum in actionibus moralibus est, quod est ex objecto. Ita S. Thom, i. \'2. qu, •18. a. ± (n. 37.) \'

Inde sequitur, quod si objectum sit iudin\'erens, bonitatem vel malitiam tune accipiat ex line aliisque circumstantiis, quibus honestari vel vitiari potest, (n. 41.)

;{\'lt;■. Objectum morale bifariam dis-tingnitnr; est nem])c vel intrinsece bonum aut malum,\' quando lege uiturali pra\'cipitnr aut prohibetur: vel extrimece, ((iiaudo pivecepto positivo tantum. Mine intrinsece mala dienntnr prohibit», quia mala sunt; extrinsece mala dicuutur mala. quia prohibita sunt.

Objectum intrinftccn bonum vel malum snbdividitur inahsolnle tale vtliijpotlietice solum: i⁰ ahsohtld, (pi xl per se congrnit vel repugnat ordiui rerum metaphysice

\' Observare hoc loco juvabit, quod, cum nomen generis passim usurpetur pro specie, idem significent opus bonum vel malum ex genere, ex specie, ex ohjedo, ex natura sua. (Less, at ad. hum. qu. 18. «. 19.)

nccessario ct iniinutabili, ox ipsis ronirn essentiis dimananti. Sic Doi mtinr et cultus sunt absolute bonum ; odium Dei, perjurium, mondacium, sunt quid absolute malum. \'2° Hijpolhelice, quod ■per se congmit vel repugnat ordiui re-rum hypothetice necessario, siipposita nempe tali rerum iiatuia; boe per ac-cidens in certis circumstantiis mutari potest, quia depeudet a supremo Dei vel ab bominis domiuio. Sic ablatio rei alieitPo, homicidium, famie hesio, sunt intrinsece mala; aliquando tamen licita evadunt.

Dixi: quod prr se congruit vel repugnat; quia per accidens, ratioue adjuncti, v. g. pericidi proximi vitandi, scandali arcendi, etc., potest objectum de se non malum evadere iutriusece malum, v. g. aspectus aut taetus objectl turpis, lectio pravi libri, etc.; ideo lucc, data justa causa et romoto periculo formali, licita (iunt. (Raphaël. Imtil. fundain. Ir. 1. n. 170.)

Ad luec distingiiuntur opera de consilio, quibus securius et perfectius attingitur linis ultimus, qiiiu tarnen pröccipiantur: alia de imperfecttone, quöD minus con-veniunt, quamvis non prohibeantur.

§ 11. Circwnstantice.

lt;35. — Nomine circumstanthe in actu morali intelligitur actus bumani accidens, ipsum in specie morali jam constitutum moraliter afïlciens, id est, conferens illi accidentalem quamdam bonitatein vel malitiam.

Septem numerantur circumstantiic boe versiculo compreliensie; quis, quid, id)i, quibus auxiliis, cnr, quomodo, quaiido.

Quis denotat (|ualitatem persona*, e. g. quod peccans sit persona sacra. Quid denotat materia; qualitatem ant quanti-tatem, e. g. {|uo(l res l\'urto ablata sit sacra, in parva vel magna quantitate. Ubi denotat conditionem loci, e.g. fur-tum in loco sacro, Quibus auxiliis denotat media, quibus quis ntitur, e. g. seductione aut coactione complicis. Cur denotat linem extriusecum operantis, v. g. f\'urtum ad potandum. Quomodo denotat modum actus, e. g. f\'acti cum pl(gt;na advertentia, ex ignorantia, ex metu, cum scaudalo. (juando denotat temporis conditionem, e. g. mora temporis in peccando. (n. 39.)

HG. —■ Principia. 1. Actus humanus sumit aliquam bonitatein vel malitiam a circumstantiis. Hatio est, (juia, sicut objectum, ita et circumstantiie possunt habere aliquam relationem eonvenientisc vel disconvenientiffi ad rationem. Patet etiam ex analogia rerum naturalium, quon non habent omnein suam perfectionem a forma substantiali, sed magnam partem ab accidentibus, puta a colore, figura, proportione partium, etc., quorum si desit aliquid, malum dicitur. (n. I)!).)

II. Circumstantia; quandoque dant actui primam bonitatein vel malitiam, cum nempe vel objectum est indillerens, v. g. ambulatio ex obedientia, vel objecti bonitatein destrnunt, v. g. pinguis elec-mosyna data a patrefamihas cum de-trimento familiie egestate pressie. Ratio est, (juia, si circumstaiitia aliqna per se et primario intendatnr, transit in rationem objecti.

III. Circumstantiie diverse afïiciunt actum, alia) nempe addunt actui novam bonitatem vel malitiam specie distinctam; aliie vero augent dumtaxat vel ininuuut eam intra eamdem speciem. Ratio est, quia quiedam circumstantiie speciem mo-ralitatis ex se habent diversam ab ea, quam actus ab objecto trahit; quiedam vero nullam habent distinctam inoral\'ta-tem, sed augent tantummodo vel mi-nuuut eam, quie ab objecto provenit. Hinc v. g. quod res furto oblata ad di-vinum cultum pertinent, novam malitiio speciem superaddit; at quod in magna vel parva materitc quantitate ablata sit, solumrnodo potest furti malitiam in ea-dem specie augere vel minuere.

Quocirca observanduni, ipiod si circumstantiie speciem moredem non mu-tantes, ita peccata minuant aut aggra-vent, ut ex mortali lint veniale, aut viceversa, tunc actum in aliam speciem thcolofjicam transferre dicuntur, quate-mis luec non ordinem honestatis natu-ralis, sed ordinem gratiie respieit.

Ex dictis colliges, eidem actui plures simul inesse posse moralitates specie di-versas, ob plures i\'ircnmstantias adjunc-tas speciem mutantes, v. g. persona sacra, quie adulteratur, (piatuor peccata specie distincta perpetrat; unum contra castitatem, accedendo ad non suam; secundum contra jnstitiam, accedendo ad alienam; tertium contra religionem, violando votum; quartum contra chari-

tatem proximi, prsebendo scaudalum complici.

IV. Circumstaiitia vcnialiter mala ail-vcniens actui bono, totam bonitatem ejus non aufcrt. Ratio est, quia fieri ncquit, quin bonitas objecti, iu se et propter se volita, refundat i)onitatein in actum; etenim amare bonum in se et propter se, est necessario et essentialiter bonum; ergo levis circumstaiitia aeces-soria actiis bonitatein corrumpere ne(|uit. Accedit, quod alioquin pauci actus boni etiam in viris Sanctis refiei\'irentur. (n. !J9.)

:)7. — Queestio. An aclvs extcrnui addal aliqnam moraliiatem achii in-tcrno voluntatis?

Itcfip. lquot; Per se, pront est effectus el inei\'a actus interni exsecutio, non addit ei bonitatem vel malitiam, sed gaudet tantum bonitate vel malitia intrinseca desumpta ab actu voluntatis itnperante. liatio est, (piia formalis l)onitas vel ina-litia actus extern! tota est abactu interno voluntatis. Probatur etiam ex Scriptura, nbi sincera voluntas pro facto i\'eputatur; sic Oen. XXII. Ki. liens dixit Abraham: «Quia f\'ecisti liane rein, et non peper-»cisti lilio tuo unigenito propter rrie, bene-sdicam tibi,quot; et Glnistusait apud Mattli. V.\'28.: »Omnis, qui viderit mullerem ad »concupisceiidam cam, jam moecliatns »est cam in corde suo.quot; Idcirco tantum meretur, quoad pnemium vel paumm essentialem, ((iii Imbet volimtatern jiov-lectam aliqnod bonum vel malum fa-clendi, quantum si f\'aceret illnd. Actus extennis tarnen adjungit prieminm vel j\'ounam accidentalem; (piia omnis ten-dentia ct motus perncitur in co, qnod consequatur finem et at tingat terminum snnm; undc martyres, qui revera pro Cbristo patiuiitnr, merentur pra\'minm accidentale, quod aureola vocatnr, supra illos, (jniiequali cbaritatis ardore mortem solummodo appetunt pro Cbristo.

\'2quot; Per accidens actus externns ut pln-i\'imum auget bonitatem vel malltlam actus interni. lïatio est, quia actus ex-t(!inus sa;pe causa est cur actus interims fiat mclior in bonis, vel pejor in malis; boe, autcm contingit tripliciter, duin ni-tione operis externi actus interni multi-]ilicantur, diutins continuantur, et inten-siores dunt, (piam intensionem suscipinnt vel ex delectatione operis externi, vel ex ejusdem diHicultate, ut cam bomo vincat. i\'rietei\'ea actibus externis comparatur f\'a-cilitas bene vel male operandi, scaudalum aut icdificatio provenit, etc. Ita S. Tbom. I. \'2. (ju. \'20. a. 4. — In \'2. dist. 40. qu. i. a. ;i. ()/. 40.)

Ex bac doctrina inf\'ertur: 1° Èx bono desiderio aliquod opus virtutis pnestandi tunc, solum aiquale meritum aiiqnis adi-jiiscitur, ac illi, (jui illud reapse prtestant, quando actus voluntatis ex jiai\'te sua est ciïicax, ita ut, si oportunitas adesset, opus exsequeretur, atque adeo, si non sequatur, id non sit ex defectu voluntatis, sed facultatis.

\'2° Hallucinantur illi, qui minus pecca-tum se commisisse arbitrantur, lt;piia illud opere non comnleverunt, quando revera ne complerent impediti f\'ucre, illud alio-(juin completuri.

Mo Qiumdo actus exterior multas babct ditticultates vincendas, ut perficiatur, tune notabiliter auget bonitatem aut malitiam supra interiorem. Propterea, (pii ef\'ticacissimo desiderio exoptat v. g. conversionem infidelium alicujus regionis, non assequitur tantum in suo desi-derio meritmn, ([uantum ille, qui desiderio addit operam convertendi iniideles illos, ob ingentes diflicultates, quie sibi supe-randie occurrunt, a quibus vacat solis desidei\'ils icstuans, et ad quas vincendas muilis actibus interioribus, cbaritatis pnecipue, vacare debet, ut (i|)us suscep-t nn feliciter consuminet. K converso, ille, (pii v. g. inlirmitate detentus efli-caciter optat audire Sacrum, facile euindem bonitatis grailum consequi po-test, (juein assequitur audiens.

4° Ex prcemissa doctrina deduci non potest, non cxstai\'e obligationem C{)nli-tendi actus externos peccatorum; tnm (piia (\'x opere peccatum babet speciem completam, ut docet I). Tbom. 1. \'2. qu. 7\'2. a. 7.; tnm quia eorum confessionem jubet prieccptnm divinum, pi\'out dodarat Cone. Trid. seas. 14. cap. 5, et can. 7.

§ 111. Finis.

38. - Finis dclinitur id cujus gratia aliqnid fit.

Duplex distiiifi-nitnr, intrinsecus nempe, sen operis, tjui idem est cum objecto actus, atcpie illc est, ad quern actus suaptc natura ordinatur, v. g. sublevare alienam miseriam linis est eleemosyniD: alter extrinsecus sen operant is, quein ojiei\'ans intendit supra linein operis, et

hie proprie est circumstautia, de qua\'in pr®senti agimus, v. g. in ei\'ogatioue eleé-mosynic intendere satisfactionem pro peccatis cornmissis. Obsei\'vandum tamen est, finem operantis cpianfltxpte aliuin non esse a line operis.

Finis operantis snlulividitnr 1° in prin-cipalem, sen totalem, ((iii est causa [)lene motiva actus; et secundarium, sen par-tiaiam, qui est eansa ex pai\'te tantum impnlsiva; \'2° in nltimum, (pii ita inten-ditur ut in co sistatin\'; et intermedium, (jni ita intenditur, nt in ulteriorein finem referatur.

:(!). — Prlnclpia. I. Finis pne cieteris cireumstantiis addit actui humano moi\'a-litatem. Ratio est, quia finis non est tiintnm circumstautia, vernin etiam est causa actus, nude habet suum comple-mentum. Itocole dicta de circunistantiis n. :i(i. (n. ;!8.)

Supponitur in hoc principio (inem operantis diversum esse a line operis; seens enim finis solam objecti moralitatein in actum transf\'iuulit.

[1. Tenetur homo semper actihus suis deiiberatis pneligere llnem bonum et honestum. Ratio est, quia bonum proprium et eonsomim naturie rationali. at(|iie adeo ejus linis, est bonum hones-tnm. Recole dicta n. IM. sub \'iquot;.

Ex hoc principio consequitur, quod agere propter solum delectationem pec-catum sit. Eteuiin appetitus sensitivns in homine subesse debet appetitui rationali; idcirco, ((iiamvis ordini naturae con-centaneum sit, (juod ad opus homo aili-ciatur et moveatuf appetitn delectationis, ab Auctore natni\'ie operationibus vilie aduexai, eideni tamen ordini adversatur, (plod liomo in delectatione taiiKpiam in fine sistat, sed debet earn ret\'erre in fiuem liouestum, pnta ad conservationem individni aut speciei, alt;l rationabiie corporis mentisque levamen, etc. Unde ine-rito S. Thoin. ¹ «licit delectationes esse jiropter operationes, non autem operati-ones propter delectationes. Priefatnm tamen peccatum per se nounisi veniale est; quia inordinatus usus rei alioquiu lieitiB non est inordinatio gravis.

1I[. Bonilas tam objecti, qiiam cir-(■innstaiitiai\'iiin, ut in actum ref\'undatur, debet esse dirccla volita sou intanta: malilia vero ut in actum transeat, suf-licit (piod sit indireclti volita. Ratio est, quia bonum est propter se appetendum, malum contra fugiendum. Patet a posteriori, quia alias vix ullus peccaret, cum vix nllus sit qui directe hitendat malitiam, et 11011 mallet earn abesse a suo actu; snflicit ergo quod appetat vo-luptatem actus, cui videt adnexam esse malitiam.

40. — Expositis principiis, explanandi nobis sunt varii modi , quibus linis 1110-raliter afliciat actus humanos. 1° Actus ex objecto bonus etad bonum finem or-dinatus, habet diiplicem bonitatem, v. g. eleemosyna ad satisfactionem pro peccatis. Similiter actus in se malus et propter finem malum, habet duplicem malitiam, v. g. iurtum ad fornicandum cum scorto.

\'2° Actus malus propter bonum finem non desinit esse mains, quamvis ejus malitia exinde minuatur, v. g. menda-cium ail proximum a periculo liberan-dum. Ratio est, quia bonum ex integra causa dicitur, malum autem ex singulis defectibus; unde vulgare axioma: «linis non justificat media.quot;

;!gt; Actus bonus propter finem malum, si finis principalis sit, totus mains est, v. eleemosyna data pauperi pueike ad corruiTipendani pudicitiam ejus, vel data propter inanun gloriam. Ratio est, (piia eligitur bonum, non ut bonum, sed nt medium ad finem pravum assequendnm, quod sane malum est. — Quod si finis sacundarius tantum sit, et nonnisi le-viter mains, actus pftrtim bonus partim mains erit, fpiernadmodum de cii\'cum-stantia leviter mala dictum est, v. g. eleemosyna data principaliter jx mise-ricordia, secundarie ex vana gloria.

i⁰ Actus indiffevens, si finis bonus sit, totus bonus est, v. g. ambnlare ex obedientia; si finis malus, totus mains est, v. g. ambnlare ad ostentationern luxiis. (n. 38.)

scare, nisi utruinque coguoscat, scilicet »ot id (jiioil upplicaiiduin est, et id cui »a|)|)licaiidmn est. Operationesautein sunt igt;in singulai\'ibus: et ideo necesse est »quotI prudens et cognoscat universalia «priiicipia rationis, et coguoscat siugula-»ria, circa qiue sunt oporationes.quot;

Ergo ad l\'ormandaui conscieutiam syn-deresis, scientia moralis, casuistica prte-sertirn et prudentia coucurrunt.

4\'2. — Divisio. 1° Respectn objecti alia est conscientia vera sen recht, qiuudictat quod verum et rectum est in se: alia erronea, quie dictat i\'alsum tauiqiiain veruin; est autem erronea vel inoincibi-liter vel vincibiliter, quemadmoduni de ignorantia diximus. (n. 3.)

Ad conscieutiam erroneam reducuntur a) conscientia perplaxa, quie apprehendit peccatum in utroque termino, nempe sive agatur sive no\'i agatur; b) scrupu-losa, qiiic ex levibus motivis judicat aut timet actionem esse inalam; c) laxa, quae ex levibus momentis judicat non esse malum, quod revera malum est, aut leve malum esse, quod grave est.

\'iquot; Uespectu subject i distingnitur conscientia a) certa, quae absque errandi fbrmidine, saltem rationabili, dictat ali-quid esse licitum vel illicitum; uon ex-cludit ergo errorem, sed formidiuem er-ror\'is tantum ; b) probabilis sen opinam, quae ex gravi fundamento judicat aliquid esse licitum vel illicitum, attamen cum prudenti fonnidine erroris; c) dubia, qua! suspendit judicium inter utramque partem, neutri assentiendo vel dissen-tieudo; bate in rigore conscientia non est, cum nullum judicium proferat.

CAPUT II.

CONSCIENTIA VKRA ET ERRONEA.

ARTICULUS I.

CONSCIENTIA VERA.

■43. — Pracceptum nobis irnpositum est inquirendi veritatem in rebus mora-libus, ut judicia nostra legi Dei cunctis-que inonan regulis conformia sint; nam

¹ Casuistica vocalur ea scientia moralis, qure piincipia gencralia multis casihus particu-!aiil)us accommodat.

debitum faciendi includit obligationehl sciendi, cum nullus possit suas obliga-tiones implere, nisi ipsas cognoscat. Tanta vero cura ac diligentia iu inqui-sitione veritatis, sive coufbrmitatis actio-num nosti\'arum ad legem Dei, impen-denda est, quantam rei gravitas exposcit, quamque adbibere solent homines cor-dati ac prudentes in rebus magni rno-menti; verumtanien baud requiritur, ut biL\'c, diligentia extraordinaria sit, moduni-que agendi humanum excedat. Veritati certo cognitac conformanda esse opera nostra nemo non videt; quid vero agere debeamus quandocumque veritatis noti-tiam assequi non possunius, infra ex-ponemus.

ARTICULUS II.

CONSCIENTIA ERUONEA.

44. — Princlpla. I. Conscientia in vincibiliter errans, si praecipiat aut prohibeat, obstringit ut sibi obediatur: si permittat, eximit a peccato. Ratio prioris partis est, quia voluntas tenetur sequi ductum rationis, quid sit agendum dictantis; ergo, si discordat a ratione, sive recta sive errante, semper est rnala. Et hinc constat altera pars, quod dictamen il-lud sequendo dum permittit, homo non peccet. (n. 5.)

Adbaec, qui opus aliquod ex objecto malum peragit, existimans ex conscientia invincibiliter erronea esse bonurn, non solum a peccato immunis est, verum etiam probabilius bonum opus exercet, et, si in statu gratiae sit, meretur; v. g. si quis ex hac conscientia erronea ju-dicet se posse mentiri, ut proximo sub-veniat, mendacium erit vere actus mi-sericordiao. Ratio est, quia is operatur prudenter, quandoquidem agit eo modo, quo ratio dictat agendum esse ; actio autem prudens bona est et meritoria. (n. 6. 7.)

II. Nec contra, necjuxta conscieutiam vincibiliter errantem operari licet. Ratio prioris patet ex dictis, quia non licet contra conscieutiam agere. Ratio poste-rioris est, quia error est vincibilis; id-circo tenetnr homo adhibere diligentiam, ut ignorantiam tollat vel invincibilem reddat; quod si non faciat, agit cum dubio practice et peccat. (n. 4.)

Hocprincipium proprie procedit, quando

liujusmodi consciëntie judicium est de actu ut in exeinplo de ineudncio;

nam si actus esset bonus vel indiHerfins, errorque tantum esset circa obligatio-nein, non tenetur liomo expeilere liane ignorautiam , si tali conscientiio vult obedire.

45. — Resolutiones. 1° Qui certas lo-cutiones male sonantes existimant veras esse basphemias, duin revera non sunt, graviter peccant contra secundum deca-logi praïceptum illas proferendo, ob er-roneam conscientiam.

\'2° Si cui conscientia dictet se teneri ad mentiendum nt proximo periclitanti subveuiat, peccat contra charitatem, si non mentiatur. (n. (i).

;5⁰ Qui putat, sed cum dnbio, sibi furandum esse a divite, ut succurrat egenti, peccat sive cum ejnsmodi conscientia furetur, quia ignorautia vincibilis non excusat a peccato, sive non furetur, quia agit contra conscientiam. Debet itaque ante actionem, si fieri possit, er-rorem depouere inquirendo veritatem.

-46. —Quceritur hoe loco, num peccet ille, qui ex conscientia erroned putat se peccare omittendo prucceptum, quod im-plere physice nequit, aut patiendo malum, quod vitare nequit?

Resp. Neg ut.; quia neutrum est vo-luntarium , neque dictamen illud er-roneum est causa peccati; propterea dicitur i\'alsum esse speculative, non practice, siquidem nou inflnit in actum. Hinc nou peccat ignarus, etiamsi peccare se credat, dum impotens omittit audire Sacrum in die festo; dum involuntarias patitur distractiones in oratione, vel noc-turnas pollutiones in somno.

ARTICULUS III,

CONSCIENTIA PERPLEXA.

•47, — Conscientia perplexa oritur, qitando quis inter duo pnucepta consti-tutus peccare se credit, quamcumque eligat partem, v, g. aliquis domi habens infirmum, die festo putat se peccare contra pra;ceptum cbaritatis, si relinquat infirmum ad Missam audiendam; aut contra Ecclesia) praccptum, si Missam non audiat, Perplexus sequentes regulas sequatur:

1° Si possit actionem suspendere, tequot;\' netur illam differre) donee consulat sa-pientes; quia versatur in ignorantia vin-ciliili.

2° Si diflerre uequeat, sed ueccssitas agere compellat, tenetur eligere quod sibi videtur minus malum, vitando po-tius transgressionem juris natviralis, quairi positivi, divini potius quam humani, Ratio, quia homo facit quantum potest in tali necessitate, proinde non ^cccat,

3° Si minus malum discerncre nerjucat, quamlibet partem eligat, nou peccat; quia nemo necessitate peccat; doest quippe in liujusmodi casu libertas ad peccatum formale uecessaria. (n, 10,)

Nihil refert, quod perplexus, qui consilium capere nequit, erronee existimet se in otnui casu peccare; quia peccatum non sequitur solum judicium intellectus, sed libera voluntatis actum,

ARTICULUS IV.

CONSCIENTIA SCRUPULOSA.

48. — Scrupulus dicitur inanis formid.) de peccato, ubi peccatum non est; ut inde excitetur in animo anxietas et m-quietudo. Scrupulosus vocatur, qui scru-pulis frequenter vexatur.

Prlnclpia I, Licet, imo oportet, agero contra s\'crupulos. Ratio prioris est, quia scrupulus non habet prudens et ratio-nabile fundamentum, ideo stare potest cum practici certitudine de actionis ho-nestate, formaudo judicium illi contrarium per principia extrinseca, maxime ex Con-fessarii auctoritate. Ratio posterioris, quia scrupulus est irrationalis conscien-tiic timor, et ingentia damna tarn cor-pori quam animee aflert. (n, 17.)

II, Primarium ac ferme unicum ad scrupulos abigendos medium est prompta et subrnissa obedientia erga Confessarium aut spiritualem Directorem. Ratio est, quia scrupulosus minima idoneus est, qui seipsum dirigat, cum oculos mentis habeat nubibus obtectos levibusque do causis frequenter perturbatos, adeoque rectum de rebus judicium ferre ncqueat; quapropter necesse est ut illius judicio obsequatur, qui nomine Dei ejus conscientiam dirigit. Iitde consequitur, scru-pulosum, qui ad obediendum animo paralus non est, curationis incHpaccm essL\\ (n. 12.)

40. — Signa scrupulosee conscientia.

Prcccipua sunt: 1° pertinacia judicii,

([tui quis Conf\'essarii vel sapientiuin Con-siliis parere rcnuit, varios consulit, si?(l uullius judicio acquiescit, imo quo plures audit, eo perplexior evadit.

\'i\'\' Frequeus judicii mutatio ox (|iia-cumque luvi conjectura vel apparentia, unde oritur inconstantia in agendo, men-tis({ue pei\'tui\'batio, praisertim in opera-tionibus exteniis, puta in Missie celebra-tione. Officii recitatione, Sacramentoium administratione vel susceptione.

li⁰ Ilellexiones impertinentes circa plures ac minutiores circumstantias, ((Uic in actione adfueruut, vel adesse potuerunt, cujusrnodi vix in aliorum mentem ve-niunt.

4° Timor peccandi in omnibus, et mentis hicsitatio contra sapientium imo et proprium judicium; inde repetita Conf\'essarii interrogatio, an agendo juxta consilium suum conscientia immuuis a culpa esse possit. (n. il.)

5° In Confessione minutlssiinas, imo impertinentes peccatorum circumstantias explicare, multas uugas tangt;(|uam ])ec-cata narrare, nee Conf\'essario monenti ut ab hisce supersedeat, acquiescere; circa Conf\'essiones morali diligentia f\'actas numquam sccunis esse, easdem siepe ex integro vel ex parte veile repetere.

O⁰ Anxie precari, stepe subsistere ad renovandam intentionem et attentionem, et ssepe easdem preccs repetere, maxime si cadunt sub pracepto, ut sunt Horse canonicffi, poenitentia sacrarnentalis, pre-ces Missa; celebraudie.

Ad luec tarnen advertas velim: a) conscientia scrupulosa confundenda minime est cum tenera, qua; sapienter timet minima etiam peccata: Iiöcc omnibus summopere exoptanda est.

b) Scrupulosis adnumerandi non sunt illi, qui a licentiori vita tandem sincere conversi, aliquandiu angimtur circa Con-fessiones pneteritas ; bujusrnodi quippe salutaris est sollicitudo , dummodo ad breve tempus, turn ad mundandam con-scientiam diuturna peccandi consuetudine irretitam, tum ad concipiendum horrorem a peccato, tuin ad pravam consuetudinem efficacius vincendam.

c) Contingit, quosdam in certis ma-teriis scrupulosos esse, v. g. in Officii recitatione, in contessionis integritate, in aliis vero plane laxos. Tales cautis-sirne tractandi sunt, ut liberentur a scrupulis, quiu fraiua eis laxentur; qua-mobrem remedia et regulic infra expli-canda iis applicanda non simt, nisi in materia, in qua scrupulosi sunt.

50. — Causae scrupulorum. Qiuedam sunt intrinsecce natvrales, nempe tem-peries melancholica, indoles timida ac pusillanimis, mentis debilitas atque ju-dicii inopia ; qiuedam sunt intrinsecce vitiosu;, nempe ignorantia, superbia, obstinatio, inconstantia. Qusedatn sunt extrinsecce, nimirnm cum scrupulosis con-versatio; educatio angusta, qua) animurn deprimit; dii\'ectio Conf\'essarii scrupulosi; lectio libroi\'um nimis terrentium; (he-rnonis instigatio; permissio Dei, propter bonos lines, v.g. in peccatorum castiga-tionem, ad humilitatis et patientise exer-citium, ad teporem excutiendum, ad ani-mum magis purgandum, ad ingerendum majoretn a peccato horrorem. Quando sunt a Deo, diu durare non solent.

51. — Damna scrupulorum. Sunt cum-primis sequentia : 1° Jugis ex illis oritur animi perturbatio et afllictio. \'2° Offendicula opponunt anima! in vir-tute progressui. il⁰ Prajcludunt aditum consolationibus Spii\'itus sancti , quibus dilatatum oor viam mandatorurn f\'a-cilius et prornptius currat. 4° Gene-rant ariditatem spiritus, atque anii.iarn afllictione pertesam ab oratione remo-vent, gravia et importabilia reddendo omnia pietatis ac devotionis opera, ita ut vel omittantur, vel multis defectibus conspersa perficiantur. 5° Labefactant saupenumero corporis valetudinem, caput praisertim enervant. 0° Exponunt non raro inagno periculo vel insaniendi, vel in varia peccata lethalia prolabendi, sive iiTipudicitiaj, sive desperationis, sive blasphemiaj, sive suicidii ; anima enim jugi afllictione confecta, omnique divina unctione ob suam indocilitatem privata, facile trahi potest, aut ad levamen sibi illecebris carnalibus procurandum, aut ad lamentationes blasphemas contra Deum proferendas, aut ad omnia frucna sibi indiscrete imposita ita excutienda, ut desperatione abducta cunctis se dedat vitiis, et tandem mortem sibimet inferat. (n. 13.)

52. — Remedia scrupulorum. Exposito morbo, exponenda sunt et remedia. Po-tissima sunt 1° liutnilis ad Deum sup-jtlicatio, f\'requentesque actus conlidenluu in ipsum, ad obtinendarn conscientia; tr\'anquillitatcm. — \'2° Simplex et cioca

obedientia docto, pio et pnulenti Con-fessario; hoc est omnium maxime ne-cessarium remedium, sine quo nihil om-nino proderunt alia quaicumque: caveat autem scrupuiosus, ne ab uno Confessario ad alium discurrat, sed constanter eum-dem habeat, cui penitns perspecta est ejus conscientia. — 3° Fuga otii, ita ut dicmon scrupulosum semper occupatum inveniat. —• 4° Simul ac scrupulus meuti se offert, al) eo rnentem avertei\'e alioque convertere. — 5° Non disputare intra so de scrupulis, intrinsecas rationes op-ponendo, sed linniter deponere omnem dubitationem, juxta regulas a Directere prcescriptas. ■— (i⁰ Procurare, ut radix serupulorum evellatur; si nempe sit melancholia, animum levando moderatis et honestis solatiis; si superbia, se humi-liando; si obstinatio, judicium abnegando; si timiditas, in J)eum confidendo; si ig-norantia, instructionem procurando; si libri vel conciones terrentes, eos vitando, etc. (n. 12. Prax. Conf. n. i)ü.)

53. — Reaulae ad dirigendam conscien-tiam scrupurosorum. — Sequentes fere tradunt Doctores: 1° Confessarius scrupulosum adigat ad sibi lideliter paren-dum, obedientiam caecam et simplicem exposcendo : quapropter paucis et as-sevcranter resolvat ejus dubia, quin multum distinguat, nee responsi rationem reddat; dubia porro in partem benig-niorem interpretetur. Quin etiam incasu, quo de dato response postmodum dubi-taret, dubitationem nullatenus pamitenti manifestet, sed pergat, ne pamitens lidu-ciam ainittat. Quod si poniitens non obediat, Confessarius objurget et castiget eum, ejusque duritiem omnimode re-tundat; quamvis enim cum scrupulosis suavis esse debeat Confessarius, circa obedientiam nihilominus fortis sit, cum hicc unicum sit eorum remedium. Ut autem obedientiam suadeat, inculcet illis hwo duo: ])rimo, tutum incedere, qui Confessario obtemperat in omnibus, in quibus manifestum peccatum non appa-ret, etiamsi is erraret; quia htcc est voluntas Dei dicentis apud Luc. X. Ki: «Qni vos audit, me auditquot;, et ita tradunt oinnes Doctores; secundo, de sola ino-bedientiascrupulnm sibi ingerendnm esse, propter summamobedientiiD necessitatem.

\'2° Causas, quoad fieri potest, serupulorum poeuitentis expioret, ut apponat remedia respective requisita.

13° Tradat scrupuloso regulas quasdam generales ad dubia deponenda; unde prohibeatur ipsi frequens ad Directorem recursus, sed jubeatur regulas acceptas constanter applicare. Dico: goieralcs; quia particularibus scrupuiosus expedire se non valet. Hujusmodi regulas generales variant pro diversa serupulorum materia. Unde a) Si scrupulus versetur circti agenda, quia scrupuiosus in omni ac-tione peccare formidat, jubeat eum li-b(!re operari, quoties prima fronte non advertit evidens esse peccatum, et pro-hibeat de hisee in Confessione sese ac-cusare. Quoeirca tradat illi sequentia principia: eum, qui bona fide proeedit animo plaeendi Deo, si medioerem dili-gentiam adhibeat, practice non errare; item, in rebus moralibus non esse qu;e-i\'endam omnimodam certitudinem; ilnbi-tationem, qunc in aliis fortasse rutiona-bilis esset, in scrupuloso pro nihilo esse existimandam, unde, licet contingat ip-sum materialiter interdum errare, for-maliter non peccare; denique, indubiis, bonorum vitam aliornm regulam esse de-bere, et tanto magis quanto rneliores sunt.

b) Si scrupulus versetur circa prams cogitaliones, quibus se consensisse semper timet, est regula omnium, ubi non fuerit evidentissimus consensus, non esse quod timeatur, (agimus enim de iis, qui alioqui habent flrmnrn animum numquam peecandi mortaliter), neque metuendum esse propter diiiturnitatem ant vehemen-tiam delectationis; nam hicc nuiterialia sunt et involuntaria, et interdum ex timore postea majora apparent, quam revera fuerint. Quapropter compellatConfessarius scrupulosum, ut scrupules vi-riliter contemnat, neque de hisee cogi-tationibus confiteatur.

c) Si scrupulus versetur circa Confes-siones prceteritas, an snffieienter eon-fessus sit necne, regula est, quod si medioerem diligentiam adhibuit, possit esse securus. Quare prohibeat illi, he amplius deliberate cogitet de culpis prueteritis, nee eas condteatui\', nisi certo seiat eas fnisse mortales, nee unquam se illas confessum fuisse; sed tantum-modo veniam a Deo humiliter petat.

4° Prohibeat pasnitenti longum eon-scientiic examen, pricseribatque mediocre, imo qnando(|ue levissimnm. De lis porro, circa qua; magis vexatur, interdicat omne examen.

5° Ad Sacramentorum plam frequen-tiam sollicitet. Quod si scrupulus retra-hat, ad earn omnino compellat, jubeattiue omnino scrupulos vincere.

6° Ne austerum se procbeat afllicto; esset enim eidem addere afflictionem, si, dutn ad remedium accedit, novam af\'tlictionem subire cogeretur; et si quan-doque cum illo severe tractare opus fuerit, id agat tamen, quin confidentice aditum tollat, quern semper Christiana charitas apertum esse postulat.

7° Scrupuloso, qui continuo angitur in recitatione precum, prohibeat ne qnid-quam repetat. lino Clerico in Sacris, qui graves pateretur anxietates in Officii recitatione , potest aliquando eadem in-terdici, cum magnum incommodurn ex-cuset a praeeeptis Ecclesia!, (n. 12—19. lib. 4. n. 177. in line. Prax. Conf. n. 95—98.)

Nola. De conscientia laxd peculiariter disserere necessarium non censemus, eo quod ad conscientiam ei-roneam aut practice dubiam f\'acilc reduci possit.

CAPUT III.

CONSCIENTIA CERTA KT DUBIA.

ARTICULUS I.

CONSCIENTIA CERTA.

54 — Notio certitudinis. Priusquam principia de conscientia certa expona-mus, nonnulla de certitudine pnomittenda sunt. ■— Certitndo objectiva est Veritas rei manifestata iis rationibus, (pia) postulant iinnum assensum. Certitndo sub-jeclioa est firma mentis adluesio alicui propositioni, absque erroris formidine.

