Uit de Gemeenfchap der Gereformeerden tot
die von de Roomsch-Katholijke Kerk;

V O O R R E D E, "

Voornaamtijk ingericht -ter beantwoording van

het Drietal Brieven, over gemel-

den Overgang, tusfchen Vrienden

te Utrecht en te Alkmaar,

Roomsch Priefter en Pafloor te Alkmaar.

Te AMSTERDAM\
Bij P. van B U U R E N, en

Bij AREND HOOGLAND BIERLAAGH,

]�][& Drietal gemeenzame Brieven, tusfchen
Vrienden te Utrecht en te Alkmaar, over
den Overgang van Frans Voorhout, enz.
en het Stukje , bij geleegenheid van denzel-
ven, door mij P. Schouten, uitgegeeven, heb
ik met veel genoegen geleezen, om dat alles,
in die Brieven , gevonden wordt op den be-
fcheiden toon, die anders denkende fteeds om-
trent elkander, en de gevoelens, die zij voor-
flaan of wederfpreeken willen, moeten voeren.
� Dat de Schriper, of Schrij'vers dier Brieven
zich verborgen houden, is voor mij van weinig
aanbelang. Het zal er in alle gevallen maar op
aankoraen, of in dezelven iets, ter afkeuring van
gemelden Overgang, beweezen wordt. �

Ter zaake dan. In den eerften Brief van den
Utrechtfchen Vriend, heb ik niets gevonden,
dat eenige bijzondere aanmerking vereischt: de-
vrijl hij in dezen maar voornaamlijk voordraagt
de redenen, om welken hij den Alkmaarfchen
Vriend, den juisten Man achtte, die hem het

iv V O O R R � D E.

verlangde bericht, met betrekking tot de bo*
vengemelde gebeurtenis gceven kon, en op zijn
verzoek niet zoude weigeren. �

De Alkmaarfche Vriend gaf ook fpoedig zijn
Antwoord, en ftelt, na de inleiding, op Bladz. 12.
voor een bijoogmerk, als door mij bedoeld, in
het voorgevallene, bij den Overgang van Frans
Voorhout , aan het Publiek te berichten. �
� Ik voor mij, zegt hij, geloove, dat de Man
� t.e gelijk deze fcboone geleegenheid, als met
� beide handen, aangrijpt, om eens in open-
� baaren druk, zijnen nu vuurigen Profelijt, din-
� gen te laaten zeggen, of die zelve te zeg-
� gen, die men, voor al in den tegenwoordi-
� gen tijd, gaarne had, dat algemeen zoo be-
♦> grecpen wierden," � In dit bijoogmerk vind
ik ook niets, over het welke ik mij zonde moe-
ten fchaamen. � Neen, ik betuig zelfs openlijk,
dat ik greetig aangrijp alle geleegenheden , die
mij welgefchikt voorkomen, om, ter onderrich-
ting van veelen mijner medemenfchen, (welken,
zoo door openbaare, als bijzondere onderwijzin-
gen |n het Godsdienftige, ten opzichten der
Leere van de Roomsch-Katholijke Kerk, zoo
jammerli^k bedrogen zijn, en nog dagelijks be-
drogen worden, dat zij, ook wegens de eenvou.
wigfte Leerflukken dier Kerk, als blinden van
dje. coleuren fpreeken,) dingen te laaten zeggen,

of die zelve te zeggen, die ik, vooral in de-
zen tijd, in welken men van Sijnodale Taa»
fels niets te vreefcen heeft, gaarrie heb, dat
ook door Protestanten, zoo (gelijk zij in waar*
heid zijn,) begreepen wbrden. �� Ik grijp
die geleegenliedeh altoOs met eene volkomene
gerustheid aan , om dat ik , ter veilige berei-
king van mijn oogmerk, niets anders noodig heb,
dan eenvouwig, het wezenlijke van de Leere der
Roomsch-KatholT)KE Kerk voortedrangen; en
dan, met de eigene woorden van den Heidi t-
bergscheN Catechismus , van den eenen of
anderen Prof_e$fnr, ot Piedikanl der Gereform:er-
den, of andere Protestant en , aantewijzen, in vvelk
een affchuwlijk licht de Leden dier Kerk, door
die opgenoemden, om hunne godsdienftige g&
voelens, over het algemeen worden ten toon
gefteld. � De gewoone uitvlucht, dat in die
gefchriften, tiiet zoo zeer van de Leere der Kerk
zelve, als wel van de wifze van naare voorfieUing
gefproken wofdt, en welke men in het gemelde
Drietal BrieVen, op Bladz. M, ook gezogt heeft*
doedt niets ter zaak. � Nee'n, wanneer men,
bij voorbeeld , metalgemeene woorden zegt:
Stelt U een Volk voor ± dat behalven eenen Goo*
die in den Hemel woontl^ een God erkent, DIEN

HET IN EEN OUWEL GEStOOTEN OPe'KT, COZ.

eonder zelfs eene enkele wenk te geeven* daf

men een Volk bedoelt, aanhetwelke, indom-
heid en bijgeloovigheid, misfchien nimmer on-
der de domfte en bijgeloovigfte Barbaaren,
eenig Volk gelijk geweest is; � wanneer men
geen eenig voorbeeld roont, dat er ooit onder
de menfchen, zulk een Monfter van onbe-
fchaamdheid is gevonden, dat op die affchuwelij-
ke wijze, met eenigen fchijn van ernst, de Lee-
re der Roomsch-Katholijke Kerk heeft voorge-
fteld: � wanneer men eindelijk niets anders
doedt, dan de haatelijkfte gevolgtrekkingen, die
door alle Roomsch-Katholijken harteliik verfoeid
worden, voordraagt als waarheden , door het
Volk, tot die Kerk behoorende, erkend, is het
de onbefchaamdheid zelfs, te zeggen, dat er op
die wijze, niet zoo zeer van de Leere dier Kerk,
als v/el van de wijze haarer loorftelling gefpro-
ken wordt. � Maar genoeg hier van op deze
plaats! � Wei zeer zeker nog een paar woor-
den over die zaak, als ik, wegens het geen
door den Utrechtfchen Vriend, op Bladz. ai.
van den Profesfor Heringa gezegt, en in de
Advertentie van het Drietal Brieven (*;, eene
bondioe Verdeediging genoemd wordt * mij-
ne bemerkingen zal mededeelen.

(*) Zie de H»arlemfch« Courant van den 9 Dec. 1797,

De Alkmaarfche Vriend bepaalt zich vervol-
gens, Bladz. 13. in het algemeen tot den Bur-
ger Voorhout. � Hij befchrijft hem als verre-
gaande veranderlijk in het ftuk van Godsdienst,
en onderftelt, dat er zelfs enkele grilligheid en
wispeltuurigheid onder loopen. Maar er komt
00k bij, zegt de Vriend, Bladz. 14, bekrompen»
heid van vermogens, het overhoop haalen van
alles te gelijk, zonder iets grondig aftedoen, of
geheel tot ftand te brengen. � Die fchets van
Voorhout's karakter is niet zeer gunftig; doch
00k niet wel overeentebrengen met de Volgenⁱde, die hij van denzelven geeft, met dez*
woorden: � Niemand, die Voorhout kent,
� zal hem natuurlijke fchranderheid en levendig-
� heid : zal hem arbeidzaamheid , en Warmen
� ijver voor waarheid en recht, ontzeggen en
� betwisten." � Mag men iemand, aan wiett
dit laatstgenoemde, met ruimte, wordt toege-
kend, zonder duchtige bewijzen, dat hij hetzel-
ve misbruikt, voorftellen, als verregaande ver-
anderlijk in het ftuk van Godsdienst? � Hoe
komen 00k natuurlijke fchranderheid en leven-
digheid overmen, met bekrompenheid van Ver-
mogens? � Hoe een flap van het allergrootst
belang, gedeeltelijk aan enkele grillig- en wis*
peltuurigheid toegefchreeven , met arbeidzaam*
heid, en warmen ijver voor Waarheid en recht? �

De Alkmaarfche Vriend tracht het aantetoonen,
uit de werkzaamheden en bedrijven van Voor-
hout, in het Staat- en Natuurkundige: �- uit
zijn gebruik van veele en veel zoortige boeken
en werktuigen: � en uit zijne oeffeningen in
den kring zijner Kweekelingen; � en vvil hier
uit bewijzen, Bladz. 15, dat zijne Geestvermo*
gens noit voor zoo verfchillende ftudien en
bedrijven, als hij ter hand nam, bereekend wa-
ren; � dat hij gewoon is alles te veel door
elkanderen te haalen, van het een op het ander
te fpringen, en alzoo tot die beklaagenswaardigen
behoort, die alles willende weeten en doen,
met de daad, geene weetenfchap grond'g ken-
nen, en geene zaak tot volkomenheid brengen.
� Maar zal elk, die de gefchiedenis van Voor-
hout's leven genoegzaam kent, en onpartijdig
van hem wil fpreeken, den Alkmaarfchen Vriend
dit zijn befluit 00k toegeeven ? � Fra.ns Voor-
Hoiit zelf erkent gewillig, dat zijne Geestver-
mogens niet bereekend zijn om volmaakt, of
grondig kundig te weezen in alle die ftudien
en bedrijven , door hem ter hand genomen;
doch wordtdit 00k vereischt? � Is het iemand,
begaafd met natuurlijke fchranderheid en leven-
digheid: � bezield met arbeidzaamheid en war-
men ijver, voor waarheid en recht, niet geoor-
loofd, meer ftudien, en bedrijven ter hand

te neemen dajn die, in welken hij volmaakt kan
worden? � Is 't niet mogelijk, dat zulk een,
ten minften in eenige ftudien en bedriiven, zoo
verre komt, dat hij hier uit voor zich, een on-
zondig genoegen, en voor zijne nog minder
kundige medemenfchen , een wezenlijk nut te
weeg brengt? � Mag men van zoodanig eenen,
zonder bewijs te geeven, zeggen, dat hij ge-
woon is aUes te veel door elkandsrsn te h >alen_yen van het een op het ander te fptfngen zonder
iets nut tigs mtteioeren? � Ik vertrouw, dat
elk, die weet, welke groote vorderingen Voor-
hout , in verfchillende ftudien en bedrijven,
gemaakt heeft, van dien Alkmaarfchen Vrieud
met recht kan eisfchen, dat hij iemand aan-
vvijze, die, even als hij, in verfcheidene nuttige
weetenfchappen , zoo verre gevorderd is, en
zoo veele zaaken, ter onderwijzing en nutte zij-
ner medemenfchen, tot ftand gebragt heeft. �
Deblijken, welken Voorhout's Kweekelingenvan
hunne vorderingen in de Zeden-, Wis- en Aard-
rijkskunde , meer dan eens, in het bijzijn van
bevoegde Rechters, gegeeven hebben, zijn al-
leen genoeg, ora den Alkmaarfchen Vriend te
overtuigen , dat Voorhout , fchoon hij als
mensch niet volmaakt, en ook in alles, wat hij
ter hand neemt, niet aldjd gelukkig is, geen-
eints behoord tot die beklaagenswaardigen, wel-

ken, alles wilknde weeten en doen, met de daad
geene vteetenfchap grondig kennen, en geene zaak
tot volkomenheid brengen.

Het nu bijgebragte voorgceven Van den Alk-
maarfchen Vriend, om Voorhout's Karakter in
een ongunstig licht te plaatzen, is dus, door
hem, te los daar neergefteld; vervald bij het
zien der blijken van het tegendeel, en kan geen-
zints dienen tot een' grond van het geen hij daar
op wilde vastftellen, zeggende; � Wanneer ik
,, dit een en ander nu op het Godsdienstige toe-
,, pas , en mjj voorftel, dat Voorhout , als
� met ongewasfche handen, alle Sijsthema's, het
� een voor, het andere na, of liever dan een
� deel van het een, en dan weder een ander
_s> deel van het andere heeft aangetast, dat hij
₉, zich niet wel toegerust, in den maalftroom
� van allerlei Godgeleerde fentimenten, en twist-
� vraagen heeft begeeven;" als ook, dat hij,
in zijne jeugd , door Gereformeerde Leeraars,
niet oordeel- en menschkundig genoeg, onder-
vveezen, en misfchien in de laatfte dagen zij-
ner gemeenfchap met hen, niet voorzichtig
of liefderijk behandeld is, en zijne groote ge-
dagten omtrent mij, zaaken zijn, welken veel
hebben toegebragr, om hem dien flap te doen
verhaasten , komt mij die , alleen uit het nu
aangevoerde, begrijpelijk voor. ----- Het is

immers zoo even aangetoond, dat een groot
deel van het door dien Vriend tegen Voor-
hoot, enkel gezegd, door geen een bewijs on-
derfteund, en door onlochenbaare blijken van
het tegendeel zeer verijdeld is, en dus niet kan
dienen, om hier op , door toepasfing in het
Godsdienstige, vastteftellen, dat Voorhout, in
dat ftuk, verregaande veranderlijk zij. � Maar
Voorhout , zal misfchien iemand zeggen, belijdt
zelf, in zijn verhaal en aantekeningen, dat hij
toch dikwils, wegens die zaak, verandering van
gedagten en gedrag openlijk getoont heeft. Het
is zoo, doch de Alkmaarfche Vriend ftelt, op
bladz. 14, de gewichtigfte van zijne verande-
ringen zoo beknopt met elkanderen vereenigd
voor, als of zij alien,, in een zeer kort tijdbeftek,
waren voorgevallen. � De eerfte blijk van zucht
tot verandering, in het ftuk van Godsdienst,
heeft hij gegeeven, oratrent het jaar 1760, en
andere meer gerucht maakende, gaf hij ruim
dertig jaaren na dien tijd. Is dit te wachten van
een' man, die in het Godsdienstige verregaande
veranderlijk is ? � Maar het is evenwel aan
veelen bekend, dat hij als een geduurige zoeker
'k geweest; als Lid en Spreeker, in Catechifa*
tien, Oeffeningen , Godgeleerde Genootfchap-
pen, en^wat dies meer is, zijne twijffelingen,
en de tegenbedenkingen van anderen, ten op-

zichten van het leerftellige der Gereformeerden *
dikwerf zoo harrelijk heeft vqorgedraagen ert
verdeedigt, dat het den Broederen , rneer dan
eens, ruime ftof tot verzuchtingen, over de
onzekerheid zijnes gemoedsftaats gegeeven heeft.
� Wei kon dit, naar den mensch gefprooken,
anders zijn in een' Man , aan wien men, bij
natuurlijke fchranderheid en levendigheid, war-
men ijver voor waarheid en recht toefchrijft? �
Was hij zelfs, naar het onderwijs van de Leer-
aaren der Gereformeerden, niet verplicht, alles
re beproeven, om het goede te behouden, en
zonder gemoedsbczwaaren te mogen inftemmen
met het laatst gedeelte van het antvvoord, op
deze 54fte Vraag van den Heidelbergschen
Catechisjvius : il&ni gticoft gp ban tie l^ri'ige
Stlg?nirrne �^ieieIpBe Unlit ? het welke dus luidt:
CnDe fcat m fcrrfeiber em febenMg Xitmaat lirn/
en tfutuig fal ofpbcn. � Die plicht was Vooa-
hout, onder anderen, door de leering van J.
D'Outrein, zeer op 't harte gedrukt: wiil hij,
in zijn gouDen Kleinoot, bladz. 324 van den
tweeden Druk, deze vrage en dit antvvoord heeft:
Wat is er wel noodig om zulk een Gebove, fNo-
ta : dat men een levendig Litmaat dier Kerke
is, en eeuwig zal blijven,) te verwekkm? Antw.
Daar moet veorafgaan een dubbeldt onderzoek,
I. Of de Kerk, toaar van men belijdenisfe doedt,

cok werkelijk de waare Kerke is? 't wtlk men
met blindelings fijnen Ouderen en Leeraars te ge-
vallen gelooven, maar zelfs de gronden daarvan\
na de gegeevene kentekens overwegen moet, om aU
foo verfekert te zijn , dat men de KOSTELIJKE
peerle des Evangeliums v/aarlijk gevonden heeft,
Matth. XIII: vs. 45, 46.

II. Of men de kenteekens in zich hetfi, die
tot een levendig Litmaat der Kerke yereischt
worden , en die uit bet geene dat in dit Hoofd*
fiuk geleert is, feer lichtelijk vosrtvloeij'en; voot'
naamentlijk uit het geene, dat van de Reiligheii
der Kerke ge/egt is , die in alle waare Ledemaa-
ten derfehen moet doorftraaltn?

Was dan Voorhout, volgens zulk eene on-
derwijzing, niet verplicht, om alle de Sijsthe-
ma's, ten minften die der Protestanten, te on-
derzoeken, en zich dus in den maalftroom van
allerlei Godgeleerden fentimenten en twistvraa-
gen te begeeven ? � of moest hij, om dit
niet, met ongewasfche handen, en niet wel toege-
rust te doen, met de Textverklaaringen en uit-
legging van den Heidelbergschen Catechis-
mus , door deDomine^s , C.vtechizeermeesters ,
en Broeders der Oeffeningen, gedaan, altoosin-
ftemmen? � Neen, dan was zijn geloove te
menfchelijkl � Hem wierdt, volgens het leer-
ftelzel der Gereformeerden beftendig voorge-

houden, dat de H. Schriftuur alleen de regel
van zijn Geloove moest zijn; dat hij niets, op
het gezach dcr Concilien, of Kerkvergaderin-
gen, of Heilige Vaderen mogt aanneemen, oro
dat ook de besten van die beftaan uit menfchen,
die alle leugenaars zijn. � Hij las vervol-
gens, na de opwekking uit zijne kinderlijke
zorgloosheid , bijna onophoudelijk den Bijbel;
Vergeleek Texten bij Texten; luisterde leergraag
naar de redenen dier Broederen, die hem toe-
fcheenen, dat in de verklaaring derzelven wel-
geoeffende zinnen hadden; � die, zoo als het
v/el genoemd wordt, de zuivere taale Kanaans
fpreeken , en zich Vroomen noemen, en

achten.------Ter goeder trouwe, geloof aan

hunne dweepereijen geevende , beproefde hij,
onder het zogenaamd gebruik maaken der mid*
delea, of de werkingen des Geestes, op hem
den , door de Breeders , dikwerf voorgewen-
den invloed hadden. � Hij verbeeldde zich zelfs
nu en dan, het Spinrach (*) van alle goede
werken zodaanig weggevaagt, en zich, op den

¹ (*) De Schrijvers der Algemeene FaitrUmifche Letter-
ttffenmgen zeggen in No. XIV. van bet VII. Deel, wegens
«len Auteur van het Dagboek der goede Werken , uitge-
geeven te Amfterdam, bij J. Allabt, 1785. � Dit al-
les, (het geen naatnlijk door een Predikant, ter bevesti-

Kruisberg, met zijnen Borgtocht �oo veree-
nigt te hebben, dat hij, door een toeeigenend
Geloof alleen, alle deszelfs oneindige verdien-
ften zich zoo eigen gemaakt hadde, dat hij,
al toare get/ bat tjem/ spne confcientie fierMaagbe/
dat tjji tcgen niic tie geooben 6ob| ftoaariuft gr*
fonbfgt/ gecn Dcrjctbcn gegouben fiab / en nojj
fteebg tot alle fioogfielb senefgt toag/ nogtgang
$ob / jonber. eenige spnec berbienften / uft lou*
tece genabe/ fiem be boffiomene genoegooenfmje /
setetfitfggeib/ en JjeiHg&eid ban �fiti§tu$ ftgenfitt
enbe toetenenbe/ eben &l§ of jjn noott fonbe ge«
�ab/ nog gebaan/ ja ai? of fin oofi alle be ge*

ging van de Leer der Verkiezing, of Pradestinatie was voor-
geftelt,) is hem zoo overtuigend, dat hij afziet van zijne
voorige denkbeelden, en dus ook van bet fcbrijven van
zijn Dagboek, terwijl hij uitroept: � Spjnrach mjjnbr
� goede Werken , V werp ik van mij. � Aan de voe-r
� ten van het Kruis, drijft gij op den wind weg. ��t
� Rechter der waereld ! met het gehoor der ooren bad Ik
� U gehoort; maar hier op Golgotha zien U mijne oogcn,
� � daarom verfoei ik mij, en ik hebbe berouw in ftoff
� en afche."

