N OTATIONES

DE PECCATIS.

NOTATIONES

DE PECCATIS

QUAS

AD ÜSUM AUDITORUM SUORUM

CXJOVE XiiaEHSTTI^A. OHIDIKT-A-RII

TYPIS MANDARI CURAVIT

J. W, S. VAN EGEREN.

Professor Theologiae Moralis in Seminario Rysenburgensi.

(EXTRA OOMMERCIUM PUBLICUM.)

ULTHAJECTT APUD VIDUAM J. R. VAN ROSSHM.

MDCCCLXXXIII.

NOTATIONES DE PECCATIS.

PARS PEIMA.

DE PECCATIS IN GEXERE.

PBAENOTATOA.

De varia acceptione peccati, theologice spectati.

i) Varia, inquit Theol. Wirceb., est peccati acceptio in Sacris Litteris eaque saepius tropica et impropria scilicet; 1°. pro poena peccati ut in Levitico XX : 20 „portahunt ambo peccatum suum: absque liheris morienturquot; et iu '2 Machab. X : 46 „sancta ergo .... est cogitatio pro defunctis exorare ut a peccalis solvantur2°. pro effectu peccati praeteriti et causa novi; hoc sensu Apostolus in Epist, ad Rom. VII : 17 concupiscentiam peccatum appellat, de quo Coucilium Tridentinum Sess. V in decreto de peccato originali sic statuit „hano concupiscentiam ([uam aliquando Apostolus peccatum appellat sancta synodus declarat Ecclesiam Catholicani numquam intellexisse peccatum appellari, quocl vere et proprie in renatis peccatum sit sed quia ex peccato est et ad peccatum inclinat 3°. pro materia in qua vel circa quam peccatur, sic vitulus aureus a Moyse peccatum dicitur in libro Deuteron. IX : 21:

1

2

„peccatum autem vestrum quod feceratis, id est vitnlum, arripiens, igne combussi quot; 4quot;. pro host ia et sacrificio pro peccato oblato, sic Apostolus 2 Corinth. V : 21, de Christo ait „eum qui non noverat peccatum, pro nobis peccatum fecitquot;

Proprio autem sensu, ex primitiva significatione ipsius vocabuli peccare (i. e, aberrare seu deficere a debito fine) deducto, peccatum accipitur pro defectioue naturae rationalis a fine suo ultimo nempe Deo, quae quidem defectio qua-tenus ex abusu libertatis primi parentis orta, propagatione transfusa est omnibus, peccatum originale seu haeredi-tarium vocatur, de quo agit Theologia Dogmatica, quatenus vero ex abusu libertatis propriae oritur defectio ista, peccatum personate audit, de quo solo in praesenti tractatu disseremus, diligentur investigaturi ejus naturam, subjec-tuin , causas, divisiones ac proprielates.

CAPUT PRIMUM.

De natnra peccati.

2) Peccatum recte definitur; libera transgressio legis divinae, sive. cujuscumque legis in conscientia obli-gantis; vel paulo latius cum S. Augustino contra Faustum Libro 22 Cap. 27: dictum, factum vel concupiüim contra legem Dei aeternam, in qua ultima definitione, cui sub-scribit S. Thomas l^ma 2^dae Quaest. 7, Art. 6 et eum eo communiter Theologi, duo verba subintelligi debent, quae si addantur, plenior erit peccati definitio in hunc modum : peccatum est voluut ar ium dictum, factum, con-cupitum aut vohmtaria omissio contra legem Dei aeternam.

3

Dicitur 1°: dictum, factum, concupitum, quia omne peccatum vel in sola voluntate immanet ut volitiones, intentiones, desideria mala et sic est concupitum seu peccatum cordis; vel verbo aut signo erumpit ut blasphemiae, detractiones, mendacia et sic dicitur generatim dictum seu peccatum oris; vel etiam ipso facto aut opere externe patratur et sic generatim dicitur factum seu peccatum operis. Unde confiteri solemus quia peccavimus nimis cogitatione, verbo et opere.

Dicitur 2°: voluntarium, quia necesse est ad rationem peccati ut sit voluntarium i. e. ut a libero voluntatis consensu procedat. Vide Tract, de Actibus Hum. n^ü. 29.

Unde merito docet S. Thomas 2^da 2^dae Quaest. 77, Art. 6: peccatum essentialiter consistit in exercitio liberi arbitrii, et S. Augustinus in libro de vera religione cap. 14: usque adeo peccatum est voluntarium, ut si voluntarium non sit, nullo modo peccatum sit.

Dicitur 3°: voluntaria omissio (scilicet dicti, facti, concupiti); quia ex Angelico, de veritate Quaest. 15, Art. 4: agere et non agere cum quis agere debet ad idem genus actus reducuntur secundum quod peccatum omis-sionis ad peccatum actus reducitur; quapropter aeque peccat qui non dicit facit aut concupiscit quod praecipitur, atque is qui dieit, facit aut concupiscit quod prohibetur.

Dicitur 4°: contra legem; ubi enim non est lex, inquit Apostolus ad l?om. IV: 15, nec praevaricatio; et S. Augustinus in psalmum 118, „nullum est utique sine praevaricatione peccatum, nulla autem est praevaricatio sine lege; nullum est igitur nisi in lege peccatum.quot;

Dicitur 5°: contra legem Dei aeternam; quia uti ex tract, de legibus n⁰. 11 constat, lex aeterna fons est et

4

fundamentum aliarum legum, quatenus ex lege aeterna omnea leges leliquae vim obligandi repetunt.

Unde fit ut violari non possit aliqua lex etiam humana, quin simul offendamus in legem aeternam, quae jubet ut nostris legitimis superioribus aliquid juste praecipientibus obediamus.

•3) Notandum. Quum igitur peccato essentiale sit, quod repugnet legi divinae, consequens est omne peccatum revera esse offensam Dei; non quidem eo sensu ac si Deus aliquid pati vel de infinita sua beatitudine aliquid de-perdere posset, sed hoe sensu, quod peccatum , quanium ex nobis, in Dei injuriam et practicum quemdam ipsius contemptum cedat. Quodsi autem omne peccatum sit offensa Dei, necessario iterum sequitur, admitti non posse peccatum mere philosophicum i. e. peccatum quod repugnaret rectae rationi, quin tamen esset Dei offensa. Confer. Bouvier, pag. 3 ubi praesertim adverter.da est propositio de peccato mere philosopbico, damnata ab Alexandre VII.

4) Quo melius intelligatur natura peccati, operae prae-tiuin erit ex theologis notare et paucis explicare dlstinc-tionem quam facere solent 1°. inter formale peccatum et materiale peccatum; formale peccati et materiale peccati; 2°. inter peccatum actuale et habituale; 3°. inter peccatum et vitium.

Ad l^um. 'Formale peccatum est peccatum proprie dictum ut supra n⁰. 2 definitum scilicet: transgressie legis libera et voluntati ad culpam imputabilis v. g. voluntarius esus carnium in die jenunii contra proliibitionem Ecclesiae.

Materiale peccatum est transgressie legis non libera et consequenter voluntati ad culpam non imputabilis v. g. esus carnium in die jejunii ex ignorantia inculpabili seu

5

invincibili. Inde peccatum materiale proprio sensu nee peccatum nee offensa Dei est, sed tantum violatio legis objectiva.

Materiale peccati est ipse actus physicus sive ipsum dictum, factum aut concupitum quo legem libere trans-gredimur v. g. ipse esus carnium in die jejunii contra proliibitionem Ecclesiae

Formale peccati est ipsa peccati malitia, ipsa inordi-natio ac difformitas actus peccaminosi, quae in definitione peccati expressa est per verba contra legem Dei aeternam, Itaque materiale peccati et formale peccati per modum materiae et formae constituunt peccatum formale.

Nota, Multum interdum apud theologos agitata est quaestio, in quo praecise consistat formale seu malitia peccati; num sit aliquid positivum vel privativum ? de his vide Bouvier, pag. 3.

Ad 2^um. Distinctio peccati in actuale et habituale non denotat duo peccata diversa, quorum xmum actuale est, alteram habituale, sed unum idemque peccatum quod pro duplici statu in quo consideratur actuale vel habituale dicitur. Peccatum siquidem quodcumque actu committi-tur; sed actu transeunte non cessat quia peccantem relin-quit peccatorem; et hinc peccatum quodcumque considerari potest in statu actus, dum committitur, et est actuale, quod definitur: ipsa praesens legis transgressio ■, aut in statu habitus qui transeunte actu remanet et est habituale quod describitur: conditio animae misera post peccatum commissum remanens, a qua homo denominatur peccator; sive: habitus animae miser, ortus ex peccato commisso et poenitentia nondum deleto. Utraque igitur peccati con-sideratio conjungenda est, ut completa ejus notitia habeatur.

6

Ad 3^um. Vilium in theologia morali designat pravam et constantem dispositionem. qua homo ad peccatum incli-natur. Unde vitium et peccatum in eo praecipue differunt quod peccatum accipiatur pro actu quo quis libera trans-greditur legem seseque constituit peccatorem, vitium vero pro constanti ad peccatum dispositione seu propensione. Ex quo infertur:

а) Peccatum simpliciter pejus esse vitio, nam ut inquit S. Thom. l^ma 2^dae Quaest. 71, Art, 3: „vituperabilms est male agere quam posse male agere;quot; et alibi eodem Art. 3 : „pro actu vitioso (peccato) aliquis juste punitur, non autem pro habitu vitioso (vitio), si nou procedit ad actum.quot;

i) Vitium non necessario sicut peccatum esse offensam Dei, neque necessario auferri per justificationem, qua aufertur peccatum omne saltem mortale. Advertendum tamen est, vitium et peccatum a theologis saepius promiscue pro eodem usurpari.

5) Ex hucusque traditis de natura peccati facile deduces quae sint peccati requisita.

Ad peccatum requiritur: ut sit actio aut omissio legi divinae contraria, facta cum praevia (licet forte erronea) advertentia malitiae et cum libero voluntatis consensu.

CAPUT SECUNDUM.

De peccati subjecto ejus que practico ad peccatum processu.

A E TIC U LUS PRIMUS.

DE PECCATI SUBJECTO.

б) Subjectum peccati duplex assignatur scilicet subjec-tum peccati remotum, quod est persona peccati capax,

7

et subjectum peccati proximum, quod est potentia actum peccaminosum exercens sive ut innuit S. Thomas l^ma 2^dae Quaest. 74, Art. 1: potentia ilia quae est principium actus peccaminosi. Quaerendum igitur est: 1°. quis sit subjectum peccati remotum; 2°. quae potentia subjectum peccati proximum?

7) Ad primum: omnis et sola creatura rationalis libera, libertate etiam contrarietatis, subjectum peccati remotum seu peccandi capax est.

Probatur. l^ma pars: omnis, nam omnis qui liber est, libertate etiam contrarietatis, eo ipso habet potentiam eligendi inter bonum et malum (confer, tract, de Actibus Hum. n⁰. 15 et 29).

Qui autem habet potentiam eligendi bonum vel malum, eo ipso potest, relicto bono, eligere malum et consequenter mali seu peccati capax est.

Prob. 2^da pars: sola, nam ubi talis non existit liber-tas, ibi nee adest potentia eligendi bonum vel malum ac per consequens uec capacitas peccandi. Unde S.S. Angeli et animae Beatorum, visione Dei intuitiva fruentes, atque animae in purgatorio detentae non sunt subjecta peccati, quum nou amplius habeant libertatem contrarietatis.

8) Ad secundum; voluntas est subjectum peccati proximum. Verumtamen non sola voluntas, sed et omnes aliae potentiae, quae per voluntatem ad actus suos moveri vel ab iis reprimi possunt, recte dicuntur subjecta peccati proxima. Prob. l^ma pars: voluntas est principium actus voluntarii; atqui peccatum est actus tam essentialiter voluntarius, ut, si voluntarius non sit, nullo modo peccatum sit: ergo voluntas est principium peccati seu subjectum peccati proximum. Conf. S. Thom. l^ma 2^dae Quaest. 74 Art. 3.

8

Prob. 2^d;i pars: non sola voluntas etc.; nam, ut inquit S. Thomas loco citato: „omne, quod est principium volun-tarii actus, est subjectum peccati, actus autem voluntarii non solum dicuntur illi qui eliciuntur a voluntate sed etiam illi qui a voluntate imperantur (cfr. Tract, de Act. Hum. n^u. 5). Unde non solum voluntas potest esse subjectum peccati sed omnes illae potentiae quae possunt moveri ad suos actus, vel ab iis reprimi per voluntatem.quot; Ita v. g. intellectus subjectum est peccati haeresis, appe-titus sensitivus peccati gulae, luxuriae etc. Bene tamen notetur oportet, voluntatem semper subjectum primarium esse, reliquas vere poteutias nounisi subjecta secundaria. Diceuduns, ait iterum S. Thomas 1. c. „quod non peccetur nisi voluntate sicut primo movente, aliis autem potentiis peccatur sicut ab ea motis.quot;

ARTICULUS SECUNDUS.

DK PRACTICO STJBJECÏI AD PECCATÜM PKOCESSU.

9) Practicus ad peccatum processus ut plurimum hie est:

1°. excitatur in homine sive a daemone per sugges-tionem, sive a sensibus externis, sive ex naturali dispo-sitione aut infirmitate imaginatio quaedam objecti delectabilis vel odibilis in phantasia; atque ob naturalem et intimam potentiarum conuexionem, de eodem objecto fit cognitio vel cogitatio in intellectu, objectum istud prius ut delec-tabile vel odibiie, ac deinde ut legi divinae contrarium est, agnoscente;

3°. ex imaginatione et cognitione objecti delectabilis vel odibilis in phantasia et intellectu sequitur aliquis

9

motus amoris vel odii, delectationis vel tristitiae aut irae in appetitu sensitivo; atque ob supra dictam potentiarum connexionem statim exoritur similis quidam motus in ipsa voluntate adeo quidem ut ipsa voluntas sese abstraln et excitari sentiat ad objectum illud prosequendum vel fugieir dum, quamvis intellectus subinde malitiam talis prosecu-tionis vel fugae agnoverit;

3°. voluntas autem, non obstante advertentia malitiae, excitationi appetitus sensitivi immoratur eique consentit, aliquando mera quadam complacentia in opus malum absque intentione illud exequendi [delectatio morosa quae primus peccati gradus est); aliquando cum intentione illud exequendi {desiderium vel propositum, quod secundum peccati gradum constituit); cui tandem subsequitur ipsa operis mali executio (quae tertius peccati gradus ejusque consummatio dicitur).

In practico igitur ad peccatum processu baec quatuor momenta distinguenda occurrunt, scilicet:

1°. Simplex repraesentatio et cogitatio objecti mali.

2°. Motus sive sollicitationes concupiscentiae exinde sequentes.

3°. Consensus voluntatis per delectationem morosam.

4.°. Consensus voluntatis per desiderium.

De quatuor autem bisce momentis in distinctis para-graphis singulatim dicemus, ea paucis assignaturi quae quoad singula a confessariis necessario sciri debent.

§ I. Be simplici repraesentatione et cogiiatione objecti mali.

10) Quaeritur; an simplex repraesentatio vel cogitatio de objecto malo in se mala sit ?

10

Resp. Simplex repraesentatio aut cogitatio objecti mali, etiam si voluntaria sit, de se mala non est sed omnino indifferensj mala tamen fieri potest et quidem:

1°. Si repraesentatio et cogitatio ista voluntarie assu-matur vel continuetur ex affectu vel fine malo.

2°. Si ex repraesentatione et cogitatione ista secuturus praevidetur talis effectus quem praecavere tenemur v. g. periculum proximum consensus in ipsum objectum malum. Ubi vero talis effectus probabiliter timendus non sit, eadem cogitatio et repraesentatio etiam bona fieri potest nimirum, si procedat ex recto fine. Cfr. Ligorio, tract, de peccatis n⁰. 17 ubi convenienter principiis in respon-sione nostra positis, sic resolvit S. Doctor: Simplex cogitatio objecti mali „vel potest esse 6om; si adsit justa causa cogitandi v. g. causa studii, consultationis, cum abominatione objecti; vel potest esse venialiter mala, si fiat ex curiositate etc.; vel potest esse aliquando mortalifer mala, si adsit periculum proximum consensus.

§ 2. De motibus concupiscentiae repraesentationem et cogitationem objecti mali sequentibus.

li) Quaeritur: an motus concupiscentiae de se mali sint?

Resp. Suppositis hic antea traditis de motibus primo-primis, secundo-primis et secundo-secundis, quaestionem propositam sic breviter resolvimus.

Motus concupiscentiae ex repraesentatione et cogitatione objecti mali etiam voluntaria sequentes, quamvis recte dicantur peccata seu effectus mali hoc sensu quod ex pec-cato sunt et ad peccatum inclinant ac sollicitant, per se tamen peccata saltem formalia non sunt.

11

Talia autem fiuut:

1°. Si iis accedat libera voluntatis complacentia, de qua agitur in duobus paragraphis sequentibus, vel

ü⁰. Si quis, licet in iis non positive sibi coraplaceat, voluntarie tarnen negligat debitam iis opponere resistentiam, de qua egimus in tract, de Act. Hum. n⁰. 59 vel etiam, 3°. si quis, licet uec positive consentiat nee resistere negligat, sine juste causa tarnen vel cum proximo consensus periculo voluntarie assumat aut continuet repraesentatioues et cogitationes ex quibus motus istos etiam praeter inten-tionem oriri advertit vel orituros esse praevidet; hoc enim in casu motus isti censeri debent indirecte voluntarii et consequenter ad culpam imputabiles; ut latius expositum est in tract, de Act. Hum. ubi de voluntario indirecto n⁰. 80—38.

Diximus: si quis sine juste causa vel cum proximo consensus periculo; etenim quum motus concupiscentiae per se peccata formalia non sint et insuper nullus detur nexus necessarius inter concupiscentiam et voluntatis consensum , hinc omniuo licitum erit etiam voluntarie assumere aut continuare repraesentationes ac cogitationes ex quibus motus concupiscentiae sequuntur, modo pro hoc agendi ratione: 1°. adsit justa causa i. e. causa secundum se bona et ad motuum vehementiam proportionata et simul 2°. desit peri-cuium proximum consensus, hoc enim in casu, ut iterum explicatum est in tract, de Act. Hum 1. c., motus isti nullo raodo censeri possunt voluntarii aut imputabiles ad culpam.

Ideoque tunc sufficit ut circa eos eliciamus actum dis-plicentiae, vel ut eos contemnamus ac negligamus pergendo agere quod agimus. Plures autem casus practici ad banc raateriam spectantes postea resolventur in tractatu de sexto Decalogi praecepto.

12

§ 3. De consensu voluntatis per delectationem morosam.

12) Delectatio morosa sic dicta non a mora temporis (cum etiam perfici possit in instanti) sed a mora voluntatis, quae nimirum delectationi libere inhaeret simulque tamen in ea sistit non volens ultra tendere ad opus, definiri solet: com-placentia voluntaria de objecto illicito, per imaginationem exhibito utpraesente, absque desiderio opere illud exequendi.

Dicitur 1°: complacenfia i. e. quies quaedam animi in objecto, sub ratione alicujus boni dulcis ac delectabilis cogitato, atque ita delectatio morosa distinguitur a reprae-sentatione et cogitatione simplici objecti mali.

Dicitur 2°: complacentia voluntaria i. e. procedens a voluntate cum rationis advertentia et libertate, et ita delectatio morosa distinguitur ab omni delectatione aut motione, quae in nobis sine nobis (i. e. sine libero voluntatis consensu) oritur.

Dicitur 3°: de ohjecto illicito i. e. vel de objecto quod in se seu intrinsece malum est vel etiam de objecto quod non secundum se sed tantum extrinsece nempe ex sola lege positiva malum est, et qua tale sub delectatione cadit. Atque ita delectatio morosa distinguitur a delectatione de cogitatione rei malae, vel de circumstantiis non malis, quae rem malam concomitantur v. g. de modo arti-ficioso aut ridiculo peccandi.

Dicitur 4°. exhibito ut praesente; proprium enim est delectationi morosae ut versetur circa objecta qua prae-sentia, quum objecta qua futura pertineant ad desiderium et qua praeterita ad gaudium et jactantiam, de quibus in paragrapho sequenti. Desiderium , ut bene notat Scavini, respicit tempus futurum, gaudium e contrario praeteritum,

13

delectatio autem morosa respicit tempus praesens et tune habetur, quando quis per imaginationem reddit sibi praesens objectum peccati et de illo delectatur deliberato consensu ac si opus actu perticeret, quin tarnen babeat desiderium illud reapse perficiendi v. g. si quis fingens se actum luxuriosum ponere, in tali actu sibi repraesen-tato deleetetur, quin illum intendat perficere.

His praemissis de natura delectationis morosae:

13) Quaeritur l^u. an, quantum, et quale peecatum sit?

Resp. ad l^um. Delectatio morosa de objecto malo certe peccatum est; plane enim repugnat rectae rationi, quod voluntas creaturae libero acceptet et gratum habeat quod divinae voluntati creatoris et supremi omnium legislatoris displicet et ab eo prohibetur.