Divlslo. 1° liatione gmdm triplex est: mctaphysica, qu® exdudit omnem fal-sitatis possibilitatein; liujusmodi est certitndo tuin pi\'imorum principiorum, turn conclusionum, qua: ex ipsis immediate eruuntur, tutu fidei diviniE, sive eorum qua; expresse a Deo revelata sunt, aut ex iis evidenter collignntur. Physica, qua: secundum natural leges excludit fal-sitatis possibilitatem, at non repugnat quod aliter se liabeaut |)er miraculum; liac certitudine gaudent ea omnia, (jine certo sensuinn experimento nobis inno-tescunt. — Moralis, (juiu excludit omnem prudentem falsitatis formidinem, tametsl absolute et absque miraculo possit errori obnoxia esse. Ha;c rursus duos gradus admittit, nimirum alia est perfecta seu strict a, quam delinivirnus; alia imperfecta seu lata, qua! solum excludit prudentem dubitationem, seu judicium pro-babile de opposite, at non excludit omnem prudentem formidinem. Certitude moralis imperfecta eadem est, quam S, Thomas probabilem certitudinem vocat, qua:, licet rare, aliquando tamen fallit. Ila S. Alph. Dissert, de usu moderato apin. probab. anno 1757. n. 31. S. Thom. 2. 2. qu. 47. a. 9. ad 2. et qn. 70. a. 2. Lugo. De fide, dis p. 1. n, 316. 317.

2\'\' Ratione objecti alia est speculativa, quaj spectat principiorum veritatem in se, sine ordine ad praxim: alia practica, qnffi spectat honestatem actionis hie et nunc exercendai.

3° Certitude practica ratione deduc-lionis subdividitur in directum, qutc a directis principiis deducitur; et reflsxam, qua; a principiis reflexis derivatur. Principia direct a vocantur momenta rationis vel auctoritatis, ex quibus Veritas aliqua particularis quajritur et cognoscitur; principia reflexa nuncupantur quaidam generales reguhe, qua) particularem veritatem non probant, satis tamen sunt, ut practice certum flat quid tunc agendum aut omittendum sit; uleoque rejlexa ap-pellantur, quod super incertitudinem di-rectam veluti rejlectant, certoque osten-dant quid agere quidve omittere oporteat aut liceat. Exemplis rem illustremus: in die festo prohibita sunt opera servilia; atqui scribei\'e non est opus servile; ergo in die festo scribei\'e mihi licet. In hoc syllogisme, probando rationibus directis banc particularem veritatem quod scriptie non sit opus servile, cousequitur direcla certitndo condusionis practica!: ergo in die festo scribere mihi licet. K converse, in dubio delicti, (|Uo quis apud judicem accusatur, quamvis ex probationibus directis incertum sit judici num renin con-demnare debeat an absolvere, certa tamen regula rellexa est neminem in dubio condemnandum esse, (pia judex in praxi cei\'to dirigitur; item, utrum lex divina pra:cipiat peccata dubie mortalia confl-teri, ex principiis directis definiri nequit, cum diversfo sint inter Theologos pro-babiles opiniones; attamen certa regula rejlexa est legem dubiam non obligare.

qtia certitudo reflexa com parat ur pro praxi: atlt;|uo ita (te multis aliis.

55.— Principia. I. Ad licite operandum reqniritur certitudo moralis de lionestate actionis, sen aliis verbis: sola couscientia certa est recta regula morum. Probatur ex Eccl. XXXVII. \'20.: »Aiito omnia opera verbum verax pnccedat te, et ante om-nem actum consilium sta!)ile, i. e. lirmum et prudens judicium de honestate actus, qui eligitur. Practerea ex Epist. ad Rom. XIV. \'213.: »Omne, quod non est ex fide, peccatum est,quot; ubi nomine fidei certa quasdam persuasio sive conscientia intel-ligitur, ut claret ex ijjso contextu et ex omnibus interpretibus. Sed qui dubius est, absque judicio de actionis honestate ope-ratur; adeoque non ex lide seu conscientia , qua! judicium necessario importat. Inde consequitur quod edixit Innocentius III in Cap. lii. da restit. spol.: »Quidquid lit contra conscientiarn, ujdilicat ad ge-hennam.quot;

II. In rebus moralibus ad licite operandum sufïicit ca certitudo moralis, quam Inlam vocamus. Ratio est, quia, ut ratiocinatur S. Thomas ¹: «Certitudo «non est similiter quierenda in omnibus, »sed in unaquaque materia secundum «proprium modum. Quia vero materia sprudentiaj sunt singularia contingentia, »circa qua? sunt operationes human;c, »11011 potest certitudo prudentia) tanta »esse, quod omnino sollicitudo tollatur.quot; Et in alio loco \'^J: »In actibus humanis, »super quibus constituuntur judicia, non «potest liaberi certitudo demonstrativa, »eo fjuod sunt circa contingentia et va-«riabilia. Et ideo sufïicit prohabilis car-ïililudo, qua) in pluribus veritatem at-»tingat, etsi in paueioribus a veritate «deficiat.quot; Ea ergo certitudo seu prohabilis sententia sufïicit, qua; nullo pro-babili motivo opposite iulirmetur; idque confirmat communis sensus Doctorum praxisque universalis. (S, Alph. Disnert. cit. Lugo. loc. cit. n, 1318—li\'il.)

III. Certitudo moralis ad agendum requisita saltern practica sit oportet. C)nselt;|uitur ex ijjsii notione conscientioD, quippe (|ua; dictamen practicum est; reqniritur ergo dictamen, quo quis in-dubie credit sibi bic et nunc licere, (piod agendum omittendumve decernit.

Porro certitudo practica tunc semper habetur, cum vel directum vel rejlcxwn principium cerium suppetit, ex quo con-clusio oruatur qure praxim dirigat. Unde dubiiim speculativum cum certitudine practica consistere valet, si principium directum, ex quo conclusio practica de-ducatur, dubium sit, ita tamen, ut prucsto sit principium rcflexum certum, quo praxis actu regatur, ut in exemplis supra allatis. (n. (39.)

ARTICULUS 11.

CONCIENT1A DUHIA.

Ut ordine procedamus, exponemus 1° ineflicaciam conscientia; dubiie ad di-rigendas actiones; \'2° principia reflexa, quorum ope conscientia dubia deponitur.

§ I. Inefficacia conscientiai dubkv ad dirifjendas actiones.

5(5. Notlo dubll. Quemadmodum in prax\'.edenti articulo, ita in hoe quoque, jiriusquam principia exponainus, qua\'dam de duhio prsemittenda sunt.

Dubium objective sumptum est sententia, qua; habet rationes lequales pro se et contra se. Dubium subjective sumptum seu status dubitantis est suspensio judicii inter ojiposita, cum nempe intel-lectus neutri parti assentitur neque ah alterutra dissentitur. Dubium ergo hoe distinguitur 1° ah opiuione, ((Uie est assensus uni parti cum formidine erroris, seu assensus non penitus firmus; \'2° ab incertitudine; incertitudo enim a nio-mentis oritur, (pia) evidentiam non ])a-riunt; dubium vero ab ;equalitate ratio-num pro utraque parte occurrentiuin; illa judicium alilt;(Uod eITert, hoe judicium potius suspendit.

Divislo. Dubium dividitur 1° in positi-vum, quando utrimque suppetunt motiva asque vol fere a)que probabilia: et necja-tivum, quando ex neutra parte rationes graves occurrunt. Utrumque hoe dubium est dubium strictinn, cum in utroque casu mens non magis inelinetur ad unum, quam ad aliud , ut loquitur S. Thomas ¹;

¹ De verit. qu. 14. a. I. — Cum S. Alph. n. 20. opinioncm unice probabilem vocat dubium positivum, sumil dubium in loto sensu pro judicio incerto, ut patet conferendo definitionem dubii, quam tradit. Nos semper sumemus dubium in sensu stricto.

se (I merito advertunt DD. dubium nega-tivuin esse improprie dubium, cum pru-dentia dictet rationes leves despiciendas esse; solum igitur dubium positivum esse prudens ac rationabiie dubium.

(2° In dubium speculalivum, quod spectat rei veritatem in seipsa consideratie, v. g. an talis contractus sit Justus vel injustus, an pingere sit opus servile vel liberale, an Sacramentum cum tali materia collatum sit validum aut nullum: et practicum, quod spectat operis exercitium, v. g. an liceat mibi talem contractum inire, die festo pingere, Sacramentum cum tali materia conferre.

Probe itaque distinguendum est vcnnn a licito; dubium enim speculativum, quamvis in re morali indirecte sen consequenter respiciat licitum, prout ox al-latis exemplis lector facile perspiciet, directe tarnen respicit verum; dubium aiitom practicum directe respicit licitum. (n. 21.)

3° Dubium speculativum subdividitur in dubium juris, quando dubitatur do aliquo piwcepto vel obligatione: et dubium facti, quando de facto aliquo dubitatur, v. g. an quis votum emiserit, Horas recitaverit, tentationi assensuin pruibuerit, inatrimonium valide contraxe-rit. Ex dubio facti enasci solet dubium juris, puta in allatis exemplis an voto terieatur, Horas recitare obligetur, pec-catum conflteri debeat, debitum petere possit. (n. 41. et passim.)

57. — Principia. I. Numquam licet operari cum conscientia practice dubia. Ratio est, quia non licet voluntarie se exponere probabili peccandi periculo, juxta illud Eccli. III. 27. ; »Qui arnat periculum, in illo peribitquot;; qui autem de actionis houestate dubitat, exponit se periculo probabili peccandi; ergo peccat. Deinde, qui dubius et anceps de operis houestate, dubio non deposito, opus aggreiitur, ita animo comparatus est, ut ill id exsequi velit, sive legi Dei ad-versetur sive non; ergo legem Dei non curat, quod absque peccato non est.

Porro, qui ahquid agit vel omittit, quod practice dubitat esse peccatum, peccat eadem peccati specie et gravitate, do qua dubitat; admittit enim illud ip-sum |)eccatimi, cujus committendi j)e-riculo se exponit. (n. 22.)

Ergo in dubio practico, quamdiu non deponitur vel ubi deponi nequit, sequenda est regula: ))In dubiis pars tutior eli-genda est.quot;

II. Dubium do actionis honestate, quam quis ponere meditatur, per principia re-flexa deponi nequit, nisi prajinissa debita diligentia in inquirenda veritate rei. Ratio est, quia homo semper in actibus suis deliberatis prudenter se gerere tenetur; prudentia autem dictat, ut pro dubio deponendo inprimis diligentia in veritatis inventione adhibeatur, ne sua culpa er-rorem sequatur. Recole dicta n. 43.

III. Veritate non comperta , licet operari cum dubio speculativo de sola honestate actionis, quandocumque ex certis pi\'incipiis reflexis dubium practicum deponitur, et hoc pacto conscientia practice certa formatur. Ratio est, quia conscientia est regula proxima et interna voluntatis liumanio; ergo, si ilia certa sit et recta, necesse est ut actiones, quiu secundum illarn limit, bona* sint. Jamvero ex aliis pi\'incipiis pemlat Veritas rei, v. g, quod helium hoc justum sit; ex aliis vero actionis i to nestas v. g. quod in hoc bello, imperante principe, liceat subditc pi\'oo-liari. Quod autem ex pi\'incipiis reflexis possit forinari conscientia mural iter certa de honestate actionis, clare patebit infra ex dissertatione de usu opinionis proba-bilis, quam in line hujus tractatus affe-remiis. (n. 25.)

Dictum est: de sold honestate actionis; quia, quando in re ipsa subest periculum detrimenti, quod vitare tenemur, e. g. periculum nullitatis Sacrarnenti, in dubio semper pars tutior eligenda est, ut ube-rius explicabinms in laudata dissertatione.

58. — Notandum superest: i⁰ Si, qui dubitat, in re morali doctus sit, libros et doctiores consulere debet, prout rei gravitas postulat. Indocti vero, qui ne-sciunt formare sibi conscientiam, tenen-tur Parochum aut Confessarium, vel alium pium ac doctum virum consulere, et juxtfi consilium agere. (vi. 24.)

2° Si dubium, omnibus perpensis, inane sen negativiini appareat, sine alia re-flexione deponendum est ac contemnen-dum tamquam scrupulus. (n. 24.)

3quot; Inepte agunt, qui post opus pa-tratum incipiunt angi et in libris vel a Confessario in((uirmit utrum peccaverint; nam jndiciiini subsequens non in 11 nit in moralitatem actus pneteriti, sed ilia tota pendet a dictamine consc.ientiac antece-dente et concomitante ipsam actionem.

Prudenter tarnen sciscltantur veritatcm })ro futuro. (Gury. n. 42.)

59. —Solet hie rogai-i, quantum peccet ille, qui facit malum, quod conscientia dictat tantum in genere esse peccatnm, quin cogitet num grave sit vel leve?,

Resp. Controv. Alii censent enm pec-care graviter vel leviter, pront objectum in se peccatum grave vel leve est. Ita Vasq. Sanch. etc.

Alii putant eurn semper peccare graviter; quia agendo absque examine de nialituc quantitate so culpabiliter exponit proximo periculo faciendi id, quod grave malum est. Ita A/.or, Bonne. Gastrop, etc.

Alii tandem communlus et probabilius tenent enm tantum venialiter peccare, si revera nulla in eo consurgat de mor-tali peccato cogitatio aut dubitatio; quod equidem supponi nequit in ejusmodi peccato externo, cujus gravitas omnibus patet; addit S. Alph.: rnodo etiam homo sit timoratce conscientia:!, non autem do genere eorum, qui quantitatem pecca-torum non curant. Ratio, quia tunc ma-litia mortalis ncc formaliter, nee virtua-liter apprehenditur. Ita Navar. Valent. Croix, Konc. Less, et alii plurimi (n. 21$. H. A. n. 13.)

§ II. Principia reflexa, quihus con-scientia dubia deponitur.

()0. — Inter principia reflexa alia sunt, quihus dubia juris; alia, quihus dubia facti resolvuntur. Priora in omni dnbio speculativo ad formandum dictamen con-scientiic pi\'acticum immediate inservi-unt; posteriorum ope dignoscitur pro qua parte stet possessio, pro lege scilicet an pro libertate , ut exinde dubia juris resolvi queant; res ex dicendls clarescet. Hoc loco principiorurn sensum et appll-cationem dumtaxat exponenius; eorum vim probandi in prsesenti materia postea stabiliemus in dissortatione de Proba-bilismo.

I. Principia pro dubiis juris.

(51. — In dubiis nioralibus 1(!X et li-bertas quodammodo inter se litigant; lex eniin est ligarnen libertatis, ail certos quosdam actus faciendos vol omittendos illam obligans; libertas niora\'is est ini-munitas a lege sou facultas aliipiid licile facientli vol ornittendi. Ilinc in dubio principia reflexa litem compommt, cau-samque alterutri adjudicant. Sunt autem, qua) soquuntur.

62. - I. Lex dubia non oblicjat. Pro hujus principii intelligentie notandum est, legem posse duplici modo esse du-hiam: 1° simpliciler, i. e. quoad exsis-tentiam, quando dubitatur num lata aut promulgata fuerit, an tempus obligatio-nis jam inchoavcrit, an talom casum ant talo onus comprehendat, an ad tales personas so extendat, utrum aliquid pnocipiat an suadeat tantum; 2° sp.cnn-durn quid, i. e. quoad cessation em, quaudo certa est logis exsistentia, et (luhium tantum suporvenit de facto num abrogata fuerit, an desierit ejus obligatio, num qnh habeat causam oxcusantom, an dispensatus sit, num legem imple-verit, et similia. {n. 27.)

Porro, enuntiatum principium intelli-gendum est de lege simpliciter dubia, sou dubie exsistente, quatenus nempe non satis manifeste promulgata est. K converse, quando lex certo exsistit, ejus obligatio non tollitur solo suporveniente dubio, sed probaii debet factum, quo desiuit; sicut enim certa libertas non tollitur suporveniente dubio, sed probanda est lex, ita neque lox certa; vol, sicnt lox dubia non ligat libortatem certam homiuis, sic neque dubia libertas solvit a logo certa.

63. — II. In dubio melior est conditio possidentis. Sensus est, qnod, quando neutra pars sufficient or probatur, pos-sossoris causa doheat sustiuori. Pori\'o id, quod prius ccrtnm est, possidot et pnesumi (lol)et. Undo, quando lex est dubia, melior est conditio hoininis possidentis suam libortatem; e couvorso, quando certa lox exsistit, ot dubia oxo-ritur liberatio, melior est conditio logis possidentis suam obligationom. Quo spec-tat illud alind principium jui\'is: sin dubio standum est ])ro parte, pro cpia stat pne-suniptio;quot; pnesumptio namquo gignit mo-ralem cortitudinem, saltern latam. {n. 26.)

Ilinc v. g. in dubio an shit confltonda peccata dubie mortalia, aut mortalia dubio commissa, an explicandie circum-stautiic notabilitor aggravantes, nulla est obligatio. Cotilra, qui certus de mor-taii commisso ilnbitat an illud confessus sit, debet conliteri: pari modo dubitans mini sit oxcusatus ah obsorvatione je-junii, si uoqueat aut nolit petere dis-

pensationem, legem servare tenetur. (n. 195. lib. 6. n. 468. 473. 474. 477.)

Quum poiro lioc principium posses-sionis ut plurimum usuvemat in dubiis iinoralibus resolvendis, tnagni interest ut rite intelligatur; quare opportunurn esse (luxiiTius peuitius explanare quid sibi velit iila libertatis et legis possessie. Possessie ha;c idem prorsus bic si^iii-ficat, servata proportione, quod in ma-, teria justitice; ab bujus nempe virtutis materia par analoijium ad aluirum vir-tutum materiam extenditur. Ad cujus rei inteliigentiam explanandum nobis est principium prcesumptionis: »In dubio standurn est pro parte, pro qua stat pricsurnptioutpote ex quo principium possessionis vim suam haurit. Pnesump-tio a jurisperitis delinitur: anticipata rei dubia3 probatio ex validis argumentis et indiciis desumpta. Dicitur: anticipata, quia prajsumptio ante legitimas et di-rectas probationes aliquid pro vero su-mit; quamdiu nempe non probatur con-trarium. Indicia porro pro diversa rerum natura varia distinguuntur. Unum ex illis, quod ad pra^sentem materiam spectat, hoc modo enucieare possumus: Quoties aliquid pneexsistere scitur, quod natura sua perseverat donee facto aliquo con-trario tollatur, illud in sua conditione pereeverare censetui¹, quamdiu de facto illo contrarie nou constat, ita ut boe judicium sufficienli dumtaxat cedat probal ioni, cujus onus alteri, (|U!e id im-pugnat, parti incumbit. Non autem subar to dubio cedit, imo nee dubium eflicit ut prïesumptio ipsa in dubium ad-ducatur; quare, quod prajexsistere scie-batur, id, stante etiam exorto dubio, pergere et integrum manere censetur. Ell\'ectus ergo praïsumptionis est, eum, pro quo stat, liberare a proband! necessitate, eamque trausferre in adversarium, qui nisi coutrai\'ium probet , causa alte-rius pro vera babetur.

Pr;csumptionis principium plane generale est, et perrnultis accommodatur casibus particularibus, quorum aliquos enarrare juvat; 1° Quum de cujuspiam crimine suspicio babetur, antecedens probitas ejus, stante dubio, perseverare censetur, quamdiu de nequitia non constat; unde adagium; sQuilibet prcc-sumitur bonus, nisi probetur malus.quot; \'i⁰ Si quis possidet priedium, quod alter dubio jure suum esse contendit, possessor in possessione manet, usquedum competitor suum jus comprobet; quia possessie parit pnesumptionem dominii; unde axioma: »Iii dubio potior est conditio possidentis.quot; 3° Lex vel pruecep-tum, de (juo dubitatur num justum sit, justum babetur, donec injustitia probetur; unde principium; »In dubio obse-queudnm est Superiori.quot;

Hisce prajmissis, sequentem tradere licet possessionis notionem. Quemadmo-dum in materia justitiaj possessie audit pneexsistens apud quempiam dominii exercitium in certain rem, respectu al-terius de dominie contendentis, ex qua possessione praosuniitur possessor esse rei dominus, donec contrarium demonstre-tur; ita pari modo in materia houes-tatis, possessie libertatis nihil aliud est, quam antecedens ejus, respectu legis dubitC, jus certum: possessie vero legis est antecedens ejus, respectu liberatio-nis dubiie, certa obligatie; qua? prioritas eflicit ut in dubio superveniente illa, qua; prius certa est, jire se babeat pne-sumptionem juris, adeoque onus pro-bandi transferat in alteram. Possessie igitur in bac materia analogice sumitur pro quovis jure certo dubium prajce-dente; unde consequitur vim ac sensuin principii possessionis hoc mode reddi posse: «Jus certum pnccedens non tol-litur dubio superveniente, sed perseverat usquedum probetur ejusdem cessatio.quot;

Ex data notione sequenti modo con-cludimus: quemadmodum in materia justitia;, ubi duo litigant de alicujus rei preprietate, ille qui, exorto dubio, possidet rem, praisumitur esse ejus dominus, et idcirco servat jus in rem, donec probetur contrarium: similiter in materia henestatis, quoties dubium est inter ho-minis libertatem et legis obligationem, illa, qua; prius certa est, dicitur manere in possessione, donec probetur contrarium. (n. \'2(1.)

64. — Qutestiones. Qu.kh. 1° Qaidccn-sendurn sit da principio: «In dubiis tutior pars est eligenda?quot;

Hesp. 1° Sano sensu acceptum est vera et universalis regula. Etenim non accipit tutiorern partem comparative ad aliam, qua) etiam est tuta, sed adversative ad aliam, qiuc nou est tuta; quia non adstringimur partem tutiorem sequi, quando altera est tuta. Sensus ergo est, quod in dubiis debemus relinquere par-

tem dubiam seu non tutam, et tutam seu certam eligere. Propterea, exsis-tente diibio, tenemur dubitationem depo-nere, et sequi partem indubiatn; nam, stante dubia consciëntie, non possu-mus operari. Unde idem est tutiorem partem sequi, ac sequi conditionem possidentis ; quia justa possessio confert jus, et ubi est jus, tute potest quis illo uti, et talis pars tuta est sequenda. Ita Joannes a S. Thoma. in 1. 2. disp. 12. art. 4. n. 11—13.

\'2° Eo seusu acceptum, quod in dubiis debeamus semper partem rigidam seu legi faventem sequi, Rigoristarum prin-cipium est atque prorsus falsum, ut in svdisequenti dissertatione luculenter pro-babitur. Turn solum in lioc sensu varum est, cum dubium practicum non depo-nitur aut deponi nequit, pront postea ostendemus n. 70.; nam in hoe casu altera pars non est tuta.

Qu.kh. \'2° Quid judicandum da prin-ciino: »Qui probabiliter agit, prudenter agit?quot;

Reap. 1° In occursu opinionis unice probabilis, cui nempo non opponitui\' al-tera probabilis opinio, est principium verurn et ab omnibus admissum; quia ejusmodi opinio meretur viri prudentis assensurn, quod in rebus lunnaiiis evi-dentia carentibus sufficit.

\'2° In concursu opinionum fere tvque probabilium, ita ut liceat pro arbitrio quandibet sequi, est principium plane falsum; quia motiva leque gravia pro utraque parte non possunt non suspen-dere intellectus assensuir.; cum conscien-tia autem dubia non potest quis prudenter operari. Constabit porro ex siibse(|iieiiti dissertatione de usu opinionis probabilis. (n. (il). H. A. n. 4\'2.)

\'2. Principia pro dubiis facti.

65. — Pnecipna sunt, qufc sequuntur; iquot; Factum in dubio non prwsumilur, ned probari debet. Principium illud pro-ccdit, quando dubitatur de facto prin-cipali, v. g. an votum emiseris, au confessus f\'ueris, etc.

Hinc dubium juris, ex dubio facti resultans, pro diversitate facti probandi i\'esolvendun» est juxta seipientes regulas;

a) In dubio facti fundanlis legem, i. e. quo posito, lex vel obligatio nas-citur, possidet libertas, Hinc v. g. in dubio num tempus adsit, quo lex incipit obligare, lege non teneris; num quis sit jejunus, potest communicare ; utrum necne mortaliter peccaverit, communicare potest non confessus, elioita tantum contritione. Item in dubio an consilium ad damnum datum sit, aut si de eo quidem constet, dubitatur an damnum ex illo fuerit secutum, nulla, post debi-tam utiqne inquisitionem, facienda est restitutio, (n. ;}\'2. 38. !39. Lib. G. n. 475. Lib. 3. n. 562.)

b) In dubio facti supponentis legem, i. e. quo posito, lex desinit aut impleta est, possidet lex. Hinc, v. g. in dubio an tempus, quo lex obligat, eflluxent, lege teneris. Item, si dubitas num legen» impleveris, puta num Horas recitaveris, po\'nitentiain persolveris, obligaris; nisi unice probabde sit te implevisse, tune quippe oritur probabilis certitudo, quie, ubi de debito legali agitur, sufïicit, ut excuseris. Item, quando debitum certum est, factum vero solutionis dubium, debitor solvere tenetur, vel facienda est inter partes compositio pro rata dubii. (n. 29. 32. 34)

c) In dubio facti inducentis legum juriumve confliction, proevalet lex }gt;o-tior. Hac ratione e. g. excusatur a je-junio sexagenarius; quia jus naturale servandi vitam prseponderat pnecepto ecclesiastico. Item, qui prudfMitei\' dubitat an Missie auditio in ecclesia die festo, aut Oflicii recitatie, aut jejunium, non forte graviter nocitura sint sanitati, si nequeat commode petere consilium aut dispensationem, excusatur. {Lib. 3. n. 325. 1030. Lib. 4. n. 154. et n. 3.)

2° In dubio stand um est pro val ore actus, non: In dubio omne factum pra;-sumitur rede factum. Hoc principium valet, quando constat de facto princi-pali, et de solo accessorio aiiquo facto dubitatur, puta de aliqua circumstantia vel conditione necessaria, aut de debito modo, utrum adfuerit; tune hujusmodi factum accessorium jure debitum vel fieri solitnm, adl\'uisse piiesumitur, ejus delectus econtra demonstrari debet, quod per sciquentia axioinata enuntiari solct: ))7h dubio prcesumitur factum, quod de jure faciendum er at,quot; aut vcjtiod ordinarie fieri saletet boe alterum : ^Delictum vel defectus non pra\'.sumitur, sed demonstrari debet.quot; ()i. 2(gt;.)

Nonnullis exemplis axioinata lia;c di-

lucidare liceat, ut patent quibus casibus ea accomodari possint, quibus vero non possint.

Si quis v. g. vere vovit, dubitat autom num vovendo noverit aut adverterit voti obligationem, vel an non defuei\'it plena deliberatio, an non voverit metu coactus, an is fuerit gravis, standum est | ro va-lore actus. Secus vero est, si dubitatur de ipsa voti emissione, vel de capacitate materia), vel an non fuerit simplex propositum. Item in dubio num Confessie sacramentalis fuerit valida; si dubitatur utrumne defuerit aliqua ex conditionibus ad valorem requisitis, standum est pro valore actus, ita ut rejieti non debeat; quia tunc procsumitur factum, (juod de jure faciendum est. Contra vero, si cerium sit aliquid defuisse, licet ad valorem Sacramenti probabiliter tantum i\'equisi-tuin, puta scientia mystei-iormn SS. Tri-nitatis et Kedemptionis, aut propositum explicitum, standum non est pro actus valore, sed iteranda Confessie; etenim tunc certo factum non est, quod de jure faciendum erat; nempe suscipien-dum erat Sacramentum cum omnibus ad valorem etiam probabiliter tantum requisitis. Uude liquet ex ipsis principiis rellexis S. Alphonsum minime secum pugnare in Theol. Mor. Lib. J. n. \'2. in line. Lib. 0. n. 450. collate cum n. 503. (Lib. n. ]!)(). \'201. qu. 3.)

•S\'¹ Ex commimiter contingnntibus jmidens fit prcesumptio. Unde in dubio an pueri, qui ante septenninm f\'crto pervenerunt ad usum rationis, teneantur legibus mere ecclesiasticis, non tenentur; quia Ecclesia proesumitur non obligare nisi secundum communiter contingentia. Post septenninm vero, in dubio rationis adept», tenentur; quia tunc ex communiter coutingentibus pr:esnniitur obligatio. In dubio voluntarim adbicsionis in delec-tatione venerea, si ])ius et timoratus dubitet qui consentire. non solet, pne-sumi debet non consensisse, saltern baud plene; sin autem dubitet, qui solet facile in mortalia prolabi, consensisse prsc-sumitur. In dubio de valore Confessionum recidiVrrum, si recidivus postConfessiones suas ut plurimnm cito etsine aliqua resis-tentia relapsus sit, prtcsumendus est nullum vel nimis tenuem babuisse dolorem vel propositum. Alitor vero dicendum, si per aliqnod tempus perseveraverit, vel ante lapsum aliquam saltern resistentiam pnu-stiterit. (Lib. 3. n. 270. Lib. (i. n. 470. 505.)

06. — Pleraque, qua) exposuimus de sensu et applicatione principiorum re-flexorum, tradita sunt secundum doctri-nam, quain S. Alphonsus propugnat; qua\' quidem doctrina, quando agitur de dubio positivo sen in concursu opinionum utrim(|ue probabilium, acriter in contro-versiam adducta est, tam ante aitatem S. Doctoris quam postea ad nostrum usque asvum. Hinc Celebris ilia exsislit do usu opinionis probabilis sen de Pro-babilismo disputatio; de qua, cum summi sit monienti, et nos specialem disserta-tionem instituere debemus.

DISSERT ATIO

DE USU OPINIONIS PIlOIiAUILIS.

Priusquam de usu opinionis probabilis disseramus, sen de morali systemate pro delectu opinionum, quas licite sec-tari possumus, oportet de ipsa opinionum probabilitati; tractare; idcirco mateciam expendendam in duas sectiones dividi-mus, (]uariim l ^a aget de opinionum jii\'o-babilitate, 2^a\' de licito opinionis probabilis usu.

SECTIO I.

DE OPINIONUM PROnAniLIT.VTE.

Trademus 1° notionem et efficaciam opinionis probabilis; 2⁰ regulas ad di-judicandam opinionum probabilitatem.

CAPUT I.

NOTIO ET KITICACIA OPINIONIS PROBAIULIS.

07.— Opinio probabilis dicitur, qua) gravi nititur fundamento, sive intrin-seco rationis sive extrinseco auctoritatis, ita ut valeat ad so trabere assetisum viri prudentis; etsi cum formidiue er-roris. Gravitas fuudamenti sen appa-rentia veritatis in objecto probabilitatem constituit; assensus intellectus est c.ffec-tus ejus, quern producit in liomine, (pn-que Hiatus opinantis vocatur; incertitudo assensus sen formido erroris opinionem distinguit a sententia carta, utpote qua) omnem prudentem falsitatis formidinein

excludit, ita nt opposita reputelur oni-nino improbabilis. (». 40.)

Hinc opinio improbabilis dicitur, qua! lovi tantum fundamciito nititui¹, ita ut iinpi\'iidens censeatiu\', qui ill! assentitm¹. Sed opinio dupliciter vocatnr improbabilis: i⁰ positive, quando nititur fuiida-mento certe levi; 2° negative, quaj eadcin est ac non probabilis, quando nititur f\'undamento non eerte gravi. (Cardenas. Part. J. disp. 1. n. 1!). \'20.)

()8. — Divisio. Multiplex distinguitur opinio probabilis. 1° Katione objecti, a) alia est probabilis de jure, in quicstione de legis exsistentia vel obligatione: alia de facto, in quajstione de facti exsistentia vel valore. (n. 41. et passim.)—■ b) Alia est speculative probabilis, quas talis est, spectata rei veritate: alia etiani practice, quio licito in praxim deducitur.

\'2° Rationa fiindamenti, est a) probabilis ah intrinseco, qua; nititur ratione gravi, petita ex re ipsa: ab extrinseco, quie nititur auctoritate graviurn Docto-rum. b) Certe probabilis, qua) nititur inotivo iudubie gravi: duhie probabilis, de cujus motivi soliditate merito dubita-tur: temiiter probabilis, (]ua! levi fuu-damento innititur, ita ut non mereatur assensum viri prudentis, (n. iO.)

Implicat contradictionem quidpiam esse probabile, (juod caret fundamento gravi; consequenter tenuiter probabile luquivalet improbabili, sicut tenuis fortitude aut tenuis peritia dicenda potius est debilitas et imperitia. (n. 54. 8\'2.)

• i⁰ Ratione relationis opinionum, opinio dicitur in se probabilis, quando ejus f\'un-dainentum seorsum spectatum apparet grave: comparative sen respective probabilis, quando ejus fundamentum, compa-ratum cum fundamento opinionis opposita), gravitatem suam retiuet. Hisce accedit opinio unice probabilis, cui nulla opinio aut ratio probabilis opposita apparet.

Comparativa probabilitas suos habet gradus, unde distinguitur opinio aique, minus aut magis probabilis, prout neinpe motivis ajque, minus vel magis solidis nititur, qnam opinio opposita. Porro opinio probabilior alia est panlo proba-bilior sive simpliciter dicta probabilior, quic nititur fundamento paido graviori quam opinio opposita, ita nt luce, etiam probabilis censeatur. Hujusmodi opinio-nes, ut patet, sunt fere wque probabiles; parum autem pro niliilo reputatur, et modieus excessus fallax est. Alia est evidenter et notabiliter probabilior, cujus fundamenta sunt multo graviora, aut probabilissima, cujus fundamenta sunt gravissima, in gradu superlative, ita ut sententia hisce opposita censeatur dubie ant tenuiter probabilis. Notabiliter probabilior et probabilissima fere icquales sunt, sicut probabilis et paulo probabilior. (n. 40. 54.) ¹

69. — Collatio opinionum ad meniem S. Alph. Postquam varios probabilitatis gradus recensuimus, non abs re ei it schema subjungere, quo lector uno ob-tutu perspiciat quomodo juxta S. JJoc-torem diversa) opinioues sibi iuvicem opponantur. Opponuntur autem:

iquot; Probabili I n i i

Valde probabili ^\'obabihs aut satis

Probabiliori ( P^^^bihs.

2° Notabiliter probabi-1 ,_r, ,

|j_0r[ 1 ienmter aut du-

Probabilissiimo j ^bie P\'^abilis.

Opinionem alteri probabiliori opposi-tam S. Alphonsus interdum probabilem esse non pronuntiat; quod qua ratione fiat et quid sibi velit, vide infra expo-situm n. 74, ubi adoptatus a S. Doctore loqueudi modus explauatur.

70. — Quaestlones. Qu/Ku. !lt;gt; An inter opiniones oppositas utrimque probabiles prudetiH duri possit assensus, sen prudens dicta men practicum de hones-late actio nis?