Onder een gefprek overdit gefchrift, vervoJgen gemelde
Schrijvers , herinnerde zich een onzer, het gebed van
eenen Leeraar, die onder anderen bad: � Verijdel Gij, o
� God! de goede voorneemens uwer Kinderen, doe ze
� als kaf voor den wind verdwijnenl � om dat het vor-
men van goede voorneemens, werkheilightid was.

fjoojfaamljefb Ijab bnlfyagr/ bfe Cficjgrug boo? gem
boltyagt ijecft/ In foo betre hn fulfie tueibaao met
geioobiget Jarte aannam (*)�

Maar die verbeelding was in Voorhout niet
genoeg gegrond, om van beftendige duurzaam-
heid te weezen ; neen, hoe bekrompen, door den
Alkmaarfchen Vriend, zijne Geestvermogens ook
geacht worden, hij was op den duur niet dwaas
genoeg van zich intebeelden , dat hij, alleen
door het geloovig betrouwen in de oneindige
verdienften van Christus, zich zoo volkomen
gerechtvaardigd, en van zijne eeuwige zaligheid
zoo verzekerd achtte, dat hij, gelijk het door
dweepachtigen, die zich Vroomen noemen,
wel is uirgedrukt, zijnen Stoel reeds in den
Hkmel zag. � Was er oit een Christen, die
zich een levend Lidmaat der Kerke van Chris-
tus achten rnogt, was het zeker de H. Apostel
Paulus. Een man, van wien Jefus zelf (f)
hadt gezeidt: Hij is mij een uitverkoren werk'
tuig, om mijnen naam voortedraagen aan de Hei-
denen, aan Koningen, en aan de Kinderen van
Israel. � Deze Paulus durfde evenwel, ook
na dat hij verrukt geweest was tot in den der-

(*) Zie de 6ofte Vraag en Antwoord van den Heidei-
beryfehen Catechismus,
Ct) Hand. 9: vs. 15.

den Hemel , tot in het PaRadijs ; en aidant
geheime woorden gehoort had, ate het een mensch
niet geoorlofd is te fpreeken (*), niet belijden
te gelooven , (zich verzekerd te houden) dat
hij eeumg een legend Lidmaat van die Kerke
zbude blijven. Neen: Hozml ik, fchreef hij ( f ) ,
fnij niets bewust ben+ daarom ben ik niet gerecht-
vaardigd: tnaar ^,t is de Heer, die mij oordeelt.
� En (§) Ik tuchtig mijn Lichaam, en breng
het orider bedwang, op dat ik, daar ik anderen
gepreekt helbe, niet zelve verwobpen worde. � Ook
vermaande hij de Chrtstenen van Philippe (**)»
met deze woorden: Zoo dan, tnijne welbemin*
den, gelijk gij altijd gehoorzaam geweest zi/t_tmaakt, dat gij'» niet atleen in mijn bijwezen;
tnaar ook veel meer in mijn afzijn, met vree-
Ze en agterdenken uwe zaligheid werkT.
�Dit een en ander wierdt door Voorhout te wel
�ewikt en gewogen om eene duurzaame gerust-
heid te ftellen in eene voorgewende verzekering,
welke zoo duidelijk, door den H. Paulus zelfs,
verworpen was. � Om zijne gehegtheid aan de
Gemeenfchap der Gereforraeerden gaf hrj even-
_v wel

(*) 2 Korintfi. ia: vs. 9 en 4.

Ct) 1----------4: vs. 4.

(§) -----� 9- ^vs 27-

(**) Philipp. 2: vs. is.

wel den nioed niet op, en bleef ftandvastig on>
derzoeken, of hunne Gemeenfchap, de waare
JCerk is. De bewijzen van deze zijne aanhou-
dende poogingen, zoude Hij, uk eene verbaa-
zende meenigte van gefchriften, welken wegens
die zaaken, tusfchen verfcheidene, om hunne
geleerdheid, zeer geachte Predikanten zeHs, en-
hem gewisfcld zijn, kunnen geeven. � Is nu
Voorhout, na dus dertig jaaren lang, op de
door zijne Leeraars hem voorgefchreevene wijze
onderzocht te hebben, of in het Genootjchap der
Gereformeerden , de waare Kerk van Jesus
beftaat, aantezien als een man, die in het ftuk
van Godsdienst verregaande veranderHjk is? ��
Maar hij is evenwel, na dien tijd, veel, en dik
wils zelfs veranderd in zijne Godsdienstige denk-

wijze; � hij ging, zegt de Alkmaarfche Vriend

bladz. 14, hi&r en elders bij alter lei Gezindheden
jer Kerk, bij zotntnigen ten Avondmaal; wilde
na de Revolutie van 1795, alle Godsdienstige
Genootfchappen te Alkmaar in de Groote Kerk,
haare operJijke Dienstoejfeningen laaten yerricb-
ten, en belijd nu weder, dat V geene zaligheid
buiten de waare Roomsch- Katholijke Kerk is. �
Dit is zoo; doch het was 00k de zaak van diea
Alkmaarfchen Vriend geweest,. om aantewijzen,
dat de redenen, welken Voorhout van deze zij-
ne onderneemingen en veranderingen, in- zijn

V O O R R E D E. xix

Verhaal van bladz. 7�14, zoo in den Text,
als in de Nooten op denzelven gegeeven heeft,
onvoldoende zijn, � De onpartijdige Lezer
gelieve die redenen , ter aangeweezene plaat-
zen, oplettend nateleezen, en oordeele gemoe*
delijk, <>;' "er in die geheel enk' grillightid, en

■mspeltuurigheid van aart te vinden zijn?

i^T Uit de, na deze Voorrede, volgende Per-

. antwoording van Frans Voorhout , wegens zifi
nen bewusten Over gang, zullen daarenboven al-
ien, die, met ter zijdeftelling van vooroordee-

, len en partijdigheid , dezelve oplettend willen
leezen, en ernstig nadenken, overtuigend zien,
dat hij, in zijne onderhandelingen met mij over
den GodsDienst, geenzints ligtvaardig is te werk
gegaan ; en nog al eenige blijken geeft, dat
de nnodige helderheid en kalmte van ziel hem niet
ontbrak, om het vereischte gebruik te maaken van
de genoegzaame geleegenheid om al het aan hem,
door mij , voorgeftelde rijpelijk te overweegen; ja
zelfs, dat hij, om niet, door te groote gedach-
ten wegens mij, zich te verblinden, eenige Pre -
dikanten, welkers Godsdienstijver, Geleerdheid
en Bekwaamheid hij zeer hoog fchatte, op de
eerbiedigfte, vriendelijkfte en nadrukkelijkfte wij-
ze, verzogt heeft om antwoorden, ter oploszing
der zwarigheden, die hij niet konde vinden; en

I niet, dan na het mislukken van deze zijne hex-

haalde poogingen, aan de door hem erkende
waarheid, zich heeft overgegeeven,

De Alkrnaarfche VrienJ heeft dus, naar mijn
inzien, ter afkeuringvandenOvergangvan Voor-
moot mere beweezen. Hij eindigt zijnen Brief,
op bladz. 17, met eene waarfchouwing aan den
Utrecluiehen Vriend, om zorg te draagen, dat
zijn Gereforrneerd bloed 'nfct warm wordt, als
hij bevindt, dat de Profesfir Heringa wat on-
xagt gekamd, en de Heidelbergsche Cate-
chisusmus, zoohier endaar, watpijnelijk gehe-
keld wordt; � alsmede met een verzoefc, om,
de aanmcrkingen van dien Vriend, over dit ge-
val, 00k fpoedig te ontvangen.

Aan dit verzoek heeft de Utrechtfcbe Vriend,
met eenige overhaasting zelfs, voidaan. � Na
de Inleiding van zijnen Brief, zegt hij, bladz.
19, dat, zijns inziens alks , den Over gang van
Voorhout betreffende, buiten druk moest geblee-
ven zijn. I. Om, dat ds zaak zelve geene grm~
te ztldzaamheid is_y en 2. om dat ik van dim
imbed en vermaardheid* niet ben, dat dit gevai
verdimde het gantfche Land door te warden uk*
getrompet. �� Die tweede reden, mij alreen
raakende, geef ik dien Vriend volkomen toe.
� Maar ten opzichte der eerfte, verbeel ik
mij, dat de Overgang van Voorhout, nog al
van die zeldzaambeid is, dat de gefchiedenis

dcrzelve waardig was, door den druk, tegen
het gevaar van fpoedig in vergeteiheid te raa-

ken, beveiligt te warden.-----Hct zeldzaame

is, naar mijne gedagten, bier in geleegen, dat
Voorhout een roan is, die door de roeesteGc-
reformeerden, welken de gefchiedenis van zljn
feven kennen, onpanijdig beoordeelen, en van
hem fpieeken, toeftaan, dat hi}, in bet leerftel-
Eel van hun Genootfchap , meer dan ge~

woone kundigheid bezit;------. derrig jaarsn,

met een' warmen qver, ter voortplanting en
verdcediging van hetzelve , zijne poogingen heeft
aangewent; � op al dkntijd, door zeer aanzien-
lijke Leeden , en Predikanten van bunne Ge-
zindheid, om zip akijd Zedelijk gedrag , en
Godsdienstige kundigheden, met veel achting
benandeld , � hi] center, met dit alles, al-
leen uit Iiefde tot de waarbeid, dien flap ge-
daan heeft, om welken hij ligtelijk voorzag,
dat veelen zijner goede, maar an.iers denkende,
Vrienden hem verlaaten. als een afgedwaalden
van den weg der waarheid, met medelijden be-
fchouwen: � zwakke en onkundige Ijveraars,
door genomene ergemis, in honue geestdrijven-
de woede, hem als eenen Afgodendieaaar, vloe-
ken, � en de OnverfchiHig^n, omtrent alle zoor-
ten van Godsdienstotffeningen, hem eenen be-
laggelijken Zot verklaarco zouden, � Zoo,,djt

xxn V O 6 R R E D E.

een en andier, door dien Utrechtfchen Vriend,
met de noodige helderheid en kalmte van ziel,
rijpelijk overwogen was, had het ongetwijfteld
genoeg geweest, om hem te overtuigen, dat
de Overgang van Voorhout veel gewichti-
ger is, dan die van eenen, welke , met den
haatelijken naam van Overlooper, rechtmaatig
wordt aangeduidt.

Nu iets wegens mij. De Utrechtfche Vriend
acht het mede zeer geoorlofd in een verftandig,
befcheiden en vredelievend Man, dat hij de be-
grippen zijner Geloofsgenooten, over het geheel,
in een gunftiger daglicht ftelt, dan men die
"gewoon is te befchouwen ; maar hij keurt in
mijne handelwijze zeer af, dat ik dit doe met
rechtftreekfche aanvallen op de Gereformeerde
Geestelijkheid: dewijl ik haar, zegt hij, met al-
le haare Onderwijzelivgen, en alle Protestanten,
vleeschelijke menschen genoemt, en met de
domme Kapharnaieten getijk gejlelt heb. Hij laat
het aan 't oordeel van elk onpartijdigen over,
hoe juist en liefderijk dit d6or mij gedaan is. �
En ik, die dezen, door dien Vriend, daar op-
genoemden, niet bepaaldelijk heb aangevveezen,
denk zeer gerust: Die de fchoen past, uekt ze
aan!

De Utrechtfche Vriend beklaagt zich vervol-
gens over het voorgeftelde uit de Aantekenin-

V 6 O R & E D E. xxnt

gen van Profesfir Heringa, door Voorhout,
in zijne Sfte Noot, vtm bladz. 12�14; � als
00k over net geen door mij, wegens eenige
tuitdrukktngen van den Heidelbergschen Ca-
techismus gedaan is. � Die handefaijze, zegt
faij, bladz. 20, komt mij niet befcheiden en broe-
-derlijk voor , en de Mgenwoordige tijd, waarin
men van alle zijden moest arbeiden, otn harmonie
te bevorderen , veroordeelt dezehe op "t fterkst. -i-
Is dk zoo? Veroordeelt de tegenwoordige tijd
de verdeediging der Roomsch-Katholijken, die
uog dagelijfcs, door den Heidelbergschen Cate-
�Chismus , aan hunne Protestantfche Medeburgers
worden voorgefteld als Afgodendienaars , en
Verloochenaars van den eenigen Zaligmaker
Christus? � Mag ik deze hunne Befchuldi-
�gers niet noemen? � Mag ik, overtuigd, dat
zij onfchuldig zijn, dit niet zeggen? � Mag
ik de eigenlijke Leer der Roomsch-Katholijke
ICbrk, volgens welke elk Lidmaat derzelve ver-
jlieht wordt te gelooven, dat Jesus Christus
zijn d�nige VbRlosser en Zaligmakfr is , niet
voorftellen, om hier door te bewijzen, dat zij
»ten onrecht befchuldigd worden? Of ik dit
tax in mijne Leerrede , en Aantekeningen op
dezelve, juist en liefderijk gedaan hebbe, oor-
deele elk onpartijdige! � Ik verbeel mij _f dit
niet juister te hebben kunnen doen: dewijl ik.

de eigene woorden van den Heidelbergschen
Catechismus heb voorgedraagen, en daar tegen-
geftelt die, welke'n de wezenlijke Leere onzer
Kerk uitdrukken. Ik zie ook-voor als nog geen
enkel woord, door mij tegen het liefderijlce, in
mijn Stukje gebruikt, en wachc dus de uitipraak
der Onzijdigen met onbefchrooradheid af.

Nu dan het beloofde Paar woorden over het
geen de Utrechtfche Vriend, bladz. 20 en 21,
zegt, wegens de Aantekening van Voorhout,
ten opzichte van Profes/br Heringa. Hij be-
tuigt, die Aantekening leezende, niet verwon-
derd te zijn geweest, dat de Studeerende Jeugd
daar over in t geheel niet gefHgt is. � Die
waardige Man, vervolgt hij, wordt tog, ofaan
de zijde zijner kunaigheden, of die van zijn hart ,
die bdden door de niji zelfs met zekeren ecrbiedy
als boven alls verdenking verheeven, p/eegen er-
kent te ivorden , zoo ten toon gefteld, dat hit
twijffelachtig zij, of de verwaandheid', dan de \
kwaadaartigheid, de hoofaingredienten tot die ge-
heele Aantekening geievert heeft, � Om elk on-
partijdige wel te doen oordcelen, of dit gezeg-
4e van dien Utrechtfchen Vriend, wegens dje
Aantekening van Voorhout, juist en iiefdenjk
is, acht ik het nnttig, het hoofdzaakelijke van
die Aantekening hier bijtevoegen. Voorhout
jppgt in deceive; � dat een Map, die bjj de

V O O R R E D E. xx»

� Gereformeerden in vcelc achtir.g is,, en zich
� ten aanzicn van zijne kunde en doorzicht,
� het grootlte vertrouwen verworven heeft; de
� zo aanzienlijke, en zo zeer vertrouwde Hoog-
,, leeraar Hexunga, in de, uic eene zijner Aan-
� merkingen , ter uitbreiding van gezegdens
� in zijne Leerrede, over het recht gebruik
� der Vrijheid, bijgebragte woorden , door cene
� verregaande parcijdigheid , zich (om het op
� zijn zachtst uittedrukken) tot onbetaamlijkc,
� en tegen de waarheid ftrijdende uitdrukkingen
� heeft laaten vervocren." � Maar heeft dan
die Hoogleeraar, in het voordraagen van de Lee-
re der Roomsch-Katholijke Kerk, (of wil men
liever: in de aanduiding derzelve?) onpartijdig
zich uitgedrukt met deze aangehaalde woorden;
_M � StekUeens, verlichte Nederlandfche Chris-
� � tenen ! een Volk voor � (*_) dat nevens
� � eenen God, die in den Hemel woont, een
� ,, God erkent, dien hex in eenen Ouwel go-

(*) Er zijn, die, om de uitlaating van eenige woorden

jusfchen: een Folk vetr.....dat enz. twijffelden, of men

die had agter gelaaten. om dat zij misfchien eenige ver-
zachting voor de volgende behelsden; doch dat ook
.deze zeer panijdig zijn, zal zelfs biijken uit de bijvoeging
jran die woorden, die alleen om de kortheid te betrach-
jten> waren uitgelaaten. De bewuste plaats luid dan met

� � flooten bpeet: � nevcns eenen alwceten-
� � den Richter, eenen plaarsbeklecder op de
� � Waereld, die voor Geld zonden kwijdfchek
, � � Vrijheid tor wanbedrijven geeTt: � Zie-
_}y � len uit het Vagevuur verlost enz."" �
Heeft dan Voorhout, met van dien Hoogleeraar,
om van harde uitdrukkingen , die een warme ijver
voor waarhcid en rccht, al ligtelijk een mensch
zoude, doen ontvallcn , zich te onthouden , al-
leenlijk te zeggen, dat hij., door eene verregaan-
de partijdigheid j> zich heeft laatcn vervoeren tot
onbetaamlijke, en tegen de waarheid ftrijdende
uitdrukkingen, dien Man, of aan de zijde zijner
kundigheden; of aan die van zijn hart, zoo ten
toon geftelt, dat het twijffelachtig zij, of de
verwaandlieid, of kwaadaartigheid, de hoofd'in-
gredienten tot die geheele Aantekening gelevert

-die bijvoeging dug: � Stelt U eens, verlichte Nederland-
� fche Christenen 1 een Volk voor, bij hetwelke het onder-
ii wijs in de vaarheden van den natuurlijken, en in den voor*
� naamen Jnheud van den geopenbaarden Godsdienst verzuitnd
� is, dock dot daar voor als Godsdienst heeft leerenkennen, waar-
� neeming van een hoop dwaaze plechtigheden, zander edole ge-
� zindheden , of waar gevoel, nagebauwd en waargenomen,
� een Folk, dat nevens een God, die in den Hemeiwoont,
� een God erkent , dien het in een Ouwel gefloo.
� ten ope"et enz." Is nu op die wijze de Leere der
fcoomsch-Karholijken vvel minder partijdig voorgefteld ? ■�:

V O b R R ED E. xxvu

heeft? � Zou 'er bij dien Profesfor ook niet,
nu en dan, iets menj'chelijks plaats hebben? ��
Stelt men aanftonds een geleerd en beroemd
Man, als onkundig en boosaartig, ten toon, als
men reden aanwijst van te zeggen, dat hij in
een aangeweezen geval, door verregaande parcij-
zucht zich heeft laaten vcrvoeren tot onbetaam-
lijke, en tegen de waarheid ftrijdendi' uitdruk-
kingcn ? � De onpartijdlge oordeele! � Maar
de Utrecbtfche Vriend bcdoelt misfchien die
woorden van Voorhout, met welken hij vraagt:
� Zoude die Hoogleeraar zelve, wanneer een
� Roomschgezinde, of anderen, omtrent hec een
� of ander leerftuk der Gereformeerden, zoda-
� nig handelden, zich niet al ligt kunnen laaten
� ontvallen: Dit is een bewijs van lompe onwee-
� tenheid, of boosaartigheid.'" �� Maar heeft
Voorhout dit zich laaten ontvallen? � Neen,
hoe warm ook zijn ijver voor waarheid en
recht is, hij gebruikte , naar zijn inzien , de
zagtfte uitdrukking, die hem , naar het belang
- der zaak, geoorlofd fcheen, en ftelde daarna
enkel vraagend voor: Of het niet zoude kunnen
gebeuren, dat die Hoogleeraar, in eene zoort-
gelijke geleegenheid, zich eene uitdrukking liet
ontvallen, die, om de beleediging, onfchuldigeii
aangedaan, te wreeken, wel eigefiaartiger; doch,
Voor gevoe%e ooren, wat harder luidde? �

xxvm V O OR R E D E.