Eesp. ad 2^um. Quantum i. e. cujus gravitatis peccatum sit?

Delectatio morosa est peccatum grave vel leve pro gravitate vel levitate malitiae ipsius objecti; ita ut delectatio morosa de objecto graviter malo v. g. de fornicatione, adulterio etc. sit peccatum grave, de objecto autem leviter malo v. g. de mendacio officioso, peccatum leve. Batio est, quia actus humanus, qualis est delectatio morosa, mora-litatem suam primario desumit ex objectis uti constat es tract, de Act. Hum. n⁰. 84 et confirmari potest ex Osee IX : 10 : „facti sunt ahominabiles sicut ea quae clilexe-runt.quot; linde merito S. Thomas contra eos, qui conten-derent, delectationem morosam de objecto etiam graviter malo esse tantum peccatum veniale, sic arguit l^ma 2^dae Quaest. 74, Art. 8: „nullus delectatur nisi in eo quod est conforme appetitui ejus; quod autem aliquis ex deli-beratione eligat quod affectus suus conformetur iis quae secundum se sunt peccata mortalia est peccatum mortale.quot;

14

Hesp. ad 3^um. Quale i. e. cujus speciei peccatum sit?

Ex communi theologorum doctrina delectatio morosa:

1°. Peccatum est ejusdera speciei cujus est objectum malum in quod delectatio fertur, nam ut iterum ait S. Thomas, Quaest. 15 de veritate: „delectatio alicujus operationis et ipsa operatio ad idem genus peccati redu-cuntur, sicut operatio virtutis et delectatio de eadem ad eamdem virtutem reducuntur.quot; Unde delectatio morosa v. g. de opere luxurioso, de furto, contrahit speciem luxuriae, injustitiae.

2°. Contrahit etiam malitiam specificam illarum objecti circumstantiarum, a quarum delectabilitate voluntas movetur, et quae proinde sub delectatione cadunt, et hinc delectatio morosa de congressu carnali cum persona ccnjugafa qua conjugata habet malitiam specificam circumstantiae conjugii i. e. malitiam adulterii. Denique;

3quot;. adhuc contrahit malitiam specificam circumstantiarum, quae se tenent ex parte subjecti i. e. personae peccantis, et sic delectatio morosa, habita a viro qui ir. ordinibus sacris est constitutus vel a religioso, de objecto turpi habet malitiam specificam circumstantiae ordinationis aut religionis, nimirum malitiam sacrilegii.

Et liaec tria apud omnes certa sunt. Controvertitur autem de iis objecti circumstantiis, a quarum delectabilitate voluntas non movetur : Utrum scilicet delectatio morosa etiam contrahat malitiam earum circumstantiarum quae se tenent utique ex parte objecti externi (i. e. objecti considerati ut est si executioni mandatur) sed quae minime cadunt sub complacentia delectantis.

Exemplo sit casus sequens.

Titius morose delectatur de conversatione luxuriosa cum

15

persona conjugala, sibique consanguinea, non tarnen qua conjugata et consanguinea sed unice qua persona sibi placenta, amabili. Plane igitur abstrahit a circumstantiis conjugii et consanguinitatis earumque delectabilitate minime raovetur, quamvis eaedem circumstantiae ab ipsa conver-satione, si opere perficiatur. sint inseparabiles eique certo addant malitiam adulterii et incestus. Applicata jam huic casui supradicta controversia, tota difficultas hue redit:

Utrura delectatio morosa Titii contrahat etiam malitiam specificam circumstantiarum conjugii et consanguinitatis i. e. malitiam adulterii et incestus, an vero solam malitiam objecti ut a Titio sub delectatione sua comprehensi, solatn scil. malitiam fornicationis ? Theologi Salmanticenses aliique non pauci opinantur, delectationem morosam per se induere malitiam omnium circumstantiarum objecti ex-terni eo quod, ut aiunt, delectatio morosa, non obstante quacumque abstractione mente facta, reapse tamen com-plectatur totum objectum cognitum, sicut a parte rei est, et hinc juxta eos delectatio Titii in casu proposito non solam malitiam fornicationis habet sed insuper adulterii et incestus. E contra Card, de Lugo, Layman et plures alii putant, delectationem morosam per se non sequi totum objectum ut a parte rei est, sed solummodo in quantum appreheuditur ut delectabile. Unde, ita inquiunt, si quae-dam circumstantiae objecti non apprehenduntur ut delec-tabiles, etiam delectatio eas non sequitur ac consequenter earum malitiam non induit; atque ita juxta hujus sententiae patronos delectatio Titii in casu proposito solam habet malitiam fornicationis non vero malitiam adulterii et incestus.

Quid igitur, stante hac sententiarum diversitate, sta-tuendum pro praxi?

16

Statuendum putamus cum S. Ligorio in Opere morali, dc peccatis n⁰. 17 et in Hom. Apost. de pecc. n⁰. 48, speculative loquendo valde probalilem esse sententiam secundam; attamen; quum delectatio morosa dupliciter considerari possit scilicet: a) praecise qua delectatio morosa, et b) qua creans ordinarie periculum proximum desiderii (quod desiderium, ut dicetur in Art. sequenti, semper contrahit malitiam omnium circumstantiarum objecti); hinc practice loquendo praefereudam videri sententiam primam nimirum: quod delectatio morosa ordinarie contrahat malitiam omnium circumstantiarum objecti, si non qua praecise delectatio morosa, saltern qua ordinarie creans periculum proximum desiderii. Et hoe modo utriusque sententiae defensores, uti saepius fit in punctis controversis de rebus moralibus, facile conciliantur.

14) Notandum 1°. pro confessione.

Ex dictis infertur, quod pro confesione sacramentali, in qua ex Christi voluntate declaranda snnt peccata mor-talia secundum omnes suas malitiae species, non videatur sufficere ut poenitens, qui morose delectatus fuit v. g. de objecto turpi, simpliciter se accuset dicendo: habui com-placentiam voluntariam in cogitationibus impuris, sed quod exponi debeant tum objectum delectationis, turn circum-stantiae speciales subjecti, tum quoque circumstantiae spe-ciales objecti, non solum eae quae sub delectatione contentae fuerunt, sed ordinarie etiam, saltem per se, reliquae omnes.

Dico saltem per se, nam, ut monet Bouvier in disser-tatione de Sexto, saepe difficile est a poenitentibus obtinere, ut circumstantias objecti repraesentati aperiant, et tune prudenter confessarii, opinioni Lugonis aliorumque innixi,

17

ab importunis quaestionibus abstinent, modo reapse non adfuerit desiderium.

Notandum 2°. pro confessariis.

Confessarius facile suspicari debet de peccato morosae delectationis in iis poenitentibus, qui frequenter ac libenter audiunt aut legunt res obscoenas, vel aspiciunt imagines turpes vel adeunt comoedias inhonestas etc.; etenim quod attinet ad materiam sexti praecepti, raro a peccato immu-nes sunt, qui huic materiae sine aliqua causa et avide inliaerere solent, etiamsi dicant se in ipsam non consen-tire. Cur enim hisce rebus tam libenter inhaerent, nisi quia pravum ad eas fovent affectum ? E contra non facile suspicetur confessarius de peccato saltem mortali delectationis morosae in poenitentibus iis, qui saepe anxii sunt de cogitationibus et imaginationibus, quibus continuo agi-tantur, quamvis non sciunt, sese voluntarium iis praebuisse consensum.

Hos igitur potius doceat, non peccari nisi voluntate, non nocere sensum, ubi deest consensus.

15) Quaeritur 2°: an de se mala sit delectatio volun-taria de cogitatione objecti mali vel de circumstantiis non mails, quae objectum malum concomitantur?

Hesp. Talis delectatio non est, ut pat et, de objecto malo et per consequens etiam secundum se mala non est sed indifferens. Bona tamen vel mala fieri potest ratione finis aut affectus,. sicut supra n⁰. 10 de ipsa cogitatione mali diximus. Quapropter per se non peccamus, si ridemus videntes, aliquem magna dexteritate aliquid surripientem; quia non delectamur de furto ipso sed de modo artificioso quo committitur. Similiter per se non peccamus ridentes videndo feminas rixantes, ebrium incedentem etc., quia

2

18

in istis casibus delectatio non est de ipsa re, sed tantum de modo ridiculo quo fit. Ita etiam per se illicitum non est delectari de cantus turpis suavitate, modo cantus ipse in se non placeat; vel delectari de elegantia versnum in materia turpi, aut de locutione singulari qua quis alteri detrahit, modo iterum ipsi versus aut ipsa detractio dis-pliceant. Facile tamen intelliges, ejusmodi delectationes saepe fieri peccata venialia ex defectu recti motivi etc., easque, quoties respiciunt materiam Sexti, ordinarie esse valde periculosas.

16) Quaeritur 3°: quid statuendum de delectatione circa objectum malum sub conditione vel restrictione: in quantum prohibitum non est?

Kesp. Cum distinctione: vel agitur de objecto extrinsece malo i. e. non ex se sed ideo tantum malo, quia a lege positiva prohibitum est; vel de objecto inirinsece malo i. e. ex natura sua malo, etiamsi nulla positiva lege prohibitum esset.

Si primum„• delectatio de se mala non est; delectatio enim sequitur naturam objecti sui; atqui objectum delec-tationis in casu ex se malum non est, et, in quantum prohibitum est, sub delectatione non cadit; ergo nec ipsa delectatio de se mala est, et sic v. g. de se mala non erit delectatio de cogitato carnium esu in die jejunii, modo non fiat sub ratione proliibitionis.

Facile tamen ejusmodi delectationes fieri possunt peccata venialia, utpote nimis sensuales, prorsus inutiles ac vanae etc.

Si secundum: delectatio, ex; doctrina S. Alphonsi n⁰. 14, semper de se mala est; delectatio enim sequitur naturam objecti sui; atqui objectum delectationis in casu, non

19

obstante supra dicta restrictione intellectu facta, sim-pliciter malum est; ergo et ipsa delectatio. Et haec responsio obtinet non solum pro delectatione circa objectum intrinsece malum absolute i. e. malum in omni casu ac tempore; sed etiam pro delectatione circa objectum intrinsece malum hypothetice i. e. malum tantum in praesentibus circumstantiis, non vero in aliis; quamvis enim objectum hoc, qua praeteritum aut qua futurum, licitum esse possit, qua praesens tamen simpliciter malum est, et qua tale cadit sub delectatione, cui proprium est, ut patet ex ejus definitione, ferri in objecta ut praesentia.

Exinde deducitur sequens bene nolanda: Resolutio practica S. Alphonsi pro sponsis et viduis; ergo non licet sponsis et viduis morose delectari de copula piaeterita vel futura; talis enim delectatio reapse est de copula exhibita ut praesenti; in praesenti autem etiam viduis et sponsis simpliciter mala est, quia abest in praesenti conditio coho-nestans scil. matrimonium.

Aliud sane dicendum esset de simplici desiderio, quo voluntas fertur in objectum futurum illudque intendere potest sub conditione qua licitum erit v. g.; si sponsus simpliciter desiderat actum matrimonialem futurum cum sponsa quando sibi erit uxor; tunc enim optat rem ad tempus, quo revera ilia sibi licita erit. Verumtamen, ut advertit S. Ligorio in Hom. Apost. n⁰. 51, quia per hujus-modi desideria, cum quis moratur in cogitationibus iis, magnum subest periculum delectationis praesentis, ideo debet confessarius omnino prohibere, ne spon si in hujus-modi desideriis morentur; et per consequens maxime curandum, ut quam citissime matrimonium celebretur, ne sponsi in ilia facili occasione peccati relinquantur.

20

§ 4. Be consensu voluntatis per desiderium, uhi addetur duplex qmestio a) de gaudio et li) de jactantia.

17) Desiderium definitur: actus voluntatis (tempus futurum respiciens), quo quis deliberate intendit opus aliquod determinatum perficere; et dicitur efjicax quando quis media suscipit ad opus illud perficiendum ; inefjicax quando quis non proponit opus illud perficere, sed in hoc per voluntatem consentit, quod illud perfecturus esset si posset. Cum hac autem. distinctione desiderii prosime cohaeret ea, qua desiderium dividitur in ahsolulum i. e. nulla con-ditione restrictum, et conditionatum i. e. formatum sub aliqua conditione v. g. si non essem sacerdos, si liceret. His praemissis de natura desiderii:

18) Quaeritur 1°: an, quantum et quale peccatum sit desiderium absolntum ?

Resp. Quodlibet desiderium absolutum rei aut actionis malae certo peccatum est, utpote rectae rationi, legi naturae evidenter repugnans et prohibitum ex nono Deca-logi praecepto; Non concupisces. Hoc autem peccatum ejusdem est gravitatis et speciei quam opus ipsum cum omnibus circumstantiis suis habere cognoscimus; nam desiderium absolutum simpliciter tendit in opus malum, ut a parte rei est, ideoque totam induit malitiam, quae operi ex parte rei inesse cognoscitur. ünde Christus Dominus apud Matthaeum V ; 28: omnis qui viderit mulierem ad concupiscendam earn, jam nioechatus est earn in corde sua.

Notandum pro confessione; poenitens igitur qui pravi desiderii reus est, non satisfacit confessionis obligationi, si generatim tantum dicat, se habuisse desideria mala, sed specificare debet quid desideraverit, an v. g. peccatum

21

luxuriae solitarie cum semetipso committendum, an cum alia persona, ejusdem vel diversi sexus, conjugata, con-sanguinea.

19) Quaeritur 2°: an, quantum et quale peccatum sit desiderium conditionatum ?

Resp. Tota quaestionis solutio peudet a conditione sub qua formatur desiderium, utrura nempe conditio ista auferat malitiam ab objecto desiderate necne. Unde sic statuere licebit:

1°. Desiderum conditionatum operis mali de se non est peccatum saltem mortale si conditio auferat ejus malitiam. Tale enim desiderium tendit in objectum ad tempus illud futurum, quo objectum revera licitum erit, secus ac delectatio morosa, quae semper tendit ad objectum in prae-senti. Vide supra n⁰. 16 ad verba ,,si secundum.quot;

Dicitur: de se non est peccatum saltem mortale; nam ejusmodi desideria, nisi ex recto motivo procedant, ordi-narie sunt ad minimum valde otiosa et vana, ac proinde rarius ab aliqua culpa veniali immunia; quin imo per accidens fieri possunt mortalia quoties nempe aliquis, desi-deriis istis inbaerendo, in proximum se conjiciat periculum delectationis morosae circa objectum turpe. Vide supra n⁰. 16 resolutio practica.

2°. Desiderium conditionatum operis mali peccatum est eodem prorsus modo ac desiderium absolutum, si conditio non auferat operis malitiam; tale enim desiderium simpliciter tendit in objectum ut a parte rei malum est, et conditio apposita teapse nihil efficit. Quodsi tamen conditio apposita auferret gravern operis malitiam relicta tantum malitia levi, etiam desiderium conditionatum de se tantum esset peccatum veniale; et similiter, si apposita

22

conditio, nou sublata quidem gravi malitia objecti, auferret malitiam circumstantiarum, etiam desiderium conditiona-tum contraheret quidem malitiam objecti, non vero malitiam circumstantiarum. Ratio est: quia desiderium tendit ad objectum in futurum; in futuro autem contingere potest, ut objectum istud reapse fiat peccatum veniale tantum vel etiam ut, malitia circumstantiarum omissa, solum retineat objecti malitiam.

20) Quaeres autem: quandonam conditio censeri debeat auferre vel nou auferre malitiam operis ?

Resp. 1°. Conditio aufert operis malitiam si, posita conditione, opus non amplius esset malum. Hoc autem contingere potest:

a) in iis quae extrinsece tantum mala sunt i. e. pro-hibita ex sola lege positiva, ut esus carnium in die jejunii;

b) in iis quae intrinsece mala sunt bypotbetice i. e. prohibita ex lege natural! in praesentibus circumstantiis sed non aliis, ut actus matrimonialis, qui pro non con-jugatis intrinsece malus, sed pro conjugatis omnino licitus est.

Exiude infertur: Ergo de se non peccat saltern graviter qui in sensu optativo diceret:

Vellem hodie comedere carnes si non esset dies jejunii; vellem occidere istum homicidam si essem judex; vellem actum matrimonialem exercere si essem conjugatus; vellem inatrimonio jungi si non essem ligatus voto castitatis etc.; hujusmodi enim conditiones auferunt malitiam ab objecto desiderato, ideoque desideriis ita formatis applicanda erit regula supra tradita n⁰. 19 ad l^um: desiderium condi-tionatum de se non est peccatum saltem mortale, si conditio auferat operis malitiam.

Resp. 2°. Conditio non aufert malitiam in duplici casu;

23

«) Si, posita etiam conditione, opus maneret malum eodem modo ac si conditio posita non esset; quod quidem contingere potest in omnibus quae mala sunt sive intrinsece sive extrinsece tantum.

Unde resolves: Ergo peccat et quidem peccato ejusdem gravitatis ac specie!, quam objectum cum suis circum-stantiis habere cognoscitur, qui optative diceret: frangerem jejunium si carnes haberem; vellem inebriari si pecunia non deesset; peccatum luxuriae committerem si nemo me aspiceret, si non esset infernus etc.; hujusmodi enim con-ditiones operis malitiam omnino intactam relinquunt, ideoque desideriis ita formatis applicanda erit regula supra tradita n⁰. 19 ad 2^um: desiderium conditionatum peccatum est eodem prorsus modo ac desiderium absolutum, si conditio non auferat operis malitiam.

Ubi autem quis optative diceret: vellem fornicari nisi voto castitatis essem ligatus, contraheret certe malitiam objecti (fornicationis) sed non malitiam circumstantiae voti (sacrilegii); similiter si optaret: actum matrimonialem exercerem ex voluptate, si essem conjugatus, non gravis sed venialis tantum malitiae esset reus.

Ratio est, quia ut patet ex supradictis n⁰. 19 , desiderium conditionatum eateuus non est malum, quatenus conditio malitiam aufert. Atqui in primo casu conditio aufert malitiam circumstantiae voti, et in secundo aufert malitiam gravem, relicta tantum malitia veniali. Ergo etc.

|5) Si conditio sit impossibilis i. e. si conditio malitiam ab objecto sejungere nequeat, uti contingit in iis quae intrinsece mala sunt absolute, et etiam in iis quae intrinsece mala sunt hypothetice, quamdiu existat hypothesis.

Quapropter a gravi culpa excusari non posset qui

24

optative diceret: blasphemarem si non esset peccatum; fornicationem committerem si liceret, etc.; ejusmodi enim conditiones utpote impossibiles malitiam auferre non pos-sunt, nisi everteretur ipse ordo ipsaque lex naturalis; de se autem malum est, inquit S. Ligorio, velle invertere ordinem et legem naturae.

Interim ut omnis in materia hac practica praecaveatur ambiguitas, bene advertatur necesse est, locutiones in decursu hujus quaestionis passim allegatas v. g. blasphemarem si non esset peccatum, si non existeret infernus, a nobis ubique sumi (sicut per verba: si quis optative diceret satis indicatur) in sensu vere optative, ita ut deno-tent proprie dictum desiderium; eaedem enim locutiones etiam accipi possunt in sensu enuntiativo, ita ut indicent tantum judicium intellectus, quo quis enuntiat, se esse propensum ad malum, se tam fragilem esse, ut facile vellet peccare, nisi hoc vel illud obstaret v. g. sentio me tam fragilem, ut facile committerem peccatum luxuriae, si non retinerer cogitatione inferni. Hoc autem sensu accepiae, locutiones istae non sunt saltern graviter malae, utpote nullum desiderium voluntatis, sed solam tantum confes-sionem propriae fragilitatis importantes. Praeterea obser-vari debet cum S. Alphonso in Hom. Apost. n⁰. 50, tales locutiones cum conditione impossibili; si liceret, si non esset peccatum, ordinarie ab hominibus adhiberi in sensu enuntiativo, et hinc ut plurimum non attingere ad mortale.

ADDENDA.

A) De gaudio.

21) Gaudium, quod respicit tempus praeteritum, est voluutaria complacentia de malo opere patrato, ad quam

25

complacentiam revocari etiam potest displicentia, qua quis dolet, se malum data occasione non fecisse. De ejus-modi gaudio:

22) Quaeritur 1°; an, quantum et quale peccatum sit?

Eesp. Gaudium de malo opere patrato peccatum est,

utpote includens mali approbationem; et quidem peccatum ejusdem gravitatis ac speciei, cujus fuit ipsum opus malum patratum; quia voluntas gaudentis simpliciter iterum am-plectitur opus malum cum omnibus circumstantiis suis, neque ab illis praescindere potest, ut inquit S. Ligorio de pecc. n⁰. 15. ünde qui gaudet v. g. de commisso furto rei sacrae, iterum reus est injustitiae et sacrilegii.

23) Quaeritur 2°: an liceat gaudere de opere malo ob bonum effectum inde secutum?

