|
'3/d.H. T.
|
|||||||||||
|
,,TW,^ . T.. .itJsg^pi^C^ipn
|
|||||||||||
|
T /
|
|||||||||||
|
DE BOEKEN
V A N D E
; t
RO E PINGE
A L L E R
VOLKEREN.
Nevem dndere Schriften , vertaetd
en opgefteld door A. V. S.
|
|||||||||||
|
T UTRECHT.
* * *
M. P. CC
|
|||||||||||
|
I N H O U D T
|
||||||
|
Van dit Boek.
DE Boeken van tie Roepinge aller
Volkeren. <Door den H.TroJper; of naer yt gevoelen van een hoogge~ leer den Man, door den H. Taus Leo I. befchreven. Eenige Brieven van deheiligeOud-
vaders, Jeronimns en Anguftinus. Verzugtingen , en Meditatien in
den Advent * en op bet Hoogtijdt van Kersmis. Kort Berigf van den Staet der
Kerke ten tijde der Arfchvaderen, en onder de Wet van Moifes. lets uit de Gedenkfchr'iften van
Mijnheer eD. Tillemont, over bet Le- ven onzes Heere Jefus Chriftus, ver- taeld. Brief aen een Triefter j behelzen-
de een Naemrolle van onze Vertalin- gen j en andere Nederduitfche Schrif- ten. |
||||||
|
* 2 Koomt
|
||||||
|
DE BOEKEN
VAN D E
ROEPINGE
ALLER
VOLKEREN.
Door den H. Profper : of naer 't ge-
voelen van een hooggeleerden Man, door den H.Paus Leo I. befchreven. Berigt.
Eel telang is dit deftigWerkjnderhet dekjel der Latijnfche tale voor onzje landgenooten verborgen gebleevenz doer het misfchien vooral tot ophel- deringe der gefchillen van dez.e tijden had bt* hooren in het ligt te verfchijnen. Over tienja- ren, als ik my eenige dagen in 't bez.oek.en van goede vrienden ophield, alwaer toen jui/l geen verfchot van Godgeleerde boeken was, vond <£ daer een zjeer ouden druk^der Werken van den i/.Ambrofius,0»«fer dewelke ook^deze Boeken van de Roepinge aller Volkeren fionden: waer van ik^bjdiegeleegendheit''t eerfteBoek. daer ter plaetfe tot ntijne oejjeninge, en om'tverdriet van leedigheit te weiren, ging vertalen : 't welk^onder Cods voorzienigheit dm lange in'e A dui-*
|
||||
|
JH">
|
|||||
|
DE BOEKEN
VAN D E
ROEPINGE
ALLER
VOLKEREN.
Door den H. Profper : of naer 't ge-
voelen van een hooggeleerden Man, door den H.Paus Leo I. befchreven. Berigt.
fEel telang is dit deftigfVerkj>nder het
dekjel der Latynfche tale voor onzjt landgenooten verborgen gebleeven: doer het misfchien vooral tot ophel- deringe der gtfcbillen van dez.e tijden had bt- hooren in het ligt te verfchijnen. Over tienja- ren, als ik my eenige dagen in 't bez.eek.en van goede vrienden ophield, alwaer toen juifl geen verfchot van Godgeleerde boeken was, vend i£ daer een z.eer ouden druk^der Werken van den i/.Ambrofius, onder dewelke ook^deze Boeken van de Roepinge alter Volkeren fionden: waer van ik^bjdtegeleegendheit'teerfleBoek.daer ter plaetfe tot mijne oejjeninge , en om't verdriet van leedigheit te ueiren, ging vertalen : 't welk^onder Cods voor^ienighett das lange in't A dui-
|
|||||
|
> B E R 1 G T.
duijler geleegen hebbende, nu eindelijk^ooh^mct
het tweede Boek^ verrijkt, zig koomt in het ligt vertoonen. Wegens den Schrijver van dit Werkheeft
men overlang gexwiji : hoewel het by de mee~ fien op den naem van den H Profper gaet, wel' ken d'Abt Anthclmy dan oo\ nog onlangs met alie magt van bewijsredenen in zijn bez.itpoogt te handhaven en te bevejiigen. De booggeleer- de Vader P. Qucnel tragt het met een andere bende van dringredenen aen den H. Leo, eer- ftenPaus van dten naem,'bygenaemd denGroo- ten, toe te fchrtjven : 't we Ik, dan 't gezag en de waerdigheit van 't Werk niet iveinig zoude doen fleigen. Dog om in dit gefchil niet dieper in te treeden , mag men zig vernoegen met de verzekeringe , dat het buiten aller tegenfprake •van een agtbaren en geleerden Oudvader in de W.eeuwe, ah de gefchillen over de bulpe der Cenade Gods met den aenkleeve nog voor d'eer- fie mad in fwang gingen, voordgeteeld is. Dat de Schrijver zijne (loffe in deze Boeken over- ire';jelijk^ verhandeld heeft, zal de hezjsr veel beter door het aendagtig lezen der zjelve, dan door onze betuiginge mogen leeren. In Oegftmaend des jaers m.dc.xcix.
|
||||
|
\
|
|||||||
|
EERSTE BOEK
|
|||||||
|
VAN DE
ROEPINGE aller VOLKEREN.
>
I. HoOFDST UK. Van hetgefcbil tujfchen de Foorftanders van den
Vryen wille, en de Vcrkftndigers der Genade: ah ookjvan het oogwit, en de werkfihikkin- ge des Schryvers. aer is van overlang een groot en
fwaer gcfchil geweeft tusfchcn de Voorltanders van den Vryen wille en de Verkundigers der Genade Gods. "Want de vraeg is, oiGodt wilt dat alle menfehen z.alig warden. En de- wijl dit niet en kan geloochend worden, zoo onderzoekt men verders waerom de wil van den Almoogenden niet volbragt word: 't welk indien men meint uit den wille van de men- fehen voord te koomen, zoo fchijnt het dac men de Genade ukfluit: dewelke is'tdatzynaer de verdienften gegeven word, zekerlijk gecn gifte, maer een fchuld is. "Waer uit wederorh deze fwarighek ontftaet, namelijk hoe het koomt dat die gave, zonder dewelke niemand zalig word, van hem die wilt dat alle men- fehen z.alig worden ,-niet aen alle menfehen ge- geven word. En Mv& blijven de twjftpunten A a, dsr
|
|||||||
|
4 Van de Roepinge
der verfcheiden gevoelens dueren zonder ein-
de: terwijl men niet en onderfcheidt tusfchen het gene hier opcnbaer en het gene verborgen is. Ik zal dan met Gods hulpe tragten t'on- derzoeken, wat mate wy in deze verfchillende gevoelens moetcn houden , oeffenende mijn klein verftand in het gene ik met der herte, en zoo ik meine, naer het regt geloove, heb ingczoogen: op dat indien mijne penne zoo- danige regels voorfchrijft, die niet aenftoo- telijks of niet quaeds in zig behelzen, het niet alleen ons, maer ook anderen mag nut en dien- ftig wezen, dat wy de palen eenigzins aenge^ wezen hebben, die wy niet en moeten te bui- ten treeden. Voor eerft dan moeten wy handelen van de
verfcheiden beweegingen van den menfchelij- Jcen wille: want fommigen de genade Gods en dezen wille al t'onwijselijk tegen een doen ftrij- den, meinende dat door het preeken en ver- breiden der Genade de Vrijewil geloochend word: en zy bemerken niet dat men hen met de zelve reden zoude kunnen te gemoedt voe- ren, dat zy de Genade loochenen, wanneer zy die aldus willen doen begrijpen, als of zy den menfchelijken wille niet voorging, maer flegsnevens ofagtcr hem aenquam. "Wantin- dien men den wille wcgneemt,waer isdegrond der ware deugden ? Dog zoo men de genade verzaekt, waer zal men d'oorzake der goede Yerdienften yinden? II. |
||||
|
Aller Valkeren. I. B. J
I I. HOOFDSTUK.
Van den wille der menfohelijke ziele, en hoe da?
hy van verfcbeiden flag is : als mede dap Godtt'allen tijde zorge draegtvoor allemen- fchen. LAet ons numet dc hulpe van Chriftus gaen
beginnen, t' gene wy ondernoomen hebben tc verhandelen. Daer is in dc zielen vanalle men- fchen, zoo veel wy kunnen verftaen en onder- vinden, van nature een zckere wil,waer door wy begeeren het gene ons behaegt, of mijden het gene ons mishaegt. Dcze wil, zoo veel aengaet de natuerlijke beweefiinge, die doorde zonde der eerfte overtreedinge verfwakt is, is tweederleide, te weeten, of een zinnelijke, of een enkel menfchelijke wil. Maer als'er de genade Gods tegenwoordig is, dan koomt'er door de gave des H.Geefts nog een derde flag by: op dat de wil ook gceffcclijk mag worden, en door deze overtreffelijkebeweegingeallege- negendheden, van waer die ook mogen voord- fpruiten, naer de wet der opperfte reden bc- ftieren. De zinnelijke wil, dien men ook den vlee-
fchelijken wille mag noemen, verheft zig niet hooger dan tot de beweegingen die uit de lig- hamelijke zinnen haren oorlprong neemen: ge- |
|||||||||
|
li;k rnen ziet in de zielen der kleine kinderen
|
»
|
||||||||
|
A l die
|
|||||||||
|
6 Van de Roepinge
die alhoewel zy geen oordecl of reden gcbrui-
ken, egcer tooncn dat zy hct ccn willen, en't ander nict en willen, als zy ziende, hooren- de, riekende, procvende, en voelcnde, be- minnen 't gene hen bchacgt, en haten het ge- ne hen misnoegt. En wat is dog beminnen anders als willen ? Of wat is haten anders als niet willen ? Die kindercn hebben dan ook nunnen wille, die alfchoon hy onmagtig en on- kundig is om iets tc voorzien of te beraden, nogtans zijn behagen ncemtindicdingenwcl- ke de zinnen van het vleefch, vleyen en lireelen: ter tijdt toe dat de kragt van het rcdelijk ver- ffand, door het aenwaffen des lighacms 't welk zijn werktuig is, wakker worde,en tot hetge- famiken der lidmaten, die de ziele ten dienfte 21/n, nu niet mcer door de bewecginge van een ander, maer naer zijn eigen welgevallen beweegd worde. Van dezen zinnelijken luft, in welkcn fom-
mige menfchen blijven, die wy zien dat ook wannecr zy nu tot hunne jaren koomen, bot en dom en zonder verftand zijn, treedt men voord tot den mcnfchelijken wille: dcwelke eer hy door den geeft Gods gedreeven vvord,hoe- wel hy zig bovcn de zinnclijke beweeginge ver- heffen kan, egter zonder de medcdeilinge van des zelfs liefde in d'aerdfche en vergankelijke dingcn blijfthangen.Door dezen wille vcrkrij- gen dc menfchelijke verftanden, ook die de lig-
|
||||
|
Mler Volkeren. I. B. 7
liehamelijke welluften niet fchandelijk en die-
„en,en die hunne begeerlijkhedcn door dewet- ten derregtvaerdigheit en eerbaerheit matigen, niets boven de vergeldinge van een ujdehjke cere. En alhoewel zy het tegenwoordigleven fchoon weeten op te pronken, zoo hebbenzy nogtans het loon der eeuwige zahgheit met: om dat zy hunne goede werken en betragtin- oen niet en beftieren tot lof en cere van den genen, van wien zy de verheven wijsheit,door dewelke zy in het menfchelijk verftand boven anderen uitmunten, ontvangen hebben. Want fommigen zijn wel door deictaander-
heit huns verftands, niet alleen tot kenmsie van hoognutte kunften envryewctenfehappen, maer ook tot het onderzoeken van t opperlte Goedt doorgedrongen; en hebbenld'onzigtbare Godheitdoor de fchcpfelcn gekend en gezien: cdoa nadien zy Godt niet bedankt hebben, nog beleeden dat hy d'oorfprong en de gever van die bequaemheit was; maer zig zelve wijs ge- noemd, dat is, niet in Godt, maer in ng zelve gcroemd hebbende, als of zy door hun- ne naerftigheit enrcdenkavelingentotkennisle der waerheit gekoomen waren: zoo zijnzy ver- ydeld in hunne gedagten. En het gene zy door de verligtinge der genade Gods gevonden hid- den, hebben zy verblind doorhoovaerdyewe- derom verlooren, zijnde vervallen van hetopv perfte ligt tot hunne duifterniflen, dat is,van |
||||
|
8 Van de Roepmge
het onveranderJijk en eeuwig goedt totdever--
anderlijke en vergankelijkc fchepfelen. Als dan zoodanige menfchen tot d'eigen
liefde vervallen, en zig zelve aldus behagen, dat al wat zy lofFelijks meincn te bezitten, zy dat nietaenzicn als gaven Gods, maer zig zel- ve en de betragtinge van hunnen eigen wille toefchrijven, zoo zijn zy verre vervreemd van dicn geeftelijken wille, en hebben niets in zig, waer door zy bevoorderd worden tot het eeu- wig levcn : jae zy beginnen dan ook die ti/de- lijke gaven Gods in zig zelve te bedcrven, en van het goed gebruik der zelve over te gaen tot een gewoonte van ontelbare zonden. Nu alhoeweFer gefchreVcn ftaet : * Als
d' Alderhoogfle de Voltaren verdeelde ^gelijkhy Adams kinder en verdeeld heefi, dat hy d'affchei- dingen der Volkeren gefleld heeft naer'tgetal der Engelen Gods: en dat het lot des Heere gewor' den is het volk. van Jakob, en Ifra'el zjjn toe- gemeeten erfdeel: en da/er ook ftaet, dat de Hecr tot Ifrael zeit: f Gy zjult my heilig aijn, want ik. heilig ben, de Heer uw Godt, die u luiden uit alle volkeren vaor my afgezonderd heb. Hoewel'er ook gefchreven is in het boek Hefter,dat Mardocheus zeide: Wy dankenu, Heere, dat gy niettwt tekenen en wonder en ge- daen hebt, hoedanige onder de Heidenen niet gefchiedt z.ijn, gy die alle eeuwen in tweedee- left
* Pfalm lxxvh. J Lev it xix.
|
||||
|
u4ller Volkertn. I. B. 9
lea verdeilende, bet eene, namclijk dat van tt
volk, voor u z.elven uitkiejf, en 't tindere laet voor de Heidenen: en dat Paulus en Barnabas zeggen : *Wy z.ijn ook^flerflijke menfchen ge- lijk. gy zijt, en verkundigen « datgy u z.oudt be- keeren tot den levenden Godt, die hemel en aer- de^ de zee, en al wat'er in is, gemaekt heeft: die in de voorleeden eeuwen alle de Heidenen hunne wegen heeft laten wandelen. Alhoewel, zeg ik, de Schriftuer die waeragtig is, dezc en veele dicrgelijke dingen verkundigt, zoo gelooven wy nogtans, en belijden godvrugtelijk volgens de zelve Schrifture, dat de zorg der goddelijke Voorzienigheitnoitaeneenige men- fchen heeft onbrooken: die hoewelzynaeruit- verkooren volk door bezondere onderwijzin- gen tot de godvrugtighcit beftierd heeft, egter de gaven harer goedheit geenen geflagte van menfchen heeft onttrokken: in voege dat het bleek, dat zy de woorden der Profeeten, en de geboden der "Wet, in de gedienftigheden en getuigeniflen van de fchepfclen dezer we- reld, als in een boek konden lezen. "Weshal- ven zy nu 00k niet te verfchoonen zijn, die zig Goden gemaekt hebben van de gaven Gods, en de dingen die gefchapen waren om te ge- bruiken, met goddelijken dienft gee'erd heb- ben. Tot welke godloosheit dat volk, 't welk de Heer zig uit alle volkeren afgezonderd had, A 5 00k * Handel, xiv.
|
||||
|
io Vait de Roepinge
ook gehecl zoude vervallen hebben , 't en wa-
re hy door de fchikkinge zijner barmhertigheit d'uitvcrkoornen tcgen den val voorkoomen en onderfchraegd had. "Want de boeken van 't Oude Teftament zijn vol van 't verhalen des afvals van't volk van Ifrael,zoo dat hct open- lijk blijkt, dat het altijdt gehangen heeft van de goddelijke genadc, dat dit volk niet geheel van Godt den Hcere is afgevallen. Aldus is de mcnfchclijke natuer, die door
d'overtreedinge van den eerften menfch ge- fchondcn is, ook tuffchen de weldaden, tuf- fchen de bevelen en de hulpe Gods, altijdt meer geneigd om het quaedt te willen: aen dewclke overgelaten te worden niet anders is dan ver- laten wordcn. Dezc wil dan die los, onzeker, onftandvaftig, onwijs, fwak om icts uittewer- ken,ftout in't onderneemen, blind in zijne lus- ten, opgeblazen in ecre, angftig in bckom- meringen, ongeruft door atgwaen en agtcr- dcnken, begeeriger tot roem dan tot de dcugd, meer bezorgd voor den naem dan voor 't ge- nioedt, en nacr alle ervarcndheit ellcndiger is, vvanncer hy geniet hct gene hy begeerde, dan ais hy 't moet onbceren, heeft niets in zijne kragten, dan dat hy ligtelijk kan vallcn. Want de veranderlijke wil, die niet van deli onver- anderlijken wille beftierd word , nadert zoo veel te rafler tot de zondc, hoe hy met meer- der vyerigheit zijn werk behertigt. |
||||
|
Mler Folkeren. I. B. 11
Zoo lang dan de menfch behagen heeft in
de dingen die Gode mishagen, zoo is zijn wii ecn enkel mcnfchelijke wil. "Want alfchoon hy goed van zeden is, hy lccft nog qualijk, zoo lang hy niet ter eere Gods leeft. "Want dit is het eigen en 't voornaemfte in de god- vragtigen, dat zy hunnen roem in Godt ftel- lcn, en zig zelve niet anders dan in Godtbe- minnen. Want die beminnen zig wel,die in zig de werken Gods beminnen: dcwijl ook Godt zelf in ons bemint het gene hy gemaekt heeft, en hact het gene hy niet gemaekt heeft. Indien wy dan het werk Gods in ons bemin- nen, zoo beminnen vvy te regtin onsdengoe- den wille: dcwelke zoo hy het werk van Godt niet en was, niet en zoude moogen bemind worden. Nu wat menfch is'cr, 'ten zy hy quaed van
wil is, die den goeden wil in zig niet en be- minne, welke d'eerfte planting van den op- perften Bomvman is? Want vermits de"Waer- heit zeit: * Alle planting, die mijn hemelfche Vadcr niet geplant heeft, z.al uitgeroejd wor- den : zoo is het gewis, dat al het gene niet en moet uitgeroeyd worden, van den Vader ge- plant is. Dog de goede wil is d'eerfte fpruit van alle deugden: en op dat zy oprcgt geefte- lijk zy, fteunt en ruft zy op haren oorfprong, dat is, op dien eeuwigen en onveranderlijken wille.
*Mat.w.
|
||||
|
IJ Van de Roepinge
wille. *Wam die Code aenhangt >is een zjelve
geefl met hem , dewijl door de gemcinfchap van den verligter en den genen die verligt word, van den regtvaerdigmaker en den ge- regtvaerdigden, van den befticrder en den ge- nen die beftierd word , alle werken tot een en 'tzelze einde gefchikt worden , en't gene tot het zelve einde gefchikt word, het werk van beide te famen is. Want het kan Gode niet ontzeidt worden, die't gegeven heeft; nogook den menfchc niet, die'tontvangen heeft. III. Hoofdstuk.
De Schrijver verhandelt dezje vrage : j4ls de
menfch begint van goedm.wille te worden, of dan zjjn voor^ende wil verbeterd, dan of hem een andere gee even word. En dat in de H. Schrifture ALLEN (ormvijlen voor SOMMIGENgenoomen word. Hierdunkt mydat wy mocten onderzoeken,
of als de mcnfch begint van goedcn wille te worden, de zelve wil, die in hem was, verbe- terd word, dm of hem een andere wil, dicn hy niet en had, en die ftrijdig is tcgcn den voorgaenden, gegeven word. JT welk op dat het te duidelijker blijke, zaFt ons niet vervee- len de zake van wat hooger op te halen. Wy
*i Kor.vii |
||||
|
Aller Volkertn. I. B. 13
"Wy menfchen zijn alle in den eerfterfmenfch
zonder gebrek gefchapen, en wy hebben alle d'ongekhondenheit onzer nature door d'over- treedinge van den zelven menfch verlooren. Hier van is de fterflijkheit: hier van isdeveel- vuldige bederffenis,zooin ziele.als in lighaem: hier van zijn d'onweetcndheit en de moeylijk- heit, d'onnutte bckommeringen, ongeoorlof- de begeerlijkheden, heiligfchendige dwalin- gen, ydelc vrees, fchadelijke liefde, onregt- vaerdige vreugden, ligtvaerdige raedflagcn, en geen mindere meenigte van ellenden, dan van zonden en booze daden voordgekoomen. De- ze dan en meer anderc qualen de menfchelijkc natuer overrompefoude, en \ geloove verloo- ren , de hope verlaten, het verftand verblind, en den wille gevangen zijnde, zoo vond nie- mand in zig zelven waer door hy mogt hcrfteld worden: want hoewerer geweeft zijn, die door 't natuerlijk verftand getragt hebben degebre- ken tegen te ftaen, zy hebben (legs dit tijde- lijk leven vrugteloos verfierd, maer tot de wa- re deugden en d'eeuwige zaligheit zijn zy niet gevoorderd. "Want buiten den waren Gods-« dienft is, 00k het gene deugd fchijnt te we- zen,zonde : en niemandkan Gode zonder Godt behagen. Nu die aen Godt niet en behaegt, wien zal die anders als zig zelven en den Dui- vel behagen? Door den welken als demenfcft beroofd wierd, is hy niet van zijnen wille, maer
|
||||||
|
i<jl Van de Roepinge
jnaer van d'ongefchondenheit zijns wils ont-
bloot gcworden: want hy konde uit den ftaet der onnoozclhcit niet geftooten worden, 't en ware hy door zijnen willegezondigdhad. Zoo dat de wil,die van nature goed was, naderhand van gedaente veranderd is. En die beweeging der ziele, welke niet kan zonder d'eene of d'andere liefde, dat is, zonder vville zijn, heeft zijne willckragt niet verlooren , maer zijne geneegendhcit veranderd, aenneemende door begeerte het gene hy door de reden mocft ver- werpen. Deshalven als de menfch wederkcert tot de
godvrugtigheit, van den welkcn gezeidt word, dat hy is Een geeji die gaet, en niet en keen, om dat't en ware Godt hem bekecrdc, hy niet en zoude wederkeeren: zoo word'er geen nieuw maekfel, geen nieuw fchepfel, of eenig nieuw wezen in hem gekhapen: maer de zelve die gefchonden was, word herfteld. En daer word niet anders van hem weggenoomen als het ge- brek, 't welk hy van nature niet gehad heeft. Want de natuer is zonder gebrek geweeft in Adam, die door d'ongehoorzaemheit zijns wils veele qualcn behaeld, en in zijne nakoome-^ lingen overgeftort heeft, om daer nog mecr en meer vermeenigvuldigdte warden. En daer is niets \ welk dezelve doet verwinnen en te niet brengen, dan alleen de genade des Za- ligmakcrs, die zijn werfc door zijn w€rk her- ftelt
|
||||
|
AlUr Folkeren. LB. 15
ftek. Want gelijk d'Apoftel Joannes zeit:
*Daer toe is de Zoom Gods verfcheenen, op dat hy de werken des Duivels zjiude te niet doen. De Zaligmaker breekt niet alleenlijk de boey-
en van den gevangen, hy kleedt ook de naekt- heit van den beroofden, hy geneeft ook de wonden van den gequetften: in dier voege, dat het gene hy in den menfch doet, te gelijk door den menfch zelf gedaen word: den wel- ken het ganfch niet nut is, zonder befchermer tegen zijnen vijand te vegten. Want hy heeft te ftrijden met den genen, van wien hy wel- eer overwonnen is. Zoo dat hy op zijne krag- ten niet en mag betrouwen, die ook als zy nog geheel en gaef waren, geen ftand gehouden hebben: maer d'overwinninge door hem moet zoekcn, die alleen niet overwonnen is, en die voor alien gewonnen heeft. En als hy hem Zoekt, zoo moet hy niet twijfelen of hy heeft de begeerte om te zoekcn, van hem dien hy zoekt, gekreegen. Nog hy moet niet denken, als hy door den geeft Gods gedreeven word, dat hy daerom geen vryen wille heeft: dienhy ook zelfs toen niet verlooren had, als hy zig vrywillig aen den Duivel gegeven heeft, door wien de vryheit zijns wils bedorven, maer niet weggenoomen is. Het gene dan niet omge-* bragt is door den genen die hemgewond heeit, word
"*i,jfoan. in.
|
||||
|
l<* Van de Roepinge
word niet weggenoomen door den genen die
hem weder gezond maekt. De wonde word ge- neezen, maerde natuer nietafgenoomen. Dog het gene in de nature bedorven was, word niet herfteld dan door den Infteldcr der nature. Aldus zeit de Heer: * Ik^zal den huize van
Ifrael en den huize van Juda een nieuw ver- bond jlellen, niet naer het verbond 't welk ik^ bunnen vaderen gefteld heb , ten dage als ?£_ Zje by de hand greep, om hen te leiden uit E- gyptenland: want zy zyn by mijn verbond niet gebleeven, en ikjoeb ze verfriaedt, zeit de Heer. JDit is dan het verbond't welk ik, den huizje van Jfrael gejleld heb : Naer die dagen , zeit de Heer^ zal ik, mijne wetten in hun verjland ge- ven, en in hun herte zal ik^ ze fchrijven, en il^ zal hen tot een Godt zijn, en zj zullen my tot een volk. z.i/n. En dan zal eenyder zijnen nae- flen niet leeren, nog de broeder zijnen broeder, zeggende: Kent den Heere. Want zy zullen my alle kennen van den minflen onder hen tot den meejlen: want ik.z*l hunne booshedenge- tiadig zif'n, en aen hunne zonden niet geden- ken. En ik^ zal hen een anderen weg en een on- der herte geven, op dat zy my vreezen alle de dagen, tot hun heil, en tot heil hunner kindc ren, die naer hen koomen. En ik zal hen vafl- jiellen een eeuwig verbond, 'twelkjk.naer hen niet en zal ivegneemen : en mijne vreeze zal * Jerem.tMi,
|
||||
|
Aller Volkeren. I. B. 17
*'£ in hurt herte geven, op dat zjy van my niet
afwijken, en ik.z.al hen bez.oek.en, op dat ik^ze goed make. By Efaias voorzeit de Heer 00k het zelve
van zijne Genadc, door dewelke hy uit all* menfchen een nicuw fchepfel maekt, aldus: * Zie ik z.al nieuwe dingen doen , die ntt zul- len opkoomen, en gy xjtlt z.e kennen, en ik, z.al de •wilderniffe een weg maken, en waterflroo- men in de dorre landen. De beeften des lands zullen mj looven, de meerminnen en deftruis- tiogelen, dat ik. in de woeliijne water gegevett hebbe, en watervloeden in de drooge landen, em mijn uitverkgoren geflagte te laven, mijn vetkjt welk^ ik. "voor my opgenoomen heb , op dat z.y mijne kragtdadigheden verkundigen. En wederom: f Ikjweer by my zjlven, dat de ge- regtigheit uit mijnen mond z.al uitgaen, en mij- ne woorden zuilen niet afgekeer d war den: want my zullen alle knyeh buigen tn alletongenz.ul- len Godt belijden. Overmits het dan onmoogclijk is dat deze
dingen niet en zouden gcfchieden, nadien de voorzicnighek Gods niet onzeker, nog zijn befluit veranderlijk, nog zijnc wil kragteloos, nog zijne belofte valfch is, zoo wordeii alle die genen, van dewelke dit voorzeidt is, zonder iemand uit teneemen,zalig. Want Godtgeeft zijne wetten in hun verftand, en hy fchrijfc B Me
*Efaitts.xlii. tEfrus. xLr.
|
||||
|
18 Van de Roepinge
die met zijncn vingcr in hunne hcrten: zoo
dat zy de kennisfc Gods niet door menfchelij- ke onderwijzingc, maer door d'onderregtinge van den oppcrften Leeraer ontvangen. *Want nog die plant is iet, nog die natmaeht: maer Godt die den wasdom geeft. Alle de genen, van dcwelke dit voorzeidt
is, van den minftcn tot den mceftcn, kennen Godt den Hcere: wantzy hebben van denVa- der gehoord en gekerd, op dat zy tot Chriffus zouden kooir.en. Zy worden alle uitgelcidt uit de doolingc, en beftierd op den vveg des le- vens. 'T word hen alle gcgeven met een be- keerd en verandcrd hertehctgoedte kennen en te willen. Hen alien word de vrees ingcplant, waer door zy in Gods bevclcn onderwezen wor- den. Daer word een weg gemaekt in de \vil~ dernifle, en de dorre aerde word bevogtigd met vloedende wateren: Zoo dat de genen die te voore den mond nict enopendenomGodt te belijden en te looven, en die alsftommcen redenlooze dieren overgegacn waren tot den aerd der wilde beeften , nu door de fpringen- de wateren der goddelijke woorden gereinigd, Godt looven en danken, verhalende de krag- ten en wondcrdaden zijner barmhcrtighcit,die heii uitverkooren, tot kinderen aengenoomen, en erfgenamen des Nieuvven Teftamcnts ge- maekt heeft. Nu dog indien, gelijk d'Apo- ftcl
. XiKormh.iix, |
||||
|
Alley Fblkeren. I. B. 19
ftelfpreckt, * Niemand het verbond zelfs van
een menfch ,alshet bevefligd is ,zal vernietigen of veranderen : hoe kan 't gefchicden dat de goddclijke beloftc in ccnigcn deele zoude ver- nietigd wordcn? Hct blijft dan vafl: en 't word dagelijks vol-
bragt, het gene de Hccr aen Abraham zonder voorvvacrdc bcloofd,zonder ccnig beding ge- fchonken hceft. \Want alfchoon'er (ommige van hen, aen wie dczc dingen verkundigdzijn, niet geloofd hebben: hunne ongeloovigheit heefc de gelrouirigheit van Gods bcloftcn niet very- deld. Want Godt is waeragtig , maer al- le menfch is kugenagtig. En ondcrtusfchen zijn de genen die het Evangelic, 't wclk zy gehoord hadden, niet en hebben willen ge- looven, onverfchoonlijker geworden, dan of zy de vvaeiheit niet en hadden hoorcn verkun- digen. Edog 't is zekcr dat zynacr Gods voor- zienigheit Abrahams kindcren niet en waren, nog dat zy niet getcld zijn ondcr het lot der genen, van dcwclke gezeidt is: f In uu> zaedt zullen allc gefldgten deraerdegezJgendworden. Want hy hceft beloofd datzygcloovenzullcn, die gezeidt hceft: \.Dan zal eenjder zjjnen naeflen niet leer en, nog de broeder zjjnen broe- der , zeggende: Kent den Heere. Want zy zullen my alle kennen van den minflen onder B a hen
f Gal. ill. tRom. ill. t Schep. xxvr,,
.[Jcrem.xzxi. |
||||
|
20 Van de Roepinge
hen tot den meeften. Hy hecft beloofd dat zy
met hem zullen verzoend worden , dewclkc gczeidt heeft: Ik zal bunne boosheden genx- dig zjjn, en aen hunne zonden niet gedenken. Hy heeft beloofd dat zy zullen gehoorzamen y als hy zeide: Ik, z.al hen een anderen weg en een ander herte geven, op dat zy my vreezen alle de dagen. Hy heeft beloofd dat zy vol- harden zullen, zeggende: Ik ^ mijne vree- ze in hun herte geven, op dat zy van my niet afwijkenien ik^zal hen bezjoekgn, op dat ik^ze goed make. Ten lactften hy heeft dit van hen alien beloofd, zondcr iemand uit te neemen, als hy gczeidt heeft. * Ikfiveer by my zelveny dat de geregtiqheit uit mijnen mondzaluitgaen, en mijne woorden zullen niet afgekeerdivorden: want my zullen alle knyen bttigen, en alle ton- gen zullen Godt belijden. Is \ dat wy alhier zeggen dat hetnietenge-
fchiedt, 'tgene Godtgeiwooren heeft te zullen gefchicden, zoo fchrijven wy hem valfcheit toe ("T welk Godt verhoede) en aen de wacrhcit leugentaJe. Macrindien, gelijk de godvrug- tigheit en't geloof ons leeren, Gods woorden niet en miflen; maer het gene hy beflootcn heeft, gewisfelijk gefchicdt: hoe zal de vaftighcic der waeragtige bclofte ons blijken, terwijl'er nog vcele duizenden van menfehen deDuivc- len dicnen, en voor d'Afgodcn hunne knyen fcwi-
*EfaiasxL.Y.
|
||||
|
Alier Folkeren. I. B. 2t
buigen: *t en zy wy vcrftaen dat dicrgclijke
voorzeggingen Gods uitgefprooken zijn naer die onveranderlijke weetenfehap , in devvclkc 't gehecl menfchelijk geflagt nu reeds by hem on- aerfchciden is: en't zy hy van de goeden, 't zy van de quadca fpreekt, dat hy op diewijze van't ecne deel gewacgt, als of hy niemand van de menfehen overfloeg. "Want ook d'Apoftel als hy zeit: *D'oude
dingen zjjn voorbyqegaen: alles is ntt niemv ge- ivorden: fchijnt hy niet te zeggen dat alle men- fehen vernieuwd zijn?Of alshy zeit'.f 'Theeft den Vader wel behaegt dat alle volheit in Chri~ Jlus zjoude ivoonen, en dat by door hem alles met z.ig zjelven verzjienen zoude: fpreekt hy niet al eveneens of hy wiide te kennen geven dat'er niemand van deze verzoeninge verftee- ken is? Ofwanneer hy zeit: t In deze laetfle dagen heeft Godt ons gefprooken door z.iinen Zoone, welken hy gejleld heeft tot erfgenaem •van alles: luidt deze manier van fprceken wel anders, dan dat alle menfehen van den Vader in het erfdcelvan C&r*/?«.rovergefchrevenzijn, naer de voorzegginge van David, die aldus fpreekt: ^.Eifch van my., en ik zal u de Hei- denen ten erve geven , en d'uitbreidinge des Aerdrijks ten eigendomme} Zoo ook als de Heer Jefus zeit: *Ik, xaI
B 3 hat *n.Kor,v. iKolhs.i, fHeb.i. iPfalm
II. *Joan.m. |
||||||
|
2z Van de Roepinge
het, ah il> van d'aerde z.al opgeheven zjjn,
al tot my trekken: fchijnt het nict dat hicr dc bckecring van allc menfchen beloofd word? Of als'er van dc Kerkc gefprooken en voor- zeidt is: * Alle dal zal gevuld, en alle berg en heuvel zal vemederd worden, en d.s kram- ine tvegen zjtllcn regt, en d'oneffene ejj'en wor- den: fchijnt'er wel een ecnig menfeh overgc- laten, van den welkcn nict betekend word dat hy Chriflns zal onderdanig zijn ? \C'redcrom als'er gezeidt word : Alle vlecfch zal voor mijn aenfcbijn kgomen om t'aenbidden in Jerufalem, zeit de Heer. Of als'er ftaet : En 't zalge- fchieden in die dagen, dat ik^ van mijnen geefl zal uitjlorten ever alle vleefch ? Of ook : \ De Hcer heft op alle die vallen: en hy rigt op alle die verflagen leggen: worden deze dingen niet aldtis verkundigd, als ofcr niemand van deze gunfte Cods uitgeilooten was? Men moct dan bemerken dat het volk Gods
cen zekcre volheit van getal hceft,cnalhoewcl een groot deel van de menfchen dc Genade des Zaligmakcrs vcrftoot of vcrwaerlooft, zoo vind men egter in d'uitverkoomen die Godt voorzien hceft, en die uit de ganfehc meenigte afgezonderd zijn, ccn zeker bezonder getal't welk zijne volheit heeft: in voege dat op een zckcren zin de geheelc wcreld uit de geheele wercld verloft is, en alle menfchen uit alle men-
*EfaiasxL. f Pfalm cxliv.
|
||||
|
Aller Volkeren. LB. 23
mcnfchen zip aengenomen.
Insgelijks 00k als'cr gewag gemaekt word
van dc godloozen , gcbruikt Gods woord zoodanigen ftijl van (prceken, dat hct gene van ccn zekcr gcdeelte gezeidt word , allc men- fcbcn fcliijnt te rakcn. Gclijk het gene Jo- annes dc Doopcr zeit: * Die van den hemel gekoomen is, is boven alien: het gene hy gezjen en geboord heefc, dat getuigt hj: en niemand neemt zjjne getuigenisfe aen. Als 00k dat van den Apoftel: \Z) zjieken alle him eigenbelang niet dat van fefus Chriftus. En't gene Da- vid zingt in den Pfalm: + De Heer heeft van den hemel nedergezjen op de kinderen der men- fchen, om te z.ten ef'er iemand was die Godt kende of die hem zjogte. Zy zj)n alle afgetvee- kgn, xj zj.)n te [amen onnut geworden: daer is niemand die goed doet, daer is'er 00k niet een. Door deze en meer andere bewijsftukken,
die in grooter getal van de genen die ze willen opzoeken, kunnen bygebragt worden, word dan ontwijfelijk beweezen,datfomtijdsdegan~ (cne acrde voor een gedeelte der aerde, en de geheele wereld voor een deel der wereld, en alle menfcben voor een gedeelte dermenfeben genoemd worden. Zoo nogtans dat doorgaens de Schriftuer d'ondericbeidinge wel baeft doet blijken: op dat de lezer dat deel verftaen mag, B 4 'twelk *Joan. in. \Pbiltp.iu £F/*/«..xixi.
|
||||
|
24 Pin de Roepinge
't vvclk onder d'algcmeine bcnaminge betekend
word. Zoodmig is het gene d'Apoftel zcit: *Wy verkundigen Jefus Chriflus dengekruiflen, die den yooden wel een ftruikelfleen, en den Hei- denen een divaesheit is: edog dten Chriflus, welke den geroepen Jooden en Heidenen, Gods kragt en Gods wijsheit is. Was Chriftus dan de kragt Gods voor dezelve, voor wie hy tot een ftruikelftecn was: of de wijsheit voor de zelve, voor wie hy een dwaesheit was? Neen dog. Maer overmits fommige van hen door 'tgeloovc zouden geregtvaerdigd, en fommi- ge door hunne godloosheit verhard worden, 200 heeft Paulus het zelve volk, beftaende uit geloovigen en ongeloovigen , door den naem van Gerocpenen onderfchciden: om te toonen dat die, dewelke hy wilde betfikenen van 't gcloove vervreemd te zijn, alfchoon zy het Evangelic gehoord hadden, egter aendicn roep niet deelagtig waren. Volgens dczen regcl belooft Gods woord
door den mond van Efaias: t /£_ zal de blin- den geleiden op een weg,die zy nietenweeten: en paden die zy niet en hennen, zjullen zy betree- den. En ik^zal hen de duifiernisfen doen inligt veranderen, en de h^omme in regtewegen. De- ze dingen zal i^doen, en i^ zal hen niet ver- laten. Macr het gene volgt: Dog zy zijn <tg- terwaers gekeerd ,moet van een zeker deel van 'l zelve
f I Kor. \. iEfaidf. xu I.
|
||||
|
Aller Volkeren. I. B. 2j
't zelve volk verftaen worden,en niet van hen
van dewelke hy zeit: Ik^ aal ae niet verlaten. Wcdcrom fpreckt Godttot Jakob: *Vrees met, want ikjben met u. Van bet Oofle z,al ik. »we kinder en gaen balcn, en van bet IVefle aal ik. u vergaderen. Ik, K,al bet Noorde aeggen , Breng z.e bier, en bet Zmde, Belet ae met. Brena mime aoonen van verre landen, en mijne dogteren van bet niterjle der aerde, alle dege- nen onder trie miin naemgcnoemd word. Want te mijner beerlijkheit heb ik^ae bereidt, gefcha- fen en gemaekt. Maer het gene'er volgt: En ikbeb een blind volkvoord^ebragt: hunne oogen aijn blind,en ay hebbendooveooren:kangeen~ fins pasfen op de genen, die Godt gctuigtdat hy te zijner heerlijkheit bereidt heeft. Want in alle dc?e woorden die van een en 't zelve volk jpreeken, worden d'eerftc aen deze, en de lactfte aen andere perfoonen toegepaft. Van gelijken word ook by den Apoftel on-
der den naem van 't gcheclc volk verhaeld, het gene in een gedcelte van het volk volbragt word: en van de genen die hy d'overblijven- de noemt, word gelijk van alle gefprodken. "Want als hy handelde van de verblindheit der Jooden, en betoondc dat'er eenigc van hen uit genade behouden wierden: fNuvraegik_ dan, zeit hy: Heeft Godt aijn volkyerflooten^ Dat ay verre. Want ik^ben ook^een Ifraeliett B 5 van
|
||||
|
7.6 Van de Roepinge
'van Abrahams afkpomfte, uit den flamme van
Benjamin. Godt heeft zijn volk, 't welk^hy te voore gekend heeft, niet verfiooten. Dit volk, 't wclk van Gocit tc voore gckcnd en niet vcr- ftootcn is, zijn dc genen die in Chrifturge- regtvaerdigd zijn. En't gene vanalled'Ifraclie- ten fohijnt gczcidt te worden, word alleenlijk in hen vohrokken, welkc dc verkiezing der Genade voor zig overgehouden heeft: gelijk dc volgende woorden des Apoftels vcrklarcn. "Want hy voegt'er by, en vraegt: Weet gyntet Wat de Schnftuer van He lias zeit, hoehy Godt aenfpreekt ten en Ifra'el ? Heere , zjy hebben uwe Profeeten gedoodt, uwe outaren hebben zy om- gefmeeten: en ik, ben allecn overgebleeven, en zjy ftaen ooh^na mijn leven. JUaer wat word hem van Godt geantwoord ? /£_ heb my zjeven duizend mannen overqehouden die de knyen voor den Baal niet geboogen hebben. Aldus is'er dan ool^ in dezen tijdt een overblijffel naer de ver- kiezinge der genade behouden. Nu indien 't uit genade is, zoo is't niet uit de werken: want anderswas de gentde geett genade. Overzulks is Ifrael niet geheel verworpen, of ook niet geheel uitverkooren: maer eendeelisdoorvry- willige blindheit afgekcerd, een deel heeft dc genadige verligting voor haer zelve bewaerd. En nogtans word'er in dier voege van hen ge- wag gemaekt, dat'er, of hy fpreekt van dege- nen die verloorcn gaen, of van de genen die zalig
|
||||
|
Alley Volketeri. IB. 27
^aligworden, **»^l*Z£&%
die fpieuk zoodanig,als of hy deceive write
. T , 1- &j;e hv vvanden genoemd minden noemde , die ny > j BAnnftcl
1r„l Fdo- dczc duiftemiflc heett d Apoitcl
hail. Ldog ae«- "<• wrblindheit is zelf verdreeven zeggendc: ^wr;"™
ten dcele over l^lg^men: op dac vvpa ftaen zouden, dat hct zelve gefbgt »tweedu kide declcn gefcheiden is:en dat-rf*JM« allc de volhek, geheel fr*el, «^"£V£ t'ccncmacl aUe,maer dikmack van ecngeded tc moct vcrfcacn worden. „-.„-« Ondcr dczc mankreavanfpreekenmoetmen
00k agt necmen in dc H. Schnfauc op Ac
fprcuken, in dewelkc het gene op menkhen van vcrfcheiden tijden flxet.aWtt* ^F00/ ken word, als of'tw* van hot volk van ee- nen en den zelvcn tijdteezeukvvierd. Zooj8 nig is het gene de H-Apoftel/^r«, fchg- vendc den rolkcrcn van njten, en van den toekoomenden tijdt, betuigt; * Gf ^^/S een heiligeJihornjl, cm tengemomenv^ 0?
dat £y zjjne grootheden u»*dt -vefandigen, die u uitdeduifterHiffi tot ~Jj« wondcrbacr hgtgt- roepenheeft. (?, die eertijds vjn volk."* e* |
|||||
|
* 1Pet. ii.
|
|||||
|
2$ Van de Roepinge
waert, maer nu Gods volk^z.ijt: die geen barm-
hertigheit verhreegen hadt, maer nu barmher- tigheit vcrkreegen hebt. \^el vvaren dan die menfehen, welkeGodt allc in dc voorgaende geflagtcn hunnc wegen had latcn wandelen, nog in het leven, als dcze dingen verkundigd wierden: en wierden de zelve, die voorhecn hunnen wille overgelevcrd waren , nu uit de duifterniffe tot het wonderbaer ligt gcroepen ? "Waren zy nu nict al dood, en dezer wereld overledcn : zoo dat'er gecn middel meer was om uit de doolinge tot dc waerheit te koomen, voor de genen die al overlang geftorven wa- ren? En evenwcl om dat naer veele eeuwen den nakoomelingcn der godloozen genade gc- fchiedt, zoo is men gewend zoo tc fprceken, als of dc zelve nu verkooren wierden, die eerft verlaten waren. Edog die dingen zien nict op de zelve menfehen,' maer op menfehen van het zelve volk : nog dc rocp die verfchijntom- trent des werelds einde, loopt niet te ruggetot de voorleeden geflagten.- i n voege dat dc ge- nen , wien en van wie de gemelde dingen ge- zeidt worden, op ecn zckere wijze de zelve, en niet de zelve zijn: om dat'er iets is 't wclk zy met elkandcren gemein hebben , en lets waer door zy onderfcheiden worden. J. V. HOOFDSTUK.