-De Utrechtfehe Vriend vefbcek zich intus«
fchen, dat, waineer alles in de Aanmerkingen
van Profesfor Hkringa, in zijn verband, naar
zijn oogmerk, en in zijn geheel wordt nage-
leezen , ecn verjlandig Roomschgezinde zal
moeten toeflemmen, dat zulks juist zij₇ wor-
dende kennelijk, met zoo zeer van de Leere
der Kerk, als wel van de wijze van haare voor-
ftelling gefprooken."� Jammer is her, dat die
Utrechtfehe Vriend niet eeti weinig meerder tijds,
toe het ftellen van zijnen Brief, gcbruikt heeft,
om die kennelijk verband en oogmerk van die
" Aanmerkingen in zijn geheel nageleezen, 'erdui-
delijk in voortcftellen. � Voorhout die waar-
heid en. recht lief heeft, zoude dan ook edel-
moedig dien Schrijver bedankt, en zich, met
meenig Godsdienstvriend, zeer verplicht geacht
hebben ; maar nu dit, zonder eenig bewijs,
flegts wordt voorgegeeven, wil hij 'er wel voor
in de bresfe treeden, dat het zelfs, in het na-
buurig Frankrijk, voor eenige jaaren, geene plants
pleeg te hebben, dat 'er, over het algemeen
genomen, zulk een affchuvvlijk Volk was, het
welke die afgriizelijkheden, zoo onbepaald door
den Profesfor Heringa, met de bewuste woor-
den voorgedraagen, als Godsdienstige aarheden
erkende. � Voorhout zal ook hicroin geruste-
lijk afwachten , of de Profesfor het raadzaam
:'* vin-

V O O R R E D E.

vinclen zal, hem ' te antwoorden, en pooging
I aantewenden, om hem, naar zijne gedachten, te
fegt te wijzen. � Wegens de gedreigde ont-
dekking van de voorgegeevene fchanJe zijner
naaktheid, heelt hij , als nog, geen de minfte
vrees! � �■�-'

* Na dat de Utrechtfche "Vrtend dan ook had
voorgeftelt, v. at de krofesfor^ als hij het im-
mer raadzaam vindt , wel zoude kunnen onder-
neemen , zegt hij, mel betrekking tot mij:

Ook twijjfel ik niet, of de Pafloor zelve

,, zal zijn Man wel vinden, wanneer hij in
� zijne -iantekening, bladz. 25 en 26, en in
� den Text zelve tot 28, over de Sbfie Vraag
,,' en Antwoord van den Cateckismus, en bladz.
� 60�6a, over de 30/fe Vraag en Antwoord₉� eh bladz. 30, over 's Heilands woorden bij
� de inflelling des Heiligen NachtfHaaPs, met
� eerie vrij koine houding, en op eenen be-
� flisfenden toon, zijne gedachten uitbrengt. �
Of die verwagting van den Utrechtfchen Vriend
vervuld zal worden, is nog onzeker; doch dit
weet ik , dat, als zulks voorvalt, de Pafloor
Schouten, zo 't God behaagt, hem leven en
gezondheid te vergunnen, voor dicn Man wel
t'huis zal weezen. � Bij voorraad verzoek ik
echter, dat die Man dan ook, zijn^T eigen Naam
en Woonpkats, onbefchroomd gelieve bekend te

____4k____,___.____»-.. -^fetA^

xxx V Q O R R E D E.

maaken, op dat ik weete, wie hec is, die mij
met zijn bezoek vereerc, � als mede, dat hij
-en anderen, in hunne gefchriften, mij dimmer
Pater noemen: want ik ben wel, niets meer,
dan een gewoon Pa/Ivor { maar geen Pater!

De Utrechtfche Vriertd zal evenwel nog voor-
eerst niet komen; neen: � Ik wil althands,

- � vervolgt hij op bladz. 22, eer ik dezen taak
� op mij neem , eerst eens afwachten , -wat
� anderen, kundiger dan ik, in dezen doen,
_9r ik vraag alleen: Zouden Kasparus Olevia-
� nus , en Zacharias Ursinus , de bekende Op-
� (tellers van den Catechismus, en Mannen

,,, te gelijk, welke niemand van hunne tijd-
■9* genooten de billijke aanfpraak op bondige
,� geleerdkeid, en bedachtzaame en zagtmoe-
� dige ijver voor het geen zij voor waarheid
� hielden, heeft kunnen betwisten_y zoud?n die

- � de Roomfche Kerkleer, aangaande deMis, zoo
� weinig gekend, zoo kwaalijk begreepen, of
� zoo verdraaid hebben, dat een gewoon Pa-

-� floor, dien ik echter geene kundigheid, of
� gematigheid ontzeg, boven hen geloof ver-
� diend, wanneer hij niet bewijst, maar bloot-

\ � lijk zegt, dat zij het ftuk zoo opgeeven, ah
� Vr nooit door eenig Roomsckgezinde over
� gedagt! yeel minder over gefprooken en ge-
� herd is? dit komt mij voor te gaapen als

V O O R R E D E. xx*i

{, een oven , en zal althands de zaak door
� deskundigen onderzogt moeten worden, eer,
� men het voor uitgemaakt houdt, dat de Op~
_M [tellers van het Heidelbergsch Onderwijs,
,» of zoo orikundig, of zoo partijdig en kwaad-
� aartig zijn geweest." � Het blijkt dus, dat
de Utrechtfche Vriend niet wel te yreden is over
het geen ik, ten opzichte yan_;de 8ofte Vraag
en Antwoord gezegt heb, om dat:ik, naar zijn
voorgeeven, niet beweezen, maar₍ blootelijk ge-
2egt heb, dat zij het ftuk zoo opgeeven enz.
� Maar moest ik dit wel bewijzen? � Laat
ens zien: � In het Antwoord op die 8bfte Vraag
wordc gezegt: ,, ©e Mi# itttt/ bat ftc leebenbe
� en be boooen/ niet boo? Dat Inben Cjjn'gtf bec#
� geebinse bee fanben fteoben/ 't en 53 bat �f)?fg#
� tug nog bagetulfig boo? besribe tan ben m\&
� nriegteren geaffert toerbe" � De Mis leert,
is wel eene oneigene uitdrukking, die dus ge-
leegenheid tot veele vitterijeft geeven kan; maar
zegt zij intusfchen voor menfehen, die zonder
kunstgreepen, en voor de vuist willen fpree-
ken , niet eenvouwig dit: De Roomsch-Katho-
lijken, die de Mis hoogachten, leeren, ofwor-
d'en door hunne Kerk geleerd , dat de levenda
en de dooden niet door dat lijden Christi enz.
-�Ik twijffel geen oogenblik, of elk verftandig
en braaf Protestant zal dit toeftaan. Goed! Nu

x*x» V O O R R E D t.

nog eene vraag: Worden dan door dit gedeelte
van dat Antwoord, de Roomsch-Katholijken niet
befchuldigd van eene alleraffchuwelijkfte Leere?
� Het eerlijk antwoord zar ongetwijffeld zijns
Ja wel heel duidelijkf � Maar wie moeten nu
bewijzen? � De Stellers van dat Antwoord? �

Of de Roomsch-Katholijken? ----- Moeten die

Befchuldigers niet bewijzen, dat zij de Leere
der Roomsch-Katholijken, in dat ftuk , naar
waarheid hebben voorgeftelt ? � Of moeten de
Roomsch-Katholijken bewijzen, dat zij onrccht-
vaardig befchuldigd zijn? �� Eene eenvouwige
gelijkehis zal dit misfchien voor minkundigen
meer vatbaar maaken. Stelt eens: Kasper zeidt
tegen Piet: Gij zljt een Bedriegerl � Piet
zegt, dat is niet waar t � Wie moet nu be-
wijzen ? � Of Kasper , dat Piet een Bedricger
is? � Of Piet, dat hij door Kasper valsch
befchuldigd wordt? � Ik acht het noodeloos,
op die vraag , een antwoord uittedrukken. �
De Utrechtfche Vriend fchijnt evenwel , over
een zoortgelijk geval, geheel anders te denken.
De S tellers van het Antwoord op de 8ofte
Vraag, hebben, zoo als daar even is aangewee-
zen , door een gedeelte Van hetzelve de Roomsch-
Katholijken befchuldigd van eene afgrijszelijke
Leering; de Roomsch-Katholijken ontkennen en
verfoeijen die, ik als een van hun heb dit ook

gedaan, met te zeggen: Nooit heeft een Roomsch
Katholyke gedacht, veel min leerende , gezegt,
da} enz. en nu wil hij door mij beweezen heb-
ben, dat wij, door het bewuste deel van het
antwoord op de 8ofte vraag, onrechtvaardig be-
fchuldigd zijn! � Wat dunkt u, onpartijdige
Lezer! komt u dit niet voor te gaapen als een
oven? -� Is bet evenwel daarenboven zoo,
dat ik niet beweezen, maar alleen blootelijk ge-
zegt heb: dat een Roomsch Katholijke nooitgedacht,
veel min leerende gezegt hetft\ dat enz. Neen,
de onpartijdige leeze en beoordeele het geen ik
bladz 26 deswegens heb voorgedraagen, en hij
zal erkennen, dat ik(*J meer gedaan heb, als
ik verplicht was te doen, met uit de Leere on-
zer Kerk aantetoonen, dat wij in de Mis zelfs
geen waarde ftellen, dan alleen in erkenning van
deeze waarheid, dat zij is eene onbloedige voort-
duuring van die alleivolmaaktfte Offerhande, die
Christus aan het Kruis van zich zelven gedaan
heeft, en door welke ��ne Hij in der eeuytig.
heid mlmaakt heeft de geenen, die geheiligt wor-

den;
(*) Allen toch , die niet laag genoeg zijn van zich,
met enkele hairklooverijen , te vvilien behelpen, zullen
wel begreepen hebben , dat ik een Roomsch Katholykan
bedoeide , die volgens de eigenlijke Leere dier ' Kerk
gedacht, gefprooken en geleert heeft; en niet eenen oft-
Wcetenden of dwaazen.

^2^~<tr*n#-»,j�-

dev; � alsmede, dat zij gefchiedt naar de in-
stelling en het bevel van Christus zelfs. �
Is dit bewijs niet genoeg, dat de Utrechtfche

vriend het toone!-----'

Nu iets intusfchen over den voorgegeevenen
bedachtzaamen en zachtmoedigen ijver van den
Steller, of Stellers dier beruchte 8ofte Vraag en
Antwoord van het Heidelbercs Onderwijs.
Wat men wegens denzelven te oordeelen hebbe,
blijkt, zoo als 't mij dunkt, duidelijk genoeg
uit het oogmerk, het welke Johannes d'Ou-
TREIN , in leven Phil. Doft. en Piedikant te Am-
fterdam, als zeker door die Schrijvers bedoeld,
heeft voorgeftelt in zijn werk, genaamd: Het
Gouden Kleinoot tan de here der waarheid,
die naar de Godzaiigheid is, vervattet in den
Heidelbergschen Catechismus. Imraers, op
bladz. 468 en 469 van den tweeden Druk, ftelc
hij voor deze Vraag: � Wat hebt gij aantemer-
5, ken nopens de Hiftorie van defe 8ofte Vraag

� en Antwoord? ------ Antw Dat in den aller*

� eerften Druk van den Heidelbergschen Ca-
� techismus, dcfe Vraag en Antwoord niet ge-
� vonden wierden. Maar dat fy 'er aanftonds
� in den tweeden Druk. in den jaare 1563 , is
� ingevoegt door byfondere ordre van den God-
_M vruchtigen Keurvorst van den Paltz, Fre-
� drik de III, aan wieus voorforge de Kerk

'--\?r+an~^%*-^_^_/^~~~H^_s,*------p*�1------^^9 �*� t^^^h^,.^

� dit JuWeel van den Catechismus verfchuldigt
.» is. Buiten twijffel, om des te meerder af-
», gryzen vaii het Pausdom in de gemoedr-
₄, ren der ProTestanten te verwekken; ende
_}, om daar door ook , als door een merkteken
� de Gereforraeerden van de Papistert te onder-
� fcheiden." � Wat dunkt ti, onpartijdige
Lezer! zo die twee bijgebragte redenen, waarlijk
het oogmerk van Kasparijs QleVINIanus eft
Zacharias Ursinus zijn geweest, acht gij dan
dezelven nog, even als de Utreditfche Vriend,
bladz. 22, Mannen» welke niemand van hunne
tijdgenooten de billijke aanfpraak Op.... bedacht-
zaamen en zachmoedigen ijver, Voor het geen
zij voor waarheid hidden, heeft kunnen be-
twisten? Ik verbeelde mij vasttlijk, dat hier veel
menfchelijks onderloopt\ � Wegens het gefflel*
de werk van Johannes d'Ootrein , Voeg ik
hier nog bij, dat als de een, of andere Man
mij komt vinden, ten opzkhte van het geeri ik
in mijn Stukje , bladz. 25 en 26 tot 28₁ en
bladz. 60�62, als ook bladz. go, gezegd heb,
hetzelve dan ook een Goude Kleinoot, of van
veel waarde, voor mij zal weezen, om alle on*
partijdigen te overtuigen, dat de Leere onzer"
Kerk, almede door dien Schrijver, zeer onkutt-
dig tn partijdig is voorgefteld. Ik verlang zetfe
dien Man te zien, welke zal aantoonen, dat,

wanneer de befchrijvingen , welken Johannes
d'Outrein in het gemelde werk van de Leere
der Roomsch Katholijken doedt, in bun verband,
naar zijn oogmerk, en in hun geheel worden
nageleezen, een verftandig Roomschgezinde zal
moeten toeftaan, dat zij juist zijn; als kennebjk,
dat in dezelven, niet zoo zeer van de Leere der
Kerk, als wel van de wijze van haare voor(tel-
ling gefproken wordt. Dan dit in het voorbij-
gaan. De Utrechtfche vriend zegt nog, bladz.
»2. � Ook vraag ik , met betrekking tot de
� softe Vraag en dntwpord, indien het zoo
� zeker zij, als de Eerw. Schouten, zich
� hier over uidaatende, ons wil doen geloo-
� ven, dat de Leere zijrier Kerk geenzins den
� eenigen Heiland en Zaligmaker verloochent,
� door de zaligheid bij de Heiligen, bij zich
� zelven, of elders anders te doen zoeken;
,,, waarom hij zich dan hier over tegen den
� Catechismus in het harnas zet, daar in den-
� zelven alleen wordt ontkend, dat zij, die,
,. ook buiten den Zaligmaker , hun heil zoe»
� ken, in Hem gelooven, maar dat zij Hem
� met de daad verloochenen, fchoon zij Hem
� met den mond roemen!"� En ik vraag, of
de Utrechtfche Vriend wel eens oplettend
geleezen heeft, het geen ik over die Vraag
�n /tfitwoord, bladz. 60 en 61, mij uitlaatenda

V 0 O R R E D E. Jtvit

wil doen gelooven? �� Die vriend geeft het
op , als of het hierin beftondt: � Dat de Leert
� der Roomsch Kaiholijke Kerk geenzints den
� eenigen Heiland en Zaligmaker verloocktnt ,
� (NOTA.) door de Zaligheid bij de Heiligen,
� bij zich zelven, of ergens elders te doen zoe-
� ken. � Zo ik zulk eene lompe leugen wil-
de doen gelooven, was het noodig mij, hoe eer
hoe beter, het leeren te beletten. God dulde
nooit, dat ik iets zegge, het welke gelijk is
aan zulk een gruwelleer! � Ik heb ook tot
dus verre de minfte vreeze niet, dat dit utt
mijne gezegdens zal beweezen worden. De on-
partijdige leeze, en beoordeele het geen ik op
die 60 en 61 bladzijden gezegt heb. � Eerst
ft el ik voor de reden, om welke ik geloof, dat
door die Softe Vraag en Antwoord^ de Roomsch-
gezinden van eene allerafgrijsfelijkfle Leere be-
fcbuldigt worden. � Daar op voortgaande zeg
ik: � Hoe onredelijk evenwel die bedoeling is,
� blijkt overtuigend uit de wezenlijke Leere onzer
� Kerk, welke ons leert, onze zaligheid te zoe-

� ken IN NIEMAND ANDERS, DAN ALL^^N IN Je-

� sus," dewijl ik daar,wel niet uitvoerig, maar
echter zoo veel eene Aantekening toelaat,die we-
zenlijkheid van de Leere onzer Kerk duidelijk
genoeg bewijze, uit de plechtige uitfpraaken haa-
rer laatfte Algemeene Vergadering van Trente.

Ik toone op die plaats, uit deze, dat wij, vol-
gens haare Leere, onze rechtvaardigmaa*
king, als geheel omerdiend aan onze zijde, en
alleen uit vrife genade ons vergund, raoeten
befchouwen; � dat het eeuwig leven, of de
eeuwige zaligheid ons nioet worden voorgefteld,
als eene genade, die ons, om Christus Jesus
wille, barmhartiglijk beloofd is; en te gelijk,
als eene vergelding, waar mede onze goede
weaken en verdiensten, (niet om dat die,
uit zich, of ons zelven, als ons zelven, die
goedheid, of verdiensten hebben ; neenmaar, uit
kracht van deze belofte (barmhartiglijk ons
gedaan) getrouwlijk zullen beloond worden. �
Ik wijs verder aan, dat zij ons verbiedt, onzen
toeVerlaat of roem op ons zelven te ftellen, en
niet op onzen Heere, wiens goedheid, gelijk
de Kerk meds zegt, tot alle menfchen zoo
groot is, dat hij begeert, dat de gaaven, waar-
mede hij ze begiftigt, hen zullen ftrekken tot
verdiensten. � Ik voeg er, uit een der Gebe-
den in de Mis gebruikelijk, bij, dat wij God
fineeken« om onze aanneeming onder het getal
der Heiligen; niet als of wij uit ons zelven
dat verdiend hebben; maar dat hij als een mil-
daadige kwijtfchelder onzer fchulden, door Chris,
tus onzen Heere, ons genadig zij. Wegens het
efren der Heiligen draag ik eindelijk, uit de

24fte zitting der Trentifche Vergadering, deze
Leere der Kerke voor: dat het goed, en voor dee-
lig «, hen aanteroepen, en zijne toevlucht tot
hunne hulp en voorjpraak te neemen, (met om
eigenlijk van de Heiligen, maar) om van God

WELDAADEN TE VERKRIJGEN , DOOR ONZEN

Heere Christus Jesus, die (NOTA.) al-
xddN onze Zaligmaaker en Verlosser is.
Door dit bijgebragte wil ik doen gelooven,
dat de Leere der Roomsch Katholijke Kerk ons
de zaligheid doedt zoeken, niet bij de Heiligen,
niet bij ons zelven, niet ergens elders; maar al-
le'dn bij Christus Jefus, die, zoo als zij op-
rechtelijk belijdt, alleen onze Zaligtnaker is,
Het geen ik dan wil doen gelooven is juist
het tegendeel van het geen die Brieffchrijver
van mij, wegens die zaak, gezegt heeft. Ver-
re van mij intusfchen, dat ik dien Utrechtfchen
Vriend, of aan de zijde zijner kundigheden, of
aan die van zijn hart, in een afgunstig licht
ten toon zoude willen ftellen, draag ik het
liever voor als een bewijs, dat hij, om zijnen
Alkmaarfchen Vriend fpoedig te antwoorden,
geen tijd genoeg gehad heeft, om deze mijne
eenvouwige Aantekening, met behoorlijke oplet-
tendheid. te leezen. � Aan het redelijk verzoek
van cenen Vriend ipoedig te voldoen, is een
bewijs van Vriend fchap; maar als men door on-
**' 4 be_?

bcdachtzaamen fpoed, hem een verkeerd, ja
geheel valsch bericht geeft, verfoeit de vriend-
fchap zelve zulk een nadeelig haasten.