Resp. 1°. Nunquam licet gaudere de ipso opere, sive formaliter, sive materialiter, malo ob bonum effectum inde secutum, nam tale gaudium includit mali ipsius approbationem , et hinc damnata est ab Innocentio XI propositio sequens: „licitum est gaudere de parricidio parentis, a se in ebrietate patrato, propter ingentes divitias, inde ex haereditate consecutas.quot;

Resp. 2°. E contra per se illicitum non est gaudere de solo effectu bono qui ex malo opere secutus est; nam objectum talis gaudii non est malum, ideo nee ipsum gaudium, v. g. de se illicitum non est gaudere de conse-cutione haereditatis ob homicidium, modo ipsum boraici-dium improbetur.

Itaque pro solvenda hac secunda quaestione distinguen-dum inter baec duo: 1°. gaudere de effectu, causam ejus approbando; et 2°. gaudere de effectu, causam ejus im-probando.

26

B) De jaetantia.

34) Quaeritur: an, quantum et quale peccatum sit jaetantia i. e. ostentatio seu gloriatio de opere malo?

Resp. Cum distinctione: vel jaetantia ista includit appro-bationem ipsius operis mali vel solummodo includit appro-bationem alieujus eireumstantiae v. g. fortitudinis, dex-teritatis in operis mali executione demonstratae.

Si primum, jaetantia peccatum est ejusdem gravitatis ac speciei cum ipso opere malo de quo quis gloriatur; quin immo, ut observat Sporer de pecc. cap. VII, hujus-modi jaetantia potest et solet esse peccatum duplex: unum ipsius jactantiae, quaerendo scil. laudem et gloriam ex re mala, alterum approbationis mali operis; quibus adhuc ut plurimum superadditur peccatum seandali.

Si secundum, jaetantia, seeluso gravi scandalo, de se peccatum veniale non excedit, ut ait Sporer 1. c.

iVotam addimus;

Ad discernendum in praxi, utrum jaetantia veie in-cludat approbationem ipsius operis mali necne, praecipue attendatur, an jaetantia fuerit de opere malo, reapse a jac-tante commisso, vel solum de opere malo ficto. In primo enim casu aderit plerumque ipsius operis mali approbatio; in posteriori vero casu saepius aderit tantum approbatio alieujus eireumstantiae nou malae, dexteritatis, etc.

27

CAPUT TERTIÜM.

De peccatl causis in geucre et speciatim de tentationibns. AETICULUS PRIMUS.

DE PECCATI CAUSIS IN GENERE.

25) Nomine causae hoc loco non intelligimus causam efficientem, de qua dictum est supra n⁰. 6, 9, ubi de peccati subjecto, sed solam causam impulsivam, quae nim. ad peccatum movet ac sollicitat et quae distingui solet in inter-nam et externam prout vel intra vel extra hominem existat.

26) Quaeritur 1°: quaenam sint causae peccati internae ?

Resp. Tres communiter assignari solent causae internae , sc.:

a) Ex parte intellectus ignoranlia vincibilis i. e. caren-tia voluntaria scientiae debitae, de qua videatur Tract, de Act. Hum. n⁰. 49. Est autem ignorantia ista causa peccati non directe, cum non ex se seu propria virtute ad peccatum sollicitet, sed indirecte tantum quatenus sc. removet scientiam, quae si adesset, peccatum non fieret; multa enim faciunt peccatores obcoecati quae, depulsa ignorantia, non facerent.

h) Ex parte appetitus concupiscentia antecedens seu passio aut hominis infirmitas, qua nimir. alliciuntur iutellectus et voluntas ad peccata, quae alias non tam facile homo committeret ut docet Apost. Jacob. I: 14: „Vnusquïs-que lentat'iir a concupiscentia abstractus et electus. Deinde concupiscentia, cum conceperit, parit peccatum.

Vide supra n⁰. 9, Bouv. p. 6 Tract, de Act. Hum. n⁰. 56.

38

c) Ex parte voluntatis malitia i. e. mera voluntatis perversitas, qua quis, sine ignorantia aut vehementi cou-cupiscentia antecedente, deliberate ad peccatum procedit.

27) Triplex haec causa interna merito reduci poterit ad unam causam generalem nimir. ad corruptionem naturae humanae, peccatum originale, et ultimo quidem ad inordinatum amorem sui, namque ut docet S. Thomas: Omnis actus peccati procedit ex aliquo inordinato appe-titu alicujus boni temporalis. Quod autem aliquis appetat inordinate aliquod bonum temporale procedit ex lioc quod inordinate amat semetipsum.

Unde manifestum est, quod inordinatus amor sui est causa omnis peccati.

28) Quaeritur 2°: quaenam sint causae peccati externae?

Resp. Duae sunt.

1°. Mundus sub quo nomine hie veniunt omnia, quae extra nos in mundo posita, ad peccatum alliciunt et quae propterea dicuntur peccati occasiones.

Ejusmodi autem sunt:

a) Objecta sensibilia seu res mundanae, quae ad peccatum sollicitant et excitant stimulum sensualitatis sive con-cupiscentiae.

b) Homines mundani, qui alios ad peccatum inducunt vel promittendo divitias, honores , voluptates; vel comminando inopiam, despectum, molestias; vel propagando oretenus aut scriptis doctrinas falsas ac inhonestas; vel promo-vendo depravatum genium temporis, etc.

2°. Diabolus quo nomine bic intelligitur non solum sataaas seu princeps regni infernalis, sed et ingens ilia, quae partes satanae amplexa est, multitudo diabolorum, qui sicut ipsi a Deo aversi sunt, ita et homines a Deo

29

avertere, sicut ipsi mali sunt, ita et homines malos facere pro viribus conantur, uti constat ex Epist. I Petri, c. 5: „Adversariua vester diabolus tanquam leo rugiens circuit quaerens queni devoret.quot;

Quaeritur a) an, qualis et quanta diabolo sit potestas hominem seducendi ?

Kesp. Certum est, diabolum hominem non posse neces-sitare, sed solummodo impellere ac sollicitare ad formaliter peccandum. Est enim diabolus, ut ex pluribus S. Scrip-turae et S.S. Patrum testimoniis infert S. Caesareus: alligatus tanquam eanis innixus catenis, latrare potest, sollicitare potest, mordere omnino nisi volentem non potest; non enim cogendo sed suadendo nocet, non extorquet a nobis consensnm sed petit. Equidem fateamur oportet cum S. Thomas lquot;¹⁵¹ 2^dae Quaest. 80, Art. 3. Diabolum propria virtute, nisi a Deo refraenetur, posse cogere ad actum, qui ex genera suo est peccatum, v. g. ad profe-renda verba blasphematoria, vel etiam alios actus ex objecto malos; sed tune, ob impeditum rationis usum, tales actus non imputantur homini ad peccatum, cum desit libertas arbitrii. Certum pariter est, ipsam, qua diabolus gaudet, potestatem homines seducendi, non esse illimita-tam; non enim, ut docet S. Joann Chrysostom., tamdiu tentat homines diabolus quamdiu vult, sed quamdiu juxta mensuram suae providentiae Deus permittit.

Et hinc in Apocal. XX: 1, 2. Deus vel per se vel per Angelum diabolum ligasse refertur, quod demonstrat ligari daemonem praecepto Dei quantum ct quamdiu illi placuerit. Conf. Lib. Job I. : 12, II : 16.

Quaeritur 5) quomodo diabolus potestatem suam seduc-tivam in homines exerceat?

30

Resp. Vix cogitatu possibile est, quantis spiritus ille infernalis in astutia sua utatur modis alliciendi homines ad peccandum.

Potiores tarnen diabolicae seductionis modi duo sequentes esse videntur:

1quot;. Aliquando nos ad malum attrahit per delicias ac voluptates quatenus sc. vel exterius proponit objecta seu formas imaginarias quae ad luxuriam, gulam etc. potenter attrahunt, vel interius humores, fluidum nerveum, pas-siones etc. commovendo, ad eadem objecta prosequenda instigat. Atque ita rationi obscuratae persuadet objecta ista, quamvis mala, esse appetibilia et eligenda.

2°. Aliquando nos ad malum inducere conatur non tam sub specie mali sed potius sub specie boni, trans-figurando semetipsum, ut ait Apost., in Angelum lucis atque ita nobis suggerendo varios praetextus bonos v. g. bonitatem amicitiae cum personis devotis, decentiam urbani-tatis, ut, iis decepti, facile adeamus pericula et occasiones proximas peccati el sic misere pereamus.

Quaeritur c) an omnia peccata fiant ex suggestionediaboli?

Resp. Quamvis diabolus dici possit omnium peccatorum auctor, quatenus omne peccatum quodammodo oritur es peccato originali, quod, diabolo tentante, commissum est, non videtur tamen quod diabolus immediate concurrat ad quodvis peccatum personale; quia propria voluntas sibi sufficit ad malum.

Interim, ut monet Scavini . . . Nollem confessarium ex eorum esse numero, qui pravis naturae inclinationibus omnia tribuunt, daemonem otiosum circuire et nihil agere autumantes; hujusmodi idea enim non minus noxia quam falsa esset.

31

Non nego, passiones quandoque ex seipsis naturaliter commoveri; sed daemon, earum commotionem animadver-tens, ad eas vehementius ineitandas ordinarie etiam occurrit easque ferventiores, vividiores ac violentiores reddit.

Et idee potior peccatorum pars, praecipue quae a per-sonis piis committuntur, absque omni daemonis instigatione non perpetratur.

ARTICULUS SECUNDUS.

DE TENTATIONIBTJS.

29) Quaeritur: quid sit tentatio et quaenam ejus causa?

Resp. ad primum. Quoties homo ad peccatum allicitur

toties dicitur tentari.

Unde tentatio generatim est: quodvis incitamentum ad peccandum, voluntati nostrae propositum; sive ut stric-tius definiuut plures Theologi: tentatio est: quaevis non libera repraesentatio aut sensio in nobis excitata, qua ad peccandum sollicitamur.

Resp. ad secundum. Causae tentationum sunt: Ea omnia, quae in Art. praecedenti generatim descripsimus tanquam causas impulsivas peccati sive internas sive externas. Tres tamen ex iis passim in SS. Litteris assignantur tanquam tentatores principales sc. caro sive concupiscentia, munclns et diabolus.

30) Quaeritur 2°: an ipse Deus dici possit causa tentationis ?

Resp. ex Epist. S. Jacobi I : 13. Nemo qui tentatur dicat quoniam a Deo tentatur; Deus enim intentator malorum est; ipse autem neminem tentat. Cf. Bouv. p. 8.

33

Attamen, ob fines sapientissimos Deus hominem tentari permittit, et praecipue quidam:

1quot;. Ut servorum suorum fidelitatem probet; amicus enim sincerus pernoscitur tempore tentationis. Tob. XII : 13, ubi Angelus ait ad Tobiam: „ Et quia acceptus eras Leo, necesse fuit, ut tentatio probaret te.

•1°. Ut virtus profundius in anima radicetur; pro fre-quentia enim tentationis, frequentius etiam erit virtutis exercitium; et hinc ipse Dominus Christus beato Apostolo Paulo liberationem a tentationum impugnatione roganti in responsis dedit: Sufficit tibi gratia me a, nam virtus in infirmitate perficitur. 11 Cor. XII : 9.

3°. Ut in profunda humilitate, quae totius vitae spiri-tualis fundamentum est, nos magis magisque stabiliat: tempore enim tentationis homo plenius agnoscit propriam suam debilitatem ac miseriam, uti patet exemplo Apostoli, de semetipso testantis I. c. 7 : Ne multitudo revelationum extoüat me, datus est mihi stimulus carnis meae, angelus satanae, qui me colaphizat.

4°. Ut fragilitatem propriam intelligentes, eo majori fiducia ad Deum confugiamus. Tempore enim tentationis luce clarius patescit necessitas divinae gratiae; et hinc Psalmista postquam dolens exclamaverit: „IJoniine quid multiplicati sunt qui me tribulantquot; summa se fiducia ad Deum convertens statim adjungit; „tu autem svsceptor meus es,quot; etc.

5°. Ut tentationes oppugnando, victoriae mereamur coronam. Nemo enim coronatur nisi qui legitime certa-verit. Atque ideo, teste Apost .Tacobo 1:2; Beatus vir qui suffert tentationem, quoniam, cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se.

33

6°. Tandem adhuc permittit Deus tentari etiam pecca-tores et tepidos, turn ut negligentiae ac malitiae suae poenam luant, turn ut ista tentatione quasi e somno mortifero excitati miserrimum suum statum agnoscant et serio resipiscant.

31) Quaeritur 3°; an tentatio sit peccatum?

Resp. Tentatio de se peccatum saltern formale non est. Per accidens tarnen peccatum fieri potest, si nempe tentationi praebeatur consensus , vel si tentationi non apponatur debita resistentia, de qua vide Tract, de Act. Hum. n⁰. 59.

33) Quaeritur 4°: quae siut remedia contra tentationes?

Resp. Tentationum remedia alia suut generalia i. e. contra tentationes quaslibet; alia specialia i. e. contra diversas species tentationis. De remediis specialibus dice-tur loco, singulis materiis proprio.

Remedia autem generalia praecipue sunt sequentia:

1°. Ante tentationem sese ad eam praeparare, non anxio futurae tentationis timore, nam fidelis Deus est, ut docet Apost. I Cor. X : 13, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis; sed salutari timore Domini, continuo virtutis exercitio, sacramentorum frequentatione, bonae voluntatis renovatione, etc. juxta illud Ecclesiastici II : 1: Fili acce-dens ad servitwlem Bei sta in justitia et timore et prae-joara animam tnam. ad tentationem.

2°. Tempore tentationis eidem viriliter ac statim resistere , animum ad alia divertendo, fundendo preces jaculatorias, invocando sanctissima nomina .Tesu et Mariae, quasi prae-sentem sibi exhibendo imaginem Crucifixi, ejusque sanctissima quinque vulnera fiducialiter quasi osculando, semet-ipsum aspergendo aqua benedicta, ac muniendo signo crucis, secum portando imaginem B. M. V. aut Sancti cujusdam

3

34

reliquias, implorando auxilium S. Angeli custodis, petendo consilium confessarii, ac tandem regulariter cavendo, ne tentationem ipsam in se aspiciamus aut cum tentalore disputemus, maxime si tentat contra fidem vel castitatem; quo magis enim in hoe intendimus animum, eo magis sensus obtenebrantur.

3°. Post tentationem numquam concidere animo, si forte infeliciter dedicavimus, sed sincere dolere cum firmo pro-posito strenue ac viriliter pugnandi in posterum, memores semper moniti S. Joannis Epist. l^a, cap. II: „Filioli mei haec scriba vobis ut non peccetis, sed et si quis peccaverit, advocatum hahemus apicd Patrem , Jesum Christum justum.quot; Econtra etiam nunquam sibi inaniter complacere aut pro-priis inniti viribus, si feliciter tentationem superavimus, sed Deo agere gratias, qui teste Apostolo l^a ad Cor. XV : 57: „ de dit nobis victoriam per D. N. J. C.,, atque ad novas pugnas nos praeparare, quoniam non cessat ab insidiis suis serpens antiquus.

De his remediis eorumque recta applicatione diligenter legendi sunt Auctores ascetici, inter quos hic nominatim commendari merentur S. Lig. Prax. Conf.; Gaume, Manuel des Confesseurs; Scaramelli, Directorium Asceticum; Lombez Traité de la paix intérieure.

CAPUT QUARTÜM.

De variis peccali divisionibus.

33) Ex hucusque traditis de natura (cap. 1), de sub-jecto (cap. 2), et de causis peccatorum (cap. 3), abunde patet, in eo utique convenire peccata omnia et singula,

35

quod sint libera legis divinae transgressio, sed in aliis multis inter se omnino differre possunt v, g. secundum ipsorum materiale vel formale, secundum subjecta vel causas impulsivas etc., adeo quidem ut merito a Theologis in varias classes dividautur, quarum praecipuae, praeter supra allegatas n⁰. 4, sunt sequentes:

34) l^a divisio. Peccatum secundum ipsius materiale i. e. ratione entitatis suae physicae, dividitur in peccatum coimiissionis et omiisionis, prout nempe fit positione actus prohibiti vel omissione actus praecepti; sive prout fit transgressione legis negativae v. g. non concupisces, vel transgressione legis affirmativae v. g. memento, ut diem sabbati sanctifices.

37) 2^a divisio. Peccatum secundum ipsius formale i. e. ratione difformitatis suae cum voluntate divina, dividitur in grave seu mortale, et leve seu veniale, prout sc. volun-tati divinae graviter vel leviter repugnet atque exinde vel animae inferat mortem, vel salva ejus vita, leviorem quandam infirmitatem, cujus curatio aut venia facilius obtinetur.

36) 3^a 'iviso. Peccatum ratione subjecti remoti, quod est ipsa persona peccans, dividitur in proprium et alie-num, prout quis per semetipsum peccatum exsequitur, vel tantum concurrit, sive jubendo, sive consulendo, etc. ad peccatum, quod ab alio perficitur. Ratione autem subjecti proximi, quod est potentia actum peccaminosum esercens, in internum et externum,, prout committitur solis potentiis internis, nimirum sola voluntate aut ex ejus imperio aliis facultatibus animae internis, v. g. in-tellectu aut phantasia, vel concurrentibus etiam potentiis externis, v, g. potentia visus, auditus, etc.

36

Nota. Cum ultima hac distinctione peccati proxime cohaeret peccatorum distinctio in peccata cordis, et oris, et operis; quae tamen distinctio a diversis Theologis diverse accipitur, et ideo videtur paulo latius explicanda.

Prima acceptio. Quidam Theologi, attento discrimine,

quod intercedit inter haec duo: malitiam alicujus peccati contraltere, ad quod per se sufficit actus internus voluntatis , v. g. simplex desiderium , et: peccatum in sua specie complere aut consummare, ad quod saepe requiritur actus externus, — distinguere solent: 1⁰. quoad peccata interna ;

inter ea, quae solis potentiis internis in sua specie con-summantur, ut haeresis, odium, etc. atque haec sola vocant stricto sensu peccata cordis, et ea, quae potentiis internis quidem inchoantur, sed non consummantur nisi concurrentibus potentiis externis, atque haec peccata pro diverso gradu consensus voluntatis ad iis simpliciter dicun-tur: delectatio morosa aut desiderium, vel etiam gene-ratim peccata interna, sed non stricto sensu peccata cordis; 2°. simpliciter distinguunt quoad peccata externa inter ea quae externe in sua specie consummantur, et haec si consummantur solo sermone vocant stricto sensu peccata oris, ut detractio, mendacium, blasphemia, vel perjurium;

si vero consummantur alio sensu externo stricto sensu peccata operis, ut furtum; et ea quae externe quidem prodeunt, sed ad suam consummationem aliud adhuc opus externum requirunt; et haec generatim dicunt peccata externa non consummata.

Itaque in prima hac acceptione distinctio peccati in peccatum cordis, oris et operis semper denotat peccata in propria specie consummata ideoque inter se etiam specie |

diversa.

37

Seciinda acceptio. Alii auctores hanc eandem distinctionem peccati multo lalius sumunt, ita quidem ut quaevis pec-cata interna ab iis dicantur peccata cordis; quaecumque fiunt sermone, peccata oris; et quaecumque fiunt aliquo acta externo, peccata operis.

Unde juxta illos distinctio ista per se non denotat peccata in propria sua specie consummata ac specifice diversa, sed sensus ejus simpliciter hie est; peccatum specifice unum idemque dici potest cordis, quatenus interne concipitur, oris, quatenus incrementum accipit ex sermone, et operis quatenus opere externo completur. Exemplo sit peccatum adulterii, quod cordis est, in quantum a volun-tate desideratur, oris ^ in quantum fovetur ex locutione cum adultera, et operis, in quantum adulterium ipsum reapse perficitur. Cfr. Bouvier, pag. 67 et nota, hanc ultimam acceptionem peccati cordis, oris et operis pro instructione populi esse praeferendam, utpote ejus captui magis accommodatam.

37) 4^a divisio. Peccatum ratione causarum ad illud impellentium, dividitur in peccatum ex ignorantia, ex infirmitate, et ex malitia, prout nempe procedat vel ex ignorantia culpabili, quae tamen non sit affectata, vel ex antecedenti concupiscentia seu passione veliementi, vel ex mera perversitate, qua quis scienter et libere peccatum committit, nulla ad hoc impellente ignorantia aut passione. Vide supra 26.

Nota. Ad peccatum ex malitia reduci potest: a) peccatum ex ignorantia affectata; cf. tract, de Act. Hum, n⁰. 50 ad 3^um; V) peccatum ex passione, prius libere excitata ad intensius peccandum; Act. Hum. nquot;. 57 ad 4^um; c) peccatum ex consuetudine, quam quis eradicare non vult,

08

A ct. Hum. ii⁰. 62, et tandem cl) peccatum ex contemptu legis seu legislatoris, de quo dicetur infra in Parte 2^a.

38) 5^a divisio. Peccatum ratione objecti, cui adversatur, dividitur in peccatum contra Deum, contra proximum et contra semetipsum, prout sc. repugnat vel virtutibus nos recte ordinantibus erga Deum puta: fidei, spei, charitati et religioni; vel virtutibus nos recte ordinan'ibus erga proximum, v. g. justitiae et charitati fraternae; vel virtutibus, quibus recte ordinamur erga nosmetipsos, v. g, abstinentiae, sobrietati et caslitati.