Hesp. Negat.; quamvis enim motivum probabile ex se et seorsum spectatum assensum mereatur, et ad actionis hones-tatem sufïiciat, motiva tamen utrimque cvque probabilia relinquunt intellectuni prudentem iu statu dubitationis de actionis ho nest ate, nec potest sine teme-ritate uni parti assentiri. »Intellectus »noster, inquit S. Thomas,³ quaudoque «nou iuclinatur magis ad unum quam ad »aliud, vel propter defectum moventium, «sicut in illis problcmatibus, de quibus «rationes non habemus, vel propter ap-Dparentem atgualitatem eorum qua) nio-»veut ad utramque partem; et ista est

¹ Adjectivum probabilissima, quamvis proprie loquendo supremum sen superlalivum probabi-liUtis gradum significet, et hoc sensn ft S. Al-phonso in quaestione de probabilitate intelligatur, ut patet ex n. 40 et 82, nihilominus in Operis deeursu S. Doctor illud usurpare solct in sensu positivo velut vahieprobabilis, e. g. lib. 6. n. 456«

² De veritate. qu. 14. art. 1,

Mluhitantis dispositio, qui lliiotuat inter »(lu;is partes contradictionis.quot; Etenim, quando duïi\' opiuiones oppositie ajque circiter probabiles sunt, motiva utriuscjue invieem sinnn robur elidnnt ad determi-nandum assensutn intellectus uni jiotius quam alteri; (jiiantum (üiim motiva nnius suadent actionem esse licitam, tantum motiva alterius dictant earn esse illicitam; unde intellectus neutri prudenter adhec-rere potest prse altera, sed necessario immotus et suspensus mauet, sicut ])i-lanx manet suspensa in a?quilibrio, dnm in utraque lance icqualia sunt pondera, vel sicut lapis, tractus in partes oppo-sitas a duplici virtute a^quali, immotus quiescit. Ergo, si intellectus uni pnc al-tero adiuereat, non adliairebit prudenter et mot us ah objeclo, sed tantum mollis a voluntate. At electio, qua) ratione non ducitur, ab imprudentia et temeritate vacare non potest. lude necessario con-sequitur, inter opiniones oppositas fere ocque probabiles formari nou posse dic-tamen certum de actionis bonestate vel inhonestate, nisi adscito principio ex-trinseco sen reflexo, quod conscientiam practice certain reddat. {n. 71. Dissert, de usu moder. opin. prob. armi 1755. n. 16. — Cardenas. Part. 1. disp. ü. n. 52—98.)

Qu.Eii. 2° Quandonam prohahilitas unius opinionis elidatur ab opinione opposita?

Elisio est vel ablatio probabilitatis, vel impeditio solius eflectus ejus, nempe vis permovendi intellectum ad prudentem assensum.

Hoc praimisso:

Resp. 1° Ablatio probabilitatis contin-git in duplici casu, videlicet a) quando sententia apposita est moraliter certa, vel etiam quasi moraliter certa seu notahiliter probabilior; notabilis enim prajponderantia unius deprimit alteram infra dubium, ut patet ex notione dubii posltivi, proinde ad improbabilitatem. Consule dicenda n. 8i. (n. 54. 50.) — b) Quando motiva utriusque opinionis sunt ajqualia et simul contradictoria, e. g. duo graves testes affirmant aliquod factum, et duo alii lequalis fidei illud negant, tunc se invieem prorsus elidunt; quia priorum aflirmatio negatione pos-teriorum destruitur. Hie casus raro occur-rit in controversiis moralibus. (Dissert, de usu moder, opin. prob, anni 1755. n. 13.)

\'2° Impeditio solius assonius ovenit, quando motiva utrius(pio opinionis cequa-lia sunt ac disparata; (juia motiva a;qualia, quamvis dissirnilia, intellectum ;equaliter movent pro utraque parte, et ideo impediunt quominus uni potius quam alteri prudenter adiuereat; consequenter concursus opinionum a3^ue vel fere ajque probabilium dubium positi-vuin stride dictum generat. Hoc sensu S. Alpb. scribere potuit: »Ubi du» opi-»niones concurrunt leque probabiles, neu-))tra probabilis, sed tantum dubia re-»manet.quot; {n. 71. 78.)

71. — Opinionum securitas. Post tradi-tam probabilitatis notionem operte pretium est de earum secmitate quidquam sub-jungere. Haic duo valde inter se diH\'eruiit; probabilitas namque petitur ex appa-rentia veritatis, securitas vero ex remo-tione periculi peccandi; prout autem periculum illud vel otnniuo vel plus minusve removet, opinio dicitur tuta, tutior, aut minus tuta. Potest porro bic considerari periculum peccati ma-terialis et periculum peccati for mal is; et hac ratione opinio minus tuta res-pectu periculi peccati materialis (prout regulariter iu hac qiuestione spectatur), potest esse omnino tuta respectu periculi peccati formalis, quod solum imputatur, ut infra probabimus. Demum, quum opinio, quoo stat pro lege, sit tutior, qua) vero stat pro libertate, minus tuta, patet opinionem probabiliorem non esse semper tutiorern; sic|uidem major probabilitas potest esse in favorem libertatis.

CAPUT II.

KEGUL/K AD DUUDICANDAM PROBADILITATKM OPINIONUM.

72. — Sola ratio probabilitatem opinionum constituit; quare nulla opinio potest esse extrinsece probabilis, nisi ab intrinseco, nempe ex ratione, sit etiam vere probabilis. Attamen probabilitas extrinseca ex auctoritate Uoctorum tanti roboris est, ut ajquiparetur aliquando probabilitati intrinseca) rationis; bujus nempe pra)sumptionem aflert, cum Doc-tores prwsumantur opinionem, quam tenent, diligenter perpendisse et propter bouas rationes docuisse. Unde probabilitas extrinseca magis ccstimanda est ox

Doctorum uierito et eniditione, nccnon ex studio ot diligent ia ia rei veritate indaganda, (|iiain ex eoruin numero; possuut ei li m decern vel plures Auctoi\'es tenere aliquarn opiiiiouem, quoruni auc-toritas vis quidquain inagis coufert ad ejus probabilitatem , quam auctoritas uuius, quern forte llii sine rei examine ac discussione secuti sunt. (Dissert, de usu mod. opin. prob. aimi i/GIi. )/,. 84—88.)

Quapi\'opter ad dlgnoscendam opinio-iium probabilitatem, aliquot statuuntur regulaj, quas distinctis quaostionibus ex-ponemus.

7:). — Quaestiones. Qu.eh. 1° Ad qnos speet et de opinionum probabilitate ju-dicare?

liesp. 1° De probabilitate intrinseca judicare possuut soli viri perquam docti et in re morali versati. Pluries enim viris ingeniosis, sed in scieutia morali parum eruditis, videbitur evidens, quod periti falsum existimant. (Dissert, cit. n. 85. Garden, disp. 5!).)

2° De probabilitate extrinsoca judicare potest vir mediocriter doctus, si statum qusestionis recte intelligat, et opiniouem assertain inveniat a Doctoribus recentio-ribus omni exceptione majoribus, i. e. qui notorie sunt probata; auctoritatis. Quapropter admodum periculose proce-duut jqui quamlibet opiniouem Auctorum statim arripiunt, quia favet libertati vel commodo suo, quin Auctores illi sint notorie omni exceptione majores, et quiu ipsimet discernere valeant au opinio sit vere et practice probabilis. Dixi; recen-tioribus; nam muitan opinioues antiquio-rurn amiserunt probabilitatem. (Croix. lib. 1. n. 151. 152. Garden, loc, cit.)

JJ⁰ Indocti, qui per seipsos non valent Doctores consulere, stare possunt testi-monio praidicatorurn ei Confessariorum, quos probos, doctos et prudentes repu-tant. (n. \'24.)

Qugt;er. 2° Quomodo docti Theologi procedere debeant, ut rectum judicium ferant de opinionum probabilitate?

Hesp. Oportet ut sedulo inquirant ve-ritatem, conferendo utrirnque motiva, qua; pro et contra militant; secus enim cognoscere nequeunt annon motiva partis oppositan sint certa aut multo graviora, ac proinde gravi periculo se exponerent amplectendi opiniones improbabiles. Hinc, ex communi DD. sententia, o])inio probabilis est, qusc nititur motivo, non se-cundum se solum, sed etiam comparative gravi, expensis scilicet utriusque partis argumentis. Ita commuuissima DD. sententia. Suai\'ez. de act. hum. tr. li. disp. 12. sect. 6. n. 4. Gardenas. loc. cit. n. 5. Groix. lib. 1. n. 108. 110.150, 281. :«)ü. Terillus. de constquot;, prob. qu. 2. n. 41. et qu. 5. n. 12. — De recj. mor. qu. 1. n. 7. Layman, lib. 1. tr. 1. cap. 5. n. 0. Viva, in prop. 27. damn, ab Alex. VI[. n. Sayrus. lib. 1. cap. 6. n. 2. 3. Mastrius. lib. \'2. sent. disp. 5. n. 41. 55. Sporer. tr. 1. n. 34. Mazzotta. tr. 1. disp. 1. qu. 4. cap. 1. Gatalani. ]gt;art. 1. qu. 1. cap. 3. n. 5. Esparza. lib. 3. qu, 23. n. (i. art, 1. Wirceburgenses. de act, hum, n, 259. 273. etc.

Qu.-ku. 3° Quandonam opinio ut ex-trinsece probabilis habenda sit ?

liesp, 1° Gerto talis est ea, a) (jure, tolerante Ecclesia, comniuniter vel a pie-risque Theologis ut probabilis asseritur; b) quam, omnibus diligenter perpensis, absolute tenent ut veram qumque aut sex Theologi probitate, judicio et scientia pnestantes; c) quam tenet aliquis Ecclesia; Doctor, puta S. Thomas, S. Alphonsus, vel aliquis eximius Theologus ¹ testatur esse probabilem; nisi ratio certa vel evidenter probabilior contra opinionem istam occurrat.

Advertendurn tamen, quod si cui ap-pareat in contrariuin ratio insolubilis, non illico dèbeat oppositam opinionem damnare tamquam irnprobabilem, si nimirum judicet rationem illam forte solvi posse a gravibus DD., qui banc sententiam tenent.

2° Auctoritas paucorum DD., qui ex professo quacstionem aliquam discutiunt, praeferenda est dictis aliorum plurium, qui obiter de ilia scribunt. Imo nonnumquam, licet raro, auctoritas uuius Doctoris po-terit constituere opinionem probabilem, quin et probabiliorein, contra communem aliorum, si Auctor ille sit valde doctus, probus, prudens, a partiurn studio liber, nec novitatum amans, validamque afierat rationem, quam alii non considerarnnt aut non satis solverunt, ipse autem con-trarias rationes commode solvat.

• Eximius Theologus sestimatur, qui maximi pollet auctoritate apud Theologos propter egre-glam suam doctrinam, prudentiam et probitatem. Tales sunt e. g. S. Antoninus, Card, de Lugo, Suarez, Lessius, Sanchez, etc.

1]° Quum Tlieologo docto et probo oc-currit pro aliqua sententia ratio vel auc-toritas couvincens, cui nulla adicquata responsie superesse videtur, tunc opinio contraria non potest haberi ut probabilis. (Dissevt. cit. anni 4755. n. 110—119. anui 1763. n. 85—88.)

-4° Circa casus particulares a Tlieologis non discusses, viro docto et timorato illa opinio est satis probabilis, quam scit se dillgentei\' examinasse, tuin rationes per-pendendo turn doctos consulendo, quam-(|uc sine iuordinato alfectu judicat gravi motive nixam; probabilitas narnque non est ad casus publicosrestringenda.¹ (Croix. lib. 1. n. 124.)

74. — Regulae ad dignoscendum S. Al-phonsi judicium de valore sententiarum. liogulie islii! pro inteiligentia Theologiie Moralis S. Alphonsi sumnii momenti sunt, ut legenti patebit.

Sunt autem sequentes:

1° Generatim ea sola opinio S. Doctori probabilis est, quam ipseinet probabilem vocat. Quocirca attendendus est loquendi modus, quem interdum adhibet. Quando nempe ait: »Probabiliter dicuut Aucto-res,quot; tune ejusmodi sententiam probabilem censet. Duin autem scribit; sDicunt Doctores, probabiliter licere,quot; exiiide non liquet banc sententiam ab ipsomet ceu probabilem liaberi; sic enim loquendo, generatim mere refei t illoruin Auctorum judicium.

• Juvat hie referre S. Alphonsi judicium de auctoritate plurium Theologorum : „Non eodem „modo, ait, inniti possumus auctoritate aliquorum „Auctorum, puta Caramuelis, Zanardi, Jo. San-„cii, Leandri, Martini a S. Joseph, Diana:, An-„tonii a Spir. Sancto, Tamburini, Pasqualigi, et „aliorum, qui, licet docti et probi ac bono line „ducti fucrint (non enim mala fide tradidisse ea, „qua; scripserunt, fas est suspicari), tarnen in-„caute in pluribus opinionibus nimis benignitati „indulserunt; sicut innitimur auctoritate Suaroz, „Soti, Azor, Cani, Sylvii, Cajetani, Bannez, „Navarri, Paludani, Toleti , Sylvestri, f.essii, „Sanchcz, Angeli, Vasquez, Armilte, Valentin;, „Layman, MoliiiEe, de Lugo, Castropolai, Bo-„nacinx, Emm. Sa, Pontii, Cabassutii, Contin. „Tournely, Roncaglia, Salmanticensium, Petro-„corensis, Abelly, Cardenas, Coninch, Gamma-„chsei, Isamberti, et aliorum, quorum scientia „quanta sit undique pcrspectum est; prteter 1). „Thomam , 1). Bonaventuram , D. Antoninum „et Hcotum , quorum auctoritas aliis equidem „pra\'poni debet.quot; {Dissert, anni 1755. «. 119. anni 1763. tt. 88.)

2° Si de aliqua opinione dicit; ))Non videtur improbamlis,\' aut: »Non impro-babiliter dicilur,quot; tune ipstim regulariter habet ut probabilem.

3° Sententiam, quam solam vocat probabilem, eidem nihil opponendo, instar moraliter certas luibet, juxta doctrinam S. Thomaj, qui ait: «Certitude non est «similiter qmerenda in omni materia. In sactibus enim bumanis, super quibus con-»stituuntur judicia et exiguntur testirno-))nia , nou potest baberi certitude deinon-sstrativa, eo quod sunt circa contingentia »ct variabilia: et ideo sufficit probabilis Dcerlitudo, qua) in pluribus veritatem »attingat, etsi in paucioribus a veritate «defleiat.quot; Ita tradunt DD. communiter, etiam Probabiliorista). (S. Tbom. 2. 2. qu. 70. a. 2. S. Alpli. lib. 1. n. 71. 70. ilb. 3. n. 148. 562. Secunda sent. lib. 6. n. 461.)

4° Opinionem, quam iieque probabilem neque improbabilem nuncupat, aliorum judicio relinquit. Verumtamen, si, pro-batarn doctrinam tradendo, gravis Doc-toris animadversionem allegat, v. g.: «Lugo addit, advertit,quot; tune regulariter ejusmodi animadversionem approbare videtur.

5° Cum aliquam opinionem dicit va-riorem aut multo probabiliorem, tune oppositam non icstiinat solide probaibilem, etiamsi ceu improbabilem expresse non rejiciat. Vox : »verierquot; tequipollet nota-bil iter probabiliori.

6° Quando unam ex sententiis probabiliorem nuncupat, nullo a se judicio dato de opposita, aut si de opposita dicit: »Non audeo eain damnare,quot; vel: «Non audeo earn improbabilem dicere,quot; tune priorem opinionem adeo probabiliorem censet , ut oppositam probabilem dicere non ausit, sed de ejus probabili-tate dubitat, et ideirco prudentiorum judicio remittit. Ita quoque Croix n. 174—176.

7° Sententia, quam simpliciter com-munem aut communiorem dicit, nullo de opposita lato judicio, regulariter sua dicenda est. (Monilum Au cl. in Vrtr.fa-tionc, item lib. 5. n. 76. in fine.)

Advertendum superest, nonnnmquam conferenda esse diversa loca vel opera S. Doctoris, in quibus easdem qiuestio-nes tractat.

SECTIO II.

DE LICITO OI\'INIONIS DRÜUAUILIS USU.

De; hac, inateria 1° esponemus statuin qua;stiüiiis; \'2° receusebimus varia syste-mata Theologorum lt;le liac quiostione;

uberius explanabinais systeina S. Al-phonsi; 4° illud denionstrabiinus; 5° sol-v(!i)ais objectiones, qum ei opponuntur; 0° dicenms de praxi Pi\'obabilismi.

CAPUT I.

STATUS QU.ESTIOMS.

Habet partem uegativam et partem positivam; unde 1° exniicabimus mate-riam, quie ad controversiam non pertinet; \'2° quajstionem in suo proprio objecto proponemus.

ARTICULUS I.

MATERIA AD CONTROVERSIAM IIAÜD PERTINENS.

75. — Ad liujns Artic.uii intolligentiam animadvertendum est, malum, quod ex actione quadarn secuturum esse timetur, ])osse vel unicum esse vel multiplex, scil. vol solam hesionem honestatis sou peccatum, vel pra;terea aliud quoddam malum temporale aut spirituale a priori distinctum; v. g. homicidium comploc-titur turn malum morale seu peccatum, turn malum physicum seu grave damnum proxirni ex privatione vita;, et, si occisus sit in statu peccati, etiam grave damnum spirituale ex darnnatione anima\'. Porro controversia Theologorum do usu licito opinionis probabilis unice procodit, cum agitur do sola action is honestatn; minime vero, ubi intorvonit periculum alicujm mali ah actio nis honestate di-slincti. Theologi namqueomnes, saltern recentioros, conveniunt illicitum esse opi-uionem probabilem soqui, quoties ex ejus usu malum aliquod timetur, quod a dic-tamiue conscientiic non pondet et vitare tenemur. Priusquam igitur Theologorum systemata exponamus de delectu opinio-num, quas licite sectari possumus, sepo-namus oportet materiam, quns illorum objectum non est.

76. — Propositio. Ubi ml est -periculum mali, (jaod a confidentia hand pendel et. vitare lenemvr, semper in duhio pars tutior sectanda est.

Probatur. Quando homo tenetur vitare malum quodpiam, tenevur quoque vitare periculunt o.jus: hoc quippe per-inde est in inoralibus. Atqui in dubio speculativo do sola lioncstate actionis, periculum peccati tolli potest: in ejus-modi vero dubio do malo ab actionis moralitato distincto, hujus mali periculum removeri nequit. Ergo in jiriori casu, sublato poriculo, cum dubio speculativo agere licet; non autem in posteriori.

Prob. min. In priori enim casu con-scientia est princi))ium proximum et formale honestatis actus: atqui in dubio principia reflexa Probabilismi formant conscientia; dictamen ultimum. certum de actionis honestate, ut cap. IV. pro-babimus: ergo periculum peccati for-malis tunc omnino sublatum est. Con-trarium autem obtinot in casu posteriori; etenim malum hujusmodi a dictarnine conscientia} nullatonus pondet, sod ab oo (]uod a parte roi verum est; proiude a-quo accidoi\'e potest, quallscurnque sit agoutis conscientia; ergo, nisi sequamur viam cortam aut securioroin, non vita-mus periculum. (n. 4\'2. Croix, lib. 1. n. 117.)

Dictum est: quod vitare tenemur; quandoquo enim justa est causa pormit-tendi malum, atque adoo periculum ejus creandi, sive quia inter duo mala minus est eligendum, sive quia via tutior oen-sotur moraliter impossibilis. In ejusmodi ergo casu licebit omittore viam tutiorem, et minus tutam eligero.

77. Corollaria. Ex probata proposi-tiono sequitur, prohiberi prascepto tum religionis, turn charitatis ac justitia), usuin opinionis quaiitumvis probabilis, sequendam vero esse sontontiam tutiorem vol moraliter certain, ubi agitur de valore Sacrainonti, do propria; anima; poriculo, nut de damno proximi spirituali vol temporali.

Itaque: I, hi periculo nullitalis Sa-cramentorum; nisi 1° urgoat necessitas, mora tunc Sacramentiiin cont\'eratur sub conditiono; vol 2° Ecclesia possit et ra-tionabilitor pra;sumatur deiectum, si ad-sit, suppioro; quo casu potest absolute couferri; ipiod quidem in duobus Sac.ra-mentis lien potest, scil. a) in Sacramento Pooniteirtia;, si ex justa causa conforatur cum jurisdictione probabili de jure; b)

in Sacramento Matrimonii, si adsit im-pedimentum ecclesiasticum tkibiurn dubio juris. Quum ergo su|i|ilet Ecclesia, usus opiiiionis probabilis Sacramentum revera non exponit periculo. (n. 48—51. Lib. 6. n. 57. 573. 901.)

Hinc damnata est ab Innoc. XI. Prop. 1. »Non est illicituin in Sacramentis con-»ferendis sequi opinionem probabilem de »valore Sacramenti, relicta tutiore, nisi »id vetet lex, conventio, ant periculum »gravis damni incurrendi. Hinc sententia »probabiii tantum utendum nou est in »col!atione Baptismi, Ordinis Sacerdotalis «ant Episcopalis.quot;

II. In periculo animce propria!:

1° In necessariis ad salutem necessitate medii; ideo v. g. in materia lidei sequenda est relisio tutior. Etenira in absolute necessariis ad salutem dictamen conscientise non aufert periculum dam-nationis: ergo in liisce sequendum est axioma: «Nulla nimia securitas, ubi ])e-riclitatur ujternitas.quot; Accedit quod bic inquirenti Veritas certo certius se ofl\'p-ret. Idcirco damnata f\'uit ab Innoc. XI. Prop. 4: »Ab infidelitate excusabitnr in-»fidelis, non credens ductus opinione sminus probabili.quot; Similiter in dnbio ra-tionabili de valore Confessionis |gt;erac,tiL\', nernini licet mori in statu gratise dubio, sed tenetur certitudinem sibi compa-rare.

In periculo peccati for mails; ne-fas est sequi plures opiniones speculative quidem probabiles, sed qua; in praxitn traducta», attenta comnmni vel speciaii operantis f\'ragilitate, certo conjunctie sunt cum probabili periculo lapsus in peccatum, ut postea latins dicemus n. Pil.

III. In periculo damni proximi: 1° Ob proximi scandalum vitandum S(!r-vanda quandoque est lex, qua; probabi-liter non exsistit. (». !)7.)

\'2° In periculo vilce. In medendo medicus tenetur adbibere remodia tutiora. Verunitamen, quando desperatur de sa-Inti; inlirmi, licet adbibere medium pe-ricidosum, probabililcr prof\'ntnrum, sed et probabiliter nociturum; quia in ilia rermn desperatione aliqua spes vitio pneferenda est periculo accelerandi mortem. Non vero licet, solum experiendi gratia, incerta pi\'orsus et inexplorata remedia applicare inlirmis, etiam despe-ratis, -011111 periculo graviter nocendi: hoc enim est medicamenta per neces quaorere. (n. 44—46.)

Idem valet in aliis casibus similibus. Propterea v. g. illicitum est helium of-fensivum in dubio juris; illicita explosio sclopeti in dubio facti an id, quo col-limatur, sit fera vel homo, etc. (n. 52.)

;i⁰ In materia justiticc. In causa ci-vili, ubi neutra pars bona fide possi-det, judex sequi tenetur opinionem probabiliorem, ferendo sententiam in favorem illius partis, pro qua stat opinio probabilior. Ratio est, quia justitia judicem obligat ad tribuendurn cuique jus suum secundum merita causa;; justitia autem instar lands eo inclinat, ubi majus est pondus rationum; ergo. Unde damnata fuit ab Innoc. XI. Prop. \'i.: »Probabiliter existimo judicem posse sjudicaro juxta opinionem minus proba-))bilem.quot;

Quodsi utriusque partis litigantis causa ieque probabilis sit, tenetur judex vel componere partes suadendo eis transac-tionem, vel rem controversam inter eos. dividere. Ratio est, quia in judiciis non est habenda acceptio personarum, qua; haberetur, si in tali casu nni potius faveret quam alteri. Hinc damnata fuit ab Alexandre VH. Prop, \'id.: »Quando «litigantes pro se habent opiniones a;que «probabiles, potest judex pecuniam acci-))|)ere pro ferenda sententia in favorem sunius pra; alio.quot;

Dixi 1° idn neutra pars bona fide possidet; quia possessio bona; lidei parit pra\'suinptionem dominii; unde, qui pos-sidct, non tenetur probare rem suam esse, sed onus probaudi rejicit in adver-sarium. Quodsi adversarius non probet rem ad se pertinere, vel non satis probet, ita ut res incerta maneat, judex pro possessore contra petitorem judicare debet.

Dixi \'2quot; in causa civ ill; (piia in causa criminali, eapitali piiosertim. reo faven-dum est quamdiu crimen non luculenter probetur; nam nocentis absolutione Res-publica minus la;ditur, quam innocentis condemnatione. Hinc Regula Juris Can. i l. in (i.; »Cum sunt partium jura ob-sscnra, reo favendum est potius quam »actori.quot;

Idem valet in aliis casibus similibus, quoties proximus est in certa possessione juris sui. Idcirco v. g. illicita est occulta compensatie, nisi debitum sit certuni. (n. 47. Lib. 4. n. 210.)

ARTICULUS II.

QU/ESTIO IN PHOPRIO SUO UUJKOTO PUO-P0S1TA.

78. — Quoniam in dubio practico de honestate actionis honeste agere non possumus, dubium autem illud per rationes proprias singulonim casuum directe vinei saspissirne nequit, debet profecto aliunde dari aiiquod dubii deponendi medium, ut eonscientia certa innixi recte agere possimus. Manifestum est autem, non posse hoc medium consistere nisi in aliquo principio certo. (n. 69. 78. in fine.)

Status itaque quaestionis hie est: In eoncursu duarum opinionum de sola ho-nestate actionis, quarum una, minus tuta, favet libertati, altera tutior fa vet legi, (jiucnam est in hoe dubio regula universalis carta sequenda ad recte agendum?

Qu.x\'stio liane tanti est momenti, nt ab ejus solutione totum Theologia) Mo-ralis systema, quodcurnque eligatur, de-pendeat. Hujusmodi namque dubia in singulis Tiieologia) Moralis materiis plura occurrunt, quum in ca praecipue tracte-tur de legum ad casus particulares a])-plicatione, quie sanpe anceps est.

Jam vero ad celebrem hanc quicstio-nem solvendam, Theologi variain iniere viam. Alii nempe nimii rigoris in favo-rem legis ; alii niiniic benignitatis in fa-vorem libertatis; alii demum viam tenuere mediam inter utrumque extremum. Hinc phua prodierunt systemata, qu® in se-quenti capite breviter recensemus.

CAPUT II.

VAHIA SYSTEMATA CIRCA QU.ESTIOXEM PIIOPOSITAM.

7!). — Sex numerantur systemata mo-ralia pro delectu opinionum, quas licite sectari possumus, prout regula, quam statuunt pro duhiis practice deponendis, plus minusve rigida vel benigna est. Rigidorum systematum patroni communi nomine vocuntwvAntiprobabilisla\', Tuli-oristai seu Rigoristm; nituntur principio: sin dubiis tutior via est eligenda,quot; quia non licet se exponere prohahili periculo violandi legem. Jlenigniorum systematum patroni Probabilistce nuncupan-tur; nituntur principio: »Lex dubia non »obligatquot;, unde inferunt non esse illici-tum se exponere periculo legem malc-rialiter durntaxat violandi.

Porro diversa systemata sunt:

I. Rigoris mus seu Tutiorismus dam-natus, juxta quem non licet sequi sen-tentiam faventem libertati, nisi sit mo-raliter certa; alias semper pars tutior sectanda est.

II. Rigorismus seu Tutiorismus mi-tigatus, jnxta quem non licet sequi sententiam minus tutam, nisi sit ;)ro-babilissima.

III. Probabiliorismus (alter Tutiorismus mitigatus,) juxta quem non licet sequi opinionem pro libertate, nisi sit probabilior quam opposita |gt;ro lege.

IV. Probahilismus moderatus seu Aequiprobabilismus, juxta quem in dubio de legis exsistentia licet sequi opinionem probabilem pro libertate, relicta paulo probabiliori pro lege; in dubio vero facti fle legis cessatione servanda est lex. Est systema S. Alphonsi.

V. Probabilismus absolutus, juxta quem tas est sequi opinionem minus probabilem pro libertate, relicta probabiliori pro lege, dummodo illa vere pro-babilis sit. Hoc systema a priEcedenti din\'ert in eo, quod non distinguat inter opinionem paulo ac multo probabilio-rem, neque inter dubium de legis exsistentia ac de ejusdem cessatione.

VI. Laxismus damnatus, juxta quem licitum est sequi opinionem benignam, etiam dubie aut tenuiter tantum probabilem.

Exceptis igitur Rigorismo et Laxismo damnatis, ca\'tera systemata reliquit Ecclesia liberie Theologorum disputationi. In-ter ea tarnen Probabilismum moderatum, qui S. Alphonsum ceu priecipuum auc-torem ac vindicem habuit, mediam te-nere viam atque irlcirco verum esse censemus. Assertum illud in hac nostra üissertatione demonstrandum suscepirnus, et, diice Sancto nostro Doctore, invicte nos demonstraturos esse conlidimus.

CAPUT III.

EXPLANATIO SYSTEMATIS S. ALPHONSI.

SO. — Systema S. Alphonsi bac pro-positione continetur: In concursu oppo-

sitarum opinicmum scque vel fere aique probabilium, licet sequi opinionem fa-ventem libertatl, quandocumque dubium est de legis exsistentia; in dubio vero facti de legis cessatione, sequenda est opinio favens legi. (». igt;5. 5\'. 59. 11. 20. 27.)

Quurn in dubiis moralibus ut plunmum quaestio sit de legis exsistentia, et ple-rumque opiniones utrimqne probabiles sint, ut plurimum licitus est usus opi-uionis benignco.

Ex hactenus dictis eonsequitur, usum opinionis pi\'obabilis libertati faventis sequertibus conditionibus moderandurn

esse: .

lo Diligantia, salt em ormnana, ctd-hihenda est \\it Veritas detegatur; bicc enirn invesligutio necessaria est ut legis ignorantia sit iuvincibilis, et periculum removeatur sequendi opiniones, qua; re-vera probabiles non sunt.

\'2° Opinio cerlo pvohabills sit, id est, fundata in ratione secundum s« et com-paratwe gravi, etiamsi paulo minus pro-babilis sit quam opposita. Quainobrem opinio non est vera probabilis, quando opposita notahiliter prohabilior est; 110-tabllis enim excessus probabilitatis tollit intellectus suspensionem, siquidem elevat opinionem supra dubium, ac consequenter parit probabilem certitudinem, ut infra probabimus; atqui in rebus moralibus, quippe quie moruliter sestimandyo sunt, postulari nequit striata cei\'titudo et eyi-deutia, verum sufficere debet probabilis certitudo, prout docet S. Tbomas; ergo notabilis probabilloritas ita elidit corn-parativam probaliilitatem opiuionis opposita\', ut luec dubie tantum ac parum probabilis sit; uude eonsequitur, opinionem multo probabiliorem jam non esse striate dubiam, sed rnoraliter aut (juasi moraliter certam. (n. 5\'t. 56.)

30 Lihertas possideat contra legem, i. e. dubia sit legis exsistentia, ita ut lex probanda sit.

Sedulo igitur retinendum est, S. Al-phonsi systema iirocedei\'e solummodo in conllietuquot; cijiptaHs vel fere cequalis proba-bililatis; quoniam luijusmodi tequilibrium producit verum intellectus suspensionem inter utrainque partem, adeocjue verum dubium, nounisi principiis rellexis resol-venilnm, secmidum Angelici doclrinnm ¹ : «Intellectus noster quaiuloque non in-»clinatur magis ad unum quam ad aliud, »vel propter defectum moventium ... »vel propter apparentem cequaUtatem »eorum quio movent ad utrainque par-stem: et ista est dubilantis dispositie, qui slluctuat inter duas paries contradictio-snis.quot; Systema vero non procedit, quando vel alterutra opinio est notahiliter prohabilior, vel adest unica opinio probabilis; eo enim casu non adest strictum dubium , sed sufficiens raotivum, in rebus moralibus, ad praestandum assensum, earnque opinionem sequendam ut satis certam, quin opus sit principiis rellexis. Deinde , quando una opinio est certo et sine ulla hccsitatione probabilior, ea non potest esse nisi notabililer probabilior; unde nemo tenetur opinionem amplecti, quamdiu de majori ejus pro-babilitate vel minime dubitat (n. 56.)

81. —Juvat hoc loco duas locutiones S. Alphonsi dilucidare, quse nonnullis lectoribus offendiculo esse possunt, quasi S. Doctor cum suo systemate non semper constaret.

1° Modo dicit legem, ut obliget, de-bere esse certam ac manifestam (n. 63.); modo vero ait sufficere quod sit, nota-biliter probabilior, quin omnino certa sit. (n. 67.) Nullatenus tamen sibi con-tradicit; duplex namque distinguenda est moral is certitudo: una striate dicta sen perfecta, qua? excludit omnem pruden-tem formidinem falsitatis; altera late dicta sen imperfecta, qua) excludit prudentem dubita.tionetyi, seu judicium vere probabile de opposita. Prior in rebus moralibus nou requiritur, sed suf-ficit posterior. Unde sensus verbonun ejus est: legem , ut obliget, debere cpiidem certam esse et manifestam, at sufficere certitudinem lata))}, quin opus sit strictd. Hoc pacto dicimus opinionem notabiliter probabiliorem esse moraliter cei tam.

2° Intei dum distiuguit dubium a pro-halnlitate, et dicit in dubio de legis cessatione legem servaudam esse, secus vero, si adsit probabilitas. [Lib. 3. n. 112. qu. 3. Secunda sod.) Haw ambi-guitas evanescit, si atteiidatur S. Doc-torem intelligere in ])i\'iori casu dubium striatum, quando nempe diue sunt opiniones fere «\'que probabiles, in posteriori vero casu opinionem unice probabilem, ut palam lit ex contextu et ex lib. 1. n. 67. in fine, et n. 71.

Aflhnoc, una alterave sontentia obiter prolata, puta lih. 4. n. 99. in fine. et lib. 3. n. 3. n. 290. vvrh. Nolandum, ex priorihus editionibus inunutata re-mansit, quod S. ])octori inailvertenter contigit; cjusmodi sententia refonnanda est jnxta lib. i. n. 29. et Qucest. I. recent, reform., ut conferenti clarel)it. Ex illis locis ergo coneludi neipiit S. Al-phonsmn vel secum pugnare, vel do-core in a!(|uali probalillitate legis ces-santis obligatiotiem cessasse.

CAPUT IV.

demon\'stratio svstkmatls s. alpiionsf.

Claritatis ordinisque gratia subjectam materiaiu tripartimur, demonstrando sy-stema 1° per partes, argumentis intrin-secis et extrinsecis, \'2° totum insimul, ex approbatione Ecclesia), 3° refellendo systemata opposita.

ARTICULUS I.

puortatio systemat1s per partes.

82. — S. Alpbonsi Probabilismus ex una parte Probabiliorismo adversatur, quatemis defendit usum moderatum opi-nionis probabilis pro libertate; ex altera parte Probabilismum temperavit impro-bando usum opinionis benigua) in du-pliei casu, nempe \'1° quando opinio pro lege notabiliter probabüior est, aut 2° in dubio f\'acti positivo de obligationis ces-satione. Probationein nostrum tribus pro-positionibus absolvemus.

Propositio I.

83. — Non licet sequi opinionem minus probabilem pro libertate, relicta no-tabiUter probabüiori pro lege.

Explicatur propositio. Dico: relicta no-tab1uter probabiliori prolceje; nam, ut teneamur sequi opinionem legi i\'aventem, non suflicitquod alteram utcumque exce-dat, sed oportet ut notabiliter probabilior sit. Rationes simt 1° ut de excessu pro-babilitatis certe constet. Intcllcctiis qmppe hominis peccato obscuratus non adeo per-spicax est, ut firrniter et absque errandi formidine modicam praponderantiam unius opinionis supra alteram percipere queat. Unde excessus probabilitatis, nisi magnus sit, evidens esse nequit; si autem inanifbstus est, notabili.s ei\'it. (n. 50. Dissert, aiini 1755. n. KJ. Kpist. 8 Aug. \'17()!gt;. apud Vindic. Alpb. Tom. 1 jiaij. 72. Edit. 2^a.)