Waarom ik mij, om die gofte Praag en Ant-
mot d, tegen den Heidelbergfchen Catechismus,
in het harnas zette, verbeel ik mi] genoegzaam
betoogt te hebben, met voor te ftellen, of in
die gofte Vraag en Antwoord niet bedoeld wor-
den de Roonuchgezinden , fchoon er alleenlijk
gevraagt wordt: ©elooben U^n bie o fi aan ben
ttn/gen Jjaiiflmafiec 3iefum/ bie gaer fatiggefb enbe
wel&ieren up ben SJeingen/ op gun felben/ofte er»

0en� elber� jncfien ? ----- De Utrechtfche vriend

fchijnt die mede, door overhaasting, niet ge-
noegzaam te hebben opgemerkt. � Ik heb in-
tusfchen een nieuw bewijs, en zelfs eene verze-
kering voor de waarheid van mijne onderftelling
gevonden, in het Gouden Kleinoot van den
meergemelden Johannes d' Outrein. Deze
Gereformeerde Predikant verklaart het fijne van
die Vraag en An/wwrd, ten opzichte van het
woordje die, op Bladz. 174, aldus: Draag.
Wit flaan baar al fchuldig aan? 'Sflntin. A. 3tfan
alles, tint 500 eben genoemd i§/ de Papistem;
borij aan get laatst genoemde (bat jp get Sp zich
zelven ;8fHen^oon B. de g>orininanen/ en C.
de S^monfttanten. � Ik zette mij dan in het
harnas tegen dien Catechismus, om dat dezel-

V O O R R E D E. xli

ve door die 3ofte Vraag en /intwoord, de
Roomsch Katholijken, in het algemeen, befchul-
digt van misdaaden. welke door de Leere dier
Kerk veroordeeld, verfoeid, en aan alle de Le-
den derzelve geftreng verboden worden, De
Utrechtfche vriend tracht evenwel aantetoonen,
dat ik tot dezen rechtftreekfchen aanval op den
Heidelbergschen Catechismus geene reden
had: � daarin dsnze/ven, zoo als hij Bladz. 22.
� en 23, zegt, alle'dn wordt ontkend, dat zij,
� die ook buiten den Zaligmaker hun heil
� zoeken, in Hem gelooven; maar geleerd, dat
� zij Hem met de daad verloochen, fchoon zij
� Hem den mond roemen." � Doch welke
worden in dien Catechismus, door die zij
bedoeld ? � De Predikant J. »' Outrein kwam
'er onbefchroomd voor uit. De Papisten ,
zeiddehij, zijnaan dat alles fchuldig!�Twijffelt
de vriend nu nog, of de Roomsch Katholijken,
door denzelven, van afgrijsfelijke misdaaden be-
fchuldigd worden? � Ja, fchijnt hij te willen
zeggen: Zij die de Leere hunner Kerk wel
gevat hebben, en, met hartelijke verfoeijing van
alle bijgeloovigheden en misbruiken, naar dezel-
ve zich gedraagen, worden niet aangemerkt als
fchuldig aan dat alles; maar allee'n die, welke
of niet wel onderweezen, in het oeffenen van
eenige aangepreezene Godvruchtigheden, of het
*** 5 ver-

jail V O O R R E D E.

vereeren der Heiligen, een al te groot betrou-
wen ftellen; of om onkundige en ligtgeloovigen
te behaagen, en hier door hun tijdelijk belang
te bevonWen, dit al te onmaatig aanprijzen,
worden als de fchuldigen aan dat alles bedoeld.
� ,, Zulke menfchen, gaat hij voort, waren
� 'er, in de Gemeenfchap der Roomfchen, toen
_s, de Catechssmus wierdt opgefteld, vermoe-
� delijk, bij duizenden." � Het is zoo, de
domheid in het ftuk van Godsdienst was, op
dien tijd, onder de Roomfchen zoo vermenig-.
vuldigd, dat de getrouwe Herders en waarlijk
Godsdienftige Leeken, hartelijk over de zelven
zuchtten, ijverig God baden, en naar de uit-
roeii'ng derzelven verlangden. � Maar hoe ver-
keerd was hier toe het werk van den Heidel-
bergschen Catechismus? � Deze in plaats
van de waare Leere der Kerk, in haare zuiver-
heid;, te doen kennen, verdonkerde dezelve nog
meer; ftelde de verkeerde denkbeelden, der
domme menfchen, en de verfoeielijke misbrui-
ken, die door bijgeloovigen en baatzuchtigen
vac het goede gemaakt wierden, op eene hs-
tige wijze, voor als de eigenlijke Leere, en
goedgekeurde gebruiken der Kerk. � Dit deedt
die Catkchismus juist op dien tijd, op wel-
ken de Kerk, in haare algemeene Vergadering,
niet alleen de in die dagen vernieuwde dwaalin-

gen der Ouden, en zoortgelijke nieuwe ukvindin-
gen der menfchen; maar ook de valfche begrip-
pen, en ergerlijke misbruiken, die bij veelen
omtrent het Godsdienftige plaats hadden, naar
de onderwijzing van den Geest der Waarheid,
op het plechtigst veroordeelde, en aan de Bis-
fchoppen, aan de Pastoors en andere Priesters,
aan welken de verkundiging van Gods H,
Woord, en de beftiering der Geloovigen wordt
toebetrouwd, op het nadrukkelijkst en ftrengst
bevolen heeft, om alien, die tot hunne zorg
behoorden, tegen alle verkeerde opvattingen we-
gens de Rechtvaardigmaaking, de verdienflelijk-
heid der goede werken, het eeren der Heiligen
ens. te waarfchouwen; ook zoo te onderwijzen,
dat zij de Leere der Kerk behoorlijk kenden;
en van alle ingefloopene misbruiken zoo krag-
tig aftefchrikken, dat zij door elk Geloovigen
hartelijk verfoeid, en opletrend gemeid wierden.
Naar die waare Leere der Kerk, en haar
heilzaame bevelen hebben evenwcl alien, die
Roomsch-Katholijken genoemd worden, zich
niet alomme gedraagen. De liefde van veelen,
voor de zuiverheid der Leere en voorgefchree-
ve Kerktucht, is welhaast in verfcheidene Lan-
den zodanig verflaauwt, dat de door de Kerk
veroordeelde boosheid van Bijgeloovighedkn,
op een nieuw, in dezelven weer overvloeidde,

� en wie,vervolgt ook de Utrechtfche Vriend,
� op de reeds gemelde n^tte Bladz. zou dur-
� ven ontkennen , dat derzulken aantal (die
� door hunne dom- en bijgeloovigheid den
� Roomsch � Katholijken Godsdienst onteeren)
� ook nog thands kgio, of zeer groot, zijn?"
�� Mijn antwoord is zoo hartelijk, als onbe-
fchroomd: Ik durf het niet ontkennen! � Ik
belijde, met fchaamte en droefheid, vast te ftel-
len, dat 'er zulken nog veelen zijn. � Mag,
� vraagt daar op die Vriend, zulk een verderf-
� lijk denkbeeld niet wederiprooken worden,
� en zou Schouten zelfs zich daar toe niet
� moeten verbonden erkennen?" � Ziet hier
mijn onbewinpeld antwoord: Dit mag niet al-
leen, maar het moet ook, bij alle geleegenhe-
den, naar het duidelijk en plechtig bevel onzer
Kerk, nadrukkelijk gedaan worden; en ik ben,
door hetzelve, daar toe zoo geftreng verbonden,
dat ik niet langer maar een gewoon Pastoor mag
blijven, als ik, naar mijne vermogens, aan die,
mij opgeleide verplichting niet tracht te vol-
doen; doch, hoe veel en groot mijne fouten
ook zijn, ik verbeel mij, in mijne preeken, in
mijne onderwijzing aan de jeugd, en in mijne
fchriftjes, bij voorkomende geleegenheden, ten
minften mijn best te doen, om het voorgeftelde
verderflijk denkbeeld te wederipreeken, en mag

ook hierom niet zwijgen, als men de Roorasch-
Katholijke Kerk, tot welke ik gelukkig , niet
door mijne verdienften, maar door Gods gena»
de behoore, zulk een God onteerende denk-
beeld toefchrijft.

Het andere, zegt de Utrechtfche Vriend,
over des Heilands woorden: Dit is mijn
Lichaam, laat ik ongeroerd, , ora dat de ftof
� zoo afgezaagd is, en ik geen tijd heb, om
� Godgeleerde en Uitlegkundige Boeken nate-
� flaan," en vertrouvvt, dat zijn Alkmaarfche
Vriend, hier toe lust krijgende, in zijne eigene
Bibliotheek tot genoegen te regt zal raaken, �
Het is dus niet waarfchijnlijk, dat de Utrecht-
fche Vriend , wegens die woorden ooit komen
zal om mij te vinden, Ik moet dsn afwachten,
of een ander Man het raadzaam vinden zal, �
Wegens den titul van Katholijk zegt hij te
tneenen , wel gehoord te hebben , dat hij onze
Kerk, niet anders, dan bij ufurpatie, eenigzints
eigen is geworden. Elk Godsdienftig Genoot-
fchap kan tog, zegt hij, algemeen, zoo als het
Griekfche woord Katholijk zou beduidca, ge-;
naamd worden, voor zoo verre het allervegen be-
kende of onbekepde Leden heeft; doch mij dunkt,
dat 't hebben van Leden, op die wijze, alleen
niet bewijst, dat zulk een Genootfchap, die
&ne K.ATHOLIJKE Kerk is, welke vvij, volgens

het Geloofsbegrip der Apostelen belijden te ge«
looven Zo toch elk Godsdienstig Genootfchap,
het welke, eenigen rijd, allerwegen zijne bekert*
de, en zelfs onbekende Leden heeft, de Katho-
lijke Kerk genoertid mogt worden* zoude het
onmogelijke moeten plaats hebben: dat is: Elk
Godsdienstig Genootfchap, hoe veel ook van
elkanderen verfchilknde, zoude edne, algemeene
Christelijke Kerk uitmaaken; er zou gemeen^
fchap zijn tusfchen Christus en Belial? en over-
eenkomst van het licht met de duisternis? �i
Dat Domine Scharp, met het woord algemeene
in eenen zin, die, door de Clash's van eenige
Predikanten, als gezond wierdt aangenoomen,
te veiklaaren, zich voor eenige jaaren gered
heeft uit het gevaar, van buiten werkelijken
dienst te geraaken, om dat hij, ter eere van
een Roomsch Pastoor , onder anderen ten
Graffchrift zeidde: Hier rust een waardig Lid
der Algemeene Kerk, zalniemand, die onpartij*
dig is, voor een bewijs houden, dat de titul van
Katholijk aan het Genootfchap der Gerefor*
MEERDEN,in eenen eigenlijken zin ,toekomt. �
Dat ik de uitdrukking: Anathema esto! ge-
woonlijk door de Eerw. Vaders, in het Conci-
lie van Trente gebruikt, ter veroordeeling van
hartnekkige Leeraars, en aankleevers der dwaa-
lingen, vertaalt heb: Die zij in den Ban I

V O O R R E D E. xlvii

komt dan Utrechtfchen Vriend, Bladz. 24. wat te
tnalsch voor, en hij gelooft, dat zijn Alkmaar-
fche Vriend zelve wel ontdekken zal, dat het,
in den mond dier Eerwaardige Vaders wel iets
wreeder betekende, als dat zij zulken, die hart-
nekkig de veroordeelde dwaalingen bleeven ver»
breiden, of aanbangen, buiten de Gemeenfchap
der Kerk flooten, en hen; om dat zij, de
Kerk nia hoorden, naar het bevel van Jefus(*),
wilden gehouden hebben, als Heidenen en
Publicaanen. Ik laat het zoeken, naar die
meerder wreedheid, door het woord Anathema
esto! zoo als het uit den mond dier Eerw.
Vaders is voortgdcomen, aan den Alkmaarfchen
Vriend over, maar ben intusfchen wel verze-
kerd, dat hij ze niet zal vinden.

Ten opzichte van den lijst dier Protestanten,
welke tot de Gemeenfchap der Roomsch-Ka-
tholijke Kerk zijn overgegaan, en door mij van
Bladz. 49 tot 54, is opgegeeven, zegt de Ut-
rechtfche Vriend Bladz. 24, met verwonderlng
gezien te hebben, dat hij op denzelven niet
vondt, den zoo vermaarden Justus Lipsius,
noch de Burgers Ploos van Amstel en Glo-
ver. � De Vriend heeft zich alweder te veel
gehaast, om den Alkmaarder fpoedig te ant-

(*) Matth. XVIII. vs. 17,

lxviii VOORREDE.

woorden.------Ik heb, ten flot van dien Lijst,

gezegt: � Vreeze, dat deze Lijst , door
� uitgebreidheid verveelend ₉ en dus nutte-
� loos zoude worden, wederhoudt mij van
� denzelven te vergrooten met de naamen
� van veele Vorften, Vorftinnen, en anderen,
� om hunnen ftaat en geleerdheid vermaarde
� menfchen." Zo hij zig maar zoo veel tijd
gegund had van dit weinigje oplettend te lee-
zen, zoude die verwondering in hem met zijn
opgekomen. � Maar het fchijnt, dat zijn Ge-
reformeerd Bloed, hoe menschkundig hij ook
door zijn Alkmaarfchen Vriend was gewaar-
fchouwd, op dat tijdftip, wat al te warm is ge-
weest, � Mij komt althands de wijze, op wel-
ke hij van de veelgeachte Burgers Ploos van
Amstel en Glover fpreekt, niet zeer befchei-
de en broederlijk voor, en de tegenwoordige
tijd, waarin men van alle zijden moest arbei-
den om harmonie te bevorderen , veroordeelt
dezelve op het fterkst � Wegens den twist
over de Geesteiijke Goederen, en Fondzen uit
dezelven_s alleen door de Gereformeerden ge-
bruikt, tot betaaling van huDnen openlijken
Godsdienst en hunne Leeraars , Adres aan de
Nationaale VergaoeringI � De Utrecht-
fche Vriend eindigt zijnen Brief, met den Alk-
maarfchen Vriend te verzoeken, dat hij, niet

^, zoo zeer de Aanmerkingen van Voorhout^
,i over het ongefchreeven woord, en de gehnur-
j, zaamheid aan den Paus, waar op, zegt hij,
� liep het niet van zelfs in het oog , al vrij
j, wat zou te zeggen zijn, als wel zijne Belijde-
3, nis zelve te beter te beoordeelen , en zich
� geheel te bereiden tot het verder gefchrijf,
i, met wefters uitgaave het leezend publiek
0 bedreigd wordt, eenige oogenblikken zich
� wil verledigen met het leezen van een stuk-
j, je , in het Jaar 1784 te Dordrecht bij van
� Braam uitgekomen, en door H. G. van ►
i, Beugel onder dezen titul uitgegeeven: Ver-
� anderingsgrondsn en htgtvallen van den Heere
j, Nicolaus Smidt , voorheen Roomschgezhd
14 Hoegleeraar in de Godgekerdheid en Wtjibe-
� geerte te Roermonde en te Masyk, en laatst
i, Proponent bij de Hervormden, onder de E. E.
_it Clasfis van Schieland , naar 'smans eige
� Handschriften, enz."

Er zou dan, volgens de gedachten van dieri
Vriend,' op de gemelde Aanmerkingen van
Voorhout , nog al vrij wat te zeggen zijn;
maar is 'er wel ooit iets, door een mensch ge-
fchreeven en gedaan, waarop, naar het gezicht
van zommigen , nog niet al vrij wat zou te
zeggen zijn ? � Al vrij wat op iets te z ggen,
**** is

is^geen kunst; maar te bewijzen, dat mefi hce-
zelve met reden afkeurt, is elks werk niet (*).�<
De Utrechtfche Vriend, die , als een Leek,
maar eenige wenken , waarop, bij de eerfte le>
zing zijne gedachten vielen , gegeeven heeft,
had dus, geen tijd hebbende om Godgekerde en
Uhkgkundige Boeken nateflaan , een gelukkigen

f*) Is elks werk niet. Ook de kundige Sehrijvers der
Nieuwe Vadtrlandfche BiMiotheek, geeven blijken van de»
ze waarheid, in N^Q. XVI. van bet eerfte Deel, welke
ik te gelijk met de Proef van dit Iaatfle blad ontvangen
heb. Van bladz. 729�731 hun oordeel wegens derr
overgang van F. Voorhout, uitbrengende, heb-
ben zij, bijzonder op dien Man, en het door hem ge-
daane Bericht, ook al vrij wat te zeggenj maar geen
verftandig Proteftant zelf's, die hunne gezegdens onpartij-
dig beoordeeld, zal 'er in beweezen vinden; dat men,
am het met minder woorden uittedrukken, Voorhout
een Zot; en zijo Bericht, zondereenig bewijs, moet
achten. Zij zeggen vvel, de befchrijving van zijn karak-
ter te hebben opgemaakt, uit bijzonderheden in zijn Be'
richt gevonden; maar bewijzen uit die, hunne ongunm'-
ge befchrijving, niet. � Zij beginnen, en eindigeii
met machtfpreuken, Voorhout is, zo men hen ge-
looft, een man van een xwak verftand, en onopgeklaarden geest.
Op die uitfpraak voortgaande, befchrijven zij zijn gedrag,
als dat van eenen wispelturigen Zot , die zicli zelven, in het ftuk
van Godsdienst, alle gebruik van gezond verftand ontzegt _ten oribepaald de Ikhaamelijke zinnen zwijgen doeit; doch bewij-
zen niet, dat de redenen , welken Voorhodt, van zijn
gedrag gegeeven heeft, ongegrond zijn. � Zij zeggen en-
kel, dat het bewijs van zijn gezegde ontbreekt. � Is dit
zoo ? De onpartijdige leeze, en beoordeele het Bericht van
Voorhout , eh hij zal bevinden, dat zij het bewijs ver-
zweegen hebben. � Beantwoort zult een gedrag aan de-
ze fpreuk van Jefus (Lukas VI. vs. .31.): Gelijk gij wife,
dat de menfehen u dosn, daeit gij hen o»k desgelijh!

inval, van zijnen Alkmaarfchen Vriend, in
haast, toe te wenken, dat bet geen hij, in die
genoemde Aanmerkingen van Voorhout, afge-
keurd wilde hebben, van zelfs in het oog Uep.
Die uitfpraak op eenen beflisfenden toon gedaan,
was zeker gefchikt om dien tijd en de moeite uit-
tewinnen, welke hij had moeten befteeden, om
te beproeven, of hij iets, ter afkeuring van die
Aanmerkingen, kon bewijzen. � De Alkmaar-
fche Vriend, in die uitfpraak berustende, won
'er ook tijd bij, om de BelijdenU zelve , die
Voorhout gedaan heeft te btter te beoordeelen,
en over het geheel zich te bereiden, tot het yerder
gefihrijf, met welkers uitgaave het leezend publiek
gedreigd wordt. � Welk gebruik nu die Alk-
maarder van zulk eene geleegenheid, ter betere
beoordeeiing van die Belijdents maaken zal, moet
men afwachten.

Maar heeft Voorhout, met de uitgaave van
een verder gefchrijf, het leezend publiek ge-
dreigt? �� Hij heeft, als andere menfchen
zijne zwakheden; doch die van anderen te drei-
gen, is, verbeel ik mij, in hem niet zeer
aanmerkelijk. Mij dunkt zelfs, dat hij dikwils
Mijken geeft van, uit eenen vreesachtigen aart,
te veel te zwijgen. De Utrechtfche Vriend
meint evenwel een bewijs van zijn dreigen ge-
vonden te hebben, zeggende: (zie Bladz. u.
**** a Aanr.

Mnt. VII.) Wat zegt Voorhout dan op die
plaats? Dit: � ook deze Brieven zal ik, in '«
� vervolg, in het licht geeven , en ik ver-
� trouw, dat elk onbevooroordeelde daar uit,
� op het klaarfte zal zien, en overtuigd wor-
� den , dat die kragtdadig moest medewerken,
j, om mij de Leere der Roomsch Katbqlijko
� Kerk geheel anders te doen befchouwen; ja
� met hoogachting voor dezelve vervullen * �
Is dit nu het leezend Publiek dreigen? �- Is
het niet veel eer aantemerken, als een vriende-
lijk bericht, om hetzelve in ftaat te ftellen van_ade redenen zijner geruchtmaakenden Overgang,

des te beter te kunnen beoordeelen ? -----. Nu

nog iets wegens het aangepreezen fiukje van

den Heer Nicolaus Smidt. ------- Dit ken ik,

wijl ik zelve , zoo haast het was uitgegeeven,
ditgekogt, endikwils zelfs geleezen; doch door
het uitteleenen verlooren , maar nu weder ont-
boden heb, om Voorhout, wien ik het mede
aariprijs, geleegenheid tot het leezen van dat
sTUKjs te geeven. Ik twijfiel ook niet, of
zulks zal hem, althands voor het vervolg, nut-
tig zjjn, om nog meerder bevestigd te worden
in deze waarheid, dat de Leere der Roomsch
Katholijke Kerk , door de Gereformeerden,
gemeenlijk geheel anders wordt voorgefteld,

als zij weezenlyk is. ----- Uit de oplettende

Jeezing van dat stukjE zal hij toch overtuigend
2ien, dat die Hecr Nicolaus Smidt, voorheen
Pater, in het Orde der Eerw: Paters Predik*
■ lieeren ; die Gereformeerd wilde worden, zondet
nog eens te weeten, wat eigenlijk de Gere-
formeerden leeren, zoo haast hij uit zijn
Klooster gevlucht, en , op zijne wijze, Gere
formeerd geworden was, alles, als het waa-
re, vergeeten had, wat de Roomsch Ka-
tholyke Kerk leert, en hij, als Roomsch*
gezind Hoogleeraar in de Godgeleerdheid,
naar de Leere dier Kerk, anderen had moe-
ten leeren. � Dit nu ontbode stokje we-
der bekomen hehbende, zal ik, uit die opge-
geevene Verandtringsgronden van dien, uit zijn
Klooster gevluchten Pater , bewijzen van dit
mijn gezegden geeven. � Ik vereenig mij der-
halven met den Utrechtfchen Vriend, in het
wenfehen, dat men het stukje van dien Pa*
tee , of Overlooper, (laat ik ook hem, zonder
hem te laag te zetten., zoo eens mogen noemen)
over het algemeen, bij het werkje van mij, P.
Schouten, in handen nam, op dat, het hoort,
en wederboort in acht genomen worde!