Sensu latiori tamen omnia peccata sunt contra Deum et semetipsum, quatenus nempe omnibus peccatis offen-ditur Deus, et nocumentum infertur ipsi peccauti. Cfr. Bouv., pag. 57.

39) 6^a divisio. Distingui praeterea solent:

1°. Peccata carnalia, quae perficiuntur delectatione carnis, v. g. gula aut luxuria et spiritualia, quae delectatione spiritus consummantur, v. g. superbia, vana gloria Co, Bouv,, pag. 56.

2°. Peccata in coelum clamantia, quae nimirum, ob specialem atrocitatem contra vitam aut bonum proximi et contra naturae humanae dignitatem, divinam vindictam imprimis invocare dicuntur in S.S. Litteris. Talia autem sunt haec quatuor:

a) Homicidium malitiose commissum. Gen. IV : 10.

b) Sodomia. Gen. XVIII : 20.

c) Oppressio pauperum, viduarum, pupillorum. Exod. Ill : 7 , XXII : 2.

d) Injusta retentio aut diminulio mercis operariorum Jac. V : 4.

3°. Peccata in Spiritum Sanctum, ea scilicet, quibus homo

39

malitiose impedit et a se repellit media, quae ipsum a peccato retrahunt et ad emendationem ducere possunt. Hujusmodi recenseri solent sex, de quibus infra in Parte 2^a.

4°. Peccata capitalia, quae non solum sunt per se peccata, sed etiam radix et causa impulsiva aliorum pec-catorum.

Enumerantur septem, de quibus infra in Parte 2^a.

CAPUT QUINTUM.

De peccatorum proprietatibus.

40) Sub hoe titulo juxta morem, pluribus Moralistis usitatum, agimus:

1°. De peccatorum distinctione specifica et numerica.

2°. De eorum inaequalitate et connexione.

ARTICULUS PRIMUS.

BE PECCATORUM DISTINCTIONE SPECIFICA BT NUMERICA.

Vide Fase¹quot;¹¹ l^um.

ARTICULUS SECUNDUS.

DE PECCATORUM INAEQUALITATE ET CONNEXIONE.

41) Quaeritur 1°: an omnia peccata inter se aequalia sint?

Resp. Dogma est fidei catholicae contra Jovinianum

aliosque haereticos: non omnia peccata esse aequalia. Pro-batur autem haec veritas;

1°. ex S. Script., quae clare docet unum peccatum esse altero majus, Joann. XIX: 11; unum peccatum diffi-

40

cilius altero remitti, Matth. XII: 33; unum peccatum dignum esse morte, Gal. V : 32; alterum committi a justis quin desinant esse justi, Jac. III ; 3.

Hue spectant etiam ii Evangelii loci, in quibus Christus Dominus quaedam peccata comparat rebus minimis v. g. festucis, muscis, alia vero maximis, v. g. camelo, trabi Cf. Luc. V : 42 et Matth. XXIII : 24.

2°. Ex testimoniis Patrum , quae magno numero adducit Bellarminus, de amissione gratiae Cap. V, seq. Exempli loco bic sit illud S. Hieronymi: „sunt peccata gravia, sunt levia; aliud est decern millia talenta debere, aliud quadrantem.quot;

3°. Ex ratione; cuivis enim evidens est, minus malum esse v. g. injuste occidere hominem, quam leviter eum percutere, blasphemare Deum, quam officiose mentiri. Et sane, inquit Palasthy, quid absurdius dici potest, quam ut ille, qui aliquando immoderatius riserit, et ille, qui patriam dolose tradiderit, peccasse judicentur aequaliter? At si propterea paria sunt, quia utraque delicta, mures et elephantes pares sunt, quia utraque animalia!

42) Quaeritur 2°: ex quo desumatur peccatorum inae-qualitas ?

Resp. Ex variis capitibus desumitur, ut innuit S. ïhom. l^a, 2^ae Quaest. 73, Art. 3 et praecipue quidem:

1°. ex parte objecti seu ex bono virtutis, cui peccatum opponitur; nam quo dignior est virtus, eo majus, ceteris paribus, est peccatum ei repugnans. Virtutes autem ratione dignitatis hoc ordine veniunt;

Charitas Dei, fides, spes, religio, poenitentia et deinde virtutes cardinales.

2° Ex conditione ipsius actus, nam quo liberior.

41

intensior aut diuturnior est, eo magis, ceteris paribus, Deo displicet.

3° Ex conditione personae circa quam peccatur, et ita, ceteris paribus, gravius est odisse Deum quam hominem.

4°. Ex conditione ipsius personae peccantis, et ita inquit S. Thom. 2^a 2^ae Quaest. 10, Art. 3 : „ceteris paribus gravius peccat fidelis quam infidelis turn propter notitiam veritatis ex fide turn propter sacramenta quihus est im.butus, quibus peccando conhmeliam facit.quot;

Dicitur bic ubique; ceteris nam fieri potest, ut

peccatum per se ex objecto gravius aliunde tarnen babeat aequalem tantum vel etiam minorem malitiam. Sic blas-pbemia ex objecto gravior est quam bomicidium et tarnen ratione passionis, ex qua fiat, potest esse minor offeusa Dei quam bomicidium plene deliberatum. — Quapropter, ut recte monet Lacroix, de peccatis n⁰. 117, dicendum est, quod non possit dari regula universalis, ex qua sciamus an hoc peccatum in individuo sit gravius altero nee ne, sed hoc esse definiendum ex complexione eorum omnium, ex quibus aggravari potest vel minui malitia.

43) Quaeritur 3°: an omnia peccata sint inter se connexa?

üesp. Ex S. Thoma l^a 2^ae Quaest. 73, Art. 3: omnia peccata inter se connexa non esse; nam diversa peccata tendunt ex intentione peccantis ad diversa bona commu-tabilia, sed diversa ea bona commutabilia saepius non connexa immo sibi invicem omnino contraria sunt. Ergo. —

Eo tamen sensu peccata mortalia dici possunt inter se connexa, quod omnia avertant a Deo et unum remitti non possit sine alio.

Nota. Eatio, ob quam in Tract, de virtutibus resolvimus,

43

virtutes aliquo sensu inter se connexas esse; hie autem dicimus: omnia peccata inter se non esse connexa, sic exponitur a Bill., de Pecc. Diss. 3, Art. 1. Ea est differentia inter intentionem agentis secundum virtutem et intentionem peccantis: quod intentio agentis secundum virtutem sit ut morum regulam sequatur, et ideo omnium virtutem intentio in idem tendit et propter hoc omnes virtutes, saltem in statu perfecto, habent connexionem quamdam ad invicem. Intentio vero peccantis non est ad hoc ut recedat a morum regula, sed potius ut tendat in aliquod bonum commutabile et appetibile, a quo spe-ciem sortitur. Atqui hujusmodi bona, in quae tendit intentio peccantis et a quibus specificatur, sunt diversa, nullam habentia connexionem ad invicem, immo quando-que inter se contraria, ut prodigalitas et avaritia, timiditas et audacia. Ergo.

PARS SECUNDA,

DE PECCATIS IN SPECIE.

44) In hac Parte secunda dicemus:

1°. De peccato mortali et veniali.

2°. De peccato commissionis et omissionis.

3°. De peccatis in Spiritum S^tum.

4°. De peccatis capitalibus.

CAPUT PRIMUM.

De peccato mortali et Teniali.

45) Doctrinam hie tradendam reducimus ad sex articulos sequentes:

1°. De peccati mortalis et venialis notione et dififerentia.

43

2°. De requisitis ad peccatum mortale et veniale, nee non de signis quibus mortale et veniale possunt secerni.

4°. De divisione peccati mortalis et venialis.

4ⁿ. De modis quibus peccatum de se mortale tieri possit veniale per accideus.

5°. De modis quibus pecgatum de se veniale fieri possit mortale per accideus.

6quot;. De peccati mortalis et venialis effectibus.

Hisce tandem septimo loco quasdam subjungemus nola-tiones de imperfecliombus.

ARÏICULUS PRIMUS.

DE PECCATI MORTALIS ET VENIALIS KOTIONE ET DIFFERENTIA.

46) Qaaeritur 1°: quid sit peccatum mortale, quid veniale ?

Resp. ad l^um. Peccatum mortale est, transgressie perfecte libera legis graviter obligantis, i. e. obligantis sub dissolutione divinae amicitiae et sub reatu poenae aeter-nae. -- Vocatur autem talis transgressio mortalis, sive, ut ait Ap. Joan. Ep. I, c. 5 v, 17 peccatum ad mortem , a) quia destruendo amicitiam divinam seu gratiam san c-tificantem, spiritualem auimae infert mortem, juxta illud Sap. XVI ; 14, „Homo per malitiam occidit animam fmam'quot;; sive, b) quia peccantem reum facit damnationis aeternae, quae ipsa damnatio in Apoc. XX : 4. nominatur mors secunda,

Resp. ad 2^um. Peccatum veniale est: libera transgressio legis leviter tantum obligantis; vel etiam: legis graviter obligantis non perfecte libera violatio.

Dicitur autem talis transgressio seu violatio venialis-,

44

quia ex natura sua facile cousequitur veniara, cum divi-nam amicitiam non destruat nec reatum poenae aeternae inducat; sed solummodo minuat fervorem charitatis et poenam mereatur temporalem Cf. Bouvier, pag. 37.

44) Quaeritur 2°: undenam oriatur differentia inter peccatum mortale et veniale ?

Eesp. Differentia ista non oritur a) ex conditione ex-trinseca ipsus peccautis, ut contendit Wicleff, qui omnia peccata teproborum mortalia, electorum vero venialia vocat; neque 5) ex voluntate divina, in quantum haec pro nutu unum peccatum imputaret ad mortale, aliud ad veniale, quemadmodum voluit Lutherus, docens: peccata infidelium esse mortalia et imputari a Deo ad poenam aeternam, peccata vero fideliutn esse veniale et non imputari sed condonari, excepto tantum peccato infidelitatis; verum oritur differentia ista ex ipsa peccati mortalis et venialis natura seu essentia, adeo ut contra memoratos haereticos, quorum erroribus aliquatenus accessisse videntur olim Gerson et recentius Hirscher in prima editione Theologiae suae Moralis, postea hac in re ab ipso auctore magis emendatae, ut latius enarrat Kleutgen, (Th. der Vorzeit 1 D. 2 Band. 8. Abtheilung.) omnino dicendum sit: peccatum mortale et veniale non per accideus sed vere essentia-jiter differre. Unde merito statuit Th. Wirceb. Tom IV de pecc. Disp. 2^da:

l^m0. Eide certum est, dari quaedam peccata proprie venialia, nec omnia esse mortalia.

2^do. Pariter fide certum est, peccata venialia non esse talia propter extrinsecam conditionem vel hominis pec-cantis vel Dei non imputantis.

3^tio. Ergo peccata venialia talia sunt ex natura sna.

45

Probatio haruni propositionum videatur apud Bouv., p. 38 et partim etiam peti potest ex supra dictis de peccatorum inaequalitate.

Nota. Si quaeras hie: in quo igitur praeeise consistat essentialis differentia inter peccatum mortale et veniale?

Respondeo cum eadem Th. Wire. 1. c.

Non consistit. in eo quod mortale sit contra legem et veniale contra consilium aut praeter legem; quodlibet enim peccatum est transgressio legis; sed in hoe primario sita est praedicta differentia, quod, juxta definitiones supra datas, mortale sit transgressio perfecte libera legis gravïter obligantis, et veniale transgressio libera legis leviter obligantis, vel etiam legis graviter obligantis non perfecte libera violatio.

Primariae autem huic differentiae essentiali per se et necessario conjuncta est differentia essentialis haec altera: quod peccatum mortale sit conversio ad creaturam cum aversione a fine ultimo et contemptu Dei saltem virtuali; dum veniale sit adhaesio seu conversio quaedam inordi-nata ad creaturam absque proprie dicta aversione a fine ultimo et absque Dei contemptu. Etenim peccaus mor-taliter finem ultimum seu finalem suam felicitatem ponit in aliqua re creata et ex praedilectione hujus rei creatae, qua frui cupit, divinae amicitiae saltem indirecte renun-tiat. Econtra peccans venialiter ad Deum nihilominus sincere tendit, quamvis non omnibus mediis requisitis. Cf. Bouv., p. 40.

Ex hisce infertur, peccatum mortale et veniale etiam recte sic describi posse cum v. d. Velde, de Pecc. n⁰. 51. Mortale est: transgressio legis usque ad contemptum Dei, veniale: transgressio legis secluso Dei contemptu.

46

AETICULUS SECUNDUS.

de requisitis ad peccatum mout ale et veniai.e, necnon de sign1s, qui bus mout ale et veniai.e possunt seceeki.

§ 1. De requisitis ad peccatum mor tale.

45) Tria sunt peccati mortalis requisita, nimirum;

1°. Ex parte intellectus: plena advertentia ad malitiam actionis aut omissionis.

2°. Ex parte voluntatis: liber voluntatis consensus.

3°. Ex parte objecti; gravitas materiae.

Unde si vel unum ex hisce tribus requisitis defuerit, numquam adest peccatum mortale, sed vel veniale, vel nullum saltern formale. Ratio est: quia peccatum mortale tam grande malum est, ut peccantem privet amicitia Dei, eumque cruciatibus aeternis addicat gravissimis; alienum autem videtur a justitia et bonitate divina tantis malis hominem addicere propter transgressionem legis in materia undequaque levi, vel propter transgressionem non plene deliberatam, ex qua nemo rationabiliter dici potest rece-dere a Deo et creaturis omnino adbaerere, uti contingit in peccante mortaliter.

Nota. Ad accuratam horum requisitorum intelligen-tiam, eis singulis notamina quaedam specialia adjungenda videntur. Unde sit:

punctum primum.

De advertentia intellectus.

46) Praenot. 1°. Advertentia intellectus ad malitiam potest esse plena, semiplena, aut etiam nulla.

Plena censetur quando agens ita sibi praesens est

47

suique compos, quantum sufficit ad perfectum delibera-tionem; quae ipsa deliberatio perfecta juxta Voit. de pecc. n⁰. 282 tunc adest, si intellectus perfecte advertit objec-tum malum, quoad circumstantias, quibus moveri potest ad illud aversandum.

AHis verbis: plena ccnsetur advertentia, quando agens ita advertit ad malitiam, sicut homo, plene vigilans et nulla notabili turbatione impeditus, advertit quid agat.

Semiplena censetur, quando agens ob turbationem aliudve obstaculum impeditur, ne rem considerare possit quantum satis est ad perfectam deliberationem ; aliis verbis; quando agens imperfecte tantum et leviter apprehendere potest malitiam actionis, quemadmodum contingere solet, juxta Perin. de pecc. Quaest. 2, Art. VI, semi-fatuis, valde juvenibus aut valde stultis, et (ut addit Sasserath de pecc. Disp. 2^da) senibus repuerascentibus, vel etiam iis, qui sunt semi-dormientes aut semi-ebrii, qui ex aliqua vehe-menti passione aut nimia scrupulositate aliquid faciunt ita ut vix sciant quid agant, qui parvam admittunt negli-gentiam in impediendo malo v. g. si non statim conantur repellere cogitationes inhonestas, qui per levem inconsi-derationem ponunt causam ex qua malus effectus sequitur v. g. mors sui ipsius vel alterius, etc.

Nulla tandem adesse censetur advertentia_; quoties intellectus ita rapitur a delectabilitate objecti, ut nihil malitiae moralis in eo agnoscat, uti accidit in motibus primo primis.

Praenot. 2°. Ipsa advertentia plena aut semiplena potest esse actualis vel virtualis. Actualis est, quando quis hic et nunc actu advertit ad malitiam; virtualis est, quando actu quidem non advertit, sed certo adverteret, nisi adver-tentiae culpabiliter posuisset impedimentum.

48

Hisce praenotatis;

47) Quaeritur: quae advertentia requiratur ad peccatum mortale?

Resp. Requiritur advertentia plena, qua scil. quis ex-pedita mente cogitet, suspicetur aut dubitet de actionis aut omissionis malitia gravi saltern in gen ere et in con-fuso, puta: tanquam de aliquo inductivo odii Dei aut damnationis aeternae. Verum sufficit, ut advertentia haee plena sit virtualis, qua scil. quis actu non advertit ad gravem malitiam, sed adverteret, si advertentiae ex gravi culpa non posuisset impedimentum, quod quidem fieri potest: sive per negligentiam, sive per passiones , sive per pravum habitum, sive ob nimiam in agendo praecipitantiam. Quodsi tamen ejusmodi impedimentum ex gravi culpa non sit posi-tum, tunc ad mortale requiritur, ut advertentia plena sit actualis.

Unde etiam, ex mente S. Lig. n⁰. 4, recte dices cum Gousset, des Péchés nquot;. 234 „pour pecher mortellement il faut toujours être actuellement éclairé sur la malice de Facte, ou sur le danger de pecher, a moins qu'on ne I'ait aper^u dans le principe, quand on a posé la cause de I'acte subsequentquot;, cf. Tract, de Act, Hum., ubi de voluntario indirecto, n⁰. 30 seq.

PUNCTUM SECUNDUM.

De consensu voluntatis.

48) Praenot. 1°. Consensus est acceptatio seu com-placentia voluntatis liberae in objecto, quod ab intellectu proponitur.

Dico; quod ab intellectu proponitur; nam ex axiomate

49

nihil volitum nisi cognitum sequitur, ibi nullum adesse posse voluntatis consensum, ubi nulla praecesserit cognitio seu intellectus advertentia. Porro, voluntas post intellectus advertentiam, in objectum cognitum ferri potest tripliciter, nimirum: a) positive resistendo et tunc, uti patet, nullus in objectum consensus adest; vel I) mere negative se labendo, ita ut objectum nec positive approbet, nee ei, quantum satis est, resistat, et tunc adest quidem consensus aliquis sed improprius et per se ad mortale non suffi-ciens, ut dictum est in Tract, de Act- Hum. n⁰. 59; vel c) positive consentiendo; et tunc adest consensus proprie dictus, de quo solo hie agitur.

Praenot. 2°. Consensus hie positivus potest esse perfecte voluntarius seu plenus, vel imperfecte voluntarius seu senniplenus. Plenus erit, quando voluntas libere acceptat aut approbat objectum malum, cum plena advertentia ad ejus malitiam. Semiplenus erit, quando voluntas libere quidem acceptat objectum malum, sed cum semiplena tantum advertentia ad ejus malitiam; si enim nihil est volitum nisi sit cognitum, etiam nihil erit plene volitum nisi sit plene cognitum. — Uterque autem consensus, plenus scil. et semiplenus, est vel expressus seu directus, vel implicitus seu indirectus, prout voluntas objectum malum acceptet directe in se vel tantum indirecte in sua causa, qui enim culpabiliter ponit causam ex qua effectus malus praevidetur secuturus, ponendo causam, censetur etiam implicite veile effectum. Cf. Tract, de Act, Hum. n⁰. 30 seq.

Hisque praemissis:

49) Quaeritur: quis requiratur consensus ad peccatum mortale ?

4

50

Eesp. Requiritur consensus plenus, quo scil. quis post plenam advertentiam ad gravem malitiam objecti illud libere amplectitur. Verum sufficit ut consensus hic plenus, sit mrtualis, quo nempe quis objectum istud graviter malum amplecti censetur, non quidem directe in se, sed in sua causa, ab ipso cum gravi culpa posita. Quodsi tamen ejusmodi causa cum gravi culpa posita non sit, tunc ad mortale necessarius est etiam consensus expressus, eodem modo ac supra dictum est de advertentia actuali et virtuali.

Nota. Quum frequenter occurrat casus, quo homo, peccato jam commisso postea dubitet de plena advertentia, et de pleno consensu; hinc merito instituetur hic sequens:

Quaestio practica.

50) Quomodo in tali dubio discernere et dijudicare possimus, utrum adfuerit plena advertentia, plenusque consensus, an vero advertentia semiplena aut consensus semiplenus tantum ?

Hesp. Non dantur quidem indicia, quae hoc tam perfecte ostendunt, ut nullus unquam dubitationis locus remaneat; quis enim hominum perfecte dignoscere poterit ea, quae omnino interne in anima perüciunter, qaalia sunt tum advertentia, turn consensus. Unde fateri opor-tet cum S. Augustino; „quae sunt gravia, quae levia peccala, non humano sed divino pensanda sunt judicio.quot; — Verumtamen plura certe dantur indicia, e quibus in tali dubio de alterutra parte prudenter praesumi ac judicari potest.

Ejusmodi autem indicia, quae omnia fundantur in hoc axiomate „a communiter contingentibus solida stat prae-sumptio,quot; praecipue sunt sequential

51

l^mo. Si quis dubitet, an peccatum de se grave, quod patravit ante annum septimum, fuerit plene deliberatum, rationabililer praesumere potest, non fuisse plene deliberatum, ideoque se non peccasse mortaliter. Idem esto judicium, si quis dubitet, an tempore, quo peccatum commisit, fuerit e somno plene excitatus vel semi-dor-miens, sui compos vel omnino distractus. Ita Eonacina et plures alii.