2° Ut opinio probabilior pertrabat as-sensum. Etenim in posito concursu opi-nionum solus e.ccessus ■ |)oii(leris vim ha-bet attraiiendi assensum; atqui assensus prudenter non datnr, nisi motivo gravi; ergo nece.sso est ut opinio probabilior gravi pondere supei-et alteram; conse-quenter magnus requiritur excessus, qui niminuri per se probabilitatem faciat. Hoc sensu S. Alpb. scripsit sufficere quod opinio sit lino gradu probabilior, gradu nempe, qui per se probabilitatem faciat. (S. Alpb, Epist. cit. Garden, disp. 40. n. 312.)

84. — Probatur propositio. Probatur multiplici argumeuto, tarn ex ratione quam ex auctoritate.

I. Ex sufficienti opinionis certitudine. Etenim in posito casu ex una parte opinio pro libertate vore probabilis non apparet; ex altera parte lex non vide-tui¹ vere dubia. Hinc consequitur, ac-commodari lüe non posse principia re-llexa Probabilismi, quippe quas in solo dubio procedunt; sunt enim: »Lex dubia »non obligatquot;, et: »Iu pari causa potior «est conditio possidentis.quot;

Dico 1° Opinio pro libertate vere probabilis non est. Etenim, ut scite ar-guit Storchenau ¹: »Probabilitas major »oa sui parte, qua minori aoquatur, eain »jam prorsus elidit, et detrudit ad lo-))cum dubii, quia, si esset sequalis alteri, «foret dubium. Igitur ea parte, qua mi-»norem excedit, ipsam infra dubium de-sprimit; sed infra dubium jam liabetur «improbabilitas: ergo in hac collisione «minor probabilitas ad improbabilitatem «degenerat.quot; Idem habet Cardenas¹: »Si icquales pro utraque parte sunt pro-sbationes , res manet in statu dubii... «Quodsi probationes unius partis mino-)gt;res sunt, luec pars reperiturconstituta »in inferiori gradu quam in gradu du-sbii.quot; Ergo opinio certo minus probabilis est negative improbabilis. («. 56.)

Quarnvis igitur opinio minus probabilis seorsum spec lata possit probabilis

¹ Logica, part. 3. cap. 3. n, 214,

² Disp. 6. n. 86.

apparoro, cowpnrntn tarnen cum oppo-sita nuilto probabiliore desinit vere pro-babilis esse. Quare de opinionibus con-cin rentibus apposite scribit S. Aipb.: «Opinio vere probabilis ca sola est, qua; sbabet fundamenta intrinseca et extrin-»seca a!(jne vel fere ajque valida ac »opposita pro lege, ita ut lex eerte ac »stricte diibia appareat.quot; (Dell\' uso moderato. 17()5. cap. 5. n. 25.)

Dico \'i⁰ Lex vere dub ia non est. Ete-niui tuin solum intellectus (luctuat inter duas partes oppositas, quinn motiva pro ntraque parte vel nulla adsnnt, vel icqualia apparent, ut docet S. Thomas. Atqui in casu nostro motiva ajqualia minirne sunt, sed pro lege mnlto for-tiora apparent quam pro libertate. Ergo lex vere dubia non est, sed satis manifeste proposita, ut assentiri illi debeat intellectus, esto cum aliqua tbrmidine. (n. 56. 07.)

85. — 11. E.c obligutione dilvjendi ve-rilatcm. Legimus in Zacbar. VIII. 19: »Ha)C dicit Dominus exercituuin:.... ve-»ritatem tantum et pacem diligite.quot; Atvero quis se veritatern diligere et exoptare jure gloriabitur, si, evidenter probabiliore opinione posthabita, minus probabili se cornmittit.\' (u. 50.)

80. — III. Ex auctor ita te S. Thomce, S. Doctorls nostri doctrinie omnino favet Doctor Angelicus, quandoquidem ex una parte tradit dubium tunc evenire, cum rationes iuqualiter vel quasi tequaliter movent ad utramque partem, ut pluries notavimus; unde ultro sequitur, quod, si rationes multo fortius movent ad unam partem, extra dubitationis statuin verse-mur: ex altera vero parte aflirmat in ac-tibns humanis non postulari certitudinem strictam, sed probabilem sufficere, pront retulimus n. 55. Quie duo cum tbesi S. \'Vlpbonsi perfecte congruunt. Ergo ex mente D. Tbomao adest in casu mo-tivum, quod sutïicienter determinat in-tellectum ad unam partem.

87. — IV. Ex eommuni doctrina Pro-habilistarum. Conveniunt enim, illicitum esse usuiTi opinionis benigna.¹, si dubie aut probabiliter tantum probabilis sit. Atqui bujusmodi opinioni non opponitur sententia stricte certa, quippe cui ob-stat opinio positive improbalnlis. Ergo illi opposita est sententia notabiliter probabilior, qua.\' secundum S. Alpb. «jquiparatur probabilissimaj, ut colligi-tur ex n. 54. et 50. collatis cuin n. iO. t!t 8\'i. Ergo Probabilista» iinplicité docent sequendam esse sententiarn notabiliter probabiliorem pro lege.

Pricterea, thesis communis Probabi-lismi: «Licet sequi opinionem probabi-»lem pro libertate, relicta probabiliori »pro lege,quot; duplici sensu accipi potest et reipsa accepta fuit, nempe: relicta vel paido probabiliori, vel etiam notabiliter probabiliori. S. Alpb. eam sein-j)er in priori sensu intellexit, ut patet ex n. 40. collate cum n. 54 et 50., necnon ex primis ejus Dissertationibus, v. g. anni 1755. n. 13. \'. Prteter S. Al-phonsnm, multi Probabilistic systema suum in eodem sensu, quo S. Doctor, intellexerunt; quinimo plures sunt, qui expresse bunc sensum tenent, quatn qui expresse oppositum asserunt; e. g. Sua-re/. De leyib. lib. 8. cap. IJ. n. 19. Esparza. lib. IJ. append, ad qu. \'ii5. art. 15\'2. Terillus. De consc. probub. qn. \'27. Rassier. Norma recti, dis p. 3. qu. 10. Ant. Mayr. Tlieol. schol. tr. 4. disp. \'i. qu. \'2. art. 0. Pi—14. Arnort. Tlieol. ecleot. disp. de consc. § 5. qu. disp. 4.; hi tres allegant plures alios; Bened. Schmier. Tlieol. sacra, tr. Pi. n. 148. 124. etc. Cardenas, disp. 58. n. 7. Mastrius. lib. 2. sentent. disp. 5. n. 53. Roncaglia. tr. 1. qu. 1. cap. 2. qu. 3. Viva, in prop. 3. damn, ah Alex. VUL n. 13. Du Hamel. Tlieol. lib. 2. de act. human, cap. 3. in fine Pallavicini. De modo admin. Sacr. Pcenit. epist. 2. gt;i.4. VVirceburgenses. he act.haman.240.

De aliis generatim aflirmat S. Alpb. in Epist. 25 Maji 1707. ³: »Quando «opinio pro lege est notabiliter et ab-«uride probabilior, tunc ipsi Auctores «nostri Probabilista; dicunt sequendam «esse opinionem pro lege, eo quod tunc «lex saltern moraliter jam satis pro-«mulgata est.quot; Idem prorsus asseverat Pallavicini loc. cit.

Exinde consequitur, Probabilismum moderatum S. Alphonsi, potius quam alterum laxiorem, communem chcen-dum esse.

Consonat denique hiec doctrina cum Regula Juris 45. in 0.: «luspicirnus in «obscuris quod est verosimilius.quot;

¹ Vindic. Alph. Tom. t. pag. 46. n. IV.

² S. Alph. Dell\' uso mod. cap. 3. n. 20.

3 Vind. Alph. Tom. 1. pag. 74,

88. — Conclusio. Ex praulictis collisi-mus: si, iis non obstantibus, voluntas partem libertati fiivciitcui eligat, eliget ex sola affeclione ad illam, nou cx rn-tionis (lictainine; eligot ergo temore et imprudeuter, (piia electio, qua) ratione uou ducitur, ab imprudentia ot ternevi-tate vacare non potest, (n. 56.) Merito proinde at\'linnat S. Doctor: »Hanc sen-»tentiam (quod po.ssit (|iii.s licite soqni sopinionem minus probabilem pro llber-»tate, licet opinio pro lege sit eerie «probabiIior) elapsi stuculi Auctores (juasi «communiter tenuere; sod nos dicimus seam esse laxam et licite amplecti non ygt;posse.quot; (H. A. n. 31.) S. Doctor hie locjui videtur de posteriori medio istius sieculi, quo magna exstitit opinandi li-centia, pluresque Probabilistarum laxu; propositiones a S. Sede damnatte 1\'ue-runt. »Quid hac tempestate frequentius ïdeploramus, inquiunt Salrnant. quam sinnatam aliquorum opinandi licentiain, »novasque quotidie cudendi in anima-«rum perniciem laxitates?quot;

Pro posit io II.

89 — In dubio de exsistentia lerjis licet sequi opinion \'.m probahilem pro liber-tale, relicta paido probiibiliori pro lege,

Propositio probatur turn ex ratione turn ex auctoritate.

i. Probatur ex ratione.

Obligatio sectandi partem tutiorem, si qua esset, proveniret vel ex parte legis virtute obligandi pru-ditte, vel ex parte libertatis jure suo destitutoo. At-qui neutra ex parte praïdicta obligatio oriri potest. Ergo non datur obligatio sectandi partem tutiorem.

Prob. minor per partes. I, Nan ex parte legis quasi virtute obligandi prce-ditce. Ut assertum pateat, stabilieudum est principium; «Lex duhia non obligat.quot; Porro principium hoc probatur l⁰ Ex defectu pronndgalionis. Lex non sutïi-cienter promulgata non babet virtutem obligandi; atqui lex dubia est lex non satis promulgata; ergo lex dubia uou obligat. (n. ()7,)

Prob maj. Lex non potest esse regula agendi enti rationali ac libero, uisi ipsi innotescat; atqui prornulgatione lex de-ducitur in notitiam subditorum; ergo pronrulgatio uecessaria est ut lex habeat suanr virtutem (S. Tliotn. \'I. \'2. qu. 90. art. \\.)

Prob. min. Lex invincibiliter ignorata a subditis, uon est satis promulgata: atqui dubium liumano studio iuvincibile est ignorautia invincibilis; ergo lex dubia est lex non satis protnulgala. (n. 63—08. 70—74.)

Prob. min. assumpta. Invincibiliter ignoramus ea, de quibus post diligens studium non babemus siifïiciens moti-vuin af\'lirmaiuli potius quam negandi. Atqui in öequali probabilitate opposita res ita obtinet; quia, quernadmodum si nullnj adessent utrirnque rationes, habe-retur ignorautia invincibilis, ita pariter ea babetur, ubi rationes sunt utrimque fere tcquales, quum in utroque casu iti-tellectus ooqualiter dubius maneat et suspensus. Ergo. in. 71.)

Confirtnalur. Ignorautia invincibilis legis excusat operantem ex ea, ut patet ex prop. 2. clamnata ab Alexandre VIII.: »ïametsi detur ignorautia invincibilis «juris natural, luec in statu natural lapsiu «operantem ex ea non excusat a peccato «fbrrnali.quot; Atqui ilia ignorautia est invincibilis, qutc liumano studio vinci ne-quit, uti docet S. Tbomas; ¹ talis autem supponitur ignorautia legis dubia;; ergo lex dubia non obligat.

\'2° Ex principio causalitatis. Lex dubia vel certe, vel dubie, vel nulla-tenus obligat. Atqui prirnum est impos-sibile; quia elTectus nequit esse major sua causa. Secundum est absurdum; voluntas namque sequitur intellectum, adeoque , nisi intellectus convincatur , voluntas nou ligatur; atqui nulla cognitio dubia compellit intellectum ad assenti-endum; ergo neque ulla lex dubia compellit voluntatern ad obsequendum. Res-tat igitur tertiurn.

3° Ex prcesumpta voluntate divini legislatoris. Etenim,secundum Augelicmn Doctorem, \'\' tenetur homo voluntatem suam semper conformare voluntati di-vinye in volito for mali, sen quantum ad rationem voliti, qiue est summum bo-num; quia lioc volitum divinum, quo tenernur velle verum bonum, plane cog-

¹ i. 2, qu. 76. a. 2.

^a 1. 2, qu, 19. a. io,

40

iiosiiiiiiis: non .lutein tonetui\' uani scm-|)\'\'r conlbrmaro in volito malc.riali, sen (jnantinn alt;l ipsum rem volitam; nam quiil Deus vclit in particnlari, quoad singuiares actiones, ignoramus in pluri-mjs. Si ergo ita animo cornparati sn-miii, ut veiimns cunctas Dei volnntates, quai\'um notitiam liabemus, fideliter ad-implere, voluntatem nostram habemus confonnoni divinsc volunlati, sicque Deo perfectinn praestamus obsequium. Inde inerito coucludimus Deinn nihil amplius a nobis postuiare. («. 7S.)

!)(), — II. Non daluv obligatio ex parte libet\'ialis, quasi jure na a deslilulcv. Eruitnr ex principio possessionis. Ktenim in dubio melior est conditio possidentis; atqui in dubio de exsistentia legis |)os-sessio stat |)ro libertate; ergo in hoc dubio nielior est conditio libertatis.

Prob, maj. Hocaxioma fundatur injure naturali; cum enim in dubio sit qusc-dam aiqualitas utrimque, non est cur potins in nnam partem inclinet, qnam in alteram; ideo ipsa ratio dictat, du-bitatione superveniente nou everti cer-titudinem pra;exsistentetn; propter solum dubium non esse res mutandas ab antique statu; si quis, prater rationes ajquales, gaudeat etiain rei possessione, hanc novum titulum pracbere cur ipsi potius qnam alteri adjudicari debeat. Propterea illud principium semper ad-mitsinn fuit in omnibus tribunalibus. Ita Suarez. De voto. lib. 4. cap. 5. n. 7. Cardenas, dis p. 56. n. 4069. Croix, lib. i. 7i. 500.

Prob. min. Stabit minor, si lucc duo probaverimus: 1° principium possessionis valere, non tantum in materia jus-titia,\', sed etiam in materia simplicis ho-nestatis, sen in materia aliarum virtutum; 2° in dubio de exsistentia legis, possessionem stare pro libertate. Ambas partes singillatim dernonstrabimus.

Probatar prima pars. Etenim 1° Tum principium praisumptionis ; »In dubio »standum est pro parte , pro qua stat spruQsumptio,quot; tum principium possessionis in vero suo sensu sumptum: ))Du-sbitatio superveniens non evertit jus cer-»tuin prajexsistens,quot; principia sunt jui\'is naturto ac plane universalia; proinde valent in quacumque materia.

\'i \' Possessie est titulus universalis omnibus virtntibus, eo modo, (juo aliqua pars potentialis justitia?, ut obedientia erga Deum, transcendit omnes virtutes. Etenim, cum essentia justitiic sit uni-cnique jus suiim tribnere, hoc omni virtuti competit, pront religie tribuit jus suurn Deo, charitas proximo, temperan-tia sibi ipsi, et sic de aiiis; ideo merito dicitur cum S. Thoma \' justitiam esse omnium virtutum rationem genericam, in qua omnes conveniunt. Quapropter, si contra justitiam esset in dubio privare possidentem jure .suo, pariter contra justitiam est in dubio legis hominem sua libertate, qnam possidet, spoliare.

IJ⁰ Valor hujus principii in materia siini)licis honestatis communiter a Theo-logis admittitur. Ita, pratter S. Alphon-sum, Suarez. De bouit. et malit. act. hum. disp. 42. sect. 5. n. 7. 8. De relig. tr. 6. lib. 4, cap. 5. n. 7. etc. De cemur. disp. 40. sect. 5. n. 44. 45. De Lugo. De jnstit. disp. 47. n. 87. disp. 23. n. 440. Sanchez. Dead. lib. 4. cup. 40. n. 40. 14. Joannes a S. Thoma. in 4. 2. disp. 42. art. 4. Cardenas, disp. 56. n. 4069. 4244. La Croix, lib. 4. n. 502. Salmauticenses. \'tr. 20. cap. 6. n. 7. Iloncaglia. tr. 4. cap. 3. qu. 3. Bona-cina. De peccat. qu. 4. p. 7. n. 43. Sporer. tr. 4. n. 75. Viva. Ojiusc. 11. qu. 3. etmulti alii. (Dissert. 4755. n. 29. 4763. n. 49.)

Illud interim advertendum est, principium possessionis strictiorem admittere applicationem in materia justitico, quam in materia aliarum virtutum, quia justitia cajteris virtntibus rigidior est. Ad difle-rentiam enim aliarum virtutum, medium justitia» est medium rei, id est, ajquali-tatis rei ad rem; et jus, quod justitia respicit, jus strict am seu rigorosum est. Unde fit, ut lites de justitia strictiores exposcant probationes; dum qua\'stiones, qua,\' in materia simplicis honestatis mo-ventur, morali probatione dirirnuntur. (n. 36. lib. 6. n. 905. Viva. De Pa\'a it. qu. 2. art. 2. n. 4.)

Probatur altera pars. Dens cx beno-placito suo hominem creavit liberum, et postea pracepta ipsi imposuit, quibus libertate sua recte utatur, juxta illud Eccli. XV. 44. 45. »Deus ab initio consti-stuit hominem et reliquit ilium in mann »consilii sni. Adjecit mandata et piu\'cepta ))sua.quot; Exinde in dubio circa exsistentiam cujuspiam obligationis, sequens argumen-

\' 2. 2. ciu. 58. art. 5.

tatio adliiheri potest: Ccrta voluntas di-vina iticerta,\' pi\'irforonda est; atqui, quod Deus hominem libertate donaverit, velit-que ut libertate sua utatur in quantum non aliquod prscceptum ejus restrictionem exigat, quemadmodum dicit Angeliuus \': »Illud dicitur licitum, quod nulla lege sprohibetur,quot; dispositie divina plane certa est. Utrum autem Deus velit, ut in casu, circa quem lex dubia est, homo libertati suie renuntiet, prorsus iucertum est. Ergo tuta couscientia in possessione li-bertatis, qua Deus illum donavit, per-sistit, donee contraria ejus voluntas sibi innotescat. (n. 77. 78. Dissert. 17ri.{. n. 6. 18.)

91. — Conclusio. Ex probatis conse-quitur : 1° Quum libertas sit certa et snapte natura anterior lege, homo prse-sumitur liber in omni casu, ubi non constat de lege. Unde sponte Unit htec regula: sQuod non est cei to prohibitum, »licitum est.quot; (n. 07. 77.)

\'2° Falsa est regula Antiprobabilista-rum: »Nihil est licitum, nisi quod mo-sraliter constet f\'uisse a Deo permissum.quot; Si hoe verumesset. Deus non debuisset leges pi\'omulgare, sed ea omnia, qua; nobis operari permittit. («. 77.)

2. I\'rohatur ex aucloritate.

92. — I. Testimoniis SS. Patrum, Ex illis evincitur, in dubiis non semper partem tutiorem sequendam esse. Ita D. August. \'^J : »Quod enim neque contra fi-»dem neque contra bonos mores esse con-»vincitur, indifl\'erenter est habendum.quot; S. Greg. Nazianz.³: »Aut rem ita se ha-»bere ])roba, aut, si id nequis, ne con-sdemnes; quodsi res dubia est, vincat «hurnanitas et facilitas.quot; S. Leo Magnus * : »In his, quae vel dubia fuerint «vel obscura, id noverimus sequendum, »quod nee prajeeptis evangelicis eontra-»rium, nee decrelis SS. Patrum invenia-vtur adversum.quot; S. Bernardus ⁵: ))Sane »ibi unusquisque in suo sensu securus sabundat, ubi aut certsc rationi, aut non »contemnenda! auctoritati, quod sentitur »non obviat.quot; (n. 70.)

93. — II. Consensu Doctorum. Princeps theologorum S. Thomas sic loquitur quot;:

\' In 4. sent. dist. 15. qu. 2. art. 4. ad 2.— ³ Kpist. 54. ad Januar. —- ³ Orat. 39. — * Epist. 167. — s Epist. 77. ad Hug. — quot; De veiit. qu. 17, art. 3.

»Ita se habet imperium gubernantis ad ))ligandum in rebus voluntariis illo mudo «ligationis, qui voluntati accidere |)()test, »sicut se habet actio corporalis ad 11-«gandum i\'es corporales necessitate co-«actionis. Actio autem corporalis agentis »nunH|uam inducit necessitatem in rem «aliain nisi per contactum coactionis «ipsius ad rem, in qua agit: unde nee »ex imperio alicujus domini ligatur ali-squis, nisi imperium attingat ipsum. cui »imperatur: attingit autem ipsum per «scientiam. Unde nullas ligatur per prw-Dceptum aliquod, nisi mediante scientia mllius praicepti.... Sicut in corporalibus »agens corporale non agit, nisi per con-«tactum, ita in spiritualibus prueceptum »11011 ligat, nisi per scientiam.quot; Adhtec pracstantissimi \'Iheologi sunt Probabi-listte, ut S. Antoninus, Suarez, Lugo, Sanchez, Joannes a S. Thoma, Sylvius, Toletus, Lessius, Layman, Uonacina, Sal-manticenses. Amort, et rnulti alii. (n. 59. Dissert. 1755. n. 4—12. 81—101.)

94. —■ 111. Argumento historico. Dispu-tationes de delectu opinionum in praxi, post medium steculum XVI. exortie sunt. Tunc primum prodiit Sijstema Probabi-lismi, cujus auctor reputatur Bartholo-inaeus Medina, ex Ordine Prajdieatorum, quod Systema illico communissime a DD. receptum fuit, ut ipsi adversarii latentur. Tempore deinde Corn. Jansenii prodie-ruut varia Systemata Antiprobabilismi, inter quae Probabiliorismus, ex inlluxu Jausenisticu! fraudis, communius fuit re-ceptus usque ad hodiernum saeculum. Ast, ut plerumque in hujusmodi controversiis accidere solet, ab utraque parte extrema non vitabantur; sicut quidam Probabilistio in doctrinas nunis laxas lapsi sunt, quas SS. Pontifices proscripserunt, ita quoque eoruin adversarii in extremum ngorem impegerunt, qui a S. Sede pariter re-probatus fuit. Ex pnemissis concludimus cum S. Alphonso; si sententia rigida, ut gratis asserunt ejus sectatores, ab initio Ecclesia; usque ad saeculum XVI in possessione fuisset, quomodo fieri potuit ut prasdicto saeculo tam cito communiter a DD. respueretur, et benigna reciperetur sententia? De ca\'tero, usum opinionis probabilis in materia solius honestatis semper in Ecclesia viguisse, pluribus testimoniis, quorum aliqua protulimus, contra Antiprobabilistas probari, nullo autem certo refutari potest. PrR\'terea

Probabilismiis magni norninis Tlieologos inter snos patronos numerat. Hodie de-mum ubique in Ecclesia receptus est. (Dissert. 174!). initio v. Secunda sent. Dissert. 1755. n. 9. n. 88—101.)

95.— Quaestio. Opportunum est lioc loco quajstionern proponere, an liceat o]»inio-nes oppositas simul sequi in eodem actu?

Hesp. Xegnt., si inde aliqua lex certo fraudaretnr, quia ex conti ai iis opinioni-bus oportet unarn esse veram, alteram falsam; unde sequendo utrainque simul, necessario sequitur f\'alsutn. Sit lioc exem-plum: testamentum forma legal! destitu-tum probabiliter est validum in forocons-cientiie, probabiliter quoque est invalidum. Non liceret igitur ex priori sententia adire biureditatem, atque ex posteriori non solvere legata in eodem contenta; hoc pacto enim certo ageret contra jus uniiis, sive lia;redis ab intestate sive legatarii, et sibimet in eodem actu contradiceret. Secus vero esset, per se loquendo, si successive in diverse casu sequeretur modo unam, modo alteram opinionem; quia in qualibet seorsim spectata probabiliter latet Veritas. Ita Lugo. De Euchar. disp. 15. n. 46—54. Cardenas, disp. 5(j. n. 1151. 1152. Croix, lib. 1. n. 370—374. Sporer. tr. 1. n. 35. et alii communiter.

Propositio III.

9(5. — In duhio facti de cessatione le-gis servanda est le.i;.\'\'

Facta, quibus lex pranexsistens obligare desinit, sunt abrogatio vel derogatio, cessatio finis legis, dispensatie vel pri-vilegium , consuetude contraria , causa excusans, lapsus temporis quo lex obli-gat, ac tandem ipsa legis impletio. Hiec facta, ut patet, pleraque se referunt ad leges humanas.

Enuntiatam propositionern communiter admittunt Probabilistic in dnbiis negali-vis; in dubiis vero positivis multi negant, quia, aiunt, quando utrimque adest pro-babilitas, utrimque adest sufdeiens mo-tivurn ad assensum, ac proinde libertas eligendi opinionem, quam quisque ma-luerit. Sed luec doctrina sibi non constat, ut infra patebit.

97.— Probatur propositio. 1° Ex prin-cipio: »Factum in duhio non pra\'su-mitur, sed probari debet.quot; Atlt;|iii de jure ei incumbit probatio, qui affirmat aliquod factum, non vero ei, qui negnt.

ï\'rgo factum, quo legem pnooxsisten-tem ejusve obligationem desinere per-bibetur, probari debet, (n. 2(5. Layman. lib. 1. tr. 1. cap. 5. n. 30.)

Dicitur; in dubio; quia ex conjectura unice probabili factum recte prcesumi-tur.

2° Ex principio: ygt;ln dabio melior est conditio possidentis.quot; Etenim, vi hujus principil, a) dubium superveniens non potest evertere certitudinem pneexsis-tentem; b) propter merum dubium res non sunt inlitanda! ab antique statu; c) cscteris paribus, possessie tribuit jus in-sistendi rei. Ergo in dubio facti super-veniente, pra\'valet certitude legis ejusve obligationis pricexsistens. (Cardenas, disp. 5(5. n. 10(59.)

Neque dicatur principiurn possessionis valere pro dubiis negatlvis tantum; nam valet etiam pro positivis, ut a) ex pro-priis ejus terminis constat; sic enim sonat in Regula Juris (55. in (5: sin pari causa potior est conditio possidentis,quot; et in Hegula Juris Romani 123: »In pari causa possessor potior haberi debet.¹\' Paritas causce denotat axjualen probabi-litatem, potius quam aequalem defectum motivorum. b) Omnibus fatentibus, valet pro dubiis positivis in materia justitiso, quidni in materia aliarum virtutüm? E-aidem militant rationes, (n. 35.) c) Dubium positivum, baud minus quam ne-gativum, impedit assensum seu dictamen practicum; quinimo, inquit Sanchez ¹ : »dubium positivum solum veram dubii »rationem habet, quia merito ac pru-»denter dubitatur,quot; proinde est dubium strictum, quod iisdem principiis reflexis, ergo etiam principio possessionis, depo-nendurn est. Recole dicta n. 70.

3° Argumento a pari; jura namque legis et libertatis in pari causa ajqualia sint oportet. Ergo, si in dubio invincibili de legis exsistentia piveva\'.et certitude libertatis prasexsistens, pariter in dubio invincibili de legis cessatione prasvalere debet certitude legis prajexsistens; si ignorantia inviiicibilis de exsistentia legis excusat ab ejus obligatione, similiter ignorantia invincibilis de legis vel obligationis cessatione legi adstrictum tenere debet.

4° Ex auctoritate. Propositionem tra-dunt Suarez. De legib. lib. (5. cap. 9.

¹ Decal. lib. I. cap. 7. 11, 17.

n. 12. I ng ). Di\' juslit. disp. 41. n. 07. Filliucius. Ir. 21. gt;lt;■ 159. 163. Sporcr. tr. I. n. 80. 8\'2. ISli. 85. Gastro palans. Ir. 1. disp. ü. puncl. 7. n. (i. 7. punct. 8. n. Ant. Mayr. De act. hum. n. 20.\'). et alii. (n. \'iü—29. 32—35. 97. Dissarl. 1755. n. 40. et 4703. n. 25.)

Applicatioues Imjus propositionis vide n. 05.

ARTICULUS II.

I\'UOnATK) TOTIUS SYSTEMATIS IXS1MUL.

98. — Demonstratio illn eruitur ex approbatione Ecclesia;, qiue, quum totl Systemati maximum robur acldat, paulo uberius exponenda est. Argumenta pe-temus 1° exoperum approbatione; 2° ex causa Doctoratus.

1. Kx oparum approbatione. S. Rituum Congregatie die 48 Maji 1803 Decretum emisit, approbatum a PioVll., quo de-clarat in operibus Alphonsi »nihil cen-ssura dignum repertum f\'iiisse.quot; Ejusmodi declaratio, ut ex verbis ipsis liquet, non est approbatie positiva, seu doymutica, qua doctrina S. Auctoris immunis decla-retur ab omni prorsus errore, adeoque vera et tenenda: sed negativa tantum, qua ijrununtiatur in operibus S. Alphonsi nihil repertum fuisse, quod doctrirue fidei et morum, ad illud usque tempus ab Ecclesia explicite propositi», adversetur censuramve aliquam theologicam idcirco mereatur.

Unde consequitur, 1° Opiniones S. Alphonsi manere opiniones privatas, liberie doctorum disputationi obnoxias; consequenter sdebita cum reverentia posse ci-))tra ullam temeritafis notam impugnari, »si modesta impugnatio bonis rationibus »innixa sit,quot; ut loquitur Benedictus XIV. \' 2^U Posse in iisdem operibus sententias reperiri, quoo curn doctrina Ecclesia} circa fidern et mores illo tempore nondum explicite proposita, stare non possunt; quae proinde, quumprimum suam doc-trinam Ecclesia explicite proposuerit, deserendie sunt. Nullam autein hujusmodi sententiam ibidem repertam fuisse hu-cusque novi. 3quot; Posse dernum in iisdem operibus inveniri errata circa puucta mere positiva disciplina; eccleaiasticai, eo (juod vel postea aliter decisa fuerint,

¹ De canoniz. lib. 2. cap. 34, n. ia.

vel quod S. Alphonsus notitiarn non ha-buent legum aut decisionum de iis lata-runi; quod facile eliani diligentissimo accidere potest in tauta legum et reso-liitionum multitudine. Hujusmo.li errata censura baud afïiciin.\'tur.

Atvero huidata approbatio, iiiut negativa, non recte ita iutelli^eretur , quasi S. Alphonsi scripta dumtaxat tolerata essent, sed vera est approbatio, miam permissivam vocare licet, qua S. Sedes doctrinam S. Alphonsi positive permittit teuere tamquam sanam actutam. Porro hujusmodi approbatio, nt scite advertit K. P. Heilig \', summum est ac singulare privilegium, quo caoteri non-canonizati sci\'iptores morales carent, quum non ex solemni judicio Ecclesia; constet nullam in ipsorum scriptis esse doctrinam erro-neam ; durn contra nobis certissimum est ex judicio infallibili Ecclesia! in operibus S. Alphonsi nullam inesse sententiam fidei aut bonis moribus contrariam. Quie quum ita sint, qiiis non fatebitur, in re morali, tam gravi, tam difllcili, tot dubiis et quiestionibus obvoluta, hujusmodi approbatione inire tranquillari animos?

Hunc, quem dedimus, verum esse ap-probationis sensnm egregie confirmatur Responso S. Pcenitentiariw die 5 Julii 4831. Consulla a Card, de Kohan-Chabot, Archiepiscopo Vesontionensi, S. Congregatie respondit: «Theologia; Professorem »tnto posse sequi ac profiteri opiniones »13. Alphonsi, quin tarnen ideo repre-»hendi censeantur, qui opiniones ab aliis «probatis auctoribus traditas sequuntur; »nec inquietandum esse Conf\'essarium, »qui in praxi sacri tribunalis Pouniten-)gt;tia; omnes 13. Alphonsi opiniones se-»quitur, non perpensis etiam earum ra-«tionibus, hoe solo fundamento, quod a )gt;Sede Apostolica nihil in operibus illius «censura dignum repertum fnerit.quot; Unde coucludit Avanzini\': »Quod ex eo Re-»sponso causam juvat, illud est quod «nullus auctor, de rebus moralibus scri-»bens, peculiarem illam declarationem »sibi vindicare possit: quo factum est, »ut conscientiarum moderatores de uno «probato auctore per ipsam S. Sedem »certi essent. Quod, inspecta ratione »agendi S. Sedis, res est magni momenti.quot; Idipsum et praxis comprobat SS. Con-

\' Theol. Mor. S. Alph. edit. Mechlin. Moni-tum editoris. — \'^J Acta S, Sedis vol. 6. pag. 314 in Nota.

gro^atioinnn, utpote qnon saopcnumcro, potiiis (|uain directe proposita dubia sol-verent, ad Alphou.suni quasi oraculum veneraudmn consulentes delegarunt. ¹

Si quis igitui\' hoc loco sciscitaretur, quid roboris tandem approbatie Ecclesia! (loctrinae S. Alpltonsi addiderit? liespon-demus: illud, quod judicio S. Sedis tutus sit in conscienlia quisquis S. Alpbonsi, sola ipsiusmet auctoritate, sequitur doctrinair); atque adeo omnes ejus opiniones esse e.vtrinsaca probabiles; quaï quidern probabilitas extrinseca supponit intrin-secam. Ilia porro probabilitas tollitur tuin deflnitione Ecclesia), turn evidenti ratione contraria.

Qute ex operum approbatione dednxi-inus in favorem doctrinsc S. Alpbonsi in genere, ea non pari, verum poiiori ratione valent de Morali ejus Systemate; quandoquidem Systema, ut nemo non videt, totam doctrinam moralem sustinet ac moderatur; ad ejus euim normam cuncta fere dubia resolvnntur. Apprime id intellexit S. Rituum Congregatie, quue idcirco rigidissirnic disquisitioni, non una quideni vice, sed iterate, illud subjecit; eo tamen successu, ut omnium assensum Systema semper exceperit. Inde sponte consequitur, S. Alpbonsi Systema ipsius S. Sedis judicio sanum, tutum ac pro-hatum esse. Porro bujusmodi authentico testimonio caret quodvis aliud Systema. ¹ Insuper proefatum judicium, quum aga-tur, non de peculiari aliqua opinione, sed de regula morum uuiversali, firmis-simum argumentum pro illius veritate suppeditat. Si namque Systema S. Alpbonsi verum nou esset, conscieutias dirigeret juxta falsa principia, quod pro-fecto bonis moribus adversum foret. Ecclesia proinde bujusmodi doctrinam suo judicio delatam, uon mode non ap-probare, sed reprobare debuisset, uti (licit S. Augustinus ²: «Ecclesia Dei multa stelerat, et tamen qua) sunt contra fidem »vel bonam vitam, nee approbat, nec ta-))cet, nec facit,quot; et S. Thomas «Quod svergit in commune perioulum, non est »ab Ecclesia sustinendum.quot; Approbavit autem Ecclesia; ergo verum est Systema, rectaque norma moderandi conscieutias.

Couclusionem nostram roborat Kespon-sum S. Poenitentiaria; I!) Dec. 1855, quo declarat moralis disciplinoo Professorem, qui iu (piadam Universitate jurameutum, ejus Professovlbus pia;scriptum, prscsti-tiss(;t pro viribus Probabilioi\'ismum tuendi et docendi, posse, 11011 obstante illo jn-ramento, S. Alpbonsi doctrinam in omnibus sequi et publice tradere.

Hisce omnibus adde, nullum fuisse S. Pontificem, qui S. Alpbonsi doctrinam non magnopere laudarit atque euixe com-mendarit.