By wederleit de befitting* der genen die den
Sebrij'
|
||||
|
Aller Volkertn. I. B. 2)
Scbriiver te lafie leggen, dat by door bet bo~
ven verbaelde den Apoftel tegenfpreekt, welke vajljlelt: Dat Godt wilt dat alle menfcben z.alig worden, en tot kennisfe der waerbeit koomen. Ook^dat de diepte dergoddelijkege- beimen en oordeden van ons niet mag door* grond worden- Maer als zy deze dingen zullen lezen of hoo-
ren ,die vcel houden vantwiftenenkij- ven, zullen zy zeggen' dat wy door deze uit- leggingen den Apoftel tegenfpreeken, welkc vaftftelt: * Dat Godt wilt dat alle menfcben z.dig warden,en tot kennisfe der waerbeit koo- men : welk gedeelte van des Apoftcls woorden wy in dier voege ganfch en geheel aennecmen, dat wy'er niets vandevoorgaendeof navolgcn- de, die tot deze fpreuke behooren, willenaf- trekkcn. "Want om nu alle andere getuige- nisfen der H. Schrifture tcr zijde teftellen, de- ze zelve plaets is genoeg om op te losfen het gene zy door twiftzugt tegenwerpen, en om te vcrdeedigen net gene zy ongodvrugtelijkont- kennen. D'Apoftel Paulus dan fchrijvende aen Ti-
motheus fpreckt aldus: * Vooral vermaen ik^ u dat'er fmeekingen, gebeden en dank&eggingen gedaen warden voor alle menfcben: iioor de kpningen^ en alle die in overbeii gefteli zjjn: *iTim.n.
|
|||||||
|
3 o Van de Rocpinge
op dat wj een gerufl en vrccdzamiglevcnmo-
gen leiden, in alle godvrugtigheit eneerlijkhett. Want dat is goed en aengenaem voor Godt on- zen z.aligwaher: die wilt dat alle menfchen zjilig 7varden,cn tot hcnnisfe der waerbeit koomen.Want dacr is eenc Godt,en ecneAdiddelaer tusfchen Godt est de menfchen, Cbnfttts Jefus die menfch is. Die z.ig aelven tot verhsjingegege'vcn heeft voor allc wcnfchen. Oo dat vvy nu van dezcn regcl der Apoftolifche Iccringe, wacr door de gchcc- 1c Kerk ondcrrigt word, geen vcrkecrden zin nacr ons gocddunken onbcdagtclijk opvatten, zoo lact ons ondeizoekcn wat alhicr \ gevoc- lcn dcr algemcinc Kerke is : want daer kan gccn tvvijfcl overbli/ven omtrcnt den zin van tiit bevel, indien het overal op de zelve wijze cendrjgtelijk word gehoorzaemd , en in bet werk gefteld. D'Apoftcl dan becft gebooden, ja Godt dc
Heer door den Apoftel,die in zijnen Apoftel lprak: Dat'cr fmcekingen, gebeeden en dank-' zeggingen zullen gcdaen worden voor alle men- feben, voor de koningen, en voor de genen die in overheit gefteld zijn. "Welke wet des gebeds alle Pricftcrs en alle gcloo vigen zoo god- vrngtelijk en ecnftemmclijk ondcrbouden, dat 'er geen deel van de wercld is, dacr dusdanigc gcbeden van de Chriftenennietgeoefend wor- den. Zoo dat de Kerk Godt allenthalveh fmcckt, nict alleen voor de heiligen en die nu |
||||
|
•
|
|||||
|
j4ller Volkeren. LB. 31
in Chrism herbooren zijn,maer 00k voor al-
le ongeloovigen en vyanden. des kruis van Chriftus, voor allc Afgodendienarcn, voor allc die Chriftw in zijne lidmaten vervolgen; voor deJooden, wclker blindheit hetligt van't Evangelie niet en fchijnt; voor de ketters en . fcheurlingen, die van d'eenigheit des geloofs •en der liefde afgefcheiden zijn. En wat ver- zoekt zy voor hen, dan dat zy hunne dwalin- gcn verlatende tot Godt mogen bckeerd wor- den, *l geloove ontvangen, de liefde krijgen, en van de duifterniflcn dcr onweetendheitver- loft zijnde, tot kennhTe der waerheit koomen? 'T welk om datzyzig zelve nietenkunnenge- ven, zijnde bcladcn met hct gewigt der qua- dc gewoonte, en met de banden des Duivels gebonden; en dat zy hunne doolingen niet en kunnen ovcrwinncn, die zy zoo hardnekkelijk aenhangen; dat zy de valfcheit zoo lief hebben , als zy de wacrheid behoorden te beminnen : zoo wilt de Heer die barmhertig en regtvacr- dig is, dat men hem gebeden ftorten zal voor alle menfehen: op dat als wy zien dat'er ccn Ontclbare meenigte uit foo dicpe ellenden ge- trokken worden, niet en zouden twijffelen of \ is Godt die dit uitgewerkt heeft, dewelke om het uit tc werken gebeden is: en dat wy hem bedankende voor de genen die behouden zijn, zoaden hoopen dat 00k d' andere, die nog niet verligt zijn, door de zelve werkinge der
|
|||||
|
3 2 Van de Roepinge
der goddclijke genade nit dc magt der duiftef-
niilen zullcn vcrloft worden, op dat zy, eer zy uit dit leven fcheiden, mogen overgevoerd worden in het rijlcc Gods. Edog indiende Gcnade desVerlosfers, gc-
hjk vvy zicn gefchieden, eenigc voorbygaet, en 'z j'ebcdt van dc Kcrke voor de zoodanige niet ontvangcn word, zulks is onder dc verbor- gcn oordeclcn der goddclijke regtvaerdigheit te ftellen. En wy moeten bclijden dat de diepte van dit gchcim ons in dit leven niet en lean geopend worden. * Want onz,e kennts, en onz.e ond.envijz.ing is dog onvolmaekl : en wy zien nu Jlegs als door een ffiegel, en in een raedfel. Ook zijn vvy niet wijzcr nog geleer- dcr dan de heilige Apoftel was, die als hy van dc kragt der genade redcnkavelde, intreeden-1 de in 't geheim der grootc verborgehdheden, onder de dingen , die 't hem onmoogelijk was uit te leggen, befweeken is. Want als hy ge- zcidt had: * Breeder t, ik, wil niet dat u die geheim onbekend zy, op dat gy niet laetdun- kend zjjt by u z,elve: namelijkjlat de verblind- he it ten deele over Israel gekoomen u, tot dat de meenigte der Heidenen zal ingegaen zjjn: en dat alzoo geheel Ifrael zalig worde, volgens het gene'er gefchreven flaet: Daer zjtl een ver- ifier uit Sion koomen, die degodloosheit zal nfwenden van Jakpb. En dit z.al mijn ver- bond
* t.Ktr.xiil. fRom.xi.
|
||||
|
M '
|
|||||
|
jiller Folkire'4. I. B. jj
bond ziin met hen, als ikjonnne zonden zal
weggenomen hebben. Wegens bet Evangelie zijn zy wel vyanden om uwen 't wille; maeir wegens de verkiezinge zijn zy welbeminden om dervaderen wille. Want Godsgaven en zijne roep zjjn onberouwelijk; Gdijk^dan gy luiden cok eertijds Gode niet geloofd bebt, maer ntt barmhertigbeit verkreegen bebt om hunne onge- loovigbeit: alzoo zjjn zy nu ook^ongeloovigge- weefl,op dat zy ook^door de barmhertigbeit die tigefchiedt, eens barmhertigbeit mogenverkrij- gen. Want Godt beeft ze alle bejlooten onder d'ongeloovigheit, op dat by hen alien zottde barmhertig zjjn. Naer dat hy , zeg ik, de- ze geheimftukken der goddelijke werkcn, die de palen van \ menfchelijk verftand overtref- fen, als door een verrukkinge zijns gecftshad uitgeftort, zoo doet hy in placts van reden of Terklaringe te geven , niet anders dan zijne. verbaesdheit betuigen, en roept over het ge- ne hy opgehaeld had met verwonderinge uit: 0 dtepte der rijkdommen van de wijsheit en de kennijfe Gods! Hoe ondoorgrondelijk^ zijn zijne oordeelcns en hoe onnafpoorlijk zijne wegen ! Want wie beeft den zin des Heere aekend, of wie is zijn raedsman geweefi} Of wie beeft hem eerft gegeven, cm vergeldinge daer vocr t'ontvangenf Want uit hem, en door hem, en in hem zijn alle dingen. Hem zy heerlijkjpett in der eeuwighcit, Amen. C Vijfde
|
|||||
|
Van de Roepinge
|
|||||||
|
■H
|
|||||||
|
V. HOOFDSTUK.
Waerom Godt in de voorgaende eeuwett alle de
volkeren hunne wegen heeft latenwandelen, uitgenoomen het volk. van /(rail. En waer- om Godt den eenen rrtenfch de genade geeft, en den anderen niet. De boven gemelde Ieerc van Paulas gafge-
lcgendheit om veelvuldige vragen op te werpen, en de reden der vcrfcheidcn bedeilinge van Gods Genade door zoo veele volkerenen tijden t'onderzoeken. Namelijk waerom Godt in de voorgaende eeuwen alle de volkeren hun- ne wegen heeft laten wandelen, uitgenoomen het volk van Ifrael/t welkaHeen door het god- delijk Woord onderwezen wierd, en tot de kennisfe der waerhcit vcrkooren was: wiens ongeloovighcit cindelijk plaetfe gemaekt heeft voor de zaligheit der Heidenen: even als of Godt zijnc barmhertighcit aen d'andere volke- ren niet en konde bewi/zen, indien dat eene volk in't geloove volhard had, en hem getrouw gebleeven was? "Waerom ook de genen,wcl- ker vermindering de behouding der Heidenen is, van hunne verblindhcit niet verloft wor- den, voor dat de meenigte der Heidenen eerft ingae: gelijk of zy niet met een alle te famen konden verligt worden, die dog alle, naerdat alle de volkeren zuilcna£ngenomenzi;n,moe- / ten |
|||||||
|
'Aller Folkeren. I. B. 3 f
ten 2alig worden? Of hoe geheel Ifraelvande
verblindheit moet ontflagen en behouden wor- den, daer een ontelbare meenigtc van hen in hunne ongcloovigheit geftorven zijnde,tot dc tijden, welke tot hunne behoudenisfe beloofd zijn, niet en koomen ? Of hoe men zeggen kan dat de volheit der Heidenen, die voorheen niet geroepen zijn, nn ingaet in de Kerke: dewijl'er zoo veele duizenden van menfchen, van alle flag en van alle tijden, onder alle voj- keren die onder den hemel zijn, zonder de regtvaerdigmakinge van Chriftus fterven. Edog die godvrugtigeenwijzeMeefterheeft
d'oorzaken van deze geheimenisfe en oordee- Jeh liever in de diepte der rijkdommen van de wijsheit en de wectenfchap Gods willen laten beruften, dan de verborgendheit der opperfte regtvaerdighcit en der barmhertige goedheit, die voor het menfchelijk verftand verborgen is, door een vermeeten onderzoek te doorfnuf- felen : niets agterlatende van het gene men behoort te weetcn, of 00k niets aenroerendc van \ gene niet geoorlofd is te kennen. Want daer zijn veele dingcn in de bedei-
linge der goddelijke werkcn , waer van d'oor- zaken verborgen, en d'uitwerkingen alleen be- kend zijn: zoo dat de zaek wel blijkt dic'cr gefchicdt, zonder dat de reden blijkt waerom die zaek gefchiedt, zijndc het werk openbaer, maer d'oorzaek vcrhoolen: op dat in de zelv« C t. zake |
|||||
|
•
|
|||||
|
2 6 Van de Roepinge
zake door het gene ondoorgrondelijk is, de
laetdunkendheit zoude getemd, en door het gene openbaer en bekend is, de valfcheit zou- de wederleidt worden. Want al weetik niet waerom dezeeen Griek, en die een wilde vreem- deling gefchapen word : waerom deze in rijk- dommcn, die in armoede gebooren is: waerom d'ecn kloek, fchoon en wclgemaekt van lijf en ledenis, d'ander fvvak, klein eningedrongen van ledematen: waerom deze van Katholijke oudcrs gebooren, van in de wiege af in de vvacrheit opgequeekt: en die andere uit On- katholijke voordgcteckl, het vergift der dwa- linge inzuigt met het melk zijns moeders: ein - dclijk al weet ik geen rcden te gcven van dui- zend andere verfcheidcnheden in de gedaente der lighamcn, in de hocdanigheden der ge- mocdcren, in d'eigenfchappen der tijden, in de zeden der landcn en rijken: zoo ben ik egter niet onbewuft dat Godt dc fchepper en de bc- ftierder van alle deze dingen is. Die immcrs de lighamen en de ziclen van alle menfehen in 't bezonder aldus gefchapen heeft, dat hy ze behalvcn die vrywillige verfcheidendheit, welke uit yders werken ftaet te volgen: ook van 't begin hunner fcheppinge op ontallijke wijzen van elkanderen heeft doen verfchilkn. Hier zouden ons de veclvoudige gevoelens der ydele klappers wel ontroeren en van ons ftuk afbrengen, dewelke ter oorzake van die |
||||
|
After Voihertn I. B. 37
geheimen tot onhcbbelijkc gedagten vervallen
zijn, en deze oorfpronkelijke ongelijkheden acn het noodlot/t welk dog nict met alis,en aen de fterren hebbcn tocgefchrcven: \ en ware wy door zekere kennisfe vviften , dat Godt de Schepper uit de natnerlijke grond- ftoffen yder vat van zoodanige gedaente maekt , als hy wilt; en dat hy de zelve nature dcr zie- len, de zelve nature der lighamen, mengt en vormt naer zijn vvelbchagen. Deze werken Gods zouden van bet menfchclijk verftand ge- vat worden, indicn 't betaemt had dat zy be- kend geweeft warcn: en 't zoude blijken wacr- om elke zack gefchiedt op dusdanige wijze, 't en ware het genoeg was te weeten dat zy ge- fchiedt op die wijze. De Heer zcit tot Moifes: * Wie heeft den.
menfeh een mond gegeven, en wie heeft den jiommenen den dooven, den z,ienden en den blinden gemaekt, ben ikjt niet de Heere Godt} En door Efaias: Ben ikjt niet die den vrugt- baren en den onvrugtbaren gemaekt heb, xjeit de Heer? In het Boek Ecclefiaftikus ftaet te le- zen; f Goede en quade dingen, levenen doodty armoede en rijkdom z,i\n van Godt. En Job zeit: t De wooningen der roovers hebben over- vloedt, en zj tergen Godt Jioutelyk., daer hy t is die het al in hunne handen gegeven heeft. En de zelve Job, redenvoerende van den op-. C 3 gang * Exod. in. 1 Ekjtlet.xi. %Job. xu.
|
||||
|
3 8 Van de Roepinge
gang en den ondergang aller menfchelijke din-
gen , en alle veranderingen toefchrijvende aen d'oordeclen Gods, fpreekt aldus: By hem is wijsheit en flerkte, hy heeft belijdt en verfland. jils hy verwoefl, zoo is'er niemand die kan op- bouiven: als hy den menfeh opjluit, is'er nie- mant die kan opendoen: als hy de ivateren op- houdt, word alles dorre en droog: als hy ze uit- laet,flroomen zy het aerdrijkjt konderfle boven. By hem is fierce en wijsheit: hy kent den bedrie- geren den oenen die bedrooqenword: hy brengt de raedsmannen tot dwaes bejluit, ende reqters tot bedwelmdheit. Hy maekt den gordel der koningen los, en bind hen de lenden met een koorde. Hy leidt de Prieflers weg zonder eere, en fchopt de Grooten met een voet omverre. Hy verandert de lippen der aqtbaren, en neemt de wijsheit der ouden weg: hy ftort verfmadinge uit over de Vorjlen, en heft omhoog de genen die verdruht war en. Hy is 't die de verhoolendheden uit de dui-
flernisjen ontdekt, en die de fchaduwe des doods in liqt veranderdt: die de voltaren ver- meenigvuldigt, en wederom vernielt, en op nieuw herflelt de genen die verflagen zijn. Hy is 't die 't herte van de Vorjlen dezer aer- de verandert, en die zje doet misfen, zoo dat zy te vergeefs door omwegen wandelen, dat zy taflen als in het danker en met in't ligt; en die ze doet waggelen en dwalen als dronken men- fihen. En |
||||
|
jitter Volkgren. I. B. 3*
En al wederom dc zelve Profeet yerklarcn-
dc dat Gods wil niet zonder mtwerkmge kan
zijn: Want Godt is alleen, Kit hy * mmand
kan zijnc gedagten afkeeren, en al wat by be-
^Tchtfdtlte der menfchen word vcrloft,
terwijl «a andcrdeel verlooren gaet: en wil- len wy dit tbefchrijvcn aen dc verdienftcn van hunnen willc, als of de Genade de quaden vcrlatcn, en de goeden verkooren had, zoo vak ons tegen Wet gene in ontallnkc: volkeren gefchiedt is, dicn t ligt der hemelfche leere ledurende zoo vecle ecuwen noit acngekun- digd nog verfcheenen is. Nog wy kunnen niet zeS|en dat hunne nakoomehngen beter gewecftzijn, van dewelke gefchreeven ftaet: * Het Heidenfch volk, '* «"/fe «* duiflermsfe zat, heeft een groot ligt geuen: en die in $ donker en in de fchaduwe des doods z.aten, is een ligt verfcheenen : en tot dewelke d Apo- ftel Petrm ze'it: Gy xjjt een uitverkoorengejUgt, een k?mnglijkpriefierdom,een heilige aftoomjt, een aengewonnen yolk} «P dat gJ *»»'?*"' heden z.oudt verkundigen, die u Hit de duijter- nisfe tot zijn wonderbaer ligt geroepen heeft. Gy die XMh vol^niet en waert, maer tin Gods volkvjt: diegeen barmhertigheit vtrkreegnt hadt,maer nu barmhertigheit verkreegtn hebt. Men moet dan niet denken dat de nakoo- C 4 «e- |
||||
|
4© Van de roepinge
melingen verdicnd hebben, het gene de voor-
ouders niet verdicnd hadden: want de vaders en de kinderen waren aen de zelve godloos- heit fchuldig , en alle te famen door de zelve blindheit dcr onweetendheit in dc zelve dwalin- gen gedompeld. Edog waerom Godt zig o- vcr die niet erbarmd , en zig over deze er- barmd heeft, wat weetenfehap kan dit begrij- pen, wat wijsheit kan dit agterhalen ? De re- den van dit onderfcheidt is verborgen, hoe- vvel het onderfcheidt zelf niet verborgen is. Wy verftacn niet waerom Godt dusoordce't, maer wy zicn wel dat hy zoo handelt. Wat wederfprceken en morren wy tegen zijne ver- borgen regtvaerdigheit, daer wy zijne openbarc barmhertigheit behooren tc bedanken? Laet ons prijzen en eerbiedelijk aennecmen het gene wy zicn gefchieden, terwijl 't ons niet en hindert dat wy niet en vatten het gene be- dekt is. Nu zie ook eehs op die groote meenigte
der kleine kinderen , in dcwelke behalven de misdaedt, waer door het menfchelijk geflagt tcr veroordeelinge gebooren word,nog voorgaendc nog toekoomende verdienften konnen gevon- den worden."Wantdiealle daer wynu van fpree- ken.gaen aleer dat zy ecnig gebruik van verftand of vryen wille hebben, d'eene hcrbooren zijnde tot d'eeuwige zaligheit, d'andcre onhcrbooren tot d'akijddurende ellcndclndien gy d'crffchuld be-
|
||||
|
siller Volkeren. I. B. 41
bclijdt, zoo is het gehecl getal pligtig: maer
ziet gy op d'onoozelheit die van dc daden koomt, zoo is de ganfche hoop onfchuldig. De men- fchclijke regtvaerdigheit vind hier gecnonder- fcheidt, maer Gods onuitfprcekclijkc genade hceft hier egter t gene zy verkiczc. De raedt des Heere is vcrhoolen , maer zijnc gave is niet vcrborgen : zijne goedertierendheit doet het vverk, maer zijne magt verbergt'er d'oorzaek van. Dog het gene men niet en zict is zoo gewis als 'x. gene men ziet: want men kan den gencn die als d' oorzaek van het werk bckend is, 00k zijnc geregtighcit jioe- wel onbekend niet loochencn. Zoo gy verders qok d' oogen uws vcrftands
wilt flaen, op dc gencn die nu langen tijdt hun leven in boosheden en groove misdaden doorgebragt hebbende, nog in het eindc huns levens door het hcilteken des doops van Cbri- fins vernieuwd, en zonder eenig tusfchenkoo- men van gqede werken in \ gezelfchap van het Hemelrijk overgevoerd vvorden: metwat ver- ftand zult gy djt goddelijk oordeel begrijpen, 'ten zy gy ontwijfelijk crkentdat Gods giften genadig enonvcrdiend zijn: en gelijk'er geene boosdaden zoo verfoeylijk zijn, dat zy de gifte der genade kunnen uitfluiten; dat'er alzooook gecne zoo treffehjke werken kunnen gcvon- den worden, voor dewelke het gene genadelijk gegeven word,als een regtvaerdige belooning C y zou- |
|||||
|
_
|
|||||
|
4i Van de Roepinge
zoude bctaeld worden? Want de verloffing
door hct bloedt van Chrijlw zoude in klein- agtinge vallen, en het voorregt der menfchelij- ke werken zoude voor Gods barmhertigheit niet behoeven te vvijken , indien de regtvaer- digmaking die door genade gefchiedt, een fchuld der voorgaende verdienften was: in voe- ge dat zy gecn gefchenk van den milddadigen Godt, macr een loon van den menfchelijkcn arbeidt zoude wezen. En hoe zoude men kunnen bewijzen dat
niemand bequaem is om door zijne naerftig- heit en vlijt d'erfzonde weg te neemen, 't en ware dat'er oak godloozc en ondeugendc men- fchen door hct doopbat van Chrtjius in zijn Rijkc wierden aengenomen : op datdegenen die op hunne regtvaerdigheitroemen, zouden bekennen dat zy ganfeh niet en kunnen doen \ welk hen mag waerdig maken om totkinde- ren Gods aengenomen te worden, zoo zy niet tot het Sakrament derherboortenisfekoomen: gemerkt zy met d'alderboofte zondaren in den zelven ftact zijn, en met hen zullen gelijk zijn in de heiligmakinge, zoo zy herbooren worden, of te famen verlooren gaen, zoo zy niet en worden afgewasfchen. Wanneer dan de Genade ook onder d'ondeugendfte menfehen eenige vinddie zy zelfs op't einde huns levens aenneemt, daer'er ondertusfchen veele, die cgter min ondeugend fchijnen, yan dcze ga- |
||||
|
AlUr VolVeren. I. B. 43
ve verfteeken zijn, wie zal zeggen. dat zulks
zonder Gods fchikkinge gefchiedt, of zonder cen verhoolengeregtigheitbeflootenword? 'T welk al is't verborgcn, daerom niet ongereg- tig is: macr dewijl het buiten twijfel Gods oordeel is, zoo moet het wel geregtig zijn. Want aFtgene van zijn welbehagenhangt,weet men niet wat'er van moet geoordeeld worden, voor dat hy zijn vonnisgegeven beeft. Maer als de zaek ten einde gebragt is, zoo ftaet bet niemand vry over den ukflag te klagen: om dat het t' ecnemael zeker is ,dat Godtniet an- ders heeft moeten doen alshy gedaen heeft. Hy heeft 00k de vcrfchcidendheit van zijnen
veelvuldigen roep, die tiit eene en dezelve gena- de koomt, door dezen regel der Evangelifchc gelijkenifle beveftigd, dacr by den vader des nuisgezins aenwijft, die op verfebeiden tijden werkluiden in zijnen wijngaerd huert, onder toezegginge van een fchelling of tienling, waer door de gelijkbcit des eeuwigen levens betekend word: alwaer zonder twijfel de ge- nen, die ter elfde ure des daegs in den wijn- gaerd gezonden zijnde, gelijk gefteld wierden met hen die den geheelen dag gearbcidt had- den, het lot betekenen der genen van dewelkc wy nu fpreeken, die de goddclijke goedertic- rendheit, om d'uitmuntendheit der genade te doen blijken, in *t vallen van den dag ;en in's levens einde begunftigd heeft, niet om het loon
|
||||
|
44 Van de Roepinge
loon voor hunncn arbeidt te betalcn, maer
om de rijkdommen zijner goedheit op de ge- nen, die hy zonder wcrken verkoorcn hecft, uit te ftorten: op dat ook de genen die met veel arbeids gefvveet, en evcnwcl nict meer dan de laetflen gekreegen hebben, verftaen mogen dat zy een gifte van genade, en geen vergeldinge der werken ontvangen hebben. Overzulks indien vvy ook tegen den vader des huisgezins prentelen en morren, om dat die Jaetit geroepen zijn , gelijk gcfteld worden met de genen die den ganrchen dag gearbeidt hebben, en dat die veele werken gcdaen heb- ben , niet meer dan de genen die fchicr nicts uitgcrigt hebben, vergolden worden: zoo zal ons gczeidt worden \ gene aen een van hen geantvvoordjis: * Vriend ik. doeugecnongelijk. Zijt gy niet voor een fchellingmetmyoverecnge- koomen ? Neem't gene utoekoomt, eng4e henen.Ii^ wilookjlez.enlaetftengevengelijkjt-Of is't my niet geoorlofdmet mijngoedt te doen dat ikjvil ? Is uw oog quaed, om dat il^goed ben f Zekcr deze mild- dadigheitfeheen dien tcgenfpreekeronregtvaer- dig.En wat onderrigtinge kreeg hy? Watreden ontvonghy? Dercgtvaerdigheit van dezen han- del wicrd hem niet ontdekt, nog hy wierd tot hct gezigt van dit verborgen geheim niet ingelaeten: raaer op dat hy zig onthouden zoude van d'oor- dcclen Gods te doorfhuffelen, zoo wierd hem de goed-
* Math. xx. |
||||||
|
.____.
|
||||||
|
N
|
||||||
|
Ailer Volkeren. I. B. 45
gocdhcit van den bartnhertigcn Godt, en de
wil van den almoogenden voorgedragen. E- ven als of hem van den Apoftel gezeidt wierd: * O menfeh wie zjjt gy dog, om tegen Godt te antwoorden? Zeit ookjoet maekfel tegen den genen die 't gemaekt he eft: Waeromhebi gy mj aldus (remaekt? Deshalven is d'oorzaek der genade in alle
menfehen, van alle flag, van alien ftaet en ouderdom, de wil van Godt, by wien de re- den der verkiezinge verborgen is, beginnen- de de verdienften met die genade, welke zy zonder verdienften ontvangen bebben. "Wel- ke verdienften ware 't dat zy zonder de gena- de konden goed zijn, zoo zoude'er niet gezeidt worden: \ '1 en zy iemand kerbooren ivorde uit het water en den heiligwi Gee/}, zoo kan hy in het rijke Gods niet koomen, + En 't en zy dat gj het vleefch van den Zoone des men- Jchen eet, en zijn bloedt drinkt, zoo zjult gy geen leven in u hebben. Maer men zoude zeg- gen: 'T enzy dat iemand regtvaerdig en goed zy, zoo kan hy in der eeuwigheit niet zalig worden. Het zoude 00k niet noodig zijn door het water en den Geeft herbooren te worden, indien 't genocg was door't gebodt onderwezen te worden. En 't geloof, waer door wy gelooven dat alle de zonden door den doop vergeven worden, zoude ydel zijn, in- dien *Rom.i%. f J«<«#♦III. t/M». Yi.
|
||||
|
4^ Van de Roepinge
dien men leerdc dat de genade nietaendequa-
den en godloozen, maer flegs aen de goeden en regtvaerdigen word uitgereikt. Zoo dan't beginfel van 't ware leven en
van de ware regtvaerdigheit is in 't Sakrament dcr herboortenisfe geleegen. Zoo dat daer de menfch herbooren word, van daer ook de deugden beginnen ware deugden te zijn; en nu door 't geloove beginnen nut te worden tot een eeuwigeheerlijkheit,dietevoorenauw- Kjks de tijdelijke vergeldinge van een ydelen lof konden bereiken. "Want het zy de Joodt door de kennisfe der Wet opgeblazen, 't zy de Griek door de betragtinge der natuerlijke wijs- heit vcrhoovaerdigd, eer hy door 't geloove vanC&r*7?tf* geregtvaerdigdword, ishybefloo- ten onder de zonde. En zoo hy in zijnen ongelukkigenftaet volhard, blijftGodsgram- fchap op hem, namelijk die hy door Adams overtreedinge behaeld hceft, waer van d' Apofte] aldus fprcekt : * Wanneer gy dood waert door uwe misdaden en zj>nden: in dewelke gy eertijds gewandeld hebt, naer de gewoonte dez.er ivereld, naer den Prins van de magt dener lugt, een geeji die nu -werkt in d'ongeloovigen, Onder dewelke wy ook eertijds verkeerd hebben naer onzj vleefchelijke lufien, doende den wille des vleefchs en der z.innen: en wy waren van nature kindtren der gram- fchap,
* Ephet, ii.
|
||||
|
'AUer Folkeren. I. B. 47
fchap, al gelijkjL' andere. En ivederom: CY
waert in dien tijdt zjonder Chriftw^ vervreemd van het borgerfchap van^/frael, en vreemdelin- ven ten aennien tier verbonden, niet hebbende- de hope der beloften, en ponder Codt in de ivereld. En elders: *Eertijds ivaert gy duifternify
mAermzjjt gy ligt in den Heere. En nog op- een andere plaets: t Wy danken den Vader, die onswuerdig q^cmaekt heeft om deel te bebben in d'erffenijfe der beiligen in het ligt, die ons uit het dutfler getrohfcen heeft, en uit de magt der duiflernijfen, en ons overgevoerd heeft in het r'tjkjvan zjjnen tvelbeminden Zoone. En al wederom: + Wy war en ook^eertijds onverflan- dig, ongehoorz.aem, verdwaeld, aen veelerleide begeerlijhheden en v/elluflen onderivorpen,in boos- I heit en wangunfligheit ievende,haetwaerdig, en elkanderen hatende. JMaer als degoedertieren- heit ende menfchlievendheit onz.es Zaligma- kers verfcheenen is, zjoo heeft hy ons, niet naer de werVen der regtvaerdigheit, die wy gedaen hadden, rnaer naer zj.]ne barmhertigheit zjt- Hggemaekt, door het badt der herboortenijfe fan den heiligen Geefl: dien hy rijkelijk. over °ns uitgeflort heeft door Jefus Chrtjlus onzjen Zaligmaker; op dat wy geregtvaerdigd door Kyne genade, naer de hope erfgemfmen zouden worden des eeawigen levens. VI.
* Ephts.y. t Kollos, I, Wit. IIU |
||||
|
^8 Van de Roepinge
|
|||||
|
VI. HOOFDSTUK.
Wat demenfchelijke Natuer ponder de Genade is,
EDog om in het kort te doen blijken wat
de menfchclijkc Natuer zonderde Genade is, zoo laet d'Apoftel Judas zeggen, wat zoo wel d'onkunde der onweetenden, als de geleerd- heit der wijzen uitwerkt. * Dez.e, zeitliy ,/*/?*- ren dog al ivat zy niet en verflaen: en alwat zy natitrelijkalsredenlooze dierenweeten,daer in ivorden zy bedorven. Laet ook d'Evan^e- liefchrijver Lukas met de woorden van Zacha- rias zeggen, in hoedanigen nagt hetmenfche- li;k geQagt voor de verligtinge der Genade wandelt, en uit hoedanige duifternirTen van onweetendheit Gods volk verloft word: f En gy kind, zcit Zacharias zult een Profeet des ^Iderhoogjlen genoemd ivorden; want gy zult voor het aenfchijn des Htere gaen, om zijne ivegen te bereideniom zijn volk de 'kennisfe der zaitgheit te geven, tot vergevinge hunner zon- den, door d'innerlijke barmhertigheit des Heere , door dewelke hy onsis komenbezoeken, die nu verfchijnt van boven: om degenen die in dui- fernisfe, en in de jchaduive des doods zittin, te verligten^ om onze voeten te beflieren op den we<j der vreede. De-
*Jndasf,io. fLuki- *>w.jci. |
|||||
|
Alltr Volkerett. I. B. ^
Deze innerlijke barmhertigheit heeft de Heer
niet alleen tot verlosfinge van een volk be- fteedt, maer tot zalighcit van alle geflagten, gelijk een Evangcliefchrijver betuigt: * Dat Jefus zoade fterven voor het Joodfche volk. En niet voor dat volk. alleen, maer op dat by de kinder en Gods, die verflrooyd war en, tot een vergaderen z.oude. Want dacr toe ftrekt die ftem des Heere, die als door een bazuine over den ganfchen aerdbodem klinkende, alle menfchcn aenfpreekt, en tot de godvrugtig- heit noodigt. "Want als hy gezeidt had: + Ik^ dank^u, Fader, Heere des kernels en deraer- de, dat gy dez.e dingen voor de wijz,en en ver- flandigen verborgen,en aen de kleinenveropen- baerd hebt. Jae wel, Fader, om dat net h alz.00 behaegd heeft: zoo voegt hy 'erby: ull- le dingen zijn my van mijnen Fader ovetgege- •ven. En niemand kent den Zoone^ dan de Vader: of niemand kent den Fader, dan de Zoon, en dien 't de Zoon wilt openbaren. En dan befluit hy aldus: Koomt tot my alle die be- iafl en beladen z.ijt , en ik z.al u verquikken. Ntemt mijnjok^op u, en leert van my, dat ik, ZAgtmoedig, en ootmoedig van herte ben : en gy zmU rufl voor uwe zielen vinden. Want mijnjok^is zj>et, en mijne laft is ligt. Johan- nes de Dooper getuigt ook met een Profeeti- fchen geeft in 'tEvangelie van Johannes, zeg- *? gen-
*Joan.%h tMatth.xi.
|
||||
|
50 Van de Roepinge
gende: *Die uit den kernelgekgomen is, isbo~
ven alien. En hy getuigt het gene hygezjenen
gehoord heeft, en niemand neemt zijne getui-
genisfe aen. Zoo wie zjjne getuigenisfe aen-
neemt, die heeft bc&egeld dat Godt waeragtig
is.
Deshalven wat belangt de blindheit van hct
mcnfchclijk geflagte, behaeld door een langen nagt van onwectendhcit en hovacrdye , dc Sciicpper des vverelds is in dcze vvereld gckoo- men, "f" en de wereld heeft hem niet gekend. Het ligt fchijnt in de duifiemisfen, en de dui- fiemisfen hebben 't niet begreepen. Die boven alien is, getuigt het gene hy gezjen en gehoord heeft, en niemand neemt zijne getuigenisfe aen. Edog gemerkt hy, die Godt en de Zoon
van Godt is, niet te vergeefs in de wereldge- koomen is, en zjg voor alien gegeven heeft, en geftorven is, niet voor het Joodfche volk. alleen, maer op dat hy de kinderen Gods, die verftrooyd ivaren, tot een vergaderen zjoude: en nadien hy tot alle zeit: Koomt tot my alle die belajl en beladen zjjt: en egtcr 't oordeel der onbegrijpelijke Verkiezinge voor zig be- warende, de kennisfe van hem en van zijnen Vader geeft, den gencn dien hy z.e wilt open- baren: zoo is 't dat alle de kinderen des iigts, de kinderen der belpfte, de kinderen van A- braham, de kinderen Gods, het uitycrkooreri Volk,
* Joan. nr. f Joan. I. |
||||
|
AlUr Volkeren. I. B. ji
volk, het koninglijk Priefterdom , de ware
Ifraelieten , die te voore gekend en gefchikt zijn, tot het rijke Gods , die hen geroepen heeft, niet alleen uit de Jooden , maer ook^ uit de Heidenen: dat zy alle, zeg ik, de ge- tuigenisfe des genen die uit den hemel gekoo- men isaenneemen,bezegelendedatGodtwaer- agtig is , dat is , doende uitdrukkelijk door hunne behoudenisfe blijken, dat Godt oprcgt en getrouw is, in 't volbrengen en uitwerken van het gene hy Abraham, den Vader aller volkeren, beloofd heeft. Dewelke als Godt hem beloofde dat hy de wereld tot ecn erffe- nisfe zoude hebben , niet hong en twyffelde^ maer bevefligd is door 't geloove, gevende Go- de eere, en volkoomelijl^weetende dat het gene hy beloofd heeft, hy 't ook, magtig is te dotn. En wie is 'er dog zoo vervreemd van Abra-
hams geloove, wie is 'er zoo ontaerd van den vader allcr volkeren, die zoude durven zeg- gen dat Gods belofte of niet volbragt word, of dat zy van iemand anders dan van Godt zelf, die ze gedaen heeft, volbragt word ? Zoo een zoude wel leugemgtig zijn, maer Godt is waer- agtig. En al die zijne getuigenisfe aenneemt, bezegelt en doet blijken, dat het is door het verligtende ligt dat hy ziende geworden, ge- hoorzaem geworden, wijs geworden is, naer dezc getuigenisfe van denEvangelift Joannes: + Wy D z weten £ I.Joan, v;
|
||||
|
js Vm de Roepinge
weetetl dat de geheele ivereld in ondeugendheit
leit: en wy weeten dat de Zoom Gods gekoo- men is, en ons het verfland gegeven heeft om den woven Godt te kennen, en te z.ifn in zjjnen waren Zoone. Sevende Hoofdstuk.
Waerom de Zaligmaker alter menfehen niet aen
alle gegeven heeft den waren Godt te ken* nen. Waerom ooh^ eenige kjnderen herbeo- ren, en alz.00 behouden worden; andereniei berbooren worden, en verlooren gaen. Zoo men nu vraegt, waerom de Zaligma-
ker aller menfehen niet aen alien den zin gegeven heeft, dat zy den waren Godt zou- dcn kennen, en dat zy zoudcn zip, dat is, zouden blijven in zijnen waren Zoone? A1- hoewel wy gelooven dat de hulp der gcnadc aen gene menfehen in 't gehcel onttrokken is: waer van wy in 't vervolg breeder zullen han- delen: egter kan die zaek verborgen zijn, even gelijk het 00k verhoolen is» waerom hy voor dezen alle geflagten daer latende, zig een ee- nig volk uitgenoomen heeft, om het in de ltennisfe der waerheit t' onderwijzen. Over welk oordeel Gods indien men niet en mag klagen, zoo mag men nog veel minder hier raorren over 't gene met verkiczinge van alle |
||||
|
J Her Volkeren. LB. 53
volkeren gedaen word. Want de dingen die
>t Godt beliefd hceft teverbergen moetmen niet doorfnuffelen: en die hy openbaer gefteld h eft mag men niet ontkennen: op dat wy 11 bevonden worden in d> eerfte te vermee- telijkweetgierig, enindelaetfteteverdoeme- lijk ondankbaer te wezen.
T is ons niet onbekend dat 'er fommigen
van zoo onbedagte vermeetendheit, en van o hoovaerdigeletdunkendheit z„n dathet ocne de voortreffelijke Leeraer der Heidenen, die niet van menfchen of door eemgen men- f he, maer van Godt zelf onderwezen was, beleeden hceft hoog en verre boven zim be- ginverheventezijn, zy dat onto een val- fchen naem van weetenfchap fchendig durven aenrandcn: en willen datdaermetsverborgen, niets geheim zy, alwaer d' Apoftel met ver- kUerd hceft wat men moet gevoelen, maer wel in tegcndeel getoond hecft wat men met en mae onderzoeken. . \(&t gelijk wy nu alvoore gezeidthebben,
'tis niemand gegeven door zim vernuft of febranderhcit t' agterhalen door hoedamgen. raedt en regtvaerdigbeit Godt, dte onveran- derlijk goed, onveranderlijk regtvaerdig ,al- tijdt voorweetend, altijdt almoogend isy t bet al onder * mgeloovigbeit beflootenheeft ,op dat by hen alien ^oudebarmbertig^n:^^ |
|||||
|
t Rom. xi.
|
|||||
|
J4 Van de Roepinge
by egter in die eeuwen, a]s hy alleenli/lc net
volkvan Ifrael leerde, ontclbare volkercn van godloozen uitftelde tc verligten: en althanshet zelve volk van Ifrael in de blindheit laet ver- Jooren gaen, in zoo vcele duizenden die on- dcrtusfchen geboorcn worden en wcder fter- ven, tot dat de voile mcenigte der Heidcncn zal ingegaen nijn, vvannccr dat volk zal bchou- den worden in de gcnendie in 'teindederwe- reld /ullen leven. Door vvelk geheim, ver- breidt door alle de declcn der H. Schrifture, ons wel bckend word wat 'er gefchiedtis, wat 'cr nu gefchiedt, en wat 'cr nog te gefchieden ftaet: maer waerom het Gode behaegd heeft dat het aldus gefchieden zoude, dit is voor de bemerkinge van het menfchelijk veritand ver- borgen. Maer zy, die zig fchamen dat'er iets zoude
zijn 't wclk zy niet en zoudcn weeten, en die uit eenige duiftere plactfcn geleegendheit nee- men om hunne ftrikken van bedrog te fpan- nen, fchri/ven al het onderfcheidt, waerdoor Godt fommigen verkicft, en anderen niet en verkieft: \Want veele ayrt'ergersepen, maer weinige uitverkooren , aen de verdienften van den menfchelijken wille toe : lccrende aldus dat niemand genadelijk, maer uit vergeldinge zalig word : om dat het haer hun zeggcn al- ien menfchen van nature ingeboorcn is, dat t Mattb. xx.
|
||||
|
Aller Volkeren. I. B. jy
zy van dc kennisfe dcr waerheit kunnen deel-
agtig zijn, indien zy willcn: en dat de gena- dc toevloedt den gencn daer zy van begccrd word. Dit gevoelen , om ondertusfchen van de
waerheh der Genade te fwijgen, fchijnt zoo eenige reden te hebben in de genen die den vryen wille gebruiken. Maer aengaende de kkine kinderen, die zonder verdienften van eenigcn goeden wille nevens alle andere men- fchen door d'erffelijke quale gewond zijn,kan dog geen uitlegging bygebragt worden, om te toonen waerom die herbooren zijnde zalig worden, en die andere nict herbooren zijnde verlooren gaen; en dat onder de voorzieriig- hcit en d'almoogendheit van hem , irf wiens hand de ziel van al wat lceft, en de geeft van alle menfehen is , en tot wien gezeidt word: f Kort z.ijn des menfehe dagen: 't geul zjjner dagen is by u gefteld. "Want ik denk niet dat die Voorftanders
van den wille zig zoo onbefchaemdelijk van de fwakhcit dier kinderen zouden willen bediencn, dat zy zouden zeggen dat die dingen by geval gefchieden, of willen ftaende houden, dat zy niet herbooren zijnde, egter niet verlooren gaen. Want dus zouden zyklaerblijkelijko- vertuigd worden of met de Heidenen van het noodlot te houden, of met de Pelagianen te D 4 loo- f Job xiv.
|
||||
|
j<S Van de Roepinge
loochenen dat de zonde van Adam overgaet
op zijne nakoomelingen. Enwatbelangtdatde kinderen door een noodlot niet en zoudenge- doopt worden, zulks hebben de Pelagianen zelf nietkunnen zcggen: maerom datzy zig verftout hebben dezelve van zonde vry tc fpreeken, daer- om zijn zy te regt veroordeeld geworden. En de - wijl het onderzoek loopt op het onderfcheidt van alle menfchen, en de kinderen van 't ge- tal der menfchen niet kunnen gefcheiden worden : en dat ook de 'Waerheit van de menfchen van alien ouderdom gezeidt heeft: t De Zoon dcs mtnfche is gekoomen om te zoe- hen en z.alig te maken 't gene verlooren was: zoo is het te vergeefs dat zy 't geheim der on - doorgrondelijke Genade door den vryen vville poogen t' ontfluiten , die d' oorzake der ver- kiezinge ftellen in de verdienftendergenendie verkooren worden: en die nacr dat zy vele on- nutte en valfche dingen rakende den wil en 't oordeel der bejaerdcn voor den dag gebragt hebben , niettemin in d' onderfcheidinge der kleine kinderen befwijken : en vcrvolgens niet en mogen rocmcn dat zy de vrage wcl beant- woord hebben , welke alle menfchen betreft, en niet ten opzigte van alle menfchen befligt word. Nu de" groote verfcheidenheit der goddcli; -
ke genade bcwijft, dat zy tegen waerheit be- vvei'
1~ Luk. xix. |
||||
|
Alltr Vtlkgren. I. B. 57
weiren, 00k het gene zy van den willederbe-
jaerden zeggen: en dat de getuigenisfen van Gods woord tegen hunne inbeeldinge ftrijden: wclke zoo wy ze alle hier wilden tusfchenheg- ten, onze reden zoudc geen einde neemen. Wy moeten egter de genen die ons te voore koomen, nict agterlaten: op dat het, zoo veel noodig is, blijke dat alle goede verdienfte der menfcnen, van 't beginfel des geloofs af tot d' uiterfte volhardinge toe, een gave en een werk van Godt is. Agtste Hoofdstuk.