De Utrechtfche Vriend haast zich om te ein-
digen , fchoon hij anders, nog al wat ftof had
om uitteweiden, over het geen ik in mijne
Preek, op Bladz. 67 zeg ; alwaar ik met den

Burger B. S. Sinkel , in zijn ftukje aan de
Remonftranfche Broederfchap , bij geleegenheid
van deszelfs zoo veel geruchtmaakcnden Brief,
op hetzelve aanbeeld fchijn (ik durf er, we-
gens den inhoud van dit ftukje bijvoegen , met
de daad getragt heb) _TE _slaAn _$ _uk _vr'_eeze>dat hij den Alkmaarfchen Vriend met zijne ge-
mengde Aanmerkingen , te lang heeft opgehou-
den; � als ook, omdat hij hem niet langer in
het onzekere durfde Iaaten , wat deze van zijne
refcriptie, of wederantwoord , te denken had.
Voords verzoekt hij verfchooning voor het ge'
brekkige, hetwelk in ftijl en orde, door de
overhaasting in zijne lettereo ingefloopen zal
zijn. Het is waarlijk jammer, dat die Vriend
uit beleefdheid, zich zoo heeft moeten haasten,'
dat hij 'er niets meer konde bijvoegen, dan dat
hij, in alle jgevallen, niet wilde gehouden zijn
alle het overige, in het, door mij, uitgegeeven
stukje, waar op hij geene aanmerkingen _go.
maakt heeft, toeteftemmen, of voor richtig te
houden. � Neen, zegt hij Bladz. 27., daar
� fcheeld verbaasd veel aan." Hij betuigt voor
zijnen Alkmaarfchen Vriend, met de meeste
achting, te blijven zijn vertrouwde Vriend; en
ik, hartelijk te verlangen van in hem den man
te vinden , die zijn best zal doen , om te be.
wijzen het geep hij, in dezen zijnen brief, aa»

dien Vriend, zonder het geeven van eenig be-
wijs, gezegt heeft.

Hier, onpartijdige Lezer! maak ik het eind«
van eene Voorrede, zoo Iang als het volgend
ftukje der Veranty/oording van den Heer Frap<s
Voorhout. Ik wilde, maar had de vermo*
gens niet van korter te zijn , en te gelijk het
geen ik, in bet Drietal Gemeenzaame Brieven
aanmerkelijk vond, behoorlijk te beantwoor*
den. De Heer Frans Voorhout geefc flu
zijne Verantwoording alleen voor een ge-
deelte, om dit ftukje niet grooter, als dat van
zijnen Overgang , en dus ook niet duurder,
als Acht Stuivers te doen worden, ten einde
het, ook voor minvermogenden, gemakkelijker
verkrijgbaar te maaken, De onlangs hem ge-
daane Opwerping, als of hij, ten opzichte
van zijn evenmensch, trouwloos had gehandeld,
met niet te gelijk bij zijne Geloofsbelijdenis,
alle de redenen en oorzaaken bekend te maa.
ken , welke hem tot het doen derzelve bewo-
gen hadden , heeft hij genoeg verijdelt, met
' terftond eenvouwig te antwoorden, dat hij hiec
toe geene geheimen had ontdekt; en door het
geene hij, van de aanleidende oorzaak en
reden tot zijnen bewusten flap, voor het doeri
zijner Belijdenis, bericht had, aan alien, die,
op zijn voorbeeld , met terzijdeftelling van al-
le
*

Utt V O O R R E D &

te vooroordeelen, de waarheid wikfen zoeken j
de gelegenheid had aangeweezen , om dezelve
te kunnen vinden.

Intusfchen heeft Voorhout met dit volgend
stukje reeds begonnen die eigenlijke oorzaa-
ken en redenen, welke hem , tot het omhel-
len van de Leere der Roomsch Kath'olijke
Kerk bewoogen hebben, bekend te maaken, en
zal daarmede, met stukjes van gelijke groo-

te, om reeds gemelde reden, voortgaan. <____

Ik Voeg er alleen bij, dat de Brieven over
die zaak door ons gefchreeven; hifer voorko-
men , gelijk zij wezenlijk onder ons gewisfeld
zijn. Opfchik van geleerdheid en welfpreeken-
heid zal iemand te vergeefsch in dezen zoe-
ken. Mijn oogmerk was, eenvouwig de waar*
heid aantewijzen; en dat van Voorhout ,
vertrouw ik , zich oprechtelijk aan dezelve te
onderwerpen. � God geeve, dat onze poo-
gingen nuttig zijn, ter uitbreiding der kennisfe
van den waarbn Godsdienst! � Met dien
wensch noem ik mij, geeerde Lezer f

Uwen Dienstwilligen Dienaar,
Alkmaar,
Den *9 December, Petrus Schouten.

NOTEN ! GEHEFDE MeDE*

JL harts Wende ik my tot U, om met U ovet
den Godtsdienst te handelen. Over den Godts-
dienst ? zulc gy misfchien verwonderd vragem
En dat gy? ..... . die nu een' ftap gedaeri

hebt [ zo zeer ftrydende tegen het oordeel en
de goedtkeuring van brave, doorziende en ge*
l'eerde Manned. � Maer zacht! eer gy verder
gaet met dus te redeneeren, vergun my, dat ik
U dp myne beurt ook eens vfage. Is dan het
fpre*ken over den Godtsdienst eeh onderwerp,
dat in dezen tijdt als ongepast behoort befchouwd
tc worden? � Moet men het (op dat ik my
zo eens uitdmkke) aenmerken als eene zaek ,
thans geheel buiteti de Mode ? In alles is toch
eene Mode. Is nu de Mode niet, om maer
veel over de ftaetkunde te fpreken en te fehry-
Ven: andere takken van wecenfchappen, en voor-

al den Godcsdiensr, zo nict geheel varen te la-
ten, ten minsten te laten rusten? � Moet men
zich niet naer die Mode fchikken, wit men niet,
of met verachting behandeld worden , of zyng
papieren tot de commeny - winkels gedoemd
zien? � Dan, hoe zeer het te vreezen is, dac
er zulke ontaerde menfchen zijn, die zo den-
ken , Sis ik hier vragcnde, my verbeelde ; hou-
de ik my nochthans verzekcrd , dat er nog al
cen goed aental weldenkende zijn , by wien de
Godtsdienst onder alle woelingen ab het waer-
digste en belangrijkste ftuk gehouden wordt; die,-
hoe zeer door eene menichte van onderfcheidena
werkzaemheden belemmerd, echter nog tyden
weten uit te dfenken , om zich met zo een be-
langrijk onderwerp , als den Godtsdienst, bezig:
le houden. � Onder dezen worden er mis-
fchien gevonden, die zeggen: gaerne willen
wy onze overdenkingen tot den Godtsdienst
bepalen: maar gy zijt,. om uwe bekende ver-
smderingen van denkbeelden wegens den Godts-
dienst, de man niet, die ons in dezen van nut
iunt zijn: wijl gy, en wel door uwen laetftetv
overgang, by velen u hatelijk hebt gemaekt. �
Maer waerom maekt my die zo-hatelijk? Is het
geen regel onder de Protestanten zelven , dac
men, in het ftuk der leere van den Godts-
dienst, alles moet beproeven, en het goede be-

feoudfen? � Naer dczen regel heb ik my gd»

dragen. Ik heb, zo veel in my was, alles on-
derzdcht. Verfchcidene reizen zelfs verbeeldde
ik my > het goede te hcbben gevonden * maer
zag by nader onderzoek , dat ik my te vroeg
Verblijd had. � Was het dan myn plicht niet*
weder te beginnen? Of rrioest ik hopeloos dit
opgeven? � Ben ik hatelijk geworden, orh dac
ik eindelijk de waerheid dier leete van den
Godtsdienst erkend, met myn hart aengenomen*
en opentlijk beleden heb , welk -een onfeilbaer
middel -, tef gerustftelling van een waerheidlie-
Vend gemocdt, door de Gdddelyke fchikking aen-
wijst ? � Blijkt niet uit myne voordracht, den
io Septemb. laetsd. opentlijk gedaen, dat geene
list, bedrog of -misleiding ■, maef wel oprecht-
heidt daer in doorftraelde ? Ik beroep my op
idle de, genen, die my van naby kennen en met
my verkeeren. Zyn myne veranderingen niet al-
tyd zodanig geweest, dat ik Zo lang iets voor
waerheidt hieldt, tot dat ik vart het tegendeel
overtuigd wierdt? Moet daer uit niet voort-
Vloeien, wanneer wy in handen vallen van zo-»
danigen » die ons * of door list, of onkunde,
Verkeefde denkbeeldett inboczemen, wy al lichc
tot dwalingen gebracht worden? daer het intus-
fchen hem bejegendt, dien her alleen om waef->
heidt te doen is. Kan my iemandt wel met

gronde aentoonen , dat ik iets � anders- dan waer>
heidt gezocht hebbc? Is-bee dan nice wel eeri3
de moeite waerdig, dat men de denkbeelden van
zodanig iemandt, die zo veel gezocht heefc _Aen nu eindelijk meent gevonden te hebben, met
eenige oplettendheid naga en overwege , vooral
in een ftuk van zo veel aenbejang als de Godt$»-
dienst? Moet men maer akijd de ooren eit
oogen flui.ten voor de ftem en fchriften van ds
^odanigen, die door velen- veroordeeld worden?
� Waer vvil dit heen?-� Waerom dan gehoordt
naer de Item van Christus en zyne Aposteleii?
die de vooroordeelen , zo nice van alien _y tea
minften van bet aenzienelijkfte gedeelte der na-
tien tegen zieh hadden ; die gehouden wierden
voor het geringfte zoort van menfehen , vaa
wclken men niets goedts konde verwachten. �
Het zy verre van ray , dat ik my eenigzins- by
Christus en zyne Apostelen zoude willen vcrge-
lyken-. Ik heb er alleen mede willen aendui-
dem, dac iemandt, om dat hy.van velen veroop-
deeld wordt-i, daerom^niet on waerdig is, ge-
lioord en zyne gedachten overwogen te wor-
sen , vooral, wanneer het becrcft. een ftuk,
waer'by elk mensch belang heeft.

Maer mogelijk valt een ander gedeelte van
menfehen in de gedachten : � Was het nog
_n f,lkenlijh; over den Go its dienst in het M+

^, gemeen! � Die ware dragelijk: doch gy wilt
� pogingen aanwenden ter verdediging van eenen
+, Godtsdienst, om welken te voren zo veel is
-,, te doen geweest; aengaende welken zo veel
^, voor en tegen is gefchreven; om welken te
^, verdedigen of te onderdrukken zo veel men-
� fchenbloedt is geftort. O welk een gevaer-
j, lijk ,. welk een fchadelijk mensch zijt gy !
� Hoe zeer zult gy aenleiding geven , dat die
� oude tyden van bitterheidr weder verlevendigd
5, worden! Hoe zeer zult gy de menfehen te-
� gen elkander in het harnas jagen ,■ in de on-
� aengenaemste twisteri wikkelen ! -Daer thans
� elk Godtsdienstig genooefchap er zich op toe-
� kgt , de leer der verdraegzaeniheid voort te
� pianten, nu -met met elkanderen over, lecrituk-
,, ken te twisten; hoe zeer zult gy tegen dit hcil-
� zaem plan inwerken! � Dat gy denRoomsch-
� Katholykcn Godtsdienst hebr, aengenomen, dk
� ftondt aen u ; elk kan , overeenkomstig de
� rechten van den mensch , zyncn Godt dienen
� zo als hy wil, of niet wil. � Maer waerom
� dit gsdaen op eene wyze, die zo veel gerucht
� tnaekt? Waerom het niet in ftilte uitgevoerdt?
� Gy konde even gocd Roomsch geworden zyn _t� al ware zulks niet zo opentlijk gefchiedt. Waer-
� om niet op eene minder geruchtmakendc wijze
� u tot dien Godtsdienst gevocgd"? Gy konde dan
yy even goed uw gedrag overeenkomstig de re-

» gels van denzelven hebben ingericht. Had gy
� fchrijflust gehad: waerom niet verder afge-
� werkt, het geen gy over de zede-, natucr- ei\
� wiskunde begonnen hebc? (a) Die zoude u
� toteer, uwen medemenfehen tot nut verftrekt,
� en uwe eige ruso en genoegen bevorderd
� hehben. � Wat moet nu nit uw gedrag en
� febriften gehoren worden? Voor u zelven,
� nadeel, kvvelling en fchande; onder uwe me-.
� demenfehen pnrust en beraeringen. � Heht
� gy door ondervinding. niet reedts genoeg ge-
,, leerd, wat de gevolgen ?ijn geweest van alle
� uwe, wel onvennoeide, maer dikwijls vruch-
� teloze, pntydige , ja nadcclige werkzaemher
,, den? � Daerom , treed te rug! houd u
� ftil ! en zoek in flilte allsen genoegen bij
� u zelven."

Wel nu, Myne Vrienden! Gy, die dus redc-
neert (�), ik heb getracht, uwe denkwyze op
het krachtigst voor te dragen. Vergunt my uwe
oplettendheidt op het gene ik er over te zeggen
hebbe.

� Hat ik met u over den Godtsdienst fprak,
zoudt gy mogelijk nog dragen : maer met u

(tf) D.aj dit piet gebeurt zy, is door de omrtandighe-
den der tyden veroorzaakr.

(�) Deze geheele aengefUpte redeneering is my zaefc
lijk door iemsndt dus voorgedragen.

wer den Roomsch-Katholyken Godtsdienst te
ifpreken, is in uw oog verfbejelijk; en daerom
ben ik een gevaerlijk mensch, uit hoofde van
-de nadeelige gevolgen, die ik door myne rede-
tieeringen in de maetfchappy zal te weeg bren-
»gen." � Is het wel waer, dat er om den ei-
gentlyken Roomsch - Katholyken Godtsdienst zo
veel is >te doen geweest? Is daer uit wel het
�ftorten van menfchenbloed geboren geworden?
Is het niet veel eer uit de ftaetkundige bedoc-
lingen der Vorsten, welken zo dikwijls het mas-
Seer van den Godtsdienst gebruikt hebben om
iiunne tydelijke belangen te bevorderen? � Is
iiet niet veel .eer uit het verkeerd voorftellen
van dc leere der Roomsch-Katholyke Kerk? �
Cfit de hier door by de menichte qpgevatte , en
-door partydigheidt dicp ingedrukte vooroordoelen
tegen dezelve?� ^:Uit de misbruiken, die flcchte
inenfchen van het wezendlyke goede inackten?
<� Is het ook niet uit de woelingen der zul-
fcen , die de Vorsten wilden vlcijen, en door
zlch voor Hervormers uit te geven , hunne ei-
gene grootheidt zochten ? �� Is het mede
niet uit de affchuwelyke lasteringen., -bero-
vingen van goederen, ontheiligingen en ver-
woestingen der Kerken, enz.? Heeft die niet
dien onverzoenelyken haet en dolle woede on-
der de menfehen veroorzaakt? � Ik ben ook

wel ondcrricht en overtuigd, dac er onder da
leden der Roomsch - Katholyke Kerk zeer velen
zijn gewecst, die door hunne Godtloze Jevens-
wyze , door hunne onverzadelyke heerschzuchc
en gierigheid, door lui- en domheid, door her
voedcn en acnkvyeken van bygclovighcden, door
vervolgzucht en gepleegde wreedheden, insgelyks
oorzaken van vcle rampen zijn geweest ; maer
mag men het flechc gedrag der belijders van den
Godtsdienst eene four van den Godtsdienst zelven
noemen? � Zijn. de erkcnde wanbedryven van
de leden der Roomsch - Katholyke Kerk doqr
haer zelve niet betreurd en. nadrukkelijk vey-
foeid? Heefc zy ooic de wreedheden der Iti-
quifitie gocdgekcurd ? � De I n q u i s i ti e is
� het," (zegt de beroemde Ganganelli , Patjs
Klemens de }�IV, in zijncn 03. brief,) � die
_w den Priesteren den bynaem. van vervolgers
� heefc doen geven. Maer behalveti dat de
,, Vorsten, die het gezag der Inquisitie bcr
_x krachtigden , nog fchuldigcr waren dan zy,
,, die hen daer toe aenzetteden, zag men rummer
� Rome zich qyergeven aeq het wreede vciv
� maek, van zyne. burgers te doen verbranden,
� pm dat zy het ware geloof niet hadden, of
� zich in onbetametyke gefprekken te buiten
,, gjngen, Jezus Christus, wel verre van hen
I, yif te roeijen, dje hem lasterden, bade, fter-

� vende aan het kruis, zynen Vader voor hen
� ,0111 vergiffenis. Dit is zeker , dat indien
� zomtijdts Godts dienaren moordt en bloedj
� geademd hebben , zy dit niet, hebben gedaen
� dan door een verfchrikkelijk misbruik van den
_?, Godtsdicnst , die, geheel liefde, niet anders
� predikt dan zachtmoedigheidt en vrede."

He: is dus niet de eigendijke Roomsch-Ka-
tholyke Godtsdienst, maer het tydelijk belang
der beide partyen , om vvelke zo veel bloedt
gcftort is. |

Dan, onder dit zoort van menfchen, welk ik
thans bedoel, zouden er kunnen zijn, die mee-
nen , nu in ons vaderland het befluit genomen
is, dat de Godtsdicnst van den ftaet gelcheiden
7>y, en elk yry kan fchryven over allerleie. on^
derwerpen , mits hy niemandt beledige ,en iu
zijne rechten benadeele , is bet wel niet t?
duchten , dat er om den Godtsdienst eigentlijk
gezegde vervolgingen zullen plaets hebben: maer
zal er uit uw fchryven niet ontflaen , dat de
yyeraers aen beide zyden zullen opgewekt
warden , om elkanderen onaengename verwy*
fingen te doen ? Doch is dit niet enkel te
verwachten van de onhezonne yveraers ? en niet
van de bedaerde , de yerflandige en eerlyke,
aenklevers der verfchillende- gevoelens. � Moer
fen dan deze laetften altoois zwygen , op dat de

eeriften niet in beweging gebracht worden? �

Ts dit redelyk? ----- Is hec verftandig yveren,

vooral in het ftuk van den Godtsdienst, niet
grooteljjks ondcrfcheiden van den onbezonnen,
den redelozen yverf � Zal de verftandige , de
bedaerde, de redelyke Man, den parcyzuchtigen,
den bitteren lasteraer of befpotter niet altoos
met eene ftille verontwaerdiging aen zijn lot
overlaten , en zich wel met den zelven gelijk
willen ftellen? � Dock met dat al (zal men
mogelijk zeggen) zullen uwe pogingen. nutte-
loos zijn: want het zal gaen oyer onderwer-
fen, die reeds uitgeput, ja volkemen bejlist
zyn. � Is dit waer? Zyn deze onderwerpen
reeds uitgeput, ja volkomen befiist? Heeft
men er in ons vaderland zonder gevaer de proef
Wel van kunnen nemen? Is die Godtsdienst,
waer voor ik mede onderneme , de pen op te
vatten, door de vooroordeelen der tyden en om-
ftandigheden, voor velen in onze Republiek niet
zodanig verdonkerd, dat het tijdt, ja meer dan
tijdt worde , om door die nevelen heen te bre-
ken, en voor de verftandige , befcheidene en
waerheidt zoekende Protestantfche inwoonderi
derzelve , het ware fchoon van dezen Godts-
dienst op nieuw in een helder daglicht te ftel-
len? � De overtuiging, dat dit noodzakelijk
jsy, is het, die my bewogen heeft, om redea

te geven, waerom ik mynen overgang zo opem>
lijk gedaen hebbe ; tevens de drangredenen te
vcrmelden , welken my hebben aengefpoord tot
de bekcndmaking van alles , wat daer toe be-
trekking heeft, op dat myne Protestantfche me--
deburgers uit mijn voorbeeldt zouden zien , dat
de leere der Roomsch - Katholyke Kerk, zo men
dezelve met een waerheidlievend gemoedt wil
qnderzoeken, geheel zuiver is van alle die wan-
gevoelens, afgoderyen en bygelovigheden , wel-
ken ons door partydige onderwyzers zijn inge-
boezemd, en alleen, door de Goddelyke fchik-
king, die gronden heeft, welken de geduerig©
onzekerheden, die het gemoedt der Godtsdienst-
minnende Protestanten aenhoudend ontrusten ,
kunnen wegnemen.

Nog brengt men in het midden, dat ik
door mijn gefchryf de heilzame yerdraegzaem~
tytidt, die thans door ieder een zo Jlerk wordt
pengeprezen, zal tegenwerken: doch is er geen
groot onderfcheid tusfchen verdraegzaemheidt en
pnverfchilligheidt? Zoude ik, wanneer ik zweeg
pmtrend zaken , die tusfchen de Roomsch -Ka-
tholyke Kerk en de Protestanten in gefchil
ftaen, my niet aen onverfchilligheidt fchuldig
maken ? � Het is waer, ik konde wel Roomsch-
Katholyk zijn , zonder daerom over de betwiste
Jccrftukken te fchryyen. Ik erken, ik konde ia

ftilte dezen Godtsdienst omhelsd hebben. Het
is zekcr , hoe veel ik ook over dezen Godts-
dienst fchrijve ; ja al ware ik zo gelukkig,- dat
fflyne fchriften over die onderwerp lof verdicn-
den: ik zoude echter voor my zelven een on-
waerdig lidt van die Kerk zijn, indien myu ge-
drag niet ovcreenkwatn met hare zcdeleer. �
Doch waerom zoude ik voor dezen Godtsdienst
niet behoorlijk mogen yveren?