99. — II. Ex causa concessionis tituli Doctoris Ecclesice. Eminentia doctrinue, qua) ad sanctos scriptores titulo Docto-rum Ecclesia) decorandos exigitur, ut recte observat Avanzini \', non absolute consideratur, sed relativa ad magnum aliquem eflecturn, quem pro varia Ecclesia) conditione pi a)claro ingenio, sancti-monia et doctrina consecuti sunt; quem eflectuni aliquod Ecclesia) suffragium si-gnificaverit oportet. Porro S. Alpbonsus id potissimum suis scriptis elTecit, ut practicum Jansenismiim radicitus evul-serit, sicut universus fere Episcopatus et ipse Pius IX. in Brevi Qui Ecclesia\'. 7 Julii 1871 testati sunt. Hoc vero pra)-clarum bonum Theologia) Morali, ac cum-primis Morali Systemati prae ca)teris ad-scribendum est, prout non obscure declarant tum Decretum S. R. C. \'2^ Mart. 1871, approbatum a Pio IX, turn citatum ejusdem Pontificis Breve. In laudato euim Decreto ha)c leguntur: slpse errorum »tenebras, ab incredulis et jansenianis slate diflusas, doctis operibus, maxime-»que Theologia) Moralis tractationibus, sdispulit atque dimovit. Obscura insuper »dilucidavit, dubiaque declaravit, cum sinter implexas Theologorum sive laxiores »sive rigidiores sententias tutam straverit sviam, per quam Cbristi .\'idelium anima-»rum moderatores inoflenso pede incedere spossent.quot;

Splendidissima bioc testimonia Morali Systemati peculiariter conveniunt. Ete-uim , si qua moralis trad ratio est, qua Alpbonsus jausenianos errores dispulit, ea certe est de moderato ejus Prababi-

1 Acta S. Sedis. Vol. 6. pag. 317.

lismo, quo secta¹ illius rigorem directe ac funditus expugnat. Optime id senserant ipsimet adversarii, qui propterea inex-piabile beilum illi intulerunt. Iteruni, si qua queestio ante Aiphonsurn implexa erat, priucipem sane locum occupat fun-darnentalis illa do natui\'a et usu proba-bilitatis, de qua et laxioves et rigidiores Theologi inter se contendebant; Alphon-sus autem mediam sti\'avit viarn. Ergo in moral! suo Systemate, ipsius Apostolicie Sedis judicio, peculiariter eflulget emi-nens S. Alphonsi doctrina. Quodsi res ita se habeut, quis difïitebitur validissi-murn inde exsurgere argumentum ])ro ejus Systematis veritate? Quis enirn dicere nusit verum non esse Systema illud, quod tantum emolumentum contulit Ecclesicc, tantisque laudibus ab eadem curnulatuin est? Ex fi\'iictibus, ait Dominus Noster, ai\'borcm cognoscimus.

ARTICULUS III.

CONFUTATIO ALtORUM SYSTEMATUM.

100.—I. Rigorismusdamnatus. Systema hoe damnntum luit ab Alexandre VIII pi\'op. 3.: ))Non licet seqni opiuionem »vel inter probabiles probabilissimam.quot; Propositie lure aperte falsa est; nam si opinio pro libei\'tate est probabilissima, opinio pro lex^{e e|,}it tenuiter aut dubie tantum probabilis: ob debile autem motivum libertatem jure suo certo spo-liare est aperte contra jus naturale. Ergo Systema f\'alsum est.

101.—11. Laxismus damnatus. Condem-natus est ab Innoc. XI, prop. .\'5.: »Gene-»ratim duin probabilitate, sive intrinseca »sive extrinseca, quantumvis tenui, modo »a probabilitatis finibus non exeatur, cou-»fisi aliquld animus, semper prudenter ))agimusquot;,et ab Alexandre VII. prop. \'27.: »Si liber sit alic-ujus junioris et moderni, «delict opinio censeri probabilis, dum non sconstet rejectam esse a Sede Apost. ))taniqiiarn improbabilem.quot; Merite et luec doctrina dairmata est; vera imm(|ne du-bia censeri nequit lex tam gravi ratione f\'undata, ut contra ipsam nulla solida, sed tennis tantum ratio vel auctoritas aiïcri\'i possit.

102. — Hl. Tutiorismus mitigatus. Ut talis non diu vixit. Ilefellitur bac argu-rnentatione: Si opinio minus tuta est notabiliter probabilior, opposita j)ro lege fit tenuiter aut dubie probabilis; atqui ob motivum tenuiter aut dubie tantum proba-bile libertatem jure suo spoliare est certo contra jus naturale; ergo. Pranerea no-tabilis probabilioritas pro aliqua opinione fundat probabilem ejus certitudinem; atqui in actibus bumanis sufficere debet certitudo probabilis; ergo. liecole dicta n. 80. sub \'2°.

103. — IV. Probabiiiorismus. Istud Systema, prseter obligationes certas, super-addit dubias, sicque, numero obligationum plurimum aucto, auget numei\'um pecca-torum; atqui ex principiis Probabilismi moderati demonstratum est juri naturali libertatis repugnare obligationes dubias; ergo Probabiiiorismus libertati debitam denegat justitiam.

104. — V. Probabilismus absolutus. Hoe systema, pront rnnlti ejus patroni illud accipiunt et defendunt, triplici vitio la-borat. Etenim 1° limites probabilitatis plus icquo extendit, contendendo opinio-nem posse certo probabilem esse, licet opposita sit multo probabilior, quod falsum esse satis ostendimus n. 84—88.

\'2° Falso innixum est principio. Palmare Probabilistarum principium fuit: «Qui »probabi liter agit, prudenter agit,quot; ut cuique legenti eorum opera patebit; li-citum enitn usum opinionis probabilis pro libertate, relicta probabiliori pro lege, lioc ratiocinio probare consueverunt: in re morali nihil aliud requiritur, quam prudentia in operando; atqui , quando utrimqne stat opinio probabilis, adest utrimque prudens motivum assentiendi; ergo sequendo opiuionem, quam rna-luerit, (|uis(|ue pi\'udenter operatur. Major conceditur; sed neganda est minor; quando namque utrimque stat opinio ])robabilis , ex neutra parte adest prudens motivum assentiendi, sed soli chi-bitationi est locus, pront demonstravi-mus n. 70. Vitium ergo illius principii in eo est, quod ad ultiinum conscientiiu dictamen de actionis honestate forniau-dum, nitatur probabilitate aiquilibrata, proiudc diibio posilii\'o, tanquain kio-tivo, non autem tamquam mem comti-ti.one, (]ua posita, aliunde principium rellexum certum adsciscitur ad certain formandam (ïonscientiani.

Falsum principium ad falsas condncit conclusiones; inde factum est, ut eximii quoque Theologi errorem illum admisc-rint, quem Ecclesia postea damnavit,

nempe licere in Sacramentorum admi-nistratione uti opinione minus probabili, relicta probabiiiori ac tuta, non obstante irritandi Sacramenti periculo ; ita e. g. Lugo. De Sac mm. in gen. disp. 8. n. 139.141. Sanchez. Dead. lib. 1. cap. !). n. 33. Vasquez. in 1. \'2. qu. 19. art. 0. disp. (33. cap. 2 et 3. Alii conten-derunt, stante ex utraqne parte opinione probabili, posse judicem sententiam feire pro parte, quam maluerit, et idcirco ab una parte pecuniam accipere; alii rur-sus, judicem posse Judicai\'e juxta opi-nioneni minus probabilem; ¹ quas sen-tentias Ecclesia quoque damnavit. (n. 58. 0\'J. 80. 71. H. A. n. 42.)

3° Usum opinionis probabilis principio possessionis non temperat. Etenim, pri-rnarium Probabilistarnrn principium: »Qin »probabiliter agit, prudenter agit,quot; ob-stabat quóminus principium possessionis applicarent ad dubia positiva, ut liquet ex dictis; propterea illud ad sola dubia negativa restrinxerunt. Sed hoc principium acque valet pro dubiis positivis, ac pro negativis; cum dubia positiva, non minus quam negativa, sint dubia strict a, ut probavimus n. 70; quinimo pro illis potissimum valet, nam propriis terminis sonat: »In pari causa potior est con-»ditio possidentisquot;, prout legitur in Re-gula Juris 65. in 6, et in liegula Juris Romani 128.: »In pari causa possessor »potior haberi debet.quot; Ergo laxiores illi Probabilistic jus possessionis legis vio-lant, et libertati plus asquo indulgent.

CAPUT V.

SOLUTIO OBJECTION\'UM.

105. — I. Objectiones Probabiliorista-

rum. Objie. l^u Leges, tarn naturales quam positivse, quas observare debemus, omnes certo exsistunt et promulgata) sunt; dubia vero versantur duintaxat circa casus particulares, iitt um ad legem pertineant. Ergo evanescit principium: »Lex non suflicienter promulgata non »obligat.quot;

Resp. Prorsus idem est dicere: du-bium est utrum lex generalis certa, v. g. lex non fnrandi, hunc illumve casum conqu\'ehendat, ac dicere; respectu talis casus lex est dubia. Inde dicimus, quod si lex sit dubia quoad singularem casum, respectu illius non obliget. Stat ergo principium. (n. 74.)

Instant. Promulgata lege, promulgata sunt simul omnia consectaria, qua; ex ea necessario fluunt; itaque dubium circa ea non potest impedire quominus promulgata sint.

Kesp. Promulgata sunt omnia consectaria certo cognita, concedo; invincibi-liter dubia, nego, nt abunde probavimus.

100. — Ohjic. 2° Si in concursu opi-nionum probabilinm absit certa cognitio legis, adest tamen certa cognitio peri-culi violandi legem in eo, qui sequitur opiniohem minus tutam; atqui non licet voluntarie se exponere periculo peccandi, ut constat ex Eccli. III. 27: «Qui amat spericulum, in illo peribitquot;; ergo non licet sequi opinionem minus tutam.

Resp. 1° Retorq. argum. in Probabi-lioristas : sequendo enim opinionem pro-babiliorem minus tutam datur idem pe-riculum; confugiendum igitur foret ad damnatum rigorismtim.

\'2° Dist. min. Non licet se exponere periculo peccandi formaliter, concedo; peccandi materialitcr, nego. Etenim pec-catum mere materiale non est imputa-bile, neque proinde Deum offendit, eo quod nihil aliud sit, quam materia pec-cati segregata ab omni voluntatis ma-litia; ubi autern nulla prava voluntas intervenit, nullum adest peccatum. Propterea damnata est prop. 40. Baji: »Ad srationem peccati non pertinet volun-»tarium.quot; Porro, sequendo opinionem benignam, versamnr quidem in periculo violandi legem matenaliter, minime vero formaliter; ex principiis enim reflexis Probabilismi moderati plane certi sumus legem dubiam, etiamsi objective fbrtasse adsit, subjective non obligare, sen non esse legem guoad nos, adeoque materialen! ejusdem transgressionem non ]iosse ad culpam imputari. (n. 82. Dissert. 1763. n. 37.)

107. — Objie. 3\'» In dubio circa legem standum est principio juris canonici: »In ))(lubio tutior via est eligenda.quot;

Resp. 1° In sano sensu acceptuin principium istnd seqnimnr; nam systema S. Alphonsi est tutum. Sequi partem tutiorem, quando altera pars etiarn tuta est, non est pneceptinn, sed consilium 1 tantum. Kecole dicta n. 64.

2° In sensu Probabilioristarum accep-turn valet a) in rlubio practico de ae-tionis honestate; b) in Auhio facli, quo-cum conjunctum est periculum mali, (jiiod a conscientia haud pendet et vi-tare tencmur, de quo disseruimus n. 75— 77. In liisce enini casibus altera pars non est tuta. Id clare probat S. Alpli. li. 79. singulos casus discutiendo, quibus canones regulain illam applicant. Deinde Reguluo Juris nostro systemati non de-sunt; puta Regula 30. in 6.: »In ob-»scuris miniiniim est sequendum,quot; et Regula 05.: »In j)iiri causa potior est «conditio possidentis.quot;

108.— Objic. 4° Lex ;etenia antiquior est libertate liumana; atqui possessio, si qua sit, debet stare pro antiquiore; ergo pro lege icterna potius quam jiro libertate.

Uesp. 1° Dist. maj. a) Pront est cvtenia, sen in Deo, lex ajterna est quidem temjiorn antiquior, quatenus in mente divina exstitit priusquarn homo creatus est; sed ante ereationem non habebit rationem legis, cum nulli ex-starent subditi, quos obligaret: atvero naturd sua posterior est libertate liu-inana; nam Deus ab ieterno prius de-crevit hominem creare eumque libero arbitrio donare, deinde legem statuit homini libero congruentem. b) Prout est lex naturalis, seu in homine, non habet acta rationem legis, neque proinde obli-gat, priusquarn homini libertate potito promulgetur seu applicetur lumine ra-tionis; consequenter, non lex, sed libertas jiossidet. (n. 72. 73. 77.)

2° Alio modo dist maj.: lex icterna, si semel est certa, pneoccupat liberta-tem et possidet, concede; si est dubia et invincibiliter ignorata, nc.go; nam eo ipso quod dubia sit ejus exsistentia, dubia quoque est ejus prioritas et possessio, adeoqne non potest dici ante-cedere libertatem nostram, ((ine certa est. (Carden. disp. 56. n. \'1239, Croix. n. .^r)()(i.)

Instant. Hegula prior est regulato; ergo lex prior est hominis libertate.

Hasp. Dist. prcemiss. Regula, in sensu exemplaris, juxta quod ali(|ui(l eClicien-dum est, prior est regulato, concedo; sic exemplar seu delineatio donnis iedi-licandie prior est domo ipsa. Regula, in sensu ier/is.juxta quam homo vivere debet, prior est regulato, nerjo; lex eniin accommodanda est enti rationali, cui imponi deliet.

10!). — Objic, 5° In dubio melior est conditio possidentis in materia justitiie, ((ilia possessio dat pricsuinptionein pro-prietatis ; atqui in materia aliarum vir-tutum luec ratio non currit, possessio enim libertatis non dat pnesumptionem legem non exstare, quum ista possessio impertinens sit ad exsistentiam le^is; ergo principium possessionis non valet in materia aliarum virtutum.

liesp. Ante responsum adverte, quod proprietas actn positivo acquirenda sit; idcirco in possidente actus legitimus prBesumitur et probanda est injustitia: libertas autem in homine primigenia est; idcirco ipsa priesumitur, et probanda est lex. Hoc pnemisso, respondeo ne-rjando majorem; in utroque enim ha-betur paritas. Nam sicut in materia nistitifC pi\'sesumitur proprietas in possidente rem, et probanda est injustitia, eodein inodo in materia honestatis pne-sumitur libertas in homine possidente illam, et probanda est lex.

110. — Objic. (i⁰ Ineptia est prsetensa possessio libertatis et legis; etenim 1° Quid sibi vult, quajso, ilia possessio? 2° Qna-nam auctoritate huic facto possessionis jus creatur? 3° Quid possidet lex.\' quid libertas? 4° Possidetne lex jus impe-randi? Sed nonne dubium evadit jus illud, quum ipsa lex sit dubia? Quid etiam possidet libertas? Jus agendi? Sed eo ipso quod lex dubia sit, nonne etiam jus libertatis dubium etticitur? Tandem 5° ergo judicio contenditur inter Deum ut actorem et hominem ut renin, quis possideat?

Rc\'-p. ad \'l^l,rn. Nomen possessio in hac materia est analogum: ideo certitudo priesnpposita libertatis vel legis solum analogice vocatur possessio. Theologi usi sunt ea metaphora, quia commodius rem explicat. (Garden, disj). 50. n. 1078.1079.)

Ad 2\'quot;quot;. Auctoritate juris naturalis, prout ostendirnus n. 90.

Ad 3^li,n. Possident suam certitudinem praiexsistentem, (piam non evertuntrationes diibiie. (Carden. disp. 50. n. 35. 30.)

Ad 4\'quot;quot;. Jus possidentis, sive libertatis sive legis, post ilubium subortum duplici-ter considerari pofcst, spcculaliue nempe et practice. Spectatum speculative tantum, nulla habita ratione possessionis, lit sane dubium ob rationes dubias su-

pervenientes; spectatum vero pi-actice, attento principio reflexo, minime lit dubium oh rationes dubias supervenien-tes; possessio enim tribuit jus certum possessori, quod non elidunt rationes dubiic.

Ad 5^um. Varum ejusmodi judicium a nobis admitti, inepte (iagitur: nam sine ulla forma judicii patet et applicatur ea Veritas, quod in dubio standum sit pro possessione sen certitudine pneexsistente. Sed, admisso per metaphoram judicio, dicimus conscientiam hominis esse judi-cem a Deo assignatum; quia decrevit Dens suas leges servandas esse ai) ho-mine. eo modo, et non alitor, quo con-scientia eas proponit; ideo S. Greg. Naz.¹vocat conscientiam »domesticum et ve-»rum tribunal,quot; et S. Thomas \'^J dicit rationem in homine esse sicut judicem in civitate. (Garden, disp. 5(J. n. l(}77. 1079.)

111. — II. Objectiones laxiorum Pro-babilistarum. Ohjic. 1° Vera opinionis probabilitas consistit in eo, quod pro se babeat motivum grave, et contra se nihil certi habeat. Atqui Incc conveniunt etiam minus probabili iu concursu multo probabilioris; siquidem omnis probabilitas essentialiter iucerta est. Ergo potest opinio vere probabilis esse in concursu notabiliter probabilioris.

Resp. 1° Dist. may. Quod contra se nihil certi babeat, certitudine lata, quse relinquit ali(|uani formidinem erroris, Concedo; sec us, Nego. In rebus enim moralibus, ut diximns cmn S. Thoma, non exposcitur certitudo stricta, sed jirobabilis suf\'licit, ((tuc in pluribus veri-tatem attingat, etsi in |iaucioribus a veritate deficiat. Si ita non esset, nec etiam liceret sequi opinionem it nice pro-babilem, quam tameu seijni licitum esse concediiii\', vel ipsi Probabiüoristie.

\'2° Nego min. et condus. In concursu opinionis manifeste et notabiliter probabilioris , probabilitas opposita ueces-sario evadit levis aut saltern dubia. Atqui hujusinodi probabilitas non coiitinetnr intra limites probabilitatis stricte ac theo-logice accept»!, quipjie qua) exigit fun-dainentinn eerto ac comparative grave. Ergo notabilis probabilitatis pncponde-rantia fundat certitudiuem latain, qua) contra so nihil grave habet.

3° Admisso objectionis ratiocinio, non apparet quomodo caveri possit damnatus Laxismus. Si namque opinionis probabilitas turn solum eliditur, quum contra se aliquid certi habet, dico: atqui ha)c conveniunt etiam minus probabili in concursu probabilissima*, siquidem omnis probabilitas essentialiter incerta est; ergo potest opinio vere probabilis esse in concursu etiam probabilissima;. Merito igitur S. Alphonsus contendit simplicem Probabilismum, ita intellectum, verum sapere Laxismum.

112. — Ohjic. \'2° Probabilitas major non elidit minorem; sola certitudo tollit probabilitatem oppositam.

Hesp. Dist. Probabilitas paiilo major non elidit minorem, omnino concedo; multo major, nego; nam opinioni multo probabiliori inest certitudo late dicta, qua) ad elidendam probabilitatem suf-ficit, ut abunde probavimus n. 70. qu. \'2. et n. 84—88.

113. -— Ohjic. li» Si lex dubia quoad cessationem obliget, sequitur legem du-, biam certo obligare hand secus ac legem certain; atqui hoc 11011 videtur rationa-bile; ergo non obligat.

Resp. 1° Retorq. argum. Si lex dubie exsistens non obliget, sequitur libertatem dubiam certo liberare sicut certain, quod non magis rationabile videtur.

\'2° Dist. maj. et nego min. Lex, (|Ult;e dubie desiit certo obligat, nou directe sen vi propria, sed indirecta sen vi prin-cipii reflexi; hoc autem omnino rationabile est, quum tale principium iu dubio formet dictamen practice certum.

114.— Ohjic. 4° Si lex requirit sufli-cientem intimationem, ut obliget, neces-sario consequitur cessare obligationem, quumprimum deficit intimatio sen notitia certa legis; quemadmodum enim obligatie pendet a notitia certa legis, ita etiam continuatio obligationis pendet a continuatione certa) ejusdem notitia).

Resp. Nego consequent., et dico: si lex requirit sufficientem intimationem. ut obligare incipiat, necessario consequitur, quando semel est in possessione, non cessare ejus obligationem, donee constet de facto, quo desinit; quemadmodum enim obligationis initium pendet a certa legis notitia, ita quoque obligationis pra\'exsistentis cessatio pendet a certa cessationis notitia. Conlirniatur; ut homo deturbetur a jtossessione liber-

tatis, (lel)ot dari lex certa; orgo ut lex cei tu deturbetur a sua possessioue, re-quiritur factum, (juo cessai, certum. Con-sonat Regula Juris 1. iu(gt;.: «Omnis res, »per quascumque causas nascitur, per soasclem ilissolvitur;quot; uiide, sicut per 110-titiain certain obligatlo legis nascitur, ita et per uotitiam certain dissolvitur.

115.— Objic. 5° Obligatlo, cui pro-babiliter satisfactiim est, non est am-jillus obligatlo certa , sed dubia; atqul non est imponenda obligatlo, nisi de ea certo constet; ergo.

Resp. Diü. maj. SI adslt coujectiira probabills ]iro satlsfactlone, et nulla in opposltum, Hbentcr concedo; si utrobiipie probabilitas stet, pront supponit objectio, nCAjo. Ktenim ))ex a3(pialil)us probabilita-))til)us allud quam merum dubium non sresultat,quot; alt S. Alpb. n. 71.; atqui mernui dubium non prrovalet contra obligationem certo contractam: ergo. Pnoterea, pnidens et umjuus legislator merito exigere censetur, ut ld praeste-tur, quo obllgationi prudenter satisflt; sed qui in dubio stricto versatnr circa satisfactionem, prudenter judicare ne-quit se satisfecisse: ergo non liberatur. Hinc axioma communlter receptum : «Non «satisflt obllgationi certii! per imjiletio-))nem dubiam.quot;

116. — Objic. O\'¹ Eum, qui probabiliter allcui obllgationi satisfeclt, ad nihil nl-terius teneri, hisce argumentis probat Gury. n. 80, edit. 17.:

1° Probabilitas enim gravi et prudent! judicio fulcitur; qulsquis ergo pro-])abiliter satisfacit obligatloni, illud agit quod prudenti judicio suf\'ficit ad ])ne-ceptum implendum. At(|ui neque tcquitas patitur, ut plus exigatur quam quod prudenter creditur sufflciens ad implendum praeceptum; neque plus aliquld veile merito censetur prudens et ccquus legislator. Ergo.

12° Quffllibet exactio ultra id, quod probabiliter sufficit ad Implendum proo-ceptum, contra se habet prudentis hujus judicli probabilltatem. Atqni exactio, contra se habens judicium probabile, evadit quoad hoc obligatlo seu lex in-certa, qua) vim obligandi habere non potest. Ergo.

li⁰ Ab absurdo. Si enim obllgationi certte itidcm certam satisfactionem postilles, nedum per probabilem aut pro-babiliorem, sed ne per probabilissimatn quldem satisfactionem pracoptum dici poterlt impletuni; nam sempei^- locus superest reponeudi; certam esse obligationem , satisfactionem vero incertam seu minus certam. Atqui hoc recta via ad damnatnm Tutiorismuin adducit. Ilinc etlam rülluai\'t (De Sacram. Pumit. dissert. quot;1. art. ^li. § 4.) et alii, licet Pro-babiliorlsmum tenerent, ceusuere tarnen suflicere, sl legi probabiliter satisfacias. Ergo.

Resp. Ad l^um et 2quot;^rn. Relnrq. ar gum. 1° Probabilitas gravi et prudenti judicio fulcitur; qulsquis ergo probabiliter non satisfacit obllgationi, Illud agit, quod prudenti judicio non suflicit ad pra?ceptum implendurn. Atqui a.\'quitas postulat ut ld exigatur, quod prudenter creditur requiri ad implendum prajceptum, idque veile merito censetur prudens et ajquus legislator. Ergo.

Ü⁰ Exactio illius, quod probabiliter requiritur ad implendum prseceptum, pro se habet prudentis hujus judicii ])ro-babilitatem. Atqui exactio, pro se habens judicium probabile, evadit, quoad hoc, exactio prudens, atque adeo vim obligandi habet. Ergo.

Nemo non videt ejusmodi argumenta, quibus contradictoria eodem jure i)ro-bare quis posset, nullius prorsus ino-rnenti esse , quandoquidem se mutuo penitus eliduut; ita ut ba!C arguendi ratio componi possit cum venefico illo colubro, qui immani haustu ipse sese devoravit, ita ut prseter caudam nihil superesset. Liquet porro prajfata argumenta non allo fundamento inniti, quam falsoillo multorum Probabilistarum prin-cipio: »Qui probabiliter agit, pruden-»ter agit.quot; ¹

Ad liquot;^ln. A\'tv/o consequent. Si satis-factio unice probabilis e.st, ea quasi rno-raliter certa lit, ut ostendimus n. 74. sub 3°; consequenter ne minimum qui-dem damnati Tutiorisini periculum sub-est, sed inter moderat! Probabilismi fines constanter consistimus. Illa porro, quam impugnat Gury, doctrina S. Al-pbonsi est , quam probavimus n. 97, necnon Billuart! (De act. hum. dissert.

¹ Hisce responsis utor tamquam argtwtenlis ad hominem; R. P. Raphael Ins/it. fmulain. tr. 2. ii. 237. nituur illa refutare quasi exhi-berentur velut argumenta dirtcta; quod prorsus abs re est.

0. art. 4.); quic si recta via ad damna-tum Tutjorismum conduceret, damnanda et ipsa foret , errassetque propterea S. Sedes, dum S. Aljilionsi doctrinam ab omni censura iimnunem declaravit. Objectio itaqiie ab absunlo exploditur. Verum nobis contra videtur, allata scilicet adversarli argumonta recta via ad Laxismum conducere, slqnldein eo ten-dunt, ut e dublo ultlnnim consciciitisu dictamen elTorinent.

117. — Objic. 7° Jus cerium, (et aclu-alé) possessionis non oritur nisi ex lege aclualiler cerld; atqni lex non est ac-tualiter certa, contra qnam iiic et nunc iriilitat vera ac solida probabilitas. Idem est eniin qmerere utrum lex cessaverit, et quierere utrum hie et nunc re vera exsistat. Unde casus cessationis legis a casu exsistentiaj ejusdem dispar non est. Ita Raphael. Instit. fundam. tr. \'2. ».\'it27. sub a.)

Hesp. I⁰ Betorq. argum. Jus cerium et actuale possessionis non oritur, nisi ex cerliludine aeluali; atqui libertas non est actualiter certa, contra quam hie et nunc militat vera ac solida probabilitas. Ergo talis libertas caret jure certo et actuali possessionis. Falsa est conclusio; ergo et falsa; sunt pne-missir.

!2⁰ Ney. ma}. Jus certum et actuale possesionis oritur ex cerliludine anle-cedenle, utpote pro qiu\\ stat piu\'sumptio: propterea non usuvenit, nisi in dubio supervenienle, in dubio enim potior est conditio possidentis. Lex aclualiler cerla nullo indiget jure possessionis ad ohli-gationem habendam, sed propria vir-tule directe obligat. Adversarius ergo notionem juris possessionis pervertit.

3® Neg. min. Contra legem, quto, prüBter rationem ieque probabilern, certo pollet jure possessionis ac pnesumptione, non sut\'ficit sola probabilitas quod non obliget. sed reqiiiritur inoralis certitude, ut probavimus n. 97.

Ergo casus cessationis legis a casu exsistentiaj ejusdem revera dispar est.

118. — Objic, X⁰ Falsum est liberta-tem dubiam legi certic supervenire; libertas enim, nisi veram ejus notionem pervertere velis, legi minime supervenit; sed omnern legem, i\'ationis ordine , an-tecedit, et sub omni lege perseverat, ac nalurd sua semper lendil sponle in actum exire, slatim ac lege, minus quam par esl, vinculala fuerit, hoc est, statim ac vis legis iucerta fuerit, sen remissior evaserit. Ita Ha-phanl. loc. cit.

Uesp. Libertas sen liberum arbitrium nulii legi supervenit, concedo; libertatis legitimus usus, nego. Atqui hoc sensu hie intelligitur libertas. Quando enim lex aliqua prius certa erat, et dubium subortum est annon desierit, libertas seu liberatio ab hdc lege procul dubio supervenit legi certa;; id nemo inficiari jiotest. — Deinde humame libertatis in-clinalio ad jugum excutiendum ejus liberalionem nequaquani demonstrat.

119. -— Objic. 9° Libertas, hoc ipso quod rationem vere ac solide probabilern de sua exsistentia suppeditet, se vere ac solide probabilern exhibet, quod suf-licit ut lex incerta fiat; lex autem iucerta non est lex. Ita Raphael, loc. cit. sub b.)

Uesp. Dlsl. anleced. Se vere ac solide probabilern exhibet, in se sola spectatsi, concedo ; collata ad rationes, qua; stant pro lege, nego. Etenim lex stipata est, nou modo ratione a;que probabili, ut supponitur, verum etiam certo jure possessionis; atqui duo illi tituli sohl pro-habilitate everti nequeunt; ergo, nisi rectum ordinem judicii pervertei\'e velis, non legis exsistentia, sed libertatis recuperatie a tali lege probanda est. Ex quibus patet adversarium legis exsis-tentiam ac cessationem perperam con-fnndere, rectuinqne ordinem judicii pervertei\'e.

Quod denique ad carceratum attinet, qui sotó vincuiorum pricsumptione liga-tus esset, revera cavillatio .est, qua; se-rinm responsum non meretur. Numquid possumus oculis corporeis vincu\'um legis conspicere, sicut vincula corporea vi-demus?

120. — Conclusio. Ex hactenus dispu-tatis, ut opinio mea fort, illud confici-tur, eximium S. Alphonsi meritum esse, non quod novum systema excogitaverit, sed (piod antiquum Probabilismum am-bagibus snis expediverit atque omnibus numeris absolverit; vera; namque pro-babilitatis lirnites distinctius defimvit, legi et libertati sua jura tcqua lance at-tribuit, licituinque usum opinionis pro-babilis inconcussis principiis demoii.stra-vit; ut adeo alter Probabilismi parens dicendus sit. S, Doctoris ergo systema

aliiul non ost, quam verus ac rationa-bilis Pi\'übabiliHtniis, (.|iiern idclrco Pro-babilisniuni moderatuni merito appellavit.

CAPUT VI.

PRAXIS PROOAniUSMI.

121. — Hnciisque probavimus licitum esse usum moderatnm opinionis proba-bilis. Ulterius jam bic cnia^ritur utrum etiam expediat pro salute animarum sequi opiniones benignas potius quam rigidas. Quocirca se(iuentes ti\'aduntur reguliü:

Regulse. I. In genere: 1° Regulariter Coiifessarius debet se(|ui opiniones benignas; quia communiter removent pce-nitentes a periculo peccati formalis. \'2° Subinde vero opiniones beiiignsc creant periculum peccati formalis, et tune te-netur Confessarius, tamquarn medicus animarum, sequi opiniones tutiores, quto pmnitentes ad se servandos in statu gratiau conducunt. Quoad modum tamen hanc servet distinctionem: ubi probabile seu proximum periculum peccati mortalis dulne tantum subest, tenetur opiniones tutiores suadere; ubi vei\'o tale periculum cevto subest, tenetur ad illas se-quendas obligare.

llujusmodi porro sunt nonnuütc opiniones speculative probabibis, sed ii; praxi periculosie, in materia sexti pru cepli ile tactibus, osculis, cboreis, coma;diis, lt;le reprimendis motibus sensualibiis, de vi-tandis occasiouibus proximis, lectionifaus periculosis quoatl (idem et mores, ⁿt similibus. (n. 8-4. Lib, 5. n. 63. Lib. ü. n. 005. Prax. Con/\', n. 09. ld4. 192. H. A. Append. IV. n. 21. Dissert. 1755. n. 107.)

II. Quoad perfectionem. Perfectius sane est inter opiniones sequi tutiores, ubicumque continent actus majoris vir-tutis, nee ansam pnubent anxietatibus et scrupulis. Hinc, generatim loqueudo, debemus usum bujusmodi opinionum tutiorum suadere, sicut cousiliorum, duin poenitentes pai\'atos se ostendunt ad se-quenda tutiora, et pnulentia dictat id poeniteutibus profuturum, (Lib. G. n. 005. Dissert, 1755. n, 107.)

In hoc Tractatn agemus nt pluriinum de legibus liuinanis. Explanabimus 1° 110-tionem legis, \'2° (iiioinodo leges condan-tur, obligationem, quam lex lata iiulueit, 4° luinc obligatumem solos subjectos ufïicere, 5° ut obligatio rite Intel ligatnr, legem nonnumquam apta in-terpretationc indigere, (i⁰ legislatorem non debere semper legis obseivantiam virgere, sed aliquando dispensatione uti, 7° quinimo legem ipsam subinde cessare. Hisce pertractatis, (jiiiedain adjuiigemns 8° de cousuetudine, sen lege nou scripta, !)⁰ de privilegiis.

CAPUT I.

NOTIO LEGIS.

Trademus 1° notionem legis in genere, 2° notionem legis aïterna; et naturalis.

ARTICULUS I.

NOTIO LEGIS IN\' GENERIC.

122. -— Lex a S. Thomd definitur: or-dinatio rationis alt;l bonum commune ab eo, qui curarn babet communitatis, pro-mulgata. Cujus definitionis sensus liic est: lex est rationabile decretum Supe-rioris legitimi, subject am sibi communi-tatem obligare volentis ad aliquid faciendum vol omittendum communis boni gratia, legitime promulgatum.

DilFert lex a consilio, quod lex obligationem inducat, consilium autem nou obliget. Diflert a prwcepto sen man-dato, 1» quod lex detur commuuitati, praocepl.uiti person is si ngularibus; 2° quod lex sit perpetua, qiiamdiu non abrogatur,

piu-ceptiun vero oxspiret per mortem praecipieiitis, II⁰ quod lex 1\'erri nequeat uisi a Superiore potestatem politicam sen jurisdictionis habente , prajceptum lerri potest etiani a Superiore coco no mi-cam tantum sen dominalivain potestatem habente, qualein pater habet in faniiliain; 4° quod lex immediate at\'ticiat locum sive territorium legislatoris, pra;ceptum vero adhajreat personis. (n. 140.)

12:}.— Legis proprietates. Proprietates \' seu coiulitioues essentiales legis, ut\'justa sit, ac. proinde vim obligandi babeat, sunt sequentes, nimirum lex sit 1°//o-nesta, id est, conformis legi divituu tum naturali tum positivse.

2° Junta, id est, non hcdut justitiam commutativam, exigendo a subditis ea, ad quae legislator jus non babet; neque distributivam, imponeudo onera, non servatil oiqualitate proportionali inter subditos, soil, nou liabita ratione virium et facultatum subditorum varia; condi-tionis.

3° Possibilis, non physice tantum, sed moraliter quoque, id est, non sit nimium diflicilis, verum accommodata hominum viribus.

4° Utilis, ut nempe ex ea notabile bonum in cominunitatem derivetur; finis eniin legis est bonum commune, (n. 140. H. A. n. 3.)

124 — Divisio. Lex multifariam dividi-tur, 1° Ratione auctoris, est divina, qua; a Deo; humana, qmc ab bomine con-dita est. Divina subdividitur in H;ter-nam, naturalem, et positivam. Lex uHerna, respectu entium rationalium, est ordinatio divinto Sapientiuu statuens ordinem ab iis servandum in liberis eorum actibus. Lex naturalis est ])arti-cipatio legis loternio in rationali erea-

(iiiïi, seu est linnen rationis manifesta-livuin le^is tcternie. Lex posiliva dicitur, lt;|iia^gt; lejri natural! superaddlta est; nude solo rationis lumine innotescere nequit, sod peculiari facto promulganda est.