2^do. Si quis, advertens ad peccatum, ita se cognoscit affectum ac firmiter dispositum, ut peccatum non commit-teret quamvis illud facile absque ullo impedimento timoris, infamiae, etc. committere posset; hic in dubio recte prae-sumet non adfuisse plenam advertentiam aut plenum con-sensum atque ideo se non peccasse mortaliter. Ita S. Lig.

•3^tl0. Si quis stalim ac reflectat super actum commis-sum, dubitet de consensu et in se sentiat aversionem ac tristiam; rationabiliter judicare poterit non adfuisse advertentiam aut consensum sufficientem ad peccatum mortale. Ita Sporer et alii plures.

4^t0. Si quis sit timoratae conscientiae et peccata mor-talia abhorreat, iisque consentire non soleat, hic in dubio recte judicat, se non habuisse advertentiam aut consensum requisitum ad peccandum mortaliter. Ita Bonacina et Collet. — Secus vero dicendum, si sit homo dissolutae vitae, qui peccatis solet consentire. Cf. Lig. de Pecc. n⁰, 55 et de Poenit. n⁰. 476.

Itaque ex his et similibus indiciis, quae pro casuum diversitate aliquando manifestius, aliquando minus clare probant, prudens confessarius, moraliter judicium feret de statu poenitentis — quinimo ipse poenitens, quando circa peccata commissa, ex ejusmodi indiciis vere pro-

52

babiliter opinatur se mortaliter non peccasse, stricte non tenetur ea confiteri.

Observa. Non raro contingit ut timorati aut scrupulosi putent se dare consensum, qui reapse tarnen non datur, sed solummodo objective in eorum apprehensione existit. Daemon enira fraudulenter quandoque tentationes injicit sub formula significante consensum v. g. sub formula volo hoc facere, vellem hoc facere sive peccatum sit sive non; dum tamen in bomine sic tentato longissime absit voluntatis consensus, imo potius adsit intentio contraria potius moriendi quana mortaliter peccare.

Saepe etiam iisdem accidit, quod, insurgente tentatione, eorum appetitus subito abripiatur naturaliter ad propo-situm objectum sensibile, ita quidem ut sibi videantur consentire, dum tamen, se recolligentes, iliud abhorreant ac detestentur; quo casu iterum non adfuit consensus saltem ad peccatum mortale sufficiens , imo saepe nee ad veniale. —- Curet igitur confessarius ne hujusmodi decep-tionibus bomines pii in anxietates conjiciantur.

PUNCTUM TERTIUM.

Be gravitate materiae.

51) Materia peccati est illud objectum, circa quod actio aut omissio proxime versatur; et ita v. g. materia blaspbemiae, erit: locutio Deo inj uriosa; materia furti; surreptio rei alienae invito rationabiliter domino. — Hoe praemisso, quaeritur: quandonam materia peccati sit gravis ?

Resp. Ad hoe dignoscendum inprimis attendere opor-tet, d) an lex quae violatur proxime intendat finem magni momenti; b) an peccatum buic fini notabiliter repugnet;

53

c) in legibus humanis insuper attendi debet, an legislator voluerit obligare sub gravi; atque his attentis generatim dici potest; Materia peceati gravis est l^mo quando nota-hiliter repugnat legi, quae a Deo lata est ex fine magni momenli, et 2^do quando notahiliter repugnat legi, quae ah Jiom.ine lata est turn ex fine magni tmmenli, tum ex intentione obligandi sub gravi.. — Cfr. Tract, de Leg. n⁰. 99—106.

Nota. Ut autem materia gravis peccatorum in parti-culari accuratius determinetur, assignari solent signa quae-dam specialia, de quibus sit;

§ 2. De signis, auihiu peccatum laiione materiae mortale secerni possit a peccato ratione materiae veniali tantum.

53) Non inveniuntur ejusmodi signa tam exacta et definita, quibus in omni casu particulari illud certo discer-nere valeamus.

linde et in hac quaestione iterum ratio habenda est Celebris etfati S. Augustini, supra allati: qvae sunt gravia etc. Attamen ex Communi Theologorum doctrina recte statuuntur haec duo principia generalia. (Principia magis specialia trademus in Art. 3 seq. ubi de divisione peceati mortalis et venialis).

Principium l^um. Toties peccatum de se, seu ratione materiae mortale est, quoties si plena deliberate commit-titur, vel ex S. Scriptura, vel ex Ecclesiae doctrina aut definitione, vel ex Doctorum consensu, vel ex ratione naturali gravem judicatur habere difformitatem sive contra Deum, sive contra proximum, sive contra semetipsum. Cfr. Bouv. p. 40 seq.

54

Principium 2^uin. E contra, nisi habeatur, vel aucto-ritas expressa S. Scripturae, vel auctoritas expressa canonis seu determinationis Ecclesiae vel Doctorum consensus, vel evidens ratio, non nisi periculose peccatum mortale determinatur.

Ita fere ad verbum S. Antoninus; citatus apud Lig. 52, qui ibidem monet confessarios et Theologos, ut sincere advertant, in quale discrimen se immittant illi, qui rigi-dam doctrinam sectantes, facile damnent homines de pec-cato mortali in iis, in quibus gravis malitia evidenti ratione non appareat: eos sic exponendo periculo dam-nationis aeternae.

Recolantur hie antea tradita in Tract, de Leg. ubi de lege dubia n⁰. 91 seq., et in Tract, de Consc. ubi de opinione probabili, n^u. 36 seq.

Notandum. De requisitis ad peccatum veniale non est quod singillatim dicamus, cum ista requisita per se in-telligantur ex iis, quae de requisitis ad mortale sunt notata.

ARTICULUS TERÏIUS.

DE DIVISIONE PECCATI MOETAT.1S ET VENIALIS.

§ 1. De divisione peccali mortalis.

53) Prima divisio. Peccatum mortale dividitur in mortale ex genere suo et mortale per accidens.

Mortale ex genere suo dicitur peccatum illud, quod secundum se i. e. manendo in propria sua specie potest esse mortale, v. g. furtum, detractio, scandalum, etc. Mortale per accidens illud dicitur peccatum, quod secundum se seu manendo in propria sua specie mortale esse

55

non potest, sed tantum ex adjuncta quadam circumstantia, puta: ex circumstantia conscientiae erroneae, finis intenti, contemptus, etc. de quibus infra n⁰. 83.

Secunda divisio. Mortale ex genere suo subdividitur in mortale ex toto genere suo et mortale ex genere suo non toto. Mortale ex toto genere suo illud est peccatum , quod numquam admittit parvitatem materiae. Mortale ex genere suo nou toto illud est peccatum, cujus materia gravis vel levis esse potest. Unde:

54) Quaeritur 1°: quaenam sint peccata mortalia ex toto genere suo; aliis verbis: quaenam peccata ex genere suo mortalia numquam admittant parvitatem materiae?

Resp. Generatim statui potest cum Toit, de pecc. n⁰. 305: Non datur parvitas materiae in illis peccatis, in quibus semper reperitur Integra ratio gravis malitiae, eo quod scil. versentur circa rem absolute graven et quasi in indivisibili consistentem. — Cf. Lig. n⁰. 56.

Ex hoe autem principio generali deducere possumus tres regulas speciales, ab Auctoribus communiter admissas: Regula l^a. In iis peccatis non datur parvitas materiae, per quae immediate ac directe imputatur Deo imperfectio vel defectus perfectionis.

Regula 2^da. In iis peccatis non datur parvitas materiae, in quibus admissio parvitatis materiae cederet in gravis-simum detrimentum generis humani.

Regula 3^tia. In iis peccatis non datur parvitas materiae, quae semper praejudicant i. e. aequaliter obstant tini, a lege sub gravi culpa intento.

Resolves ex regula l^a. Ergo non datur parvitas materiae: a) in peccatis quae directe contraria sunt virtutibus theologicis, ut: infidelitas positiva, desperatio, odium Dei;

56

cum per quodlibet horum peccatorum, saltern in actu esercito, Deo immediate tribuatur defectus perfectionis vel positiva imperfectio; nam si spernis veritatem a Deo revelatam et satis propositam Deo directe tribuis defectum veracitatis; si desperas, defectum infinitae bonitatis ac potentiae etc. Pariter;

6) in peccatis contra virtutem religionis, quae directe vergunt in contumeliam Dei, qualia sunt v. g. blasphemia, perjurium assertorium, perfecta superstitie, et simonia juris divini.

Resolves ex regula 2^da. Ergo non datur parvitas materiae :

a) in luxuria directe volita, ita ut omnis venerea delec-tatio directe intenta et acceptata de se semper sit mortaliter mala; etenim admissa semel hac in re materiae levitate, absque dubio ob proclivitatem naturae nostrae corruptae in venerea omni turpitudini locus pateret. Similiter;

b) in homicidio et ex sententia, quam Sporer dicit veriorem, in mutilatione proprie dicta; saepissime enim haec fierent cum ingenti damno generis humani, nisi essent semper sub gravi prohibita.

Resolves ex regula 3^tia. Ergo non datur parvitas materiae:

a) in violatione jejunii naturalis ante S. Communionem; nam finis, a lege Ecclesiae sub gravi intentus, est: ne cibo coelesti praeponatur terrestris; huic autem fini aequaliter contrariatur, sive multum sive parum sumitur. Item;

h) in fractione saltern directa sigilli confessionis, nam materia quaevis includit totam rationem praecepti de sigillo servando.

55) Quaeritur 2°: quaenam sint peccata mortalia ex genere suo non toto; aliis verbis: quaenam peccata mortalia ex genere suo admittant parvilatem materiae?

57

Resp. In illis peccatis dari potest parvitas materiae, in quibus non semper invenitur integra ratio gravis mali-tiae, eo quod scil. versentur circa rem non absolute gravem , sed ita divisibilem ut possit esse magna vel parva. Exempli loco sit furtum, cujus materia est res aliena, quae quidam res aliena non est absolute gravis, sed divisibilis in aliquid grave v. g. 100 florenorum, et in aliquid parvum , v. g. unius assis.

Exinde resolves cum respectu ad praecepta Decalogi, 1° ergo dari potest parvitas materiae in peccatis contra praecepta secnndae tabulae quae concernunt proximum et seipsum , exceptis luxuria directe volita, homicidio et juxta Sporer etiam mutilatione proprie dicta. Ratio est quia praecepta ista non versantur circa rem ahsohde gravem.

Ob eamdem rationem 2° dari potest parvitas materiae in peccatis contra ea praecepta primae tabulae quae cultum Divinum concernunt, puta; Orationem, reverentiam erga res sacras, observationem voti ant juramenti promissorii, etc.

Neque dicas hisce peccatis applicandam esse regulam primam supra n⁰. 54 traditam; nam per haec peccata contra cultum Divinum, non semper Ueo directe impu-tatur imperfectio aut defectus perfectionis, sed saepius solummodo non praestatur id ad quod perfectio divina movere debuerat.

Nota. Ulterior doctrinae in hoe § traditae applicatio fiet in Tractatu de Decalogo ubi de singulis peccatis in particulari dicetur.

§ 2, Be divisions peccati venialis.

56) Peccatum veniale dividitur in veniale per se seu ex genere suo et veniale per accidens. Veniale per se

58

dicitur peccatum illud, quod secundum se i. e. manendo in propria sua specie non potest esse mortale. Veniale per acoidens, quod de se est mortale ex genere sue, sed de facto tantum veniale propter parvitatem materiae vel aliam circumstantiam a mortali excusantem, de quibus infra n⁰. 8-2.

Hic autem:

57) Quaeritur: quaenam peccata sint venialia per se, seu ex genere sue?

Resp. Ea peccata sunt de se venialia, in quibus semper reperitur ratio malitiae levis tantum, eo quod nempe ver-santur circa rem absolute leoem i. e. circa rem quae ex natura sua nee Deum, nee proximum, nee nosmetipsos graviter laedit; Talia autem generatim sunt:

a) Ea, quae repugiiant veracitali, ut mendacium jocosum vel officiosum et hypocrisis.

Idem asserit v. d. Velden, Tom 1, p. 53, de peccatis, quae repugnant fidelitati aut gratitudini.

b) Ea, quae adversantur liberalitati v. g. prodigalitas et nimius appetitus pecuniae.

c) Ea, quae repugnant modestiae, ut, nimia cura vel neglectus vestium, excessus in risu, jocis etc., immo, quoties agitur de appetitu aut usu alicujus rei indifferentis vel licitae, statui posse videtur cum Lessio aliisque pluri-bus hoc principium universale: Gum aliquid de se malum non est, sed in differ ens, tunc excessus in ejus appetitu vel usu peccatum. est de se veniale; secluso gravi nocu-mento aliave malitia extrinseca. Quapropter, praeter ex-cessus jam enumerates liberalitatis et modestiae, per se venialis tantum erit excessus non enormis in cibo et potu, in usu matrimonii, in apparatu conviviorum; item exces-sus in appetitu honoris, laudis, recreationis et similium

59

in quibus medium tenere esi difficile et maxime verum illud Jac. cap. Ill : 2: in multis offendimus omnes.

Ita Sporer cap. 8, Sect. Ill cfr. Lig. de pecc. n⁰. 52,

ARTICULUS QUARTUS.

DE MODIS, QUIBÜS PECCATUM PEK- SE MOETALE FIERI POSSIT VENIAUE PER ACCIDENS.

58) Quatuor modis peccatum de se mortale fit veniale per accidens, nimirum:

1®. Ob defectum plenae advertentiae.

2°. Ob defectum pleni consensus.

3°. Ob defectum gravitatis materiae, qui tameu defec-tus solummodo contingere potest in peccatis mortalibus ex genere suo, non vero in iis quae mortalia sunt ex toto genere, nam haec non admittunt parvitatem materiae.

4°. Ratione conscientiae erroneae; quando nempe ali-quis inculpabiliter vel saltem sine gravi sua culpa, judicat aliquid de se mortale, esse veniale tantum.

ARTICULUS QUINTUS.

DE MODIS , QUIBUS PECCATUM DE SE VENIALE FIERI POSSIT MORTiUE PER ACCIDENS.

59) Septem potissimum modis peccatum de se veniale fit mortale per accidens, videlicet:

1°. Ratione conscientiae erroneae; puta, si quis erronee judicat mortale esse, quod tantum est veniale.

2°. Ratione finis mortaliter mali v. g. si quis jocose

60

mentitur, ut alterum ad opus turpe seducat. Adverte tarnen, in tali casu non dari duplex peccatum mortale, sed unum veniale mendacii, alterutn mortale seduetionis; ideoque pro confessione sufficere, ut exprimatur conatus iste ad alium seducendum.

3°. Uatione nimii affecties i. e. tantae adhaesionis ad objectum de se venialiter malum , ut propter illud actrialiter parati simus Deum graviter offendere v. g. si quis ita lusui inordinato est addictus, ut potius gravem obliga-tiouem suam, ut auditionem Missae in die Dominica, velit omittere quarn lusum; item si mulier potius velit debita contrahere, quae solvendo impar est, quam super-fluum deponere ornatum. Per se tamen pro confessione satis erit, ut hujusmodi peccantes exponant illud peccatum mortale, ad quod committendum ita fuerant parati. Cfr. Lig. in Hom. Apost. n⁰. 68.

Diximus: ut actualiter parati simus; nam ut in his et similibus casibus peccatum inortde incurratur, non sufficit affectus hujusmodi tantum habitualis sed omnino requiritur actualis, quo scil. quis actualiter dispositus est ad peccandum mortaliter. Non enim, ut notat Ligorio n⁰. 60, ad culpam imputatur id, ad quod committendum habitu tantum es paratus.

4°. Uatione gravis scandali v. g. si per colloquium leviter inhonestum proximo praebes occasionem ruinae spiritualis; vel etiam ratione gravis damni temporalis v. g. si instru-mentum parvi valoris auferendo causa es, cur artifex cum notabili damno opus suum perficere nequit.

5°. Ratione periculi incideudi in mortale v. g. si per curiosam lectionem te exponas periculo proximo consen-tiendi in objectum graviter malum; nam qui vult tale

61

periculum, eo ipso censetur etiam veile ipsum peccatum, quod cum eo proxime conjunctum est,

Dicimus: periculo proximo, nam ob solum periculum remotum actus venialis in mortale non transfertur, ut docet sententia communis.

Quaeres autem quandonam periculum censeri debeat proximum:

Resp. a) quando periculum tale est, ut lapsus sit moraliter certus. Ita omnes.

h) quando periculum tale est ut lapsus sit probabilis. Ita juxta sententiam quam S. Ligorio n⁰. 63 dicit omnino tenendam; quamvis enim periculum sit tantum probabile, recte tamen censetur animae suae salutem contemnere, qui huic periculo sese exponit absque justa causa. Aliud sane est si quis periculo probahili tantum sese exponeret ex justa et proportionata causa, nam tune prudenter sperare potest, se, Deo auxiliante lapsurum non esse.

6°. Ratione contemptus formalis sive legislatoris qua talis sive legis qua procedeutis a potestate legislativa. Ut baec clare intelligantur, advertite duplicem distingui contemptum.

Alius est generalis qui per se reperitur in quavis tran-gressione legis et non constituit peccatum ab ea distinctum.

Alius est specialis seu formalis, qui in eo consistit, quod quis directe et expresse legem violat ideo praecise, quia despicit legislatorum qua talern vel legem ut latam a potestate legislativa v. g. si quis praeceptum transgre-ditur ex liac intentione, quia legislator qua talis hoc prohibuit, ideo expresse faciam, quia hoc praeceptum est, ideo hoc praecise omittam. Hujusmodi autem contemptus transfert peccatem per se veniale in mortale, idque non

62

solum si contemptus iste immediate respicit Deum leges-que divinas, sed etiam si respicit hominem legislatorem legesque humanas; contemptus enim hominis tanqnam potestatem a Deo habentis seu tanquam vices Dei gerentis, in ipsum Deum redundat ut patet ex Rom. XIII : 2: „qui resistit potestati, Dei ordinationi resisiit.quot;

Diximus:

a) quia despicit legislatorem qua talem; nam si legislator humanus contemnitur non qua legislator sed qua persona privata quae judicatur imprudens, ingrata, tunc, licet sic levius vel gravius peccari potest, non tamen adest contemptus formalis legislatoris: de quo agimus. Loquimur autem hie de legislatore humano, quia contemptus Dei, sub quacumque ratione fiat, semper mor-taeiter malus est;

i) vel legem ut I at am a potestate legislativa; nam si quis agnoscit quidem auctoritatem superioris humani sed contemuit rem ab eo praeceptam tanquam vanam, inutilem etc., vel tanquam sub led tantum praescriptam; tunc: licet tali judicio peccari possit, non tamen habetur contemptus formalis legis. Loquimur hie iterum de lege superioris humani] quia contemptus legis divinae tanquam vanae aut inutilis est gravissima erga Deum injuria. Quin immo si judicetur aut dicatur Deum posse inutilia ac vana praecipere, committitur error in fide et blasphemia. Aliud esset si quis materiam a Deo praeceptam parvi pendat non qua inutilem ac vanam sed quia est levis Dei offensa.

7°. Ratione multiplicationis, qui tamen modus non universalis sed certae hypothesi adstrictus est. Unde:

Quaeritur: quandonam peccata de se venialia fieri possint mortalia ratione numeri.

63

Resp. 1°. Peccata venialia, quantumvis multiplicata num-quam coustituunt mortale saltern per se; nisi eorum ma-teriae vel effectus coalescant in unum objectum grave.

Dicitur saltern per se; quum enim per venialia multiplicata magis magisque minuatur fervor charitatis, hinc plures moralistae opinantur eum, qui nullo modo curans venialia, solum vitare velit mortalia graviter peccare saltern ratione periculi proximi incidendi in mortale. Sed S. Ligorio Libro V, nquot;. 12 hoe periculum proximum non admittit nisi de eo per experientiam vel aliunde constiterit.

Resp. 2°. Quodsi autem plura venialia ratione materiae coalescunt in unum objectum grave, uti evenit in parvis furtis, laboribus servilibus in die Dominica, comestionibus in die jejunii etc.; tunc ultimus actus complens materiam gravem est peccatum mortale. Immo si ab initio inten-ditur objectum grave, tunc etiam ab initio peccatur mor-taliter ratione finis intenti; et ita qui saepius committit furtum minutum ex intentione ab initio habita perveniendi ad magnam summam, is jam ab initio peccati mortalis reus est.

ARTICULUS SEXTÜS.

DE EFl'ECTIBUS PECCATI MORTALIS ET TENIALIS.

§ 1. Be ejjectibus peccati mortalis.

60) Praecipui peccati mortalis efi'ectus sunt: 1°. Gravis Dei off en.no; etenim ad rationem gravis offensae duo requiruntur:

a) ut actio aut omissio alteri valde displiceatj

5) ut sit notabiliter contra alterum, adeo quidem ut

64

hie jure merito earn aegerrime ferre possit. Atqui pec-catum mortale;

a) summopere Deo displicet, et

b) graviter repugnat contra legem aeternam seu contra Deum, adeo ut Deus illud aegerrime ferat et quidem sub dissolutione amicitiae suae et sub reatu poenae aeternae. Ergo peccati mortalis effectus est gravis Dei offensio, quae paucis sic describi potest: supremae dignitatis, auctori-tatis et amicitiae divinae violatio et contemptus.