Nu ook iets wegens mijne geliefkoosde oeffe-.
ftifjgen in de wijsgeerige wetenfehappen , als
de zede-, natu-er- en wiskunde. Behoef ik de-
gen wel achter te Iaten, om geregeld te yveren
ter verbreiding der kennisie van den waren
Godstdienst? Is in tegendeel de liefde tot die
verbreiding niet het hoofdzafcelijk vereischte in
elken waren Wijsgeer? Van zulk eenen wordt
immers met reden gevergt, dat hij niet alteen
jrich bepale tot het onderzoeken van het wezen,
van de vverkingen eft het einde der natuerlyke
dingen, en de plichten, welkeit de menfehen- ten.
©pzichte van hunzelven, 'Van hunnen naesten, en
andere fchepzelen te vervullen hebben ; maer
ook vin het geen hy aen den grooten Schep-
per , Onderhouder en Beilierder van al het ge-
fchapene verfchuldigd is. � Moet hy, ziende,
dat zijn natuerlijk redenlicht te zwak is, om dat
oneindig Gpperwezen, zo als hetzelve door den

ttiefijch gekend en vereerd wll zijn, behoorlijk
te kennen, zich voor hetzelve vernederen, ora
meerder licht bidden, en zijn best doen, ora
de hier toe voor de menfcben zo genadig ge-
dane Goddelyke Openbaring , in zo verre tot
zyn beftemming nodig is , volledig te kennen?
dan is 00k zeker het onderzoeken naer den wa-
ren Godtsdienst de onvermydelyke plicht van
ieder mensch , die een waer Wijsgeer wenscht
te zijn. � Verre van my in te beelden, dat ik
het ben, betrouw ik echter nederig,'den waren
Godtsdienst nu omhelsd te hcbben , en houde,
naer de regels van denzelven _y my verplicht,
zulken, die, naer myne gedachten, dien noch niec
kennen, tot een behoorlijk onderzoek naer den-
zelven op te wekken. � Ben ik zelfs, over-
tuigd, dat die de ware is, niet verplicht,
naer myn vermogens mede te werken , dat zul-
ken ten minilen , dien ik voor dezen, in myne
onwetendheidt, in hunne vooroordeelen tegen den-
zelven gefterkt heb , nu op mijn voorbeeldt de-
zelven afleggen, en onpartydig de leere van dezen
Godtsdienst onderzoeken? � Ik. zic nu, dat mijn
veorig onbezonnen yveren aen velen ergernisfe vev-
oorzaekt, en in het plichtmatig onderzoeken naer
den waren Godtsdienst gehinderd heeft : eischc
dan d,e Christelyke liefde niet van my, die
kwaedt, zo veel aiogelijk, te herftellen? � Zu»

Ik, al ware hct uit onkunde , door myn gedragj
of fchriften , maer eenen myner medemenfchen *
gebracht of gcftijfd had in denkbeelden, welken
voor zijn tijdelijk belang zeer nadeelig zijn^
zoude ik dan* beter onderricht etl myne dwaling
ziende, vryheidt hebben, die alleen in ftilce te
erkennen , zonder iets te doen voor hem, wel-
ken ik oordeelde _i nog in verdervelyke dwalin-
gen te zijn?

Wordt eehter uit mijn gefchrijf voor my zel-
ven nadeel, kwelling en fchande geboren: welke
eerlyke aenklever van zynen Godtsdienst* indicn
het niet anders zijn kan, heeft dit niet voor
deszelfs dierbare belangen over? � Verwekken
myne pogingen onrust en beroeringen: ik zat
het hartelijk betreurem Alleen zal ik , door
Goddelyke hulp onderfteund , my wachten , dac
dit niet uit den eigen aert van myne pogingen
voortvloeje.

Mijn befluit is dan genomen. My ftil te hou-
den mag en begeer ik niet. Ik trede dan tef
zake. Op bladz. n. Aanteek. ?. in mynen

Kerk deelde ik mede , welken de gevolgen ge-
weest zijn van mijn oplettend nalezen en over-
wegen van het Kerkboek van den Heer R.
Schouten, en de daer uit voortgevloeide brief-

Wfsfeliiig. Ik bcloofde deze brieven in 't licht
te zullen geven. Nu ga ik over ter volbrenging
ran deze belofte. Doch vooraf zal ik melden,
\»at my, aenleiding gaf, het gemelde Kerkboek
1n overweging te nemen.

Op zekeren rijd in een gezelfchap zijnde,
viel het geiprek tusfchen twee Protestanten over
eenige leerftukken , waerin de Roomsch - Katho
iyke Kerk met de Protestanten verfchilt. Na
het medcdeelen van onderfcheidene bedenkingen,
bepaelde men zich tot het leerftuk der Trans*
fubftantlatie. De Heer P. Schouten mede in
die gezelfchap zijnde , maekte ophelderende aen-
merkingen over de gevoelens , die men aefi de
Roomsch - Katholyke Kerk toefchreef, welke in
de daed door haer niet omhelsd worden. Die
gaf aenleiding, dat het gefprek eindelijk tusfcheif
den Heer P. Schouten en een' dier twee Pro-
testanten liep over de waerheidt of valschheidt
van het leerftuk zeh/e. By deze gelegcnheide
hoorde ik het in een daglieht ftellen, en er be-
wyzen voor aenvoeren , zo als ik nog nimmer
had aengetroffen. De redeneering hier over gaf
my groote ftof tot nadenken , en er omftonden
fey' my die vragen en dat befluit, welken op
bladz. 12. van mynen Overhang worden opge-
gegeven. Dit befluit genomen hebbende, kwam
by my in overweging : hoe zal ik \ het besc

kenleggen, oft aengaende de leer der Rodmsfch-
Katholyke Kerk grondig onderricht te worden?
Z-A ik my tot de Procestantfche leeraers of hurl-
ne fchfiften wenden?, Dit dorst. ik niet onder-
nemen : om dat ik zo dikwijls in myne nafpd-»
rihgen ondervonden had , hoe partydig de ge-
Voelens worden opgegeven (e)_t My dunkt, ik

(c~) Meri zie, behalven het geen op bladz, 13. van
mynen overgang in de aanteek. 8. ten aenzien van dea
Hoogleeraer Heringa vermeld wordt , een boekje, uit-
gegeven by Gerardus CoRTs, te Leiden, 1^45. door
J. v d. Honert t. h z. , Profesfor en Predikant te
Leiden , genaemd Vraegjlukken met derzelver antwoor*
den tegen de Leer der Papisten tot beveitiging der Ge*
reformeerde Nedeiiandfche jeugd, gericht naer Godts
V*v/')'^r woordt door een Doftor in de beide rechten,
Pi dit boekje wordt op bladz 3, 4 eh 5 gevraegd i
1, Hoe hoog wordt Godts onfeilbaer woordt by dePdep-
� fchen gefchnt en geacht? Antw. Zeer gering : zy
� nemen het zelve niet aen , dan met duidelijk befprefc
,, en beding, dat zy het zelve zouden mogen uitleggen
,, naer hun goedtdunken en beste gelegendheidt; en daer-
� Om wordt 00k het woordt Godts aen het gemeene
� volk onttrokken; en het lezen van die dierbare Testa*
,, menten hun verboden "

Weder op bladz. 21c, � Vrage: Erkennen de Paep*
,» fchen niet. dat zy in zonden onivangen en geboren
� zyn? Answ. Zy bekennen wel , dac zij in Godts
� eeuwigen toorn en vloek van de eerfte uer harer gt»
� btefti vervdllen aijri: maer 2y verzaken , dat de ga-

tonde al geen beter keuze doen, dan my tot
<jen perfoon van den gemelden Heer P. Schou-



xvin VOORREDB.

	wel den nioed niet op, en bleef ftandvastig on> derzoeken, of hunne Gemeenfchap, de waare JCerk is. De bewijzen van deze zijne aanhou- dende poogingen, zoude Hij, uk eene verbaa- zende meenigte van gefchriften, welken wegens die zaaken, tusfchen verfcheidene, om hunne geleerdheid, zeer geachte Predikanten zeHs, en- hem gewisfcld zijn, kunnen geeven. � Is nu Voorhout, na dus dertig jaaren lang, op de door zijne Leeraars hem voorgefchreevene wijze onderzocht te hebben, of in het Genootjchap der Gereformeerden , de waare Kerk van Jesus beftaat, aantezien als een man, die in het ftuk van Godsdienst verregaande veranderHjk is? �� Maar hij is evenwel, na dien tijd, veel, en dik wils zelfs veranderd in zijne Godsdienstige denk-

			wijze; � hij ging, zegt de Alkmaarfche Vriend		">

		bladz. 14, hi&r en elders bij alter lei Gezindheden jer Kerk, bij zotntnigen ten Avondmaal; wilde na de Revolutie van 1795, alle Godsdienstige Genootfchappen te Alkmaar in de Groote Kerk, haare operJijke Dienstoejfeningen laaten yerricb- ten, en belijd nu weder, dat V geene zaligheid buiten de waare Roomsch- Katholijke Kerk is. � Dit is zoo; doch het was 00k de zaak van diea Alkmaarfchen Vriend geweest,. om aantewijzen, dat de redenen, welken Voorhout van deze zij- ne onderneemingen en veranderingen, in- zijn *Ve.**

				~i AM�Mfaai___



		■">*
	C t8 )	■">*
	C t8 )

'� koirien, met de waerheidt overeen te ftemmen, � namelijk, tot de Engelen om hunne hovaerdig- , htidt van Godt verworpen, Duivekn geworden* � zijn. � Behoudens de achting en eerbicdt voor uwe � rechtgeaerde Godtgeleerden, voor Augustinus � en andereeerbiedtwaerdigeKerkvaderen,fchijnt � bet my echter toe, dat velen derzelven in bet by- � brengen van Jef. 14: 12�15, tot h«n bewijs, � nict gelokkig geflaegd zijn. De gedacbten van ₉, die Scbriftuitleggers Jcomen my meer voldoende � voor, die meenen,dat hier de kohing van Babel � bedoeld wordt. � Immers vs. 4. wordt ge- y, zegd: Dan zuit gy [Jacob en Israel, vs. 1.] � deze fpreuke opnemen tegen den Hning van � Babel. Deze fpreuke , of liever , dit titdt � wordt voorgedragen van vs. 5 tot 20. Derhal- � ven maken de bovengemelde vss. een gedeelte _a> van dit liedt uit; � Dat echter de zonde der afgevalJene Enge- i, len hnogtnoedt geweest zy, daer toe meen ik in � het N. T. eene klare en alles afdoende plaets � gevonden te hebben. Ik bedoele 1 Tim. 3: 5. � daer Paulus voordraegt het gevaer, wannee* � een nieumting> dat is , eene, die nog kort � geleden, Christen geworden was, het gewich« ,, tig ampt van Opziender der Gemeente bekleed* � de; welk gevaer hij met deze nadrukkelyke � woor«



		C =9 >

1i woorden aenwijst: op dat hij nitt opgeblauu � worde, en in het oordeel des Duiveh mile. ■� j, Paulus, dunkt my, redeneert hier dus: (op � dat ik my thans bediene van de woorden van i_t P. Brouwer over dit vs.) � De Duivel k ,, � tot zynen val door opgeblazendheidt gebragt, _w � en men weet, hoe groot die val ware. � � Hoogmoedt is derhalven een groot kwaedt; ₃, ,_x een gereed kwaedt oofcvoor fchepzelen, die � � zelfsliefde hebben. Een Engel des Hchts � � werdt daer door verdonkerd. Laet dus geen � � nieuweling gekoren worden , 't mocht heM � � als den Duivel gaen , die door tioogmoedi � � ten val kwam.'-' � Verder voortgaende in het lezen van ni» \_y werk, vind ik in %. 4. U. to. gezegd, dat de � Goddelyke Openbaring voor een groot gedeelte be- � befchreven is in de H. Schriftuer. � Zijn hier � voor bewyzen? �� Welke zijn ze? � & � de Goddelijke Openbaring er niet volkomenin?, � Insgelijks heb ik in §. 6. bL 19. eene be- � fchryving van de ware Kerk aengetroffen met � deze woorden: � Zy is eene vergadering van � � alle Christen gelovigen, welken onder de � � gehoorzaemheidt van den wettigen oprolger � � van den H. Petrus, welke tot het zichbaer � � hoofdt der Kerke op aerde is aengefteld> de � � ware leering van Christus belyden." Ssx de

	*a----._-----4^,.:^,......**
	*a----._-----4^,.:^,......**		^jjjfa^^,.**** ■
			^jjjfa^^,.**** ■


			"-*�------------"■»■�

		< 79 ) _ti righeden, io veel U doenlljk is, op te 5, losfen. ; if � Had.ik de redenen mogen weten vvaerom » gy myne bedenkingen noch niet beantwoord � hebt, ik zoude waerfchynelyk door myn te- � genredenen die geheel hebben doen ver« � vallen. � Ik blyve met hoogachting, _n Vw Vrkndt* » 16 July 1797- Fran* Voobhout.*

	Wie zoude nu. niet verwachten, dat ik in ftaet 2oude zijn, den Lezer te toonen, dat deze Man woord gehouden heeft. Doch, het geen my zeer fmert, er is niets van gebeurt. Thans is het onmogelijk, hier meer byzonderheden van te melden, verbieden my deplichten, uitvriend- fchap geboren. Echter had ik noch meer Vrienden Onder dezenwaren er, die uit hoofde van bunne ja« ren, byzondere omftandigheid, vlugheidt van oordeel, beftendig zoeken naer en eerlyk aen- kleven van het gene zy voor waerheidt hidden, my menig aengenaem onderhuodt hadden opgele. verd. Met twee derzelver had ik eene zeer g&: noegelyke verkeering. Ik zal ze A en Bnoe- men.

ML. -1^.....



		( 82 ) hatidt te mogen ontvangen, !zai ty aetigfi>
		( 82 ) hatidt te mogen ontvangen, !zai ty aetigfi>
>* j, naem zi;n

	Ik teekene my rtiet hoogachting. _s) Uweti welmeenende Priendij _iS t February _i} * _1797> Frans Voorhout. Nu zottde behbdteri te voigert het ahtwoord* detik vandezeiiimynen Vriedt ontving; eeti antWoordt, wanneer ikhetgeheel woordehjk mfc- dedeelde, aen de eerie zyde het chara^er van hem zoude doen kennen als eene, by uitftek gefchikt voof het oogmefk, h geen Ik in imp fchryven bedoelde, en aen de andere zyde als len yverige *elmenende, eertijke waetheidtzoe. L ia als eene, die gefchikt is de phchten der vriendtfchap te vervullen. Dan, wilik zelvedeze Sn met vervvaerlozen, kan ± fiechts in S opzichteri het Woofdelijke en mender, opzichten het zaeklijke van zijn antwoordt te nsj der ftellen; 't geen hier op neerkwam. � Geachte ViuendtI Ik befteed thans mijn meeften tijdtaehds Wiskundej zy bevalt my, eri zo ver ik nu f � bell



		■

	VOO.RREDE.

]�][& Drietal gemeenzame Brieven, tusfchen Vrienden te Utrecht en te Alkmaar, over den Overgang van Frans Voorhout, enz. en het Stukje , bij geleegenheid van denzel- ven, door mij P. Schouten, uitgegeeven, heb ik met veel genoegen geleezen, om dat alles, in die Brieven , gevonden wordt op den be- fcheiden toon, die anders denkende fteeds om- trent elkander, en de gevoelens, die zij voor- flaan of wederfpreeken willen, moeten voeren. � Dat de Schriper, of Schrij'vers dier Brieven zich verborgen houden, is voor mij van weinig aanbelang. Het zal er in alle gevallen maar op aankoraen, of in dezelven iets, ter afkeuring van gemelden Overgang, beweezen wordt. � Ter zaake dan. In den eerften Brief van den Utrechtfchen Vriend, heb ik niets gevonden, dat eenige bijzondere aanmerking vereischt: de- vrijl hij in dezen maar voornaamlijk voordraagt de redenen, om welken hij den Alkmaarfchen Vriend, den juisten Man achtte, die hem het * A ver-



			\

		iv V O O R R � D E. verlangde bericht, met betrekking tot de bo* vengemelde gebeurtenis gceven kon, en op zijn verzoek niet zoude weigeren. � De Alkmaarfche Vriend gaf ook fpoedig zijn Antwoord, en ftelt, na de inleiding, op Bladz. 12. voor een bijoogmerk, als door mij bedoeld, in het voorgevallene, bij den Overgang van Frans Voorhout , aan het Publiek te berichten. � � Ik voor mij, zegt hij, geloove, dat de Man � t.e gelijk deze fcboone geleegenheid, als met � beide handen, aangrijpt, om eens in open- � baaren druk, zijnen nu vuurigen Profelijt, din- � gen te laaten zeggen, of die zelve te zeg- � gen, die men, voor al in den tegenwoordi- � gen tijd, gaarne had, dat algemeen zoo be- ♦> grecpen wierden," � In dit bijoogmerk vind ik ook niets, over het welke ik mij zonde moe- ten fchaamen. � Neen, ik betuig zelfs openlijk, dat ik greetig aangrijp alle geleegenheden , die mij welgefchikt voorkomen, om, ter onderrich- ting van veelen mijner medemenfchen, (welken, zoo door openbaare, als bijzondere onderwijzin- gen \|n het Godsdienftige, ten opzichten der Leere van de Roomsch-Katholijke Kerk, zoo jammerli^k bedrogen zijn, en nog dagelijks be- drogen worden, dat zij, ook wegens de eenvou. wigfte Leerflukken dier Kerk, als blinden van dje. coleuren fpreeken,) dingen te laaten zeggen,



		VOORREDE. V of die zelve te zeggen, die ik, vooral in de- zen tijd, in welken men van Sijnodale Taa» fels niets te vreefcen heeft, gaarrie heb, dat ook door Protestanten, zoo (gelijk zij in waar* heid zijn,) begreepen wbrden. �� Ik grijp die geleegenliedeh altoOs met eene volkomene gerustheid aan , om dat ik , ter veilige berei- king van mijn oogmerk, niets anders noodig heb, dan eenvouwig, het wezenlijke van de Leere der Roomsch-KatholT)KE Kerk voortedrangen; en dan, met de eigene woorden van den Heidi t- bergscheN Catechismus , van den eenen of anderen Prof_e$fnr, ot Piedikanl der Gereform:er- den, of andere Protestant en , aantewijzen, in vvelk een affchuwlijk licht de Leden dier Kerk, door die opgenoemden, om hunne godsdienftige g& voelens, over het algemeen worden ten toon gefteld. � De gewoone uitvlucht, dat in die gefchriften, tiiet zoo zeer van de Leere der Kerk zelve, als wel van de wifze van naare voorfieUing gefproken wofdt, en welke men in het gemelde Drietal BrieVen, op Bladz. M, ook gezogt heeft* doedt niets ter zaak. � Nee'n, wanneer men, bij voorbeeld , metalgemeene woorden zegt: Stelt U een Volk voor ± dat behalven eenen Goo* die in den Hemel woontl^ een God erkent, DIEN HET IN EEN OUWEL GEStOOTEN OPe'KT, COZ. eonder zelfs eene enkele wenk te geeven* daf * 3 ffltil

			. .



		vi VOORREDE. men een Volk bedoelt, aanhetwelke, indom- heid en bijgeloovigheid, misfchien nimmer on- der de domfte en bijgeloovigfte Barbaaren, eenig Volk gelijk geweest is; � wanneer men geen eenig voorbeeld roont, dat er ooit onder de menfchen, zulk een Monfter van onbe- fchaamdheid is gevonden, dat op die affchuwelij- ke wijze, met eenigen fchijn van ernst, de Lee- re der Roomsch-Katholijke Kerk heeft voorge- fteld: � wanneer men eindelijk niets anders doedt, dan de haatelijkfte gevolgtrekkingen, die door alle Roomsch-Katholijken harteliik verfoeid worden, voordraagt als waarheden , door het Volk, tot die Kerk behoorende, erkend, is het de onbefchaamdheid zelfs, te zeggen, dat er op die wijze, niet zoo zeer van de Leere dier Kerk, als v/el van de wijze haarer loorftelling gefpro- ken wordt. � Maar genoeg hier van op deze plaats! � Wei zeer zeker nog een paar woor- den over die zaak, als ik, wegens het geen door den Utrechtfchen Vriend, op Bladz. ai. van den Profesfor Heringa gezegt, en in de Advertentie van het Drietal Brieven (;, eene bondioe Verdeediging genoemd wordt mij- ne bemerkingen zal mededeelen. De