Lex divina posiliva dividitur in veterem et novum. Veins est ilia, qua) a Deo data est Moysi, contiuens prsecepta judielalia et cicremonialia; nam ilia, quic continet Decalogum, est moralis et na-turalis. Nova est ilia, qua; a Christo in-stituta est, et per Apostolos promulgata, complectens praccepta fidei, morum, et Sacramentorum.

Lex humana dividitur in civilem, cc-clesiasticam, et jus gentium. Civ His est, qua; potestate stecuiari conditur in or-dine ad bonum temporale. Ecclesiastiea seu canonic a est, qua? a potestate ec-clesiastica statuitur in online ad finem supernaturalem. Jus gentium dicitur, quod ex communi nationum sensu in-ductum est, ut ad invicem convivere ])ossint, v. g. legatorum inviolabilitas, liber mercatus, litterarum commercium.

\'2° Ratione actus legis, est ajjirma-tiva, qua) pnecipit actum: negativa, quee actum prohibet: pennittens, qua) actum expresse permittit. — Negativa est vel pure prohihens, quando reddit actum solum illicitum; vel irritans, quando reddit ilium invaliduin.

3° Ratione obligationis, est prmceptiva, qua) sub peccato obligat; poenalis, qiue sub poena: mixta sub utraque simul. (H. A. n. 14.)

4° Ratione objecti, est favorabilis, qua) favorem aut beneficium confert; odiosa, seu onerosa, qua) onus aut gravamen imponit.

5° Ratione extensionis, est communis, qua) lata est pro universa communitate omnino distincta , id est, qua) alterius pars non est, v. g. pro tota Ecclesia: particularis, qua) lata est pro communitate particulari, qua) nempe majoris communitatis pars est, v. g. pro dicecesi.

(i⁰ Denique lex est vel scripta, vel non scripta seu consuetudo.

ARTICULUS II.

NOTIO LEGIS /ETEUN.E ET NATUBALIS.

125. — Lex aeterna. A lege icterna omnes leges derivantur. Ratio est, quia Deus supremus est Legislator, et a lege aeterna omnes leges participant turn ju-stitiam turn virtutem obligandi. Mutuant ab ea 1° justiliam, tamquam a primo exemplari, cui contormes esse debent; proptei\'ea in Prov. VIII. 15. dicitur: «Per me reges regnant, et legurn con-sditores justa decernunt;quot; \'i⁰ vim obligandi, tamquam a primo etticiente, a quo est omnis legislatorum potestas, juxta Apostolum ad Rom. XIII. 1. »Non »est potestas, nisi a Deo.quot; Probe tamen animadvertendum est, legem ieternam, quatenus aiterna est, non esse in sensu proprio legem, sed tantum idearn legis in mente divina; quia ad rationem vera) legis pertinet quod promulgetur sub-rlitis; nulli autem fuerunt subditi ab icterno. Ergo propria lex hominis est lex naturalis, utpote qua) legem ieternam homini promulgat. (n. T\'i.)

Pit). — Lex naturalis. Paulo latins de-scribi potest: ordinatio divina, necessaria, lumine rationis homini promulgata, di-rigens hominem ad finem ultimum per media necessaria. Unde auctor Imjus legis est Deus; suhjectum omnis homo; objectum media necessaria, scilicet in-trinsece bona et mala; prwco humana ratio; dictata recta; rationis ejusdem legis applicatio.

P27. Legis naturalis prima et ultima ratio. Ejus ratio immediala est ratio-nalis naturie recta constitutio, qua homo se rite habeat erga Deum, proximnm et seipsum; si namque religio erga Deum, ordinatus amor erga seipsum, charitas et justitia erga proximum non essent pnecepta, et villa opposita non essent ))roliibita, male constituta et sua felicitate destituta foret humana societas. Ratio idt\'ma sunt pei\'fectiones divina); quia, si Deus non prohiberet quidquid 7\'ecta) constitulioni natura) rationalis re-pugnat, nec pra;cijieret quidquid ad illam necessarium est, non sapienter ac provide gubernaret societatem humanam, neipie perfectiones suas manifestaret. Krgo (juid(|ui(J recta rationalis natura) constitutio ad finem suum ultimum, at-que adeo perfectiones divina) exigunt, id lege natural! ant pneceptum aut vetitum esse censendum est. Exinde col-ligitur legis naturalis absoluta neces-siias.

-P28. — Legis naturalis praecepta. Tria sunt genera pneceptorum, qiue pertinent ad legem naturalem, videlicet 1° prima

pAncipla mornlitatis, quae sunt omnibus per se nota, v. g. bonum est faciendum, malum vitandum; quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris; suum cuique est tri-buendum; Deus est colendus; temperan-ter vivendum est; et similia. \'2° Conclu-siones proximce, sou immediatcn, qum ex primis principiis evidenter et facili discursu deducuntur, cujusmodi sunt Decalogi preecepta, dempta circumstantiil diei in tertio prsccepto. !i⁰ Condusiones remotce, seu mediatre, quae difficiliori discursu e primis principiis deducuntur, e. g. mollitiern esse inlrinsece malam, usuram esse injustam , vindictam esse illicitiim, mendacium nuinquam boneslari j)0sse, etc.: ex bisce alia3 aliis remotiores sunt. (n. \'J70. 171. Suar. De leg. lib. \'2. cap. 7.)

129. — Legis naturalis immutabilitas.

Iquot; Quoad eas actio nes, quoo ordiuem ad fmem ultimum directe et immediate at-tingunt, lex naturalis plane immutabilis est; quia bominis ordo ad finem ultimum absolute uecessarius est. \'2° Quoad eas actiones, lt;(Uie respiciunt ordinem rerum inter se, non est absolute immutabilis; quia sunt media tantum ad finem ultimum. Mutatio porro contingere potest 1° in legum conllictu, ubi evidens boni superioris necessifas neglectum boni in-f\'ei ioris exposcit; quia ipse naturalis ordo banc pradationem postulat; unde in boe casu nulla fit in lege dispensatio, sed tantum legis potioris pradatio: juxta banc legem v. g. facta sunt matrimonia (ilio-rum Adam inter se; \'2\' auctoritate vel mandato divino; quia oi\'do medioi\'um, a divino Legislatore constitutus, ab ipso, toque solo, mutari et dispensari potest: sic v. g. Dens jussil Abraliamo immola-tioncm lilii innocentis, concessit libellum repudii Israelitis.

Hinc praecepta Decalogi ju imaj tabula: sunt ornnino immutabilia, non ita pr.ecepta socundjc tabulae. Ita Scotus. in 3. dlst. 37. S. Bonav. lib. 1. sent. dist. 47. qu. i. S. Tbom. lib. 1. sent. dist. 47. qu. 4. sul. Hened. XIV. de Syn. lib. 13. cap. \'21. n. 9.

CAPUT II.

l.KQUM LATIO.

Expeudemus 1° quinarn possint leges f\'erre, \'2quot; circa quam materiam, 3° quatn necessaria sit legis promulgatio, utrum requiratur etiam legis acceptatie a populo.

ARTICULUS I.

POTESTAS FEBEND1 LEGES.

130. — Extra dubium est, quod in quavis hominum societate, sive ecclesias-tica sive civili, exsistere (lebeat potestas legislativa; omnis enim bominum societas indiget gubernatione, sine qua summa esset in ea confusio, juxta illud Prov. XI. 1 i.: »Uhi non est gubernator, populus scorruet.quot; Sed gubernator nequit regere populum, nisi per leges; proinde in eo resideat necesse est leges ferendi potestas a Deo ipso collata. Itaque inquirendum hie est, quinam sint illi, penes quos leges ferendi potestas exsistat, in qua inquisitione respicere debemus ad leges ecclesiasticas et civiles, communes et particulares.

131. — Principia. I. Leges ecclesiasticas communes ferre potest Summus Pontifex, vol solus, vel una cum Concilio Generali, prout opportunum judicaverit. Ratio est, quia S. Pontilici, tamquam in Pi\'imatu Petri successori, data est a Cbristo universalis potestas regendi totam Ecclesiam, ac omnes omnino Cbristi fideles, nt patet ex Joan. XXI. 17.: «Pasco oves meas;quot; ergo soli Pontilici competit potestas ferendi leges universales. (». 104.)

II. Leges ecclesiasticas particulares condere possunt 1° Episcopi pro sua diue-cesi, turn in Synodo turn extra Synodum; positi enim sunt a Spiritu Sancto ad re-gendam Ecclesiam; \'2° Concilia natioualia pro lota aliqua natione; provincialia pro provincia ecclesiastica; difficesana pro dioecesi. (n. 104.)

Hisce accedunt Prcclati, (jui jurisdic-tione ((nasi episcopali pollent pro sua quasi dimcesi, ut Vicarii Apostolici; item Capitula generalia Ordinum Regularium pro toto Online, (n. 104.)

Limitatur autem prucfatorum particu-larium legislatorum potestas, 1° quod nequeaut ferre leges juri communi con-trarias, ant legibus pai\'ticularibus a S. Pontilice pro eorum ditione latis vel con-finnatis; cum inferior nequeat immutare vel abrogare legem Superioris. ¹ \'2° Quod

\' Jus commune constituunt turn leges universa-les a SS. Ponli(icibiis et Occumcnicis Conciliis lal», turn universales Eeclesice consuetudincs.

eorum potestas so non extenrlat ad res gravioris momenti, sen causas majores, utpote quue S. Pontiflci in signnm su-premic potestatis reservantur, et propter arduitatem suam snbliniius tribunal postulant. (n. \'104.)

ill. Leges civiles ferre possunt Prin-cijies supremi, aut quicumque in Regno vel Republica gaurtent snprema aucto-ritate. Quocirca iegitur in Pi ov. VIII. 15. 10.: «Per mo reges regnar.t, ot legum «conditores justa decernunt: per me sprincipos imporant et pot(!ntes decer-siiunt justitiam.quot; (n. 104.)

Nequeunt autem ferre logos concor-nentos Ecclesias, res sacras vol spirituales aut personas ecclesiasticas, maxime si lis onerosa) sint; quia luec Dei ordinatione ot canonicis sanctionibus immunia sunt a jurisdictione saiculari, subsuntque Ec-clesia) jurisdictioni, ut pronuntiat Trident. suss. 25. cap. \'iO. rrf. Pori\'o ad res sacras pertinent ea, quie, lic(!t secundum se tomporalia videantur, ad spiritualem or-dinom evecta sunt, cujusmodi sunt contractus matrimonii et spousalium, dispo-sitiones alt;l pias causas, bona ecclesiastica, ot similia. \'

Do relatione potestatis civilis ad ocde-siasticam btec tradit S. Thomas ³; »Po-»testas spiritualis et siccnlaris utraque «deducitur a potestato divina. Et ideo »in tantum siccnlaris potestas est sub «spiritual!, in quantuni est ei a Deo »supposita, scilicet in liis, qiuc ad salu-))teni aninue pertinent: et ideo in liis srnagis est obediendum potestati spiri-))tuali, quam stcculari. In liis autem, quoo »ad bonum civile pertinent, est magis »obediendum potestati siecnlari, quam «spiritual!, secundum illud Matth. \'i\'i: «Iloddito (|Uic sunt Cscsaris, Ciusari, ot »quagt; sunt Del, Deo.quot;

132. — Quaestlones. Qu.eu. 1° An jios-sil Vicarius Capitulans, Sede Episcopali vaccinia, lecjes ferre pro dicecesi, qua; obligant usijuedum revocentur ah Epis-copo successore?

I{esp. Affirm,; quia Vicarius Capitu-laris, Sede vacante, succedit in jurisdic-tionem Episcopi, demptis casibus in jure

\' Lugendis nostris temporibus immunitatem ecclesiasticam a foro sjeculari, a tiibutorum solutionc, aliisque, non agnoscit potestas civilis. Cfr. Tricl. 1. c. et Syllab. Pii IX. prop. 30—32.

² Lib. 2. sent. dist. 44. qu. 2. art. 4. ad 4.

expressis. («. 104.) Cietorum servanda est regula: «Ne Sede vacante aliquid »innovotur.quot;

Qii/Hn. 2° An leges condere possint Pni\'luli Itegulariuni, et Pnvfectce Mo-nialium 9

Ilesp. 1° Quantum ail Prtolatos Regu-lares oxemptos, dependet ex singulorum Ordinum Constitutionibus; quamvis ciiiu Pra\'lati, saltern inajoros, gaudeant jurisdictione quasi Episcopali in suos subditos, ea tamon oxerconda est secundtim modum in Regula dellnitum. Ita cmamuniter. (Salin. tr. 11. cap. It. n. 213.)

2° Abbatissoe aut Pneposita) Monialium ne([ueunt legos ferre; quia carent jurisdictione ecclesiastica: possunt tamen ex potestate dominativa pnccepta dare. Idem dlcondum do Institutis Religiosorum non oxemptis. (n. 104. lib. i. n. 52.)

ARTICULUS II.

MATERIA LEGIS.

133. — Materia legis sunt actionos vol omissiones bumanoB, qua) conducunt bono communi. Dubinin momentosum movori liic solot, an materia legis, sicnt honesta debet esse et possibilis, ita quoque externa sit oporteat, sive an etiam actus internus a logislatore humano pi-ajcipi possit.

Principia. I. Actus mere interni per se et directe non cadunt sub legem huma-nam. Ratio est, quia ejusdom potestatis esse debet logos ferre, et secundum leges judicare; si enim legislator non ])ossit esse vindex suarum legum, frustranea ut plttrimum osset potestas legislativa; enm ergo non possit de internis judicare, noque potest de illis legem ferre. Acce-dit, potestatom logislativam per se ot directe ordinatam esse ad externum com-munitatis regimen, ut omnia in ea aptc disposita sint. Ita S. Thorn. 1. 2. cpi. 91. a. 4. (n. 100.)

Hiec de lege civili certa sunt ot communis DD. sontentia; (|nia linis ejus pro-])rius est tranquillitas et pax externa. Controvorsia est de lege ecclesiastic^. Non pauci existimant posse legislatorem ecclosiasticum priu(;ipere lege directiva actus more internos; evincitnr ex verbis Christi apud Matth. XVI. 19.: sQnodcum-«quo ligaveris super terrain, erit ligatum

»et in ccelis,quot; qiuu verba generalia sunt; deinde ex ratione, quia Ecclesia; potes-tas spiritualis est, et ordinatur immediate ad salutem animarmn. At communior et probabiiior sententia negat cum I). Thoma, ob rationes supra allatas. (n. -100.)

II. Actus interni possunt indirecte pr;c-cipi vel proliiberi a lege humaiu\\, qua-tenus nempe inlrinsece connectantnr cum actibus externis. Hatio est, ([ilia id ne-, cessario consequitur ex potestate in actus externos.

Porro duplici modo j)otest actus iu-ternus intrinsece counecti cum cxterno: 1° tamquam causa actus externi; undo lex, qmu j)roliibet actum externum, pro-bibet sinnd voluntatem ilium faciendi; ^l2⁰ tam((uam conditio nccessaria ad esse pliysicum vel morale actus extern!; v. g. quando prajcipitur contractus, jubetnr consensus interims ad contractum ne-cessarius: quando prascipitur Sacramenti susceptiojjubetnrdigna susceptio; quando prajcipitur Missa pro populo, jiihetur intentio applicandi, etc. (n. 100.)

13i. —Quajstlones. Qileu. 1° An actus externi occidti possint esse leg is materia ?

Res/). Affivmat,; quia actus occulti re vera sunt externi et cognoscibiles, licet per accidens non cognoscantur. Quare plectitur excoinmunicatione Iiuj-i.-esis occulta, irregularitate honiicidium occultuin. {n. 100.)

Qu/KR. \'2° An actus heroici virtntis possint materia lecjis esse?

Resp. Negat., i-egidariter loquendo; lex enim debet esse de moraliter possi-bilibus communitati; actus autern lieroici superant communes hornimim vires.

Dixi: regularitcr; quia in aliquibus raiis casibus, cum bomun commune id exigit, juberi possunt; bonnm enim com-innue privato antoponeii(lum est. Item in bypothesi status libere ab aliquo sns-cepti, (jui ad ejusmodi actus aliqiiando obstringit.

135. ■—Duo notanda supersunt: 1° Prater potostatem legislativam et fori externi, accepit Ecclesia a Gliristo potesta-tem fori interni, qmo ad jurisdictionem voluntariam pertinet, et (pia liominis causa ad Deum agitur; vi liiijus potes-tatis exercet jurisdictionom in actus internos nomine Dei, a quo accepit potestaten) absolvendi a peccatis mere

internis, dispensandi in votis mere internis, etc.

\'2° Pnelati Regulares possunt prrcci-pere et proliibere suis subditis actus mere internos , ad regularem observantiam spectantes, ratione voti obediontia¹, quo Religiosus libere se obstrinxit ad obe-dieiulum suo Superiori in omnibus, qua; secundum Regulam et Ordinis consue-tudinem pra}cipiuntur. Undo possunt Pnelati jubere orationem meutalem, conscienliie examina, applicationeni bo-norum operum, etc.

ARTICULUS III.

I.KGIS PROMUl.OATIO.

Diü. Proinulgatio est externa le-gis propositio a legislatore commuuitati facta, secundum formam legitime con-stitutain, ad legis obligationem indn-cendam. A promulgatione distinguenda est legis diuuhjatio, qua illius notitia ad singulos subditos diflunditur.

Prlnclpla. I. Promulgatio nccessaria est, ut lex acquirat vim obiigandi. Ratio, quia lex est regula actuum linmanorum; ergo oportet ut apj)licetur boiniuibus, qui secundum earn actus componere de-bent; applicatur autem, dum in eorum notitiam deducitur ex ijisa promulgatione. Ergo promulgatio est de ratione legis. Ita S. Thorn. 1. \'2. qu. 00. a. 4. (n. 90.)

II. Promulgatio debet esse publica, ut lex toti communitati [iossit irmotes-cere. Ratio, quia lex est regula publica totins coinmunitatis; ergo debet proponi publico modo et communitati aecom-modato. (n. 90.)— Postquam autem pro-mulgata est, lex per se obligat omnes, ad quos notitia illius pervenit; quia jam babet omnia requisita ad obligandum. Illi tameu, quibus inculpabilitor nondum innotuit, in foro conscientia; nec ])eccant legem violando, nec ad pcenarn obligan-tur. In foro vero externo, postquam facta est promulgatio, et terminus in-clioanda; obligationi pra\'lixus priuteriit, prajsumitiir quivis subditus scire legem, ita ut ipsi non patrociiietur excusatio ignorantia;, nisi illam efficaciter et positive probet. (n. 72. in initio.)

137. Quaestiones. Qu/i:r. 1° An oh-ligetlex in dubio ulrmnpromidjata sit\'/

Resp, Necjat.; quia in dubio facti fun-dantis iegom possidct libertas. (n. 97.)

QU/KK. t2⁰ yin leges Pontificice ut ob-ligent, prouuihjari debeanl in singulis dicecesibiis?

lii\'tp. Nommlli aflinnant. At communis et probabilioi\', sententia negat, tc-nctque suflicero promulgationoiTi Romtc factam; quia 1° imlla loge aliter cau-tiim est; \'i⁰ usu receptum est, ut leges poutilicia.\' Komic tantum ])i\'oniMlgentur, ciun clausulis obligatoriis pro omnibus (ideiibus, et vigore hujusmodi consti-(iitiouum deinde omnes causae ecde-siasticaj judicantur: contra vero, cum Sedes Apostolica vult legem aliquam nou obligare nisi )iost pul)licationem liictam in dia-cesibus, id exprimit; ex-ceptio autem firmat regulam in casibus non exceptis; JJ⁰ clare inmiitur in Cap. 1. dc postul. prcelat., vd)i dicitur: «Nee ssit necessai\'ium, cum constitutio solem-üniler editur aut publico promulgatur, sipsius notitiam singulorum auribus per «speciale mandatum vel litteras^ iu-oculcare; scd id solum sufïicit, ut ad »ejus obsorvantiam teneatur, qui noverit »eam solemniter editam aut publico ))|)romulgatairi.quot; — Excipiendic proba-bililer sunt leges imtantes contractum snapte natura validum, vel jnrisdictio-nem auf\'erentes , quas pnesuinitur Pon-lil\'ex nolle ellectuin habere priusquam i\'uerint in diagt;Cesibus j)romulgata3; cum alioqiiin in deti\'iinentum vergerent plu-rimorum, qui illas invincibiliter igno-rarent. (n. 9(i. (pi. l.)

Dicta de legibus Pontificiis valent etiam pro legibus Episcopalibus, pro quarum obligatione pariter sufïicit pi\'omuigatio iu civitate Episcopal! facta.

qu/ck. ;!⁰ An lex Poutilicia nonnisi post lapsum duonon mensium a piv-tnulgalione obliyet

Jtcsp. Controu. Qiucstio autem ))io-cedit, (jnando in lege terminus incho-iindiu obligationi nullus prmfigitur.

i^a Sententia uegat; et Imjus patroni idii dicunt legem statim obligare, qnia lex, cum promulgatur, in suo esse in-tegro constituitur. Ita Std. Vasq. Villal. i\'tc. Alii volunt statim quidem obliga-tionem incipere, sed non stiitim in tola Kc.clesiii, at successive post sulïiciens tempus, jilus minusve juxta locorum distan-tiiun. Ita Pal. Suar. Montes. Gran. etc. \'i¹¹ Sententia probaliilior af\'lirmat; quia lex, utpote pro totó communitate con-dita, obligare non debet autequam ejus notitia sufficieuter ad communi-tatem pervenire potuerit. Idipsum af-(irmat Pius IV. in Constit. Sicut ad snerorum. IM .lid. i5()i. de obligatione Conc. Trid. bisce verbis: ))Jure etiam «communi sancitum est, ut Constitatio-))iies novie vim non nisi post certum «tempus obtineant.quot; Quando ergo tempus in lege ipsa non pruefigitur, taxan-dum est arbitrio prudentum ; atqui ejus-modo arbitrium taxatum liabemus in Auth. Ut facta;., qua piudigitur bi-mestre: illi proinde standum est. Ita Soto, Valent. Sylv. Tab. liegin. Salm. etc. (n. I)(i. (ju. \'i.)

AUTICULUS IV.

i.iogis accei\'tatio.

-1:38. Principia. 1. Acceptatie populi non est necessaria, ut lex obliget. lïa-tio est, quia alioquin nulla fere foret potest as iegislatorum; si enim populus pro libitu parere posset, vel recusai\'e legem, legislatores tantum possent quantum vellet pojiulus, quod non tam esset regere populum, ((iiam regi ab eodem. Merito idcirco damnata est ab Alexandre VII prop. \'28.: «Populus non peccat, «ctsi abscpie ulla causa non recipiat «legem a principe pronudgatam.quot; De lege ecclesiiistica res est magis mani-festa, quia Pontifex suain potestateiTi ferendi leges accepit immediate a Cliristo; quani jiotestatem Papa comnmnicat Epis-copis pro suis dioecesibus. (n. DIS.)

II. Acceptatie populi, quatenus dicit actualcm obsorvantiam legis . de fado necessaria est ad stabUüatem legis. Hatio est, (juia consuetudo contraria [lotest tollere legem , ut obligare desi-nat, quam consuetudinem prima inob-servantia incboat, continuata pei\'ficit, pront (Jap. VUL explicabimus. Atque in hoc sensu vei\'um est illud: «Lex non «recepta nou obligat.quot; (w. \'D!8. l.\'i!).)

115!). Quaestionss. Qc.kii. 1° An obliget Ic.i: in dubio mini nsu recepta sit?

Resp. Pliires negant. At sententia se-qnenda aflirmat; tuin quia, cum constat de lege, ipsa possidet, et factum praisu-mitur quod de jure faciendum erat, prout hie factum acceptationis; tuin quia llt;!x proinulgata non indiget acceptatione, ut

obliget, sed vim obligaiuli habet donec legitima consuetueline certe abrogata sit. Ita Pal. Sanch. Salm. etc, (n. 97.}

Qu/Er. 2° An obliget lex, si major et sanior populi pars nam non receperit?

Hesp, Certo peccant primi non accep-tantes, quamfliu desuetudo prasscripta non est; minor tarnen pars in eo rernm statu a lege excusatur, quia pnosumitur legislator nolle obligare paucos, quando communitas non observat legem. («. 139.)

Qu.kh. 3° An fas sit Episcopis non acceptare leges ponlifieias?

Resp. Negat.; Kpiscopi namque debent obedientiam S. Pontifici, hand secus ac cuuteri lideles, imo magis quam ipsi, eo quod exemplum illis pnubere debeant. Exuipe tamen casum, quo ob locorum adjuncta legem suis Ecclesiis minus ac-coimnodatam vel etiurn noxiam judica-rent; tunc possunt et debent rationes S. Sedi cxponere; interim Pontifex me-rito pnesumitur nolle obligare, priusquam rescripserit; deinde ejus deiinitioni ac-(piiescere tenentur. (Bened. XIV. De Syn. lib. 9. cap, 8.)

CAPUT III.

ODUGATIO LEGIS.

liO. — Intrliisecus efiectus legis est, ut obligationem producat; quem efl\'ec-tum nomen ipsum legis indigitat, quod a liga ndo derivatur. Hanc obligationem in consciëntie et coram Deo inducere legem naturalem et divinam nemo am-bigit; quare de lege potissimum bumana iu prtesenti sermonem instituimus. Ex-pendeinus 1° quam obligationem lex iu-ducat; 2° quomodo ei satisfiat; 3° qute causa; ea solvant.

ARTICULUS I.

NATURA OBLIGATIONIS LEGIS.

Agemus 1° de obligatione legis in comiiiuni, \'2° de obligatione legis ])u;-nalis, 3° legis irritantis , 4° legis fun-datu! in praesumptione.

§ I. Ohli\'jciio legis in communi,

IM. Principia. i. Oinnis It x bumana [troprie dicta semper et necessario ob-ligat in consciëntie, saltern ad aliquid. Ratio, quia omnis lex iu legislatore sup-ponit voluntatem obligandi, per banc enim voluntatem dill\'ert lex a consilio; atqui jus naturale et divinuni dictant obediendum esse Superiori pnccipienti; ergo lex essentialiter obligat in consciëntie. Neque refert civiles Legislatores infideles esse, qui non curant conscien-tiam; sufficit enim cpiod simpliciter obligare velint, eo ipso oritur obligatio in conscientia, quemadmodum docet Apost. ad Rom. XIII. 1. 2. 5. loquens de prin-cipibus ethnicis: «Omnis anima potesta-»tibus sublimioribus subdita sit: non est »enim potestas nisi a Deo: qua; autem «sunt, a Deo ordinatio sunt. Itaque ijui sresistit potestati, Dei ordinationi resis-»tit. Qui autem resistunt, ipsi sibi dam-snationem acquirunt. Ideo necessitate ssubditi estote, non solum propter iram, »sed etiam propter conscientiam.quot;

Dictum est: omnis lex;etenim, si qua lex non obligaret in conscientia, ea esset vel lex pure poenalis, vol ])ermissiva, vel irritans; atqui etiam istic obligant in consciëntie ad aliquid; nam lex pure poenalis obligat ad poenam subeundam, si delinquenti imponatur, imo judicem obligat ut a lege determinatam poenam infligat: lex permissiva non quidem obligat ilium, cui favet, obligat tamen alios ne impediant actum a lege per-missum : lex irritans obligat saltern, nt aliquis actum irritum non defendat tam-(juam validum.

11. Lex liumana regulariter obligat sub peccato mortali in materia gravi. Ratio est, quia ex se lex parit obligationem materiue proportionatam , si circa illam absolute feratur, et quivis legislator ceu-setur obligare juxta materia; capicita-tem. (H. A. n, 14.)

Dictum est i⁰ regulariter; quia, sicut legislator posset nullam ferre legem, aut rem sub consilio proponere, ita ])o-test, secundum sententiam proliabilio-rem, ferre legem levitcr dumtaxat obli-gantem, etsi in materia gravi; sic quippe potestaten) suam non exc;(;dit. Perpe-ram tamen se gereret id faciondo, quando lex est bono communi neces-saria, (n, 143.)

2° In materia gravi; quia non potest legislator rei undique levi aduect:\'re obligationem gravem; quia id esset onus importabile et in destructionem con-

scientific subditorum, Secus foret, si ma- | teria de se levis evaderet gravis ratione adjunctorum, v. g. ratione finis intenti, scandaii, communis darnni, contemptüs; uiidc pniuceptum primis parentibus datum non vescendi unius arboris fructu obligavit sul) gravi peccato; jejunium naturale ante Communionem et secre-tum sacramentale in re etinm levi gra-viter obligant. (n. 141. 142.)

111. Lex ai\'flrmativa obligat semper, non tarnen pro semper: lex negativa obligat semper el pro semper. Ratio est, quia lex affirrnativa non obligat singulis momentis aut temporibus, sed certo dumtaxat tempore, pro quo operandi onus imponit: lex vero negativa, propter negationem qiiarn involvit, omni tempore et pro qua vis suio proliibitionis parte obligat, et abstinere a malo semper et pro semper necessarium est.

142. — Quaestiones. Qlm;h. 1° Unde dignosci queat legem sub morUdi oh-ligare 1

Hesp. Gravitas obligationis dependet a voluntate legislatoris; qute voluntas, quando non clare exprimitur, dignosci-tur 1° ex gravitate niateriie in se, vel respectu iinis intenti; 2° ex Doctorum senteutia ita af\'lirmantium; 15° ex gravitate pauue transgressoribus injuncta), puca si lex ecclesiastica f\'eratur sub pauia excommunicationis , suspensionis , totalis intei\'dicti ab omni usu , irregu-laritatis, (intellige, si censune sint laUv. senlentia;, non ferenda\', juxta o|)inio-nem pi\'obabilem), aut sub obtestatione divini judicii, sub indignatione divina, etc. ; item, si lex civilis feratur sub pama mortis , mutilutionis , exilii, diu-turni carceris, etc. 4° ex severitate ver-boi\'iun, puta si jussio fiat in virtute sanctie obedientiaj, sub formali prsocepto, et similibus verbis complexis. (n. \'144. 14G. H. A. n. 15.)

Qü/EH. 2quot; An transgressio legis ex eonlemptu sit semper peccatum lethals, etinm in materia levi¹.\'

Hesp. Si contemptus formalis sit, affirm.-, quia semper redundat in gravem legislatoris iujuriam. Secus, si materia-lis tantum, nisi forte judicium accede-ret graviter temerarium contra legisla-torem.

Contemptus formalis est, quando ip-samet Superioris aueloritas despicitur. Muterialis est, quando contemnitur vel

res pracepta, violando legem ob incu-riam, irarn, aut aliam animi aliectionem, etiamsi frequenter jieccatum iteretur; vel Superioris persona, quatenus homo est et defectibus obnoxius, puta quia indoctus, imprudens, etc. Unde inter fideles raro contingit peccatum mortale ex contemptu. (n. 142. H. A. n. 14.)

Qu.ku. li⁰ Quid in dubio nam lex prcecipiat vel suadeat, ant num ob-liget sub gravi vel sub levi?

Resp. In ejusmodi dubio aut non obligat, aut non sub gravi; quia libertas possidet. {n. !)!).)

Qu.kr. 4° Quid agendum in dubio an Superior sit legitimus?

Hesp. Parenduin ilii est, quando pa-cifice possidet suarn potestatem; quia in dubio melior est conditio possidentis. (h. !)8. lib. 4. n. 47. dub. 2.)

Qu/ER. 5° An obtemperandum sit Superiori, in dubio an potestatem suam excedat, aut an res prcecepta illicita sive injusta sit?

Resp. Afjlrm.; quia Superior est in possessioue sute potestatis, (pia spoliari non potest in solo dubio de recto ejus-dem nsu. Excipe tanien duos casus; 1° si res prcecepta admodum ditticilis sit; quia operis diflicultas una cum opi-nione probabili quod prseceptum illici-tum sive injustum sit, vel Superioris potestatem excedat, pnevalet illius i)os-sessioni; 2° si subditus obtemperando seipsum vel alium exponeret gravis damni periculo; tunc nempe in priori casu non ienctur obedire, quia subditus possidet jus strictum in bona sua, et biec possessie juncta cum dicto dubio pnepou-derat possessioni Superipris; in posteriori casu nou potest obedire, quia injustum est pro jure dubio Superioris hedere jus certum alterius. \'{n. !i8—100. lib. 4. n. 47.)

^ 11. Obligatio legis pamalis.

W.]. — Circa hujusmodi legis obliga-tionem distingucnuia sunt: 1° lex pure pcenalis, qiue poenain statuit in eos, qui aliquid fccerint vel omiserint, quin praj-cipiat illud fieri vel omitti: pa\'nalismixta, qua! aliquid jubendo vel vetando, poenam simul transgressoribus decernit. (n. 145. 147.)

2° Pceiui alia dicitur lata, qiue in-curritur ipso facto , perpetrata culpa;

quia ab ipsAniet loge ])occiinti iufligitur: alia far end a, qn® statuitur reo inferenda a Judice.

•quot;.i⁰ Itoin poona alia dicitnr activa, quae actionem Kei requirit ad sui exsecutio-nem, v. g. solvere mulctam, carcerem ingredi, privari jure acquisito, puta bo-uedcioaut dignitate juste possessis: alia passiva, sou pure privatum, qua» nullam actionem Hei postulat; tales sunt ceusura), irregularitas , privatio vocis , privatio juris acquirendi, inluibilitas. (n. 148. 149. H. A. n. 24. 25.)

-4° Dui lex est judicis sententia; alia condemnatoria, qua reus ad statu tain poonam coudemuatur: alia declaratoria, qua quis delicti reus declaratur, propter quod pa\'tue statim subditur.

144. — Princlpla. 1. Dantur leges pure poenales, quie nempe obligant in cons-cientia ad piionam temporalem, non vero ad ipsuui actum, quem lex iutendit ])er poonam. Ratio petitur ex voluut\'ate lo-gislatoris, utpote in cujiis arbitrio est obligare vol ad actum et pu\'iiam simul, vel ad pd\'nairi tantum; ergo, si non utatur verbis prioceptivis, sod mere plt;n-nalibus, nec aliunde colligi dare possit eum velle obligare etiam ad actum, recte censetur obligare ad poeuain tantum. Neque obstat poonam supponere culpam; suflicit namque culpa polilica sou civilis; deinde juste inlligitur jurna sine culpa, ubi alia adost justa causa iulligendi, ut jiatet ex regula juris 23. iu 0: «Sine «culpa, nisi subsit causa, nou est aliquis »puniendus.quot;

Dictum est: ad prenam temporalem; si eniin putna spiritvalis sit, v. g. ex-comnuinicatio, suspensio etc., lex obligat etiam ad ipsum actum vol omissionem; quia ojusmodi pwiKC, ligantes immediate animam, exigiiut pru-viam culpam coram Deo. (n. 145.)

11. Leges poenales mixtaj obligant in conscientia ad actum ipsum, et siinul ad pu\'iiam. Ratio est prajcoptum in eis contentiim, cui idcirco p(Eiia adjiingitur, ut magis arceantur bomines ab illius transgrossione. Hiijusmodi sunt leges pov nales Ecclesia;. (». \'I -45.)

145, - Quaestioncs. Qu.kr. 1° Unde dignoscantur leges mere jyoanales et mixtce ?

liesp, 1° Lex prenalis censemla est mixta: a) si legis materia moralis est, id est, pertinens directe ad bonos mores ant pacem publicam; b) si poena est valde gravis, puta poena mortis, muti-lationis, etc.; ita saltern ordinarie.