Van waer het geloof zjjnen oorfprong heeft, en
., van waer het perkreegen word. Het geloof dan, Jt welk dc moeder van den
goeden wil en van Jt regtvaerdig werk is, uit welken oorfprong het zelf voordfpruit, zal d' Apoftel Paulus ons verklaren, die Godt al- dus bedankt voor 't geloove der Romeinen: T Voor eerfl dan dank. *fc mijnen Godt door Je- fus Chrifius voor u alien, dat uw geloof ver- kundigd word door de geheele wereld. Zoo 00k fchrijvcnde tot die van Ephcfen: * Hier- om, zeit hy, hoorende het geloove't welk^gy hebt in den Heere Jefus, en uwe lief de tot alle de heiligen, I act ikjiiet af Godt voor utcdan- D 5 kv%
t Rom. 1, * Ephes. x.
■
|
||||
|
58 Van de Roepinge
ken, uwer gedagtig zijnde in mijne gebeden:
cp dat de Godt der heerlijkheit , de Vader on- zjes Heere Jefus Chriflus, u geeve een wtjz.en en opgehelderden geejl, om hem te kennen j ver- ligtende d' oogen mvs herte, op dat gy moogt iveeten welke de hope van zjjnen roep is, en welke de rijkdommen z.ijn en de heerlijkheit zjj- ner erjfenisfe voor de heiligen. Insgelijks zij- nc dankzegginge doende voor 't geloove der Kolosfenaers: f Wy bedanken, zeit hy, Godt en den Vader onz.es Heere Jefus Chriflus, al- tijdt voor u biddende: alz.00 ivy gehoord heb- ben uw geloove in Chriflus Jefus , en van de liefde die gy draegt tot alle de heiligen, om de hope, die u bewaerd -word in den hemel. En verhalende hoe hy voor hen bidt, op dat zy 00k andere goederen van den zelven Gever der goedcren ontvangen mogten, zoo vervolgt hy aldus: Waerom wv ook^, van den dag af dat wy het gehoord hebben , niet ophouden voor 11 te bidden, en te verzjoehen, dat gy moogt ver- vuld warden met de kennisfe van z.ijnen iville in alle wijsheit en geejielijk^ verfland: op dat gy waerdelijk^moogt wandelenGode behagende, vrugtdragende in alle goede werken, en aen- wasfende in de kennisfe Gods: verflerht zjjnde met kragte door de magt zjjner heerlijkheit, tot alle lijdfacmheit en langmoedigheit met bli/'d- fchap. Zoo
t Kollos. I.
|
|||||
|
>
|
|||||
|
Mler Folkeren. I. B^ jo
Zoo fpreekt hy 00k tot die van Thesfalo-
nien, die Godt in den geeit desgeloofs en der liefde dienden: * Wy danken Godt altijdt voor u alien, uwer gedagtig zjjnde inonzjsge- be'den zjmder ophouden: gedenkende het werk\. uwsgeloofs, en den arbetdt uwer l.efde, ends voljiandigheit uwer hope op onz.en Heere fefus Cbriflus, voor Godt die onae leader is. En wat lager : Daerom danken wy Godt ponder ophouden, dat als gy het woord Gods van ons gehoord hadt, gy het zelve aengenoomen hebt niet als een woord van menfehen, maer gelijk, het waerlijk. is., als het woord van Godt, die iverkt in u, welke '1 oeloove aenvaerd hebt. Konde 't wel overvloediger en duidelijkerbe- weezen worden, dat hec geloof der genen die geloovcn een gave Gods is, dan dat Godthier voor bedankt word , dat de genen, den wel- ken 't woord Gods door de menfehen verkun- digd wierd, aen 't zelve niet getwijffeld heb- ben , als oft een menfchelijk woord geweeft was, maer dat zy Gode geloofd hebben als fpreekende door de menfehen, die in hen uit- werkte dat zy geloofden, Wederom in den tweeden Brief tot de zel-
ve geloovigen van Theflalonien fpreekt d' A- poftel van hun geloove en voordgang in Chri- ftus in dezer voege: \ Wy moeten Godt altijdt danken vooruluiden, Broeders, gelijkhetbil- * 1 Thes. 1.11, +11 Thes. u
|
||||
|
60 Van de Roepinge
li/\is, om dat uw geloof geftadig aenwafl, en
dat awer aller onderlinge liefde zjeer toeneemt. Zoo dat ookjwy zelf over u roemen in de Ker- ken Gods, wegens uwe verduldigheit engeloo. ve, in alle uwe vervolgingen en verdruki&n- gen, die gy verdraegt, tot cen bewijsteken van Gods regtvaerdig oordeel, op dat gy waerdig moogt gevonden warden tot z.ijn rt/\, voor 't wel- ke gy ook^ lijdt. D' Apoftel Petrus betuigende van gelijken
dat het geloofyanGodtmoetkoomen,fchrijfc als volgt: f Weet dat gy niet door vergankelij- ke dingen, door goudt of z.ilver , uit denyde- len wandel, u van uwe voorouders overge- leverd , verloft zjjt; maer door het dierbaer bloedt van Chriflus Jefus, als van het enbe- vlekf en zuiver Lam:die welvoorbefchiktwas voor de grondlegginge der wereld: maer geo- penbaerd is in de laetfle tijden om uwen'twil- le, die door hem in Godt gelooft , welke hem van de doodt verwekf, en verheerlijki heeft :op dat uw geloof en uwe hope zoude zijn op den JfJeere. Nog fpreekt de zelve Petrus in zijnen tweeden Brief van 't ontvangen des geloofs aldus: * Simon Petrus , dienaer en jipojlel van Jefus Chriflus, aen degenen die met ons het geloove ontvangen hebben, door de regtvacr- digheit onz.es Heere en Zaligmakers Jefus Chri- flus. En
t t.Pet.X. * II.Pet.i. |
||||
|
Alter Folker'en. I. B. <Si
En van waer de geeftdes geloofs ons koomt,
Icert d' Apoftel Joannes ons zonneklaer, als Iiy zcit: * Alle geeft die belijdt dat Refits in het vleefeh gekoomen it, is uit Godt. En alle geefi die Jefus verfaekt, is uit Godt met: en dit is d' Antichrifl. Hy verklaert ook dat het Evangelie aengenomen word van den genen, in wien de geeft der waerheit is. Wy, zeithy, z,ijn van Godt: die Godt kent, hoort ons: die van Godt niet en is, hoort ons niet. Hier aen kennen ivy den geeft der waerheit, en den geefi der dwalinge. In de Handelingen der Apoftelen betuigt
ook d'Apoftel Petrus, dat het geloof ons door den Hcere Jefus koomt: f 'Tis denaemvan Jefus, roept hy, die dez,en menfeb, welkengy z.iet en kent v verjierkt heeft : en 't geloof, 't welk_d°or hem is heeft die volkoomengez,ond- beit gegeven in 't aenzjen van u alien. Daer word ook van 't geloove van Lydia, welkedc Heer onderandere vrouwendiegefamenlijk het Evangelie hoorden, het herte opende, in het zelve Boek aldus verhaeld : * En op den Sab- bat dag gingen ivy huiten de poorte aen een water- vloedt, alwaer de gewoonlijke bidplaets was. En als ivy daer qezjeeten war en, fpraken tvf tot de vromven, die'er vergaderd war en. En daer was een godvrugtige vrouw met name Ly- dia, koopvroHW vanpurper van de fiadt van Thya*
* i. Joan, iy. ^ Handd.ui. * Handel, xvr. |
||||
|
Ci Van de Roepinge
Thyatiren, die'er na hoorde: wient kerteGodt
opende, om ter herte teneemen'tgenevan Pan- lus gezeidt wierd. Jac dat het geloof niet nit het menfchelijk
vernuft koomt, maer nit de goddelijke inge- vinge, word door dc ftemme der Waerheit zclve beveftit't. Want als de Heer zijneJLeer- lingen vraegde : * Wie zegt gy luiden dat ik^ ben} zoo antwoordde Simon Petrus,en zeide: Gy zijt de Chrijlus, de Zoon van den leven- den Godt. En jleius antwoordde hem: Zalig zijt gy Simon Jans zoon: want vleefcb en bloedt heeft m dit niet veropenbaerd, maer mijn Voder die in den kernel is. T>' Apoftel Paulas verkundigt ons , dat dit
geloof met zoodanige mate gegeven word als 't den Gever welgevalt, met deze vvoorden: t Ik. vermacn it alle door de genade die my ge- geven is, dat niemand wi/zer zy dan men be' hoort te ztjn, maer dat hy wi/'s zy met gema- tigdheit, naer de mate des geloofs die Godt eenyder bedeild heeft. En elders , vvillende bewijzen dat d'eenigheit van het rcgtgeloove, en d'overeenftemming in \ betragten der eerei Gods, van Godt koomt: \.De Godt,zeithy, derverduldigheit en der vertroojUnge geve u dat gy al tensgezind zijt onder elka.nderen, volgens ?efus Chrifius: op dat gy eendragtigmet eenen mond moogt verheerlijken den Godt, en Vader onzes
* Matth, xvi. t Rom. xll. \ Rom. xv. |
||||
|
Jitter Volkeren. I. B. 0£
onzts Heere Jefus Chriftus. En nog wat la-
ger : De Godt der hope vervulle « linden met alle blijdfchap en vreede in't geloove, op dat gj moogt overvleedig zijn in de hope door de kragt des heiligen Geejls. Door welke getui- genisfe geleerd word, dat nict alleen't geloo£ maer ook de blijdfchap, en de vreede, en d* aenwasfing der hope, niet andcrs dan door de kragt van den heiligen Geeft te bekoomen zijn. En fchrijvende tot die van Ephefen van de
rijkdommcn der genade die goedt voor quaedt vergeld, en van 't geloove t welk \vy nietuit ons zelve , maer door de weldadigheit Gcds verkrijgen, voert d' Apoftel deze tale: * Godt die rijk. is in barmhertigheit, heeft ons door d' overgroote liefde, met dewelke hy ons bemind heeft, ah u>y nog dood war en door de aonden, levendgemaek} mChriJlus^ door wiens genade wj malig geworden zijn. En hy heeft ons mo- de verwekj, en doen zhten in den hemel in Cbri- flus Jefus. Want uit genade z'jt gy zalig ge- worden door 't geloove: en dit niet uit« zelvet want het eengave Gods is: niet uitdewerken, op dat zig niemand beroeme. Want ivy zijn zijn maeksel , gefchapen in Chrijlus Jefus in goede werken, die Godt ons voorbereedt heeft, em daer in te ivandelen. Dit is dan eigen aen het nieuw fchepfel der
ge-
* Ephes, ir. |
||||
|
g* Pan de Roepinge
eenade, dat dc genen die 't maekfelvan Godt
zijn, die dooreen hemelfchc geboorte in Chri- jius gefchapen worden, niet luy en leedig blij- ven zitten , maer voordgaen van deugd tot dcugde, wandelendc langs den weg der goede werken. Want dat is gemaekt en gefchikt worden toteen goede gcdaente, dat isvaneen oud fchepfel ccn nieuvv worden, dat is van het beeld des aerdfehen menfche tot het beeld van den hemelfchen menfeh overvormd worden: 't welk alles het zy openlijkdoordebedienaers van 't woord der genade, 't zy heimelijk door d^inftortinge van den geeft door hem begon- nen , door hem vermeerderd en voltrokkeh word, wiens akkerplanting, wiens gebouw, en wiens maekfel wy zijn. Negende Hoofdstuk.
Dat Godt de gever en de bron van alledeugden
en van alle goedt is. '»-pisnu, zooikmein, door deze getuige-
X nisfen (Hoewel men ook nog andere bewijsftukken had kunnen over hoop halen ) overvloedclijk beweezen, dat het geloof, door 't welk de zondaer geregtvaerdigd word, niet anders dan door de gunfte Gods kan bekoo- men worden: en dat het zonder eenige voor- gaende verdienften gegeVen word: ten dien ein-
|
||||
|
Aller Volktren. I. B. 6$
chide, op dat hct ecn beginfel van verdienften
mag wezen : en op dat als 't gcloof ongevraegd en onsebeden gcgeven is , verders door des zclfs eebeden alle andcre gocdercn mogen ver- kreeeen worden. Overzulks moeten wy eeni- Ce uit veelc getuigeniffen opneemen, die in verfcheiden gaven de milddadigheit der gena- de vertoonen.
Voor eerft dat het van Godtkoomt, dat
de menfeh den wegdesHeere aenneemt, en opftaet uk den val, zingt David aldus in een van ziine Harpzangen: t Des menfche gan- ecn sullen van den Heere beflierd worden: en hy zjd zsjnen weg beminnen. Als hy valt, hy U niet gequetfl warden : want de Heerjelt rime hand daer onder. Enwederom.datOodt de leidsman is der genen die tot hem koo- men : * Zend uit uw ligt en uwe waerbeit: die my odeiden, en brengen op nwen hetligeri hen en in uwe wooningen. En nog elders, dat der menfehen fterkte in den Heere is: en dat de sene die verloft word, door den willc Gods voorkoomen word : * Mijne fierce zeit hy, xjd ik^by u bewaren, wintgy, o Godtt zJjt mijn befchermer: mijn Godt ^ne-wilzjil my voorkoomen. In 't Boek der Spreuken lezcn wy ook vari
de wijsheit en't vcrftand: * De Hear geeft de E tfijs-
f Pfalm xxxvi. * Pf*lm xUi. *Pfalm LVHfc
^Spreukjiu |
||||
|
66 Van de Roepingc
wijsheit: de weetenfchap en 't verjlandkfiomen
van zjjn aenjchijn. Nog word in 't zelveBock van de bedeilingen dcr wijsheit Gods, zon- der dewelkc geen daden regt en goed zijn, al- dus gefprooken : * A-iijn ts de raedt, enmijne is de bejcherming : tk^ ben de wijsheit, en mij- ne is de hragt. Door my beerfthen de konin- gen, en door my is 't dat de Vorjien d' aerde bezjtien. En nog op een andere plaetfe: dat niemand regt kan wandelen: 't en zy de Heer hem befliere : f Van den Heere worden des menfche gangen befiierd : maer hoe kent de menfch zjjne wegen ? En wederom elders: * Al- le man fcbijnt z.ig regtvaerdig, maer de Heer bejtiert de berten. En wat lager : De wil word van den Heere bereidt. En al wederom in 't zelve Bock, van de gedagten en den racdt: .}. Veele gedagten zjjn 'er in der menjcben her- te^ maer de raedt des Heere dringt door. In hetBoek genaemd den Predikerftactge-
fchreven, dat het een gifte Gods is, te heb^ ben de dingen die ons noodig zijn , en dezel- ve wel te gebruiken : + 'T is beter voor den menfch dat hy eet en drinktt en dat hy zjjne zjele weldoet in zjjnen arbeidt. En ikjjebge- z.ien dat dit ook van de band Gods hoomt. Want ovie z.al eeten of jpijzjen z.onder hem? Men leeft ook in het zelve Boek, dat de herten en dc
* Spreukz VIH. t Spreukt xx. * Sfreuk^ xxi. 4. Spreuki xix, h Freed. 11.
|
||||
|
Aller Volkeren. I. B. 6f
de werken dcr regtvacrdigen in dehand Gods
zijn , en dat zy in hunne betragtingen zoo verre voordcren, als 't hem gelieft te geven: * Hoe zjer een menfeb meer zoelzt en arbeidt, hoe hy rnin zal vinden. En alfchoon een wijs man zeit dat hy lets weet> hy kan 't niet vin- den. Dit alles heb ik^in mijn herte overwoo- gen, en mijn hert heeft dit alles gezjen : dat de werken zoo van de regtvaerdigen als vande wijzen in de hand Gods zjjn. En in 't Boek der "Wijsheit word van her.
zelve werk der genade aldus gefprooken : "f" Godt is de leidsman der wijsheit, en hy onder- rigt de wijzen. Want in zjne hand zjjn wy en onze redenen, en alle wijsheit, en weeten- fchap der zeden, en goede tugt. Insgelijksvan d'onthoudinge, dat zy uit gunfte van Godc moet verkreegen worden,leert de zelve Schrif- tuer met deze woorden : * Als ik wift dat ik^niet en kpnde onthoudend zijn, 't en ware't Godt my gaf : en dit quam zelfs reeds van de wijsheit, dat ik iviji wiens gift dit was. Met welkc fpreuke de lcere van den Apoftcl Pau- lus overeenftemt, die in den eerften Brief tot die van Korinthen aldus fchrijft: 4. Ik wilde wel dat alle menfehen waren , geljk. ik. ^en: maer elkjaeeft zjjne bezondere gave van Godt: d' een aldus, end'ander zoo. Endaerword E i ver-
* Freed, vm. ix t Wijsh. VII. * Wijsh. YIH.
t 1. Kor. vti.
|
||||
|
<J8 Van de Roepinge
verhaeld in 't Evangelie by Mattheus, dat dc
Heer Jefus dit zclve van dc gave der onthou- dinge te kcnnen gegeven heeft. Want als zijne Leerlingen zeiden: t Staet de z.aeb^ van den menfch alzjio met de vromve, zoo ts 't niet geraden te trouiven : antwoordde hen Jefus: Elkeen vat deze zake niet, maer alleen dien 't van mijnen Vader gcgeven is. Van de vrce- ze Gods en van de wijsheit lezen \vy in 't Boek Ekkleftaftikus deze woorden : * De kroon der wijsheit is de vrees des Heere , en 't zijn alle beide gaven Gods. En nog van dc zelve : De vrees des Heere heeft zig boven al verhe'ven: zalig dien 'tgege'ven is devree- ze des Heere te hebben. Efaias fpreckt ook van de geeftelijkc fchat-
ten, van welke de Heer de gcver en d'oor- fprong is, op deze wijze: * In fchatten isons de zaligheit toegekoomen : de wijsheit en de godvrugtigheit en de z.ede;itugt, die van den Heere kpomen ; dit zijn de fchatten der regt- vaerdigheit. "Wederom van de diepte der rijkdommen van de wijsheit en de weeten- fchap Gods , wiens goedheit door niemands verdienften voorkoomen word, zeit hy ditna- volgende: Die 't "water met zjjne hand gemee- ten heeft, en den kernel met bet plat zjjnerhan- de, en de ganfche aerde met een vuift : die de" bergen in de weegfchael hangt, en de rotfen op-
t Matth.xu, * Elsies, i. * Efitiasymam. |
||||
|
Aller Volkercn. I. B. 69
opiveeH met een evenacr. Wie bent den z.indes
here, of wie is zjjn raedsman geweefl om hem t'onderwijzjen: ofwien heeft hy omraedt oevraegd , die hem onderrigt heeft: wie heeft hem getoond watregt is, wie heeft hem den ■we? der wijsheit aengewezsn : of wie heeft hem eerfi gegeven, om vergeldmge daer voor *' ontvangen? Op den zelven an leeft men 00k in het Boek van Job deze woorden des Heere: \ Wie heeft my eerft gegeven, op dat ikhem vergelde? M wot onder den hemel is, behoort my toe. •• 1 •
Teremias getuigt aldus dat de regte wijsheit
den menfche van Godt koomt: * Ik weet, Heere , dat des menfche weg van hem met en hangt, of dat het zjjn eigen wer^niet en is ziinen gang te befiieren. Als mede dat de be- keering des herte tot Godt van Godt koomt, betuigt de Heer door den zelven Profeet als hy zeit: * Ik,zal hen in dit land her/fellen: ik zaI wederofbouwen, en nietverwoejien: ik. zal zje vlanten, en met uitroeyen: en tk xM hen een herte geven om my te kennen: want tk, ben de Heer. En zy zullen mytoteenvol^zijn, en i^zal hen tot een Godt zjjn: want zjyzul- len tot my bekeerd worden uit geheel hun herte. De zelve verklarcnde dat het van Godt koomt dat Godt gekend word: En z.y z.ullen weetent zeit hy , dat ik de Heer hunne Godt ben : en t/^xLV. *Jerem.%. *Jerem.*w.
|
||||
|
jo Van de Roepinge
ik^ zal hen een herte gtvcn om my te kennen, en
ooren om te booren. Verders dat allc goedc woorden en alle hei-
lige vvcrken en ingeving van den hciligen Geeft zijn, zondcr wien 'er niet goedsgedaen word, leert d'Apoftel Paulus in den eerften Brief tot die van Korinthen zeggende : t Ik verklaer u dan, dat niemand fpreekende door den geefl Gods, T-efus loochent: en niemand kan Jefus Heere nocmen, dan door den hcili- gen Geeft. iV«. daer zjjn verfcheiden gaven, maer 't is al de zelve Gee ft: en daer zijn ver- fcheiden bedieningen, maer 't is'deceive Heer: en daer zjjn verfcheiden werkjngen , maer 't is de zelve Godt, die 't alles in alien werkt. En d' openbaring des Geefls word eenyder gegeven tot nuttigheit. Den eenen word door den Geefl het woord der wijsheh gegeven : den anderen het woord der kenntsfi, door den zelven Geeft: een anderen 't geloof door den zelven Geefl: een anderen de gave der geneezinge al door den zjel- ven Geefl: een anderen de profeetie, een ande- ,ren d' onderfcheiding der geefl en, een anderen de verfcheidenheit vant/tlen,een anderen d'uit- legging der talen. En alle deze dingen werkt een en de zelve Geefl , bedeilende eenyder ge- lijk^hy wilt. want dat elk zoo veel genade heeft als 't
den Heere gelieft te geven, zeit die zelve A- poftel
t i.Kor.ym. |
||||
|
AllerVolkeren. I. B. 71
poftel tot die van EpKefcn : * Een lighaem»
en een van geefl, gelijkgy 00k, tot eene hope u- wer roepinge geroepen zsjt. Daer is een Heer, een geloof, een doopfel. Een Godt en fader van alien, die boven alien, en overal, en in ons alien is. Doit eenyder van ons is de gena- de gegeven naer de mate der gifte van Chri- fitis. Daerom ft.iet'er oefcbre'ven: Alshyop- klom in de hoogte , heeft hy de gevangenisfege- vangen gevoerd, en den menfchen giften gege- ven. Hy zeit 00k in den tweeden Brief tot die van Korinthen, datwy zelfsnietbequaem zijn om iet geeftclijks te denken, dan door Gods genade : * 'T is door Chriflus dat wy zoodanig een betrouwen hebben by Godt. Niet dat ivy van ons^elven bequaem zjjn omiets te denken, als uit ons z.elve:maeronxjebequaem- heit is uit Godt. Die ons 00k, bequame die- naers gemaekt heeft van het nienwe Verbond, niet van de letter, maer van den geeji: want de letter doodt, maer de geefi maekt levend. En wederom in den zelven Brief, leerende dat de begeerte der goede werken,endebecjuaem- heit om die uit te voeren, door Gods genade verleend word : + Godt, zeit hy I is magtig u met alle genadez.egen overvloedely\ te be- giften : op dat gy in alles altijdt volgenoeg hebbende, overvloedig moogt zjjn tot alle goede werken, gelijk^er gefchreven (laet : De regt- E 4 vaer-
* Ephcs.iv. * it. Iter, in. tn.iCocux.
|
||||
|
7 a Van dt Roepinge
vaerdige deilt uit, hygeeft den at'men; zjjne
regtvaerdigheit blijft in der eeuwigkeit. Godt die den aaeyer zjiedt verleent, en broodt om t' eeten, z.al ool^ bet gewAS der vrugten mver regtvaerdigheit vermeenigvuldigen, en ver- meerderen: op dat gy in alles moogt rijk^en o- vervloedig z.ijn tot alle gocddadigheit. Nog leert dees Apoftel al wcderom, fchrij-
vende tot die van Ephefen, dat alle deugdcn, door dewclke vvy Godebehagen, gavenGods zi;n, en dat men hem moet bidden dat hy ze gelievc te geven aen de genen die ze niet en hebben: * Ter dezer oorzjtke, zeit hy, buig ik^mijne knyen voor den Vaderonz.es Heereje- fus Chriflus, die het hoofd en beginfel is van al dat huisgezjn, 't welk^ in den hemel en op der aerde is: op dat hy u naer de rijkdommen zijner heerlijl^heit geeve, dat gy door zijnen gee/I met kragt moogt verflerkt worden in den inwendigen menfch : dat Chriflus door 't ge- loove in uwe hcrien ivoone: en gy qjeivorteld en gegrondvefl in de liefde, moogt begrijpen met alle de heiligcn, welke de breedte} de lengte, de hoogte en de diepte z.y: en ool^ moogt kennen de liefde van Chriflus, die alle kennisfe teboven gaet, om met alle volheit Gods vervuldte war- den. Ondertusfchen zjy hem die magtig is, door de kragt die in ons werl>t, veel meer te Hoen dan al wat »y begeeren of dentin; hem Z.J
* Ephes, in.
|
||||
|
A Her Volkeren. I. B. 7 J
zjr heerlijkheit in de Kerke door Chriftus Jtfas,
in alle eeuivigheit. Amen. Dat Godt de gever en de bron van alle
gocdt is: en dat zijnc giften nict onzeker nog veranderlijk zijn, raaer koomen uit een eeuwi- gen willc, heeft ook d' Apoftel Jakobus aldus nitgefprooken : * Divaelt niet,mijne ■welbe- minde broeders. Alle goedegifte, en alle vol- maekte gave, is van boven, afkoomende van den fader der ligten, by wien geen verande- ring nog beneveling van verwijjelinge is. Want by heeft ons vrjwillig geteeld door het woord der waerheit: op dat n>y alsd'eerfelingenvan zijne fihepfelen zouden ivezen. Met wien ook de Prefect Zacharias overeenftemt zeggende: f In dien dag z.al de Heer zijn volk alsfcha- pen in behoudenife brengen : want daer rotten Jleenen op zijn land. Want zoo 'er iet goeds, of uitmuntends is, dat koomt van hem. En dat dc weetenfehap en 't verftand gaven Gods zijn, die hy vergunt den gencn dien 't hem belieft, word in het Evangelic by Mattheus aldus verklaerd: * Toen cjuamen zijne Difcipe- len en vraegden hem : Waerom fyreekf gy hen ingelijkenisfen? Hy antwoorddehen: Om dat het u gegeven is de verborgendheden van 't rijke der hemelen te kennen, maer hen is 't niet ge- geven. Van gelijken betuigt d' Evangelie- fchrijver Joannes, dat niemand iet goeds nceft, E j dan *,?<?£. i. fZach.ix. *AUtth.mi. .
|
||||
|
74 &** dc Roepinge
dan 't gene hy van boven ontvangen hecft,
daer hy zeit: Demenfchkan niets krijgen, 't en zy het hem van den hemel gee even worde. En 't is in 't zelve Evangelic dat de Waerheit zelf leert: Dat niemand tot den Zoone koomt, dan die van den Vader getrokken is: vcrmits het Godt is die ons eer wy koomen, vcrftan- dig en gehoorzacm maekt: t Niemand, zeit hy, kan lot rr.y koomen, 'ten zjy de Vader, die my gezonden heeft, hem trekke ■' en ik^ z.al hem venuekken ten iongften dage. Want daer Jiaet gefchre'ven in de Profeeten: En zy zjtllen alle van Godt geleerd worden. Al die van den Vader gehoord en geleerd heeft, kpomt tot my. En wat lager: Daeromheb ik^tot u ge- z.eidt, dat niemand tot my ^an koomen , 't en zy het hem van mijncn Vader cegeven worde. 'T gezag der H. Schrifture beveftigt ook,
dat in 't geloove en de goede werken voord- gang te doen, en ten einde toe te volharden, het werk van de hulpe der goddelijke genade is. "Want d' Apoftcl Paulus zeit, fchrijven- de tot die van Philippen: * Ik^heb dit betrou- wen> dat de gene die het goed werk, in u be- gonnen heeft, het ook^ voltrekh,en zal tot den dag van Jefus Chriffus. De kragt van welke getuigenisfe cen zeker perfbon tot den zin van zijn quaed gevoelen willende trekken, begeer- de dat deze woorden, Die in u begonnen heeft; al-
^J-oan.yi. * Philip, i. |
||||
|
Aller Volkeren. I. B. 75
aldus te vcrftaen waren, als of 'er gezeidtwas,
Die uit u begonnen heeft: opdat aldus zoo hct begin als't eindc van het werk nictacn Godt, maer aenden menfch zoudetoegefchrevcn wor- den, als die hct door zijnen wille zoudc be- gonnen en voltrokken hebben. Maer deze overdwaze hoovaerdigheit heeft dc
voortreffelijke Verkundiger der Genade in den zelven Brief verbriezeld , wanncer hy zeit: Weed geenjins verbaefd van de tegenjlreevers : 't gene hen een oorz.ae!^ des verderfs, is u lui- den een oorzaek. der zaligheit : en dit koomt u van Godt. Want het ts u vergund in Chri- ftus , niet alleen te gelooven, maer 00k voor hem te lijden. En wederom : t Werk* uwc zaligheit met vreez.e en agterdenken, vermaent hy. Want het is Godt die in « iverkt het wil- len en 't volbrengen naer het welbehagen. ' Zoo leert hy 00k in den eerften Brief tot die van Thesfalonien, dat het beginfel, de voordgang , en de voltrekking der deugden uit Godt is, fchrijvende met deze woorden : * Godt zjelf die onz.e Vader is, en onzje Heer Jefus beftie- re onz.en tueo- tot «. En de Heer wille u doen aenwasfen, en u overvloedig maken in liefde tot elkanderen, en tot alle menfehen, gelijk wy 00k. tot u zj]n : om wwe herten te beveftigen, dat z.y onberijfelijk^zjjn in heiligheit, vooron- Ktn Godt en Vader , in de toefoomfte onzjes Hee-
t Philip. 11. * 1. Thes. in. |
||||
|
"}6 Van de Roepinge
Heere Jefus Chrifius met alle zijne heiligen.
Insgelijks fchrijft hy aen de Korinthcrs, hen
vertoonende dat de voordgang en de volhar- ding in alle deugden een gave Gods is : ~\ Ik dank, zeithy, altijdt mijnen Godt voor u lui- den iveqens de uenade Gods, die u aegeven is door Jefus Chrtjhs : dat gy met alle fcbatten in hem bcgaefd z.ijt, in alle re den en in alle kennisfe: zijnde het gene u van Chrijlus getuigd ■was , aldus in u bevefligd. Zoo dat het u, ierwijlgy d' openbaringe onz.es Heere Jefus Chri- Jius verwagt, acn geene gaven onbreekt. En Godt zal u ook^ ten einde toe bevejiigen, enon- berMelijk. heivaren tot den dag der toekpomjie van onz.en Heere Jefus Chrifius.' En al vvederom tot de Romeinen van de lief-
de van Chrijlus, waer door hy de genen die hy liefheeft, onaffcheidelijk, dat is, ten einde toe volhardend maekt. "Want wat is anders volharden , dan door geen bekooringe over- wonnen worden? * Wie z.al ons, vraegt hy, dan fcheiden van de liefde van Chrijlus ? Ver- drukkifg , of benaudheit , of vervolging , of hanger, of naektheit, of gevaer, of het fwaerd? Gelijk 'er gefchreven flaet : Om uiven 't wille tvorden ivy dagelijks ter doodt gebragt: wy zjjn geagt als fchapen die ter (lagtinge gefchiktzjjn. JMaer in alle dez,e dingen zjjn uy verwinnaers door hem die ons bemind heeft, Wijders tot die
t i.Kor. i. * Rom. vin. |
||||
|
Alter Volkeren. I. B. 77
die van Korinthen , van d' overwinninge wel-
kc Chriftus voltrekt: t De prikkel des doodsy zeit hy, is de z.onde: en de kragtder z,ondeis de wet. Dog Godt z.y gedankt, die ons d" 0- ver-winninge gegeven heeft door Jefus Chri' flus ofizen Heere. En eindelijk tot die van Thesfalonien fpreekt hy van de volhardinge, welke Godt verlecnt, met deze woorden: * De Godt der vreede z.elf heiltge u in alles: op dat geheel uwe geefl, en uwe &ielt enlighaem onbevlekt bewaerd words, tot de koomfteonz.es Heere Jefus Chriftus. Die u geroepen heeft, is getrouw, die bet 00k doen z.al. En nog tot de zelve Thesfaloniers : dat al wat wy p,oeds doen, 't zy met werken, 't zy met woorden, en de volharding in het zeivc, gaven Gods zijn, heeft hy alcius aengekundigd : * Onz,e Heer Jefus Chriftus z.elf, en Godt onz.e fa- der , die ons bemind heeft, en ons een eeuwige vertroojlinre, en een goede hope utt genade ge- geven heeft, vertroofte ookjtwe herten, enbe- vefiige u in alle goede -werken en -woorden. $ Voords, breeders, bidt voor ons, dat het -woord des Heere voordloope, en verheerlijkt worde, gelijk^bjr u luiden: en dat wy mogen verloft wor- den van d' ongeregelde en quade menfehen : want z.y z.yn niet alle getrouw. Dog Godt it getrouw, die u zaI verfterken, en bewaren van bet quaedt. Laet t i.Kor.w. * i.Thes.y, I1,7for.II. 11 J.
Thes.m. |
||||
|
78 F'an de Roepinge
Laet ons 00k ecns hoorcn van waerd'Apo-
ftcl Petrus lecrt dat de deugd der volhardingc moet koomcn : * De Godt van alle gcnadc, zcit Pcmis, die ons tot zjjne eeuwige beerlijk- beit geroepen heeftdoor Chriflus Jefus, zjtlons naer een weinig lijdens z.elfvolmaken, bekrag- tigen, en grondig bevejligen. Hcmzj dekyagt en de beerfchappy in alle eeuwigbeit. D' Apoftel Joannes verklaert dat de ver-
winning der heiligen een werk van Godt is, die in de heiligen woont, zeggende : * Gj z.ijt nit Godt, kinder kens, en gj hebt den geeji der wereld overwonnen ; vermits de gene die in u is ,grooter is dan die in de ivereld is. En de zclve wederom : f uil mat uit Godt geboo- ren is, overwint de wereld : en die verwin- mng tvelke de wereld overwint, is onsgeloof. In 't Evangelic naer de befchrijvinge van
Lukas word aldus beduidt dat het Godt is, vvelke geeft dat wy in 't geloove volharden: t Jefus z.eide tot Petrus: Simon, Simon, zje dc Satan beeft verzj>gt , om u luiden te zjften als de tarwe. Maer ikjoeb voor u gebe'den, o Petrus, op dat uwgeloof niet en befwijke: en gj, als gj zjilt bekeerd zjjn, verfterkjtwe broe- ders. En bid dat gy niet en valt in bekooringe. En in 't Evangelie naer Joannes lezen wy,
dat Chriflus die de waerhcit is, van zijnc fcha- pen,
* i.Pet.v. * 1. Joan. iv. t i.rJoan.y. $ Luk- xxn.
|
||||
|
A'Her Volkeren. I. B. 70
pen, die van niemand uit zijne hand geroofd
worden, dit volgende zeit: t Gj gelooft niet, want gy z.i)t van mijne fchapen niet. A/ijne fchapen hooren naer mijne flemme, en i^ kenze, en zy volgen my. En ik. geef hen 't eeuwig leven: in der eeuwigheit zullen zy niet verloo- ren gacn, of niemand z.al z.e uit mijne handen rooven. En nog word in 't zelve Evangelie van de genen, die de Vader aen den Zoone gceft, die 00k alle tot den Zoone koomen, en van dewelke niet een verlooren gact, dit navolgende door den mond des Heere zelf uitgcfprooken: * Al wat de Fader my geeft, x.al tot my koomen : en die tot my koomt, z.al ikjiiet verwerpen. Want /^ ben van den he- mel gcdaeld , met om mijnen wille te doen, maer den wille. des Vaders die my gez.onden heeft : namelijk^ dat ik^ van al het gene hy my gegeven heeft, niets verlieze, maer het shelve veruekke ten jongflen dage. Daer zijn nog veele andere fpreukcn in de
goddelijke Boekcn , die vvy kortheids halve voorbygaen : overmits de genen die wy opge- noomen hebben , niet weinig in getal , niet duifter, of 00k niet van klein gewigte zijn: en dat door de zelve volkoomelijk verklaerd word, dat al het gene nut is om 't eeuwig leven te verdienen, zonder de genade Gods nog be- gonnen , nog voordgezet, nog voltrokken kan
t Joan,*. *Joan,vi. |
||||
|
I
80 Vm de Roepinge
kanworden: en dat het 00k zeker is, dat zoo
vvie wegens dc verkiezinge op zijnen vryen wille roemt, dcze uitfpraek des Apoftels hem overwinnclijk tegenftrijdt: *Wie onderfcbeidt u? Wat hebtgy 't well^gy niet ontvangenhebt? Dog indien vj't ontvangen hebt, wat beroemt gy u, als of gy 't niet ontvangen had? Ovcrzulks word de diepzinnigheit van dit
geheim , waer over d' Apoftel verwonderd ftaet, en't welk wy dcshalven belijden ondoor- grondelijk te zijn, door het willen en 't niet willen des vryenwils niet opgeloft: want al- hoewel Jt in den menfch is het goedt niet te willen, 't is nogtans in hem niet het goedt te willen, 't en zy hem dit gegeven worde: en 't eerfte heeft de natuer behaeld door de zon- de, 't laetfte ontvangt de natuer door de ge- nade. Maer wat het is, dat deze zelve natuer, die in alle menfehen voor de verzoeningc quaed en ellendig is, niet in alle geregtvaerdigd word: en dat zy in een harcr deelen van de genen die verlooren gaen word afgefcheiden, door den genen die gekoomen is om te zoeken en zalig te maken het gene verlooren was : dit kan geenfins door 't menfchelijk verftand begree- pen worden. Want hoe zeer 00k de quaed- willigheit der godloozen, die degenadeGods wederftaet, hicr over befchuldigd word : zal men daer uit bewijzen, dat de genen dien zy ge,
* i.Kor.iv. |
|||||
|
•
|
|||||
|
Aller rolkeren. I. B. 8t
gegeven is , dezelve verdiend hebben ? Of
heeft die kragt der Genade, welke zig onder- worpen heeft die zy gevvild heeft, d' anderen die onbekeerd gebleeven zijn * niet kunnen bekeeren ? Die getrokken en aengenoomen zijn, waren al van de zelve hoedanigheit met de genen, die in hunne verhardheit gelaten zijn. Maer aen die heeft de wonderlijke Ge- nade gefchonken het gene zy wilde, aen deze heeft de regtvaerdige waerheit vergolden'tge- ne zy hen fchuldig was : in voege dat Gods oordeel ondoorgrondelijker is in de genadige Verkiezinge , dan in dc regtvaerdige vergel- dinge. Edog op dat dit geloofftuk, waer by wy
godvrugtelijk gelooven, dat Godt wilt dut alle menfchen door de kennisfe der waerheit za- lig warden, door het gene van d'uitwerkin- gen der Genade duidelijk bewcezen is, niet en fchijne verfwakt te worden: zoo moeten wy met de hulpe van Chriftus tragten uit te werken, dat ons de vaftigheit dezer leerfp'reu- ke blijke. Dan ora dat dit zoo noodig on- derzoek geen klein werk vereifcht, zoo zul- len wy de volgende verhandelinge met den aenvang van een tweede Boek beginnen. F II. BOEK.
|
||||
|
82 Van de Roepinge
II. BOEK.
VAN DE
ROEPINGE d£r HEIDENEN.
Eerste Hoofdstuk.
Bat 'er in dit ottderzjoek drie dtngen zcl-tr zjjn. I. Godt wilt dat Me menjchen Zt- tig worden. U. Be kennis der waerheit, en dezaligheit koomt uit degenade. III. Gods oordeelen zjjn ondoorgrondelijk. Godt wilt, gelijk. de hetlige Schriften leer en, dat alle men- fchen zAlig worden. Waerom Godtgeoordeeld heeft fommiger roepinge uit te flelten, is ten x-aek, by ons niet na te ftooren. In de voor- gaende eettwen heeft degoddelijkegoedheit de menfchen altijdt tot z.ijnen dienft verwaend door defchepfelen ,gel,j{ hy 't voll^van lfrael bezjinderlijk, onderngt heeft door de Wet en de Profeeten. Allcftrijdpunten , die democdighcit deron-
matige twiftingen invoert, ter zijde pefteki en daer gelaten zijnde, zoo is hct klacrblijke- hjk dat'er drie dingen zijn, waer aen men zi<* m dit onderzoek, met het welke wy dittwee- deBoekbeginnen, vaft moet houden. Ten eerfte moeten wy belijden, dat t Godt wilt dat alle merfchen zalig warden, en tot deken. T l.Tm.ll.q.
|
||||
|
MlerVolkeren. \\. fi. g,
nisfe der waerheh koomen. Ten tweede moe-
ten wy buiten twijrfel houden, Dat niemand tot de kenmsfe der waerheit en 't verkriigen der zaligheit koomt door zijne verdienften,maer door de hulpe en de werkinge der goddelijke genade. Ten derde moeten wy ook duidelijk toeftemmen, Dat de diepe vcrhoolenheit der oordeelen Gods voor geen menfchelijk ver- iiand te doorgronden is : en waerom hy, die wilt dat alle menfchen zalig worden , hen niet alle zahgmaekt, dat men dit niet enmoeton- derzoeken. Want indien wy niet en zoeken naer het gene wy dog niet en mogen weeten 200 zal'er tusfchen 't ecrfte en het tweede bo- vengeftelde leerftuk gcen ftofvangefchilmeer overbhjven: maer met een geruft en vrcedza- mig geloove zal men het beide verkundigen en beide aenneemen. ' Want Godt, * by wien geen ongereatioheit
te vmden is, en * wiens wegen alle barmher- Ugbett en waerheit *,;» , is dc goedertjerc Schepper en de regtvaerdige Beftierder van al- le menfchen: die niemand zondcr fchuld ver oordeelt, niemand uit fchuld vrymaekt • het onze vergeldende als hy de misdadigen ftraft het z,,ne fchenkende als hy ons regtvaerdi* maekt: op dat fde mond der qudijkftreeker* at flopt worde: en 4. dat Godt regt hebbe in^e F 2
10. \.P[almt,.6i
|
||||
|
84 Van de Roepinge
tvoorden, en onberijfelijk^zj in zy'ne oordeeten.