Qua ratione haec Dei otfensa dici possit infinita vide Bouvier, p. 46.

2°. Jactura aut amissio gratiae sanctificantis; de qua agitur in Tract, dogmatico de Gratia. Eras, inquit S. Augus-tinus (alloquens animam peccato mortali infectam) ebas sponsa Christi, eras templum Dei, ebas habitaculum S. Spiritus; et cum dico toties eras , necesse est ut toties ingemiscam, quia non es quod eras vet fuisti.quot;

3°. Turpissima animae macula, quae recte confundi videtur cum peccato mortali. habituali Cfr. Bouvier, p. 45, ubi ex SS. Litteris et ex Cone. Trid. Veritas hujus effectus ostenditur.

Nota. Si quaeras hie, in quo specialiter consistat ilia macula animae: respondeo; certum quidem est eam poni non posse in sola obligatione ad poenam, uti constat ex sequenti propositione damnata, quae est 56^a inter propo-sitiones Baji: „in peccato duo sunt: actus et reatus; trans-eunte autem actu, nil manet nisi reatus sive obligatio ad poenam.quot; Verum, si ulterius quaeratur de natura maculae, plures et non raro subtilissimae occurrunt tbeolo-gorum sententiae, de quibus dicere licet cum Bouvier: ab iis referendis, utpote nullius practicae utilitatis, abstinendum

65

esse ducimus. Generatim tamen ex S. Thoma l^ma 2^dae Quaest. 86 Art. 1 sic statui potest: maculam earn con-sistere in eo quod homo per peccatum. mortale se privet ea pulchritudine sive eo splendore qui animae inesse debet; hie autem splendor oritur turn ex gratia sanctificante turn ex conformitate cum lege aeterna et xecta rationa, quae gratia et conformitas per peccatum amittuntur.

4°. Cordis perturb a tio sive remorsus conscienliae, de quo legimus apud Isaiam LVII : 2 0: „Impii quasi mare fervens quod quiescere non potest. . .. ]Non est pax impiis, dicit Dominus Deus.quot;

5°. Amissio meritorum omnium, quae in statu gratiae anima sibi comparaverat: „Omnes enirn justitiae ejus, ait Ezechiel XVIII : 24, quas fecerat, non recordabun-tur;quot; et inhahilitas, perdurante statu peccati mortalis, ad nova merit a de condigno acquirendae. in or dine ad vitam aelernam-, nam, ubi deest charitas, nihil est quod de condigno meretur gloriam. Quapropter miser rim a pecca-toris sors sic recte simul ac pulclierriine describitur a S. Augustino: „vivit corpus ejus, sed mortua est anima ejus, mortiimn est quod melius est ejus. Vivit habitaculum , mortuns est kabitalor. Non sunt in te , Christiane, viscera pietatis, si luges corpus a quo recesnt anima, et non luges anirnam a qua recessit Deus.quot;

6°. Reatus ctdpae et poenae. INascitur nempe Deo ex peccato mortali commisso quasi jus duplex, videlicet:

a) jus ad inimicitiam et odium peccatoris;

b) jus ad infligendam peccatori poenam.

Huic autem duplici juri ex parte Dei, correspondet duplex reatus a parte peccatoris ipsias, nimirnm :

a) reatus culpae, i. e. debitum sustinendi odium et

66

inimicitiam divinam, adeo ut peccator, testeS. Scriptura, Deo vere sit abominabilis, et

b) reatus poenae i. e. debitum sustinendi poenam peo cati a Deo infligendam. Poena haec iterum duplex est: una quae solvitur in hac vita, ut varia morborum genera, bella, affictioues spiritus et conscientiae angores, de quibus ultimis S. Augustinus ad peccatorem verbum diri-gens ait: ,,0 m.iserum si haec mentis, seel miser'torem si nun sentis!' Altera, quae solvenda est post banc vitam: vel temporarie in purgatorio, si peccatum fuerit quidem deletum quoad culpam, sed non totaliter quoad poenam; vel aeterne in inferno, si peccatum non fuerit deletum quoad culpam.

De hac poena vide Bouvier, p. 47.

§ 2. De effedibus peccati venialis.

61) Effectus peccati venialis praecipue sunt sequentes : 1°. Ojjensa Dei, nam peccatum etiam veniale Deo displicet et aliquo modo est contra Deum, utpote repug-nans ipsius voluntati adorandae. Unde peccatum etiam veniale est aliquid pejus omnibus raundi malis collective sumptis, pejus ipsa morte, imo pejus inferno, quatenus infernus est mera poena; ista enim omnia sunt mala creaturae, peccata vero etiam venialia certo sensu sunt mala Dei, etsi gratiam ejus non extinguant.

2°. Quaedam macula in anima, nou quidem ejusmodi quae auimam privat pulchritudine proveniente ex gratia sanctificante etc.; sed quae pulcliritudinem illam aliquatenus minuit, sicut nebula quaevis aliquatenus impedit lucem. 3°. Reatus culpae i. e. debitum sustinendi aliquam

67

Dei displicentiam, et reatus poenae i. e. debitum susti-nendi venialis peccati poenam, quae poena tarnen per se non est aeterna, sed temporanea in hac vita aut post hanc vitam in purgatorio. Cfr. Bouv., p. 53.

4°. Tandem peccatum veniale minuit fervorem chari-tatis aut gratiae sanctificantis, minuit timorem Dei, auget animi teporem, impedit gratias speciales, quibus a Deo donari solent justi in amore suo ferventes juxta illud Mattb. VII : 3 : „in qua mensura mensi fuerilis, remetietnr vohisquot;; atque ita paulatim disponit ad mortale, uti iterum testatur Ecclesiasticus XIX: 2: „qui spernit m.odica, paulatim decidet,quot; et S. Grregorius Magnus: „a minimis incipiunt, qui ad magna proruunt!' Quapropter pericu-lose negliguntur venialia, maxime ab iis, inquit Scavini, qui ad majorem perfectionem tenentur, quales sunt Sacer-dotes, Religiosi et adolescentes ad Sacrum ministerium vocati. His igitur, ait Pallasthy, alaeriori animo decli-nanda sunt venialia; quia altae turres graviori casu ruunt, feriuntque summos fulmiiia montes. Corruptio optimi pessima. Cfr. Bouvier, p, 54 ad 4^um.

Notanda de imperfectionibus neenon de sensu verborum ex offertorio Missae: pro innumerabilibus peccatis et offen-sionibus et negligentiis meis:

1quot;. Imperfectio vocatur actio vel omissio repugnans consilio in re ad mores spectante, quae ex se non est prohibita nee praecepta. Uude imperfectio est vel contra inspirationem divinam, vel contra dictamen rectae ratioms consulendo impellens ad honestiora et decentiora, vel contra ordinationem superioris, quae tamen non obligat sub peceato. Sic v. g. religiosus transgrediens regulam sui ordinis, non sub peccato impositam , puta regulam silentii,

68

censetur committere imperfectionem, nisi id faciat ex ali-qua causa justa.

2°. Circa moralitatem imperfectionum hoe statui posse opinamur: iraperfectio, etiam deliberate omnino commissa, Deo quidem minus grata est, sed per se peccatum non est, cum per se non sit transgressio legis. Attamen deli-herate committens imperfectionem sat facile per accidens peccare potest, puta ratione finis aut affectus inordinati sensualitatis, impatientiae, pigritiae etc., vel ratione scan-dali inde aliis orituri, vel aliquando etiam ratione con-temptus etc. Fideles autem Dei famuli titulum sufficientem imperfectiones pro posse evitandi inveniunt in eo, quod sciant eas esse Deo minus acceptas.

3°. Sensus verborum: pro innumerabüihus peccatis et offensionibus et negligentüs meis sic exponi posse videtur cum Patre Roothaan in notis ad librum : Exercitia S. Ignatii:

a) per peccata intelliguntur culpae proprie dictae sive graves sint sive leves;

b) per offensiones intelliguntur culpae minus proprie dictae seu involuntariae, in quas scil. offendere fragili-tatem nostram in tot tamque variis vitae hujus casibus pronum est, ferme ut per viam salebrosam incedenti frequenter oflendere seu impingere vel nolenti accidit. Et tamen, cautius incedendo, offensiones hujusmodi minuere Dei famulo oportet; postulatur enim a nobis, ut solliciti ambulemus cum Domino Deo nostro;

c) per negligentias intelliguntur eae culpae improprie dictae, quae ad rationem quidem peccati omissionis non pertingunt, sed in actiones nostras irrepere easque, sin minus vitiare omnino, tamen imperfectas minusque acceptas Deo reddere solent. Suntque profecto innumerae,

69

sive intentionis puritaiem spectes, sive modos omnes, qui-bus actiones nostras ornari ac perfici in Dei conspectu decet pro raensura luminis et gratiae nobis a Domino coramunicatae.

CAPUT SECUNDUM.

De peccato commissionis et omissionis.

62) Circa peccata commissionis et omissionis, quarum definitionem vide supra n⁰. 36 , haec speciatim notanda sunt:

1°. Peccata commissionis et omissionis ordinarie sunt diversae speciei, quia ordinarie repugnant diversis vir-tutibus vel eidem virtuti sub diversa ratione etc.

Caeteris autem paribus, peccata commissionis graviora sunt quam peccata omissionis v. g. Deum odisse quam actum charitatis non elicere; positiva enim actio ex natura sua denotat firmiorem animi determinationem majoremque a bono aversionem quam simplex omissio. Cfr. Bouv., p. 56.

2°. Quantum ad actus, qui omissionem concomitantur v. g. studere, ambulare, ludere dum omittitur Sacrum in die Dominica, sic statui potest: Vel actus isti con-comitantes sunt secundum se boni aut indifferentes, vel sunt secundum se jam mali.

Si primum actus isti non fiunt peccaminosi propter omissionem, excepto tantum casu, quo sint omissionis causa, nam tunc induunt malitiam omissionis, sicut quaelibet causa culpabiliter posita induit malitiam effectus praevisi.

Unde si lusus est causa omissionis Sacri, etiam hujus omissionis malitiam contrahit. Adverte tamen, malitiam lusus in casu non esse diversam ab omissione, et hinc pro confessione sufficere, ipsam tantum omissionem declarare.

70

Si secundum, actus isti, quamvis propriam malitiam habentes, v. g. sermoues inhonesti, inebriatio etc., tamen non iudu.unt malitiam omissionis, nisi sint ejus causa. Unde de iis actibus hie idem resolvendum est quod de actibus secundum se bonis aut indifferentibus. Pro con-fessione tameu notetur, eos actus, si propria eorum malitia gravis sit, exponi debere, seorsim ab omissione; quin vero necesse sit eos fuisse causam omissionis. Cfr. Ligorio, n⁰. 9,

3°. Quoad tempus, a quo causam omissionis ponens ejusdem malitiam contrahit, dicendum: eum malitiam omissionis contrahere ab ipso memento, quo culpabiliter causam ponit aut ponendi voluntatem habet; adeo quidem ut malitiae omissionis vere reus sit eamque, si gravis est, confiteri debeat, etiamsi omissio postea ob mutatam voluntatem nou sequatur. Haec autem latius esposita sunt in Tract, de Act. Hum. n⁰. 38.

CAPUT TERTIÜM.

De peccatis in S. Spiritnm.

63) Quae et quot sunt peccata in S. Spiritum?

Resp. ad l^um. Peccata in S. Spiritum ea sunt, quibus homo malitiose impedit et a se repellit media, quae ipsum a peccato retrahere et ad emendationem adducere possunt. Media autem ista effectus sunt S. Spiritus (Sanctificatoris) et propterea peccata, quibus ilia media malitiose repel-luntur, merito dicuntur peccata in S. Spiritum. Cfr. S. Thom. 2^da 2^dae Quaest. 14, Art. 1—4.

Resp. ad 2^um. Quum media quibus homo a peccato retrahitur et ad justificationem disponitur praecipue sint: a) auxilium interioris gratiae; é) fides sive humilis veri-

71

tatiun fidei agnitio; c) timor, qui oritur ex consideratione divinae justitiae peccata punientis; d) spes quae oritur ex consideratione divinae misericordiae peccata remittentis; é) vera poenitentia (Cone. Trid. Sess. VI cap. 6 de justi-ficatione), hisce autem mediis ex adverse opponantur sex deterininatae peccatorum species; hinc communiter a theo-logis enumerantur sex peccata in S. Spiritum, videlicet: praesiimptio, desper alio, agnitae veritatis impugnatio, fra-ternae charitatis (gratiae) invidentia, obstinatio, impoenitentia.

Praesmnptio malitiose excludit timorem divinae justitiae, et hominem, in misericordia divina temerarie confidentem, reddit audacem in peccando.

Besper alio malitiose excludit spem impetrandi peccatorum veniam a Deo ac salutem aeternam.

Agnitae veritatis impugnatio malitiose excludit fidem et tunc locum habet quando quis veritatem fidei suffi-cienter manifestatam studiose oppugnat non ex ignorantia sed ex deliberata malitia.

Sic peccarunt Pharisaei, contra suam conscientiam impu-gnantes doctrinam Evangelii.

Fraternae charitatis invidentia malitiose repellit auxilium interioris gratiae; frustra enim, ut monet S. Ambrosius, opem misericordiae coelestis exspectas, si alienae virtutis fructibus invideas; aspernator enim Dominus invidorum est, et ab iis, qui divina beneficia in aliis persequuntur, miracula suae potestatis avertit. In eo autem consistit haec invidentia, quod aliquis doleat ac tristetur graviter de gratia donisque Dei existentibus in proximo aut crescen-tibus in mundo; quod vitium proprium est satanae, cujus filii erant judaei, qui gratiae invidebant gentium. Hue etiam spectat Schisma, per quod, ut notat S. Thomas 1. c.

72

Art. 2, invidetur fraternae gratiae, per quam membra Ecclesiae uniuntur.

Tandem vera poenitentia malitiose excluditur a) per oöstinaiionem, quae tunc contingit, quando quis ita obdu-ratus est in malo, ut nulla ratione sive monitione sive increpatione etc. animum a pravo proposito avelli sinat, et 6) per impoenUentiam finalem, qua quis insuper statuit se nolle umquam poenitentiam agere.

CAPUT QUARTÜM.

De peccatis capitalibns.

64) Praenotanda. Peccata capitalia, sic dicta, quia, praesertim ubi in vitia abierunt, reliquorum peccatorum agmen post se trahunt, et ideo a S. Gregorio recte compa-rantur ducibus exercituum, septem sol ent assignari: super hia^ ceterorum quasi domina ac regina, quae est primum oriens in regula et ultimum moriens, avo,ntia, luxuria, gula, invidia, ira , acedia.

Fundamentum hujus numeri septenarii hoc modo cum S. Bonaventura concipere licebit: omnis peccans inordinate desiderat aliquod bonum creatum, quod ita desiderandum non est, vel fugit inordinate aliquod boni creati impedi-mentum, quod non est fugiendum. Jam vero

a) bonum creatum, quod quis inordinate desiderat est: vel propria excellentia et inde superbia: vel possessio divUiarum et inde avaritia; vel sensualis voluntas et inde luxuria et gula. Cfr. 1 Joann. II; 16, ubi hisce con-venienter docet Apostolus; „omne, quod est in mundo, concupiscentia carnis est et coneupiscentia oculorum et superbia vitae

73

i) impedimentum vero, quod quis inordinate fugit est: vel honum proximi, quatenus illud consideratur tanquam boni proprii diminutivutn et inde invidia; vel injuria ab alio nobis illata, et inde ira; vel tandem difficultas et molestia quae cum expletione officiorum conjuncta est, et inde acedia.

His praenotatis, septem peccata capitalia singillatim esaminabimus, assignando simul remedia contra illa adhi-benda, et virtutes iisdem oppositas. Vix autem opus erit animadvertere, quam necesse sit accuratam horum omnium habere notitiam, tum ut nobismetipsis praecavere, tum ut munus confessarii qua medici rite ex er cere valeamus.

Etenim, cum peccata capitalia aliorum sint fontes ac causae, ab eorum recta intelligentia et adaptata medicina, ut plurimum, etiam pendet reliquorum vitiorum curatio.

ARTICULUS PRIMUS.

DE SüPEEBlA.

Notio, divisio et malüia, filiae, remedia et virtus opposita.

65) Notio. Superbia juxta Angelicum 2^da 2^dae Quaest. 2, Art. 1, ita nominatur ex hoc quod aliquis per volun-tatem tendit supra id quod est; qui enim vult supergredi id quod est, superbus est. Definiri autem solet superbia cum Angelico 1. c. inordinatus appetitus propriae excel-lentiae. Ex qua definitione patet, superbiae essentiam non consistere in simplici appetitu excellentiae, nam appetere excellentiam secundum se est indifferens, immo honestum, si fiat debito modo ac fine ad promovendam gloriam Dei, ad satisfaciendum officio suo, ad procurandam salutem

74

proximi etc.; sed solummodo in propriae excellentiae appe-titu inordinato, qui tunc habetur quando appetitus diri-gitur et quiescit in immoderata complacentia propria cujus plura exhibentur signa apud Bouvier, p. 58.

66) Divisio et malitia, Superbia duplex est:

1°. Superbia perfecta aut consummata, quando adeo se extollit homo, ut Deo, superioribus eorumque legibus subjici renuat, uti contingit in contemptu formali legis aut legislators qua talis, qui contemptus ideo recta dici-tur peccatum superbiae consuinmatum. Et haec superbia perfecta est peccatum mortale, ut patet turn ex Scriptura, proverb. VIII; 13: „arrogantiam et superhiam detestor turn ex ratione: quia talis superbia speciali modo Dei honori, majestati et infinitae excellentiae repugnat.

2°. Superbia imperfecta, quae , salva debita subjectione, sistit in nimia sui ipsius aestimatione et complacentia. Et haec superbia imperfecta de se est tantum peccatum veniale; quia sine Dei aliorumque despectione plus justo se efferre, non est gravis deordinatio. Per accidens tamen gravis tieret, si accederet malitia gravis contra aliam virtutem e. g. charitatem etc.

67) Filiae. Superbiae filiae sunt:

1⁰. Praesumptio , quae bic sumitur, non prout virtuti spei, sed prout humilitati opponitur et consistit in appetitu inordinato aliquid aggrediendi supra vires. Est de se peccatum veniale; nisi tamen quis praesumat aliquid unde Deo gravis injuria aut proximo grave damnum infertur v. g. si quis absque peritia debita praesumeret officium pastoiis, medici etc. in se suscipere.

2°. Ambitio, quae et inordinata cupiditas honoris, dignitatis et potentiae. Est de se veniale peccatum; fit autem

75

per accidens mortale vel rationa materiae ex qua, vel ratione raedii, per quod honor quaeritur, vel ratione damni, quod proximo infertur.

3°. Vana gloria, quae est inordinata cupiditas aesti-mationis et laudis. Est per se veniale, et fit mortale per accidens ut dictum est de ambitione. Ad vanam gloriam reduci potest: «) jactantia cum quis se extollit verbis; h) ostentatlo cum quis se extollit factis v. g. vestium ornatu; c) hypocrisis cum quis se extollit per simulatam virtutem ; quae quidem omnia de se venialia sunt.

Nota. Resolutiones hie traditae de quantitate malitiae in superbia ejusque filiis et deinceps tradendae de quantitate malitiae in ceteris peccatis capitalibus non sunt nisi deductiones ex principiis supra nquot;. 78—83 traditis.

68) Reniedia. Cfr. Bouvier, p. 60.

69) Virtus opposita. Superbiae ex adverso opponitur humilitas, ad quam virtutem pertinet 1° judicium intel-lectus, quo quis agnoscit se merum esse nihilum seque omnia a Deo accepisse. Et hoc judicium intellectus est conditio necessaria ad humilitatem, quamvis in eo non-dum essentialiter consistat virtus humilitatis; 3° affectus voluntatis, quo quis ex tali sui ipsius cognitione seme-tipsum despicit et reverenter submittit Deo et ceteris hominibus propter Deum. Et in hoc affectu voluntatis propiie consistit essentia humilitatis quae proinde recte defiuiri potest: virtus moralis qua homo ex vera sui cognitione sibi vilescit seseque subjicit Deo et aliis hominibus propter Deum. Cfr. S. Thom. 2^da 2'^lae Quaest. 161 ; Art. 6, ubi natura humilitatis sic paulo latius exponitur: //humilitas essentialiter consistit in appetitu, secundum quod aliquis refraenat impetum animi sui ne inordinate

76

tendat in magna; sed regulam habet in cognitioue ut scil. aliquis non se existimet esse supra id quod est: et utriusque principium et radix est reverentia quam quis habet ad Deum (et ad proximum propter ])eum). Ex interiori autem dispositione humilitatis procedunt quae-dam exteriora sigua in verbis et factis et gestibus, quibus id, quod intrinsecus latet, manifestatur; sicut et in ceteris virtutibus accidit.quot;

Tres humilitatis gradus assignantur, nimirum; a) sese subjicere majori et se non praeferre aequali; et hie gradus solus est praeceptus ac proinde per se sufficiens; V) sese subjicere aequali et se non praeferre inferiori; et hie gradus dicitur perfectior, sed non de se praeceptus; c) sese subjicere etiam inferiori. Et in hoc gradu consistit humilitatis perfectio.