\'2° Lex censenda est mere pcenalis: a) si legis materia est mere politica, aut parvi retort ad bonos mores, et poena vol nou admodnm gravis est vel non proportionata culpa;; b) si legem ita interpretantur consuotudo aut Doctores. Unde logos probibentes sub poena olo-sionom lignorum aut berbarnni, piscatio-nem et venationem, pure prenales sunt, (n. 145. Suar. De leg. lib. 3. cap. 4.)

QU/KH. 2° Quid censendnm in dtibio utrum lex pure pcenalis sit an mixtaquot;/

liesp. Secundum Rogulam Juris 49. in 0: »ln poenis benignior est intorpre-«tatio facionda,quot; et 15: »Odia restringi, set favoros convenit ampliari.quot;

Qu/EU. 3° An lex pcenalis obliget ad pcenam suheundam ante judicis sen-tentiam ?

Hesp. Dist. 1° Affirmed., quando prruia est passiva vol pure privativa, et ipso facto infbrtur a lege; quia nihil obstat, cum reus dumtaxat abstinere dobeat , et legislator so isto modo poenam inllixisse verbis manifestis \'declarat. Ita commune et certum est. Excipe tamen, si poenam temporalem privativam reus subiro non posset sine iufamia, aut alia alicubi vi-gerot consuetudo. Ita Suar. Vasq. Bonac. Salm. etc.

2° Ncgat., quando poena activa est, quamvis ipso facto lata; quia communis consuetudo ita interpretatur liujnsmodi leges, ut requiratur sententia declaratoria patrati delicti, neque obligare vi-dentur ad actus bumanitati niinis repu-gnantes, quod bomo agat contra seipsum. Ita communiter. Id autem valet, ut niulti opinantur, etiamsi poena decernatu.\' in-curri nulla exspectata declaratione; quia btec verba, cum lex pcenalis in mitiori seusu accipienda sit, intolligi possunt de declaratione pam\'t:, ita ut non excluda-tur declaratio delicti. Ita Less. Moliu. Soto, Saudi. Pal. Salm. etc. (n. 148. 149. IT. A. n. 24. 25.)

Postquam vero intervenit sententia declaratoria , lex retrotrabitur ad tempus commissi criminis, v. g. si quis ob delictum sit ipso facto privatus fructibus beneficii, accedente judicis declaratione, debet restituero oinnes f\'ructus, quos ante sentontiam a tempore patrati delicti percepit.

Qu.kh. 4« A)i penna conventionalis, contractibidt ndjecta, solui debeut ante. sententiam?

J\'wsp. Controv, l¹¹ Seutentia affirmat; quia quisque tenetur pactum observaro. Ita Bon. Suar. Molin. Sa, etc.

\'i^a Seutentia, quam Salm. teque pro-babilem vocant, negat, quando nempe non constat de mente contrahentiuni; quia contraiientes prajsumuntur siln pw-nam imponere non aliter voiuisse, quam jnxta legum poenalinm institutum, qua:, si activa; sint, nonnisi post sententiam eflecturn sortiuntui\'. Verumtamen etiam ]iost sententiam non tenetur reus pecu-niam soivere, nisi petatur a parte. Et si poena niniis dura sit, potest exsecutionem a judice et rninistris exspectare. Ita Nav. Less. Sancli. Vasq. Layin. Pal. etc. («. 150.)

Prcedicta procedunt, ut videtur, in contractibus vest Ms, qua; nempe coram Judice probai\'i possuut.

§ III. Obligalio hujis ivrltanlis.

liü. — Quod istam legem attinet, dis-tinguenda sunt: 1° alia est dlvecle irri-tans, quando actum absolute irritum pronuntiat; alia indirecte, quando certain f\'ormam ant solemnitatem in actu ser-vandam praescribit, ita ut sine tali forma actus non subsistat.

\'2° Irritatio est vel lata, quando ipso jure nullus declaratur actus, ita ut non indigeat sententia judicis: vel ferendu, quando actus solum irritandus prouun-tiatur per sententiam judicis.

• !⁰ Lex est vel pure irritans vel simul prohibens, pront actum vel rescindit tantum, vel simul etiam prohibet.

147. — Principia. I. Lex pure irritans non obligat in conscientia ad vitandum actum irritum. Ratio est, quia linis logis sola actus annullatione satis obtinetur. —-Unde quamvis lex irritet testamentum factum sine certis solemnitatibus, vel matrimoninm ex gravi metu contractum, non tarnen prolnbet.

II. I.ex irritans, si actum simul pro-bibeat, obligat in conscientia ad talem actum vel omittendum, si directe ilium irritet, vel non faciendum sine forma substantiali, si indirecte cum rescindat. Ratio est pncceptum negativum in e.jns-modi lege contentum.

Prohibet nutem actum, quando talem prohibitionem vel materia logis suapte natura postulat, vel lex satis exprimit. Ilinc peccatum grave est contrahere rna-trimonium cum impedimento dirimente, conlicere Sacramentnm sine dohit.i materia et forma, emittere profcssi.mem religiosam, omissis conditionibus ab Ecclesia ad ejusdem valoi\'em I\'equisitis; idem dicendum, (pioties (|iiis cx oHicio vel ex justitia actum facere tenetur.

III. Lex irritans, simul ut actum irritat, obligat ad omnia, qua; ex irritationc in-trinsece nascuntur. Ratio est, quia, ruente actu, corruunt omnia, (pitu ex illo oriri aut in illo fundari poterant. (Suar. De ley. lib. 5. cap. \'20.)

148. — Quaestiones. Qlveh. lo An lex indirecte irritans action sive contractum tcmporalem, effectum sortiatur in foro conscientia\'. ante judicis sententiam\'?

liesp. Controv. I^a Sententia probabilis negat; quia ejusmodi lex nititur praj-sumptione fraudis; eigo, si luec absit, actus subsistet. Deinde, lex non intendit irritare naturalern actus valorem, sed civileni tantum, vel solum rescindere instrumenturn non debite factum. Ita Nav. Sylvest. Medin. Soto, Sa, Molin. etc.

\'Jquot; Sententia probabilior aflirmat; quia lex fundatur in prwsumptione periculi fraudis, ipiod semper adest, et lata est ad vitandas lites. Ita Less. Lug. Vasq. Hon. Sancb. Salm. etc.

In praxi standum est pro possessore, donee sententia judicis rem definierit; quia in dubio potior est conditio possidentis. (n. 151. lib. n. 711. 027.)

P^x dictis sequitur, bajredem vel lega-tarium ex testamento non solemni posse tuta conscientia, antequam ullus possidet, accipere et retinere bajreditatom vel le-gatum, quamdiu ab illo non abjudicatur; quia possidet certa voluntas defuncti. Similiter Inures ab intestato potest tuta conscientia ejusmodi testamentum non exsequi, vel impugnare, et, eo expugnato per sententiam judicis, obtinere relicta a testatore; quia possidet jus succedendi ab intestato, et uti potest remedio juris.

Qu.icit. \'2° An icjnorantia invincibilis aut necessitas impediant effeetum let/is irrituntis\'?

liesp. Ner/at.; (juia, quamvis possint impedire culpam et pmnain, inqiedire tamen nequeunt vim legis irritantis, ut-pote cujus ed\'ectus ad conscientiam neu-tiquam pertinet. Unde invalidum est

matrimonium cum affine, otiamsi impo-dimentum ignoratum fuerit, ant etiamsi conjugium ex inetn mortis iuitum sit. Excipe tamen casum necessitatis communis , quo lex cederet in damnum commune. Unde valeret matrimonium sine Pai\'ochi pnosentiA, si in aliqua re-gione Parocims adiri non posset. (Lib. 6. n. 1079.)

§ IV. Oblu/alio legia fundata; in prcesumptione.

140. — Lex fundari in pncsumptione dicitur, quando supponit aTupiid, nimirum vel periculum aliquod universale, vel factum aliquod particulare. Qnod sup-posit tun si non subsistat, lex fundatur iu praisumptione falsa. Potest ergo lex fundari in pruosumptione duplici modo: 1° in pnosumptione communis puriculi, qua; et prussurnptio juris vocatur, quando supponit in tali actione communiter dari pei\'icnlnui fraudis ant delicti, quamvis forte non in omni casu particulaii inter-veniat; v. g. lex requirens testamento-rum solemniiates; \'2° in praesumptione particularis facti, quando supponit cul-pam, negligentiam, vel aliud factum in particulari i\'eipsa exsistere; v. g. lex prtecipiens obedire sententia; judicis supponit earn justam esse.

Interim observandum est, legem funda-tam in prajsumptione juris sen periculi, proprie loquendo, nou fundari in prao-sumptione. sed in certa periculi scientia; pröosumptio nempe circa particularia facta versatur, lex autem ilia nou prcesumit ul-lum factum particulare, sed tantummodo periculum attendit, quod communiter sul)-esse certum est, et lioc per legem, quam fert, legislator vult a suis subditis arcere.

150. — Princlpia. I. Lex fundata iu priesumptione facti non obligat in cons-cientia, nisi factum exstet. Ratio est, quia, delicieute veritate facti, lex caret omni fundamento; inde axioma: »Pru3-»sumptio cedit veritati.quot;

II. Lex fundata in pracsumptione periculi obligat in conscientia, etiamsi in casu particular! periculum non subsit. Ratio est, quia tunc pra;sumptio legis non est falsa, adeoque lex non caret fundamento obligandi; lex cuim supponit communiter dari periculum, quod veris-simum est, licet in casu particulari non subsit. Deinde, cessante legis line in particulari, non hoc ipso cessat lex, ut liabet communis sententia. (n. 100. in fine. II. A. n. 26.)

151. -— Resolutiones. 1° Si in judicio probatum false fuerit enjuspiam animal damnum intulisse, isque per judicis sen-tentiam condeinnetur ail pa\'nam, uon tenetur iu conscientia pmnam solvere; et, quamvis externe parere debeat ad vitandum scandalum, potest deinde occulte se compensare. Econverso, si animal revera fuerit damni causa, sed falso prajsumatur id hominis culpa evenisse, tenetur pa:nam solvere, nimirum post judicis sententiam; quia lex intendit, nou modo punire culparn, veruin etiam homines reddere cautiores ad vitanda damna aliornm. (H. A. n. 2. 6.)

2° Si sententia judicis virum obliget ad cobabitandum maritaliter cum uxore, quacum eum contraxisse validum conjugium falso prajsumitur, vir non terietnr parere; quia jussio praisumit factum, uempe validum matrimonium, quod non subsistit.

IJ⁰ Lex proliib(!ns et irritans matrimo-nia clandestina, obligat et eflectum suum producit, quamvis in casu particulari nulla interveniat fraus. (n. 100.)

•4° Similiter lex vetans lectiouem quorumdam librorum ob pericula, obligat omnes, etiamsi uonnulli tam docti et pii sint, ut respectu illorum nullum subsit periculum. (n. 199.)

ARTICULUS II.

MODUS ADIMPLKNDI I.KGKM.

152. — Quaisitum non procedit de prai-ceptis negativis, quippe qua; nullum actum positivum requirunt, atque adeo iis satisfieri non ponendo actum vetitum, nimis claret.

Loquendo ergo de pneceptis affirma-tivis, dicendum: ad satisfaciendum legi requiritur et sufïicit positio voluntaria operis prajcepti, tempore prascripto et cum animo f\'aciendi id quod lex jubet. Ilequiriliir, quia praccipitur actus liu-iiianus; snfficit, quia lex jubet dum-taxat materiam, in cp.iam cadit. (n. 105.)

Ex dictis infertur : 1° nou requiri motivum cbaritatis, neque statum gra-tiie, neque intentionem satisfaciendi prau-cepto, neque intentionem consequendi finem legislatoris; unde iuvaluit axioma:

» Finis prtDCeptl non cadit sub pracepto.quot; Hatio est, (juia lnoc omnia sunt materia legis exti\'inseca. Quooirca notari nierentur prop. Ki. JJaji (iainruita a S. Pio V: ))Non est vera legis obedient la, «quic (it sine charltateet clefinltio Cone. Trid. sess. (5. can. 7.: »81 quis «dlxerlt opera omnia, qua.i ante justid-»catlonem flunt, quacumque ratlone facta »sint, vere esse peccata... anathema sit.quot;

Turn solum status grathe necessarlus est, cum ad operls substantiam pertluet; mule non sutislit Communlonis prajcepto jier Commiinlonern sacrilegam. (n. \'Ki\'i. I -163.)

\'2° Non obstare legis impletlonl quid-quid concomitanter peccetur. puta ad-jungendo actui pravam intentlonem ua-turai actus extrlnsecam, v. g. inanem gloriam; quia, hoc non obstante, ponitur actus prasceptus.\'

153, — Resolutlones. I. Satisfacit prue-cepto: 1° Qui jejunii formam observat, quamvis laute comedat et li: statu pec-cati jejunet, Ita ut nec satlsfaclat pro peccatis, nec corpus maceret, et sic jejunii fluem nou curet.

2° Qui tempore paschall ex sollta pletate confitetur et comminilcat, nihil cogltans de prsccepto.

3° Qui die Dominicd cum deblla at-tentione assistit Missie, tametsi propter allum fluem vel pravam circumstantiam peccaret, puta ut vanam gloriam captet, ut oculos luxurlose pascat, ut quldplam furetur.

■4° Juveuls, qui Missam debite audit, quarn tameu nou audisset, nisi paren-tum minis coactus fulsset. (H. A. n. \'29.)

II. Non satisfacit prajcepto; 1° Qui Misstc Interest dormiens, ebrius, sui ini-jios, ant nesclus quid fiat.

\'2° Qui Missa; assistit aut jejunat prorsus coactus, puta *^1 detentus in ecclesia, aut privatus cibo.

3° Qui tempore Missa; eccleslam adit, unke ut oculos pascat, eccleslam per-lustret, quin ad Missam attendat.

154.—Quaestiones. Qu.kh. 1° An satis-faciat prcecepto, qui volunta rie quidetn ponit opus prceceptum, sed cum ex-pressu inlentione non satisfaciendi prcecepto ?

liesp. Conlrov. I¹¹ Sententla negat; quia necessaria est intentio saltem vir-tualis satisfaciendi prajcepto, secundum axioma: «Actus ageutium non operan-»tur ultra Intentlonem illorum.quot; Ita Con-cin. Navarr. Azor, Sylv. Prado, Med. etc.

2^a Sententla probabllior et com-munlsslma afllnnat; quia, qui spoute implet opus praiceptum, vere exsequitur totum id, quod legislator jubet. Nec obstat allegatum axioma, slquldein valet in lis, (piaj j)endent ab lutentione ageutium; at legis obligatlo a legisia-toris intentione dependet, qui alind non postulat quam opus humano modo po-situin. Idclrco non potest quis satlsfa-cere obligatloul sibi a semetipso linpo-sita;, v. g. voto, promissloue, si intendat nou satisfacere; quia ejusmodl obligatlo, sicut a proju\'ia voluntate primo pro-veult, sic ab eadem dependet ut |)er-maneat. («. IÖ4. lib. 4. n. 176. 11. A. n. \'20. Exam. Ord. n. 75.)

Qu/i;u. \'2° An eodem acïu pos sit quis pluribus pneceplis satisfacere\'/

Resp. Affirm., nisi alia esse pricsuma-tur mens legislatoris; quia exsequitur totum, (juo(l diversis leglbus jubetur. Unde, qui ad Horas Canonlcas tenetur ratlone Ordlnls et benellcli, una reclta-tione satisfacit.

Dictum est: nisi alia esse prwsuma-tur mens legislatoris; Idclrco, v. g. votum aut poenltentia sacramentalls ordi-narle non implentur per opus aliunde pneceptum; quia ha;c communiter intel-liguntur de opere ultroneo. Subinde tameu Confessarll injungunt opus aliunde pneceptum. Hinc v. g. si quis ex voto aut poenltentia sacramentall jejunare teneatur, non satisfacit per jejunium ex pracepto Ecclesia; injunctum, nisi per mensem jejunare deberet, in quo jejunium de pruueepto Incidlt. («. 166. II. A. n. 51.)

Qu/KR. 3° An pluribus actibus eodem tempore factis possit quis diversis satis-facere prceceptis 9

Resp. Affirm.; dummodo se invlcem non linpedlant; quia lmi)let totum id, quod a lege pnecipitur. Propterea, qui, dum Missam die festo audit. Floras canonlcas recltat, vel preces pro poeni-tentia sacramentall mjunctas, utrique pra;cept() satisfacit. (n. 10(3.)

AimCULUS III.

CAUS/E LEGIS OBLIGATIONE SOLVENTES.

155,—Causfc, qua; legis obligatlone

solvunt, alia; (licnntur extrahentes, f(Uio liominom totaliter extrahunt e le^is (lominio, ]iiitti .si (|ni.s territorimn, in quo lex obligat, egTediatui\' vol privilegimn (;x(iiii|)tioiiis obtineat: ali:o vucantur e.r-cusantes, qua) liominem subditum legis retnaueiitein ab ejus impletiouc exc.u-saut. (n. *152.)

Agemus primo de causis extrabeiitibus, deinde de excusantibus.

ij I. Causa; extrahantes e lege.

15(5. — Principia. T. Causic extrahentes plane libelant a legis obligatione. Katio est, quia hujus subjectione hominem ex-solvunt. (n. 152.)

11. Fas est apponere causam extra-hentem a lege humana. Ratio est, quia lex obligat quidem ut homo earn servet quoadusque manet subditus, non vero obligat ut maneat subditus. (». 152. H. A. n. 20.) •

Quceritur lioc loco, an lapsus temporis pnefixi pro legis impletione, ea non impleta, lege solvat?

liesp. Dist. lo Affirm., si terrpus afllxum sit ad fmiendam obliyalionem; quare qui die festo Missam omisit, pec-cavit, sod opus omissum supplere non tenetur; quia onus est dioi affixum.

2° Negat., si tempus afllxum non sit nisi ad sollicitandam sen urgendam legis implelionem; quapropter non libe-ratur a Communionis piu\'cepto , qui tempore paschali legem non implevit. (Lib. :i. n. 220.)

§ 11. Causa; excusanies a lege.

Sunt 1° ignorantia, 2° metus ant iin-potentia, 15° epikeia, \\⁰ dispensatie. De duabus posterioribus intra loquemur; hie ergo de duabus prioribus.

1. Ignoranlia.

157. —- Invincibilis ignorantia legis ex-cusat ignorantem tarn a culpa, quam a po\'na. liatio prioris est, quia ignorantia tollit voluntarium, cum nihil sit volitum, nisi cognitum; sed quod voluntarium non est, formaliter et coram Deo |)ec-caminosum non est. Ratio posterioris est, quia, cessante causa, debet cessare efiectus; sed culpa est quasi causa poena;, juxta Regulam juris 23. in 0°;

»Sine culpa, nisi subsit causa, non est »aliquis piiniendus.quot; (n. KiS. 1(59).

Sicut ignorantia, sic et inadoeHenlia, quie est (juiedam ignorantia aclnnlis, ex-cusat tarn a culpa C|uarn a poena.

158. - Quaestlones. Qu.ku. 1» An \'die, qui scit legem, sed ignorat paenarn ei adnexam, exeusetnr a- pcena?

Resp, Negat.; quia ejusmodi ignorantia non aufert po\'ine causam, nempe culparn. Excipe 1° Si puuia sit extra-ordinaria, ita ut per se ne in confuso quidem pruovideri possit; 2° si sit cen-snra ecclesiastica, dumrnodo tamen ignorantia crassa non sit, ut declarat Cap. 2. de constit. in (5.; quia ad incurrendam censurarn requiritur contumacia, sive vir-tnalis (iontemptus pa\'iice. lino, si cen-sura indicta sit prajsumentibus, sive temere, eonsulto, aut scienter peccan-tibus, excusat ignorantia etiam crassa; quia revera non est scientia, in odiosis autem et pffinalibus presse surnenda sunt verba legis; non vero excusat ignorantia aflectata, quippe qua? scientiic ajquiparatur. (n. 1(19. lib. (5. n. 1074)

Qu.kh. 2° An lex natural is invlnci-hiliter ignorari possit?

Resp. Dist. 1° Negat. ornnino quoad prima principia sen pnecepta; quia sunt omnibus per se nota, et indelebilia ab humana mente.

2° Negat. quoque quantum ad pra;-cepta secundaria proximo a prirnis de-ducta; ([ilia obvio discursu a primis de-ducuntur, et conscientia ipsa pulsat in actibus eorurn. Conceditur tamen, non-nulla ejusmodi praccepta, v. g. malitiam pollutionis, invincibiliter ignorari posse a rudibus, et ad breve tempus, aut acce-dente aliqua circumstantia apparmter cohonestante; quia ob inscitiam et ejusmodi circumstantiam evadunt obscura.

.\'io Affirm, quoad pnecepta a primis remota; quia nonnisi operoso discursu a primis pncceptis deducuntur, cui non omnes idonei sunt; quinimo circa muIta ejusmodi praccepta controversia est inter Doctores. Constat jirtcterea ex piop. 2. Baji confixa ab Alexandre Vlll; »Ta-»metsi detur ignorantia invincibilis juris snatune, Incc in statu natune lapsie oi)e-»rantem ex ipsa non excusat a peccato »formali.quot;

Ex dictis infer\'tur, nec dari ignorantiain invincibilem circa nolorias proprii status vel officii obligationes; quisquis enim

stiitum quenidam vel officium suscipit, ijriiomro néquit se teueri ejusdom obli-gationes callere; quare , si (tebitam in-structionem negiigat, ejus ignorantia viiicibilis et culpabilis est. Postquam vero iustructlones suo statui necessai\'ias coni-parare satis curaverit, poterit uticpio circa uunuulla nou ita manifesta iuvincibiliter enure, (n. 170-17i. li, A. tr. 1. n. 5.)

\'2. Impotentia.

159. — Impoteutiam physicam a leg is observatioue excusaro expositioue uou iudiget; quapropter de morali tantum loquemur, qua intelligitur periculum gravis mali vel iucomrnodi, quod per ac-cidens observationi legis adjunctum est.

Princlpia. I. Metus vel periculum gravis damni aut incommodi regulariter ex-cusat ab observatioue legis positivoe, tam humanaj quam divinco. Ratio est, quia alioquiu lex excederet moralem hominis potentiarn; constat iusuper ex communi Ecclesia) sensu.

Dictum est; regulariter; quia duo sunt casus, in quibus lex cum certo etiam vitic periculo obligat, nempe 1° quando lt;gis transgressie vergeret in contemptuni fidci aut Ecclesia); tunc enim intrinsece mala est transgressio; 2° quando legis observatie necessaria est Reipublicijc aut bono communi; quia bonum publicum pi-acferendum est private. Itaque in his casibus lex naturalis urget. (n. 175. 176. H. A. n. 18. 44.)

II. Nou licet ponere, sine justa causa, iinpedimentum observationi legis. Ratio est, quia id foret operari in fraudem legis; omnis quippe lex obligat ne data-opera quid fiat, quo ea eludatur. Hoc tamen intelligendum est, quando tempus obligatiouis itroximum est; si nam-(pie remotum adhuc sit, nou est obligatie cavendi iinpedimentum; quia pne-cepta positiva non cum tante rigore obligant; dummodo quis uou operetur animo se subtrahendi legi. (n. 152. lib. !!. n. 301. 1045. 1046. H. A. n. 20.)

Notanda hie aceedunt: 1° Ad dig-noscendum quanta causa requiratur ad pouenda impedimenta, spectanda sunt vis et rigor prsccepti; quacdain enim prajceptft benignius explicantur minori-busque causis excusantibus indigent; alia vero rigidius accipiuntur urgentioresque causas exposcunt, pront in singulis pr;e-ceptis suo loco trademus.

2° Tempus ab obligatione legis re-motiim ordinarie censentur aliquot dies; quocirca atteudatur turn ad rigorem legis turn ad communem praxim timora-torum. {Lib. 3. n. 301.)

3° Qui illicite posnit iinpedimentum observationi legis, lege jam uou tenetur, quamvis peccarit illud ponendo. {Lib. 3. n. 1045. 1046.)

III. Qui, tempore obligatiouis jam in-coepto, pnevidet iinpedimentum legem postea implendi, tenetur tempore, quo potest, earn implere. Ratio patet, quia talis homo nequaquam est impotens. (n. 157. lib. 4. n. 155.)

Dico : tempore ohliyaiionis jam in-ccv.pto; nam, eo tempore nondum in-co\'pto, nemo tenetur anticipare, etiamsi jinevideat se tempore statute impeditum iri; imo auticipatio legi ne satisfacit quidem. (Lib. 6. n. 294. 297. in fine. 298.)

160. — Resolutiones. 1° Si quis in odium Religionis compellatur comedere carnes die vetito, aut laborare die f\'esto, potius mortem oppetere quam obtempe-rare debet.

2° Medicus et Sacerdos possunt pne-cepto Superioris obligari ad assistendum pestiferis; milites ad servandam statio-nem, vel irruendum in hostes cum certo mortis periculo.

3° Lex sigilli Sacramentalis semper obligat, non obstante quocumque metu vel periculo. ita enim exigit bonum commune.

4° Non excusatur a lege, qui die jejunii recreationis causa venatur aut eadem ex causa ad visendum amicum iter assumit, et inde impotens fit ad jejunandum. [Lib. 3. n. 1064. H. A. tr. 12. n. 33.)

5° Neque excusatur, qui sine just A. causa die Sabbati iter susciperet, pno-videns se sequenti die non posse Mis-sam audire; secus vero, si feria quintA proficisceretur. (Lib. 3. «. 301.)

6° Pariter non excusantur sartores et sutores, qui sine necessitate plura opera suscipiunt, quam intra hebdoma-dam perficere valent, et hoc pacto co-guntur die DominiciY laborare. (Lib. 3. n. 303.)

7° Qui die festo nou potest circa meridiem, ut solet. Sacrum audire, tenetur mane, si possit, ei interesse. (LJb. 4. n. 155.)

8° Cffipto tempore paschali, si quis a parochia sua discedere velit, ante elap-snm pasehale tempus non rediturus, teuetur ante discessum Communumem suscipere. (Lib. 0. n. \'298.)

101. — Quaestiones. Qu.ku. 1° An melus gravis excuset etiam a lege na-turali?

Resp. Dist. 1° Numquam excusat a lege negativd, prohibente objectum iu-trinsece malum. Quare nunquam licet \'pejerare, occidere innocentem, negare lidem, etc. Quodsi liceat occidere in-justum aggressorem vita;, aliena surri-pere in extrema necessitate, Incc sub lege non comprehenduntur. \'2° Excusat vero nonnnm.juam a lege affirmativd, v. g. a lege reddendi depositum, ser-vandi votum, etc. («. 175. IJ. X. n. 44.)

Qu/ER. ^k2⁰: An illc,, qui non potest totum opus prceceptum exsequi, tenea-tur ad partem quam potest?

Resp. Quando totum est dividuum ex natura rei vel ex usu hominum, et in parte reperitur sufficiens ratio legis, impotentia ad totum non excusat a parte. Ratio est, quia in tali casu quH)libet pars habet rationem cujusdam totius, ad quod sufïicienter terminatur legislatoris intentio, cum ad illud ter-minetur ratio legis. Idem probatur ex prop. 51. damnata ab Innocentio XI: »Qui non potest recitare Matutinum et xLaudes, potest autem reliquas boras, »ad nihil tenetur, quia major pars tra-»bit ad se minorem.quot; (n. \'17(i. H. A. n. 45.)

Notaudum tamen, quod si quis ob inlirmitatem nequeat totam legem im-plere, et dubitet imm possit partem, ad niliil teneatur; ne scrupulis angatur circa quantitatem, quam implere potest, et sanitatis detrimentum subeat. {TAb. 4. n. 154. Not. JV.)

Mine \'1° qui in Quadragesima jejunare non potest, tenetur tamen a carnibus abstinere, si possit.

\'2° Qui non potest totii Quadragesima jejunare, tenetur tamen iis diebus, qui-bus non impeditur.

3° Qui caret Breviai\'io, et notabiles partes Ilorarum, qua; constituunt ora-tionem ordinatam, scit memoi iter, tenetur illas recitare. Secus, si pauca tan-turn sciat.

4° (Jni piam vovit peregrinationem ad locum sacrum, et non potest eo pervenire, partem via; conficere non tenetur. (n. 177. H. A. n. 45.)

CAPUT IV.

SUBJECTI LEGIS.

Disseremus 1° de siibjecto legis in communi, \'2° de subjectione peregriuo-rum, utpote quie specialem diflicultutem babet.

ARTICULUS I.

SUBJECTI LEGIS IN COMMUNI.

102.—Compertum est, legibus obli-gari solos subditos rationis compotes; cum lex necessario procedat ab liabente jurisdictionem, sitque directiva actionum liumanarum. Hoc praniisso, sequentia statuimus.

Principia. I. Lege naturali obligantur omnes homines: pueri tamen et perpetuo amentes ea non liganturin actu secundo. Ratio prioris est, quia 1 ^lx naturalis congenita est natura; rationali; ratio poste-rioris, quia usu rationis ea singulis bomi-nibus innotescit, atque adeo prornulgatur.

II, Leges divina; positive, a Christo lata¹, obligant ipioque universos homines. Constat ex verbis Christi apud Matth. XXV11I. 18—\'20: »Data est mihi omnis spotestas in calo et in terra; euntes sergo docete omnes gentes, baptizantes »eos in nomine Patris, et Filii, et Spi-sritfls Sancti: docentes eos servare om-»nia, qua;cum(|ue mandavi vobis.quot; Ratio est, quia Christus, sicut est omnium hominum Redemptor, ita et omnium Legislator, cujus legum observatione Re-demptionem etsalutem participaturi sunt.

Idcirco lex Christi sublativa polygamiai et libelli repudii omnes liomines compre-hendit.

III. L eges humame obligant omnes et solos subditos rationis compotes, pro qui-bus lata; sunt. Respatet exdictis.(n. 1515.)

I0:i. Resolutiones. 1° Legibus ec-clesiasticis non obligantur inddeles sen non baptizati, cum .non sint Ecclesiie subditi; quamvis teneantur jure divino Baptismum suscipere et Ecclesiam in-gredi. Contra, hieretici, schismatici,■ et apostatffi, ligantur Kcdesiio legibus; quia per Baptismum subject! sunt vera; Christi Ecclesia;, manentcjue subjecti semper,

sicut character Baptism! perpetuo manet; neqiie rebellio oos cximit, minus etiam difirios redilit ut ab Ecclesia eximantur. Excusantur tarnen sscpe per accidens propter ignorantiam hujus subj-ectionis et obligationis. Uenique, etiam excom-municati Ecclesia! legibus adstringuntur; secus enim ex malitia commodum repor-tarent. (n. 154.)

\'2° Pueri et puellie, qui, complete septennio, rationis usum adepti sunt, oWigantur sub peccato legibus ecclesiasti-cis eorumsetati etjudicio convenientibus, ]iuta lege Confessionis annu», abstiiientiac acarnibus, auditionis Missa;. Non tenen-tur vero ad Communiouein ante decennium , nisi in mortis articulo; propter reverentiain debitam Sacramento,.quod ante non rite valent aostimare; neque ad jejunium ante tei tium septennium, seu \'21 annos completes; propter alimenti necessitatem ad incremeutum. JJixi eos teneri sub peccato; quia poenis cauonicis non subjacent ante annos pubertal is, exceptis excommunicatione propter per-cussienem Clerici, et propter ingressum in monasterium Monialium, necnon irre-gularitate propter homicidium. (»i. 155.)

;3⁰ Pueri et puellie ante usum rationis, ac perpetuo amentes, legibus humanis non comprebendniitur, adeoque nee ma-terialiter eos violant. Ebrii vero, dor-mientes, non perpetuo amentes, seu habentes lucida intervalla quibus sa-piunt, legibus quidem obligantur, sed per accidens excusantur a legum obser-vatione, ita ut eas transgrediendo pec-cent materialiter, non formaliter. Hoe tarnen, quantum ad ebrios, intellige, si, cum se iuebriant, non prieviderint trans-gressionem legum in ebi-ietate probabiliter secuturam. (n. 1515.)

4° Licet ad actionem lege proliibitam inducere illos, qui sub lege non com-pi\'ehenduntur, non vero illos, qui coiih prehensi excusantur per accidens. Ex quo infertur, a) pueris ante septennium, perpetuo amentibus, non bapti/atis, licite apponi carnes diebus jejunii et abstineu-liie; non item ebrio , per intervalla de-si pienti , vel ignorant i; b) nefas esse pueros et perpetuo amentes incitare ad ca, queo contra legem naturalem et ideo intrinsece mala sunt, v. g. ad blaspbe-inias, actus lascivos, etc. (n. 153. 155. Lib. \'2. n. Al. v. Probabiliter.)

Kü.—Quaestiones. Qu/KD. 1° Anpueri, qui. ante septennium certo adepti sunt usum rationis, teneantur legibus eccle-siasticis ?

Hesp. Controv. I^a Sententia cornmu-nior et probabilior afïirmat; cjuia leges obligant omnes, (jiii ad annos discretionis pervenerunt. Ita Suar. Navar. Azor. Sancb. Bonac. Salm. etc.

\'2^a Sententia probabilis negat; quia leges bumana! attendunt ad ea, qine com-muniter et ordinarie contingunt; sed ante septennium completum communiter et ordinarie non adest sufliciens usus rationis. Nee est ratio extendendi leges linmanas ad casus per accidens evenien-tes, imo est ratio non extendendi, tuin quia versamur in materia odiosa, nempe de imponenda obligatione, tum quia alias plurimi orirentur scrupuli, si respectu cpiorumdam citius inciperet obligatio. Ita Dian. Joan. Sane. Burgh. Ills. Zachar. Spor. de jejun. n. ü5. et probabilem censent Elbel. Trull. Pas(j. Croix, (n. 155. lib. a n. \'270. 1012.)

Qii/icu. 2° An teneantur post septennium, in dubio rationis adeptcv?

Besp. Affirm.; quia tunc sine dubio prsesumptio ex communiter contingenti-bus stat pro obligatione. (Lib. 3. n. \'270. 1012.)

Qu/ER. 3° An legislator teneatur suis legibus ?

Resp. Legislator absolutus non tenetur legibus suis, nisi ex quadam decentia; quia nullus pi\'oplio cogitur a seipso. Tenetur ex decentiiY iis legibus, quas sibi quoque conveniunt; quia recta ratio postulat, ut caput communitatis exemplo prieeat, se(pie corpori conformet. Porro inec obligatio, pi\'iec.iso gravi scandalo, ant gravi injuria tertii, puta in contrac-tibus, probabiliter nonnisi levis est, cum ex sola decentia oriatui\'. (n. 154.)

Dictum est: legislator absolutus; quia, si potestas legislativa phuibus communis sit, v. g. in senatu, capitulo, concilio, quilibet tenetur observare leges; quia corpus legislativum (piolibct membro sa-perius est. Ita communiter.

Qu/iou. 4° An Clerici obligentur legibus civilibus?

Hesp. Obligantur sub culpil iis legibus, qua; immunitatem ecclesiasticam non he-(iunt, nee dedecent statuin ecclesiasticum. Ratio, quia etiam Clerici sunt pars communitatis; tenentur ergo ut cives se con-1 formare aliis partibus et suo toti.

Dictum est: 1° qxm non lcudunt, ctc.; quia ros et persona) sacra; lt;le jure di-vano subsunt Ecclesi;c jurisdictioni. Re-cole dicta n. 131.

\'2° Sub culpa, non quoad vim coacti-vam; quia ob privilegium fori exempt! sunt a foro steculari, et def\'eremli ad judicem ecclesiasticum, a quo puniri possunt. Ita communiter. {Append, de privil. n. 18.)

ARTICULUS 11.