Nog de gene die veroordeeld word , heeft regt om te klagen ; nog die geregtvaerdigd word, heeft reden om zig op te blazen: zoo immer die eerftewildezeggendathygeenftraf- fe verdiend, of deze ketfte dathy genade ver- diend heeft. Gelijk nu de getuigeniffen die tot verkla-
ringe der genade uit Gods woord vvorden voord- gebragt, geenfins door ecnige kunft van re- denvoeringe mogen gefchonden worden: zoo dat die heldere fpreuken, welke in zoo groo- te meenigte alle met elkanderen overeenftem- men, door eenige verkeerde uitlcgginge in twijflfel zouden getrokken worden: eveneens mag men ook het gene van de zaligmakinge aller menfehen in de zelve boeken der H. Schrifture gevondai word, door geen ave- regtfe redenkavelinge mishandelen : maer hoe deze zaek befwaerlijker met hct verftand ge- vatword, hoe zy loffelijker door 't geloove aenvaerd word. Want de kragt der ovcreen - ftemminge is zecr groot , en haer gezag is genoegfaem om ons de waerheit te doen volgen, ook alfchoon de reden daer van verborgen is. Laet ons dan aendagtelijk bemerken, wat
den verkundigers van 't Evangelie door den Hecre bevoolen word. By Mattheus fpreekt hy aldus: * My is alle magt gegeven in hemel en
* Matth.-xs.ym. x8. ip. 20. |
||||
|
Aller Volkgren. 11. B. 85
en op aerde. Gact dan henen , onderwijfl alle
volkeren , hen doopende in den naem des Va~ ders, en des Zoons, en des heiligen Geejfs: leerende hen onderhouden al wat ik^ u bevoolen heb. En z.ie ikjjen met a alle de dagen totde voleindinge des werelds. By Markus word tot de zelve Apoftelen aldus gezeidt: * Gaet he- nen door de geheele wereld, verkttndigt het E- vangelie aen alle fchepfelen. Die gelooft, en gedoopt word , z.al z.alig ivorden : maer die niet en gelooft, zal verdoemd warden. "Word in dit bevel wel onderfcheidt van eenige vol- keren of van eenige menfchen gemaekt. Nie- mand hceft hy door verdicnfte uitgenoomen, niemand door geflagte afgezonderd, niemand door ftact of afkoomfte onderfcheiden. De blijde boodfchap van het Kruis van Chriflus is t'eenemael aen alle menfchen gezonden. Dog op dat het niet en zoude fchijnen dat
de bediening der preedikers alleen door men- fchelijke betragtinge ftond verrigt te worden , zoo zeit hy hen : Zie ih^ben met u alle de da- gen tot de voleindinge des werelds : dat is, wanneer gy als (chapen zult gaen in het midden der wolven, weeft niet beteefd wegens uwe fwakheit, maer betrouwt op mijne magt, die u tot de voleindinge des werelds in al dit werk niet verlaten zal: niet op dat gy niets en zoudt te lijden hebben, maer't gene veel mees is, F 3 ik
* Mark. xyi. 15. I<J.
|
||||
|
%0 Van de Roepinge
ik zal maken dat gy door geen wreedheit der
woedende vyanden zult overwonnen worden. "Want door mijne magt zult gy preeken : en door my zal 't gefchiedcn, dat tusfcfoen het woeden en tegenfprceken der menfchen, uit de fteenen Abraham kinderen verwekf worden. Ik zal het doen invloeden \ gene ik geleerd heb, ik zal het uitwcrken 't gene ik beloofd neb: * Want zy zullen u aen 't geregt over le- ver en , en in hunne Vergaderingen zullen zj « geeffelen: en gy zult ook^ om mijnen 't wille voor koninaen en fladhouders ftaen, om hen en den Heldenen getuigenijfe te geven. Dog als zy » zullen overle'veren, weefl niet bezorgd, hoe of •wat gy zeggen zult. Want gy zijt het niet die daer fyreekt, maer 't if de Geefl uws Vaders die fyreekt in a. D' eene broeder zal den anderen ter doodt leveren, en de vader den zoone : en de kinderen zullen opfaen tegen d' ouders, en hen de doodt aendoen. En gy zult van alle menfchen gehaet worden om mijnen naent. Maer zoo wie ten einde toe volharden zal, die zal zalig zijn. t Zoo is dan , gelijk d Apoftel zeit, de genade van Godt onzen Zaligmaker verfcheenen aen alle menfchen: en nogtans wier- den de bedienaers der genade gehaet van alle menfchen. En hoewcl het andere waren die haetten, andere die door den haet der vervol- gers gedrukt wierden, zoo worden dog beide die
* Matth. x. 17. ens., f Tit. n. * I. |
||||
|
Atter Faikeren. II. B. 87
die deelen genaemd alle menfchen: waer van
het deel der wederfpannigen zijne zaligheit verlieft, macr hct waerdig deel der gehoorza- men in zijn voile getal dezelve aentreit.Want zoo zcit 00k d' Apoftel Joannes: -f Dog z.00 iemartd gez,ondigd beefi, wy hehben een voor- jfreeker by den Vader, Jefus Chriftus die regt- vaerdig is. En bj is de verzjoening voor onz.e z.onden: en niet alleen voor d' onze, maer 00^ voor die van de gebeele wereld. Dog 't is ecn geheim van groote en onuit-
fpreekeiijke verborgcnheit, dat tot de zelve verkundigers van *t Evangelie , den welken bevoolen word : t Gaet benen door de geheele wereld, verkundigt het Evangelie aen alle fchepfelen : eerft gezeidt was: * Gaet niet op den weg der Heidenen, nog in de fleeden der Samaritanen. Maer gaet liever tot de verloo- ren fchapen des huts van ffrail. "Want alhoe- wel het Evangelie gefchikt wierd om alle men- fchen te roepen, en de Heer wilde dat z.v al- le z.ouden z.alig warden, en tot de kennisfe der waerbeit koomen : hy had zig egter \ bewind van zijne {chikkingen niet benoomen, in vae- ge dat zijne raedflagen een anderen fchik en loop zouden neemen, dan hy door een ver- borgen en regtvaerdig oordeel bcflooten had. Zoo dat het morren der wederftreevende klag- F 4 ten
f x.Joan. 11, 1,2, f MtrkiWh 15. * Mattb.
|
||||
|
88 Van de Roepinge
ten geen plaetfe hceft: want het gaet vaft dat
het gene Godt gewild heeft, niet anders gc- fchieden moeft dan geli/k hy gewild heeft. Naderhand als nu de Heer Jefus al gezee-
ten was in de heerlijkheit van Godt den Va-
der, en de Verkundigers van het woord nu
met het werk hunner bedieninge beezig wa-
ren, is 't gebeurd dat dJ Apoitelen willende
ft woord Gods in jiften verkundigen, het hen
tterbooden wierd van den heiligen Geefl. En
als z.y poogden no. Bithynien tegaen, liet het
de geefl van Jefas hen niet toe. Niet dat de
genade die volkeren geweigerd wierd: maer,
gelijk blijkt, zy wierd hen uitgefteid: want
naderhand is het Chriftelijk geloof ook onder
hen kragtig opgcwaflen. Dog welke d'oor-«
zaek was dat met hunne roepinge watvcrtoefd
wierd, daer hebben wy geen blijk van: en eg*
ter leeren wy door het exempel van deze ge-
fchiedeniffe, dat Godt onder d'algemeinebe-
Joften, werken of gebooden, eenige dingen
buiten den loop en vloedt der gemeine oor-
zaken, door een zonderling verhoolen beftie-
ringe weet te fchikken: op dat, zoo ik geloo-
ve , gelijk door eenige tusfchenkoomende
fchaduwen , het gene zig dieper vertoont,
wonderli/'ker zoude te voore koomen: en dat
wy niet en mogten ons oog los en onagt/aem
iaten loopen over 't gene al te gemakkelijk
ikon-
* '
$ Handel xyi. 6.7.
|
||||
|
AllerVolkertn, II. B. 89
konde gezien worden, en niet loom en flape-
rig zien op de gewoone dingen, als wy niet door ongewoone zaken geprikkeld wierden. Nu deze onkenbare vertoevingen der ver-
ligtinge, tusfchen dewelke vaft veele menfchen in d' ongeloovigheit blijvcn ftceken, bemer- ken wy niet alleen onder dc verre afgeleegen volkercn, die geen waren godsdienft hebben: maer zclfs midden in de fteeden der geloovi- gen, in veele huizen en geflagten , daer 00k de genen, die daerna zelf Chriftenen zul- len worden ,het Chriftelijk geloovc tegenftrij- den. "Want veele zullen beminnen, het ge- ne zy eerft haetten ; en verkundigen, het ge- ne zy niet en wilden aenneemen. En wie zal onderwijlen aen de klagers en naeuwkeurige onderzoekers bekend maken, waeromde*Zo» der regtvaerdigheit voor fommige volkeren nog niet opgaet, en de waerheit, die daerna zal opreizen, tot nog toe hare ftralen weder- houdt van de duiftere herten ? "Waerom zy dc genen die eens ten regte zullen gebragt wor- * den, zoo lang laet dwalen : en waerom het door den geheelen levensloop word uitgefteld, 't wclk eindelijkindenouderdom ftaetvergund te worden ? Hoe het koomt dat d' oudcrs nog ] niet geloovig zijn, -daer de kinderen alreeds ■•
in Chriftus gelooven ? Of dat in tegendeel het quacdwillig kind in 't geloove verfchilt van F 5 , zijnc
*Malach.rv.z. Wijsh.y.6.
|
||||
|
«}0 Van de Roepinge
zijne godsdienftige ouders ? Daer nogtans
Godt, die de gever van de beginfelen, en van den aenwas desgeloofsis, volgens zijn gebodt dagelijks voor alle menfchen gebeden word: op dat als hy 't gebedt verhoort, de gcnade zijner barmhertigheit blijke : en als hy 't niet en verhoort, het oordecl zijner geregtigheit bekend worde. Maer ook zelfs in de voorgaende ceuwcn
heefc die zelve genadc, die naer de verreizcnif- fe onzes Heere Jefus Chriftusoveral verbreidt is, en van dewclke gefchrcvcn ftact: f Vwe beflralingen zijn over den aerdbodem verfchee • nen: acn de vvereld niet onbrookcn. Want alhoewel het bekend ftact, dat het volk van Ifrael door eenzondcrlingezorge entoegenee- gendheit Gods uitverkooren is: en dat * hy alle andere volkeren hunne wegen beeft laten wandelen, dat is, naer hun eigen goeddun- ken laten leven : egter hecft zig d' eeuwige goedheit des Scheppers van die menfchen zoo niet afgekcerd, dat hy hen door geeneonder- rigtingen zoude vermaend hebben, om hem te kenncn, en ontzag tc dragen. Want hc- mcl, aerde en zee, en alle fchepfelen die \ oog befchouvvt of die *t verftand bevat, zijn voornamelijk gefchikt tot dit nut gebruik van 't menfchelijk geilagtc: op dat de redelijkena- tuer door 't beTchouwen van zoo veelerleide gc-
tPfilmtxxYi. ip. * Handel, nv. iy. |
||||
|
AllerVelbnn. ft. B. at
gedaenten, door 't ondervinden van zoovee-
le goedc gaven, door *t ontvangen van zoo vccle weldaden, innerlijk zoude onderwezen worden, om haren Schepper te diencn, en te bcminnen: dewijl de geeft Gods alles vervult, * In iv ten wy I even, ons roeren,en het wezjh hebben. "Want al is de zaligheit verrc van de zon- daren, zoo is 'er dog gecn ding van de tegen- woordigheit en de kragt der zaligheit leedig. Zoo dat, gelijk de Profeet zeit, "f d'aerde •vol is van de barmhertiqheit des Heere : die noit in eenige ecuwen, nog in eenigc geflag- ten onbrooken heeft : en die de voorzienig- heit, met welke hy *t Heelalbeftierteninwe- zen houdt, altijdt bcfteedt heeft om zijnc fchepfclen te befchikken en te voeden : heb- bende in den eeuwigen en onveranderlijken raedt beflooten, wat hy op elke tijden zoude bedeilen, en door hoedanige giften en heikf> kenen hy d' onbegrijpelijke en onna4poorlijI.ee bedeilingen zijner veelvuldige genade verfchei- dcnlijk zoude uitrciken. Want gelijk die milddadige genade, welke ten laetfte over al- le volkeren overgevloedt is, niet en hinderc de gene die onder de Wet over 't volk van Ifrael bezonderlijk als een dauw nederdaelde: en gelijk de tegenwoordige rijkdommen niet en belctten te gelooven, dat'er 00k voorhcnen iets, hoewel met minderen overvloedt, ge- wceft
*Handel,xvn. 28. \Pfalmxxxli. f. |
||||
|
5>2 Van de Roepinge
weeft is: zoo moet men ook uit die voorzor-
ge Gods, die over de kinderen der Arfchva- ders bezonderlijk waekte, niet giflen dat de beftiering der goddelijke barmhertigheit van de reft van 't menfchdom was weggenoomen, D' andere menfchen fcheenen wel verfchoo- ven in vergelijkingc van dat uitverkooren voik, maer egter waren zy noit van openbare en vara verborgen weldaden verfteeken. "Want wy lezcn in d' Apoftolifche Hande-
lingen, dat d'Apoftelen Paulus en Barnabas tot die van Lukaonien zeggen: t Mannen, wat vangt gy aen ? Wy z,ijn ook^fterffelijke menfchen, gelijk^ gy zjjt, en verkundigen u , dat gy van dez.eydele dingen zoudt bekeeren tot den leven- den Godt, die hemel en aerde, de zee, en al ivat'er in is, gemaekt heeft. Die in de voor- leeden cewwen alle de Heidenen bunne tvegen heeft laten wnndelen. Hoewel hy z,ig zjlven niet z.onder getuigenisfe gelaten heeft, weldoen- de van den hemel, gevende regen en vrugtbare t ij den, en onz.e her ten met voedfel en vroolijl^ heit vervullende. Nu welke is die getuige- nis, die alti/dt den Heere ten dienft geftaen heeft, en noit van zijne goedheit en magtgc- fweegen heeft, dan die onuitfpreekelijke fchoonheit van de geheele wereld, en die ri;- ke en welgefchikte bedeiling zijner noit ge- noeg geroemde weldaden? Door dewelke aen de
t Handel, xiv. x^.enz> |
||||
|
Aller Volkeren. II. B. 9j
dc ziden der menfchen gelijk een voorfchrift
der eeuwige wet wierd voor oogen gefteld: op dat d' algemeine en openbare leere der godde- lijke onderwijzinge, op de bladeren der gefcha- pen dingen, en in het boek van den omflag der tijden, zoude gelezen worden. Zoo dan de hemel en alle hemelfche dingen, de zee en d'aerde, en al wat'er in is, betuigden open- lijk , door d' eendragtige ftemme van hare fchoone en welgefchikte gedaente,Godsroem en eere : en verkundigden als door een gedu- rige uitroepinge de heerlijkheit van haren Schepper. En nogtans heeft een zeer groot getal van menfchen, die Godt de wegen van hunnen wille heeft laten wandelen, deze wet niet verftaen, noggevolgd: * en de geur des levens, die zjg verfpreidde ten leven, is hen geworden een geur des doods ter doodt: op dat men ook in die zigtbare getuigenisfen zoude leeren, t dat de letter doodt, maer de gee Ale- vend maekt. *n.Kor.u. 14.16. $ 11.Kor.in.6.
IL HOOFDSTUK.
Die onder de Heidenen Gode bebaegd bebben,
z.ijn door den geeft des geleofs en der ge~ nade afgezonderd. Ool^althans word niet aen alle menfchen de zelve maet der gent- le toebedeild. Vtrmits alle goedt van Gods |
||||
|
94 V<*n de Roepinge
genade koomt, zoo mag d' ongelijtyieit dervtr-
dknften niet uit den vrjen wille afgebaeld, nog ookj/ver deceive geklaegd worden.Eenyder word gegcven zander verdienjlen ,waer door by tot de verdienfien kan koomen. -En die »« met genade begunjligd is, moet bet gene by ont- vangen heeft vermeerderen, door hem die ook^, den wasdom geeft. Het gene dan inlfracldoord'inftellingeder
Wet en door dc godfpraken der Profee- ten verrigt wierd, dat hebben onder alle vol- kcrcn de getuigenisfcn van de fchepfelen der wereld, en de wonderdaden der goedheit Gods gcdaen, door alle tijden. Maer dewijl ook ondcr dat volk, 't welk op d'eene end'ande- re wijzc onderwezen wierd, egter niemand an- ders dan uit genade door den geeft des geloofs geregtvaerdigd is: wie zal dan twijftelen of de gcnen, die door alle tijden uit alle volkeren Gode hebben mogen bchagen, zijn door den geeft der genade Gods afgezonderd ? "Welke genade, hoewel zy eertijds niet zooovervloc- dig en bekend was, zig egter in geene tijden geweigerd heeft, zijnde van de zelve kragt, maer niet met de zelve mate uitgemeeten, door ecn onveranderlijk raedbefluit, maer door ccn veelvuldige bedeilinge. "Want ook in deze dagen , wanneer Gods
onuitlpreekeli/ke gaven de geheele wereld o- ver-
|
||||
|
Aller Volkeren. II. B. 95
verftroomen, word nogtans de zelve maet, of
op de zelve wijze niet aen alle menfchen gege- ven. Want of wcl de zelve waerheit doorde bedienaers des woords en der genade Gods aen alle verkundigd, en hen de zelve vermaning gedaen word: zoo is het dog Gods akkerwerk, en gcbouw , wiens kragt onzienlijker wijze werkt, op dat het gene geakkerd, ofgebouwd word, mag wasdom krijgen, en gedijden. Ge- lijk d'Apoftel Paulus getuigt, daerhyzeit: t Wat is dan A folios ? En wat is Pattlus ? 'T zjjn dienaers van den genen , wiens geloo- ve gy hebt aengenoomen : en elk^ naer dat de Hcer hem gege'ven heeft. Ikjhebgeplant, A' folios heeft natgemaek} : maer Goat heeft den wasdom vegeven. Edog nog die plant is lets , nog die natmaekt : maer Godt die den was- dom geeft. En die plant , en die natmaekt ^ zjjn een: maer eenyder z.al z.ijn loon ontvan- gen naer zjjnen eigen arbeidt. Want vjj zjjn Gods medewerkers: en gy zjjt Gods akjzerwerk^ en Gods qebouw. In dit akkerwerk engebouwiselkcen mede-
werker , helper en dienaer , naer mate dat de Heer hem ge^even heeft. En die door den arbeidt der dienaers bereidt. worden , brengen 00k vrugten voord naer mate dat de Gevef van den wasdom hen bevordert. "Want in den akker des Heere is oiet alle planting eene en
1i.-K«r.m. q.enz.. |
||||
|
$6 Van di Roepinge
en van de zelve gedaente. En alh&ewel 'tge1-
bouw van den geheelenTempel tot een en't zel- ve deftig pronkwerk te famen opreift, zoo wordenegteralle defteenen nietop ecneplaets, of tot het zelve gebruik aengeleidt. Gelijk dan ook in \ zelve lighaem alle de leden niet de zelve bedieninge hebben, waer van d' A- poftel zeit : * Maer nu heeft Godt de leden die in het lighaem gefleld, eli^ van hen gelijk, hy gewild heeft. Dog van waer deze leden hare bequaemheit,
hare nuttigheit, en hare fchoonheit hebben,* verklaert de zelve Leeraer aldus. Ik verklaer u dan , zeit hy, dot niemand fjireekende door den Geefl Gods, Jefus loochent. En niemand kan Jefus Heere noemen, d<tn door den hetli- gen Geefl. Nu daer zijn verfcheiden gaven ± maer't is al de zelve Geefl. En daer zijn ver- fcheiden bedieningen, maer 't is de zelve Heer. En daer zjjn verfcheiden werkjngen, maer 'tis de zelve Godt, die 't alles in alien werkt. Dog d'openbaring des Geefis word eenyder gege'ven tot nuttigheit. Den eenen word door den Geefl het woord der wijsheit gege'ven: den anderen het woord der kennisfi, door denzelven Geefl: een anderen 't geloof , door den zelven Geefl : een anderen het werken der wonderddden , een anderen de profeetie, een anderen d' onderfchei- ding der geeften, een anderen de verfcheiden- heit
*l.Kor.xii.i2. |
||||
|
Mler Volkeren. II. B. 97
he it van talen, een anderen d 'uitlegging der
talen. En alle deze dingen iverht een en de z.el~ ve Geefl, bedeilende eenjder gelijk hy wilt. Terwijl de Lecraer der volkeren deze din-
gen zoo helder en zoo duidelijk verkundigt, hoc kan men dan met eenige reden twijffelen, of het zaedt van alle deugden ons uit Godt koomt ? Of hoe kan iemand, die nict geheel dwaes is, over de vcrfcheidenheit der godde- Iijke gaven klagtig vailen : of denken dat het aen d'ongelijkheit der verdienften moet toe- gefchreven worden, 't welk niet evengelijke- lijlc door Gods mikldadigheit van boven gege- ven word? Want indien deze bedeiling naer de verdienften der voorgaende werken ge- fchicdde, zoo zoude d'Apoftel d'optellinge van die gaven niet befluiten en af breeken met deze woorden: *Alle deze dingen\werkf een en de zjelve Geefl, bedeilende eenyder gelijhjoy wilt. Daer hy dog indien hy wilde te kennen geven dat'er de verdienften d'oorzack van waren, zoude zeggen : Bedeilende eenyder gelijk zy vcrdienen: gelijk hy den genen die planten en natmaken de belooninge van hunnen yver be- loofd heef t, zeggende: * Eenyder z.al z.ijn loon ontvangen naer, zjjnen eiqen arbeidt. Zoo word het dan eenyder zonder verdien-
fte gegeven, waer medc hy tot de verdienften mag voordgaen: en't word gegeven zonder dat G 'er
* i Kor. in. 18.
|
||||
|
<)8 Van de Roepinge
7er eenige arbeidt voorgac, wacr uit eenyder
loon ontvangen mag naerzijnen eigen arbeidt. Dat dit zoo is, lecren wy ook door de getui- genifle der Evangelifche waerheit, alwaer by gelijkenifle verhaeld word: * Dat een mangaen- de buiten 's lands rei^en , zjjne dienflknegten riep , en hen zjjne goederen in handen gaf. En den eenengaf hy vijf ponden,den anderentwee, en den anderen een, elk^ naer zjjne kragte: dat is, naer zijn eigen en natuerlijk vermoogen : maer niet naer zijne eigen verdienfte. "Want het is wat anders te kunncn werken, en wat anders te werken : wat anders is't te kunnen de liefde hebben , en wat anders de liefde tc hebben : wat anders is't bequaem te zijn tot matighcit, regtvaerdigheit en wijshcit; en wat anders mat!g,rcgtvaerdig en wijs te zijn. Zoo dan zy woraen niet allc herfteld, die kunnen herfteld worden: nog ook niet allc geneezen, die kunnen geneezen worden: want bequaem tot herftellinge, en geneeslijk te zijn, heeft men van nature: maer herfteld en geneezen te zijn, koomt van de genade. Ook hebben zy, den welkcn volgens de ma-
te der bequacmheit, die. de bedeilder der goe- deren in hen voorzag,een ongelijk getalpon- den toebetrouwd is, dczelve niet tot vergel- dinge hunner vcrdienfte, maer tot een middel om mede te handclen gekreegen. "Waer in de wakkere vlijten nacrftigheit van die tweekneg- * Mat. xxy. 14. ten
|
||||
|
\Aller Volkeren. II. B; 99
ten nict allcen met veel lof en roem vcreerd,
maer hen 00k bevoolen word in te gaen in d'ccuwigc vreugden huns Heere : maer de luye leedigheit en trage ondcugendheit van den der- den aldus geftraft word, dathy ende fchande dcr vcragtinge moet dragen, en van het deel, 7t welk hy ontvangen had , ontbloot word. "Want hy , die de liefde niet geoeffend had, verdiende 00k het onnut geloovc te verliezen. Waerom 00k in dc volgende reden, alwaer de ftand en gedaente van het toekoomend oor- deel openlijk befchrcven word, als de Zoon des menfehc zit op den throon zijner heerlijk- hcit, en alle volkeren dacr vcrgadcrd zijn,eer d'eene aen de regterhand, en d'andere aen de flinkerhand geflcld worden, naer dat die van de regterhand ovcrde werken der liefde gepree- zen zijn, zoo word dien van de flinkerhand fiiet anders opgevvorpen, dan het verzuim der barmhertigheit en weldadigheit Zy hadden dan 00k wcl het geloovc ontvangen, maer zy had- den de liefde niet beyverd. En zyzullen niet vcroordeeld worden om dat zy de gaven Gods niet bewacrd, maer om dat ?.y die niet vermeer- derd hebben. Want alhoevvel alle goede din- gen gaven van Godt zijn, zoo worden dog cc- nige derzclve 00k ongevraegd van hem gege- ven, op dat door de genen die reeds vcrkree- gen zijn, 00k de genen die nog niet gegeven zijn, zouden gezogt worden. Want het zaedt G 1 dat |
||||
|
100 Van de Roepinge
dat in d'aerde geworpen word, word nietge-
zaeyd om daer alleen tc blijven; maer op dat het vrugten voordbrcngcndc, zoude talrijk en meenigvuldig worden. "Welke vrugttceling wel koomt van hem die den wasdom geeft: zoo nogtans dat van de levende aerdc, die nu door den regen der genade vrugtbaer gemaekt is, ook iets te verwagten zy, om het gene zj ontyangen heeft te vcrmecrdcren. III. HOOFDSTUK.
D'ooraaek. van de verfchillende bedeilinge der
Genade door verfebeiden tijden moet van ons niet onderz.ogt worden. Gods barmhertigheit heeft in alle eeuwen de ligbamen gevoedt, en de zjelen geholpen. Het gene de godlijke mild- dad ighe it be (loo ten heeft den menfehen te ge~ ven, word hengemeinlijkallengskens en deels- gewyze toebedeild. Ditaldus, zoo ik meine, onder Gods zc-
gen behoorlijk verbandeJd zijnde, laet ons njuden draedt onzerredenvoeringeherneemen, en wederkeeren tot d'overweeginge der ver- fchiJJighcdcn, door dcvvelkc de werken en de gaven der goddelijke genade ondcrfcheiden zij'n. * De diepte der rifkdommen van de wijs- heitende kennijfe Gods)wiens eordtelen ondoor- gron-
*Rom, xr.33. |
||||
|
Aller Volktren. l\. B. lor
grondelijk, en wegen onnafpoorlijk, zt/n, heeft:
het door zijne barmhertigheit en geregtighcit aldus beleidt, en door een zecr verborgen racd- befluit van zijnen eeuwigen wille begeerd, dat de maet zijner gaven niet in alles over alle ge- flagtcn, of over alle menfehen evengclijkzou- de wezen. Want anders heeft hy geholpen de genen, die hy vcrmaende om hem te kennen door de gctuigeniden van hemel en aerde: an- ders de genen, die hy niet alle'en door den dienft van defchepfelen dezer wereld, raaer ook door d'onderwijzinge der Wet, door de godfpra- ken der Profeeten , door wondertekenen, en door medewerkingen der Engelen te hulpe quam : en nog gehcel anders heeft hy zijne barmhertigheit aen alle menfehen bewezen, als Gods Zoon een zoon des menfche geworden is: * op dat hy zoude aevonden worden van de genen die hem niet enzogten, en openbaerwor- den den genen die na hem niet en vraegden: en <iat hy niet alleen in het eene volk van Ifraels geflagte uitmuntend zoude bekendzijn, maer dat het zacdt van Abraham vermeenigvuldigd, in alle volkercn die ondcr den hemel zijn, zou- de opwaffen : in 't bezit van welke erffenifle niet de lcindcren naer'den vleefche, maer de kinderen der belofte zouden koomen : terwijl de genade nu onder het Joodfche volk zoo fchaers ftond te worden, als zy in de yoorgaen- G 3 de * Rom, x. 20.
|
||||
|
101 Van de Roepinge
de eeuwen over d'anderc geflagtcn geweeft
was: hoewel egter,*»««- dat de meenigteder Heidenen zaI tngegaen zijn, ook aenhunnen dorftigen en droogen grond de zelve over- ftrooming van den gena'dcvloedt tot bevogtin- ge beloofd word. Edog welkc d'oorzaken zijn en de redenen
van deze ongelijke bedeilingen der zelve gena- de, wie zal dat zeggen, nadien hct onsdehci- lige Schriftcn nictgezeidt hebben? En dewijl de vveetenfehap van den Apoftel Paulus alhier van hct onderzoek overtreedt tot verbaefdheit en verwonderinge , wie zal zoo laetdunkend zijn, dat hy zig inbceldc nict liever met ftil- fwijgendheit hem zelven over deze dingen te mocten verwondercn , dan dezelvc door een zintwiftend onderzoek tc vvillen agterhalen? Laet ons dan geduldig en goedwillig blijven in onkunde van een verborgen geheim,'t welk zoo verre boven de menfchelijke gedagten ver- heven is. Nogtans moeten wy niet latcn in te gaen in hct gene voor ons openftaet, om dat wy in d'afgeflooten verhoolendheden niet en mogen inbooren. Nu de getuigeniflen van Gods woord, en
de gcdurige ondervinding van alle tijden heb- ben ons meenigvuldelijk geleerd, dat Gods regtvaerdige goedertierenheit en goedertiere regtvaerdigheit noit heeft nagelaten, nog der menfehen lighamen te voeden, nog hinne zic- * Rom.xi.z^. len |
||||
|
Aller Volkeren. II. B. 103
ten te lceren en tc helpen. "Want hy heeft al-
tijdt'* veregend over goeden en quaden, altijdt zjjne zjonne doen opgaen over regtvaerdigen en onregtvaerdigen , altijdt des levens adem ver- lcend, altijdt de beurtwiffelingen van dagcn en nagten haren loop gegeven : altijdt heeft hy vrugtbaerheit aen d'akkers, vermeenigvuldin- ge aen het zaedt, en bequaemhcit tot voord- teelinge vergund aen de menfchen. En als hy bywijlen iets van deze dingen door goedertie- re beftraffinge onttrokken heeft, dit is gefchiedt om het misbruik der trage menfchen , en die van hem afwecken, te kaftijden : op dat zy zijne barmhertigheit in tegenfpoedt zouden zoeken,wiensregtvaerdigheitzy in voorfpoedt niet gevreefd hadden. Indien wy 00k tot des werelds beginfelen
willen opklimmen , wy zullen vinden dat de geeftGodsallede heiligen,die voor denzond- vloedt geleefd hebben , beftierd heeft, om welke reden zy 00k kjnderen Gods genaemd zijn. \Want, gelijk d'Apoftel zeit, die die door den Geeji Gods gedreeven ivorden, die zijn kinder en Gods, En wanneer die zelve, van de zeden hunner voorvaders atwijkende, zig tegen hunne pligt met de godloozen door egtver- bond verfameld hadden , en om die ondeu- gende gemeinfchap geoordeeld wierden te moeten uitgerooyd worden,zoo zeit deHeer: G 4 Mijn *Mat.\.^, -\ Rom.vni.iq.
|
||||
|
.104 Van de Roepinge-
* Mijn geefl zjtl in die menfchen niet blijven,
cm dat zy vleefchlijk, xJjn. "Waer uit blijkt dat dit volk, wiens geilagttellingen naer hct getal dcr jarcn gefchiktelijk wordcn opgeftcld, ccrft geeftelijk geweeft was,namelijk door dien wille, welken de heilige Geeft bcftierde, die dan zijne beftieringc aldus aen hen te werk lei— dc, dat hy hen de magt niet en benam van te kunnen afwijkcn tot zonden: welke magt in- dien dat volk niet misbruikt had, zoo zouden zy Godtniet verlaten hebben, nog van Godt verlaten geweeft zijn : maer zy zouden zijn, gelijk'erftaet: \Gelukkigdiekonde overtreeden, en egter niet overtreeden beeft. Zoo lang zy dan by Godt blceven, 't was door dien wille, dien Godt ingaf en bcftierde. $ Want de wil, gelijk'er gefchreven is, word van den Heere bereidt. Dog de bcdeiling en de werking dezerbe-
reidinge zijn niet altijdt de zclve : wantdega- ven en dc werkingen der genade wordcn ver- fchcidenlijk en op ontelbarc wijzen veanderd: jae ook in yder foort van genadegiften zijn on- gelijke trappen en verfchillige uitmeetingen. "Want gelijk d'uitfpruitingen der kruiden en boomen, die d'aerde voordbrengt, niet alle van'tzelve flag, of van den zelven aerd zijn, maer elke fpruit naer de gedaente van hacr zaedt,
*Schep.vi.y. f E^kles.Kxxi. 10. ^Spreuk.
yi 11. naer het Gricksch dcr lxx. Vert adders. |
||||
|
Aller Volkeren. II. B. lof
zaedt, en naer den eigen aerd van harenftam-
me opwaft : en gelijk zy ook niet ten eerfte, zoo haeft als zy opkoomen, hare volkoomen fchoonheit en geftalte krijgen, maer met ecn zekeren en gezetten vo&rdgang allcngskens aenwaflen, tot dat zy door gcdurig agtervol- gende toenemingen dc volkoomen grootte barer geftalte bcreiken : zoo hebben ook het zaedt der genadige giftcn en de plantingcn der deugden, niet terftond in alien akker van het menfchclijk hertc die volkoomcnheit in hare eerfte opkoomftc , wclke zy naderhand zullen erlangen: oftnenvind niet ligt rijpe vrugtcn in den aenvang, nog in het beginfel volmaekt- heit. Wei is waer, dat de magtige en barmher-
tige Godt die wonderbare vrugten zijner wcr- kinge dikmaelsdoetuitvloedcn :endathyfom- mige zielcn t'eftens inftort al wat hy haer ftaet te geven,zondcrna ecnigen langfamen voord- gang te wagten of te vertoeven. * Levi word in de lendenen van Abraham gchciligd, en met hem word te gelijk het huis van Aaron en het Priefterlijk geflagt gezegend. j"In Ifaiik, die uit kragt der beloften ontvangen, en tegen hope uit oude en onvrugtbare orders geboo- ren is, word de roeping aller volkeren,en dc ganfche gedaente van den Gezalfden vooraf inge-
* Heb.vi 1.6,9.10. f Scbepp.xvii. Rom.
iv. G 5 |
||||
|
10(5 Van de Roepinge
ingcfteld. * Jakob zonder ecnige verdienfte
bemind zijnde, word verkooren, aleerhyge- boorcn was. Tot Jcrcmias word gezeidt: f Ecr ik^ u in het ligbaem de ireddente gaf, heb tk uge- kend: en eer gy uit de baermocder quaemt, heb *k « geheiltgd. t Joannes binncn het ingewand van zijne moeder Elizabeth met den heiligen Gecft vervuld, fpringt op van vreugde:enop dat nicmand onder de kinderen der vrouwen zoudc grooter zijn, zoo gevoelt hy de begin- felen der genade , aleer hy die van de natuer gevoelde. Maer alhoewel'er geen anderc diergelijke
bewijzen en voorbcelden onbreeken, die wy kortheids halve voorbygaen, zoo zijn dog die menfehen veel grooter in getal en meenigvul- diger,dien het genedegodlijke milddadigheit henheeft, allengskens aengroeyt: op dat de reeds verkreegen weldaden zouden oorzaken of middelen worden om verdcregaven te verkrij- gen. Sommige menfehen, die nu 't geloof ontvangen hebben, zijn egter niet zonder fwak- heit in'tgeloove: 'twelk hy in zig zelvenwel gewaer wierd, diczeide: * 1\ geloof, Heere, fyelp mijne ongeloovigheit. Zy voelden ook wel dat dit gebrek niet gchcel uithunne hertenweg was, die daer zeiden: t Heere, vermeerder ons geloove. Eenige verftacn niet het gene zy ge- |
||||
|
AllerVolkeren. II.B. 107
looven, en veele van hen worden langen tijdt
binnen d'engte hunner eenvoudigheit befloo- ten. Veele daerentegen krijgenten eerftenhet ligt dcs verftands. Dog d\t verftand zelfisniet in alle met de zelve fcherpzinnigheit, of van gelijke kragtc. En men vind'er een grootgc- tal, die wel met geloove en verftand fchijnen begaefd te zip, macr dicn'tondertuffchenge- brcekt aen liefdc: zoo dat zy, hec gene zy door 't geloove en \ verftand zien , niet vaft kun- nen aenhangen: want men kan niet volharden in het gene men niet en bemint van ganfeher herte. Ook is de gave der liefdc zelf niet altijdt
zoodanig, dat allcs vvat tot hare volheit behoort, t'effens van den gencn, die ze ontvangt, aen- vaerd word. Want daer is een liefde, die door een andere liefde kan overwonnen worden:en mcenigmael vcrflauwt de liefde Gods door de liefde van de wereld, 'ten zy dat zy ontvlamd door den heiligen Geeft, tot dicn brand van yver is opgefteegen, die door geen koudekan uitgeblufcht, nog door geen lauwigheit ge- ftremd worden. Daerom, dewijl in deze on- uitfpreekelijke gave Gods de volmacktheit al- lergaven, en gclijk hetleven aller deugden is, zoo worden alle d'andere daer toe gegeven, op datdegeloovende ziel zoudehebben waerdoor 2y haren yver mag aenzetten tot het betragten der volmaekte liefde. *Dcwelke nadienzynict * 1 Joan. IV. allecn
|
||||
|
108 Van de Roepinge
allecn uit Godt, maerGodt de liefde is, zoo'
mackt zy de genen, diezy met den vloedtha- rer genoegte vcrvuld heeft, ftandvaftig envol- hardcnd,cn onvcrwinnelijk. Maer die de zoe- tigheit van die watercn niet en kennen, en nog uit de becken dezer wereld drinken , of al- fchoon zy iets met d'uitcrfte lippen uit de {pringbron des levens geproefd hebben, *eg- ter nog genocgen vinden zig uit den goudea beker van Babel dronken te zuipen: die wor- den door hunnc vrye verkiezingc bedroogen, en vallen doorhunncn eigen wille: en indien zy indie onagtfacmheit volbardcn, zoo beroo- ven zy zig zelvc van het gene zy ontvangen hadden. Want zonder de liefde kan ligt alle goedt verlooren worden,t't welk dog zonder de liefde niet en mag baten. MOj}enb.xiv.xvi. ft. Korinth.-x.ni.
IV. HoOFDSTOK.
Dat wy ons van Godt afkeeren, kfiomt niet uit
de godlijke [chi^inge, maer uit onz.eneigen wille. Overzjtlks is het een verdienjle van den menfeh dat hi blijft flaen, om dat hy oo^_ heeft kttnnen vallen. De goedheit Gods heeft niet alleen in't werk^geweeft om de heiligen, maer ook^bm d'ondeugenden voor den zond- vloidt t'onderwijzen. Ten tijde van den z.ond"
|
||||
|
Aller Volkeren. II. B. io<>
ZjondvJoedt, en naderhand tot Cbrifius toe ,
zijn de werken der godlijke genade geopen- baerd, en de wonderdaden der Cbrifielijke genade voorafgebeeld. Het gene \vy nu beknoptelijk en in hetkort
verhandeld hebben, moct daer toe dicnen, dat wy voor zeker weeren dat geen geloovige van Godt verlaten word, die van hem nietaf- wijkt: en dat niemands val of bederf door het goddclijk befchik geftcld is. Maer dat liet vee- len, die nu't gebruik en \ ovcrleg der reden hebben , daerom vryftaet af te vvijken, op dat het hen tot belooninge zoudc ftrekken, niet te zijn afgeweken: en op dat het gene niet an- dcrs dan door de medewerkinge van den geeft Gods kan gedaen worden, aen hnnne vcrdien- ftcn zoude worden toegerekend , door welker wille het konde nagelaten worden. Welke wil in de quade werken kan alleen zijn, maer in de goede niet alleen kan wezen. "Wantalhoe- wel het volgens de natuer van den menfeh is, dat hy goed van wille zy: zoo word dog de bedorvenheit, die door den quaden wille in de natuer is ingebrooken , niet door de kragt der nature, maer der genade ovcrvvonnen. Dus wierd dan het eerftc volk Gods door
Gods geeft beftierd: en het onthield zig door d'ondcrwijzinge des heiligen Geelts van de gemeinfehap en de zeden van dac vloekwaer- |
|||||
|
■
|
|||||
|
112 Vm de Roepirtge
de uitbarftcn. Nogtans, hocwel de godde-
lijkc vveetcnfchap nict en konde misfen, zoo wierd egter dc booze wil door gecn noodfake- lijkheit tot dc zondc aengedrongen: tegen het opzet en d'uitwerkinge vanwelkenwille, Abel wel had kunnen ongehinderd befchermd wor- den, 't en ware het Gode behaegd had met grooten lof zijner verduldigheit, dat de tijde- lijke verwoedheit van den liefdeloozcn broeder, den regtvacrdigen tot een akijddurende cere zoude itrekken. Wat belangt de nakoomelingen van dien
brocdermoorder, dat zig de goddeljjke goed- heit, hocwel zy naer de zeden van hunnen voorvadcr leefden , libit aen hen geweigerd heeft, dit zal'eenyder ligtelijk bevattcn, in- dien hy aenmerkt hoe voordeelig hen konde zijn zoo groote langmoedigheit Gods , zoo rijk een overvloedt van tijdelijke goedcren, en zoo talrijke meenigte van hunne kinderen en vrugtbaer geflagte. Welke weldadcn, of zy fchoon den verharden geen geneezingc nog beternifTe hebben toegebragt, zoo bewijzen zy dog dat hunne afkeerigheit niet uitdegod-* delijke fchikkinge, macruithunnen cigen wil- lequam. • Hoc groote werken nu dcr goddelijke ge-
nade, in de behoudenifle van Noe met zijne zoonen en fchoondogteren , in dewelkcalshet zaedt aller volkeren bewaerd wierd. geopen- baerd
|
||||
|
Alter Volkeren. II. B. nj
baerd zijn , maekt de heilige Schriftuer be-
kend : *wanneer in die wonder groote arke,
die aile flag van gedierte, zoo veel'er tot her-
ftellinge noodig was, kondc bergen,de Kerk
wierd afgebeeld , die allc flag van menfchen
tot zig zoude vergaderen : als door het hout
en't water, de verlolling door het kruis van
Chriftus, en d'afwaflching der herboortenifle
geopend word : als in die genen, welke uit die
verwoeftinge der wereld behouden zijn , de
volheit aller volkeren gezegend word : als de
gave der vrisgtbaerheit vernieuwd, en de vry-
heit van alles t'eeten dat men wilde, zijnde al-
leen het eeten van verftikte dieren en van
bloedt verbooden, vermeederd word : en als
de vciligheit der behoudenifle in het getuigte-
ken van den veelkoleurigen regenboog, dat is,
in het teken der veelvuldige genade, heiliglijk
bevelligd word. Welke geheimeniflenen heil-
tekenen niet alleenlijk de weinige menfchen
van dat eene huisgezin, die'er toen vvaren,
rnaer in hen alle hunne nakoomelingen tot
onderrigtinge dienden : zoo dat het gene ge-
daen wierd om de voorouders tJonderwijzen,
ook tot onderwijzingc der kinderen zoude
nuttig wezen.
t "Wanneer nu het menfchelijk geflagt we-
dcrom fterk begon aen te waflen, en het ge-
tal der ftervelingen op hunne groote meenigte
H trots
*Schep.vil.vui,ix, fSchep.xi.
|
||||
|
114 Van de Roepingt
trots en hoovaerdig , door een opfteigendc
laetdunkendheithetonbefchoft gcvacrtvanhun fwaer gebouw tot aen den hemel poogden op te trekken: hoe vvonderlijk heeft dan de god- delijke regtvaerdigheit in het beftraffen en dem- pen dezer verwaendheit gehandeld: hebbende d'eene tale van die volkeren, die eerftalle elk- anderen verftaen konden , verward en vcr- deeld in twee en feventig verfcheiden talen: op dat door het verfchillig geroep d'eendragtig- heit der werkluiden zoude geftoord, en aldus de dwaze onderneeming van dat bouwftukge- ftackt worden : en dat de verkcerde vergadc- ring bequamelijk verfpreidt zi/nde, het aerdrijk ovcral met inwoonders zoude bevolken. Nu in dit werk der voorzieniyheit Gods wicrden de wonderheden der Chriftelijke genade voor- bereidt, die alJe deze verftrooide volkeren tot de famenhegtinge van dat gebouw ftond te rocpen,*daerzig voor Godt alle knjen buigen, en alle tong belijdty dat Jefus is in de heerlijk^ heit van Godt den Vader. Deze uitbieiding der genade, welke als de
geftelde tijden zouden vervuld zip, ftond o- penbaer te worden , wierd nu met duidelijker tekenen aengewezen, als de belofte Gods aen Abraham gedaen wierd : t wanneer zijn twec- voudig geflagt, namelijk van den natuerlijken zoone, en van den zoone der belofte, by de mee-
* Philip, I i. i o. f Schepp. xv.
|
||||
|
jtller Volkeren. II. B. iij
mecnigte van het zand, en van de fterren ver-
gcleeken wierd: en wanneer d'oude man, die nu ora d'onvrugtbaerheit zijner bejaerde huis- vrouwe buicen hope was van kinderen te teelen geloofde met een roemwaerdig geloove, dat hy door d'opfpruitinge uit eerten zoone vadec zoude worden van de geheele wereld , hem voorziendc, jae nu beziende in zijnzaedt,die gezeidt heeft: * Abraham heeft mijnen dag gez.ien, en hy is verblijdt geweefl. Door welk geloove als Abraham geregtvaerdigd wierd , zoo had hy nog het bevel der bemijdenisfe niet ontvangen: t maer hy was nog natuerlijk on- befneeden, als hem het geloof gerekend is ter regtvaerdigheit. En het zelve geloof heeft het tekeit der befnijdinge ontvangen, in het lidtdes lighaems, waer door het zacdt der voordtee- linge zoude koomen tot dat vleefch, in't wel- ke de Zoone Gods, Godt het 'Woord, zon- der vlcefchelijk zaedt zoude vleefch worden, en uit de dogter van Abraham, de maegd Ma- ria, gebooren worden : van welke geboorte zy alle tot deelgenooten zijn aengenoomen, die door den heiligen Geeft in Chrijlus her- booren, gclooven zouden het gene Abraham geloofd heeft. * Joart.vu i. 56. t Rom. iv.10.
V. Hoofdstuk.
■ P'overvloeding der genade.^ die nit de wereld
H 2 vrugt- : \
|
||||
|
114 Van de Roepinge
trots en hoovaerdig , door een opfteigendc
laetdunkendheit hctonbcfchoft gevacrt vanhun fvvaer gebouw tot aen den hcmel poogden op te trekken: hoe vvonderlijk heeft dan de god- delijke regtvaerdigheit in hct bcftraffen en dem- pen dezer verwaendheit gehandeld: hebbende d'cene tale van dievolkeren, die eerftalle elk- anderen verftaen konden , verward en vcr- deeld in twee en ieventig verfcheiden talen: op dat door het verfchillig geroep d'eendragtig- heit der werkluiden zoude gcftoord, en aldus de dwaze onderneeming van dat bouwftukge- ftaekt worden : en dat de verkeerde vergadc- ring bequamelijk verfpreidt zi/nde, het aerdrijk overal met inwoonders zoude bevolken. Nu in dit werk der voorzienisiheit Gods wicrdcn de wonderhedcn der Chriftelijke genade voor- bereidt, die alJe deze verftrooide volkeren tot de famenhegtingc van dat gebouw ftond te roepen,#daerzig voor Godt alle knyenbuigen, en alle tong belijdt, dat J ejus is in de heerlijkz heit van Godt den Vader. Deze uitbteiding der genade, welke als de
geftelde tijden zouden vervuld zijn, ftond o- penbaer te worden , wierd nu met duideli/ker tekenen aengewezen, als de belofte Gods aen Abraham gedaen wierd : t wanneer zijn twee- voudig geflagt, namelijk van den natuerlijken zoone, en van den zoone der belofte, by de mee-
*Philip. 11.1 o. fSchepp. xy.
|
||||
|
A Her Folkerert. N. B. i i j
tncenigte van het zand, en van de fterren ver-
gclecken wierd: en wanneer d'oude man, die nu om d'onvrugtbaerheit zijner bejaerde huis- vrouwe buiten hope was van kinderen te teelen geloofde met een roemwaerdig geloove, dat hy door d'opfpruitinge uit eerien zoone vader zoude worden van de geheele wereld , hem voorziende, jae nu beziende in zi/n zaedt, die gezeidt heeft: * Abraham heeft mijnen dag gez.ien, en hj is verblijdt geweefi. Door welk geloove als Abraham geregtvaerdigd wierd , zoo had hy nog het bevel der befhijdenisfe niec ontvangen : t maer hy was nog natuerli/k on- befneeden, als hem het geloof gerekend is ter regtvaerdigheit. En het zelve geloof heeft het teken der befnijdinge ontvangen, in het lidtdes lighaems, waer door het zaedt der voordtee- linge zoude koomen tot dat vleefch, in't wel- ke de Zoone Gods, Godt het "Woord, zon- der vleefchelijk zaedt zoude vleefch worden, en uit de dogter van Abraham, de maegd Ma- ria, gebooren worden : van welke geboorte zy alle tot deelgenooten zijn aengenoomen, die door den heiligen Geeft in Chriflus her- booren, gelooven zouden het gene Abraham geloofd heeft. * Joart.vilt.f6. t Rom. iv. 10.