Ast, inquies, si humilitas, sicut alia virtus quaecum-que, in parte veritatis collocanda sit, ut ait S. Augustinus, et non in parte falsitatis; qua igitur ratione aliquis secundum veritatem se subjicere potest inferiori, dicendo v. g. se omnibus viliorem esse?

Resp. Potest quis absque falsitate se omnibus viliorem habere, vel secundum defectus occultos, quos in se agnoscit et dona quae in aliis latent aut aliis conferenda sunt, vel quatenus, si aliis datae fuissent gratiae, quae datae sunt nobis, melius fuissent gratiis coöperati; vel etiam hoc sensu quod omnia peccata, quae ab aliis committi videmus, ipsi nos facile committeremus, nisi Deus nos custodiret; nullum enim, inquit S. Augustinus, est pec-catum quod facit homo, quod non possit facere et alter homo, si desit Rector, a quo factus est homo. De modo dirigendi semetipsum in via humilitatis, quae (qua remo-

77

vens prohihens) totius vitae spiritualis fundamentum est, vide Rodriguez, Traité de la perfection chrétienne; Lombez, paix intérieure; Scaramelli, directorium asceticum etc.

ARTICULUS SECUNDUS.

de avaritia.

70) Notio. Avaritia est inordinatus appetitus honor urn temporalium i. e. immoderatus amor, cura et sollicitudo ea acquirendi, conservandi vel augendi. Dico immoderatus) nam divitias possidere et appetere de se est indifferens, immo honestum, si id fiat cum debito moderamine et ex recto fine.

71) Malitia. Avaritia est de se peccatum veniale juxta principium, supra traditum n⁰. 57. Pit tarnen mortale per accidens, quando quis in divitiis constituat quasi finem ultimum, adeo ut ad eas acquirendas etc. actualiter paratus sit adhibere media graviter illicita. Non rare etiam erit mortale peccatum ratione periculi proximi incidendi in mortale. Cfr. Bouvier, p. 60 et 61.

Nota. Contrarium avaritiae vitium est prodigalitas, quae consistit in defectu conservandi, vel in excessu erogandi bona temporalia. Haec prodigalitas etiam de se peccatum veniale est, quamvis levius avaritia; immo et mortale fieri potest, quando prodigus suis pauperiem creat vel se reddit impotentem ad debita solvenda.

72) Remedia. Cfr. Bouvier, p. 61. Filiae cfr. ibidem.

73) Virtus opposita. Avaritiae ex adverso opponitur virtus liberalitatis; quae definiri potest; virtus inclinans ad ordinate largiendum aliis bona temporalia. Hujus viitutis conditiones sic recensentur apud Scavini Tom II, p. 483:

78

ad rite exercendam virtntem liberalitatis necesse est: 1⁰ ut largitiones fiaut ex causa honestatis aut benevolentiae, non veio ex causa proprii lucri; 2° ut fianl juxta largientis facLiltatem, nam liberalitas media stat inter avaritiam et prodigalitatem ; 3° ut fiant secundum ordinem , attendendo scil. personas quibus dantur, quantum, et quo tempore; 4° ut fiant libere et hilariter.

De luxuria vide Tract, de 6° et 9° Decalogi praecepto.

ARTICULUS TERTIÜS.

DE INV1DIA.

7 ) Notio. Invidia, sic vocata, quia invidus est quasi non videre valens bonum alterius, est: trisütia de bono proximi, quatenus illud aestimatur ah invido tamquam. malum proprium seu i.anquam boni proprii diminulivum. Oritur hoc vitium ex superbia; nam qui inordinate quacrit excellentiam propriam, eo ipso facile invidebit excellentiae alienae, qua putat minui propriam. Bene tamen notan-dum est, non quamlibet tristitiam de bono proximi consti tuere invidiam; sed, ut patet ex definitione, earn solam, qua dolemus de bono proximi, aestimato tanquam malo proprio.

Unde iuvidia differt ab illa tristitia de bonis proximi, quae dicitur aemulatio vel indignatio vel odium vel legi-timus tïmor, quorum omnium descriptio reperitur apud Bouvier, p. 62. Ad invidiam autem revocatur: gaudium de malo proximi, quatenus illud aestimatur ab invido tanquam bonum proprium.

75) Malitia. Invidia est peccatum ex genere suo mor-

79

tale, quia directe est contra charitatem proximi et insuper quamdam importat reprobationem providentiae diviiiae, omnia bona juxta beneplacitum distribuentis. Quare Apostolus Gal. V : 21, peccatum invidiae ponit in eorum classe, quae christianum exclndunt a regno Dei. Saepe tamen invidia erit veniale per accidens (vide supra n⁰. 58), videlicet vel 1° ob imperfectionem actus i. e. ob defectum plenae advertentiae aut pleni consensus; quidam enim homines naturaliter proni sunt in invidiam et tarn facile in invidiam commoti, ut saepe hujusmodi motibus tor-queantur antequam plane advertant; quod quidem , ut nolat S. Thomas, etiam contingit viris perfectis; vel 2° ob parvitatem materiae, puta si quis alteri invidet bonum parvi momenti. Unde gravitas peccati invidiae, quantum ad ejus materiam, mensuranda est ex magnitudine boni quod invidetur; et hinc gravissima invidiae species est peccatum, quod vocatur fraternae charitatis seu gratiae invidentia.

Peccato invidiae frequentius peccare solent; «) ambi-tiosi, et ill;, qui ex aliqua re quaerunt gloriam, quam cum in eo ponant quod in ea re sint soli ac singulares, dolent ac tristantur si alii accedant; è) pusillanimes, quibus, cum omnia videantur magna, quovis bono alterius putant minui suum. Sic mulieres facile apprehendunt ac dolent se superari bono alterius v. g. vestium ornatu, formositate etc.; c) senes respectu juvenum et quicumque aliquid difficulter obtinuerunt quod alii facile consequuntur.

76) Filiae et remedia. Cfr. Bouvier, p. 62.

77) Virtus opposita. Invidiae ex adverso opponitur con-formitas voluntatis nostrae cum voluntate Dei, et benigna charitas seu virtus benignitatis, quae definiri potest: virtus

80

moralis inclinans roluntatem ut proximo bonum velimus et exoptemus. Unde benignus gaudet de bono proximi quod invidus destructum optat vel non destructum dolet.

ARTICULUS QUARTUS.

DE GULA.

78) Praenot. 1°. üula est inordinatus appetitus cibi ac potus, et committi solet quinque modis, hoe versiculo expressis : praepropere, lauie , nimis , ardenter, studiose ; i. e. si edas aut bibas ante tempus congruum, si pro statu tuo nimis pretiosa, si plus justo, si cum nimia aviditate, si pro statu tuo nimis accurate et sapide prae-parata. Cfr. Bouv., p. 64, ubi etiam advertite resolu-tionem de perceptioue delectationis in cibo ac potu: licitum nempe esse edere et bibere cum delectatione, ita ut delectatio causa sit concomitans; illicitum vero esse et peccatum veniale edere et bibere unice propter delecta-tionem, ita ut delectatio seu saporis voluptas sit causa finalis; natura enim annexuit comestioni et potui delec-tationem tanquam medium, quo alliceremur ad sumendam necessariam vitae sustentationem, non vero tanquam finem. Unde damnata est ab Innocentio XI baec propositie: n Comedere et bibere usque ad satietatem ob solam volup-latern non est peccatum, m.odo non obsit valetudini, quia licite potest appetitus naturalis suis actibus frui.quot;

Praenot. 2°. Gula dividitur in crapulam seu comes-sationem et ebrietatem. Illa in excessu cibi aut potus non inebriativi, haec in excessu potus inebriativi consislit. His praemissis, de utraque specie gulae singillatim dicemus.

81

§ ]. De comessatione.

79) Notio et malitia. Crapula est inordinatus appeiitus sen excessus in ciho et potu non inebriativo, et committitur quinque modis supra assignatis. Est autem crapula peccatum per se veniale (juxta supra tradita n⁰. 57); et hinc merito dicit S. Augustinus: „quoties aliqnis in ciho vel potu (non inebriativo) plus accipit quam necesse est, ad minuta peccata per liner e noveritP Non raro tarnen ac multipli-citer crapula fieri potest mortaliter mala et praecipue qui-dem: 1° rationa gravis nocumenti vel corporis ₁ si nempe quis exinde sanitati grave detrimentum affert, vel animae e. g. si quis praevidet se exinde conjectum iri in pericu-lum proximum peccandi luxuriose; 2°. ratione impotentiae servandi graves obligationes suas v. g. alendi familiam etc.; 3° ratione praecepti specialis sive positivi, ut frangere jejunium, sive naturalis, ut vesci carne bumana aut bibere sanguinem humanum. Hoe enim graviter repugnare videtur turn pietati ac reverentiae defunctis debitae, tum ipsi instinctui naturae rationalis. Excusari tarnen poterit, si id fiat ex necessitate v. g. in extrema fame, vel si sumantur medicamenta ex carne vel sanguine humano praeparata; 4° ratione tanti affectus, ut tota cura in cultu ventris ponatur, sicut contingit illis, de quibus scribit Apostolus ad Philipp. III : 19: „quorum Deus venter est;quot; 5° ratione excessus enormis, de quo ita scribit Ligorio 1. c., comedere et bibere usque ad vomitum, pro-babile est, tantum esse veniale ex genere suo (contra Bouv. 1. c.), qui autem sponte evomunt quod sumpserunt, ut iterum edant et bibant, vix excusantur a mortali; hoe

6

82

enim videtur involvere magnam difformitatem, ut opinan-tur prohabiliter quidam auctores ibidem citati.

Quaeritur: quantum cibi vel potus sumere liceat ?

Resp. Certa regula illud definiri nequit, cum hac in re ratio habenda sit tum diveisae complexionis, turn laborum quos diversi sustinent, turn etiam, aliquatenus saltern, finis honesti (v. g. hospitalitatis) qui intenditur. Generatim autem sic statui potest cum S. Antonino; Tantum potest quis comedere et bibere, quantum credit se indigere ad sustentationem suam et ad executionem eorum, quae sibi incumbunt agenda; ita ut non usque ad nauseam sumat, sed cum aliquali adhuc appetitu faciat finem.

80) FÜiae et remedia. Circa liaec vide infra dicenda de filiis et remediis ebrietatis.

81) Virtus opposita. Crapulae ex ad verso opponitur virtus abdinentiae, quae est ea pars virtutis temperantiae, qua homo moderatur in appetitu cibi aut potus non inebriativi. Cfr. Sacramelli, Tom III.

§ 2. De ebrietate.

82) Notio. Ebrietas est inordinatus appetitu» sive ex-cessus in potu inebriativo usque ad violentam privaiionem usus rationis. Unde essentia hujus peccati in eo sita est, quod quis sciens ac volens se privet usu rationis non simpliciter sew modo naturali, uti contingit per somnum , in quo sensus naturaliter consopiuntur facilique negotio eorum usus homini, tantisper excitato, restituitur, sed violenter seu modo innaturali, quo nimirum potator ultro se assimilet jumentis insipientibus, imaginem Dei in se deturpet, seseque privet ipsa potentia expedita utendi ratione ad omnem subitam necessitatem.

83

83) Bivisio. Ebrietas dividitur in perfect am et imp er-fectam, prout hominem plene vel non plene privet rationis usu. Ad discernendum autem utrum ebrietas perfecta vel imperfecta sit, inservire poterunt haec indicia;

Signa ebrietatis perfectae; 1° Si quis non potest amplius discernere inter bonum et malum. 2° Si post ebrietatem ignorat, quid fecerit aut dixerit, ubi fuerit, quomodo domum redierit. 3° Si in ebrietate talia dicit aut facit, quae nunquam alias sana mente dicere aut facere solet v. g. absurda ac turpia proferre, familiam omnino perturbare, uxorem verberare etc. E contra signa ebrietatis nondum perfectae sunt: 1° Si quis post potum adbuc discernere potest inter bonum et malum, quamvis phantasia aliquatenus turbata sit aut sequatur vomitus, lingua titubet, pedes vacillent, oculi cernant duplicia vel domus girare videatur. Cfr. Ligorio, n⁰. 78. 2° Addit Lacroix apud Ligorio, nquot;. 75, ebrietatem etiam non esse perfectam si tantum privet usu rationis per tempus modicum. Dicit tamen spatium unius horae esse tempus longum.

Nota. Eidiculum sane et viris doctis indignum esse videtur, quod pauci olim affirmarunt: eum, qui ebrietate velut sepultus jacet in platea, si signum possit dare ut currus divertat vel se submovere ne currus super se transeat, perfecte ebrium non esse. Nonne et brutum hoe facere potest? quo ergo rationis usu a bruto differt talis homo?

84) Malitia. Ebrietas perfecta est peccatum mortale ut probat Auctor p. 64. Attamen a gravi hac malitia excusari poterunt ob imperfectionem actus: 1° illi, qui prudenter judicarunt, sese adhuc haustulum facere posse absque noxa, modo contrarium antea non sint experti;

84

et 2° illi, qui ignorantes generositatem liquoris fortis aut vini, ideoque periculum ebrietatis non praevidentes, tali potu tarnen omnino perturbantur, quum v. g. in aere exeant. E contra nullo modo a mortali excusati debent, qui tantam sumunt potus portionem, quantam advertant aptam esse ad perfectam ebrietatem, licet forte, antequam sensibus destituantur, somno se committant, ut ita effec-tum potus effugiant; nam potio ista de se intrinsece grave malum est. Cfr. Ligorio, n⁰. 78, et hic observari meretur cum Collet, de Pecc. cap. IV, ebrietatem, licet de se jam graviter mala sit, majori dignam tamen esse vituperio: 1° in puellis et mulieribus, quas ebrietas majori exponit periculo dissolute ac luxuriose vivendi; 2° in iis, quibus aliorum cura incumbit, qnales sunt patresfamilias etc.; 3° in iis, qui ad continentiam obligantur, et prae-sertim in clericis. Unde Apostolus tam expresse voluit Episcopum non vinolentum, Diaconos non multo vino deditos; et S. Mater Ecclesia tam serio hortatur adep-turos officium Subdiaconatus: „amodo sobrii.quot;

Ebrietas imperfecta per' se est venial e (supra n⁰. 57), aliunde tamen fieri potest mortale ratione scandali, periculi etc.

85) Quaesita hue speetantia.

Quaeritur 1°: an liceat ex praescripto medicorum sumere potum inebriantem, quando talis potus censetur absolute necessarius ad curandum morbum mortalem?

Eesp. Merito defenditur, hoc licitum esse, si potus iste directe sumatur ad morbum expellendum et ebrietas secu-tura non intendatur, sed solum permittatur. Etenim in casu supposito sumptio potus (quae est de se indifferens) habet duos effectus, unum bonum (curationem morbi), alterum malum (ebrietatem), effectus autem bonus inten-

85

ditur et aeque immediate sequitur ac effectus malus, qui tantum permittitur, et per effectum bonum compensatur. Uiide applicari hie poterit resolutio ex Tract, de Act. Hum. n⁰. 34 sub littera h: licitum est ponere causara, intendendo effectum bonum et permittendo effectum malum, si causa indifferens aeque immediate ac effectum malum effectum bonum producitj qui malo praeponderat vel saltem malum compensat. Cfr. Lig. n⁰. 76.

Quaeritur 2°: an liceat sumere potum inebriantem ad sensus sopiendos, ne sentiantur cruciatus v. g. in opera-tione chirurgica?

Eesp. Defendimus cum S. Ligorio 1. c. contra alios, illud illicitum esse; nam^in hoe casu effectus malus (ebrietas) praecedit effectui bono, qui proinde ex malo sequitur, ünde hic applicanda videtur resolutio ex Tract, de Act. Hum 1. c littera a: tenemur non ponere causam, si effectus malus praecedit effectui bono, qui proinde ex malo sequitur; non enim facienda sunt mala, ut eveniant bona.

Nota. Non est tarnen damnanda, ut inquit Gury, praxis medicorum, qui opium adhibent ad sensus sopien-dos, cum primaria virtus opii soporifera sit, non ebrians. Atque idem dicendum videtur de aethere, aspiratione hausto.

Quaeritur 3°; an liceat se inebriare ad evitandam mortem, ab aliis intentam, nisi bibatur?

Resp. Negandum videtur ob rationem, in solutione quaestionis secundae allatam. Inveniuntur quidem auc-tores, contrarium defendentes, uti videre est apud Ligorio n⁰, 76, ubi S, Auctor, sententia contraria relata, quin aam probabilem dicat, unice sententiam nostram negantem vocat probabiliorem. Observate autem, quod, cum S. Ligorio aliquam sententiam simpliciter refert et unice oppositam

dicit probabiloiem, non iutendat sententiam simpliciter prolatam dicere probabilem.

Quaeritur 4°.: an imputentur ad culpam mala, in perfecta ebrietate facta?

Resp. 1°. Negative, si ne in confuso quidem praevisa sint; quia mala ista tunc nullo modo sunt voluntaria.

2°. Affirmative, saltem quoad mala opens v. g. vul-nerationes, fornicationes etc., si praevisa et per consequens indirecte voluntaria fuerint. Cfr. de Act. Hum. n⁰. 33. Ad quantam autem culpam mala haec indirecte voluntaria, si de se sint gravia, imputari debeant, an scilicet ad culpam gravem vel levem, quaestio est cujus solutio facile deducitur ex principio tradito in tract, de Act. Hum. n⁰. 34.

Diximus in responsione 2^da: saltern, quoad mala operis; nam quoad mala oris, qualia sunt verba contumeliae, maledictionis etc., sic distinguendum est: a) vel mala ista oris respiciunt solummodo homines, et tunc proba-biliter excusari poterunt a culpa; eo quod talia verba, ab ebrio prolata, ab audientibus non soleant accipi tan-quam contumeliosa, maledictoria aut detractoria, nisi forte proferretur aliquod delictum particulare; b) vel mala ista oris respiciunt Deum, qualia sunt blasphemiae, et tunc a culpa non excusanda videntur; quia ejusmodi verba, etiam materialiter prolata, modo praevisa sint, semper vergunt in diminutionem divini honoris; eaque qua talia ab audientibus accipi solera vix dubitaverim Cf. Ligorio, n⁰. 78, ubi monet S. Auctor se huic sententiae magis adhaerere, quamvis oppositam (quae excusat etiam blasphemias, quasi verba, in ore ebrii nihil significantia) non audeat dicere improbabilem. Advertite autem expressionem banc: non audeo dicere improbabilem ex mente S. Alphonsi idem

87

importare ac si diceret: de probabilitate dubito. Vide S. Ligorio, n^u. 76 in fine.

Quaeritur 5°: an graviter peccat qui amentem inducit ad potum excessivum?

Resp. Per se non peccat graviter, qui amentem vel puerum ante usum rationis ad potum excessivum inducit; etenim malitia ebrietatis consistit in violenta privatione usus rationis; sed potus non privat amentem aut tales pueros usu rationis, quum eo jam antecedenter careant. Dico per se; nam, ut resolvit Gury, si amens post potum excessivum soleat erumpere in blasphemias et id sciat qui ad bibendum eum induxit, graviter bic peccavit contra legem naturalem; quia amens eam materialiter violat, cum buic legi in actu primo subjectus sit.

Nota. De participatione in ebrietate aliorum, vide dicenda in Decalogo, ubi de scandaio et cooperatione ad peccata aliena.

86) Filiae. Quinque a S. Gregorio Magno filiae vel effectus ebrietatis et comcssationis enumerantur scil.: 1° inepta laetitia, seu vaga et immoderata hilaritas, de qua legitur Exod. XXXII ; 6: „Sedit populus manducare et iibere et surrexerunt luderequot; puta per saltationes inde-centes, cantilenas plus minusve inhonestas etc.; 2° scur-rilitas, sive studium immoderatum commovendi in aliis risum per exteriores gestus et verba jocosa aut etiam turpia: „ubi ebrietas, inquit S. Chrysostomus, ibi diabolus, ibi turpia verbaquot;; et hinc Apostolus ad Epbes. V : 3 ait: ,,nec nominetur in nobis . . . scurriliias quae ad rem non pertinetquot;3° multiloquium, in quo non deërit pec-catum sive irreverentiae erga superiores, sive detractionis, contumeliae, etc.; 4° Inxuria, ad quam omnis gula et

88

maxime ebrietas vehementer inflammat, uti constat ex Ephes. V ; 15 : „nolite inebriari vino, in quo est luxuriaquot;; ex Proverb. XX : 1: „luxuriosa res est vinumquot; ] ex testi-monio S. Hieronymi; „venter ciho meroque distentus des-pumat in libidinem; .... nu/nquam ego ehrium castum putaboquot;; et tandem ex communi sententia moralistarum et medicorum; 5° lebetudo mentis sive stupiditas; obtun-dit nempe gula acumen ingenii et hominem ineptum reddit ad veritatis rerumque coelestium contemplationem, tum ad actiones quascumque in quibus aliquid ingenii aut prudentiae exigitur. Unde commune eft'atum: plenus venter non studet libenter. Cfr. 1 Cor. II : 14: „animalis autem homo non percipit ea quae sunt spiritusquot;-, et Proverb. 1. c.; „luxuriosa res vinum et tumultuosa ebrietas, quicumque his delectatur non erit sapiens!'