			*() Zie de H»arlemfch« Courant van den 9 Dec. 1797,**



		VOORREDE. vtt De Alkmaarfche Vriend bepaalt zich vervol- gens, Bladz. 13. in het algemeen tot den Bur- ger Voorhout. � Hij befchrijft hem als verre- gaande veranderlijk in het ftuk van Godsdienst, en onderftelt, dat er zelfs enkele grilligheid en wispeltuurigheid onder loopen. Maar er komt 00k bij, zegt de Vriend, Bladz. 14, bekrompen» heid van vermogens, het overhoop haalen van alles te gelijk, zonder iets grondig aftedoen, of geheel tot ftand te brengen. � Die fchets van Voorhout's karakter is niet zeer gunftig; doch 00k niet wel overeentebrengen met de Volgenⁱde, die hij van denzelven geeft, met dez* woorden: � Niemand, die Voorhout kent, � zal hem natuurlijke fchranderheid en levendig- � heid : zal hem arbeidzaamheid , en Warmen � ijver voor waarheid en recht, ontzeggen en � betwisten." � Mag men iemand, aan wiett dit laatstgenoemde, met ruimte, wordt toege- kend, zonder duchtige bewijzen, dat hij hetzel- ve misbruikt, voorftellen, als verregaande ver- anderlijk in het ftuk van Godsdienst? � Hoe komen 00k natuurlijke fchranderheid en leven- digheid overmen, met bekrompenheid van Ver- mogens? � Hoe een flap van het allergrootst belang, gedeeltelijk aan enkele grillig- en wis* peltuurigheid toegefchreeven , met arbeidzaam* heid, en warmen ijver voor Waarheid en recht? � * 4 De



			' ■'

		vm VOORREDE. De Alkmaarfche Vriend tracht het aantetoonen, uit de werkzaamheden en bedrijven van Voor- hout, in het Staat- en Natuurkundige: �- uit zijn gebruik van veele en veel zoortige boeken en werktuigen: � en uit zijne oeffeningen in den kring zijner Kweekelingen; � en vvil hier uit bewijzen, Bladz. 15, dat zijne Geestvermo* gens noit voor zoo verfchillende ftudien en bedrijven, als hij ter hand nam, bereekend wa- ren; � dat hij gewoon is alles te veel door elkanderen te haalen, van het een op het ander te fpringen, en alzoo tot die beklaagenswaardigen behoort, die alles willende weeten en doen, met de daad, geene weetenfchap grond'g ken- nen, en geene zaak tot volkomenheid brengen. � Maar zal elk, die de gefchiedenis van Voor- hout's leven genoegzaam kent, en onpartijdig van hem wil fpreeken, den Alkmaarfchen Vriend dit zijn befluit 00k toegeeven ? � Fra.ns Voor- Hoiit zelf erkent gewillig, dat zijne Geestver- mogens niet bereekend zijn om volmaakt, of grondig kundig te weezen in alle die ftudien en bedrijven , door hem ter hand genomen; doch wordtdit 00k vereischt? � Is het iemand, begaafd met natuurlijke fchranderheid en leven- digheid: � bezield met arbeidzaamheid en war- men ijver, voor waarheid en recht, niet geoor- loofd, meer ftudien, en bedrijven ter hand



		VOORREDE. ix te neemen dajn die, in welken hij volmaakt kan worden? � Is 't niet mogelijk, dat zulk een, ten minften in eenige ftudien en bedriiven, zoo verre komt, dat hij hier uit voor zich, een on- zondig genoegen, en voor zijne nog minder kundige medemenfchen , een wezenlijk nut te weeg brengt? � Mag men van zoodanig eenen, zonder bewijs te geeven, zeggen, dat hij ge- woon is aUes te veel door elkandsrsn te h >alen_yen van het een op het ander te fptfngen zonder iets nut tigs mtteioeren? � Ik vertrouw, dat elk, die weet, welke groote vorderingen Voor- hout , in verfchillende ftudien en bedrijven, gemaakt heeft, van dien Alkmaarfchen Vrieud met recht kan eisfchen, dat hij iemand aan- vvijze, die, even als hij, in verfcheidene nuttige weetenfchappen , zoo verre gevorderd is, en zoo veele zaaken, ter onderwijzing en nutte zij- ner medemenfchen, tot ftand gebragt heeft. � Deblijken, welken Voorhout's Kweekelingenvan hunne vorderingen in de Zeden-, Wis- en Aard- rijkskunde , meer dan eens, in het bijzijn van bevoegde Rechters, gegeeven hebben, zijn al- leen genoeg, ora den Alkmaarfchen Vriend te overtuigen , dat Voorhout , fchoon hij als mensch niet volmaakt, en ook in alles, wat hij ter hand neemt, niet aldjd gelukkig is, geen- eints behoord tot die beklaagenswaardigen, wel- * 5 ken,



		I: VOORREDE. ken, alles wilknde weeten en doen, met de daad geene vteetenfchap grondig kennen, en geene zaak tot volkomenheid brengen. Het nu bijgebragte voorgceven Van den Alk- maarfchen Vriend, om Voorhout's Karakter in een ongunstig licht te plaatzen, is dus, door hem, te los daar neergefteld; vervald bij het zien der blijken van het tegendeel, en kan geen- zints dienen tot een' grond van het geen hij daar op wilde vastftellen, zeggende; � Wanneer ik ,, dit een en ander nu op het Godsdienstige toe- ,, pas , en mjj voorftel, dat Voorhout , als � met ongewasfche handen, alle Sijsthema's, het � een voor, het andere na, of liever dan een � deel van het een, en dan weder een ander _s> deel van het andere heeft aangetast, dat hij ₉, zich niet wel toegerust, in den maalftroom � van allerlei Godgeleerde fentimenten, en twist- � vraagen heeft begeeven;" als ook, dat hij, in zijne jeugd , door Gereformeerde Leeraars, niet oordeel- en menschkundig genoeg, onder- vveezen, en misfchien in de laatfte dagen zij- ner gemeenfchap met hen, niet voorzichtig of liefderijk behandeld is, en zijne groote ge- dagten omtrent mij, zaaken zijn, welken veel hebben toegebragr, om hem dien flap te doen verhaasten , komt mij die , alleen uit het nu aangevoerde, begrijpelijk voor. ----- Het is



		VOORREDE.

immers zoo even aangetoond, dat een groot deel van het door dien Vriend tegen Voor- hoot, enkel gezegd, door geen een bewijs on- derfteund, en door onlochenbaare blijken van het tegendeel zeer verijdeld is, en dus niet kan dienen, om hier op , door toepasfing in het Godsdienstige, vastteftellen, dat Voorhout, in dat ftuk, verregaande veranderlijk zij. � Maar Voorhout , zal misfchien iemand zeggen, belijdt zelf, in zijn verhaal en aantekeningen, dat hij toch dikwils, wegens die zaak, verandering van gedagten en gedrag openlijk getoont heeft. Het is zoo, doch de Alkmaarfche Vriend ftelt, op bladz. 14, de gewichtigfte van zijne verande- ringen zoo beknopt met elkanderen vereenigd voor, als of zij alien,, in een zeer kort tijdbeftek, waren voorgevallen. � De eerfte blijk van zucht tot verandering, in het ftuk van Godsdienst, heeft hij gegeeven, oratrent het jaar 1760, en andere meer gerucht maakende, gaf hij ruim dertig jaaren na dien tijd. Is dit te wachten van een' man, die in het Godsdienstige verregaande veranderlijk is ? � Maar het is evenwel aan veelen bekend, dat hij als een geduurige zoeker 'k geweest; als Lid en Spreeker, in Catechifa* tien, Oeffeningen , Godgeleerde Genootfchap- pen, en^wat dies meer is, zijne twijffelingen, en de tegenbedenkingen van anderen, ten op- zich-

	■



		xn V00RRE1}�. zichten van het leerftellige der Gereformeerden * dikwerf zoo harrelijk heeft vqorgedraagen ert verdeedigt, dat het den Broederen , rneer dan eens, ruime ftof tot verzuchtingen, over de onzekerheid zijnes gemoedsftaats gegeeven heeft. � Wei kon dit, naar den mensch gefprooken, anders zijn in een' Man , aan wien men, bij natuurlijke fchranderheid en levendigheid, war- men ijver voor waarheid en recht toefchrijft? � Was hij zelfs, naar het onderwijs van de Leer- aaren der Gereformeerden, niet verplicht, alles re beproeven, om het goede te behouden, en zonder gemoedsbczwaaren te mogen inftemmen met het laatst gedeelte van het antvvoord, op deze 54fte Vraag van den Heidelbergschen Catechisjvius : il&ni gticoft gp ban tie l^ri'ige Stlg?nirrne �^ieieIpBe Unlit ? het welke dus luidt: CnDe fcat m fcrrfeiber em febenMg Xitmaat lirn/ en tfutuig fal ofpbcn. � Die plicht was Vooa- hout, onder anderen, door de leering van J. D'Outrein, zeer op 't harte gedrukt: wiil hij, in zijn gouDen Kleinoot, bladz. 324 van den tweeden Druk, deze vrage en dit antvvoord heeft: Wat is er wel noodig om zulk een Gebove, fNo- ta : dat men een levendig Litmaat dier Kerke is, en eeuwig zal blijven,) te verwekkm? Antw. Daar moet veorafgaan een dubbeldt onderzoek, I. Of de Kerk, toaar van men belijdenisfe doedt, *09k*



		VOORREDE. xiu cok werkelijk de waare Kerke is? 't wtlk men met blindelings fijnen Ouderen en Leeraars te ge- vallen gelooven, maar zelfs de gronden daarvan\ na de gegeevene kentekens overwegen moet, om aU foo verfekert te zijn , dat men de KOSTELIJKE peerle des Evangeliums v/aarlijk gevonden heeft, Matth. XIII: vs. 45, 46. II. Of men de kenteekens in zich hetfi, die tot een levendig Litmaat der Kerke yereischt worden , en die uit bet geene dat in dit Hoofd* fiuk geleert is, feer lichtelijk vosrtvloeij'en; voot' naamentlijk uit het geene, dat van de Reiligheii der Kerke ge/egt is , die in alle waare Ledemaa- ten derfehen moet doorftraaltn? Was dan Voorhout, volgens zulk eene on- derwijzing, niet verplicht, om alle de Sijsthe- ma's, ten minften die der Protestanten, te on- derzoeken, en zich dus in den maalftroom van allerlei Godgeleerden fentimenten en twistvraa- gen te begeeven ? � of moest hij, om dit niet, met ongewasfche handen, en niet wel toege- rust te doen, met de Textverklaaringen en uit- legging van den Heidelbergschen Catechis- mus , door deDomine^s , C.vtechizeermeesters , en Broeders der Oeffeningen, gedaan, altoosin- ftemmen? � Neen, dan was zijn geloove te menfchelijkl � Hem wierdt, volgens het leer- ftelzel der Gereformeerden beftendig voorge- hou-



		xrv VOORREDE. houden, dat de H. Schriftuur alleen de regel van zijn Geloove moest zijn; dat hij niets, op het gezach dcr Concilien, of Kerkvergaderin- gen, of Heilige Vaderen mogt aanneemen, oro dat ook de besten van die beftaan uit menfchen, die alle leugenaars zijn. � Hij las vervol- gens, na de opwekking uit zijne kinderlijke zorgloosheid , bijna onophoudelijk den Bijbel; Vergeleek Texten bij Texten; luisterde leergraag naar de redenen dier Broederen, die hem toe- fcheenen, dat in de verklaaring derzelven wel- geoeffende zinnen hadden; � die, zoo als het v/el genoemd wordt, de zuivere taale Kanaans fpreeken , en zich Vroomen noemen, en achten.------Ter goeder trouwe, geloof aan hunne dweepereijen geevende , beproefde hij, onder het zogenaamd gebruik maaken der mid* delea, of de werkingen des Geestes, op hem den , door de Breeders , dikwerf voorgewen- den invloed hadden. � Hij verbeeldde zich zelfs nu en dan, het Spinrach () van alle goede werken zodaanig weggevaagt, en zich, op den Kruis- ¹ () De Schrijvers der Algemeene FaitrUmifche Letter- ttffenmgen zeggen in No. XIV. van bet VII. Deel, wegens «len Auteur van het Dagboek der goede Werken , uitge- geeven te Amfterdam, bij J. Allabt, 1785. � Dit al- les, (het geen naatnlijk door een Predikant, ter bevesti- ging



		V O O R R E D E. xv Kruisberg, met zijnen Borgtocht �oo veree- nigt te hebben, dat hij, door een toeeigenend Geloof alleen, alle deszelfs oneindige verdien- ften zich zoo eigen gemaakt hadde, dat hij, al toare get/ bat tjem/ spne confcientie fierMaagbe/ dat tjji tcgen niic tie geooben 6ob\| ftoaariuft gr* fonbfgt/ gecn Dcrjctbcn gegouben fiab / en nojj fteebg tot alle fioogfielb senefgt toag/ nogtgang $ob / jonber. eenige spnec berbienften / uft lou* tece genabe/ fiem be boffiomene genoegooenfmje / setetfitfggeib/ en JjeiHg&eid ban �fiti§tu$ ftgenfitt enbe toetenenbe/ eben &l§ of jjn noott fonbe ge« �ab/ nog gebaan/ ja ai? of fin oofi alle be ge* fiooa* ging van de Leer der Verkiezing, of Pradestinatie was voor- geftelt,) is hem zoo overtuigend, dat hij afziet van zijne voorige denkbeelden, en dus ook van bet fcbrijven van zijn Dagboek, terwijl hij uitroept: � Spjnrach mjjnbr � goede Werken , V werp ik van mij. � Aan de voe-r � ten van het Kruis, drijft gij op den wind weg. ��t � Rechter der waereld ! met het gehoor der ooren bad Ik � U gehoort; maar hier op Golgotha zien U mijne oogcn, � � daarom verfoei ik mij, en ik hebbe berouw in ftoff � en afche." Onder een gefprek overdit gefchrift, vervoJgen gemelde Schrijvers , herinnerde zich een onzer, het gebed van eenen Leeraar, die onder anderen bad: � Verijdel Gij, o � God! de goede voorneemens uwer Kinderen, doe ze � als kaf voor den wind verdwijnenl � om dat het vor- men van goede voorneemens, werkheilightid was.

			j



		xvi VOORREDE. fjoojfaamljefb Ijab bnlfyagr/ bfe Cficjgrug boo? gem boltyagt ijecft/ In foo betre hn fulfie tueibaao met geioobiget Jarte aannam ()� Maar die verbeelding was in Voorhout niet genoeg gegrond, om van beftendige duurzaam- heid te weezen ; neen, hoe bekrompen, door den Alkmaarfchen Vriend, zijne Geestvermogens ook geacht worden, hij was op den duur niet dwaas genoeg van zich intebeelden , dat hij, alleen door het geloovig betrouwen in de oneindige verdienften van Christus, zich zoo volkomen gerechtvaardigd, en van zijne eeuwige zaligheid zoo verzekerd achtte, dat hij, gelijk het door dweepachtigen, die zich Vroomen noemen, wel is uirgedrukt, zijnen Stoel reeds in den Hkmel zag. � Was er oit een Christen, die zich een levend Lidmaat der Kerke van Chris- tus achten rnogt, was het zeker de H. Apostel Paulus. Een man, van wien Jefus zelf (f) hadt gezeidt: Hij is mij een uitverkoren werk' tuig, om mijnen naam voortedraagen aan de Hei- denen, aan Koningen, en aan de Kinderen van Israel. � Deze Paulus durfde evenwel, ook na dat hij verrukt geweest was tot in den der- den () Zie de 6ofte Vraag en Antwoord van den Heidei-** beryfehen Catechismus, Ct) Hand. 9: vs. 15.



		VOO&REDE. xv« den Hemel , tot in het PaRadijs ; en aidant geheime woorden gehoort had, ate het een mensch niet geoorlofd is te fpreeken (), niet belijden te gelooven , (zich verzekerd te houden) dat hij eeumg een legend Lidmaat* van die Kerke zbude blijven. Neen: Hozml ik, fchreef hij ( f ) , fnij niets bewust ben+ daarom ben ik niet gerecht- vaardigd: tnaar ^,t is de Heer, die mij oordeelt. � En (§) Ik tuchtig mijn Lichaam, en breng het orider bedwang, op dat ik, daar ik anderen gepreekt helbe, niet zelve verwobpen worde. � Ook vermaande hij de Chrtstenen van Philippe (*)» met deze woorden: Zoo dan, tnijne* welbemin* den, gelijk gij altijd gehoorzaam geweest zi/t_tmaakt, dat gij'» niet atleen in mijn bijwezen; tnaar ook veel meer in mijn afzijn, met vree- Ze en agterdenken uwe zaligheid werkT. �Dit een en ander wierdt door Voorhout te wel �ewikt en gewogen om eene duurzaame gerust- heid te ftellen in eene voorgewende verzekering, welke zoo duidelijk, door den H. Paulus zelfs, verworpen was. � Om zijne gehegtheid aan de Gemeenfchap der Gereforraeerden gaf hrj even- _v wel () 2 Korintfi. ia: vs. 9 en 4. Ct) 1----------4: vs. 4. (§) -----� 9- ^vs 27- () Philipp. 2: vs. is. *



		V O O R R E D E. xix Verhaal van bladz. 7�14, zoo in den Text, als in de Nooten op denzelven gegeeven heeft, onvoldoende zijn, � De onpartijdige Lezer gelieve die redenen , ter aangeweezene plaat- zen, oplettend nateleezen, en oordeele gemoe* delijk, <>;' "er in die geheel enk' grillightid, en ■mspeltuurigheid van aart te vinden zijn? i^T Uit de, na deze Voorrede, volgende Per- . antwoording van Frans Voorhout , wegens zifi nen bewusten Over gang, zullen daarenboven al- ien, die, met ter zijdeftelling van vooroordee- , len en partijdigheid , dezelve oplettend willen leezen, en ernstig nadenken, overtuigend zien, dat hij, in zijne onderhandelingen met mij over den GodsDienst, geenzints ligtvaardig is te werk gegaan ; en nog al eenige blijken geeft, dat de nnodige helderheid en kalmte van ziel hem niet ontbrak, om het vereischte gebruik te maaken van de genoegzaame geleegenheid om al het aan hem, door mij , voorgeftelde rijpelijk te overweegen; ja zelfs, dat hij, om niet, door te groote gedach- ten wegens mij, zich te verblinden, eenige Pre - dikanten, welkers Godsdienstijver, Geleerdheid en Bekwaamheid hij zeer hoog fchatte, op de eerbiedigfte, vriendelijkfte en nadrukkelijkfte wij- ze, verzogt heeft om antwoorden, ter oploszing der zwarigheden, die hij niet konde vinden; en I niet, dan na het mislukken van deze zijne hex- a haal.**



		i± VOORftEDK. haalde poogingen, aan de door hem erkende waarheid, zich heeft overgegeeven, De Alkrnaarfche VrienJ heeft dus, naar mijn inzien, ter afkeuringvandenOvergangvan Voor- moot mere beweezen. Hij eindigt zijnen Brief, op bladz. 17, met eene waarfchouwing aan den Utrecluiehen Vriend, om zorg te draagen, dat zijn Gereforrneerd bloed 'nfct warm wordt, als hij bevindt, dat de Profesfir Heringa wat on- xagt gekamd, en de Heidelbergsche Cate- chisusmus, zoohier endaar, watpijnelijk gehe- keld wordt; � alsmede met een verzoefc, om, de aanmcrkingen van dien Vriend, over dit ge- val, 00k fpoedig te ontvangen. Aan dit verzoek heeft de Utrechtfcbe Vriend, met eenige overhaasting zelfs, voidaan. � Na de Inleiding van zijnen Brief, zegt hij, bladz. 19, dat, zijns inziens alks , den Over gang van Voorhout betreffende, buiten druk moest geblee- ven zijn. I. Om, dat ds zaak zelve geene grm~ te ztldzaamheid is_y en 2. om dat ik van dim imbed en vermaardheid* niet ben, dat dit gevai verdimde het gantfche Land door te warden uk* getrompet. �� Die tweede reden, mij alreen raakende, geef ik dien Vriend volkomen toe. � Maar ten opzichte der eerfte, verbeel ik mij, dat de Overgang van Voorhout, nog al van die zeldzaambeid is, dat de gefchiedenis der-