V. Hoofdstuk.
D'overvloeding der genade., die mt de wereld H 2 vrugt- |
||||
|
116 Van de Roepinge
vrugtbaer maeht, is niet altijdt gevloedt met
de zclve mildigheit. De menfehen die nu gebooren worden, zjjn van geen beteren aerd of inborfl, dan die voor de kpomfle van Chrijlus geweeji zjjn. Jae ten tijde zjjner kpomjie was d'ondeugendheit kra^tigeropdat degenade Gods openlijk^zoude blijken. Het gemelde gcloof nu , eer die Nazaet
quam, van den wclken tot Abrahamge- zeidt is; * In uw zaedt zullen alle de volta- ren der aerde gezegend worden: wicrd onder hct volk van cen geflagte gehouden, en de hope onzer vcrloflinge Jccfde by dewarelfrae- lieten. Want alhoevverer ten tijde van de wet onder de vrcemdelingen vvaren, die de waer- heit zig gewaerdigde tc vcrligten : die waren egter zoo weinig, dat hct nauwlijks bekendis of zy'er gewecft zijn. Nog daerom zijn die volkeren niet onfchuldig, f die vervreemdvan het borgerfchap van lf-a'el, geen hopehebbende, en zander Godt in deze wereld, onderdedui- fternisfen der onweetendheit vergaen zi/'n : om dat d'overvloeding der genade , die nu de ge- Jieele wereld vrugtbaer maekt, niet altijdt met de zelve mildigheit afgevloedt is. Wantd'on- derwn'zing is altijjdt met cen zekere mate aen alle menfehen van boven toegevoegdrdiehoc- weJ het cen min rijke, en meer verborgen ge- nade * Schepp, xx11. 18. f F.phes ii.\z, |
||||
|
AllerVoider en. II. B JI7
nadc was, zoo was zy nogtans, gelijk de Hecr
oordeelde, genocg voor fommige tot genees- middcl, voor alle menfchcn tot getuigenisfe: op dat niet twijfclagtig, maer duidelijk zoude bhjken, * dat \ en zy waer de misdaedt over- vloedig was, daer ool* de genade overvloediger geworden was, het geheel menfchelijfcgeflagt als nog in de verblindheit van diergelijke on- godsdicnftighcit zoude leggen. Of is't misfchien , gelijk veele fnappen ,
dat'er in onze eeuwcn menfchen van bctercn aerd en inborft, dan die der oude tijden, op- gekoomen zijn : en dat de laetfte tijden zielen hebbcn voordgebragt, die bequamer zijn tot de goddelijke gaven? 'T welk indien het al zoo was, zoo moeft dit aen de goedheit van den Schepper worden toegefchrcven, die den volkeren, welke ftonden gerocpen te worden tot het eeuwig leven, zo'odanige herten zoude toebereidt hebbcn, die niet en zouden tegen- ftreeven. Edog daer is niets vcrandcrd in de lighamelijke voordteelinge, nog het geiligt der nakoomclingen was niet edelmoeditjer, dan dat van de vooroudcrs: jae in tegendeel, hoe de voordzetting van't geflagte, in de men- fchen van dientijdt, als de Verloffer des we- relds gekoomen is, trager was, hoe d'ondeu- gcndhcit mecr in kragt was. Dit bleck uit de godlooshcit der Joodfche woede. En hoe be- „ H .J cjuacm
*" Rom. v. 20.
|
||||
|
118 Van de Roepinge
quaem dat gcflagt tot het Evangclie van Chri-
Jlus was, gaven niet allecn dc gemoederen van het volk, maer ook die van de Schriftgelceiv den, van d'Overftcn en de Priefters genoegte kennen. Het was hen niet genoeg tegcn * het Lam Gods, die ivegneemt de z.onde des we- relds, tegen de getuigenisfe der "Wet, tegen de godfpraken der Profcetcn, tegen d'onder- vindinge der goddelijke kragtvvcrkingen, met oproerigheden , fmaedheden, befponwingen, kaekflagen , met handen , fteenen , roeden, en eindclijk met de wreede kruisdoodtgewoedt te hebben: 't en ware zy ook de getuigen zij- ner Verrijzenisfe met de zelve uitzinnighcit vervolgd hadden. Welke uitzinnigheit d'A- poftelen, als zy van d'Ovcrprieftersgegcefleld waren , toonden dat in den Pfalm van David voorzeidt was, daer zy zeggen : fHeere, gj xjjt die kernel en aerde, de z.ee, en al wat'er in is ,gemaekt hebt: die door den beiligen Geefi door den mond van onz.en Vader David, wwen dienaer, gezjeidt hebt: Waerom hebben de Hei- denen gewoedt, en de vol kenydeledin gen voor- genomen? De Koningen der aerde zjjn opge- jlaen, en de Vorjlen z.tin te famen q^ekoomen, tegen den Heere, en tegen zjjnen Gez,alfden. Want in waerheit Herodes en Pontius Pilatus z.ijn met de Heidenen en't volkjvan Ifra'el in dez.e fladt te famen gekoomen tegen uw heilig kind
* Jo aft. i. 2 p. f Handel, i y. 2 4. Pfalm 11. |
||||
|
Aller Volkeren. II. B. i rp
kind Jefus, dien gj gezalfd hebt, om te doen
't gene trwe hand en uwe raedt gefchikt heeft te gefchieden. Zoo zijn dan tot de bekendmakinge der
genade Gods, die door zijnen eeuwigen en onveranderlijken raedt ter zaligheit van alle volkcrcn gefchikt wierd, niet de voorgaende tijden als onbequacm afgewezen, maer die tij- den daer toe verkooren , die zulk flag van volk hebben voordgebragt, welker woefte en eigenwillige boosheit, niet uit een goede dicnft- willigheit, maer uit een woedende wreedheit, volftandig zoude uitvoeren het gene de hand Gods en zjjn raedt gefchikt had te gefchieden: op dat Gods genade en zijne magt des te ver- wonderlijker zoude zijn , die van zoo harde gemoederen, zoo verduifterde verftanden, en zoo afkeerige herten, zig een getrouw, on- derdanig en heilig volk gemackt heeft: "twelk niet door de wijsheit dezer vvereld tot hct ligt der wijsheit Gods gekoomen is, maer door zijne gave, van dewelke d'Apoftel Johannes aldns betuigt: *PVv weeten dat de ZooneGeds gekoomen is, en ons het verftand gegiven heeft om den war en Godt te kennen, en te z.ijn in zjj- nen waren Zoone. M et deze getuigenisfe koomt d'A poftel Pau-
lus overeen , daer hy zeit: t Dankende den Vader> die ons waerdig gemaekt heeft omdeel H 4 te
* i.Joan.v. 20. f Kolos. 1.12.
|
||||
|
ISO Vande Roepinge
te hebben in d'erjfeniffe der heiligen in het ligt:
die ons getroksen heeft uit de magt der duifter- niffe, en ons overgevoerd in het rijke van z.ij- nen welbeminden Zoone. En wederom ciders: * Want ivy war en ook\ eertijds onverflandig, ongehoorzaem, verdwaeld^aen veelerleide be" geerltjkheden enwelluftenonderworpen, in boos- heit en afgunfligheit levende, haetwaerdig, en hatende elkanderen, Maer ivanneer de goe- dertterenheit en de menfchlievendheitvanonzen Zaligmaker verfcheenen is, zjoo heeft hy ons, niet naer de iverken der regtvaerdigheit, die ?i>j gedaen hadden, maer naer zijne barmher- tigheit z,aliggemaekt, door het badt der we- dergeboorte van den heiligen Geefl: den wel~ ken hy rijkelijk\ over ons uitgejlort heeft door Je~ fus Chriflus onzen Zaligmaker : op dat wyge- regtvaerdigd door zijne genade, naer de hope erfgenamen zjouden tvorden des eeuwigen le- "Vens. Konde het wel volkoomener, duideHjker.
en waeragtiger verklaerd vvorden, wat verdien- ftcn Chriflus in de menfehen gevonden heeft, wat voor zeden hy zig onderdanig gemaekt, en hoedanige herten hy tot zig bekeerd heeft: f als hy gekoomen is niet om de gezonden ,maer om de zieken te geneezen; en niet om de regt- vaerdigen, maer om de zj>ndaers te roepen. + Want het volk^der Heidenen, 'twelkjndui- fler-
*Tit. hi,3. ^Mat.lt.il. i£faias)^,z. |
||||
|
Aller Volkeren. II. B. 121
Jfernijfe z,at, heeft een groot ligt gezien: en hen
die in het duijler en in de fchaduwe des doods z.aten, is een groot ligt verfcheenen. De vol- keren woedden, en waren vol misnoegen, de koningen rigtten gewcld aen, de magtenfpra- ken tegen, de bygeloovigheden en dwalingen der geheele wereld wederftreefden. Maer uic die genen, welke wederftonden, woedden en vervolgden, vermeenigvuldigde Cbrijlus zijn volk : en door de boeyen, net pijnigen, en het dooden der heiligen, wierd het geloof ver- ftcrkt, kreeg de waerheit d'overwinninge, en wierd het overvloedig gewas van den akker des Keeie door de geheele wereld vermeerderd. Want daer wierd zoo groote ftandvaftigheit van geloove, zoo vaft betrouwen van hope, zoo een kragt van lijdfaemheit van den hemel gegeven, dat het vuer der liefde, 't welk de heilige Geeftin dehertenderGeloovigenont- yonkt had, geenfins van de verdrukkcrs kon- de geblufcht worden: dewijl de genen die ge- pi/nigd wierden, des te kragtiger in yver op- brandden: en die hen wreedclijk pijnigden, dikmaels met de zelve vlamme, die zy zogtcn te dempen, ontftooken wierden. Door deze vlamme gloeyde de heilige Apo-
ftel Paulus, als hy zoo yverig en vrymoedig
zeide: * Dewijl wv dan geregtvaerdigd zjjn
door'tgeloove,/aet ons vreede hebben metCodt
H 5 door
|
||||
|
122 Van de Roepinge
door onzjen Heere Jefus Chriflus: door wien
wj ook^toegang hcbben door't gcloove tot deze genade, in dewelke -wy Jlaen, en ons verheu- gen in de hope van de hecrlijkheit der kinder en Gods. En dit niet alleen , matr wy verheu- gen ons ook_ in de verdrukk>ngen ,weetende dat de verdruk.ki.ng verduldigheit voordbrengt, de verduldigheit beproevinve, en de beproeving ho- pe. En die hope befchaemt ons niet: vermits de liefde Gods uitgeflort is in onz.e herten, door den heiligen Geefl, die ons gege'ven is. En wederom : *fVie zal ons dan [cheiden van de liefde van Chriflus} Verdrukking, of benaud- heit, of vervolging , of honger, ofnaektheit, of gevaer, ofhet fwaerd ? Gelijk^er gefchre'ven Jiaet. "j" Om uwent wille worden wj dagelijks ter doodt gebragt .• wj zjjn geagt als fchapen die ter flagtinge gefchikt zjjn. Maer in alle deze dingen zyn wj verwinnaers, door hem die ons bemind heeft. Want ik^ ben verzekerd, dat nog doodt, nog leven , nog Engelen, nog Prins- dommen, nog tegenwoordige, nog toekoomende dingen, nog flerkte, nog hoogte, nog diepte, vog eenig ander fchepfel ons z.at kunnen (chetden van de liefde Gods, in Chriflus Jefus onzen Heere. Deze liefde uitgeftort door den hei- ligen Geeft, heeft gemaekt dat de wereld der geloovigen de wereld der godloozen zoude verwinnen. Deze heeft de wreedheit van Ne- ro, *Rom.ivii.3l. tPfalmxJ.n i. 22. |
||||
|
AllerVolheren. II. B. 12 j
ro, de woede van Domitiaen, en van veclc
Vorften die hen gevolgd zijn, door het roem- rijk einde van ontelbare Martelaren befchaemd en verbijfterd: terwij] Chriftus zijne navolgers door de vervolgingen der Koningen begif- tigde met cerekranfen van eeuwig onverwelk- barc kroonen. VI. HOOFDSTUK.
I)at Chriftus voor alle godlooz.cn geftorven is.
En dat de volkeren, dien het ligt vandege- nade des Zaligmakers nog niet verfcheenen is, ten geftelden tijde tot het Evangelie z,«l- len geroepen ivorden. Daer is dan gecn rcden om te twijfe!en,of
onze Heer Jefus Chriftus is voor degod- loozen en de zondaren geftorven: van welker gctal indien'er iemand vry gevonden is, zoo is Chriftus niet voor alle geftorven. Dog Chriftus is t'ecnemael voor alle geftorven. Nie- mand is'er dan onder alle menfchcn, die voor de verzoeninge, wclke door het bloedt van Chriftus gefchiedt is, geen zondaer of god- looze geweeft is , volgens 't gene d'Apoftel zeit : *fVant ivaerom is Chriftus in den ti/dt, als %vy noch fivak^waren, voor godloozenge- ftorven ? Want nauwlijk* fterft iemand voor ten
* Rom, v. <?. |
||||
|
124 Vnn de Roebinge
een regtvaerdigen: egter zoudemisfchien iemand
onderneemen voor een goeden te flerven. Maer hier in doet Godt zjjne liefde tot ons uitfchif- »«/, dat in den tijdt ,als wy nog zondaerswa- ren, Chriflus voor ons gefiorven is. Veel te meer dan zullen ivy, nu geregtvaerdigd zijnde door zijn bloedt, door hem behoedt worden van de gramfchap. Want zijn wy, als ivy vyanden ivaren, met Godt verzoend door de doodt van zijnen Zoone: veel te meer zjtllen ivy, nu verzoend zijnde, behouden zijn in zijn /even. De zcJve Apoftel zeit in den tweeden Brief
aen die van Korinthen: *D<? liefde van Chri- flus drinqt ons: bevroedende dat zoo'er een voor alien gefiorven is, zy dan allegeflorven zijn. Dog Chrifius is voor alien geflorven: op dat de oenen die leven , niet meer voor zig zelve le- ven , maer voor den genen die voor hen geflor- ven , en verreezen is. Laet ons ook hooren wat hy bctuigt van zigzelven: t'Tis, zeit hy, een ivaeragtig woord, en alleflns aennee- mens waerdig: Dat fefus Chriflus in deze we- reldgekootnen is om de zondaren zalig te ma~ ken, van dewelke i\d'eerfle ben. Maer daer- om heb ikbarmhertigheit verkreegen, op datjefus Chriflus in my, die d'eerfte ben, alle langmoe- digheit zoude toonen, tot een itoorbeeld derge- nen die in hem gelooven zjtllen ten eeuwigen le- ven. Het |
||||
|
J Her Volkeren. If. B. 12 j
Het zy dan bcfneedencn, 't zy onbefnee-
dcncn, zy waren alle in de bauden der zonde, en de zelve fchuld had ze alle bevangen:'en of wel d'een meer, d'ander min ondeugend was, zoo konde dog niemand zonder de verloffin- ge van Cloriftus zalig worden. "Welke verlos- fing zig degeheelewerelddooringevoerdheeft, en aen alle menfehen zonder onderfcheidt be- kend geworden is. Want op den Vijftigften dag nacr dat Pacfchfecft, op't welke hct wa- re Lam zig ten offer aen Godt had opgedragen, als d'Apoftelen en die met hen eendragtig wa- ren, vervuld met den Heiligen Geeft aller volkeren talen fpraken, zoo quam'er ecn mee- nigte van allerhande flag van menfehen, door dit wondcrwerk aengedreven , te famen: op dat in de genen die daer tegenwoordig waren, de geheele wereld het Evangelie van Chrijlut zoude hooren. * Daer -waren, gelijk'er ge- fchreven ftaet, te famen gevloedt Farthers en Jideders, Elamieters en inwoonders van Mefo- potamien, van 't Joodfche land en Kappado- docien , Pontus en Afien, Frygien en Pamfij- lien y Egjpten en't land van Lybien by Kyrenen, en aenkgomelingen van Romen, zoo Jooden als yoodbekeerlingen , Kretcnfers en Arabiers, hoorende in hunne talen Gods froote dadeft verkundigen : welker getuigenis 00k onder de volkeren, die verre afgelegen waren, wijdsen zijds
* Handel. 11.9. |
||||
|
12 6 Van de Roepinge
zi/ds zoude voordloopen. Tot tu'twerkinge
van welke zake wy gdooven dat door de voor- zienighcit Gods de wijde uitbreidirig van 'i Roomfche ri/k toebereidt was: op dat de vol- keren die totd^eenigheitdeslighaems van Chri- ftus ftonden geroepen te worden, zig al voor- af onder de verbintenisle der zelve ongods- dienftigheit zouden vereenigen. Hoewel de Chrift:eJi;ke genade zig niet en houdt binnen de zelve palen, die het Roomfch gebiedt be- fluiten; en dat zy nu al veele volkercn aen den rijkftaf van het kruis van Chriftus ondcnvor- pen heeft, die Rome door hare wapencnnog niet getcmd heeft. Welke ftadt ook cgter, om d'uitmuntendheit van het Apoftolifch prie- fterdom , meer uitgebreidt is door de vafte burgt van haren godsdienft , dan door den throon van haer gebiedend vermoogen. Nu of het zoo mogt wezen : *gelijk wy
weeten dat'er fommige volkerentotdegemein- fchap der kinderen Gods, die zy eerft nict en kenden, zi/n acngenoomcn: dat'er ook alsnog in d'uiterfte geweften der wereld eenige zi;n, dien het ligt van de genade des Zaligmakers nog nietverfcheenenis, wy twijfelen niet ofdacris ook roor zoodanige geflagten door Gods ver- borgen oordeel cen tijdtvanroepingegefchikt, wanneer zy't Evangelie, 't welk zy nog niet gezien hebben, zullen hooren en omhelzen. Ondertusfchcn word die bedeiling der alge- meinc
|
||||
|
AlletVolkeren. II. B. 127
meine hulpe, die altijdt aen alic mcnfchen van
den hemel gegeven is, hen niet geweigerd: hoewel de menfchelijke natuer met zoo dicpe wonde gequetft is, dat d'eigenkeurige bcfchou- wing niemand ter kennisie van Godt volkoo- menlijk ondervvijzen kan, 't en zy het ware Jigt de belommeringe des herte doe verdwijnen: welk Jigt de regtvaerdige engoede Godt,door een onnafpoorlijk oordeel, in de voorgaende ecu wen zoo niet uitgeftort heeft, als hy wel gedaen heeft in de laetfte tijden. "Waer van 00k de heilige Apoftel Paulas, fchri/vende aen die van Koloflen, aldus fpreekt: * Hetgeheim dat van alle eeuwen, en voor alle geflagten verborgen geweefl, maer nu geopenbaerd is aen aijne heiligen, aen dewelke Godt heeft willen bekend maken den uitmuntenden rijkdom van dit geheim onder de /Jeidenen, dat is, van Chri/ius, die onder ons is. *Omtrent den tijdt vandenSchrijverdezerBoeken
zijn dc Skotten tot Cbnftas bekeerd, door den dienft van Paus Cceleftijn, die Patladiut tot Bisfchopvandac geweft aenftelde. Zie Profper in het Boek tegen den Redemviflelaer aen'txu.Hoofddeel. *Kolos 1.16.
IV. HoOFDSTl/K.
In de voorleeden eeuwen was de %enade
van Chriflus voor de volkeren verborgen: niet
|
||||
|
j 2 8 Van de Roepinge
niet nogtans voor de Profeeten. Godt -wilt
ten alien tijde dat alle menfchen z.aligwor- den, of door algemeine, of ook door bezjm- dere gaven. Is dan dit geheim ook den Profeeten onbc-
kend geweeft ? En wiften de genen, door devvelke de heilige Geeft gefprooken heeft, de dingcn niet die door hen verkundigd wierden? Ik mein ganfch niet dat dit zoo vcrftaen moet wordcn : maer wel dat het geheim voor de volkeren verborgen was, \ welk de Hccr,als het hem beliefde, en dien 't hem bcliefde, ge- openbaerd heeft. "Want van de roepinge der Hcidencn, die Gods volk niet en vvaren, en die hy eerft niet begenadigd had, maer nu be~ genadigt, word in het Tweedewctboek aldus gezeidt: * De Heer heeft bet gez.ien, en hy ts tot gramfebap ontfleeken yom dat bemzjjnezjoo- nen en dogteren getergd hebben. En hj zeide: Jk zal mijn aengez^igte van hen afkeeren\ en doen z.ien hoe het in't uiterfte gaen z.al ; want bet is een verkeerd geflagt y en't zijnongetrou- •we kinder en. Zy hebben my jaloers gemaekt em het gene geen Godt is, en my getergd met hunne afgoden: ik z.al hen ook jaloers maken over de genen die geen volk z,ijn,en over een onwijs volk^ zjil ik„ hen tot toorne verwek^en. David zingt ook te voore hoe alle volkeren Godt
*Dcut.xxxii.i9. |
||||
|
Aller Volkeren. II. B. 129
Godt zullen aenbidden: * Alle volkeren, zeit
hy, zoo Veele gy 'er gemaekthebt, zullen koo- rr>cn en voor « aenbidden, Heere: en zy zul- len uiven naem verheerlijken. En nog elders: t En alle de koningen der aerde zullen hem aenbidden: alle volkeren zullen hem dienen. En wederom : Alle de flammen der aerde zul- len in hem geze'gend warden : alle volkeren zullen hem grootelijkj looven. Efaias verkundigt almede diergelijke din-
gen , daer hy zeit: + En in de laetjle dagen zal de berg des Heere openbaer zyn, en het huis Gods op den top der bergen: en hy zal boven de heuvelen verhe'ven worden , en alle volkeren zullen tot hem koomen. Elders zeit hy: De Heer der heirkragten zal alle volke- ren op dezen berg w'un doen drinken met vroo- lijkheit: xjf zullen geztlfd worden op dezen berg met welriekende zalve. Alle deze din- gen zal hy den volkeren overgeven : ivam dit is het raedbejluit over alle volkeren. En we- derom : De Heer zal zijnen heiligen erm open- bar en in 't aenzien aller volkeren: en alle de volkeren der aerde zullen de z,alioheit zien. die van den Heere is. En nog elders: Zie de vreemdelingen zullen door my tot u kpomen, en zy zullen tot u vlugten. En wat lager: De gejlagten die u niet gekend hebben, zullen u I aen~ * Pfalm. Lxxxv. 9. t Pfalm. lxx i . 11.17.
i Efaias u.2.xxy. <S.ni. io.liv. 15. lv. 5. |
||||||
|
\t)o Vande Roepinge
denroepen: en de volkeren die van u niet en
wiften , zjullen u toevlieden. Van 't zelve flag is het gene door Ofee voorzeidt is: * Het zal gefchieden, ter plaetfe deter tot hen gezeidt was, Gy zjjt mijn volk niet, daer zullen zy kinder en van den levenden Godt genaemd -war- den. En de kmderen van Juda en die van 1 frail zullen te [amen vergaderen. En nog- maels: /£_ zal begenadigen de gene die niet be- mind -was: en ik\ zal zeggen tot het gene mijn volk.niet en was, Gy zjjt mijn volk^: en dat volk z.al zeggen : Gy zjt mijn Godt. En ten tijde der Apoftelen , als die genen
die uit de Befnecdcnen in Chrifius geloorden, meinden dat de Heidenen die onbefneedenen genaemd vvierden, van de regtvaerdigmakinge der genade niet en konden deelagtig worden: zoo leert de heilige Apoftel Petrus, hoe tuf- Ichen die twee volkeren geen onderfcheidt by Godt is, naer dat zy beide door 't geloove met elkander vercenigd zijn. "f" Als ik_ be- gon te fpreeken, zeit ny, viel de heilige Gee ft op hen , geljk. hj °°k °p ons viel in V begin. Then wierd ik indagtig aen het woorddes Hee- re, als hy zeide: fohannes heeft wel met wa- ter gedoopt, maer gy luiden zult met den het* ligen Geejl gedoopt worden. Indien da,n Godt hen de zelve genade gegeven heeft, gelijk. aen ons, als wy in den Heere yefus Chriftus ge~ loofd
* Ofee I. 10, II. 23. t Hmdel.xi. 15. |
||||
|
A Her Volkeren. IT. B. 131
loofd hebben: wie was ik dog, cm Godt te
kftnnen beletten,? Als zjy dezje dingen geboord haddcn, hielden z.y &ig geruft, en verheerlijk- ten Godt, zeggende: Zoo heeft dan Godt ook^ den Heidenen bekeeringe ten leven gegeven. D'Apoftel Jakobus zeit 00k van deze roepin- ge dcr volkeren: * Mannen breeders , hoort my aen, Simon heeft verhaeld, hoe Godt de Heidenen eerflmael bezjogt heeft, om uit hen ten volk, voor zjjnen naem aen te neemen. En hier tnede koomen de woorden der Profeeten over een, alz.00 'er gefchre'ven flaet : Hierna zal ik, ivederkeeren , en ik^ z.d het huts van- David, dat vervallen was, wederopbouweni en 't gene 'er van ingeflort was, z.al ik her- fiellen, en ik, tal het wederopregten : op dat d' andere menfehen, en alle de volkeren, over dewelke mijne naem aengeroepen word , den Heere zjoeken, z.eit de Heer die dezje dingen doet. Gods werk_is hem van der eeuwigheit bekend. Ook heeft die Simeon, wien van den hei- ligen Geeft toegezeidt was, dat hy niet en fcoude fterven, voor dat hy eerft den Gezalf- den des Heere zoude gezien hebben, van de roepinge aller volkeren, die in Chriflus geo- penbaerd wierd, gefprooken in dezer voege: f Nu laet, 0 Heere, uwen dienaer naer uw woord in vreede gaen: want mijne oogen heb- nen gezien uwen Zaligmaker, den welken gy I 1 bereiit * Handel, xv. 13. "f £k^u. 2<j.
|
|||||
|
/
|
|||||
|
13 z Van de Roepinge
bereidt hebt voor het aenfchijn aller voltaren,
een ligt tot verligtinge der Heidenen , en tot heerlijkheit uws volks van Ifrael. Door de- ze en andere getuigenisfen der lieilige Schrif- ten word niet twijffelagtig aengetoond , dat die zeer rijke, magtige en goedertiere genade, door dewelke in den laetften tijdt der wereld alle volkeren tot het rijk van Chriftus geroe- pen worden, in de voorige eeuwen in Gods geheimen raedt verborgen geweeft is. Edog waerom die gcnade voortijds met die
ophelderinge, waer door zy nu aen alle vol- keren bekend word, niet geopenbaerdis,zulks kan gecn verftand bevatten , nog doorgron- den, hoewel men egter niet anders gevoelen moet, of het gene wy van de goedheit Gods godvrugtelijk gelooven , * Dat hy ivtlt dat alle menfchen zjdig worden , en tot de ken- nisfe der waerheit koomen , blijft altoos en in alle ti/den waeragtig: naer die mate der bedei- linge , met welke Godt d' algemeine gaven door bezondere gunften weet aen te vullen : op dat de genen die van de genade beroofd zijn, over hunne ondeugendheit zouden be- ftraft worden: en die door het ligt der zelve uitblinken, niet op hunne verdienften, maer op den Heere zouden roemen- |
||||||
|
* i. Tim. ii. 4.
|
||||||
|
VIII.
|
||||||
|
jiller Volheren. II. B. 133
|
|||||
|
VIII. Hoofdstuk.
Tegenwerping , genoomen van de kinderkenst
tegen dezje woorden : Die wilt DAT AL- LE MENSCHEN ZALIG WORDEN. Dat Godt met de kinderen die verlooren gaen, regt- vaerdelijk bandelt , z.00 wel in dit als in het toekoomende leven ,ter oorz.akevan d'erf- z.onde. De goddelijke regtvaerdigheit be- fchikt aen yder de mate en bepalinge der el- lende. Aen die kinder en word oo\^ een al~ gemeine gen ode gege'ven, namely in hunne ouders. Daer is geen reden van kjagen uit d' onderfcheidinge der evenpligtige kinderen: » tnaer de regtvaerdigheit Gods, en de gena-
de van Chrifius doen z.ig albier blijken. Godt wilt door d' algemeine genade t' alien tijde dat alle menfchen zalig warden : dog door een bez,ondere genade wilt hjf het maer van fommigen. Op dezen weg van verklaringe , die wel
nauw, maer nogtans regt is , ontftaet ons geen kleine fwarigheit uit de bemerkinge der ldeine kinderen , die nog geen gebruik van reden hebben, waer door zy de weldaden van hunnen Schepper gevoelende, tot deken- nisfe der waerheit mogen naderen. En het fchijnt niet dat zy over 't verzuimen der hel- I 3 pende |
|||||
|
J34 Van de Roepingc
pende genade met regt te berifpen zijn , de-
wijl zy natuerlijker wijze in die onweetend- heit gefteld zijn, in devvelke zy zekerlijk geen weetenfchap kunnen aenneemen , nog eenige leeringe ontvangen. Dcvvijl dan Godt wilt dat die menfchen zjt-
lig warden, hoe koomt dat 'er zoo een mce- nigtc fprakelooze kinderen van d' eeuwige za- ligheit vcrvreemd zijn, en dat 'er zoo veele duizenden van menfchen in dien levens aen- vang buitcri het eeuwig leven gelaten worden: even als of zy maer ten dien einde in de we- reld gebragt waren, van hem die niemand ha- tende gefchapen hceft, op dat zy ter oorzake van het zondig vleefch, waer mede zy ter we- reld gekoomen zijn, zonder pligt van eigen^ misdaedt in de banden van een fchuld, die niet ontbonden word, zouden vallen. "Wat kan 'cs dieper verborgen, wat kan 'er wonderlij- ker wezen ? Nog het betaemt niet te geloo- ven, dat de genen die het heilteken der we- dergeboorte niet ontvangen hebben, tot eenig dcelgcnootfchap der Zaligen behooren. En 't is nog meer, jae tot verbaefdheit toe te ver- wonderen, dat daer geen dacdt misdoet, daer geen vryewil wederftaet, daer de zelve ellen- de, gclijke fwakheit, en de zaek gemein is: nog- tans in zoodanige evengelijkheit het oordeel niet even het zelve is: en dat de genen die af- gekeurd en onterfd worden , zoodanig zijn |
||||
|
/
Atter Volkeren. II. B IJJ
als de genen die aengenoomen en uitverkooren
worden. Egter zal zig ons hert over deze ver-
hoolendheit der onderfcheidingeGodsr.ietont- roeren, indien wy met een hegt en ftandvaf- tig gcloove vafthouden dat alle d' oordeelen Gods regtvaerdig zijn, en niet en begeeren te weeten, het gene hy gewild heeft dat zoude verborgen blijvcn: in voege dat als men niet en kan nafpooren waerotn hy aldus oordeelt, het genoeg zy dat men weete wie het oordeelt. Hoewel die zaek zoo onverftaenbaer niet en is, of wy kunnen "er nog al eenige onderrig- tinge van krijgen, zoo wy dog het gene ken- nclijk is, met de ftille bemerkinge van een zedig gemoedt willen befchouwen. 'Want als wy beraerken ondcr de Hcidenen , onder de Jooden, onder de Kctters, en zelfs onder de Chriftene Katholi/ken, hoe groote meenigte van kinderkens dat 'er verlooren gaen, die het zeker is dat zy, zoo vcel hunnen eigen wille aengaet, gcen goedt nog quaedt gedaen heb- ben: zoo leeren wy dat over hen dat vonnis blijft , 't welk het menfchelijk gcflagt door d* overtreedinge van den eerften vader gekree- gen heeft: en als de ftrengheit van dat von- nis ook omtrent de zoodanigen niet ingetrok- ken word, zoo blijkt daer uit hoe groot die zonde geweeft is. Ook zouden wy denken dat zy alle onfchuldig gebooren wierden, 'ten I 4 ware |
||||
|
i j<5 Van de Roepittge
ware het ook. den kinderen nadeelig was niet
hcrboorcn te worden.
Nu wegens het ontijdig affterven rait 'et
niet te klagen , vermits de fterflijkheit eens door de zonde in onze nature ingedrongen zijnde , zig alien dag van ons leven onderwor- pen hecft. Want indien Jer een tijdt was in welken de mcnfch geenfins konde fterven, zoo zoude hy eenigfins kunnen gezeidt worden on- fterflijk te wezen. Maer noit is de bederfenis zoo zeer aen d' onbederfenisfe deelagtig , of het gene eens moet ten onder gaen, is al- ti/dt aen de bcfwijkinge onderworpen. D' in- gang van dit leven is het begin van de doodt: en zoo haeft onze levenstijdt begint aen te waf- fen, begint hy ook af te neemen. En indien 'er eenige tijdt word toegevocgd, die koomt'cr niet by om te blijven, maer hy gaet doorom tc niet te worden. Het gene dan van den dag zips aenvangs fterflijk is, op wat dag het on- dergaet, 't is niet tegen de wet der fterflijk- heit dat het nedervalle : en noit is het den zoodanigen nader te kunnen leven,dantekun- nen fterven. Dog alhoewcl aller menfehen fterflijkheit
uit eene oorzake voordgeiprooten is, zoo word nogtans de bederflijkenatuer niet in eene, maer in veelerhande fwakheden gewenteld. En niet alleen de jaren, de maenden , en de dagen; maer ook alle d'uren, en de ftonden van het men-
|
||||
|
Alter Volkeren. II. B. 137
menfchelijk leven, zijn aen ziekten, fwakhe-
den en wonden onderhevig. Nog daer is geen foort van doodt, of geen flag van fterven , die onder het algemejn getal der ftervelingen niet aen eenig deel te beurte valt. * "Want het fware juk blijft op Adams kinderen , van den dag des uitgangs nit het ligbaemhunsmoe- ders tot den dag der begravinge in de moeder van alien. Egter heeft het gewigt van dat harde juk de
kinderen van Adam 200 niet overvallen , of de goddelijke regtvaerdighcit heeft het zelve een mate gefteld, hebbende de fterflijke men- fchen aldus aen de wetten der fterflijkheit on- derworpen, dat hy niet en heeft nagelaten de- zelve door zijn vermoogen te matigen. An- ders zoudcn zy alle in alle d' ellenden verval- len, om dat zy aen die alle door den algemei- ncn val alle zouden onderworpen zijn. Dog de Heer heeft door het verfcheiden bedeilen der algemeine ellende, te famen zijne goeder- tierenneit en beftraffinge willen oeffenen : en hy heeft het zoo befchikt, dat hy in de zelve fchuld van alle menfchen zoude vinden 't ge- ne hy barmhertig zoude vergeven , en 00k 't gene hy regtvaerdig zoude doen betalen. Vermits nu de regtvaerdige en almoogende voorzienigheit Gods onophoudelijk over alles oordeelt, en dat niemand in deze wereld koomt, 1 ? nos
* Ekkles.xi.. 1.
|
||||
|
r i S fan de Roepinge
nog uit de wcreJd vertrekt, 't en zydoordien
opgang en ondergang, die de Beftierder aller dingen naer zijne verhoolen kennisfe en wi;s- heit beflooten heeft, gelijk'ergefchrcvenftaet in het boek van Job: * Wie weet niet dat de hand Gods dit alles gemaekt heeft, in wiens hand de zjel is van al wat leven heeft, en de ?eefl van aller menfehen vleefch ? en nogmacls:
Kort zjjn der menfehen dagen: en z.ijneda- gen zijn by u geteld : Wie zal dan de rede- nen zijner werken en raedbefluiten durvenon- derzoeken ? "Want het is ondoorgrondelijk en zeer ver-
borgen, waerom de ftaet en geleegendhcit van de menfehen door zoo veele verichillende ge- daenten onderfcheiden is. Den eenen plaegt een langjarige fwakheit van kinds beenen af tot zijne oude dagen, en hy Jaet niet naer tusfchen gedurige fmertcn den tijdt zijner geftelde jaren te berciken. Den anderen verzeit een jeug- dige kloekheit, en houdt hem frifch en ge- zond van kragten zelfs tot in zijne hooge ;a- ren. Deze eindigt zijn leven als hy nog een kind is, een ander als hy nu jongeling gewor- den is. Daer zijn *er die de mannelijke jaren niet en mogen halen : en fommigen is 't niet moogelijk zoo verre te koomen dat zy kun- nen ipreeken. Welke levens palen, die zoo veelvuldelijk verfcheiden zijn, de fwakke fter- velingen
* Job. xn. 9. t fob.xiy; $*
|
||||
|
Alter Volkercn. II. B. 139
velingen niet zoo bitterlijk beproeven zouden,
indien zy alleenlijk de rampen van het tegen- woordig leven te lijden hadden, en dat zy niet in eeuwige ellenden vielen , die zonder het wafchbadt der wedergeboorte van hier fchei- den. Dog dewijl zoo wel d' oorzaek der gaven
die de genade vergunt, als der ellenden die'de natuer verdient, ons ondoorgrondelijk is,zoo zend ons zelf de moeyelijkheit dezer diepzin- nighcit tot onzen Schepper. En als wy on- derzoeken: * Hoe by wilt dat alle menfchen z.alig warden, die niet aen alle menfchen den tijdt verleent, in welken zy door een vry wil- lig geloove zouden bequaem zijn om de ge- nade t' ontvangen ? Zoo agt ik dat het niet ongodvrugtig is te gelooven, nog ongerijmd de zake aldus te bcvatten, dat die kinderen van weinige dagen behooren tot dat gcdeelte der genade, die altijdt aen alle volken gegeven is: dewelke indien hunne ouders wel gebruik- ten, zoo zouden zy 00k door hen geholpen worden. "Want d' opkoomfte van alle kleine kinderen, en alle die eerfte beginfelen der als- nog redenlooze kindsheit, kiggen onder het beftier en welbehagen van eens anders wille, en zy kunnen geenfins dan door dendienftvan anderen geholpen worden: by gevolg is hun deelgenootfchap met de genen , door welker regtc
* I.Tim. 11. 4.
|
|||||
|
c
|
|||||
|
140 Van de Roepinge
regte of verkeerde hertstogten zy beftierd wor-
den. "Want geli/k zy door eens anders be- li/denisfe gelooven, zoo zi/n zy 00k door eens anders ongeloovigheit of verzuimenisfe ongc- loovig. En dcwijl zy zelf geen begeerte, nog van het tegenwoordige, nog van het toekoo- mende leven gehadt hebben : zoo geli/k het hen eigen geworden is gebooren te zi/n, zoo word het hen 00k eigen niet te zijn herboo- ren. Nu geli/k omtreht de be/aerden behalven
die algemeine genade, die op een verborgen en min kragtige wi/ze aen de herten van alle menfchen klopt, nog een bezondere roeping door een meer uitmuntcnde werkinge,een ri/kere gifie, en een meer vermoogende kragte, zig doet gevoelen: zoo openbaert zig 00k de zelve ver- kiezing omtrent ontelbare kinderkens. Die wel den genen, die niet herbooren zijn , in d' ouders 00k niet en heeft onbrooken: maer den genen die herbooren zijn , buiten d' ou- ders te hulpe gekoomen is: zoo dat 'er veele, die de godloosheit van hun eigen volk verla- ten had, door den dienft en zorge van vreem- den geholpen zijn : en dat zy door vreemde- lingen gekoomen zi/n tot de wedergeboorte, die hen door hunne eigen vrienden niet en ftond bezorgd te worden. Wie zal nu in dit werk der genade , 't en
zy hy zeer ydel en laetdunkcnd is , oyer de god-
|
||||
|
Mler VolUren. II. B. 141
goddelijke regtvacrdigheit klagen, om dat de
Voorzienigheit niet allc kleine kinderen gelij- kelijk bezorgt, en niet alle de prijkelen , die de herboortenisfe der ftervende beletten kun- nen , of door hare magt af keert , of door barmhertigheit voorkoomt ? Dit zoude gewis- felijk over hen alle zoo gefchieden, indien het behoorde dat het dus gefchiedde. Dog men ziet genoeg , hoe groote onagtfaemheit het zoude baren in de herten der Geloovigen, in- dien 'er omtrent het doopen der kinderen niets van wegen iemands verzuim, nog van wegen hunne iterflijkheit te vreezen was: nadien het dog niet en zoude kunnen gebeuren , dat de zoodanigen van het doopfel zouden beroofd wordcn. Door dit zoo onverlieslijk geluk der kin-
derkens zoude dat dwalend gevoelen, 't welk tegen het Katholijk geloove durft verkundi- gen, dat de genade Gods naer de verdienften der menfchen gegeven word, geweldig bekrag- tigd worden. 'Want het zoude fchijnen een zaek te zijn, die men d'onfchuldige onnoo- zelheit naer alle billijkheit fchuldig was, dat d' aenneeming tot kinderen niemand van heft voorbyging , als zy door geen misdaedt ge- bonden waren: en 't zoude dan niet ongod- vrugtig zijn , 't gene door iemand van den doop der kleine kinderen gezeidtis: De gena- de vind doer iett om am te neemen , maer de |
||||
|
14.I Van de Roebinge
doopvloedt niets om af tewasfchen. Edogal-
le leerlingen der waerheit verftaen wel dat die fpreuk verfoeyelijk is. En hier uit bli/kt dat de genen die zalig worden, niet door verdien- fte, maer door genade verloft worden: alzoo hct buiten twijfel is, dat zy verlooren gaen, die zonder doopfel fterven. Die nogtans niet en zouden verlooren gacn, indien Zy niet aen een zeer fware zonde deelagrig waren. Maer nu word aidus door Gods verborgen , dog regtvaerdige onder/cheidinge beide getoond, en wat de genade vergunt, en wat defchuldi- ge natuer verdient: op dat zig de hoovaer- digheit niet en verhefre tegen de gave, nog de naerftigheit ophoude tegen het gevaer te waken. Hct zy dan dat wy zien op de Iaetfte, 'tzy
op A' eerfte, 't zy op de middelfle eeuwen, 't is redeli;k en godvrugtig te gelooven, dat Godt wilt, en alti;dt gewild heeft, dat alle menfchen zalig worden: en dit word niet an- ders bewezen, dan uit die weldaden, en die voorzienigheit Gods, die hy aen alle geflag- ten in "t algemein en zonder onderfcheidt ver- leend heeft. Want die gaven waren, enzi/n zoo algemein,' dat door der zelver getuigenis- fen de menfchen konHcn geholpen worden, om den waren Godt te zoeken: by welke ga- ven , die hunnen Scheppef door alle eeuwen getuigden, een bezondere gtinft Van genade toege-
|
||||
|
Aller Volkeren, II. B. 143
toegevoegd is Die hocwcl zy nu overvloe-
diger dan eertijds gegeven word , zoo heeft nogtans de Hecr de kennisfe van dc redenen zijner bedcilingen by zig zelven gehouden, en in't geheim van zijnen almoogenden wille ver- borgen. Welke indifn zy alien menfchen cvengelijkelijk toevloedden , zoo zouden zy niet verborgen zijn : en gelijk 'er geen twij- feling is omtrent d'algemeine goedertierenheit, zoo zoude 'er 00k omtrent debezonderebarm- hertigheit niets verwonderens waerdig zijn: en dus zoude dan die algemeine genade wel plaet- fe hebben, maer niet deze bezondere. Dog het heeft Gode behaegd , deze aen
veele menfchen te geven, en die andere van niemand te wederhouden : op dat uit beide blijke, dat het gene gegeven is aen cen ge- deeltc, het geheele menfchdom niet en is ge- weigerd: maer dat de genade in d' eene d' o- verhand gehadt heeft, en in d' andere de na- ttier weigerig geweeft is. Want deze over- vloedigere genade gelooven en bevinden wy in in dier voege magtig te zijn, dat wy ze geen- fins agten gewelddadig te zijn, zoo dat al wat tot der menfchen zaligheit gedaen word, door den wille Gods alleen zoude verrigt worden: dewijl 00k zelfs de kleine kinderen door den dienft van eens anders wille geholpen wor- den. |
|||||
|
I X.
|
|||||
|
144 ^*» de Roepingc
|
||||||||
|
I X. H
|
||||||||
|
OOFDSTUK.
|
||||||||
|
Hat in alle regtvaerdigmakingen degenadewel
veernamelijkuitmmtt dog de wil daer eg-
ter bijgevoegd word: want degenadebereidt
zig eerfl den wille, ah den ontvanger en
bedienaer harer gaven. De toeftemming
van den wille word door de genade gebaerd,
niet alleenlijk uit onderwijzjnge en verlig-
tinge, maer ool^ uit bedreiginge en vreezje.
Die door de genade Gods in Chrifius geloo-
ven, kunnen ook niet gelooven : en die vol-
harden, kunnen van Godt afwijken. De
belofte vande zegeninge aller volkerenword
dageltjks aldus vervuld , dat de genen die
verloorengaen, geen regtvaerdige verfchoo-
ninge vinden, en die behouden worden , op
hunne regtvaerdigheit niet te roemen hebben.