Nota. Pravis his effectibus gulae, quos ut plurimum concomitantur alia mala pene innumera v. g. neglectus orationis, religionis, susceptionis sacvamentorum, officiorum status etc., tandem accedere solet corporis multiplex in-firmitas; teste enim experientia plures occidit gula quam gladius. Cfr. Vering, Fastorale geneeskunde, et Macher, Pastorale Heilhunde, e quibus auctoribus haec pauca notare juvabit de laesione sanitatis per ebrietatem: De toestand, waarin de mensch door onmatigheid en misbruik van sterke dranken geraakt, komt het naaste bij dien eener beroerte, en zulks wel om den invloed, welken dusdanige dranken uitoefenen op de hersenen; geraakt de mensch langzamerhand meer aan het gebruik dezer dranken verslaafd, dan wordt door de gedurige overprikkeling de werking der zenuwen verstompt, de eetlust, de spijsvertering en voeding verminderen, de spierkracht en sterkte

89

des lichaams nemen af, de ingewanden worden aan allerlei gebreken onderhevig. Duurt deze treurige gewoonte eenigen tijd voort, dan verandert de tot nog toe ziekelijke gesteldheid in kwalen en gebreken; beving der ledematen, borstziekten, waterzucht, beroerte, kanker in de maag, vermindering der verstandelijke vermogens, dilirium tremens. Hoe jonger de dronkaard, hoe zwakker zijn lichaam is, des te spoediger en des te verschrikkelijker wreekt zich de misdaad op den overtreder; en in het algemeen vinden dronkaards van beroep, allen zonder onderscheid, vroeg of laat naar lichaam en ziel de verschrikkelijke gevolgen, welke dit misdrijf na zich sleept.

87) Causae. Ebrietatis causae hoc inodo describuntur ab auctoribus supra citatis: Onder de oorzaken der dronkenschap mag als eene eerste en voornaamste genoemd worden de hevige neiging tot deze geestrijke prikkels, verhittende en prikkelende dranken. Vervolgens een werkeloos leven; het bezoeken van vriendenkringen, waar des avonds sterke dranken gedronken worden; slecht gezelschap en omgang met dronkaards; en ten laatste worden deze dranken, om hunne zinnen benevelende, verdoovende eigenschappen, als een middel gebruikt, om zich aan onaangenaamheden bijv. van een ongelukkig huwelijk, van achteruitgang in het tijdelijke, van kwellingen en gewetensangsten voor een korten tijd te onttrekken. Bij de werkende klassen vindt men soms eenige aanleiding tot dronkenschap in het gemis van genoegzaam voedende spijzen en het gevoel van vernieuwde kracht, wat door den sterken drank wordt opgewekt.

88) Remedia. Yitium ebrietatis non minus qnam vitium luxuriae sanatu difficillimum esse apud omnes in confesso

90

est. De grond hiervan, zegt Vering, ligt behalve in de kracht der gewoonte, in de eigenaardige stemming des lichaams door het voortdurend gebruik der sterke dranken veroorzaakt. Quo difficilior autera sit ebriosorum sanatio, eo majori cura et patientia confessarius vel pastor miserrimos istos potatores continuo prosequetur, frequenties visitabit, et diligenter inquiret remedia opportuna, quorum usu gravis vitii sui vincula tandem aliquando confringere valeant. Talia remedia sunt praecipue sequentia: 1° horror ac detestatio vitii ebrietatis. Indien men, zegt bovengenoemde schrijver, met hoop op eenig gevolg ondernemen wil eenen dronkaard van zijne gewoonte te genezen, beginne men met alle pogingen in het werk te stellen om hem een afschuw tegen zijne rampzalige gewoonte in te boezemen. Hune in finem ebrioso persuadendum est: a) quam tur-pissima sit ebrietas, qua homo cornparatur ipsis jumentis insipientibus; b) quam funesta eaque innumera sint ebrietatis consectaria tum in ordiue ad animam, tum in ordine ad corpus; c) quam brevis sit voluptas ex potu capta; nam mors proxime futura omnibus gulae deliciis finem imponet, iisque substituet cmciatus tam sitis quam famis sempiternos. Praeterea ad horrorem vitii sui in potatore stabiliendum, utiliter ipsi consuletur, ut sedulo memoriae commendet saepiusque etiam oretenus repetat ali-juod testimonium S. Scripturae, quo ebriosus a S. Spiritu graviter perstringitur v. g. Isaias V : 22: „vae qui poten-tes estis ad bibendum vinumquot;; 1 Cor. VI : 10: „neque ehriosi... regnum üeipossidebunl. Cfr. Proverb. XXIII: 29, Luc. XXV: 34, Bom. XII: 13, XIV: 17, Gal. VI: 21, Philipp. 111:19. 2° Propositum, saepius v. g. singulo vespere repetitum, allaborandi serio ad vitii sui exstirpa-

91

tionem, necnon specialis oratio ad Deum aut Beatissimam Virginem frequentias v. g. singulo mane repetita, ut per diem in proposito suo tirmiter perseverare valeat idque ex amore Christi, qui cruci affixus sitim acerbissimam pro nobis passus est: „TJbi poculum bibiturus acceperis, inquit S. Joannes Cliraacus, memineris acetum et fel Jesu Christo in cruce oblatum.quot; 3° Eemotio causarum de quibus supra n⁰. 87; et speciatim fuga occasionis proximae v. g. tabernae aut commercii potatorum, juxta monitum Spiritus S. in Proverb. XX : 24: „noli esse in conviviis potatorum.quot; 4° Conversatio cum bonestis et probis. 5° Admodum etiam utile erit, ut ebriosus, quo-ties temperantiae limites excesserit, aliquam determinatam poenitentiam assumat v. g. ut aequale vel duplum illius, quod expendit, eroget pauperibus. 6° Tandem ebrioso injungendum est, ut usum potus inebriantis saltern dimi-nuat et nonnisi determinatam quantitatem sumat; vel etiam ut, loco potus sui praedilecti e. g. liquoris fortis, moderate utatur alio potu simili v. g. vino, cerevisia.

Dicitur: ut saltern diminuat; nam, ut observat iterum Vering, het best proefhoudende middel is met een stellig voornemen ter verbetering het drinken plotseling na te laten (mochten hieruit soms eenige nadeelige gevolgen voorkomen, zoo behoort de geneesheer te worden geraadpleegd). Dit middel, wat hier genoemd wordt het best proefhoudende, is volgens vele geestelijken van ondervinding bijna het eenigst proefhoudende voor dronkaards van beroep. En daarom, zeggen zij te recht, behoort de biechtvader aan dusdanigen dit middel dringend aan te bevelen, en, zoo het gebruik van andere middelen nutteloos is bevonden, ten laatste op te leggen.

92

Nota. Dantur etiam remedia quaedam physica contra ebrietatem, quae quidem remedia, licet raro sint tam efficacia ut infirmitatem omnino tollant, ordinarie tarnen saporem potus ad tempus saltern minuunt. Horum itaque remediorum usus ad hoc praesertim utilis esse poterit, ut ebriosus eo tempore quo potus minus sapit, propositum se emendandi magis magisque confirmet. Assignatie autem hujusmodi remediorum magis pertinet ad medicos quam ad pastores aut confessarios. Cfr. Descuret, Medicine des passions, p. 198 seq.

89) Virtus opposita. Ebrietati ex adverse opponitur sobrietas, quae est ea pars virtutis temperantiae, qua homo recte moderatur in usu et appetitu potus inebriativi. Cfr. Scaramelli, Tom. III.

Olservatio practica ex theologia Mechliniensi: quando poenitens confitetur: frequentando tabernas saepius fui ebrius; speciatim attendet confessarius: 1° an haec occasio modo habenda sit proxima sive ratione ipsius tabernae sive ratione circumstantiae specialis v. g. consortii potatorum, lusus chartarum, et si ita; 2° an adsit justa causa in occasione ista permanendi. Quod non adsit justa causa, frequentatio occasionis, in quantum proxima est, interdici nee absolutie dari debet, nisi poenitens firmiter statuat hujusmodi occasionem relinquere; si autem adsit justa causa cum spe emendationis, tune tentari potest, ut occasio fiat remota per usum remediorum, quae superius assignata sunt.

93

ARTICÜLUS QUINTUS.

DE IRA.

90) Notio. Ira (cujus habitus vocatur iracundia) est inordinaius appetitus vindictae vel quasi-vindictae.

Dicitur 1°: inordinaius appetitus vindictae, quia fieri potest, ut vindicta juxta ordinem appetatur cum debito moderamine et ex justo fiue v. g. ad propulsandum malum a nobis vel ab aliis nostrae curae commissis, et tune ira non est peccaminosa, Dupliciter autem, ut docet S. Thomas 3^ae 2^dae Quaest. 158, Art. 3, vindicta appeti potest inordinate , nimirum: a) ex parte ohjecti; si quis appetit vindictam ei qui non meruit, vel majorem quam meruit, vel inferendam absque debita auctoritate, vel etiam si appetit vindictam de se quidem justam non qua talem sed qua mere satiativam animae suae malevolae v. g. odii personae; I) ex parte modi: si quis juste appetens vindictam , nimis animo agitatur vel nimis vehementer exterius irae suae signa manifestat.

Dicitur 2°: vel guasi-vindictae, quia dum modo ira-scitur in res inanimatas v. g. artifex ex ira frangit aut projicit instrumentum, nou est proprie vindicta et tamen est ira.

91) Malitia. Appetitus vindictae inordinaius ex parte ohjecti est peccatum mortale ex genere suo, quum oppo-natur legibus graviter obligantibus charitatis et justitiae. Appetitus vindictae inordinatus ex parte modi de se est peccatum veniale juxta principium n⁰. 81, et idem dicen-dum de appetitu quasi-vindlctae, qui est etiam tantum excessus in re indifferenti.

94

Observatio practica. Facile resolves ex dictis, quid agendum sit confessario, ubi poenitens in genere confitetur: iratus fui in proximum. Inquirat nempe confessarius, utrum vehementius tantum exarserit, an etiam sese vindicare intenderit. Si primum, poenitens venialiter tantum pec-casse plerumque censetur, nisi forte grave scandalum dedisset. Immo si moderamen non excessit ejus indi-gnatio, vel si motus irae fuerit motus pri mo-primus, plane a peccato excusatur. Si secundum, ulterius inquiret confessarius , an vindicta intenta fuerit gravis vel levis, item an haec intentio fuerit ex deliberatione plena vel semi-plena tantum; deinde an subsecutae sint deliberatae male-dictiones, blasphemiae etc.; et sic gravitas vel levitas peccati irae facile dignoscetur.

92) Filiae. Ira considerari potest quatenus est in corde et quatenus est in ore et quatenus procedit ad facta.. Pro triplici hac consideratione irae etiam tria distinguun-tur filiarum ejus genera scl.: 1° quatenus est in corde, ira producit indignationem et tumorem mentis. Indignatio est inordinatus affectus sive inordinata commotio animi ex eo proveniens, quod quis reputet se indigne ab alio tractari, de se non excedit culpam venialem, imo omni prorsus culpa vacabit indignatio, si moderata sit et proce-dat ex justo rationis judicio. Tunc autem fieret graviter peccaminosa, si cresceret usque ad deliberatum odium et gravem personae contemptum. Tumor mentis est aestuosa quaedam afïectio, qua quis morose excogitat diversas vias vindictae iisque cogitationibus animum tumefacit. Quantum peccatum sit iste tumor dijudicari debet ex quanti-tate vindictae quae excogitatur; 2° quatenus est in ore,, ira producit clamorem, blasphemiam, contumeliam et male-

95

dictionem. Clamor est alta locutio seu vociferatio, qua iratus multa inordinate et confuse effundit; cominuniter est peccatum veniale, nisi alia malitia gravis accedat. Blasphemia, contumelia et maledictio describentur in trac-tatu de Decalogo; 3° quatenus procedit ad facta, ira producit rixas, quae si modum non excedant, uti contingit in levibus pugnis, de se venialiter malae sunt, secus si provehantur ad vulnera, blasphemias etc.

Notetur autem hie cum Ligorio, n⁰. 83, rixas com-muniter peccaminosas esse ex parte incipientium, sed non semper ex parte se defendentium; generatim enim est licitum semetipsum defendere cum moderamine inculpa-tae tutelae, uti latius explicabitur in quinto Decalogi praecepto.

93) Remedia. Trae remedia hue praecipue redeunt:

a) Monet S. quot;Pranciscus Salesius; als gij bedaard zijt en buiten de gelegenheid om u te vergrammen, doe dan een grooten voorraad van zachtmoedigheid eu goedertierenheid op door het beoefenen van liefdewerken jegens den even-mensch, door altoos in zulk een geest te denken, te spreken en te handelen, zoowel in de kleinste als bij de grootste aangelegenheden en zoowel ten aanzien van uzelven, als ten aanzien van vreemden, huisbedienden, vrienden en buren.

Praeterea, ut observat S. Gregorius Magnus, antequam aliquid agere incipias, attente considera omnes, quae te forte exspectant injurias easque in antecessum humiliter ac mansuete suscipias juxta exemplar et praeceptum Christi Matth. XI ; 29: „disdie a me quia mitis sum et humilis corde; et invenielis requiem animahus vestrisquot; (jacula praevisa minus feriunt).

96

è) Suadet S. Basilius, ut statim ac moveri te seutis ad iram, earn cohibere coneris (niet op eenc onstuimige wijze en met geweld, zegt ïranciscus de Sales, maar op een zachte en bedaarde wijze), et si internam commo-tionem sedare non possis, saltem linguam cohibeas, nec-unquam in aestu irae punias; sed potius te convertas ad orandum et contemplandum, quantas Christus ex amore tui passus sit injurias atrocissimas.

c) Perpendat iracundus, quot poenas gravissimas nos-metipsi quotidie sustinere deberemus, si Deus de nostris peccatis justam vellet sumere vindictam et insuper: quanta mala tam corporis quam animae procurare soleat ira ipsi irascenti, dum e contra alteri vix noceat.

d) Tandem, ut iterum monet Franciscus Salesius: als gij zult bemerken, dat gij uit gramschap een feil hebt begaan, herstel deze op staanden voet door een werk van zachtmoedigheid jegens den persoon. op wien gij u vergramd hebt; de versche wonden zijn gemakkelijker te genezen dan de verouderde,

94) Virtus opposita. Irae ex adverse opponitur virtus mansuetudinis, quae appetitum vindictae moderatur juxta praescriptum rectae rationis. De bac virtute videantur scriptores vitae spiritualis; et praeterea intime nobis per-suasum sit semperque maneat, virtutem banc mansuetudinis prae christianis omnibus summopere necessariam esse clericis qui legis novae (quae lex est amoris) praedicatores sunt et ministri, atque in se exprimere debent characteres magistri Christi, quos sic descriptos invenimus Matth. XII : 20 : „Ecce puer mens quem elegi . . . . judicium gentibus nuntiahil. Non confendel, neque clamabit, neque audiei aliquis in plateis vocem ejus', arundinen quassatam

97

non confringet et linum fwmigans non extinguet.quot; Cfr. Cone. Trid. Sess. XIII de Reformatione cap. I et Conc. Provinc. p. 93.

ARTICULUS SEXTUS.

DE ACEDIA.

95) Notio et malitia. Acedia: quae generice est taedmm animi, latiori vel strictiori sensu accipi potest. Acedia latiori sensu est, torpor animi in exercitio virtutis qva-tenus lahoriosum et molestum est. Sic autem accepta, acedia de se habet culpam venialem, nisi ex ea omitte-retur aliquid, ad quod est gravis obligatio v. g. omissio sacri in Dominica. Non est tarnen hujusmodi acedia peccatum speciale, sed ejusdem malitiae cum omissione aut negligenti executione, quam sufficit in confessione exprimere. Quin imo si homo, stante tali torpore, prae-stet, quod cum gratia divina praestare potest, ipsa acedia majoris meriti erit occasio. Acedia strictiori sensu est : tristitia ac taedium de amieitia divina, apprehensa ut nobis mala, eo quod per virtutum exercitia laboriosa comparari aut conservari debeat; unde fit ut haec amieitia non cureUir.

Sic autem intellecta, acedia est peccatum speciale et quidem mortale contra charitatem Pei; quia continet veram aversionem a Deo ut fine ultimo. Attamen, ut notat Sporer, si quis retinens voluntatem efficacem tendendi in Deum per media congrua, solum inefficaciter ab eo fine abhorreret ob difficultatem operum, ideoque ea negligen-tius exequeretur, acedia ejus de se non esset nisi venialiter mala, quia non directe repugnat contra charitatem Dei, sed potius contra fervorem charitatis.

98

96) Filiae. Acediae mali partus sunt: odium spiri-tualium, pusillanimitas in aggrediendis eis quae ad Dei obsequium pertinent; desperatio de consequenda salute; indignatio adversus eos, qui hortantur ad devotum Dei famulatum; torpor in observatione praeceptcrum et evagatio mentis in oratione aliisque exercitiis spiritualibus. De horum omnium malitia facile judicabitis modo attendatis singulorum objecta et malos, quos producunt, effectus. Exempli loco sit casus sequens:

Titius confitetur: 1° quod, cum nuper aegrotus esset, grave taedium habuit ad recitandam vel unicam orationem dominicam; 2° quod sanus saepe distractus fuerit in pre-cibus; 3° quod aliquoties grave taedium habuerit circa aeternam beatitudinem assequendam; 4° quod aliquando tristatus fuerit se baptisatum esse et Christum agnovisse.

Quaeritur; an et quomodo in singulis peccaverit Titius?

Resp. ad l^um. Res nimis nota est, quod praesente morbo homo saepe sit naturaliter indispositus ad orationem cum gustu et solatio persolvendam; ideoque taedium hoe non esse peccaminosum, si tamen aegrotus conetur vin-cere taedium quantum moraliter potest et non negligat absolute necessaria.

Ad 2^um. Distractiones in precibus involuntariae culpa carent, voluntariae sunt per se venialiter malae, nisi ita immodicae essent, ut propter eas non satisfieret praecepto graviter obliganti. Tmmo, ut notat Ligorio n⁰. 84, distractiones etiam voluntariae vacant culpa, si quis non tam intendat orare quam verba precum recitando se pio exercitio occupare, puta dum manibus laborans psalmos aliasve preces in hunc finem cantet aut recitet.

Ad 3^um. Si taedium circa beatitudinem aeternam seu

99

finern ultimum sit inefficax ideoque simul stans cum volun-tate adimplendi praecepta, non excedit culpam venialem; secus vero, si efficax fuerit, ut patet ex supra dictis de malitia acediae strictiori sensu accepta.

Ad 4^um. Si deliberate huie tristitiae inhaeserit, pec-cavit graviter, quia talis tristitia importat gravein con-temptum Christi Salvatoris et medii ad salutem necessarii.

97) Remedia. Acediae remedia praecipue. sunt; «) cogi-tatio de bonis spiritualibus et librorum sacrorum piorumque lectio; quia, ut notat S. Thomas 2^da £^dae Quaest. 35, Art. 1 , „quanto magis cogitamus de bonis spiritualibus, tanto magis nobis placentia redduntur, ex quo cessat acedia.quot; In eo quod amatur, ait S. Augustinus, aut non laboratur aut labor amatur; ti) memoria mortis vicinae, cum qua veniet nox, quando nemo potest operari. Joan IX ; 4; c) meditatio exempli Christi et fidelium fervidorum cum seria repetitione illius S. Augustini sententiae: „tu non poteris, quod isti et istae?quot; d) oratio jugis ac fervens; nam, ut docet Cone. Trid. Sess. VI de justificatione cap. XI: Deus impossibilia non jubet, sed jubendo monet et facere quod possis et petere quod non possis et adjuvat ut possis; é) institutio vitae juxta determinatum ordinern ; qui or dine vivit, Deo vivit; f) tandem meminerint languidi, quam magna sint praemia charitatis fervidae et e converso, quam gravia damna teporis juxta illud Apoc. III: 16: „utinavi frigidus esses aut calidus; sed quia tepidus es et nee frigidus nee calidus, incipiam te evomere ex ore meo.quot;

97) Virtus opposita. Acediae ex adverso opponitur devo-tio, sive sedula pietas, quae est: firma voluntas prompte se reddendi ad ea quae pertinent ad Dei famulatum. Cfr. ïVanciscus de Sales, Inleiding tot een godvruchtig leven.

100

Nota. Pulchra eaque ex SS. Patribus potissimum desumpta dissertatie de peccatis capitalibus invenitur apud Migne in cursu Theologiae completo Tom XI. Maxime etiam liic commendari meretur opus praeclarum Ludovici Granadensis, cui titulus: dux peccatorum.