		V O O R R E D E. xn dcrzelve waardig was, door den druk, tegen het gevaar van fpoedig in vergeteiheid te raa- ken, beveiligt te warden.-----Hct zeldzaame is, naar mijne gedagten, bier in geleegen, dat Voorhout een roan is, die door de roeesteGc- reformeerden, welken de gefchiedenis van zljn feven kennen, onpanijdig beoordeelen, en van hem fpieeken, toeftaan, dat hi}, in bet leerftel- Eel van hun Genootfchap , meer dan ge~ woone kundigheid bezit;------. derrig jaarsn, met een' warmen qver, ter voortplanting en verdcediging van hetzelve , zijne poogingen heeft aangewent; � op al dkntijd, door zeer aanzien- lijke Leeden , en Predikanten van bunne Ge- zindheid, om zip akijd Zedelijk gedrag , en Godsdienstige kundigheden, met veel achting benandeld , � hi] center, met dit alles, al- leen uit Iiefde tot de waarbeid, dien flap ge- daan heeft, om welken hij ligtelijk voorzag, dat veelen zijner goede, maar an.iers denkende, Vrienden hem verlaaten. als een afgedwaalden van den weg der waarheid, met medelijden be- fchouwen: � zwakke en onkundige Ijveraars, door genomene ergemis, in honue geestdrijven- de woede, hem als eenen Afgodendieaaar, vloe- ken, � en de OnverfchiHig^n, omtrent alle zoor- ten van Godsdienstotffeningen, hem eenen be- laggelijken Zot verklaarco zouden, � Zoo,,djt ** 3 eea



		xxn V O 6 R R E D E. een en andier, door dien Utrechtfchen Vriend, met de noodige helderheid en kalmte van ziel, rijpelijk overwogen was, had het ongetwijfteld genoeg geweest, om hem te overtuigen, dat de Overgang van Voorhout veel gewichti- ger is, dan die van eenen, welke , met den haatelijken naam van Overlooper, rechtmaatig wordt aangeduidt. Nu iets wegens mij. De Utrechtfche Vriend acht het mede zeer geoorlofd in een verftandig, befcheiden en vredelievend Man, dat hij de be- grippen zijner Geloofsgenooten, over het geheel, in een gunftiger daglicht ftelt, dan men die "gewoon is te befchouwen ; maar hij keurt in mijne handelwijze zeer af, dat ik dit doe met rechtftreekfche aanvallen op de Gereformeerde Geestelijkheid: dewijl ik haar, zegt hij, met al- le haare Onderwijzelivgen, en alle Protestanten, vleeschelijke menschen genoemt, en met de domme Kapharnaieten getijk gejlelt heb. Hij laat het aan 't oordeel van elk onpartijdigen over, hoe juist en liefderijk dit d6or mij gedaan is. � En ik, die dezen, door dien Vriend, daar op- genoemden, niet bepaaldelijk heb aangevveezen, denk zeer gerust: Die de fchoen past, uekt ze aan! De Utrechtfche Vriend beklaagt zich vervol- gens over het voorgeftelde uit de Aantekenin- gen



		V 6 O R & E D E. xxnt gen van Profesfir Heringa, door Voorhout, in zijne Sfte Noot, vtm bladz. 12�14; � als 00k over net geen door mij, wegens eenige tuitdrukktngen van den Heidelbergschen Ca- techismus gedaan is. � Die handefaijze, zegt faij, bladz. 20, komt mij niet befcheiden en broe- -derlijk voor , en de Mgenwoordige tijd, waarin men van alle zijden moest arbeiden, otn harmonie te bevorderen , veroordeelt dezehe op "t fterkst. -i- Is dk zoo? Veroordeelt de tegenwoordige tijd de verdeediging der Roomsch-Katholijken, die uog dagelijfcs, door den Heidelbergschen Cate- �Chismus , aan hunne Protestantfche Medeburgers worden voorgefteld als Afgodendienaars , en Verloochenaars van den eenigen Zaligmaker Christus? � Mag ik deze hunne Befchuldi- �gers niet noemen? � Mag ik, overtuigd, dat zij onfchuldig zijn, dit niet zeggen? � Mag ik de eigenlijke Leer der Roomsch-Katholijke ICbrk, volgens welke elk Lidmaat derzelve ver- jlieht wordt te gelooven, dat Jesus Christus zijn d�nige VbRlosser en Zaligmakfr is , niet voorftellen, om hier door te bewijzen, dat zij »ten onrecht befchuldigd worden? Of ik dit tax in mijne Leerrede , en Aantekeningen op dezelve, juist en liefderijk gedaan hebbe, oor- deele elk onpartijdige! � Ik verbeel mij _f dit niet juister te hebben kunnen doen: dewijl ik. *! 4 <k**



		xxiv VOORREDE. de eigene woorden van den Heidelbergschen Catechismus heb voorgedraagen, en daar tegen- geftelt die, welke'n de wezenlijke Leere onzer Kerk uitdrukken. Ik zie ook-voor als nog geen enkel woord, door mij tegen het liefderijlce, in mijn Stukje gebruikt, en wachc dus de uitipraak der Onzijdigen met onbefchrooradheid af. Nu dan het beloofde Paar woorden over het geen de Utrechtfche Vriend, bladz. 20 en 21, zegt, wegens de Aantekening van Voorhout, ten opzichte van Profes/br Heringa. Hij be- tuigt, die Aantekening leezende, niet verwon- derd te zijn geweest, dat de Studeerende Jeugd daar over in t geheel niet gefHgt is. � Die waardige Man, vervolgt hij, wordt tog, ofaan de zijde zijner kunaigheden, of die van zijn hart , die bdden door de niji zelfs met zekeren ecrbiedy als boven alls verdenking verheeven, p/eegen er- kent te ivorden , zoo ten toon gefteld, dat hit twijffelachtig zij, of de verwaandheid', dan de \ kwaadaartigheid, de hoofaingredienten tot die ge- heele Aantekening geievert heeft, � Om elk on- partijdige wel te doen oordcelen, of dit gezeg- 4e van dien Utrechtfchen Vriend, wegens dje Aantekening van Voorhout, juist en iiefdenjk is, acht ik het nnttig, het hoofdzaakelijke van die Aantekening hier bijtevoegen. Voorhout jppgt in deceive; � dat een Map, die bjj de



		xxvi VOORREDE. � � flooten bpeet: � nevcns eenen alwceten- � � den Richter, eenen plaarsbeklecder op de � � Waereld, die voor Geld zonden kwijdfchek , � � Vrijheid tor wanbedrijven geeTt: � Zie- _}y � len uit het Vagevuur verlost enz."" � Heeft dan Voorhout, met van dien Hoogleeraar, om van harde uitdrukkingen , die een warme ijver voor waarhcid en rccht, al ligtelijk een mensch zoude, doen ontvallcn , zich te onthouden , al- leenlijk te zeggen, dat hij., door eene verregaan- de partijdigheid j> zich heeft laatcn vervoeren tot onbetaamlijke, en tegen de waarheid ftrijdende uitdrukkingen, dien Man, of aan de zijde zijner kundigheden; of aan die van zijn hart, zoo ten toon geftelt, dat het twijffelachtig zij, of de verwaandlieid, of kwaadaartigheid, de hoofd'in- gredienten tot die geheele Aantekening gelevert heeft? -die bijvoeging dug: � Stelt U eens, verlichte Nederland- � fche Christenen 1 een Volk voor, bij hetwelke het onder- ii wijs in de vaarheden van den natuurlijken, en in den voor* � naamen Jnheud van den geopenbaarden Godsdienst verzuitnd � is, dock dot daar voor als Godsdienst heeft leerenkennen, waar- � neeming van een hoop dwaaze plechtigheden, zander edole ge- � zindheden , of waar gevoel, nagebauwd en waargenomen, � een Folk, dat nevens een God, die in den Hemeiwoont, � een God erkent , dien het in een Ouwel gefloo. � ten ope"et enz." Is nu op die wijze de Leere der fcoomsch-Karholijken vvel minder partijdig voorgefteld ? ■�:

			*



		V O b R R ED E. xxvu heeft? � Zou 'er bij dien Profesfor ook niet, nu en dan, iets menj'chelijks plaats hebben? �� Stelt men aanftonds een geleerd en beroemd Man, als onkundig en boosaartig, ten toon, als men reden aanwijst van te zeggen, dat hij in een aangeweezen geval, door verregaande parcij- zucht zich heeft laaten vcrvoeren tot onbetaam- lijke, en tegen de waarheid ftrijdendi' uitdruk- kingcn ? � De onpartijdlge oordeele! � Maar de Utrecbtfche Vriend bcdoelt misfchien die woorden van Voorhout, met welken hij vraagt: � Zoude die Hoogleeraar zelve, wanneer een � Roomschgezinde, of anderen, omtrent hec een � of ander leerftuk der Gereformeerden, zoda- � nig handelden, zich niet al ligt kunnen laaten � ontvallen: Dit is een bewijs van lompe onwee- � tenheid, of boosaartigheid.'" �� Maar heeft Voorhout dit zich laaten ontvallen? � Neen, hoe warm ook zijn ijver voor waarheid en recht is, hij gebruikte , naar zijn inzien , de zagtfte uitdrukking, die hem , naar het belang - der zaak, geoorlofd fcheen, en ftelde daarna enkel vraagend voor: Of het niet zoude kunnen gebeuren, dat die Hoogleeraar, in eene zoort- gelijke geleegenheid, zich eene uitdrukking liet ontvallen, die, om de beleediging, onfchuldigeii aangedaan, te wreeken, wel eigefiaartiger; doch, Voor gevoe%e ooren, wat harder luidde? � De

			SH*-,, rl



		xxvm V O OR R E D E. -De Utrechtfehe Vriend vefbcek zich intus« fchen, dat, waineer alles in de Aanmerkingen van Profesfor Hkringa, in zijn verband, naar zijn oogmerk, en in zijn geheel wordt nage- leezen , ecn verjlandig Roomschgezinde zal moeten toeflemmen, dat zulks juist zij₇ wor- dende kennelijk, met zoo zeer van de Leere der Kerk, als wel van de wijze van haare voor- ftelling gefprooken."� Jammer is her, dat die Utrechtfehe Vriend niet eeti weinig meerder tijds, toe het ftellen van zijnen Brief, gcbruikt heeft, om die kennelijk verband en oogmerk van die " Aanmerkingen in zijn geheel nageleezen, 'erdui- delijk in voortcftellen. � Voorhout die waar- heid en. recht lief heeft, zoude dan ook edel- moedig dien Schrijver bedankt, en zich, met meenig Godsdienstvriend, zeer verplicht geacht hebben ; maar nu dit, zonder eenig bewijs, flegts wordt voorgegeeven, wil hij 'er wel voor in de bresfe treeden, dat het zelfs, in het na- buurig Frankrijk, voor eenige jaaren, geene plants pleeg te hebben, dat 'er, over het algemeen genomen, zulk een affchuvvlijk Volk was, het welke die afgriizelijkheden, zoo onbepaald door den Profesfor Heringa, met de bewuste woor- den voorgedraagen, als Godsdienstige aarheden erkende. � Voorhout zal ook hicroin geruste- lijk afwachten , of de Profesfor het raadzaam :'* vin-



	I

xxx V Q O R R E D E. maaken, op dat ik weete, wie hec is, die mij met zijn bezoek vereerc, � als mede, dat hij -en anderen, in hunne gefchriften, mij dimmer Pater noemen: want ik ben wel, niets meer, dan een gewoon Pa/Ivor { maar geen Pater! De Utrechtfche Vriertd zal evenwel nog voor- eerst niet komen; neen: � Ik wil althands, - � vervolgt hij op bladz. 22, eer ik dezen taak � op mij neem , eerst eens afwachten , -wat � anderen, kundiger dan ik, in dezen doen, _9r ik vraag alleen: Zouden Kasparus Olevia- � nus , en Zacharias Ursinus , de bekende Op- � (tellers van den Catechismus, en Mannen ,,, te gelijk, welke niemand van hunne tijd- ■9* genooten de billijke aanfpraak op bondige ,� geleerdkeid, en bedachtzaame en zagtmoe- � dige ijver voor het geen zij voor waarheid � hielden, heeft kunnen betwisten_y zoud?n die - � de Roomfche Kerkleer, aangaande deMis, zoo � weinig gekend, zoo kwaalijk begreepen, of � zoo verdraaid hebben, dat een gewoon Pa- -� floor, dien ik echter geene kundigheid, of � gematigheid ontzeg, boven hen geloof ver- � diend, wanneer hij niet bewijst, maar bloot- \ � lijk zegt, dat zij het ftuk zoo opgeeven, ah � Vr nooit door eenig Roomsckgezinde over � gedagt! yeel minder over gefprooken en ge- � herd is? dit komt mij voor te gaapen als 9, em

		v^



		V O O R R E D E. xxi {, een oven* , en zal althands de zaak door � deskundigen onderzogt moeten worden, eer, � men het voor uitgemaakt houdt, dat de Op~ _M [tellers van het Heidelbergsch Onderwijs, ,» of zoo orikundig, of zoo partijdig en kwaad- � aartig zijn geweest." � Het blijkt dus, dat de Utrechtfche Vriend niet wel te yreden is over het geen ik, ten opzichte yan_;de 8ofte Vraag en Antwoord gezegt heb, om dat:ik, naar zijn voorgeeven, niet beweezen, maar₍ blootelijk ge- 2egt heb, dat zij het ftuk zoo opgeeven enz. � Maar moest ik dit wel bewijzen? � Laat ens zien: � In het Antwoord op die 8bfte Vraag wordc gezegt: ,, ©e Mi# itttt/ bat ftc leebenbe � en be boooen/ niet boo? Dat Inben Cjjn'gtf bec# � geebinse bee fanben fteoben/ 't en 53 bat �f)?fg# � tug nog bagetulfig boo? besribe tan ben m\& � nriegteren geaffert toerbe" � De Mis leert, is wel eene oneigene uitdrukking, die dus ge- leegenheid tot veele vitterijeft geeven kan; maar zegt zij intusfchen voor menfehen, die zonder kunstgreepen, en voor de vuist willen fpree- ken , niet eenvouwig dit: De Roomsch-Katho- lijken, die de Mis hoogachten, leeren, ofwor- d'en door hunne Kerk geleerd , dat de levenda en de dooden niet door dat lijden Christi enz. -�Ik twijffel geen oogenblik, of elk verftandig en braaf Protestant zal dit toeftaan. Goed! Nu nog 1



		xx» V O O R R E D t. nog eene vraag: Worden dan door dit gedeelte van dat Antwoord, de Roomsch-Katholijken niet befchuldigd van eene alleraffchuwelijkfte Leere? � Het eerlijk antwoord zar ongetwijffeld zijns Ja wel heel duidelijkf � Maar wie moeten nu bewijzen? � De Stellers van dat Antwoord? � Of de Roomsch-Katholijken? ----- Moeten die Befchuldigers niet bewijzen, dat zij de Leere der Roomsch-Katholijken, in dat ftuk , naar waarheid hebben voorgeftelt ? � Of moeten de Roomsch-Katholijken bewijzen, dat zij onrccht- vaardig befchuldigd zijn? �� Eene eenvouwige gelijkehis zal dit misfchien voor minkundigen meer vatbaar maaken. Stelt eens: Kasper zeidt tegen Piet: Gij zljt een Bedriegerl* � Piet zegt, dat is niet waar t � Wie moet nu be- wijzen ? � Of Kasper , dat Piet een Bedricger is? � Of Piet, dat hij door Kasper valsch befchuldigd wordt? � Ik acht het noodeloos, op die vraag , een antwoord uittedrukken. � De Utrechtfche Vriend fchijnt evenwel , over een zoortgelijk geval, geheel anders te denken. De S tellers van het Antwoord op de 8ofte Vraag, hebben, zoo als daar even is aangewee- zen , door een gedeelte Van hetzelve de Roomsch- Katholijken befchuldigd van eene afgrijszelijke Leering; de Roomsch-Katholijken ontkennen en verfoeijen die, ik als een van hun heb dit ook ge-



	VOORREDE. xxxm

gedaan, met te zeggen: Nooit heeft een Roomsch Katholyke gedacht, veel min leerende , gezegt, da} enz. en nu wil hij door mij beweezen heb- ben, dat wij, door het bewuste deel van het antwoord op de 8ofte vraag, onrechtvaardig be- fchuldigd zijn! � Wat dunkt u, onpartijdige Lezer! komt u dit niet voor te gaapen als een oven? -� Is bet evenwel daarenboven zoo, dat ik niet beweezen, maar alleen blootelijk ge- zegt heb: dat een Roomsch Katholijke nooitgedacht, veel min leerende gezegt hetft\ dat enz. Neen, de onpartijdige leeze en beoordeele het geen ik bladz 26 deswegens heb voorgedraagen, en hij zal erkennen, dat ik(J meer gedaan heb, als ik verplicht was te doen, met uit de Leere on- zer Kerk aantetoonen, dat wij in de Mis zelfs geen waarde ftellen, dan alleen in erkenning van deeze waarheid, dat zij is eene onbloedige voort- duuring van die alleivolmaaktfte Offerhande, die Christus aan het Kruis van zich zelven gedaan heeft, en door welke ��ne Hij in der eeuytig. heid mlmaakt heeft de geenen, die geheiligt wor- den;* (*) Allen toch , die niet laag genoeg zijn van zich, met enkele hairklooverijen , te vvilien behelpen, zullen wel begreepen hebben , dat ik een Roomsch Katholykan bedoeide , die volgens de eigenlijke Leere dier ' Kerk gedacht, gefprooken en geleert heeft; en niet eenen oft- Wcetenden of dwaazen.

		*******

			^2^~<trn#-»,j*�-



			xxxiv VOORREDE.

		dev; � alsmede, dat zij gefchiedt naar de in- stelling en het bevel van Christus zelfs. � Is dit bewijs niet genoeg, dat de Utrechtfche vriend het toone!-----' Nu iets intusfchen over den voorgegeevenen bedachtzaamen en zachtmoedigen ijver van den Steller, of Stellers dier beruchte 8ofte Vraag en Antwoord van het Heidelbercs Onderwijs. Wat men wegens denzelven te oordeelen hebbe, blijkt, zoo als 't mij dunkt, duidelijk genoeg uit het oogmerk, het welke Johannes d'Ou- TREIN , in leven Phil. Doft. en Piedikant te Am- fterdam, als zeker door die Schrijvers bedoeld, heeft voorgeftelt in zijn werk, genaamd: Het Gouden Kleinoot tan de here der waarheid, die naar de Godzaiigheid is, vervattet in den Heidelbergschen Catechismus. Imraers, op bladz. 468 en 469 van den tweeden Druk, ftelc hij voor deze Vraag: � Wat hebt gij aantemer- 5, ken nopens de Hiftorie van defe 8ofte Vraag � en Antwoord? ------ Antw Dat in den aller* � eerften Druk van den Heidelbergschen Ca- � techismus, dcfe Vraag en Antwoord niet ge- � vonden wierden. Maar dat fy 'er aanftonds � in den tweeden Druk. in den jaare 1563 , is � ingevoegt door byfondere ordre van den God- _M vruchtigen Keurvorst van den Paltz, Fre- � drik de III, aan wieus voorforge de Kerk

			*'--\?r+an~^%-^_^_/^~~~H^_s,------p�1------^^9 ��* t^^^h^,.^**



		VOORREDE. xxxv � dit JuWeel van den Catechismus verfchuldigt .» is. Buiten twijffel, om des te meerder af- », gryzen vaii het Pausdom in de gemoedr- ₄, ren der ProTestanten te verwekken; ende _}, om daar door ook , als door een merkteken � de Gereforraeerden van de Papistert te onder- � fcheiden." � Wat dunkt ti, onpartijdige Lezer! zo die twee bijgebragte redenen, waarlijk het oogmerk van Kasparijs QleVINIanus eft Zacharias Ursinus zijn geweest, acht gij dan dezelven nog, even als de Utreditfche Vriend, bladz. 22, Mannen» welke niemand van hunne tijdgenooten de billijke aanfpraak Op.... bedacht- zaamen en zachmoedigen ijver, Voor het geen zij voor waarheid hidden, heeft kunnen be- twisten? Ik verbeelde mij vasttlijk, dat hier veel menfchelijks onderloopt\ � Wegens het gefflel* de werk van Johannes d'Ootrein , Voeg ik hier nog bij, dat als de een, of andere Man mij komt vinden, ten opzkhte van het geeri ik in mijn Stukje , bladz. 25 en 26 tot 28₁ en bladz. 60�62, als ook bladz. go, gezegd heb, hetzelve dan ook een Goude Kleinoot, of van veel waarde, voor mij zal weezen, om alle on* partijdigen te overtuigen, dat de Leere onzer" Kerk, almede door dien Schrijver, zeer onkutt- dig tn partijdig is voorgefteld. Ik verlang zetfe dien Man te zien, welke zal aantoonen, dat, *** a Wart*