De genade Gods munt wel voornamelijk
uit in alle regtvaerdigmakingen, radende door aenwakkeringen, vermanende doorvoor- beelden, bedreigende met onheilen , aenzet- tende met wonderdaden , gevende verftand, voorkoomende met raedt, en 't herte zelfver- ligtende, en met geneegendheden van geloo- ve begavende. Maer de wil van den menfch word 'er ook agter en by gevoegd : die daer toe door de voorgenoemde hulpmiddelen op- gewekt
|
||||||||
|
jiller Volkeren. II. B. 14^
gcwekt is, op dat hy met de goddelijke wer-
kinge in hem zoude medewerken, en dat hy zoude beginnen t'oeffenen tot verdienfte, 't gene hy door het zaedt van boven ontvangen heeft tot opwekkinge. Zoo hy befwijkt, dat heeft hy uit zijne veranderlijkheit : zoo hy voordgang doet, dat koomt van de hulpe der gcnade. Welke hulp op ontelbare manieren, \ zy verborgene \ zy openbare, aen alle men- fchen word toegevoegd : en dat zy van veele verftooten word, koomt uit hunne eigen quaed- willigheit: dog dat zy van veele word aenge- noomen, koomt en uit de goddelijke genade, en uit den menfchclijken wille. Het zy dan dat wy de beginfelen, het zy
den voordgang der geloovigen, 't zy 00k het leven der genen die ten einde toe volharden, bemerken: geen flag van eenige deugd koomt ons te voore, die wy of zonder de gave der goddelijke genade, of zonder de toeftemmin- ge van onzen wille kunnen hebben. "Want de genade brengt dit door alle flag van genee- zen en helpen zelf te weege, dat zy in den ge- nen dien zy roept, eerft den wille bereidt, als den ontvanger enbedienaerharergaven. "Want daer is geen deugd van menfchen die niet en willen: nog men kan niet zeggen dat 'er ge- loof, hope of liefde is in de genen, welker gocde toeftemming van deze deugden vreemd is. K Nu
|
||||
|
146 Vandc Roepinge
Nu deze toeftemming word niet alleenlijk
door de vermaninge der leeraers en door d'op- wekkingen der onderwijzinge, maer ook door de vreeze gebaerd: Daerom ftaet 'er gefchre- ven: * Het beginfel der -wijsheit is de vrees des Heere. Deze vrees , met hoedanigen fchroom en vervaerdheit zy ook word aenge- zet, doct niet anders, dan dat zy den gencn, dien zy bevreefd maekt, ook willig maekt, en niet alleen willig , maer ook wijs. Daerom ftaet 'er ook. T Zalig dien 't gegeven is de weez.e Gods te hebben. "Want wat is 'er zoo zaligmakend als dcze vrees, die de moeder en de voedfter der wijsheit is ? Door wiens god- zaligheit ook de wil godzalig is, die op de uer- kmge der genade, door de zelve vreeze voord- gang doet, door welke hy begonnen heeft. Als dan deze vrees ook door een geweld
van grooten fchrik word ingefehooven, zoo word de reden dacr niet uitgedoofd, nog het verftand weggenoomen : maer veel eer word die duifternis, welke de ziele drukte, verdre- ven: op dat de wil, die eerft verdraeyd en ge- vangen was, regt en vryworde. Daeromge- Jijk het gemoedt niets van de deugd inneemt, 't en zy het een ftrael van het ware ligt ont- vangen heeft: zoo brengt de genade den ge- ncn dien zy roept geen nut toe, 't en zy dat zy d'oogen van den wille in hem opene. De- ze
* Spreuki ix, io. f Ekftes, xxr. I J.
|
||||
|
uiller Volkeren. II. B. 147
ze wi! is in veele menfchen, gelijk hier boven
aengetoond is, van het eerfte begin af zeer vyerig, en word verrijkt met grooten aenwas: dog in veele anderen neemt hy traeg en lang- jfaem toe, en bereikt nauwlijks dien wasdom, dat hy een bequame vaftigheit heeft om te vol- harden. De Heer zeit wel: * Niemand koomt tot
my, 't en z.y de Vadtr, diemygezflndenheeftt hem trekfce. Dog dit word gezeidt, op dat wy zouden weeten, dat wy het geloove, zon- der 't welke niemandt tot Chriftus koomt, door de gifte dcs Vaders hebben, volgens 't gene 00k tot den Apoftel Petms gezeidt is: t Zalig zjjt gy Simon fans z,oone: want vleefch en bloedt heeft u dit niet veropenbaerd, maer mijn Vader die in den hemel is. Die in de herten der genen die getrokken worden , ge- maekt heeft dat zy zouden gelooven, en ge- werkt heeft dat zy zouden willen. "Want dacr zoude niets zijn, waer by zy konden getrok-> ken worden, indien zy niet en volgden door 't geloove en den wille: want die niet en ge- looven, worden dog niet getrokken, nogkoo- men niet: en die niet toeftemmen, naderen niet by, maer wijken a£ Zoo dan die koo- men, worden door liefde geleidt : want zy zijn bemind, en zy beminnen; zy zijn ge* zogt, en zy zocken; en het gene Godt be- K 2 geerd * Joan. vi. 44. t Mattb.wi. 17.
|
||||
|
148 Van de Koepinge
geerd hceft dat zy zouden willen, dat hebben
zy 00k gevvild. Godt geeft het willen zelf om hem te ge-
hoorzamen in dier voege, dat hy egter 00k van de genen die ftaen te volharden, die ver- anderlijkheit niet wegneemt , waer door zy kunnen niet willen. Anders had noit iemand der Geloovigen van het geloove afgeweeken: de begeerli/kheit zoude niemand verwinnen, 't verdriet niemand onder de voet werpen, de haeftigheit niemand overmeefteren : niemands liefde zoude verflauwen, niemands li/dfaem- heit gebrooken worden : en niemand zoude de genade, die hem gegeven is , verwaerloo- zen. Maer om dat deze dingen kunnen ge- beuren, en dat het een zeer ligte en vaerdige zack is, tot de toeftemminge in deze bekoo- ringen af te dalen, zoo moet die ftem des Heere tot dJApoftelen in d'ooren der Geloo- vigen altijdt klinken: * fVaekt en bidt, op dat |
||||||||||
|
f
|
niet en valt in bekgoringe. Alwaer indien
|
|||||||||
|
y de Difcipelen alleenlijk tot waken, en niet
feflens 00k tot bidden vermaend had, zoo zou- de het £hi;nen dat hy alleen de kragten van den vryen wille aengepord had. Maer als hy 'er byvoegt, En bidt, zoo leert hygenoegdat het een gave van den hemel zoude zi;n , als zy 00k al wakende door denftormwindderbe- kooringe niet ovcrwonnen wierden. Zoo*
* Matth, xxvr. 41. |
||||||||||
|
—~— ■
|
|||||
|
jiller Volkeren. II. B. 149
Zoodanig is 00k het gene hy zeit: * Si-
mon, Simon, z,ie de Satan heeft verz.ogt, om u luiden te zjften als detarwe: maer ikjieb voor u gebe'den, op dat uw geloof niet en be- fivijke: engyy wanneer gy z.ult bekeerd zijn, ■verfterk^uwe breeders. En: Bidt dat gy niet en valt in bekooringe. Indien dan het geloof van zoo grooten Apoftel zoude befweeken zijn, 't en ware Chriflus voor hem gebeden had, zoo was 'er buiten twijfel in hem een veranderlijkheit, die in de bekooringe konde waggelen: en zoo was hy nog door de deugd van volhardinge zoo vaft niet beveftigd , dat hy nu aen geengevaer meer onderworpen was. Want hem trofook nadcrhand zoo fware ont- fteltenis, dat hy in het huis van Kajafas door het yragen van een dienftmaegd verbaefd zijn- de, zoo verre gebragt is, dat hy Chriflus met wien hy beloofd had te willen fterven , den moedt hem ontfakkende, tot dricmael toe ver- loochende. Nu de gene, die het verbaefd gemoedt van
den Apoftel alsdan niet met menfchelijkc, maer met goddelijke oogen aenzag , en door de kragt van zijn gezigte tot vloedende tranen van boetvaerdigheit verwekte, konde wel deze ftand- vaftigheit van gemoedt aen zijnen voornaem- ften Difcipel gegeven hebben, dat gelijk den Heere zelf geen ding affchrikte van het bcfluit K 3 zijn* * LHkiM.ll, 31.40.
|
|||||
|
f)0 Van de Roepinge
zijns lijdens te volbrengSn , zoo ook alsdan
den heiligen Petrus geen vrecs zoude overwon- nen hebben. Dog die volftandigheit was hem alleen eigen, die alleen waerlijk en kragtelijk konde zeggen: * Ik^heb magt om mijn leven afte leggen, en ik^heb magt om het wederaen te neemen. Maer in d'andere mcnfchen, t zoo lang het vleefth begeert tegen den geefi, en de gee]} tegen het vleefch, en zoo lang de geefi ivel gewillig, maer het vleefch (wak^is, kan geen onveranderlijke klockheic van gemoedt gevonden worden: want het waerlijk volmaekt en vaft geluk, is niet van dit, maer van het ander leven. Dog in d'onzekerheit van den tegenwoordigen ftrijdt, + daer het geheele le- ven een bekooring is, en daer ook zelf drover- winning tegen de hinderlagen der hoovaerdig- heit niet veilig is, leeft men niet buitcn ge- vacr van veranderinge. En alhoewel de goddelijke befcherming aen
ontelbare heiligen de kragt geeft om ten einde toe te volharden, zoo neemt zy nogtans nie- mand af het gene hen uit hen zelve tegen- ftrijdt: op dat in alle hunne onderneemingen en betragtingen het willcn en 't niet willen al- tijdt tegen elkanderen zouden ftrijden. Wel- ken tegenftrijdt de zelve heilige Petrus ook zelfs in de laetfte voltrekkingc zijner overwin- ningen
* "Joan. x. 18. f Gal. y. 17. Afat.xxvi.
4r. + Job. vii. 1. |
||||
|
Alter Volkeren. II. B. 151
ningen gevoeld heeft. Want dit betuigt en
zeit de Heer hem zelf: * Poorwaer, voor- waer zjeg ik^u: Alsgy nog jong waert, om- gordde gy u zelven, en gy wandelde daer gj ivilde : maer als gy zult oud geworden z.ijn^ zjult gy ttwe handen uitflrekken, en een under zjtl « omgorden, en u Widen daer gy niet en wilt. Nh dit Tjeide hy , te kennen gevende met wat doodt hy Godt z.oude verheerlykgn. Wie zal dan twijtelen, wie zal nret verftaen, dat deze iloeke fleen, t die van Chriftus, den voornaemften ftcen, zijne kragtenzijnennaem ontvangen had , altijdt die begeerte gehadt heeft , dat hem de ftandvaftigheit om voor Cbriflus te fterven zoude gegeven worden? Evenwel was de tegenftrijdt der bevreefdheit zoo onvermijdelijk, dat die man, die zeer be- geerig was na de marteldoodt, wel voorzcidt wierd de verwinninge in het lijden te zullcn behalen, maer egter niet zonder bekooringe van vreeze. Zoo dat met reden niet alleen van de be-
ginnende, maer 00k van de geoeffbndfte hei- ligen Godt eenpacrlijk gebeden, en tot hem .gezeidt word: + Leid ons niet in bekooringe. Maer verlos ons van den quade. "Want het word hen alien, die in \ geloove en de liefde volftandig blijven, van hem gegeven dat zy in K 4 de * foart. xxx. 18, \ Maitb.xvi. t Mat,
vi. 15. |
|||||
|
i
|
|||||
|
152 Van de Roepinge
de bekooringe niet overwonnen worden: * of
datdieroenst, op den Heere roeme. Daer eg- ter Godt dezcn rocm 00k tocfchrijft aen de fenen, dien hy hem mededcih: in voege dat
oewel zy door de hulpe Gods zi;n blijven ftaen, om dat zy nogtans in zig zelve hadden waer door zy konden vallen, net hunne verdienfte is dat zy ftandvaftig gebleeven zi/n. Zoo dan ge- lijk de genen die \ geloove hebben , gehol- pen worden om daer in tc volhardcn: zoo wor- den 00k de genen die nog niet en gelooven, geholpen op dat zy gelooven zouden. Enge- lijk die eerfte in hun vermoogcn hebben, te kunncn afwijken; zoo hebben deze laetfte 00k in hun vermoogen, niet te koomen. En al- dus bli;kt het dat door verfcheiden en ontel- bare wegen t Godt wilt dat alle menfchen zalig worden, en tot de kennisfe der waerheit koomen. Dog die koomen, worden beftierd door de hulpe Gods : die niet en koomen, wederftaen door hunne hardnckkigheit. Maer al zijn 'er veele die hunne duifternis-
fe liefhebbcn, en het helder ligt der waerheit niet acnneemen: veele 00k die nu verligtzi/n- de wederom duifter worden: + zoo blijft egter Cods woord in der eeuwigheit, en daer man- gelt niets aen de waerheit der belofte. Da- geli/ks koomt de voorgekende en beloofde mee- nigte
* r. Kor. 1. j 1. f 1. Tim. 11.4. t Efaias
XL. 8. |
||||
|
Aller Volkeren. II. B ijj
nigte der volkeren binnen , en in het zaedt
van Abraham wordcn alle gcflagten, alle ftam- men en talen gezegend. * Want het gene de Vader den Zoone gegeven heeft, verlieft de Zbon niet, en niemand kan het gene hy ontvangen heeft, hem uit de hand trekken. t Het hegte grondvserl^ Gods flaet va/r , en 't gebouw van den tempel, die eeuwig due- ren zal, waggelt niet, zijnde de wacragtigheit en de barmhertigheit Gods over alle menichen uitgebreidt: door wien, het gene niemand ge- weigerd word, en 't gene hy niemand fchul- dig is, uitgewerkt word in de genen daer hy 't van beloofd heeft. t "Want by werkt het alles . in alien. Maer alles buitcn tvvijfel dat regt en goed is. * "Want alle de wegen des Heere zjjn barmhertigheit en waerheit. En gelijk de Heer voor alle tijdengeweeten
heeft, hoe groote meenigte van menfehen uit de geheele wereld het breede padt der dwalinge en des doods zoude ingaen: namelijk dieofde gemeine gaven gebruikendc, of door bezon- dere hulpmiddelcn geholpen zijnde, egter van den weg der waerheit en des levens arwijken: zoo is hem ook altijdt te voore bekend ge- weeft hoe groot een getal van godvmgtigen, door de hulpe der genade, en door den dienft der gehoorzaemheit, tot d'eeuwige zaligheit K y zoude * Joan. vi. en x. f i i. Tim. u. 19.
t I. Kor. xii, 5. * Pftlm. xxiv. 10. |
||||
|
154 Van de Roepinge
zoude behooren: op dot '« niemand van dc
mecnigte der beWden af.allende, hy die door hunne deugdbetragtinge zig niet en zal vei-Jf fen en hen 2i;nen byftand niet en zal ont- trekken die gcnen voor alien zoude verheer- lijken, die hy uit alien heeft verkoorcn. Want de veelerleide en onuitfpreekeli,ke goedheit Gods heeft, geh,k wy overvloedelijk bewezen hebben, demenfchen in 'talgemein fallen tijde aldusbezorgd enbezorgtze nog in dier voege dat niemand der genen die verlooren gaen, tot vcrfchoomnge kan zeggen dat het ligt der waer- heit hem geweigerd is, en dat ook niemand op zijne regtvaerdigheit of deugd mag roemen: fT7a T d°0ruhmne <%™ ondeugendheit
in de ftraffc yervaUen, en d'andere door Gods genade ter zahgheit gebragt vvorden. X. Hoofdstuk.
Heteerfie Hoofdftuk van het tweede Backward
kerhteld. D 'algemeine goedheit Gods heeft tn alle eemven allemenfchenbygeflaen:rnaer de bez.ondere genade alleenlijk.de genen die zalig warden. Onder de Gelaovigen z,jn verfcheidene trappen van de aoddelijke ga- ve*, en dit homt niet uit hunne verdien- fien, maer uit Gods regtvaerdig en verbar- gen oordeel. Niemand gaet onfihuldig ver- looren: aag alle d'uitverkoornenworden z.a~ lig.
|
|||||
|
i
|
|||||
|
Aller Volkeren, II. B. 15 j.
lig. Het is niet te vergeefs, dat men ar-
beidt om verdienflen van goede werken te krijgen, en dat men het gebedt oeffent : al- hoewel Gods voornemen over de zAligheit der uitverkoornen onveranderlijk. is. Dege- nadeword den uitverkoornen gegeven, niet op dat zy zjouden leedig zjjn , of van geen wand bejlre'den worden : maer op dat zy zjouden weldoen, en denvyandoverwinnen. De verkiezjng neemt d'oefeninge des gebedt niet weg: maer hare uitwerktng word door het gebedt en de goede werken uitgevoerd. Men kan van niemand voor 's levens einde verz.ek.eren, dat hy in de gelukzaligheit der uitverkoornen zjjn z.al: en men moet van niemands bekeeringe, die gevallen is, wan- hoopen. HEt gene wy dan in het begin van dit twee-
de Boek te kennen gaven , dringen wy nu wederom aen: namelijk dat als men van het verborgen geheim der genade handelt, wy moeten vaitftaen op die drie zalige en waerag- tige lcerftukken. "Wacr van het eerfte belijdt, dat het eeuwig en eigenaendegoddelijkegoed- heit is, * Dat zy wilt dat alle menfchen z.a- lig worden , en tot de kennisfe der ivaerheit kpomen. Het tweede voegt 'er by, dat alle menfch die zalig word, en die tot de kennisfe der
* I.Tim. 11,4. |
||||
|
IJ 6 Van de Roepinge
der waerheit koomt, door Gods hulpegehol-
pen en beftierd word: en ook bevvacrd , op dat hy in * 't geloove, 't weik_door de liefde werhf, volharde. Het derde betuigt mateJijk en omzigtelijk, dat men alle de reden van den wille Gods niet en kan begrijpen, en dat vee- le oorzaken der goddelijke werken voor het menfcheli/k verftand verborgen zijn : zoo dat als 'er in de tijden, in de volkeren, in de gc- flagten , in de kleine , 't zy gcbooren 't zy ongebooren, kinderen eenigc dingen bemerkt worden, die verfcheidenlijk of zonderling op- merkelijk gefchieden, wy niet en tvvijfelen of dat zi/n van \ gctal dier zaken, die de regt- vaerdige en barmhertige Godt niet gewild heeft dat in dit vcrgankelijk leven zouden bekend zi;n, Het welk wy moeten denken dat tot on- ze nuttigheit gefchiktis, die nu behouden zi/n: op dat gelijk wy, voor wie Godtbereidtheeft het gene geen oog gezien, nog oor gehoord heeft, en 't welk geen menfche in gedagten gekoomen is, ftandvaftelijk gelooven dat wy zien zullen *t gene wy nog niet en zien , wy ook verduldcli;k verwagten zouden dat wy vcr- ftaen zullen 't gene wy nog niet en verftaen. Indien dan de liftigc quaedaerdigheit op-
houdt, en de laetdunkende vermeetelheit maer geruft blijft zoo is 'er geen reden van fhri/dt meer overig : naer dat wy deze dingen , zoo ik
* Gal. v. 6.
|
||||
|
Mler Volkeren. I[. B. 157
ik mein, behoorlijk verhandeld hebben : nog
het is niet noodig, dat wy ons voordaen met eindelooze zintwiftingen bezighouden. Want wy hebben, zoo veel de Heer ons geholpen heeft, tragten te bewijzen, dat niet alleen in de laetfte tijdcn, maer 00k in alle de voor- gaende eeuwen , de genade Gods alle men- fchen heeft bygeftaen, met een gelijke voor- zienigheit en algemeinc goedheit, maer met verfcheiden werkinge en ongelijke mate: want, het zy bedektelijk, het zy openlijk, * hj is, gelijk d'Apoftel zeit, de zaligmaker van alle menfchen , voornamelijh^ van de geloovigen. "Welke uitfpraek van fcherpzinnige kortheit, en te gelijk van groote kragte, indien zy met bcdaerde zinnen oVerwoogen word, dit gehee- le gefchil, waer van wy gehandeld hebben, ten einde brengt. "Want als hy zeit: Die de za* ligmaker van alle menfchen is : zoo beveftigt hy dat Gods goedheit algemein over alle men- fchen is. En als hy 'er byvoegt: Voorname- lijk^van de geloovigen: zoo toont hy dat 'er een gedeelte van het menfchelijk geflagte is, *t welk door de verdienfte des geloofs van Godt ingegeven, tot d'opperfte en eeuwige zalig- heit door bezondere weldaden word aenge- voerd : 't welk dog gefchiedt zonder eenige ongeregtigheit van den regtvaerdigen en barm- hertigen Godt, wiens ooideel in deze fchik- kingen
* l, Tim. iv. io. |
|||||
|
\
|
|||||
|
158 Vmn de Roepinge
kingen niet met laetdunkendheit moet onder-
zogt, maer met een eerbiedigontzagmoetge- prezen worden. Want 00k ondcr het geloovig volk , ge-
lijk nu te voore reeds getoond is, worden niet aen alien de zelve, nog gelijke gaven gege- ven: en de fchael der goddelijke giften deilt zeer ongeli;k, 00k alvoor dat Jer eenig gewigt van menfchelijkc verdienften inkoomt. Enin- dien wy over het oordecl der lighamelijke ou- ders niet en durven klagen, als zy eenige hun- ner kinderen, voor dat zy nog hunne zeden onderzogt, of den dienft hunner kinderlijke liefde beproefd hebben , met een bezondere toegeneegendheit omhelzen : indien 00k de hcercn het vry befchik hebben over hunne dienftknegten, en hy van niemand met regt bcriipt word, die 'er uit de zelve afkoomfte zig eenige verkreft, die hy met meerdere gunft vereeren, en deftiger onderwi/zen wilt: mag men dan over de goedertieren billi/kheit van den opperften Vader en den waren Heere klag- tig vallen, om dat in zijn groot huis alles op ontelbare wijzen verfcheidenlijk befchikt word: en dat daer niemand iet goeds heeft, 't welk hy niet gegeven heeft, zy niet alle met de zel- ve deugden verfierd, of met de zelve genade- giften verrijkt zijn. Nog wy kunnen d'oorza- ke dezer verfcheidenheit van gaven uit de ver- dienften niet halen, dcwijl de genade de voor- naemfte
|
||||
|
Aller Volkpren. II. B. IJ9
nacmfte oorzaek van alle goede verdienften is,
en uit haren fchat genoomen word, al wat 'er goedkeurlijk in eenigen mcnfche gevonden word. Nu gelijk het tegen de godtvrugtigheit is,
over de dingen die de heilige Geelt binnen de Kerke veelvuldelijk werkt, eenige klagte in zijn herte op te vatten : 200 mag men 00k over die voorzienigheit, welke op d'ongeloo- vigen ziet, geenfins morren. Want de regt- vaerdige en goede Regter is niet ongeregtig van wille, nog los of onbefcheiden van oor- deel : dat wy zouden meinen dat 'er onder d'oneindige barmhertigheit en regtvaerdigheit van den almoogenden Godt iemand zoude ver- looren gaen, die niet en moet verlooren gaen. Geen deel van de wereld is van't Evangelie van Cbrifius leedig. En alhoewel die algemeine roeping niet ophoudt, zoo is egter 00k deze bezondere nu aen alle menfchen gemein ge- worden. Uit alle volkeren, uit alle ftaeten worden
dagelijks met duizenden oude luiden, met dui- zenden jonge menfchen, met duizenden kleine kinderen aengenoomen: en de wapenen zelf, waer door de wereld gedrukt en verwoeft word, dienen tot d'uitwerkingen der Chriftelijke ge- nade. "Want hoe veele menfchen, die in tijdt van vreede uitftelden het Sakrament des doops t'ontvangen, heeft dc vrees van het nakende gevaer
|
||||
|
i<5o Van de Roepinge
geyaer met aengedreven om tot hct water dcr
jedergeboorte tc vlugten? Hoe haeft heeftde dre.gende khnk afgeperft, het gene een ftille gemoederen in zoo langen ti,dt niet en konde
wi/smakenr Eemge kinderen van de Kerke zijndevandenvyandgevangen, hebben hun- ne heeren tot Haven gcmaekt van 't Evangelie van Chnftus: en aen dewelke 2y als kriiL vangenen verflaefd waren, zi;„ 2y *£„ als overiten en leermeefters in >t geloove We derom andere barbaren , terwijl zy den Ro- meinen te hulpe koomen, hebben monzelan- den geleerd het gene zy in hunne geweften nietenkondenleeren, en zi/n met d'onder- mjzmge van den Chrifteli;kenGodsdienftwe- der na huis gekeerd. Dus is >er niets 't welk degoddeh;kegenadekan bcletten te volbren- gen het gene zy wilt, vermits ook de twce- dragtzclftotd'eenigheittrekt, en de plagen m geneesmiddelen veranderd worden. Zoodat de Kerk aenwait zelfs door het gene hacrvoor ramp en onheil deed vreezen. Werwaers wy dan over 't beftel der men-
icnchjke zaken onze oogen keercn, wvbevin- dendatgecneti;den, geene zaken, geen op ofondergang van geflagten, van dWigeen ondoorgrondelijke oordcelen Gods ziin uitge- flooten Alle de ftrijdige verfcheidenheden, en alle d oorzaken der yerfchillige uitwerkia- gen,
|
||||
|
jiller Vblkeren. II. B. i<£i
gen, die wy niet en kunnen nafpooren nog
onderkennen, zijn in die eeuwige weetenfchap te famen bekend en onderfcheiden. En niets is 'er 't welk daer niet gefchikt is, ook raken- de de hoedanighedcn der dadcn die nog niet en zijn. Want daer is in Godt geen aenkoomen- de bewecging , of nieuvve vvil , of tijdelijke raedt : nog zijne gedagte word niet veranderd met d'ongelijkheit der veranderlijke dingen i maer hy bevat t'effens met een eeuwige en vafte befchouwingc alle tijden en tijdelijke zaken: en hy heeft nu reeds alles aen alien vergolden, die de toekoomende dingen reeds gemaekt heeft. Hier op flaet het gene de heilige Apoftel Pau- lus aen die van Ephefen fchrijft: *Geloofdz.y Godt, de Vader onz.es Heere J ejus Chrijius, die ons door Chrijius gezfgend heeft, met al- ien gceflelijken zegen, en hemelfche gaven. Ge~ lijk. hy ons in hem verkooren heeft voor degrond- legginge der tvereld, op dat wy heilig en onbe- vlekt voor zjjn aenfchijn z.ouden zjjn in liefde. Die ons voorfchikt heeft, om ons aen te neemen tot zijne kinderen door Jefus Chrijius onzsn Heere, naer het welbehagen van zijnen willey *6* lof der heerlijkbeit zjjner genade. En't ge- ne hy wijders op den zelven zin daer aenhegt, leerende dat de gave en het werk der genade in Gods eeuwigen raedt altijdt geweeft is, en dat alle d'aengenoomen kinderen , niet alleen in L dien
|
|||||
|
__________________V
|
|||||
|
j*2 Van de Rotpingt
ien ti/dt als Zy „u i„ \ levcn ^
*k^*^A£2s
verkie2i„ge I^hnl ™ ""**** ^ in die
sullen hln gecnZ"nte "Tu**"* *>"> worden. \Ct 2 J ^eze fchaP. TereeniSd wc" loZ '"""""'"IS* • wdke voor alfe ccu-
-*3&i£h£ ?•»* —
^or, « >* luoV)gcn m dcze lootinge ecteld is
venal / "'"aer **» ^orneemen, ftfcfc beidS; d3"' a£ mei °Ttte^k *■
kriisen ZTr van g°ecte *erken teVtf-
/SCn' * ook » Wg*fi igfe * gebed.n, |
||||
|
Aller Folkeren. II. B, itfj
op hope van Godt te vcrbidden, beezig houdt,
indicn de verkiczing der Chrifteiijke genade door zi/'n onvcrandcrlijk voorneemen vaitftaet, en 'er nict anders ge/chieden kan , dan door den wille des Almoogcnden gefchikt is. Maer die meinen dat zy dit fchrander en fheedig op- werpen, verftaen niet dat de weetenfehap Gods, die de voorleedene, dc tegenwoordige, en de toekoomende dingen beheift , door geen tijdt gebonden word: en dat het gene nog ge/chie- den zal, zoo wel als het gene nu gelchiedt, of reeds gefchiedt is, alles voor zi/ne oogen bloot ftaet. 'Twelkgewisen zeker zijnde, zooheeft die kragt, die door een gedurige en ware be- fchouwinge t'effcns ziet het gene gefchapen en nog te fcheppen is, het gene begonnen en nog te beginnen is, het gene gedaen en nog te doen is, geen ti/dt van noode om de dingen te be- zien en t'onderfcheiden: maeralwat in de we- reld elk op zi/n geftelden tijdt word ontfwag- teld, en met vcelvuldige verfcheidenheden ont- vouwen, begrijpt zy nu geheel en al op die or- der, als het volgens haeroppcrfteenvolmaekt- fte oordeel ten einde toe in de wereld gefchie- den zal. Nu deze eeuwige en altijdt onberoerde ken-
nis dringt ons met geen noodzackelijkheit tot zondigen, nog daer vloedtgeenongeregtigheit uit den oorlprong der regtvaerdigheit. Want dewijl de goede Godt alle dingen goedgemaekt ...... L: heeft, |
||||
|
164 Van de Roepinge
heeft, en 'er dog gecn natuer van het quacdt
is, 200 is de vrywillige overtreeding ontftaen uit de vrye willen, die het goed was datzy vry gefchapen wierden: en de veranderlijke natuer wiens behoudenis afhing van het onverander- Ujk wezen , heeft zig van het opperfte goedt, terwi;I zy haer genoegcn vcrkeerdelijk in haer cigenzogt, afgetrokken. Welke val nu door de genade Gods geneezen word. Daerotn is Jefus Chriftus in deze wcreld
gekoomen, op dat hy de werken des Duivels zoude te met doen: die egter zoo te nict gedaen wordcn , dat 'er in het vernietigen der zelve ook door hen die geholpen wordcn, gearbeidt word: want ook dit van den gencn dieonsza- igmaekt, gegeven word. Hierom zeit de hei- iige Apoftel : -f- En dit niet alleen, maer ■wy verheugen onsook in de verdrukkingen, weeten- de dat de verdrukking verduldighett veord- Prengt, de verduldighett beproevinge, en de beproeving hope. En die hope befchaemt ens met: vermits de UefdeGodsuitgeftort is in on- ze her ten, door den heiligen Gee ft, die ons ge- geven „. To£ dic yan Ephcfcn zdt ^ q(| _ J Ult genade zjjt gy zalig geworden door 't ge-
foove: en dat niet mt u z.elve , want het een
gave Gods is. Niet uit de werken, op dat zig
memand beroeme. Want wy z.i/n xjjn maekfel,
gejchapen in Chriflus Jefus m goede iverken, die
it _ Godt
f'i./«».iii.8. iRom.v.3. *Ephes.u,%.
|
||||
|
MlerVolkeren. II. B. i<Sj
Godt ons voorbereidt heeft om daer in te wan-
dele n. Zoo geeft dan Godt acn hen die hy vcrkieft
zonder verdienften, ook hct gene waer uit zy met verdienften kunnen verfierd worden. En te vergeefs zeit men, dat 'er voor d'uitverkoor- nen geen reden is om t'arbeiden : dewi/1 zy ook dacrom arbciden , op dat zy zouden uit- vcrkooren zip. Want de gaven der deugden kunnen niet lecdig zijn: nadien gelijk de Waer- heit zeit : * Zoo wie iet heeft, dien z,al ge- geven worden: maerzjoo wie niet enheeft, dien z.a.1 ook^ het gene hy heeft afgenoomen worden. De kuisheit word dan niet gegeven, om tegen de begeerlijkheden niet te ftrijden. Nog de wijshcit en 't vcrftand worden nicmand byge- zet, om niet dag en nagt de wet des Heere te bevreeden. Wat doet de gave der liefde, indien zy niet wakker yvert om eenander wel te doen ? Wat vrugt heeft de verduldigheit, daer de kloekmoedigheit niet en heeft te ver- dragen ? Of hoe blijkt het dat iemand in Chri- ftus godvrugtelijk leeft, die door geen vervol- ginge getrorren word ? Is ook de vreede, die wy van Godt en met Godt hebben, wel te regt geruft, indien zy geen twecdragt met de wereld heeft ? Of kan de liefde Gods zonder de vyandfehap des Duivels verkreegen worden? Gods genade maekt geenfins dat iemand niet L 3 en
* Mark- iv. 2 j.
|
||||
|
^<S£ Van de Roepinge
en kan bekoord worden. Nog de Chriftelij-*
ke ridder word met de toeruftinge der hemel- fche wapenen van de regter en flinkerzijde niet gewapend , om met geenen vyandt te vegten: dewijl het ook meer geluk en roem is, dat ie- mand vegtende niet en heeft kunnen overwon- nen worden, dan dat hy leedig ftaende niet en konde acngerand of bekoord worden. Nu dat de naerftige betragting des gebeds
door het voorneemen der goddelijke verkiezin- ge niet geftremd word, zai ik met eenegetui- genifle duidelijk bewijzen , om d'andere kort- neids halve daer te laten. In het Bock dan van Tobias ?eif. d'Engel Raphael tot den ;on- gen Tobias :„ ^ Geaenk. de bevelen wws Va- ders, dat hy u bevoolen heeft dat, gy een vrouwe ttit het geflagte uws vaders moet neeipe,ri, Nu dan hoor na my , broeder: neem geen agte op dien boozegeefl, maer verzjoehjhaer. En weet dat zy u tof vrouwe dezen nagt zal gegeven ivorden : en ah gy in de kamer zult gehoomen zijn, zoo neem van de lever vaji dien vifch3 en leg het op de vuerkgolen: en de reuk zal zig verfpreiden , de boozegeefl zal het ruikgn , eri hy zal ij;egvlieden , en voordaen nimmermeer omtrent haer verfchijnen. En ah gy by haer z>ilt willen zyn : zoo ftaet eerfi beide op , en bMt den Heere des hemels, dat u barmhertig- heit en gezondheif gegeven worde. En vretjl niet:
* Tcb. vi.
|
||||
|
AlUr Vdkpren. If. B. 167
niet: want ay is u toefchik* voor alle tijdent
en gj zjilt z.e geneezjen. Hoewel het dan geenfins anders zijn kan, of
hct gene Godt gefchikt heeft moet gefchiedcn, 200 word egter cfoeffening des gebeds niet weg- genoomen : nog d'yver van den vryen wifie word niet geftuit door het voorneemcn der ver- kiezinge : vermits d'uitwerking van den wille Gods, die volbragt moet worden, aldus voor- gcfchikt is, dat door den arbeidt der werken, door den gedurigen yver des gebeds , door d'oefFeningen der deugden de verdienften ha- ren aenwas krijgen: en dat de genen die goedt doen, niet alleen naer het voorneemen Gods, maer 00k naer hunne verdienften gekroond worden. "Want daerom is het voorbefluit dezer vcr-
kiezinge in het hoog geheim verre van alle menfchelijke kenniffe verborgen. En men kan van niemand voor zijn cinde vaft zeggen , dat hy in de gelukzaligheit der uitverkoornen zal zijn : op dat de heilzame vrees ons in een ge- durige ootmoedigheit beware : * en dat die flaet, toe zje dat by niet en vallt. Dog of hy 00k door eenige bekooringe verwonnen , mogt gevallen zijn, dat hy cvenwel niet ver- zinke in droefheit, nog mjstrouwe van Gods barmhertigheit, f die oprferfchept alle die val- len y en ophtft alle die n$dergeuiorpen zjjn, Zoo
* i.Kor.x. 12. t PfaL cxliv- 14.
|
||||
|
i6$ Van de Roepinge
Zoo lang men in dit lighaem leeft, moet men
niemands bekecringe verzuimen , of van nie- mands hcrftellinge wanhoopen. Laet dan de heilige Kerk bidden : laet zy
voor de genen , die \ geloove hebben acnge- noomen, Godt bedankende, hen ook voord- gang en volhardinge verzoeken : en voor de genen die buitcn Jt geloove zijn , bidden dat zy 't aenncemen. Nog laet zy niet ophouden van fmeeken, al of zy ichoonvoor fommigen niet verhoord word. Want Godt, die wilt dat alle menfchen tot de kennijfe der waerheit koomen, kan niemand zonder geregtigheit af- vi/zcn. * * *
BRIEF
AUGUSTINUS aen SEBASTIAEN.
; Van de godvrugtige droefheit, die de goede menjchen uit d'ondeugendheit der quade te
' dragen hebben. Dez,en brief heeft ooh^ A- LIPIUS ondertekend.
AVgujiinus wenfcht Mijn heer Sebaftiaen,
zijnen heiligen, welgeliefden enzeermin- zamen broeder, in d eere van Chriftus, zalig- heit in den Heere. Alhoewel de zoete ver- bintenis der liefde geenfms toelaet dat gy in |
||||
|
Aller Volheretl. II. B. 1*9
den gceft van ons zoudt gefcheiden zijn, en
dat wy uwer heilige zedcn enfamenfprakenon- ophoudelijk gedagtig zijn, zoo hebt gy nog- tans wel gedaen, en wy bedanken u, dat gy ons ten hoogfteverheugd hebt door uwen brief, waer door gy ons ook uwc lighamelijke ge- zondheit hebt geboodfchapt. Dog ik heb uit uwen brief verftaen, dat u eenig verdriet be- vangen heeft, vanwegen de z.ondaers, die de wet Gods verlaten. Want gy leeft door dien geeft, door wien gczeidt is: * 11^ zag de dwa- z.en , en 't baerde my verdriet. Dit is een godvrugtige droeiheit, en indien men zoo fpree- ken mag, een zalige ellende, dat men in eens anders misdaden niet medepligtig maer bedrukt, niet aengehegt maer bedroefd is, en dat men ze met fmerte beweent, niet met genocgen medeftemt. Dit is de vervolging, die zy tc lijden heb-
ben, naer de fcherpe en waeragtige fpreuke des Apoftels, alle die in Chrijlus godvrugte- lijk willcn leven. "Want wat is hier 't welk het leven der goedc menfchen mcer vervolgin- ge aendoet, dan het leven der ondeugende: terwijl het ons wel niet en dvvingt naer te vol- gen het gene ons mishaegt, maer egternood- faekt met fmerte te gevoelen het gene men moet aenzien ? "Want die voor d'oogen van een deugdfaem menfch ondeugend leefi, hoe- L 5 wd * Pptlm. cxvin.
|
||||
|
170 Van de Roepinge
ml hy hem niet fchuldig maekt die 't quaede
met toefternt hy doet hem nogtans hertfeer acn, ora dat hy 't moec verdragen. Want dehgharnen der q/aaeddoenders zijn wel lane en veeltijds vry van de ftrafren der wereldfche magtcn, en ook van alle andere harde ontha- lingen: rmer de zielen der godvmgtigen ziin noit vry of ongemoeydt van de auade zeden dermenlchen, zoo Iang deze wcrcJd zal due- ren. Aldus word dan eigenlijk volbragt hct gene
ik uit den Apoftcl gcmeJd heb: * Dat alle die tnChriflus fefus godvrugttg u:llen leven Vervolgmge sullen lijden: en dat zoo veel te bitterlijker, hoe het inncrlijker is: tot dat de zondvloedt ophoudc, dacr de raef en de duif te famen in d'Arke zip. Edog , Broeder, IT V'J aCn llCm' van wicn gy g^oord
hebt: T Zoo wie ten einde toe -volhard die z.*l zjdig zijn. t Hegt « aen den Beere, op dat irw leven w 't uiterfle aenwafe. Want ik weet dat uw herte gcen vcrquikking on- breckt in de goede breeders. Voeg bier by de beloften Gods, die groot, zekcr en eeuwig zijn: en ook d'onuitfpreekelijke belooningf der hjdfaemheit, die noit zal geftoord wor- den. En bemerk eens hoe waeragtelijk gy voor den Heere zingt : * Naer de meenigte der * n- . droefr- i Ekjtjes. ii. |. * Pfalm.xciu.
|
||||
|
Aller Volkertn. II. B. tft
droefbeden in mijn herte , z.00 bebbea ttwt
vertroofiingen tnijne zitle verbeagd. Zend onzen brief aen onzen breeder/*Vr»»w.
De broeders en zufters die hier by ons zijn,
doen nevens ons uweHeiligheit,endegemeh:««
te Gods, die door uwen dienft btftiefd word,
wederom in den Heere groeten. En met eert
andere hand, Vaert wel, en bidt voor ons,
vvelbeminde en heilige Broeders. Ik Alipiui
groet uvve opregtighcit zeer hertelijk, en ook
alle die met u in den Heere vercenigd zijn.
En ik verzoek dat gy dczen brief als den mij-
nen wilt aenzien. Want hoewel ikeenande-
ren in 't bezonder had kunnen fchrijven, zoo
heb ik dog liever dezen willen ondertekenen;
op dat ook d'eenighcit van hetbladtd'eendragt
van ons gemoedt zoude betuigen.
# * *
BRIEF..
INNOCENTIUS z.end zijnegroctenisfe aen
AURELIUS en AUGUSTINUS. INnocemius aen de Bisfchoppen Aurelius en
Auguftinus. Het wedervertrek na uwe ge- y weften van onzen medepriefter Germanus, die my zeer lief is, mogt ik niet laten voorby- gaen zonder raijnen dienft by U.E.acntebie- den.
|
||||
|
171 Van de Roepinge Alter Volkeren. II. B.
den. "Want het fchijnt als natuerlijk en behoor-
lijk, dat wy door de genen die ons lief zijn» onze alderlieffte vricnden groeten. "Wy wen- fchen dan zeer vriendelijk dat gy u verblijdt in den Heere, Brooders : en wy bidden dat gy ook voor ons den zelven wenfch by Godt wilt opdragen: want gclijk gy wel weet, wy wer- ken meer uit met algemeine en onderlinge, dan met eigen en bezondere gebeden. E I N D E,
|
||||
|
ZENDBRIEF
|
|||||
|
AEN EEN
OUDHEIDSMINNAER.
Mjjn Heer en eerwaerde Vriend.
;, ndcr alle onze letteroeffeningen dunkt
my geene van meerder nut en acn- belang voor 't geloovig volk, t'ef- fcns van mcerdcr gcnoegen en hei- lig vermaek voorons zelve, dan het vertalen der goddelijke Boeken. Ik mogt'er bydoen, geene die veiliger en aen minder gevaeronder- worpen is: als men immers by een vafte tael- kunde ook een genocgfame kennisfe van za- ken, en wel vooral een bondig en onverwron- gen oordeel gevoegd heeft. Dit laetfte bevin- den wy van het uiterfte gewigt te zijn: en d' ondervinding leert ons dat groote taelkenners, al te zeer op d' eigcn en oorfpronglijke bete- kenkragt der woorden agtneemende , en by mangel of wangcbruik van oordeel d' omftan- digheden der zakcn nictgenoeg opweegende, in 't overzetten,'tzy van deheiligeSchriften, Jt zy van andere boeken, bywijlen ftruikelen, en 't doelwit van den regten zin misfchieten. Naer de H. Schrifture komen d' Oudvaders en d' oude Kerkelijke fchrijvers alhier met regc in d' eerfte rey ftaen: als die in hunne Schrif- ten den geeft, den aerd, de gewoonten, de A tugt
|
|||||
|
l Brieven van den
tugt, de wetten, de leere, kortom d' Over-
leveringe dcr H. Kerke voor ons bewaerd heb- ben. Ach of wy ons in deze twiftzugtige tij- den met het vertalen en verklaren der zelve eeniglijk mogten bezig houden, enj door geen iusfchen indringende beletfelen dacr in verhin- derd wierden! Scderd dat ik poogde met de heilige Oud-
vaders wat nadere kennisfe te makcn, en my eenige toegang tot hunne vriendkhap vergund wierd, vond ik een bezonder genoegen in de Schriften vande heilige en doorgeleerdeman- nen, Bafilius bygenaemd den Grooten ; des felfs boezemvriend Gregorius, die den eernaem draegt van Godgeleerden; en den heiHgen Je- ronimus, wien ik \ my niet ontzien zal beide die hooge namen fefFens toe te voegen, en hem den Grooten Godgeleerden en Chriftelij- ken Schriftkundigen te noemen: om nu niet te melden van dienonvergclijkbarcnArcnd,die boven onzen lof vliegt, den H. jiuguflmus: wiens roem wy egter naer ons gcring vcrmoo- gen elders mcenigmael verkundigd hebben: die ook eenyder nu genoeg, en fommigen fchier alleen bekend is. Indien het oit geoor- lofd was een wenfeh te docn ontrent de dingen die lang voorby zi;n, en dat men eens mogt uitrocpen: O me pntteritos refer at f% Chriftus in anno si Ach of my Chriftuigafte zjtn d'aloude tijden! dan
|
||||
|
H. jeronimus. 3
dan zoude mijn groote hertewenfch zi/n, den
heiligen Jeronimus met zijn doorlugtig gezel- fchap, nevcns die andcre voortreffelijke Mannen, te mogen bywoonen, en hunncn handel en wan- del van naby te mogen befchouwen. Of de- wijl dit althans vergceffe wenfehen zijn , in- dien het eens ons lot was de volkoomen een- zaemheit aen te trefFen, zoo zoude ik wat my belangt geen liever nogaengenamergezelfchap zoeken, dan de hooggemelde Oudvaders, vvelke vvy nog aenfpreeken, en met ons hooren fpree- ken,zoo dikmaels als wy hunne boekenlezcn. Ondcr hunne Schriften is 'er niets 't welk my meer bevalt dan de Zendbrievcn, in dewelke zy nevens een rijken fchat van alkrhande ge- lcerdheit, hun eigen gemoedt en inborft op 't levendigfte en eenvoudigfte hebben afgefchil- derd. Weshalvcn my't gevoelen van eenge- leerden Schrijver niet ongegrond voorkoomt, die het daer voor houdt, dat de Brieven van den heiligen Bafilius moogclijk het befte ju- weel zijn, 't welk ons uit den letterfchat der Kerkelijkc oudheit is overgebleven : welke nogtans zonder de Brieven van Gregorius van Nazians zouden verminkt en onvolmaektzijn. Edog voor deze mael zult gy hier niet anders tot een proevc krijgen, als alleen drie Brieven van den heiligen Jeronimus. Bevalt U. E. deze vertaling wel,zoo zal het werk misfchien allengskens aengroeyen, het zaedje tot een A z boom
|
||||
|
4 Brieven van den
boom opwasfcn, en van cen boeksken in een
boek vcranderen. Bid dat de Hcer, van wien alle goede dingcn den wasdomontvangen, on- ze onderneemingen door zijnen hciligen zegen gelieve t'onderfteunen. Den hi. Augufty. u. dc. xcvnr.