SUDJECTIO PEREGUINORUM.

105. — Duo hie sunt pramotanda: 1⁰ Pei\'i\'gtinus vocatur, qui extra locum domicilii sni moratur ad breve tempus, cum animo mox ad sua redeuiuli. Vagus dicitur, «jui nullibi sedem (ixam luibet, sed modo in uno, modo in alio loco commoratur.

\'2quot; Domvnlium iutelligitur liabitatio in aliquo loco cum intentione perpetuo ibidem manendi. Qiiasi-domicilunn nun-cupatur liabitatio in ali(juo loco cum intentione ibidem persistendi ]ier majo-rem saltern anni partem; cujusinodi ba-bent studiosi extra patriain coinmorantes in Collegiis ant Academiis, milites pras-sidiarii. famuli, etc. Utruinqne acqulritur a ca\'pta corporaliter babltatlone; ainit-titur ab eo momento, (pio locus deseritur cum animo nou redeundi. (n. 156.)

166. Expendeiidum nobis hie est, utrum jieregrini teneantur legibns patriie, a qua absunt, et legibns locoi-iun, ubi transeunt ; item num vagi teneantur legibns loci, in quo exsistunt.

Certnm est 1° eos, qui in aliquo loco incipiunt contrahere domicilium vel quasi-domicilium, statim ejnsdem loci legibns obnoxios esse. Ratio est, quia eo momento desinunt esse peregrini, et inci-piniit fieri indigeme. (n. 156.)

^l2quot; Peregrinos et vagos adstringi legibns loci, nbi exsistunt, quando leges sunt Juvis communis, etsi ex cousuetudinc vel dispensatione non serventur in loco domicilii sui. Ratio, quia legislatori juris commimis subditi sunt, nee habent cau-sarn exensantem, cum cousuetudo vel privilegium extra territorium vim uon liabeat. Quods! contra versentnr in loco, nbi lex aliqua juris commnnis uon obli-gat, privilegie loci nti possunt, etiamsi lex in patria obliget; quia privilegie loci

uti possunt omnes, qui loco utuntur. (n. 156—157.)

!5⁰ Peregrinos uon obligari legibus mi domicilii sen patria), a qua absunt, si tales leges non obiigent in loco, ubi morantur. Ratio, quia legislator extra territorii sui limites leges suas extendere nequit. Id autem valet, etiamsi eum in finem quis discedat, ut se eximat a lege; quia lex egressum e territorio non pro-hibet, at(|ue adeo egrediens utitur jure suo; qui autem jure suo utitur, non agit in frandem. (n. 157.)

4° Peregrinos et vagos teneri legibus particular Urns loci, in quo versantur, sequentibus in casibus: a) quando alias esset periculum scandal!; cum hoc vetet lex naturalis; b) quaudo spectant con-tractuum conditiones et solemnitates;

c) ([iiando earum transgressie detrimen-tum infei\'i et incolis loci, v. g. ne certnm genus meirium evehatur ant invehatur;

d) (jnando en-dein sunt in propria patria, et in loco, |ier (jiiem transeunt. De hisce constat ex jure gentium et consuetudine universali, necnon commnni DD, senton-tia. {n. 156. in fine. Sanch. Dec. lib. 1. cap. P2. it. \'21. .sy.v/i/.)

Denique, si peregrinus in loco, i.bi moratur, delinquat contra jus commune, conveniri et ])uniri potest a Sujieriove loci; quia ex jure gentium ratione delicti forum loci, quisque sortitnr. (n. 156. in line.)

Hisce casibus sepositis, de iis, quit! seqnuntur, dissensio est inter Doctores.

1()7. — Quaestiones. Qlijch. 1° An, sc-clusis jira.\'missis casibus, teneantur pe-recjrini et vagi servet re leges partieidares loei, in quo morantur¹?

Hesp. Controv. I¹¹ Sententia satis pro-babilis affirmat; quia a\'qnitas poscit, nt jieregrini, dum exiinuntur legibus sui territorii, et gaudent privilegiis territorii in quo exsistunt, hnjus vicissim subeant leges, juxta Regulain Juris 55. in 6. ; «Qui sentit commodum, sentire debet »et onus.quot; Piu\'terea conducit ad pacem publicam servandam et scandalum vi-tandum, ut oinnes observent leges loci, nbi reperiuntur. inde triti illi versus : »Si fueris Romic, Romano vivito more; ssi fueris alibi, vivito sicut ibi.quot; Ita Pont. Suar. Salas, Tapia, Covarr. Navarr. Collet, etc. Reqnirnnt tamen hi AA. alii integral diei moram, alii majoris ejusdern partis; melius vero Suarez requirit ad

praocepta affirmativa, ut locus sit tor-minus via;, ad negativa vero censet snt-ficere quantuiamcumque moium, cum obligent ad semper.

\'2^a Sententia commnnior et probaijilior negat; quia nullus obligatur lege, uisi subjectus sit jurisdictioui iegislatoris; scmI nullus titulus, ((no peregrini et vagi sub-jiciautur Superiori loci, assignari potest. Argnmeuta pori\'o sententia! oppositie pro-bant cousiümn, non obligationern. Ita S. Anton. Sancb. Lionac. Azor, Tolet. i.avin. Sayr. etc. («. 150. H. A. n. 44.)

Qu/kh. \'2° Au Episcopus loei possit cum peregrinis et vagis dispensare lam in legibus communibus, quam in votis el jirramentis?

Rcsp. 1° Quoad jieragrinos, conlrov. Prima senlenlia probabilis affirmat; quia advena per accessum etiam nnins (liei lit subditus Superioris loei; juxta primam sententiam supra allatam. Ita Pont. Tanner, de .Tanuar. etc.

Secunda sententia communissima, cui subscribimus, negat, uisi quasi-domici-lium habeant; quia, juxta \'2^am sententiam supra allatam, peregrini non subduntur jurisdictioni Superioris loei; ergo eirca illos nou possidet potestas Episcopi. (n. 158. H. A. n. 42.)

Excipit tarnen Mazzotla tv. 1. disp. 4. qu. 1. cap. !?., nisi necessitas aliud pos-tulet; priesumitur enirn tune Pontifex veile ut dispensare valeat.

\'2° Quoad va go*, affirm.; quia alioquin cum eis dispensare nullus posset, nisi solus Papa, quod convenienter dici ne-(juit; praisumitur ergo Pontificis consensus. Ita eommuniter.

I(i8. — Resoiutlones. 1° Gallus tenetur in Italia audire Missam diebus fes-tis ibidem de prsecepto communi; e converso, Italus non tenetur in Gallia audire Missam diebus festis ibidem sup-pressis.

\'2° Si quis legi communi satisfecit, non tenetur denuo illam implere adve-niens in locum, ubi posterius observatur; quia non est obligatio idem pncceptum bis irnpleudi. Unde Hollandns, qui in ]iatrii\\ jejunavit vigiliü festi SS. Aposto-lorum Petri et Pauli, non tenetur iterum jejunare adveniens in Belgium Sabbato sequenti, in quem diem jejunium istud ibi translatum est. (Sanch. Decal. lib. 1. cap, -12. n. 22.)

ü⁰ Committens in alieiuV dicecesi pec-catnm, cui in proprul dicecesi censura adnexa est, non autem in ea, in qua peccatum per|)etrat, non incurrit cen-suram.

4° Si in proprio doniic.iliosit f\'estnm par-ticulare, hou servare nou tenetur quistpiis in alio loco exsistit, ubi l\'estum nou est. Similiter, si quis versetur in alieno loco, ubi est particulare testum, hoe servare nou tenetur, secluso scandalo.

5° Si i|uis mane proficiscatur e loco, ubi non est jejunium, potest ibi jentare et carnes edere, etsi meridie perventurus sit in sunm domicilium, in quo est jejunium; imo, si per secundam refectio-nem jejunium fregerit, (;a die jejunare non tenetur; quia, fracto semel licite jejunio, id amplius nou obligat: attamen non potest in loco domicilii vesei car-nibus, quia hiec lex dividua est. (n. 157. Sanch. Dee. lib. 1. cap. 12. n. 3J. Less. De just. lib. i. eap. 2. n. 58.)

O\'¹ Si quis mane discedat e loco, ubi jejunium est, eamp;demque die certo perventurus sit ad locum, ubi jejunium non est, probabiliter potest mane jentare, prteciso scandalo ; quia, qui potest licite intra diem duas refectiones sumere, nou tenetur ea die praecepto jejuuii. Nou potest tamen comedere carnes. (n. 157. Sanch. loo. cit. n. 3i.)

7° Si quis discedat e suo territorio, ubi particulare festum est, et perventurus sit extra territorium suurn ante-quam ibi ultima Missa celebratur, probabiliter non tenetur Missam audire; quia ante discessum pneceptum nondum urgebat, siquidem ad id tempus diHerri poterat, postea vero exemptus est a lege. Ita Sanch. Salm. Pal. Tapia, Salas, etc. (n. 157.)

Nemo non videt praxim horum ca-suum suadendam non esse. (n. 157.)

CAPUT V.

INTERPRETATIO t.EGIS.

169.— Cum tota legis obligatio pen-deat a meute et voluntate Iegislatoris, luec autem quandoque dubia sit, quous-que nempe se extendat, et an in hoc vel ilio casu particulari legislator obli-gare iutendat, o[)U3 est subiude uti in-terpretatione, et quandoque epikeiA, quoe species est interpretationis.

Agemns igitur : 1° do iiiterpretutione simplici, ^k2⁰ de epikcia.

ARTICULUS I.

INTEBPRETATIO SIMPLEX.

170.-—Interpretutio est legis obscura^ explicatio.

üistinguiliir 1° Authentica, quaï jh\'o-fertur ab ipso legislatore, vel, ejus successore, vel ejus supeiiore. Umalis, quou habetur ex communi usu et coiisiietiidino. Doctrinalis, qua; petitur ex viils doctis et peritis.

\'2° Declcmitiva seu pura declamtio, quando propria et usitata verborum sig-tiiflcatio non exceditur ; v. g. nomine filü venire etiam illegitimurn. Extensiva seu interpretatio proprie, dicta, quando lex extenditnr ultra nudam litteram, v. g. nomine filii venire etiam nepotem, et nomine patris avum. ¹ (n. \'200).

I]⁰ Lala, quae (it juxta amplam verborum signilicatiouem : stricta, juxta necessariam tantum eorumdem signid-cationem.

171.— Principia. I. Interpretatio authentica habet vim legis. Ratio est, quia ex potestate legislative procedit. Unie accedit interpretatio quasdam authentica particularis, qua; et judicialis vocatur, quando judex in aliqua causft dubiA decidendi interpretatur legem; cujus interpretationi et decision! parare debent partes litigantes, nou vero ca\'teri.

II. Interpretatio usnalis legitime pnes-cripta aiquipollet authentica;: necdum pra;scripta a;quivalet doctrinali, habet-que idcirco probabilitatem. Consuetudo enim dicitur optima legum interpres. Quare communiter asserunt DD. leges interpretandas esse juxta loei consuetu-dinem, etsi verba legis minus proprie accipienda sint. (n. 108.)

III. Interpretatio doctrinalis tantum habet auctoritatis gradum, quantum est pondus rationum et Doctorum auctoritas. Ratio est, quia non procedit a jurisdic-tione, sed a scientia et judicio peritorum. Propterea, ubi Doctores omnes conspi-rant, facit moralem certitudinem; ubi discrepant. probabilitatem.

172. — Regulae interpretationis doctrinalis. I. Si de mente legislatoris constet, interpretatio inenti potius quam verbis legis convenire debet. Mens autem legislatoris colligitur tum ex legis materia, tuin ex adjunctis iu quibus lata est, tum maxime ex ratioue in lege adducta. (n. 200.)

II. Verba intelligenda sunt secundum propriam signilicatiouem, nisi inde se-qualur aliquid inconvoniens. — Quocirca nutaudum, duplicem distingui sensum proprium, 1° naturalem, (pii ex communi hominum acceptioue petitur; si(\' mors siguilicat mortem naturalem; 2° ct-vilem, qua; ex lictione juris oritur; undo (ilius adoptivus dicitur lilius; legitirnatus venit nomine legitimi, novitius nomine religiosi. Prior regulariter servandus est; posterior accipi potest in favorabilibus. (n. 200.)

Ex dictis verba iuterpretanda sunt iu sensu improprio, 1° ut sustineatur valor actus; 2° ut excludatur delictum in proferente; .\'J⁰ ut non sint super-llua, sed aliquid operentur; 4° ut contradictio excludatur; 50 ut non derogent qua«ito juri tertii.

III. Ubi lex non distinguit, nee nos distinguere debemus. Intellige, nisi vel alia lex vel ratio cogat; ratio cogit, quando alias sequeretur absurdum.

IV. Exceptio lirmat legem in casibus non exceptis.

V. Ubi eadem est ratio, ibi debet esse eadem juris dispositie. Regula procedit, ubi reperitur omnimoda identitas rationis absque formali discrimine; cum tunc extensionem legis ad casus non expresses exposcant prudentia etjustitia: non autem procedit, ubi adest solum paritas vel similitudo rationis; cum propter aliquam diversitatem potuerit legislator non veile casus similes comprehendi.

Identitas porro rationis reperiri solet 1° iu correlativis, qua:! nempe dicuut mutuam relationem ad iuvicem, cujus-modi sunt inaritus et uxor, spousus et sponsa; \'2° in connexis, ita ut unum subordinetur alteri, vel in altero couti-neatur velut pars iu toto, aut imperfectum in perfecto, aut minus inmajore; hujusmodi sunt Diaconus et Subdiaconus, commutatio et dispeusatio, legatum et testamentum; i)⁰ iu coquipamtis a jure,

seel in online ad ilia tantum, in qnibus a!(jui|)arantm\'; talia sunt electio, pnc.sen-tatio et provisio ad benelicinm, ova ot lacticinia respectu abstinentia\'. Hidc pro-ccdunt etiam in lege poonali. (n. 200.)

Advertendmn tanien, judices posse et debere in judicando extendere leges ad casus similes; quia non possunt omnes casus singillatini expriini in legibus; nude eH\'atum: ))De similibus idem est judi-»ciutn.quot; (/!. 200. in fine.)

VI. Lex odiosa stricte interpretanda est, favorabilis autem late, (juanturn patitur verborum proprietas. Constat ex regula juris 15. in Li: »Odia restringi, set favores convenit ampliari.quot;

Odiosa generatim reputantur ea, quso onerosa sunt, ant juri comrnuni vel juri tertii derogant; f\'avorabilia vero, quue beneficium concedunt sine juris communis vel privati pnejudicio.

At non raro in eadem lege concui\'-runt odium et favor, ita ut lex, qiuc aliis favorabilis est, aliis odiosa exsistat; umle non levis est diflicultas in discer-nendo sitne lex odiosa an favorabilis. Quocirca spectanda est intentio legisla-toris, videndo quid ille primario intendat, item ratio boni communis. In dubio pnesumitur legem esse favorubilem. {n. 200.)

173. — Quaestio. An declarationes du-hiorum, facta; a Pontifice vel a Cong re-gut io nib us Cardinalium, indigeant pro-nudgatione xit obligent^

Quocirca observanduin , SS. Congre-gationes a Pontifice potestatem accepisse interpretationes authenticas faciendi.

Resp. Dist. 1° Declarationes et interpretationes particnlares, ad privatas nempe qiuestiones et lites dirimendas, procul dubio obligant pro casibus par-ticularibns, pro quibus liunt. Atvero vim legis generalis non habent; quia in pri-vatis qucestionibus peculiaria facti ad-juncta ssepius causa sunt cur ita judi-cetur, atque adeo alter! casui, diversas forte circumstantias habenti, non semper applicari possunt. Uniformitas tarnen decisionum in casibus similibus validis-sinium pnebet argumeutum.

2° Declarationes exlensioce, ad legem dubiam generaliter explicandam, vim legis non habent, nisi legitime promul-gentur; quia hoc ipso quod non conti-neantur verbis legis proprio sensu ac-ceptis, jam novum jus comlunt.

3° Declarationrs comprdimsivtn ab eodem legislatore data; non indigent promulgatione, cum jus novum non condant. Quoad eas vero, ttiiaj vel a Pontifice Successor», vol a SS. Congre-gationibus emanant, plures negant eas obligare, nisi ex Pontificis mandate so-lomniter promulgentur. Dicendum tamen, et hujusmodi declarationes, quando jam in Ecclesia universaliter dividgat® et facto sic prornnlgatie sunt, usu plurinm annorum vel relatione auctorum commu-niter ijisas referentium, satis omnes fideles obstringere.

Notandum deninue, decisionibus tribu-nalis Rotie non inesse vim legis, eo quod judiciales tantum sententisB sint. (a. 100. 200. et Qiuest. rec. reform. 2. — Bouix. De Curia Rom. part. 3. sect. 1. et 2.)

ARTICULUS II.

EP1KK1A.

174. — Epikeia, latine cequitas, est benigna interpretatie mentis legislatoris, qua judicatur ob peculiares circumstantias noluisse casum aliquem in lege coin-prehendere, licet casus alias in verbis legis contineatur.

Difl\'ert igitur ab interpretatioiie; nam bicc consistit in explicandis verbis legis, ilia vero in explicanda rnente legislatoris in aliguo casu pa Hiculari.

Locum habet epikeia, quando legis observantia esset 1° damnosa commu-nitati vel alicui particular!; aut 2° nimis onerosa. Ratio est, quia in istis casibus obligatie injusta et inhumana foret, quam nolle legislator proesumi debet, (n. 201.)

175. — Quaestiones. Qu.ïk. I» An epikeia locum habeat respectu omnium legum?

Resp. Affirm., adeoque etiam respectu legis naturalis, ubi acti.) possit ex cir-cuinstantiis a malitia denudaii. Ratio est, quia, quamvis divinus legislator possit omnes eventus pneoidere, non potuit tamen omnes casus particulares exprimere. Hinc v. g. negari domino potest ensis depositus, si ille eo abusurus sit. (n. 201.)

Qu/EH. 2\' An ex prcesumpia Supe-rioris licentia licite operemur?

Resp, Dint. 1° Negat,, quando ad

valorem actus requiritur actualis licentia, sicut requiritur actualis approbatie pi\'o excipiemlis Cont\'essionibus.

•2° Affirm, in iis, quorum valor non pendet ab actiadi Superioris voluntate; dummodo tarnen eer la pnesumatur Superior concessurus licentiam, nee. commode possit adiri ad earn rogaudam.

Advertendum tarnen, non semper ex silentio Superioris prafsmni ipsius licentiam , e. g. si taceat ad vitanda majora incommoda, ea pracsumi nequit. {Lib. 4. n. 18.)

CAPUT VI.

dispensatio leüis.

Trademus 1° notionem dispensationis, 2° potestaten! dispunsandi, 3° caiasas dispensationis, 4° cessationem ejusdem.

ARTICULUS I.

notio dispensationis.

176. — Dispensatie est relaxatie legis in particulari casu vel persona, legitirna auctoritate facta.

Diflert 1° a licentia, quia lucc non est contra, sed potius juxta legem, cum ponat conditionem a lege requisitam, ne scilicet fiat aliquid sine licentia; 2° a pvivilegio, quia hoc est ex se perpetuum , ac sa;pe non est contra, sed pra\'ter legem; dispensatie vero ex se est ad tempus tantum, et sernper contra legem; It⁰ a legis ahrogatione, qua lex in perpetuum pro totiV communitate tol-litur.

177. — Oivisio. Distinguitur 1° dispensatie totalis et partialis, prout legis obligationem vel totam, vel ex parte au fort.

\'2° Nccessaria, qua; petenti negari non debet, ob gravitatem causa); libera, qua), licet justam causam habeat, non est tarnen debita.

3° Expressa, qua) disertis verbis ant signis conceditui^-: tacita, qua; concedi-tur in facto, quod sine dispensatione fieri nou potest, modo adsit voluntas interna concedentis.

4° Absoluta et eonditionata, prout simpliciter, vel adjecta aliqua conditione, conceditur.

5° Obreptitia, qua) obtinetur allegando falsum: subreptitia, qua) impetratur re-ticendo verum, quod manifestandum erat.

178.- - Quaestiones. Qu.er. 1quot;; Unde colliijatur (iispensatio tacita ?

Resp. Ex pra)sumptione voluntatis prwsentis Superioris; non enim sufïicit pra)Sumptio do futuro, v. g. si sciret, dispensaret, quia voluntas futura, sen qiue esset, non est absolute voluntas, ideoque non sufficit ad dispensationem legis, utpote stricte interpretandam, etsi sufficiat ad licentiam, ut])ote late interpretandam.

Nine si Superior videat subditum agere contra legem, et non corripiat, cum facile posset, dispensare censetur; quia non est pra)sumeiulum Superioris delictum, qui, si dispensare nollet, loqui te-neretur. Secus autem dicendum, si Superior corripere nou posset sine incommode. (n. 187.)

Qu/EK. 2°: An dispansatio sit stricte interpretanda?

Res]). Regulariter affirm.; quia exor-bitat a jure communi, et est odiosa legi, quam vulnerat.

Excipe 1° Si concedatur tamquam debita; quia tunc est favor debitus causa;. \'Jo Si motu proprio a Principe concedatur; quia est magis benevola. It⁰ Si sit in corpore Juris clausa, et nulli pra\'judicet; quia habet rationern privilegii. 4° Si concedatur Communitati, vel ob commune bonum; quia favet re-ligioni et bono communi. Ita coinmu-niter. (n. 194.)

Adha)C notandum, dispensationem lo-c ale in restringi ad locum; personalem autem personam sequi, ubicumque sit.

ARTICULUS II.

potest as iuspensandi.

Videndum 1° quid sit potestas dis-pensandi, 2° quis eam habeat, 3° circa quos exerceri possit.

§ I. Nol to potestatis dispensandi.

179. —• Potestas dispensandi duplex est, altera ordinaria, qua) alicui compel it ex proprio muuere respectu suo-runi subditorum: altera delegata, qua) alicui competit ex delegatione seu com-missione altei-ius ordiuariam liabentis.

Potestas delegata accjiiiritur vel a jure, vel oh homine potestatem delegandi liahente; delegata a jure est (|iuisi or-dinai\'ia et huic mqtiiparatui\'. JJelegata ab liomine est vel per modum gratia; collatie delegate, quando data e.st generalis facultas dispensaudi in alupia loge; vel per modum commissionis in gi\'atiam persome determinata!, quacuin dispensaudutn est.

180. — Quaestiones. Qü/Eu. 1° An du-legatus posdt subddegare 1

Hesp. Generaliter loquendo, neg al., insi expi\'esse concedatur; (|uia delegate sola facultas exerceudi jurisdictionem committitur, nou item alteri commit-tundi.

Exclpe l⁰ Si sit delegatus S. Pontificis, (luiumodo delegatie facta sit per modum officii; nou vero si specialiter electa sit persona propter suani peritiam, aut el commissum sit nudum exercitium ali-cujus jurisdictiouis; (juare Regulares, quibus a Papa demandata est facultas aliqua dispeusandi, earn alteri subdele-gare nequeuut. \'2° Si delegatus sit ad universilatem causarum; ita tarnen ut potestatem quasi ex officio exercere possit. Hoc autern duobus modis fieri potest: a) si delegatie sit velut priui-legium perpetuum adnexuin dignitati aut officio; tunc enim talis jurisdictie censetur quasi ordinaria, prout est facultas impertita Episcopis a Trid. in cap. liceat. 6. sess. \'24.; b) si cui com-mittatur vicarium officium, cui jurisdictie adnexa est, puta officium Parechi absentis vel defuncti; hujusmodi Vica-rius unam vel alteram causatn particu-larem alteri subdelegare potest, i n. 193. lib. (i. n. 506.)

Notandum denique, omnem delega-tum, etiam ad causam particularem, posse aliquem talis causa) articuluni, vel actum jurisdictiouis, v. g. examen ve-ritatis, alteri demaudare. (Pichler. Jus Can. lib. 1. tit. 2!). n. 14)

Qu/ER. \'2° /Id potestas dispensandi late sit interprelandu?

Hesp. Dist. 1° Potestas turn ordinaria, tnm universaliter delegata, late est iu-terpretanda; quia juri commuui non repugnat, et bono commuui necessaria est. i¹» Si potestas dispensandi delegata sit particulariter tantum, stricte inter-pretanda est; quia\'liabet rationern po-lius dispensationis iucboatie. (n. 194.)

Qu.er. 3o An facultas delegata dispensandi cesset morte delegantis?

Hesp. Dist. 1° Affirm., a) si data sit per modum commissionis pro certo casu, et res adhuc sit Integra; quia nondum est gratia facta determinatie persona*, sed facieiula, et Ikjcc ex Cap. 30. de pra;b. in 0. cessat. Si res non sit Integra, sed exsecutioni coepta mandari, non cessat; (|uia per primnm actum de-legati firaiata est ejus jurisdictio. b) Si facultas generalis concedatur cum clausula: Ad beneplacitum meum, aut: Donee voluero; quia voluntas perit morte persona), ex Cap. 5. de rescript, in 0.

\'2° ISegat., a) si data sit per modum gratia\'; quia est gratia facta ipsi delegate, et gratia facta nou exspirat morte cencedeutis, ex Reg. Juris 10. in 0. b) Si addita sit clausula: Ad beneplacitum Sed is, (juia Sedes non moritur, vel: Donee revocavero, (juia revocatie debet fieri per actum positivum, qui non babetur per meram mortem cencedeutis aut amotionem ab officio. («. 193. 197.)

Qu.eii. 4° Quomodo inter se differant potestas dispensandi, commutandi, irri-tandi, et declarandi exempturn a lege?

J (esp. Diflerunt in eo, quod potestas dispensandi el commutandi est juris-dictionalis, quie scil. competit Superiori Ecclesiastico qua tali, vel alteri ex illius delegatione. Potestas irritandi est tantum dominativa, qua) scil. competit domino, patri, marito, etc. Potestas declarandi est tantum interpretatioa voluntatis legislatoris, quae scil. competit medico respectu infirmorum, Coufessa-rio, etc.

§ II. Quis luibeat potestatem dispensandi,

181. — Principia. I. Dispensare in lege sua potest potestate ordinaria legislator ipse, ejus successor, et ejus in jurisdic-tione superior. De legislatore claret ex Reg. Juris 1.: »Oinuis res, ])er quas-»cumqiie causas nascitur, per easdem »dissolvitur.quot; De sucessore pariter liquet, cum par in parein non babeat imperium. De superiore res in promptu est.

11. Inferior dispensare uon potest iu lege Superioris, nisi ipsi concedatur. Ratio est, quia inferior nihil potestatis babet in Superioris voluntatem , a qua tota vis legis exsistit; constat etiam ex

10. de Majorit., cx Cap.15. lt;«hj-jior. ordin., etcx Cap.\'l.di; clnct. inClem.

1lt;S\'2. — Resolutiones. 1° Papa onlina-ria potestate in qttibusvis logibns ecdc-siasticis dispensare potest, etiam in k^iijiis Apostolicis, quas nimii\'iun Apos-toli jnopria uuctoritate tuierunt, nti est lex jejunii quailragesimalis, jejuiiii na-tnralis ante snmptionein Kucharistiio, observationis diei Jiominii in pro Sabl)ato, de non onlinantlis bigarnis. Aliud est de legibus, quas non ipsi Apostoli con-didenint, sed tantum proniulganmt ex mandato Cliristi oas constituentis, ut sunt leges circa formas et materias Sa-cramentorum, circa oblationem Sacri-licii, etc. (n. 188.)

\'i⁰ Episcopus potest Jure ordinario dispensare in legil)us in Synodo diu\'cesai.a latis; quia inferiores Piwlati et 1\'arociii in ea non liabeut suflragiuin decisivum, sed mere consultivum. — Item ex con-suetudine et tacita concessione Papa; dispensare potest in legibus Synodi Pro-vincialis, dummodo non sint rcservataj; necnon in legibus Pontificiis pro sua due-cesi latis. -— Eadem ratione dispensare potest in lege ecclesiastica communi, a) si dubium sit an res indigeat dispen-satione; b) si urgeat dispensandi neces-sitas, et propter pericnlum in mora ad Papain difliculter recurri possit; c) in iis, (jna; frequenter occummt, puta in jejuniis, abstinentia a carne, testis, di-vino oflicio; d) si in jure dicatur indefinite: dis [jen sari posse; quia alias ilia verba essent superflua, cum per se ma-nifestum sit Papain dispensare posse, (n. 190.)

ii» Parochi, per se loquendo, nullam habent facultatem dispensandi, nisi eis specialiter delegetur. Ex consuetudine tamen possunt cum suis ovibus dispensare in jejunio, et ad laborandum die festo. (n. \'190.)

4° Pnclati Uegulares dispensare possunt cum suis subditis, sicut potest Episcopus cum suis; quia sunt eorum Ordinarii. Possunt etiam dispensare in liegulis pro casibus particularibus, nisi expresse sit eis interdicta dispensatio. (n. 194.)

18;i. —Quaestiones. Qu.er. 1» An possit Episcopus dispensare in omnibus legibus Superioris, in quibus non sit specialiter reseruata dispensatio?

J {esp. Nonnulli affirmant; quia lioc ipso (piod Superior earn non reservat.

concedere videtur; alias quorsum ro-servatio ?

Verum seutentia communis et omnino tenenda negat; quia generale et certum axioma est, quod ex ipsa rei natura oritur, scil. ipferiorem nihil posse in lege Superioris. Neque obstat 1° posse infe-riorem absolvere ab omnibus casibus et censuris, etiam papalibus, si expresse non reserventur; nam clara est dispa-ritas, quia absolutio non est contra jus, nti est dispensatio. \'iquot; Axioma a pluribus 1)1). admissum: ))Quilibet Episcopus po-»test in sua diiwcesi, quod Papa in tota «Ecclesia;quot; quia ant non adrnittendum est, aut intelligendum de iis, quas sunt prajter jus commune et leges Pontificias, nec Pontifici reservata sunt. (n. 191).

Qu/KR. \'i⁰ An Papa possit dispensare in jure dlvino 9

Hesp. Dist. 1° In jure divino/quot;wjjeJaio in Immano contractu, puta in votis ot juramentis, dispensare potest; quia tunc non directe dispensat in jure divino, sed in f\'undamento illius; hyccque facultas ex praxi Ecclesia; certa est. Ita omnes.

^l2⁰ In jure divino ab sola to, quod videlicet ex solo divino arbitrio emanat, nonnulli atïirmant posse Pontilicem ex gravi et urgenti causa in aliquo dispensare; coliigunt ex verbis Cliristi: ))Quod-»cumque solveris super teiram,quot; etc. At seutentia communis et probabilior negat; quia lia;c concessio non probatur ex allatis verbis Cliristi, cum nirnis ge-neralia sint; talis autem facultas propter ejus gravitatem postulabat specialem concessionem; deinde Ecclesia numquam intellexit talem potestatem sibi conces-sam esse. Ita S. Thom. 1. \'2. qu, 97. gt;1. 4. ad 3. S. Bernard. De pnev. et dispens. cap. 3. etc.

Interim tamen competit Pontifici facultas interpretandi jus divinum in casibus dubiis, et hac ratione in aliquo casu particulari declarandi legem divi-nam non obligare; quia haic potestas necessaria est bono Ecclesia) regimini. (n. 180. lib. 0. n. 1119. H. A. tr. iH. n. 83.)

§ III. Circa quos exerceri possit dispensandi potestas.

184, — Certum est eum, qui potestatem liabet dispensatidi, posse earn exer-cere cum suis subditis. Sed Qu.ku. 1° An habens potestatem dis-

dli l.ü

pansandi in lage Supnrioris, posdt dis-pe.nmre sacum ipso?

Jhtsp. Affirm., si liubeat pntestatem universalent. Id autem nou solnm potest indirecte, dispeusaudo cum Coinmiini-tato, cujus pars est, aut conmiitteudo alteri ut secum dispenset; verum etiain, nt tradunt coniiiuiniter contra paucos, directe; quia dispensatio est actus juris-dictioiiis voluntariaj, ad quam non re-quiritur distincta pei\'sona. Propterea potest Superior secuin dispensare in votis, juramentis, jejunio, etc. (n. 183. lib. li. «. 249. et 257. in fin.)

qu/er. 2° An possit Episcopus di*-pensare cum vcuji* et peregrinis, sicut cum subditis?

Resp. Consule dicta n. 107. qu. 2.

AllTICULUS III.

CAUS/E DISPENSATIONIS.

Ageinus 1° de necessitate causic ad dispensandiim; 2° de veritate causa; in petitione dispensationis.

^ I. Necessitns causce.

185. — Principla. I. Ad licito dispen-sanduin semper aliqua causa postulatur. Ratio est, quia alioquin dispensaus com-mittit acceptionem personarum , et dat ansam querelis, dum unus a lege exi-niitur sine causa, alii vero eadem pre-muntur. («. 178.)

11. Sine justa causa valide dispensat legislator ipse, idemque est de ejus successore et de ejus Superiore: invalide vero dispensat inferior in lege Superio-ris. Ratio prioris est, quia lex dependet prorsus a sua voluntate; ratio poste-rioris, quia non censetur Superior con-cedere inf\'eriori potestaten), nisi ad dispensandiim rationabiliter. (n. 178. 180.)

180. — Qusestiones. Qü/ER. 1° Quantum peccet dispensans sine justa causaquot;?

Hesp, 1° Legislator probabiliter peccat venialiter tantum, si absit scandalutn et damnum notabile aliorum; quia est legis sua; dominus, et acceptio personarum cum dicta restrictione nou est gravis culpa. Idem dicenduin de successore et superiore.

2° Inferior, nisi excuset parvitas materia), peccat graviter; quia usurpat j)»-testatem sibi non concessam, ut adeo dispensatio nu|ki sit, (g, \'178. II. A. h. -40.)

mus. 75

Qu/ER. 2° Quantum peccet petens dis-pensationem sine justa causa, et utens dispensatione sine justa causa concessa?

Kesp. 1° Petens illius peccati reus est, ad quod iuducit dispensantem, secundum dicta in quusito pryucedenti; idipie vo-rum est, etiamsi dispensans excusetur ob bonam liilem. (n. 180.)

2° Utentern tali dispensatione, si modo valida sit, commnniter dicunt non pec-carc graviter, et muiti probabiliter pn-tant ne leviter quidem peccare ; quia valide dispensatus non tenetur legem observare. (n. 178.)

qü/EU. Qucenam censeantur esse justa; dipensandi caus\'i;\'!

Resp. Causa sufficiens ad dispensatio-nem non debet esse tanta, (pia; jam ex se certo vel probabiliter suf\'liciat ut quis a lege observanda excusetur; tune eniin opus non est dispensatione.

Porro causa dispensandi prudenti ar-bitrio relinquitur decidenda. In gencre numerantur tres causa!, nempe neces-sitas, pi et as, et vtilitus communis vel piivata, in quarum aastimatione spec-tanda sunt gravitas legis et adjuncta personarum. Nonnunquam causa sufficiens est dignitas petentis, quia ad bonum Ecclesia) spectat gratas habere personas eminentes; item dignitas Superioris, ut benignum se ostendat. In dispensa-tionibus autem matrimonialibus multoties sufïicit copiosa eleemosyna in subsidium Ecclesia), ut j)raxis est. Illud quoque notandum, si plur\'es adsint causa), quarum nulla sufïicit seorsim, sufficere posse omnes simul. (n. 195.)

Qu.er. 4° An, stante justa causa, te-neatur Superior dispensare?

Resp. Dist. 1° Negat., si dispensatio sit permissa tantum; quia, licet expediat bono subditi dispensatio, expedit bono communi legis observautia. Tune ergo Superior potest earn concedere et negare, vol uni concedere et alteri negare.