BRIEF
VAN DEM
H. J E R O N 1 MU S
/EN DEN
H. AUGUSTINUS.
Hy betuigt dat hy 't jaer te voore door Aflerius
gejehreven heeft. Nu ver&oekt hy degunfl voor Brejidius, die no, Romen gaet, en dezjen brief medeneemt: niet dat die eenige geldhulpe van noode heeft,maeralleenlijkjn devriendfehap van vroome luiden ivenfcht toegang te vin- den Jeronimus klaegt dat hy door verfchei- den moeylijkheden gecjueld word. Dit is in dezjen brief aenmerkens waerdig, dat hy A' lipius, dienhy trader, in 't Latijn Papa, Pans, dat is te zeggen, Bisfchop noemt^ eg- ter begroet met den naem van Broeder. Voorleeden jaer had ik uwe Eerwaerdigheit,
door onzen broeder den Onderdiaken Aflerius een brief gezonden, om mijne be- hoorlijke pligt van groetenifle by u af te leg- gen: |
||||
|
H. Jeronimus.
gen: welke brief ik betrouw dat u Wel behan- digd is. Nu wederom fchn>cndc door JL nen broeder dc„D,akcn Prefidius, zoo bSflc u voor eerft dat gy mi/ner gedagtig zijt: £ twcede dat gy den brenger dezes wilt L£l ?jn, weetende dat hy my 2eer nauw vffij is en dat gy hem daer 't de noodt mag veref Jhen, wilt helpen en onderfteunen? Niet dat hy gdd of lets, Chriflus *y geloofd, vn doen heeft: maer dat hy zeer bcgeenV U ?" de vnendfchap van vroome luidef , fn h« voor een zeer groot geluk agt dat hy metzoo- y na t Weften gevaren is, zultev uit ziin
eigen verhael kunncn hooren ' klonS °nS bel^gt' Wy Ji>den te ^ bet
Wooibr, nu van den eencn, dan van den J deren kant, aenftoot door verfcheiden tlen
en baren : en Wy hebben de moey ,4edcn
van ons vreemdelingfchap te dragen ' £
«7 gelooven in hem die gezeidt heefr Be
£■1*. ikM de K,ereld vlWB„nen dat WV~
koomen ri , overwinnmge zulien be-
&' k ver2oeJ. vnendeli,k8datgV onzen
JS encerwacrd<gen broeder, den Vader grocten. De hcihge breeders, die zij? in h-r
kloofter met ons bevlijtigen om den We c te A 3 Heer
|
||||
|
6 Brieven van den
Heer Jefus Chriftus beware u in gezondheit,
en wees mijner gedagtig, Mijnheer en waer- li/k heilige en eerwaerdigc Vader. BRIEF
■
VAN DEN
H. J ERO N I MU S
A EN DE
MAEGD A SELL A.
Alshy Paula en Melania tot het cenzaem /even
had aengeraden , en des wegens het jieeken der quaae tongenvoelde: beantwoordhy hicr de tegenfprake zijner ffetigters , en bezveent d'onbefchaemde quaedaerdigheit der menfehen. Het zoude dwaeshek zijn, indicn ik my liet
voorftaen dat ik uwe wcldadcn konde ver- gelden. Dog Godt is magtig om uweheilige ziele voor my naer verdienftcn te bcloonen. "Want ik onwaerdige heb my noit ook kunnen inbeelden, of zelfs vvenfehen, dat gy my zoo groote gencegendheit in Chrifhis zoud toe- dragen. En alhoewcl 'er fommigen zijn, die meinen dat ik ondeugend en met alderleide boosdaden beladen ben, en dat mijnc zonden nog veel mecr fmaedt vcrdienen, zoo doet gy egter wcl, dat gy volgens uwen acrd en ge- moedt ook de cjuaden voor goeden agt. Want het is gevaerlijk van eens anders dienftknegttc oor-
|
||||
|
H. yeronimus. y
oordeelen: en 't word niet Jigtelijk vergeeven,
quaedt gefprooken te hebben van de goeden. Dc dag za) cens koomen dat gy u nevens my bedroevcn zult over niet weinigen die zullen branden. Ik gae voor een fmaedwaerdig, voor cen argliftig en ongeitadig menfch , voor een leugenaer, en die door duiveifche kunften weet te bedriegen. Wat is dog veiliger, zul- kc dingen te gelooven, of te verfieren van dc gencn die onnoozcl zi/n : of liever niet tewil- Jen gelooven ook zelfsvan degenen die'eraen fchuldig zijn ? Daer waren 'er die my de han- den kufteji, en met hunnen vergiftigen mondl gingen zy my bekladden: met de Jippen toon- den zy meedoogen, en met het herte waren zy verblijdt. De Hecr zag het aen, en beipot- de dat voJk: en bevvaerde my, zijncn armen en gcringen dienaer , nevens hen tegen het toekoomende oordeel. D' een fcheldde op mijncn gang en op mijn lachen : d' ander fmaelde op mijn gelaet en aengezigte: een der- de vermoedde ik wect niet wat in mijne een- voudigheit. Ik heb immers omtrent drie ja- ren lang met hen gcleefd. Dikmaels om- ringde my een groote meenigte van maegden. Mecnigmael heb ik de Goddeli/ke boeken, zoo vcel ik konde, aen cenige van haer uitge- leidt. Dit lezen baerde een necrftige famen- koomfte, deze neerftigheit bragt gemeinzaem- heit voord, en de gemcinzaemncid cen be- A 4 trou-
|
||||
|
8 H. Jeronimus.
trouwen. Laet ze zeggen wat zy oit anders
in my befpeurd hcbben , dan het gene een Chriilemenfch betaemde? Heb ik iemands geld ontvangen ? Heb ik de giften, 'tzyklei- ne, \ zy groote , niet verfmaedt ? Hebben iemands pcnningen in mijnc hand gerammeld? Is mijne reden verdraeyd, of mijn oog dartei geweeft? Niet anders word my verweetendan dat ik een mansperfoon ben : en die word my niet verweeten, dan wanncer Paula en Mela- nia na /erufalem trekken. Zy hebben dien menfeh gcloofd, als hy my
beloogen hceft: waerom gelooven zy hem nice nu hy het ontkent? JT is de zelve die hy te voore was: hy beiijdt nu dat ik onnooze! ben, die my voorheen befchuldigde : en zeker de waerheit word betcr door pi/nigen afgeperft als doprlachen. JTcn zy dan dat hethiervan- daen koomt, dat men ligtelijkcr gelooft het geen men geern hoort, als 't van een andcr valfchelijk verfierd isj of waer toe men zelf aenlcidinge geeft, op dat het dog verfierd zou- de worden. Eer ik het huis van de hcilige Paula kende, was de geheele ftadt my gunftig en welgeneegen. Ik wierd fchier door het oordeel van ydercen waerdig geagt om het Pausfelijk hoogprieftcrampt te bekleeden. De Paus Damafus zaliger gehcugenifle iprak met mijne tale. Ik wierd heilig, ik wierd oot- moedig en welfpreckend genoemd. Ben ik |
||||
|
H. jeronimus. p
oit in 't huis van eenig wulps menfch ingc-
gaen ? Hebben de zijde kleederen, de blin- kende geftcenten, het opgefmuikt aengezigt, of 't goude pronktuig my verloktof vervoerd? "Was'er dan niemand anders onderd'aenzien- lijkc vrouwcn te Romen, die mijnen geeft kon- de temmen, dan een die met weenen en vaften bezig was: die 'er ontfierd en ongedaen uit- ziende, byna blind geworden was van tranen ftorten, die dikmaels nagten aen elkanderen tot aen den morgenftond toe doorbragt met bidden en fmecken om de barmhertigheit des Heere: wicns gezang de Pfalmen, wiens aen- fprack ^t Evangelic, wiens wceldcn de verfter- ving, en wiens leven een gedurige vaften was? "Washer niet een die my konde vermaken, dan de gene die ik noit heb zien eeten : maer wan- neer ik haer, om de deugd harer kuischeit, naer verdienfte begon in waerde te houden , t* ee- rcn en ontzag te dragen, hebben dan terftond alle de deugden my verlaten ? O nijdigheit die u zelve aldereerft gact bijten! O loosneit van den Boozevyand die altijdt de heilige dingen vervolgt! Gecn andere zijn door de ftadt van Romen op de tong geraekt, en over de baen gehaeld, dan Paula en Melania, die hare rijk- dommen verfmaedt, en hare lieve panden ver- laten hebbende, het Kruis des Heere, alseen krijgsvaendel der godvrugtigheit, hebben op- gefteeken. Indien zy na de baden liepen, "t A 5 wel-
|
||||
|
Brieven van den
|
|||||||
|
IO
|
|||||||
|
welriekend reukwcrk zogtcn, c!e ri/kdomrnen
en den weduvvlijken ftaet gebruikten om een vvelluftig en ongebonden leven te leiden, dan zouden zy mevrouwen en heilige genoemd worden. Nu wilJen.zy, nretwacr? in afche en rouwe kleederen fchoon en bevallig fchi;- nen, en met vaften en ongemak ter helle va- ren: als oft haer niet gcoorlofd wasonder't gejuich van 't volk met den grooten hoop na 't verderf te loopen. Indien de Heidenen dezc manier van leven
tegen/praken, indien 't de Jooden deeden,zy mogten zig hier in trooften, dat zy niet en behaegden aen de genen, aen dewclke Chri- Jius zclf mishaegd heeft. Maernu, 6 fnoo- de zaek! zijn 't luiden welke den nacm van Chriftenen dragen, die de zorge van hun huis- houden daer latende, en den balk in hun ei- gen ooge niet bemerkende, een fplinter gaen zoeken in eens anders ooge. Zyfcheldenhet heilig voorneemen: en zy agten 3t voor een verligtinge hunner eigen ftraffe, dat 'er nie- mand heilig zy; dat men van ydereen qualijk ipreeke; dat de gene die vcrloorcn gaen, in groote meenigte, en de zondaers in groot ge- tal zijn. Gy hebt bchagen in dagelijkfch te baden en u fchoon te maken: een ander agt deze zinnelijkheit voor vuiligheit. Gy rifpt van lekkere padrijzen, en beroemt u dat gy de koftelijkfte vifch moogt eeten;ik vemedmij- nen
|
|||||||
|
H. Jeronimus. II
nen honger met booncn. Gy hebt luft in 't
gezelfchap daer men lacht en gabbert, ik in 't geween van Paula en Melania. Gy zijt be- feerig na 't goedt van een ander, zy veragten
un eigen goedt. U luften de honigzoete wij- nen, zy houden 't met een teug koel waters. Gy agt het verlooren, al wat gy in dczen tijdt niet en hebt, al wat gy hier niet opeet en in- flokt: zy verlangen na het toekoomende, en zy gelooven dat het gene 'er gefchreven ftaet wacragtig is. Al was 't al ydelijk en te ver- geefs, voor haer die van de verrijzenifTe der lighamen overtuigd zijn, wat gaet u dat aen? "Wy hebben in tegendeel mishagen in uw le- vcn. "Wees gy vet en wel gemeft : mygeeft het mager en blcekverwig aengezigt meer ge- noegen. Gy denkt dat de zoodanigen ellen- dig zijn : wy houden u nog voor ellendiger. Dus ftaen wy voor zoo verre gelijk, en elk meint dat d' ander niet wijs is. Dit fchreef ik u, Mevrouvve Afella, alsik
nu te fcheep ging, ter loops al weenend en bedroefd : en ik bedank mijnen Godt, dat ik waerdig ben om van de wereld gehaet te wor- den. Bid dog dat ik uit Babel na Jerufalem mag wederkeeren, op dat nictNabuchodono- zor, maer Jefus de zoon van Jofedcch over my heerfche: dat Efdras koome, en my na zijn vaderland wederom geleide. Ik was wel zot dat ik het liedt des Heere in een vreemd land
|
||||
|
12 Brieven van den
land wilde zingen: en dat ik den berg Sina
verlatende, Egypten ging te hulpe roepen. Ik dagt niet op net gene in 't Evangelie ftaet, dat de gene die uit Jerufalem gaet, terftondin handen van de ftruikrovers valt, beroofd,ge- wond, en om 't Ieven gebragt word. Maer of fchoon de Priefter, en de Leviet voorby- gact, die Samaritaen is egter barmhertig: de- vvelke, als hem gezeidt wierd: Gy z,ijt een Sama- ritaen , engy hebt den duivel in: dat van den dui- vel ontkende, maer niet en Joochende dat hy een Samariet was. "Want dien wy Bewaerder noe- men, word by de Hebreen Samariet genaemd. Sommige fnappen dat ik een quacddoenderben: ik erken den eernaem des geloofs, als een die- naer van Chrijlus. De Jooden hebben ook mi/nen Heere een bedrieger genoemd. D'A- poftel wierd al mcde voor een verleider uit- gemaekt. * 'T is niet meer dan menfcheltj- ke bekooring, die my aenrand. Hoe klein een gedeelte van verdrukkingen heb ik dog gelce- dcn, die als een krijgsknegt onder het Kruis dicnc ? Zy hebben my den fmaedt van een val- fche misdaedt opgeleidt: maer ik weet dat men door goeden en door quaden naem tot het ri/- ke der Hemelen kan koomen. Groet Paula en Euftochium, die de mijne zijn in Chriflus, of bet de wereld lief of leet is. Groet uwe moe- der Albina, en uwe zufter Marcella, als ook Mar-
s' iKor. x, ij. |
||||
|
H. Jet-animus. 13
Marcellina, en de heilige Fclicitas : en zeg
haer: Wy zullen te famen voor den regterftoel van Chriflus ftaen, daer zal het blijken met hoedanigen gemoedt elk geleefd heeft. "Wees mijner gedagtig, 6 Voorbeeld vankuisheiten pronk der maegden: en ftil de baren der zee door uwe gebeden. BRIEF
VAN
PAULA en EUSTOCH7VM
MARCELLA.
Paula en Eu/fochium, Menu in cCeenzjtemheit
van Bethlehem war en, raden door dezjen brief Afarce/la aen, dat z.y ook^ uit Romen na 't Heiligland zoude koomen, om aldaerinhaer gezelfchap met rufl en ftilte den Heere hei- liglijkj* dienen. De liefde heeft gcen mate: en het ongedul-
dig verlangen kan zig niet inhoudcn nog bepalen. Waerom wy 00k vergeetende hoe fwak onze kragten zijn, en niet denkendewat wy vermoogen, maer alleenlijk wat wy begee- ren, tragten nu ,daer wy maer leerlingenzijn, onze meefterfe t^ onderwijzen: even gelijk het fpreekwoord zeit : Het domme diet zal de Kunflheldinne Iterm. Gy die dit vuer eerft in
|
||||
|
14 Brieven van den
in ons ontvonkt hebt, die ons tot dcze be-
tragtinge zoo met uwe woordcn als door uw voorbeeld hcbt acngemoedigd, en onsals een henne hare kuikens onder uwe vleugelen ver- gaderd hcbt: gy laet ons nu zonder moeder in het wild vlicgen: daer wy in angft en be- naudheit voor den havik zijn , en voor de fchaduwe der voorbyvliegende vogelen gedu- rig vreczen. "Weshalven, het gene wy nu in ons afwezen allcenlijk doen kunnen, koomen wy u al klagende bidden, en ons verlangen niet enkclijk met geween, maer met rouwbe- klag betuigen: eikhende dat gy onsonze Mar- cella wedergceft : en dat gy niet en lijdt, dat die zagtzinnige, die lieftallige, die meer als honigzoete, zig nu zoude ftraf, en met een droevig en gerimpeld wezen toonen, voor de genen die zy zelf door hare lieftalligheit tot een zoodanige levenswijze getrokken heeft. Zekcr indicn het gene wy begeeren tot beter aenleidt, zoo is het dan geen onbefchaemde begecrte. Indicn alle de vermaningen der H. Schrifturc met ons gevoclen overeenftemmen, zoo doen wy niet vermeetelijk, dat wy u aen- noodigen tot het gene, waer toe gy ons zeer dikmaels hebt geraden. D'eerfte flcm van Godt tot Abraham was deze : Trel^ uit uw land, en uit uw maegfebap, engae na'tland 't welk^ *k.« toonen z,al. D' A rfchvader aen wien d' eerfte belofte wegens Chrijius gedacn is,
|
||||
|
H. Jeronimus. ij
is, krijgteen bevel dat hy de Chaldeen, dat
hy de ftadt der verwarringe en Rohoboth, dat is, hare mime wegen, dat hy het veld van Sen-' nadr, in 't welk de toorn der hoovaerdighek tot aen den hemel opgeregt is, verlaten zal: en dat hy naer de zeebaren dezer wereld; naer de watervloeden, op welker oever de heiligen zaten en weenden , als zy op Sion dagten; naer den overlaftigen poei van Kobar, waer uit Ezechiel by 't hair van zi;n hoofd opge- noomen, tot jerufalem toe vervoerd word; in 't land van belofte gaen woonen zal ; \ welk niet gelijk Egyptenland van beneden, maer van boven bevogtigd en vrugtbaer word: en 't welk geen moeskruiden tot ipi/ze der qui;— nenden voordbrengt, maer den vrugtbaren re- gen tot een vroegen en laten oegft van den he- mel te gemoedt ziet. Dit bergagtig en hooge land heeft de gee-
ftelijke wcelden zoo veel te overvloediger, hoe het van ti/delijke genoegten min voorzien is. Ook is Maria de Mocder des Heerc, na dat haer de belofte van den Engel gedaen was, en dat zy verftaen had dat haer lighaem de woon- plaets van den Zoone Gods geworden was, net lage land verlatende, na 'tgebergte opge- trokken. 'T is uit deze ftadt dat 'er wel eer: als de vreemde vyand Goliath verflagen, en hem dat onbefchaemd en qualijkfpreekend voorhoofd gekneufd was, naer dat hy ook voor |
||||
|
16 Brieven van den
over ter aerde gcflort was: cen mcenigte ver-
heugde ziclen uitquamcn, en dat het gezel- ichap al zmgende de vcrwinninge van onzen David over tien duizend verbreidde. Hier is t dat d'Engel, die het fwacrd had, en dc gehecle ftadt der godloosheit verwoeftre, op hetvlak van Orne koning der Jebufeen den tempeldes Heere afokende : gevende van toen af al te kennen dc Kerke van CWW, die met in Ifrael, maer onder de Heidenen zoude opgebouwd worden. Gae lees in \ t5oekderSchcppinge, en gy 2ult vinden dat Mclchifedek koning van Salem de Vorft dezer Jbdtwas: hy die alreeds in afbceldinge van 0>r*/?^ broodt en wijn opdroeg,enhetChri- itehjk geneim van 't Lighaem en het Bloedt des Z,aligmakers vooraf verkundigde. Gy zult ons misfchien by u zelve berifpen
dat wy d'order der H. Schrifture niet en vol- gen, maer dat wy zonder fchik en gelijk hette voore koomt, flegs alles over hoop halen Dog wy hebben al in't begin gezeidt, dat de hefde gecn fchik hceft, en dat het ongeduld van geen mate weet. Hierom word ook in 't Hooggezang als iet moeylijks bevoolen: Schikt in my de hefde. En nu zeggen wy nog eens, dat wy met uit onweetendheit, maer uit ge- negendheit aldus dwalen. Edog om nu veel gefchikter onze dingen voord te brengen, moe- ten wy't van wat hooger gaen opneemen. In dezc
|
||||
|
H. Jeronimut. 77
deze ftadt, dat is, ter plaetfe daer nu deze ftadt
kit, zcit men dat Adam gevvoond heeft, en geftorven is. Waerora oak de plaets, daer onze Heer gekruift is, de Doodshoofdplaets zoude genacmd zijn : nameli/k om dat het doodshoofd van dien ouden menfch daer zou- de begraven zi/n: op dat de tweede Adam, en het bioedt van Chrifius nederdruppelendc van het Kruis, de zonden van den eerften A- dam, van dien eerftgefchapen, weJke daer be- graven lag, zoude uitvvisichen: en dat aldus zoude volbragt wordenhetgened'Apoftelzeit: Ontwaeh^gy die daer Jlaept, en rijs op uit de dooden, en Chriflus zjtl u verligten. Hoe veel Profeeten deze ftadt, hoe veel heilige mannen zy voordgebragt hecft, zoude te Jang zi;n te verhalen, Het ganfch geheim van onzen Godsdienft is als gcboortig en afkoomftig uit dezen landftreek, en uit deze ftadt. Door ha- re drienamcn vertoontzyhetgeloovederDrie- vuldigheit. Zy word Jehus, Salem, en Je- rufalem genaemd. D' cerfte naem betekent Vertreeden , de tweede Freede, de derde Ge- Z'gt van vreede. Want wy koomen allengs- kens tot ons einde: en naer de vertreedinge worden wy opgeregt tot het gezigt van vreede: vvaerom 00k Salomon, dat is, de vreedzami- ge in deze ftadt gebooren is. En in de Vree- de heeft by z.ijne plaetfe gehadt. En in af- beeldinge van Chrifius heeft hy, als Vorftvan B deze
|
||||
|
18 Brievcn van den
deze ftadt, den nacm van Hcerc der heerfchcrs
en Koning der koningen gekrecgcn. Watzul- len wy van David, en van zijn geheel geflag- te verhalen, 't wclk in deze plaetfe den ko- ninglijkcn zetel bekleedtheeft? Want zoozeer als judea d' andere Stammen overtrcft, zoo 2eer is deze ftadt bovcn alle d' andere van Ju- dea uitmuntend. En ora bcftipter te reden- voeren, de heerlijkheit der geheele Provincic koomt de Hoofdftadt toe: en al wat 'er in de ledc-n roemwaerdigs is, behoord tot het hoofd der zclve. Dog onze lctteren zelf worden allang gc-
waer, dat gy bcgeerig zijt om iets te zeggen: en 't papier verflaet alreeds wat gy hier tegen gaet opwerpcn. Namelijk gy zult antwoor- dcn, en zeggen dat het ccrtijds zoo geweeft is: als de Heer de poorten van Sion liefhad, bo- ven alle de wooningen van Jakob: en als ha- re gronden gevefligd waren op de beilige ber- gen: hoewel men dit ook op een verhevender zin kan duiden. Macr naer dat deze ftem des Hccre op zijne koomfte doorgedonderd heeft: ZJw huts z.al u woeli gelaten worden: en dat hy hire verwoeftinge aldus jammerlijk voor- zeidt heeft: Jerufdem , rerufalem, die de Pro- feet en dondt, en fieenigt degenen die tot ugez,on- den zj)n:hoedikmaels heb ikjiwekinderenwillen verpaderen ,gelijk^een hennehare kuikens onder de vleugelen vergadert, en gj hebt hetniet ge- wild i
|
||||
|
H. Jeronimus. 19
wild: zie uw huts z.al u woefl gelaten wor-
den: nacr dat 00k het voorhangtel des Tem- pels gefcheurd, en Jerufalem van het heideger omringd is, hebbende zig ontreinigd door lict bloedt des Hcere: dat van dien ti;dt af de bc- fchcrming der Engelen , en de genade van Chriflm van haer weggeweken is. Eindeli/k dat 00k zelf Jofephus, wclke fchri; ver een ge- booren Jood is, betuigt: Dat Jer ten ti/de als de Hcer gekruift is, ftemmen van hemelfchc K ragten uit verhoolen plaetfen van den Tem- pel gehoord zijn, welkcriepen: Laetonsvan hier vertrekken. Uit wclke en meer andere dingcn het dan blijkt, dat waer de genade over- vloedig gevveeft is, de zonde dacr nog overvloe- digcr gevvorden is. En naer dat d' Apoftelen gehoord hadden: Gaet en leert alle volkeren : en zy Apoftelen 00k zclf gezeidt hebben .- U luiden tnoefl wel eerfi het woord Gods verkun- digd warden: maer nadien gy niet gewildhebtt zoo gaen wj nu voord tot de Heidenen: dat van toen af alle de heiligc tekenen van't Jood-i fthe land, en d'oude vriendfehapGods,door 4' Apoftelen tot de Heidenen overgevoerd is. D'opwerping is wel kragtig, en bequaem om 00k de genen, die al ecnigfins in de hei- lige Schriften bedreven zijn, t' ontzetten: e- dog zy is ligtelijk op te loflen. Noit zoude de Heer den val van dat land bewegien , in- dien hy *t niet beminde. Hy weende 00k o- B z vcr
|
||||
|
20 Brieven van den
|
|||||
|
ver Lazarus, om dat hy hem liefhad. En dit
moet gy ook terftond bemerken, dat het nict de plaets is, maer de menfehen, diegczon- digd hebben. Edog vermits op \ inncemen van de ftadt, het verflaen van a inwoonders volgt: dat daeromde ftadt verwoeft is, op dat het volk zoude geftraft worden. Daerom is de Tempel omvergefmceten, op dat d'afbcel- dende tekenen zouden weggenoomen worden. Dog wat de plaetie belangt, die is nu by ver- loop van ti/dt veel deftiger geworden, dan zy te voore geweeft is. De Joodcn eerden voor- heen bet Heiligdom, om dat aldaer de Che- rubijnen, de Verzoenzctel, de Bondkift, het Manna, de roede van Aaron, en het goudc Outaer was. Dunkt u niet dat het graf des Heere mecrder eerc waerdig is: in 't wclke, 200 dikwi;Is wy daer ingaen, wy den Zaligma- ker in den Knnendoek zien leggen : en daer een weinig vertoevende, nog den En^el zien aen zijne voeten zitten, en acn 't hoofdenein- de den fweetdock in cen gerold? Van welk graf wy weeten dat de heerli/kheit, Ian» te voo- re eer het door Jofeph wierd uitgehouwen, door de voorzegginge van Efai'as verkundigd is, daer hy zeit: En z.ijne ruff plaets zjil in ee- re z.ijn: namelijk om dat de plaets van des Hee- re grafftede van alle menfehen ftond gee'erd tc worden. Maergy zult zeggen: Hoe lezen wy dan i»
d'Q-»
|
|||||
|
H. Jeronimus. zi
d' Openbaringe van Joannes: En het Beefi 't
welk. nil den afgrond opkoomt, z,al hen, onge- rwijfeld de Profeeten, om 't /even bren^en. £n hunne lighamen z.ullen op de flraeten leggen van de groote (iadt, die geeftelijker wijzege- rtaemd word Sodoma en Egypten: daer ookjoun- ne Heer gekruijl is. 'Want zoo zeit hy Openb. xi. Dc groote ftadt, in dewclke de Heerge- kruift is, is geen andere dan Jerul'alem Nu daer de Heergekruift is, dat word geeftelijker wi/ze genaemd Sodoma en Egypten. Zoo is dan Jerufalem Sodoma en Egypten, alwaerde Heer gekruift is. Voor eerft moct gy weeten, dat de heilige Schriftuer haer zelve in geenen deele kan tegenftrijden: en vooral dat een en 't zelve Boek geen ftrijdigc dingen bevatten kan: jac om nog meer tc zcgtjen, de zelve plaets van het zelve Boek der Openbaringe, uit dewclke gy nu dezegctuigeniflevoordbragt. Omtrent tien regelen te voore ftaet "er gefchre- ven : Stae op , en meet den tempel Gods, en 't outaer, en de genen die 'er in aenbidden. Maer het voorhof, dat buiten den tempel is, laet dat daer, en meet dat niet, want het is den Hei~ denen gegeven: en zy zjillen de heilige fladt vertreeden tiveeenveertig maenden lang. Nu dog indien d' Openbaring lang naer het Lij- den des Heere door Joannesbefchreven is, en in d-zelveJerufalem den naem van de heilige Stadt draegt, hoe word zy dan wederom gee- |
||||
|
%z Brieven van den
ftelijker wijze Sodoma en Egypten genacmd.
Nog gy moogt nict antwoorden, dat hct is 't hemclfch Jcrufalem, 't welktoekoomend is, dat hcilig genoemd word: en dat hct gene verwoeft is, den naem draegt van Sodoma: om dat het van een toekoomende ftadt gezeidt word, dat het Beefl, 't welk^uit den afgrand z,al opkpomen, aen de twee Profeetcn den oor* log z.al aendoen, en hen overtvinnen zal, en om 't leven brengen : en dat hunne lighamcn op de jlraet van de qroote ftadt zjMen leggen. Van welkc ftadt ook in 't einde vm hct zclve Boek gefchreven word :' En de ftadt lag in het 1/ierkant: zjjnde in de lengte en in de breed; e zoo groot ah in de hoogte. En hy meette de fladt met de goude mectroede op twae!fduiz.end fladien. Hare lengte, en hare breedte, en ha- re hoogte waren even gelijk. Ely meette ool^ hare mueren op honderd en veertig ellcn, naer de mate van een menfeh geltjk^den E.n^el. En hare muer was opgebowwd van Jafpisfleen: en de fladt z.elfvan zuivergoudt, enz. H. xxr. Daer het vierkant is, d;icr kan gecn lengte, nog breedte genoemd worden. En wat is dat voor een meetingc, daer de lengte en de breed- te zoo groot is als de hoogte: en mueren van Jafpisfteen, en een geheele ftadt van zuiver goudt; en hare grondwerken en ftractcn van' koftelijk gefteente, en twaclf poorten blinken- de van pecrlen ? De-
|
||||
|
H. rjeronimus. zt
Dcwijl dan dezc dingen nict lighamclijker
wijze kunnen vcrftacn wordcn ( Want het is afzienlijk dat men fpreekcn zoude van ccn ftadt, welker lengte en breedte zoo groot zoude zijn als hare hoogte, en dat in ccn uitbreidinge van twaelfduizcnd ftadicn.) zoo moet het al- temael geeftelijk geduidt worden. En door de groote ftadt, namclijk die ee.ft door Kainop- gebouwd is, en die hy met den naemvan zij- nen zoonc noemde, moet dezc wereld verftaen worden, dewelke de betigter zijrier broedcren deDuivel, en de broedermoorder Kain, die flond ten onder tegaen, met zonden aenge- bouwd, met booze ftukken opgetimmcrd.en met ongeregtigheit voltrokken hecft: en die gecftelijker wijze genaemd word Sodoma en Egypten. Van welk Sodoma gefchreven ftaet: Sodoma z.al berfield worden tielijk. van ouds: na- melijk om dat de wereld zoo mocft herfteld worden, gelijk zy welcer geweeft is. "Want wy kunnen nict gcloovcn dat SoJoma weder- om opgebouwd zal worden, met die andere ftecden, namelijk Gomorrha, AdamaenSe- boim: maer dat zy voor altijdt in d' asfche zul- len blijven leggen. Nu dat Egypten Jerufalcm zoude beduiden,
lezen wy nergens: maer altijdt dat het dezc wereld betekent. En devvijl het te lang zoude vallen ontelbare proefftukken uit de Schriftu- re by cen te rapen, zoo laet ons maer eenc B 4 plact-
|
||||
|
2 4 Brieven van den
plaetfe acnhalen, alwaer dczc wereld duidclijk
Egyptcn genaemd word, judas, de broeder van den Apoftel jakobus, fchrijft in zijnen goddelijk ingc«even Brief met deze woorden. Ik^ wil u luiden indagtig maken, als die dit eenmael wel weet, dat ^ejus het volh^uit E- gyptenland verlofl hebbende , daerna de qenen, die niet en geloofden, vernield beeft. En op dat wy nict en zouden denken dat'er van Jefus den zoonc van Nave gefprooken word, zoo volgt 'er terftond op: En dat hy d' Engelen, die hunne eerfle heerlijkheit niet beaaerd, maer hunne woonflede verlaten hebben, in eeuwige boeyen onder de ditrfternilfe, tot het oordeel van den grootendag opgejlooten heeft. Op dat gy ook ioud gelooven, dat alwaer Egyptcn en Sodo- ma en Gomorrha te lamen genoemd worden, aldaer niet die plactfen, maer de vvcreld ver- ftacn word; zoo voegt hy terftond een voor- beeld daer by: Gelijk^ ook^ Sodoma en Gomor- rha., en d'omleggende fleeden, die op gelijke wijzf met uitgeftortheit gehoereerd hadden, en het vreemde vleefch waren agter nageloopen, tot een voorbeeld geworden z,ijn, dragende de flraJe van het eeuwig vuer. En wat is 't van noode meer dingen op te
toeken: nadien d' Evangelift Mattheus ver- haelt, dat naer het lijden en de vcrrijzenifle desHeere: De fteenrotfinbarftten : de graven epengingen : en veele lighamen der hetligen, die
|
||||
|
H. Jcronimus. 25
die ontjlapen -waren, zjjn opgeflaen. En dat
z.j tut de graven gaende, naer z.ijneverrijz.e- nijfe quamen in de heilige ftadt, en verfchee- nen aen veele menfchen. H. xxvn. Nog hier word op dezc plaetfe niet terftond het he- melfch Jerufalem verftaen , gelijk veele bela- chclijk meincn : dcwijl het ganfch geen teken van des Heere verrijzcnifie kondc zijn by de menfchen , dat de lighamen der heiligen in het hemelfch Jerufalem gezien wierden. Ver- mits dan zoo wel d'Evangeliften, als ailed' andere Schrifturen, Jerufalem de heilige Stadt nocmen: en de Harpzanger beveelt, dat wy zjullen aenbidden ter plaetfe, daer z.ijne voeten gejiaen hebben : zoo lijd niet dat men haer Sodoma en Egyptcn zoude noemen, by de- vvelke de Heer verbiedt te fweeren,ow dat het de ftadt des grooten Konings is, Zy noemen het een vervloekte acrde, om
dat zy het bloedt des Hcereingedronkenheeft. Hoe meinen zy dan dat het gezegende plaet- fen zijn, daer Petrus en ?aulas, de leidsman- nen van het Chriftelijke lcger,hun bloedt voor Chriflus vergooten hebben ? Indien de plaets der belijdenilTe van dienaers en menfchen roem- waerdig is : hoe zal dan de plaets der bloed- getuigeniife van den Heere en Godt niet roem- waerdig wczen ? "Wy eeren 00k overal de be- graefplaetfcn der Martelaren: en het heilig ftof op onze oogen leggende, raken wy 't 00k, B 5 ak
|
||||
|
2<S Brieven van den
•fa wy moogcn, mct den mond aen. Enbeel-
den omm,gen zig i„ dat het graf, wacr in dc "eer gcleidt is, moet veronagtfaemd worden> indien wy ons zclve niet en gelooven, laet ons ten minften gelooven \ geneookdeDui- vcl en Z1;ne Engelen bctuigen: die zoo dik- maels zy voor dit graf uit de lighamen derbe- zetenen u.tgedreven worden, gel,,k als voor d n regterftoel van a^ftacnde. fidderen en brullen en zig bclgen dat zy hem gekruift hcbben, dien zy nu moeten vreezen. Zoo deze plaets naer het li,den van Chri-
J h S^k <f ondeugendetong durft fnappen, vertoeylijk is: wat ging dog Haulus over, dat hy zigna Jerufalem fpoedde, om aldaer het Pinxterfeeft te vyeren? Die ook totdegenen die hem wedcrhouden wilden, zeide: Watdoet ay zoo te fcbreyen en mtjnberte te drul^en? Want tk ben bereidt niet alleen gebonden te worden maerook te fterven in Jerufalem, om den naem des Heere Jefus. Wat deeden d' andere hei - J'ge en doorlugtige mannen: welkers eiften en mededeihngen naer het lijden van Chrifiu, aen de breeders die te Jerufalem waren, Pe- zonden vvierden? >t Zoude nu telangvallcn alle de t,,den, van des Heere hemelvaert aftot den huidigen dag toe, elk in \ bezonder te doorloopen, omte zicn wat Bisfchoppen , wat Martelaren , wat mannen met welfpreekend- heit m de kerkelijke Jeere begaefd, te Jerufa- lem |
||||
|
H. Jer animus. 27
lcm gekoomen zijn : agtendc dat zy minder
godvrugtigheit, minder geleerdheit hadden, en dat aen de deugd in hen de laetfte hand, gclijk men zeit, niet gezet was: \ en ware zy Chriftus aenbeden hadden in die plaetfcn, uit dewelke eerft het Evangelic van den galgboom geftraeld heeft. En zcker indien cen deftig Redenmeefter
iemand, ik weet niet wien, berifpt om dathy de Griekfchc taelkunde niet t'Athencn, macr elders: de Latijnfche niet tc Romcn, maerin Sicilien geleerd had : om dat dog elk land- fchap iets cigen heeft, 't weik het ander zoo wcl niet hebben kan : hoc mcincn wy dan dat zondcr ons Athenen iemand tot den top der wijsheit gekoomen is ? Nog dit zeggen wy niet, als of wy ontkenden dat het rijl^Gods binnen in ons is, en dat'er 00k heilige man^ nen in andcre landen gevonden worden: maer om tc beveftigen dat de gencn, die dc gehee- le wcrcld door de voornaemfte zijn , alder- mccft ccnpaerlijk herwaerds reizen: tot wel- ke plactfen wy niet als d'eerfte, maer als de laetlte gekoomen zijn , op dat wy aldacr d* cerflen uit alle volkeren zouden befchouwen. Gewis is het gczelfchap dcr Ecnzaemwoonders en der Maegden als een bloem enkoftelijkge- fteente onder het pronkficraedt der Kerke. Zoo wie in Vrankrijk d' eerfte is, die fpoedt zig hier na toe. De Britter die van ons afge- fcheiden
|
||||
|
Brieven van den
|
|||||||
|
*8
|
|||||||
|
fcheiden over zee woont, zoo hy indeGods-
dienftigheit voordgang gedaen heeft, zijn land verlatendc daer de zon in \ we/ten ondergaet, koomtzoeken na de plactfe, die hem alleen- lijk door 't gerugt, en door 't verhael der Schrifture bekend is. Wat zullen wy melden van de Armeniers,
van de Perfianen, van de volken van fndien en Moorenland: als ook van 't nabygeleegen Egypten, zoo vrugtbaer van Eenzaemwoon- ders: van Pontus en Kappadocien, Hol/yrien en Mefopotamien, en alle de meenigte van 't Ooften? Dienaerhet woord des Zaligmakersr Jllivaer het ligbttcm is, daer zjullen d' Aren- den bj een vergaderen , als met fwermen na deze plaetfe te famen vloedcn , en ons een voorbeeld van verfcheiden dcugden geven. De tael is wel verfchillend, maer de Godsdienft een en dc zelve. Men hoort 'er fchier zoo veele zangkoorcn klinken, als 'cr onderfchei- den volken zijn. Hierentusfchen,'t welk voor de Chriftencn wel d' eerfte dcugd is, zijn zy ganfeh niet hoovaerdig of laetdunkend op hun- ne verftervinge. Elk zoekt zig om Jt zeerft tc vernedercn. Zoo wie de laetfle word, dien agt men voor den eerjlen. In de kleedinge is geen onderfcheidt, geen grootagting geleegen. Elkeen gaet zoo 't hem belieft, zonder daer over gelaekt, of geprezen te worden. Veel vaften doet ook niemand hoogagtcn: dat ie- mand
|
|||||||
|
H. Jeronimus. 29
mand niet en eet, maekt hem niet eerwaer-
dig: en dat hy met matigheit. zijn behoorlijk vocdfel neemt, doet hem niet veroordeelen. Elk^ftaet of valt ztjnen Heere. Niemand oor- deelt eenandcr, cp dat hy van den Heere niet geoordecld worde. Het gene in veele gewef- ten zeer gemcin is, datzyelkanderenmetfcher- pe tanden acn flukken fcheuren, is hierganfch niet te vinden. Wulpsheit en weelde zijn hier uitgebanncn: en in de ftadt zijn zoo veele bidplaetfen , dat om dezelve alle te gaen be- zoeken, de dag te kort is. Dog op dat wy nu tot het landwooningtje
van Chriftuf, en tot het hutje van Maria koo- men ("Want eenyder prijft geern het gene hy bezit) met wat tale, met wat ftemme, kun- ncn wy u het hoi des Zaligmakcrs befchrijven? Jae die kribbe, waerin datKindekengewoeld heeft, mag beter door fb'lfwijgendheit, dan door onze geringe woorden geeerd worden. Waer zijn hierbreede gaelderyen? Waerzijn de vergulde gewelffels ? Waer zijn de palei- zen, die met de fmerte dcr ellendigen, en met den arbeidt der verwezenen verficrd zijn? "Waer zijn de heerlijke Kerkgebouwen, die met de middelen van den gemeinen man als paleizen worden opgetimmerd: op dat het flegt en ge- ring lighaem van een menfeh wat koftelijker plaetfe mag betreeden: en als of Jer iets beter konde verlierd zijn dan het wereldgebouw, op
|
||||
|
20 Erieven van den
op dat zy lievcr hunnc daken mogen bcfchou-
wen dan den hemel ? Zic in dit kleine hoi der aerde is de Schcppcr des hcmels geboorcn: hicr is hy in doeken gewonden, hier is hy gczien van de herders, hier is hy acngewezen door de fterre, hier is hy acngebeden van de Wij- zen. En dezc placts , zoo ik mein , is heiliger
dan de rots daer 't Kapitool ftaet, die dik- maels van den hemel met den blixem gefla- gen, blijk gecft dat zy den Heere mishaegde. Lees d'Opcnbaringc van Joannes : en bezie wat daer van het wijf geklcedt met fcharlaken, en van de lafteringe op haer voorhoofd ge- fchreven , van feven bergen , veele wateren, en den val van Babel gezongen word. Ver- trek^uit haer, mijn vol\, zeit de Heer, op dat gy niet deelagtig word van hare misdadm, en riiet en ontvangt van hare plagen. Vltigt uit het midden van Babel , en eenyder zie zijne ziele te behouden. Want het is gevallen, het is gevallen dat groole Babylon: en 't is gewor- den een woonjlede der duivelen, en een bewaer- nejl van onreine geeflen. H. will. "Wei is vvaer dat aldaer een heilige Gemeinte is, dat daer de zegentekenen der Apoftelen en der Martelaren opgeregt zijn : dat de ware belij- denis van Chrtflus , en 't geloof door den Apoftel gerocmd, daer te vinden is: en dat zig de Chriftelijke naem daer dagelijks boven 't ver-
|
||||
|
H. Jeronimus. 2 1
•"t vertreeden Heidendom ten top gact veize-
len : maer zelf de heerichzugt, de magt, de grootheit van de ftadt , bezoeken en bezogt te worden , begroeten en begroet te worden , prijzen en fchelden , zulks aen te hoorcn, of mede te practen : en zulken gewoel van mcnfchen te zien , of gy wilt of met: zijn dog dingen die van de le- vcnswijze en de flilte der Moniken en cen- zaemwoonders vreemd zijn. Want of wy koomen in 't gezelfchap der genen die ons bezoeken , en zoo verliezen wy de ftilfwij- gendheit: of wy koomen 'er niet by , en dan zcit men dat wy hoovaerdig zijn. Ook gaen wy fomtijds , om het wederbezoek op onzc beurte af te leggen, na de trotfe huizen, daer wy tusfchen de fchimptongen der dienftboo- den in de vergulde kamers treeden. Maer op het landwooningtje van Chriflus , gelijk wy hier voore gezeidt hebben , is niet dan een- voudigheit, en buiten 't zingen van de Pfal- men voJkoomen flike, Werwacrs gy keert, daer hoort gy den landman agter de ploeg AU leluja zingen. De meyer befweet vermaekt zig met Pfalmen : en de wijngardier , dewijl hy met het kromme fnoeymes den wijngaerd Ihoeyt, zingt iets van Davids liedcren. Die zijn in dit geweft de digtzangen : dit zijn, gelijk men p!ag te zeggen , de minneljedjes. Dit is 't gefluit der herders , en 't wapentuig van den landbouw. Edog |
||||
|
5 2 Brieven van den
Edog waer wilt dit hcncn , tcrwi/1 wy niet
en dcnken wat ons betacmt , maer alleenlijk zien op het gene wy begecren ? O wanneer zal die tijdt gekoomen zijn, als de boode ver- moevd en hijgende ons de tijdinge zal komen brengen , dnt onze Marcella aen den oever van Paleftine geland is : en dat dJ Eenzaem- woonders met gehecle reyen , de Maegden met gcheele benden , te famen zullen zingen en juichen ? Wy wenfehen al van nu af aen u zoo tc gemoedt te loopen : en zonder na ecn wagen te wag ten, het Iighaem met fnelle voetcn voord te dragen. \Yry zullen u by de handen vatten, het wezen befchouwen, en ons nauwlijks laten aftrekken van de gewenfehte omhclzingen. Zal dan die dag ook wel eens koomen: dat wy zullen mogen gaen na 't hoi des Zaligmakers ? Dat wy in het graf des Heere zullen wecnen met onze zufter, met onze moeder ? Dat wy voords het hout des Kruis zullen kusfen : en op den Olijfberg te famen met den Heere door begeertc en ver- langen zullen opklimmen en fteigen na om- hooge ? Dat wy Lazarus zullen zien uitkoo- men met fwagtels gebonden : en den vloedt der Jordane nu zuiverder geworden door den doop des Heere ? Van daer zullen voordgaen. na de herders hutten , en in Davids heerlijke Grafkamer zullen bidden? Den Profeet A- mos zullen befchouwen, daer hy nu nog op |
||||
|
H. yeronimus. 55
zijne'rotze met deri herders hoorn geluidt flaet?
Dat wy na de 'Woonriutten van Abraham,I- faak en Jakob, en 00k van de drie doorlugti- ge vrouwen, of na hare geheugplaetfen zul- len fpoeden ? De' waterbron bezoeken , daer de Moorfche Karnerling van Filippus gedoopt is? Na Samaria voordtrekken, enaehd'as~ fche van Jo&ines den Dooper, als bok van Helifeus en Abdias 6nze eerbiedjgheit bewij- zen? In de berghefren gaen, daer ten tijde van de vervolginge en van den hongersnoodt ge-* heelc bendeh van Prcrfeeten gefpijfd wierden? "Wy zullen gaen' fra' Nazareth,' en naer des naems betekeninge .de bloem gaen zien van Ga- lileen. Niet verre van daer ziet men Kana, daer het water in^wijn veranderd is. Voords zullen' wy reize'n' ria. den berg Thabor *, en. den Zaligmaker aerifchotfwen, niet gelijk Pe- tms eertijds wilde',m1!,^crblijfhutten met Moi- fes en Elias, maer met den Vader en den hei- ligeri Geeft. Van daer zullen wy kbomen aen 'i meif.van Gene^arethf' en zien hoe in de wbeftijffe, met vijf'eri 'm'e't feven brooden, vijf en vier duizend menfehen verzaedt worden. Hej ftcedeken Nairn zalons daertevoorekoo- rneft, vHacr in de pqorte de. zoon van de We- dawd vefwekt wrerd; Dan zal zig 00k deberg He^mon vertoondn, en de beek van Endor,* daer^ Sife'ta yerflag£ri.\vord. Wijders zal men' ** C Ka- * Alhiei genaemd Itahurim,
|
||||
|
34 VerzMgtingen.
Kapernaum , daer de Hcer zoo veele wonder-
tekenen gedaen hecft, en t' eflfens gehecl Ga- lileen voor 't gezigt hebben. En eindelijk, als wy in 't gezelfchap van Chrijlus door Silo en Bethel en andere plaetfen: in dewelke als tot zegevanen des Heere overal kerken opge- rigt zijn: tot onze kluis zullen wedergekeerd wezen, dan zullen wy gcduerig zj.ngen, dik- wils weenen, onophoudelijk bidden: en ge- wond zijnde met de minneichigt des Zaligma- kers, te famen uitroepen: Ikjveb hem gevon- den, dien mijne z.iel gez.ogt heeft: ik^z.al hem vafihouden, en niet verlaten. VERZUGTINGEN
Na de koomfte van Jesus Christus , den
Zaligmaker des werelds: die op de dagcn voor Kersmis, beginnende den xvn. De- cember, in de kerkelijke gebeden, voor en naer den lofzang Magnificat, gezongenen gelezen worden: alhier by wijze van Me- ditatien of vyerigefchietgebeden uitgebreidt. I. Verzugting.
Oteunvige Wijsheit,die voordkgomt uitden
mond des Jilderhoogften: die alles door ttwe magt van 't een einde tot het ander aen- raekt, en met zjoetigheit befliert: ksom *n Iter em den weg der wtjsbeit. O
|
||||
|
Verzjigungtn. 5 5
O eeuwige 'Wijsheit en ongcfchapen ligt.
O Bron van alle wijsheit, uit welke Engelen en menfchen hunne wijsheit moeten putten. O albeftralende Zonne der wijsheit, van wel- ke alle gefchapen wijsheit niet anders dan een mededeeling en fwakke ftrael is: zonder wiens heldere verligtinge alle aerdiche wijsheit maer duiftcrnis en dwaesheit is. O "Wijsheit, uit wiens oveiftortinge de leeraers der waerheit alle hunne wijsheit ontvangen hebben,ennog dagelijks ontvangen : die den mond der Pro- feetcn en der Apoftelen in wijsheit geopend hcbt: die mcnlch gewbrden en hicr op aerde gekoomen zijt, om zelf aen uwe Kerke de ware wijsheit, den weg der zaligheit te ver- kundigen. Goddelijke wijsheit, die van alle eeuvvigheit van den Vader getceld, met 1 den Vader en den heiligen Geeft een in vofmaekt- heit, een in wezeri zijt. Na n hakcn en ver- langen wy , o aeribiddelijke en minnelijke Wijsheit. En wie zal niet na u verlangen ? Daer gy zijt, is 00k de Vader, en de heilige Geeft. Een ziel waer in gy woont, is de wooiling der heilige Drieenigheit, de zctel der wijsheit, jae de hemel zelf: want alwaer gy zijt, daer is de hemel en hct hemelfchhof: daer p.y zijt, is heil en zaligheit en volheitvan alle goedt: en zonder u is alles ydelheiten el-1 lende. Met reden dan, 6 Heere, zugten en verlangen wy nauwek'oomfte. C z .Woord
|
||||
|
%6 Verzjugtingen.
"Woord des Vadcrs, die van ccuwighcit in
volmaekte zaligheit gelccfd hebt: die in't be- gin des tijds de wereld met al wat 'er in is, door uwe matt en wijsheit gefchapen hebt,en Zfinder wien 'er niets gemaekt is: die de we- reld , als zy bedorven en verloorcn was, ge- nadelijk verloft en heriteld hebt: die alles in de nature door een zoetc beweeginge uwer al- moogendheit, alles in de zielen door uwe lief- lijke genadetrekkjngen beftiert: nict met ge- weld., maer met acnlokkende minzaemheit: niet met getier of bedrciginge, macr met ftil- le zielverrukkinge : nict door benauwende vreeze, maer door kragt van liefde : die alles kragtelijk en zoetelijk bewecgt, en de herten weet te lokken dat zy u beininnen : koom en leer ons, 6 hemelfche Leeraer, den weg der ware wijsheit. Leer ons de dwaesheit der we- reld zien, op dat wy ze vcrfmacden : leer ons de wijsheit van 't Evangelie , de verborgend- heden van uw rijke kennen: die waerheden, welke voor waenwijzen verborgen zijn, tnaen de kleinen en ootmoedigen geopenbaerd wor- den: op dat wy ze met luft en liefde volgen en omhelzen. Amen. ' ■;' II. Vbrzugting.
OHeere,en Leidsman des volkj vanljrdel,
die acn Moifes in beLvtter vwdcHvlam- ■ '," . mm-
|
|||
|
■)
VerzMgtingen. 3 7 ntenden doarnbojch verfcheenen z.ijt, en hem op
den berg Sinai de Wet gegeven hebt. Koom en verlos ons met een magtigen erm. Hcere Godt almagtig , die eertijds uvv uit-
verkooren volk, de kinderen van Iirae'l, uit de flavernye van Egypten verloft, door deroo- de zee gevoerd, en door de wocftijne geleidt hebt, hen door een wolke over dag, en by nagt door een Jigtend vuer als met een fakkel den weg wijzende, en cindclijk inleidcnde in 't beloofde land: die ons 00k, uwc ware I- fraelieten, als gy menfeh geworden zi/'t, uit het geweld des Duivcls getrokken, door den ftroom van uw dierbaer bloedt geveiligd, den weg tot het hemelfch vaderland, tot het ware land van belofte, gebaend en den ingang ge- opend hebt: geleid ons altijdt in het ligt u- wer heilige leere, en onder de fchaduvveuwer vleugelcn: op dat wy noit afdwalen van het regte voetpadt, maer onder uwgeleide dat be- loofde land, waer in gy ons zht voorgetrokken, eens mogen aentreflx-n, en u aldaer in \ nieuw Jerufalcm in ecuvvigheit mogen lonven. Heerc die u aen uwcndienaerMoiies in den
vlammcnden doornbofch , die daer branddc en nict vcrbranddc , wonderlijk vcrtoond hebt, om hem tot een leidsman en verlo.'ler uws volks aen te ftellen: dog die naderhand zelf in deze vvcreld gckoomen zijt , geboorcn uit een Maegd, die u door den heiligen Geeft ont- C 3 vangen,
|
||||
|
t
3 8 Verzjugtitigen.
vangen, u gebacrd en aen ons vertoond heeft,
zonder krcukingc harermaegdeli/kereinigheit; op dat gy a!s de ware Verlofler en Heiland, van den Vader gezonden, de wereld zoudbe- houden: verlos ons dog, en mack ons zalig, door uwe alvermoogendc goedertierenheit, door de kragt uws lijdens, door uwe altijdt brandende liefde. Gy die op den berg Sinai de wet, gcichreven in fteene tafclen, door den dienft van Moiies aen uw volk gegeven hebt : die daerna zelf d' Evangelifche onder- wijzingen met uwen heiligcn mond aen ons verkundigd hebt: fchrijf dog uwe wettendoor uwen geeft in onze herten, jtjat wy ze hoorcn- de en lezende verflaen, verftaende liefhcbben, 1'iefhebbende omheizen, altijdt bewaren, en onbevlekt en volftandig daer in wandelen. Koom en verlos ons met een magtigenerm, door de kragtige en genadigewerkingevandenhci- ligen Geeft in ons; verlos ons van alle dui- fternifle der onweetendheit , van alle ongere- gelde driften en verkeerde liefde , van al wat ons verhindert uwe wetten en bevelen te ge- hoorzamen: maek ons vry en onbelemmerd, dat wy u alleen onderdanig zijn, u allecn blij- moedig aenhangen , u alleen van berte die- nen. Amen. |
||||||
|
IIL
-
|
||||||
|
Verzjujtingen. 39
|
|||||
|
III. Verzugting.
O Spruit uit den wortel van Jejfe, diejlaet
den volkeren tot een teken : voor wien de koningen zjtllen foijgen , wien de Heidenen zjttten aenbidden: koom enmaek. ons vrj, ver- toef dog niet I anger. Davids Zoone, die als een bloem uit een
zuiver en eenzaem takje, gelprooten zijt uit het maegdelijk lighaem van Maria , die uit het geflagte van David den zoone van Jefle was: gy die van eeuwigheit Godt gebooren uit den Va<ier,ten beftemden tijde 00k menich uit een Maegd hebt wfllen gebooren worden , en menfehen hebben tot uvve voorvaderen: om te worden een teken der zaligheit voor al- le volkeren, waerlijk een teken daer lbmmi- gen zig aen zouden ftooten en tegen fpreekcu, maer een teken van heil en behoudenirle voor de zagtmoedigen en ootmoedigen van herte: want gy zijt opgerigt aen het kruifch, gelijk de kopere Slang inde woeftijne: op dat alwic in u gelooft, niet verlooren gae, maer het .eeu- wig leven hebbe. Gy hebt den ftandaerd opgefteeken ttaorde
preekinge van de leere mvs koningrijks , en u zelven door de geheele wereld gcfteld tot eent veldteken, onder 't welke alle volkeren, zoo grooten als kleinen, zouden koomen dienen: Voor wien de koningen en magtigen dezer we-' ■ C 4 reld |
|||||
|
40 Verz,ugtingen.
reid den mond moeften iluiten, hunnc trots-
hcit afieggen, en zig onderdanig buigen : acii vvien de gcncn dicn 't alJes fehecn te gehoor- zamcn, en die door geen magt op aerde te temmen waren , vrywiJIigc gehoorzaemheit moeften bewijzen: voor wien 00k de wijzen dezer wereld met allc hunne ichranderheit en redenkavelingen moeften fwigten , en aJlen hoogmoedt van opgeblazen waenwi;slieit en wangeleerdheit verzaken, zijnde door d' een- voudige lcere van \ EvangeJfe diermate o- vertuigd en overwonnen, dat zy 't verftand ten dienft van 'tgcloove moeften ondergeven. Nu word gy voJgens voorzcgginge en beJof^- ten niet aJJcen van gejoovigen uit de Jooden, maer vvel voornamcli/k door de Hcidenen ge- diend en aengebeden Koom en maek. ons fry. Gy hcbt ons wel
Ios en vry gemaekt: edog wy zi/n zoo onbe- dagt en eJJendig, dat wy door onzen eigenon- bezonnen wille ons zelve.helaes! alwedcrom nicuwe banden maken. Koom dan op nieuw, Heere, en breek ze los: ftcl ons in de vol- maekte vryheit der kinderen Gods: dat wy u ondcr uwe veldbaniere voordacn getrouwelij'k dienen, onder u beleidt, en met uwe wape- nen, onze vyanden beftrijden en overwinnen, u onderdanig gehoorzamcn en godsdicnueJi/k aenbidden. Koom verJos ons haeftcJijk, ver- tocf dog niet /anger. O Godt z,ie op tot onxjer hulpe.
|
||||
|
Verz.ugtingen. 'q%
bulpe. Heere haefl u om ons te helpett. Zoo
zullen wy ook zonder vertoeven uwe goedheit yoor de genadige hulpe looven en danken, en ons in u verblijdcn. Amen. IV. Verzugting.
OS lentel van David, en Stafdeshui$vatl
Ifrael: die opent het gene niemand Jlui* ten, en Jluit het gene niemand opendoen ketn: kgom en leid den gevangenen uit bet gevangen- huis, hem die daer zjt in dyiftemijfe en in de fchaduwe des doods. Heere die den fleutcl en den ftafder almoo-
gendheit in uwe handen draegt: die alles naer uw believen fluit en opent, zonder dat u iets mag verhinderen of wederhouden : laet niet toe dat iemand van ons nog zoude opgefloo- ten blijven in de gcvangenifle der zonden, in de banden en boeven der ongeregtigheit. O- pcn de deure, maek de ketenen los, en leid den gevangen uit, geli/k gy uvven dienaerPe- trus uit den kcrker van Herodes door uwen Engcl uitkidde. Gy zijt dog gezjnden om den zAgtmoedigen de blijde boodfchap te bren- gen, te verbinden die gebrooken van herte zjjny den gevangenen vryheit uit te roepen, en den gebondenen openinge der gevangenijfe, en om het jaer van het welbehagen des Heere te ver* kftndigen. Efai'asLxi. 1.2. . . f;... Cj Gy
|
||||
|
41 Verz_ugtingen.
Gy draegt den ileutel der kcnnifle en wijs-
heit, open ons den zin uwer hemelfche lee- -ringen : open ons verftand, op dat wy uw heilig woord verftaen en vatten , en dat geen duifternis van onweetendheit ons oit bevange : leid ons in tot alle waerheit, en onderfteun door den magtigen ftaf van uwen genadigen byftand onzegangen, op dat wy noit befwij- ken. Zoo zullen wy uit de duifterniflen en uit de fchaduwe des doods opgetrokken , en de \wgcn des ]igts bevvandelende , ons met vrcugdc mogen toevoegen de Iieflijke en trooft- barende redenen van Paulus: Eertijds waert gy dttiflernis, maer nu zj}t gy ligt in den fdee- re. Wandelt als kinderen des ligts. En, De nagt loopt ten einde, en de dag koomt aen. Laet ons dan de werken der duiflernijfen afleg- gen, en de wapenen des ligts aendeen. Laet ons als in den da^ eerltjkjwandelen. Zoo zul- len wy ons in uwe ftraelen, o Ligt tot verlig- tinge der Heidenen , en tot heer/ijkheit uws volks van Ifrael, niet voor een korte wijle, maer altoos, en eeuwelijk verheugen. Amen. |
||||||||||||
|
V. Verzugting.
|
||||||||||||
|
O
|
opgaende Morgenfierre, glans van 'teeu-
wig ligt, en Zonne der regtvaerdigheit: |
|||||||||||
|
koonren verligt hen,die daer zjtten in een don'
Igrcn nagty en in een doodeltjke duifierniffe. |
||||||||||||
|
Zon-.
|
||||||||||||
|
Verzjugtingen. ±i
Zonne der regtvaerdigheit, en eeuwigwe-
zendlijk affchijnfel des V aders, door wiens in- nerlijke barmhertigheit gy ons z,tjt kpmen bez.oe- ken, verfchijnende van boven: om de genen die in duiflerniffe, en in de [chaduwe desdoods zjt- ten, te verligten: om onze voeten te bejiierert op den iveg der vreede: gelijk de vader van u- wen Voorlooper gezongen heeft: vvanneer de duifterniflen van godloosheit en afgoderye de wereld nu betrokken, en d' overhand genoo- men hadden; als de nagtderonweetendheital- les met donkerheit bedekte , en de menfehen geruft als in een doodclijken flaep gedompeld lagen: Dnr» medium ftlentium tenerent omnia: dan zijt gy, o almoogend Woord, uit uwen koninglijken throon gek^oomen, en als een zon- ne opgerezen, om de wereld te verligten, den naren nagt te doen verdwijnen , den helderen dag weder aen te brengen, en de volkeren uit den flaep te doen ontwaken. Reis ook op, Heere in onze zielen, doe uw ligt daer in zoo fchijnen, dat geen duifternis ons mag bevan- gcn. "Wek onze loome herten op uit den flaep der traegheit en ongevoeligheit. O waer- agfig Ligt, 't well^verligt alle menfehen kpo- mende in deze wereld: hemelfch Ligt, 'twelk ook fcheen in de duifierniffen, die u niet en hebben aengenoomen: befchijn onszoobekoorv lijk en zoo lieffelijk, dat wy u omhelzen, en ons in uwen dag verblijden. Alderheili•fte Hei.
|
||||
|
44 VerzMgtingen.
.Hciland, toon ons uw vroolijk aenfchijn tot
.yerquikkinge en vertrooftinge dcr bedruktc £e- mocdercn : dat onze nagt als de dag verligt .worde^ en dat wy in mi> ligt bet ligt befebou- wen. Amen. VI. Verzugting.
G Koning der "volheren, na ivien z.y lang
gewenfcht hebben ■' 6 hoek.{leen, die ze bei- de tot een maekt : kpom en m<tek_ zalig den menfeh, dicn gy van bet jlijleader asrdcgemaekt hebt. Opperkoning, wiens koningrijk zoo onbe-
paeld in uitbreidinge, als oneindig is inducr- zacmlieit: die niet allcen over lighamen, macr ook over herten en ziclcn gebicdt voert: goc- dertieren en wcnfchelijken Koning, die niet enhecrfcht oui t'ondcrdrukkendoor fwarelai- ten , maer om uw vo!k gelukkig te maken door een gedurigen invloedt van uwenhemel- fchen zcgen, en hen allc gccftelijke magten, die uw ri;k bcftrijdcn,t'ondeivverpen. Vreed- zamigc Koning, die bevreedigt den genendic in tweedragt, en vcreenigt de genen die vcr- deeld zijn: koom en mack ons alle een in u- we Jiefde, dat uw gecftelijk Jerusalem worde cpgeboutvd als een Jiadt, daer onderlinge ge- meinfehap is. Heb mcedoogen met onze fwak- heit; gy kent onzen nederigen oorfprong: gy weet
|
||||
|
VerzMgtingen. 4^ s,
weet dat gy ons, uit d' acrde gefchapen hebt,
en dat wy onbeftandig zijn om ons zelve van ramp te redden: bewaer ons, onderfteunons, en breng ons genadelijk ter eeuwige behou- 1 denifle : op dat wy in d' onfterflijkheit als ko- ningen verheerlijkt, u onzenKoningdaereeu- welijk looven, eeren en aenbidden. Amen. | VII. Verzugting.
O Emmanuel, onzj Koning en wetgever,.
lang verwagten Zaligmaker der Heide- nen: hoom ons behouden, 6 Heere onzjs Godt. . Emmanuel, 6 Godt met ons, wiens ge- - noegte is te z.ijn met de kinder en dermenfchen:, koom by ons, leef innerlijk in ons, en laetu nimmermeer van ons affcheiden. Doe ons de zoetigheit uwer tegenwoordigheit , die alle weelde te boven gaet, zoo imaken, dat wy, alle andere genoegten vergeetende, in u alleen , onveranderlijk ons rein vermaek vinden. A men. . M E D I T A T I E N ,.;
.;".; . •... in den
A D V E N T. ■• t*
1 j' LI. .', . " S
Bereidp den weg des Heere, maekt zijnepa- I
den-regt. Mat. ill. 3. : 1 DE bereiding van den weg des Heere moet'
dopr de djsugd van Boetyaerdighek ver- ; ■*» ' rig* |
||||
|
q.6 Meditatien in den Advent.
rigt worden. Zonder de boctvacrdigheit kan
geen zondaer behouden worden. Zy betaemt alle menfchen: warn niemand leeft zonder zon- de. JDe quaedwilligen mocten door beftraf- fingen en bedreigingen gedrceven, de klein- moedigen door trooitelijke en zoete opwekkin- gen tot de boetvaerdigheit aengeleidt worden : op dat zy beide nu bekeerd van herte, door de liefde tot den nieuwgebooten Zaligmaker mogen nadercn. Dus moet het zoet en't bit- ter ondermengeld, en op het voorbeeld van Joannes den Doopcr elk naer den eifch" zijnet* gefteltenifle onderrigt worden, en dat beknop- telijk en ecnvoudelijk: want het betaemt niet, dat onze onderwijzingen en vermaningen, die dogters der H. Schrifcure zijn, meer zouden opgcprpnkt worden als hare moeder Zelf is: dcwijl dog de H. Schriftuer een eenvoudige wijze van fpreeken gebruikt,en dekragtGods niet gelegen is in uitgez.ogte en hpogdravende ivoorden van menfchelijke wtjsbeit. Die on- ze onderrigtinge leeft of aenhoort > doc het met een cenvoudig en opregt gemoedt, duide het gene twijfelagtig is ten goede, beproeve alles, en houde zig aen het beftet .Somrnigcn zijn gelijk den Zandlooper, en laten 't woord Gods het eenc oor in en 't ander uirgaen. An- dere gelijk de Spongie, neemen alleSaen zon- der onderfcheidt, zoo> wel het gene hen nut, als 'tgene hen ortnut is* Eenigen iwg arger, |
||||
|
Meditatien in den Advent. 47
gelijk de Zeve, latcn zig het bcfte ontvallen i
en bchouden 't flegtfte. De beftcn zijn die de., "Wanne gelijken, wclke het nut behoudeny. en 't onnut verwerpen, Dit laetfte moeten wybetragten. ;;,.;'; -
I. Me DIT A TIE.
A Lie ierg en hettvel zal verne'derd worden.
Luk. in. 5. De hoovaerdigheit, erf hare verfcheiden beweegingen, zijn als bergen en heuvelen, die den toegang des Zaligmakers tot onze zielen verhinderen. Zy heejt hare., woonplaets in het herte: en vertoont zig door hare uitwerkingen in den uiterlijken handelen lighamelijke beweegingen, in kleedinge , itjtd* | eerfte plaetfe te zoeken, 't hoogfte wooed te voeren, anderen k'ein. zig zelven graotvoor te ftelfen » vernederende dingen te vlugten,; aenzieniijkete betragten, en yoor al in d* on- 1 derdanigheit en 't jok der gehoorzaemheit af te werpen.. 1 ■ \v.i De bergen worden nedergeworpen door
blixem en donder.en door aerdbevinge. Gre- gorys Thaumaturgus heeft ze door 'tgebedt1, en 't vaft betrouwen weeten weg ce neemen en van de plaets te ?etten. De donderflagen der , Evangelifehe beftraffingen : bet Memento ho- . mo, Gedenk, o menfeh, datgy van jtpjT,zijt, «a weder iajftof zult veranderen: en-^ndere djfer-
|
||||
|
48 Meditalien in den Advent.
diergelijke vermanirigen: 't ootmocdig gebedt
met cen vaft betrouwen op den Heere, van wien de Profeet in den Pfalm zingt: De ber- gen saijn gefmolteft al.e wa/ch voor het aenfehtjn ties Heere: en vooral het voorbecld Van Je- fus ChrifhiSjdie ons toeroept: Leert van my, dat ik z.agtmoedig\en ootmoedigvan herteben: dit zi/n de middelcn o;n de bcrgen der hoo- vaerdigheit omvefre te frhijten. ■ •
II. Med it a tie.
Een andere berg of heuvel in de'zielc, is
de zonde der'onkiufchheit. D'eerfte trap tot de kuifcheit is, alle geleegendbeit van on- kuifiheit te mijden. Die het prijfyl z.oekl, z,al 'er in vergaen, z'eit. de Wijzerrian.' Jofeph vhigt het wijf van Putifar. Overdaedt en lee- digheit zijn twee ftinkende bronnen van on- kuifchheit. De dliivel der onreinigheit word niet uitgedreven dan door vrtfren &i bidderi. D' onzuiverheit ver,blind. Bli/kt in die van Sp- doma, in David riaer het overfael, in Salo- mon , Safnfoh, en' anderen. Veele alsiibg door die begeerlijkheit verblind , ziert nog Godt nog kerke, nog de'plaet/e dacr' Wliunriezon- den belijden moeteri. Men verhaelt v^h een wulpfen menfeh, 'die^ermaendzyfidi? van dc meefters dergenecskurtft'.datiridieri'hyvoord- ging in zi/ne ontwjgt%heit, by zijrie oogerrver- *'■ i lie- |
||||
|
in den Advent. 451
liezen zoude, egtcr niet ophield van zijne vui-
ligheden. Naderhand tiufchen het boeten der onkuifchc luften, voelcndc dat hem't gezigt begaf: Gae hencn, zeide hy, 6 acngenaem ligt del' oogen. Vale amicum lumen. Bemerk de grootc verblindhcit des herte. D'onkuifch- heit maekt ook de kragtcn der zicle fwak en magteloos :zoo dat een rampzalige varizigzel- ven getuigde, dat alfchoon hy de Helle voor hem open zag, hy egter als de geleegendheit voorquam , zig van die zonde niet en zoude kunnen onthoudcn. Zic ook wat Auguflinus van deze zakc betuigt in zijne Belijdeniflen. En befluit met den raedt van Paulus : Vluge d'onkuifchcit. Fugite fornicationem, III. MEDITAtlE.
DE gicrigheit is een derde berg of heuvel,
die de koomfte des Heere indezielever- Ihindert. De hoovaerdigheit hegt het herte aen eere en hoogheit: d'onkuifcheit aen weeUe en welluften: de gicrigheit aen't geld en gOedt dczer wereld. Die geld en goedt zoekt om groot te wordcn, of om welluftig te leven, is meerhoovaerdig,of onkuifch en overdadig* dan hy gierig is. De gierigaerd ftelt zijne zin- nen eigenlijk op geld en goedt: daer bind hy zijne ziele aen, daer mackt hy zig eenflaefvan, dat houdt hy voor zijnen afgodt. Want d'A- D jtoftel
|
||||
|
JO Meditatien
poftel Paulus zeit wcl uitdrukkdijk, dat de
gierigbeit een afgodery is, 'T is ccn veragtelij- ke zonde, regt ftrijdig tcgen alle edelmoedig- heit. Een gierig menfch word van alle dc we- reld verfmaedt: elk hecft'er een vvalg en afkecr van. "Waerom? Hy is aen niemand nut, en aen veele menfchen fchadig. Hy fchrokt en raept al na zig, wat ecnander zoude mogen te fhde koomen,niet om het tegebruiken, maer flegs om het te bezitten. Dcs is hy als een peft onder't mcnfchdom, die anderen ellendig maekt, zonder zig zelven gelukkig te maken: gelijk aen een waterzugtigen, die altijdt dorft en noit genoeg heeft: wicn't hert fallen tijde met zorge en bekommeringe, en met eenon- verzadelijke begeerlijkheit bczet is. Hoc hy meer heeft, hoe hy meer begeert: naer mate van het goedt waft ook zijne hebluft aen, en elk ftuk gelds vermeerdert zijnc zugt totgroo- tere fchatten. Altijdt roept hy: Meer, meer. Zijne zakken en Itoffers zijn noit vol genoeg: maer zijn hert is nog alderminft te vervullen. Hy durft zijne goederen met gebruiken, uit vreeze van ze te verminderen: en hy heeft hec herte niet, dat hy zijnen eigen nooddruft on- bekommercl daer van mag neemen: want hy bezit het goedt niet, maer hy word'er van be- zeten. Dus gunt hy nog aen anderen nog aen zig zelven't gebrnik der dingen , die Godt gefchapen heeft ommetcjankzeggingegebruikt te
|
||||
|
in den advent. j t
te worden: en doet zijn beft om de milddadi-
te gunften van den goedertieren Schepper en
emelfchen Vader vrugteloos te ftellen , ell rampzalig te maken die Godt uit zijnen alge- meinen fchat voeden, trooften en verheugen wilt. De gierigheit is dan met regt de haet en fmaedt van Godt en menfchen. 'T is de groote berg en heuvel die Jefus belet in de ziele te koomen. Daer d'afgodt van het geld heerfcht, kan Gods Geeft niet woonen: daer de liefde van 't aerdfche goedt het herte' bezk en inheeft,kunnen de hemelfchefchattengeen ingang of plaetfe vinden: daer de Mammon ox Pluto, dat is, de Geldgodt aenbeden wordj kan Jesus geen rufte vinden. Zijn vermaek is by d'armen van geefl: zijn verblijf is by de genen die waerlijk en van herte de wereld ver- fmaden, om d'onbederflijke goederen deshe- mels te winnen. Verban dan de gierigheit: doe weg dien berg en heuvel: wees hongerig en dorftig, niet naer geld en goedt, maer na de regtvaerdigheit, na deugd en heiligheit: wilt gy dog den Zaligmaker tot u lokken, van hem verzaedt worden, en in hem orfvergan- kelijke fchatten vinden. |
|||||||
|
IV. MEDITATIE.
E bergen van hoovaerdigheit, onkuifcheif
en gierigheit: ook die van haet en nijdt, JD 2 wraek- |
|||||||
|
D
|
|||||||
|
5 z Afeditatien
wraekzugt en booshcit, overdaedt dronken-
fchap en gulzigheit: moeten al ras en zondcr vertragen omgevvorpen en vercffend worden. De bill ftaet alreeds aen den wort el der boomen. Luk. ill. 9. D'onbekcerdc zondaren zullcn fchielijk uitgeroeyd, en van voor Gods aen- fchijn weggedreven worden. 'T wclk Chri- flus ons door vecle gclijkcnisfen beduidt hecfi. Godt heeft den bekcerden genade en vergirrc- niflc beloofd: maer hy heeft aen de moedwil- lige zondaren geen tijdt van bckeeringe toc- gezeidt. En of fchoon veclc door langzame ziektc ftcrven, zoo is egtcr hunne doodt hae- ftig en fchielijk, wannecr zy onbereidtftcrven. ^T wclk dog dc genen , die hun leven qualijk doorbrcngen, te vrcezen hebben. Want nacr het fprcckwoord , zoo 't leven is, zoo is de doodt: en niet zeldcn belct de zickte, en an- dcre belemmeringen in's levcnscindc,opGodt en op^t bclang dcr zaligheit bchoorlijk te den- kcn. Hocwel het egter voor Godt niet fvvacr is, een menfeh nu 00k voor dc poorten des doods tot bekceringe tc roepeh, en in genade aen tc ncemen: waer in wy zijne oneindigc barmhertighcit gecn palcn te ftcllcn hebben. Edog men mag Godt niet tcrgen: men moet het vciligfte en't zckcrfte kiczen , en aldtis zijne zaligheit door ecn vlijtige bckeeringe in tijds buiten gevaer brengen. Een tijdt geleedcn wierd ons verhaeld van
ecn
|
||||
|
in den .Advent. 5:3
ecn menfch,dic alleenlijk den naem vanChri-
ften dragendc, gevvend was met dc geheimen van den Godsdienft te fpotten, dc Gceftelij- ken en Prieftcis te vcrlmaden, een godloos heidenfeh een beeftelijk leven te leiden. "T gcbeurde dat hy mec zijn volk aen tafelzittcn- de, en naer gewoonte onwaerdelijk en heilig- fchendig van de heilige dingen fpreekende, fchiclijk rood en bleek van koleur wicrd, en d'oogen draeyendc in 't hoofd, nauwlijks van die'er tegenwoordig waren in het beddegedra- gen wierd. SefFens was hct huis vol gekerm en geween : men loopt na den geneesmeciter, de Biegtvader word met der hacft geroepen: de geneeshcer uit den pols verftaende dat het wcrk onklaer en buiten hope was, wenkt den Biegtvader toe dat het voor hem tijdt was om zijn wcrk te verrigten. Dc Priefter nadert, rocpt en vermaent, verwekt tot tekenen van berouw en Jeetwezen: dog hy klopt aen een doofmans deure. Dus dan met al zijn doen niets uitrigtende, gact hy nog de gevvoonlijke gebeden van de Kerke lezen. Vertrek^ Chri- fiene z.iele, en 't gene daer wijders volgt. "Wei wat hoort men hier al lezen? Is dat een Chri- ftene ziele , die geleefd heeft arger dan een Hciden of ongcloovig menfeh , gelijk ecn Gods verloqehenaer, jae gelijk een beeft? Op dewelke dog d'inhoudt dezer gebeden in gee- aen decle te pas kan koomen. Zoo wierd de D 3 gordijn |
||||
|
54 Meditatien
gordijn van dit treurtooneel gefchooven. De
zaek was, als het ons verhaeld wierd, volgens dat de verhaclder voor een groote meenigtc fetuigde, niet lang geleeden voorgevallen. Al-
ocwel het niemand vreemd mag dunken,dat naer zoodanigen leven zulk een uitgang volge, en dat aci\ het kaf en 't onkruidt het vuer tc beurt mogt vallen. Het vuer der hclle, wacr van het Evan-
felie waegt, is niet gelijk aen 't vuer dat wy
icr gebruiken: 't is eeuwig van aerd, en prik- kelt te gelijk de ziele en 't lighaem der mis- dadigen met een woedende fmerte. Ach, wie zal het eeuwelijk in zijnenboezemkunnendra- gen 1 Denk'er wel op, 6 zondaer, en blufch het uit, terwijl het tijdt is, door traenen van boetvaerdigheit, en door het hemelfch vuer der goddelijke liefde. Gelooftgy't, ofge- looft gy'i niet? Want men vind ook god- loozen diehet niet gelooven, maer voor yde- le dreigementen agten. Edog zegt gy, wy ge- looven "t naer het Evangelic. Voorwacr ge- looft gy 't, zoo bekeer u, doe boete,- en ver- ander uw leven: of anders't gene de mondbe- lijdt, verzaekt gy met de werken. 'Wat dan gedaen? zult gy vragen. O welaen, zoo fprak het volk tot Joannes den Dooper. "Wilt gy dan wceten wat gy doen zult?D'ydete wereld- pop zal haer onkulfch en ontugtig gewaedt af- Icggen, en onder de voeten treeden, om voord- |
||||
|
in den Advent. y^
aen hacr onbefchaemde vleefch, *t welk de
vlammen der onreinigheit in de herten van an- deren plccg t' ontvonken en aen te ftooken, met zedigheit te bedekken, en hare ziele met kuifcheit te bckleeden. De gierigaerd zal zijne rekeningc doorfnuffclen, zijne fchulden beta- len, 'x. onregtvaerdig goedt wedergeven, en van zijn eigen met milddadige armgiften zijne zonden vrykoopen. De wulpfe jongeling , de dronkaerd,de wraekgierige} de quade tong, enz. zal eens den vinger in de vlatnme fteeken: en dus rijpelijkbevrocdciijofzy'thelfchevuer, 't welk merg en been doordringen zal,. ecuwig kunnen verdragen. Zoo niet, zal elk zonder uitftel, eer de bijl, die reeds aen den wortel ftaet, den flag geeft,en den boom nedervelt, met een ware en grondhertige bekeeringe zij- nen tocvlugt door ^f/i<jCfcr//?«Jtotdenthrooo van Gods genade neemen, ora in tijds barm- hertighek te verwerven. V. Meditatie,
A Lie dal zal gevuld warden. Luk.lll. 5.
De dalen of de laegten in de ziele, zijn de zonden van nalatendheit: 't zijn 00k de klein- moedigheden, of't gebrek van betrouwen. Hoe eng is de poort, en hoe nauw is de weg, die tot het leven leidt: en hoe weinig z.ijn'er die hem virion! Mat. vii. 14. Dcze en dergelijke D 4 waer- |
||||
|
56" MeditMien
waerheden kunnen met reden cen zicle ontroe-
ren: edog zy moct'er nogtans nict door klein- moedig worden. Zy vvorden ons tc gemoedt gevcerd, op datwy door ecn zaligc vrcezc ge- troffen, met des te mecrdcr vlijt en bctrouwen tot Godt zouden loopen. De wcg des hemeis is waerlijk nauw, daer Paulus zijn hoofd, Bar- tholomeus zijn vel, en zoo veelc Heiligcn het leven gclaten hebben. Daerom leert Jesus ons alles te verlatcn, en af tc leg gen, om'er immers door te koomen. Dc poort is eng, zijndc gemackt van kruishout, van ootmoe- digheit, lijdfaemheit, liefde dcr vyanden ■, en dicrgelijke deelen. Men drlngt'cr niet door dan met oeffeninge van moeylijkc en natuer- fmertende deugden. maer dat laftig is voor de menfchelijke kragten, is zoet en ligt voor die gclooven en beminnen. Dc weg is nauw, om dat hy bepaeld is, zijnde beflooten bin- nen dc palen der goddelijke geboden : daer in tegendeel de weg des verderfs een breede en onbepaelde weg is, jae veel eer een wilde en onbeflooten vlaktc. Dc wcg is fmal voor die beladen zijn met veeic en fware pakk'en: voor den ftaetzugtigen, om den naefleep van zijne pragt en omllag : voor den gierigaerd met zijne. zakken en koffers : voor den wulp- fen met zijn weeldcntuig en gezelfchappen: maer voor hen die dit alles afgeworpeh en ver- loochcnd hebben, is hy ligt en wel gebaend. Hy
|
||||
|
in den Advent. 57
Hy is nauw voor de beginncnden, maer hy
word allengskens opgeruimd, naer mate dat icmand daer in voordgact. Dc weg dcs lcvens is wcl nauw: dog egter
kan zig ecn kleinmoedige en benauwde ziel den zelven nog nauwer verbeelden dan hy in der daedt is. A Is men een berg of een toorn van verre ziet, fchijnt het aen d' inbeeldinge dat hy tot aen den hemel raekt. Wanneer vvy een langen weg van den ingang gehecl door zien, fchijnt hy ons zeer eng te zijn ter plaet- fe daer hy verre van ons af is. Dog dezc in- beelding word door de redcn verbcterd. Zoo wy ons maer op weg begcven, verdwijnt ter- ftond die cngte voor onze oogen. Begecf u kloekmocdig op den nauwen weg, en gy zult bevinden \ gene David zeit : Ikjivandel in de ruimt.e, Heere, want ik, z,oek uwe ge- boden. Pfalm xcvi 11.' 47. In den weg uwer geboden heb il^geloopen:- als gy mijn herte uit- breidde. ii. 32,. Hy zeit rjiet, Als gy den weg, maer , Als gy mijn herte uitbreidde: dat is, als gy my moede en genoegen gaeft inuwe wegen. Gy hebt mijne voeten gefteld op ruimeplaetfe. Pialmxxx.9, Dewegdeslevenst zeit AugufUnus alhier, is voorwaer een enge weg. Eng en final voor dien hy laftig valt; maer breed en ruim voor die bem met lief de wandelt. Voor den aoodanigen z.ijn Godt geboden met fwaer. Voor de vreeze zijn zy D 5 laftig,
|
||||
|
58 Meditatien
laftig, nacr 't zeggen van den gcmelden Lee-
raer, maer ligt voor de liefde. Aldus word d' cene placts der H. Sclirifture door dJ andere opgehelderd, het bitter met zoet gemengeld: de zondaer met fchrik getroffen, en de fwak- ke tegen kleinhertigheit gewapend. Is'er egter nog fwarigheit over, laetonstot
Jefus loopen, om verligt en ontlaft te wor- den: tot hem die ons toeroept: Koornt tot my alle die belafl en be laden z.ijt, en ik^zalttver* quifyen. Neemt mijn jok^op u, en leert van my, dat ik^zagtmoedig, en ootmoedigvan her- te ben: engy zjult rufi voor uwezjelenvinden. Want mijn jol^ is z.oet, en mijne la/i is ligt. Mat. xi. 28. enz. De weg der godloozen is hard en moeylijk: Wyziinwernweyd, zeggen zy, op den weg der boo she it en des verderfs: en wy hebben moeylijke ivegen gewandeld. ■Wijsh. v. 7. David daerentegen: Uipe gereg- tigheden, Heere, war en my tot gez.ntngen, in mijne ballingplaetfe. Pfalmcxvi 11. 54. VI. Meditatie.
LAet ons nu nog wat nader op deze woor-
den denken ; Weinige zjjn'er die .hem, den engen weg des levens, vinden: en de- zelveook zoo beyatten, dat zy zorge zonder benaudheit baren, OSlt den'bekeerenden zon- daer.den„ir*Qedt nieten beneeroen, 'Tgewigt ; ■ a van
|
|||
|
in den Advent. 59
van deze godfpraek heeft 00k de Heiligen
fomtijds doen beven, als zy bedagten of zy wel van die gelukkigen zouden wezen , die met de weinigen den weg der zaligheit aen* treffen, en volftandelijk ten einde toebewan- delen. Wat is't dan wonder, dat d' over- weeging dezer onzekerheit althans nog iemand met vreeze kan bevangen, in 't herte riijpen, en tot in de ziele dringen? Met voorbeelden, fpreuken, en gefchiedeniflen, word de zaek bekragtigd en aengedrongcn. In den zond- vloedt wierden maer weinige ,&3t is, agt zie- len bthouden met Not in d' Arke. Loth al- leen met zijn liuisgezin ontqiiam den brand van Sodoma. J-ofue en Kaleb,twee mannen uit feshonderd duizenden, gerakenalleen in't land van belofte. David zeit tot Godt den Heere: Mijn lot is in uwe hunden: gelijkende de za~ ligheit by een lot: Pfalm xxx. 16. immers naer de verklaringe van den H. jtuguflinus. Dog in een loterye zijn een meeriigte nietcn tegen weinige prijzen. In Salomons Tempel was de poort van deningang des voorhofszeer groot en ruim: maer de deur van het Hoog- neiligdom was zoo nauw, dat 'er nauwlijks een menfch konde doorgaen. Aldus is 00k de deur des Kernels eng, hoewel'er tot de Kerkegroo- terheenigteninkoomen. By Efaiasacn'txvriTi worden d*averblijffelen van-Gods volk ver? gekeken by .d'airen, die >naer J* inCttnelen van
|
||||
|
<>o A4editatien
van den oegft nog op het veld leggen: en by
d'overgebleven vrugten, die naer het afplukken op de boomen bli/ven. Eindclijk in d' Open- baringe van Joannes aen hct xx. H. worden de boeken geopend, namelijk vvaerin der men- fchen misdaden befchreven ftacn: en nog een ander boek^, zjjnde het boek^ des leverss. Al- vvaer dan een eenig boek des levens tcgen vee- le andere gefteld word. Lact nu de ipreuken volgen. David roept en klacgt: Daer is nie- tnand die goedt doet, daer is'er ook^niet een. Pfalm x IJ i. en l I i. De Wijzeman: Onein- dig is 't getal der dwaz.en. Ekklcs. I. I J. De Heer fexyu zelf: Hoe eng is de poort! En el- ders: Vetle z.ijn'ergeroepen: maerweinigeuit- kgoren. Op wclke plaetfe dc H. Gregorius anag nagezicn worden. Om nu van de be- roemde fpreuke van den H.Johan Guldcmond in ccn zijner Preekredenen niet te melden. . Edog dit alles moet befcheidcnlijk opge- vat, en niet al te verre gctrokken worden. In den zondvloedt wierden agt menfehen in d' Arke naer het ligbaem behouden: dog de •H. Jeronimus meint niet datalle d' andere naer de ziele verlooren gingen. Op het verzoek van Loth wierd ook het fteedeken Segor van den brand bewaerd. Met Jofue en Kaleb gin- gen'er nog veele duizenden in 't land van be- iofte. Dat van Salomons Tempel verbeeld alleenlijk, dat'er onder de Gelooyigen weini- r , ge |
||||
|
in den Advent. 6l
gc tot in hct Heiligdom der volmaektheit koo-
mcn. En met een woord, uit die geeftelijke bctekeningen moct men gecn vafte befluiten makcn , nog bepalen het gene de H. Geeft in zijn woord niet bepaeld heeft. Hoevecle dat'er zalig worden , in vergelijkinge van de gcncn die verlooren gaen : \ zy men van de gchcele wereld, 'x. zy van't geheele Chriftendom, 't zy van alle die in de Kerke zijn , 3t zy al- lecn van de bejaerden fprcckt: 't zijn dog din- gen die ons onbekend zijn. Het beft is dan, dat wy belijden dat wy 't niet en weeten: en dat wy ondcrtuflchen tragtcn onder 'tgclukkig getal der uitvcrkoornen tc vvezen: zoo te loo- pen , dat wy den prijs mogcn behalen: en alles daerbyop tezetten. Eertijds onder deRomei- nen die in 't beftormen van een ftadt d' eer- ftc de mucr beklom, krceg de muerkroon tot vergeldinge : daer voor vvacgden zy geern het lcven. Zullen wy minderen yver aenwenden om d' onbederflijke kroon des ecuwigen levens te vcrkrijgcn ? Elk moet tragten dat zijne ziel die uitvcrkooren bruidt, die fchoone Eflher zy, die den hemelfchen Koningmagbehagen. Elk ftelle zig die meenigte van Martelaren, die duizenden van Maegden, die benden van andere Hciligen voor oogen : en door die def- tige voorbeelden aengemoedigd , volge hen op het ipoor, begeve zig op den nauwen weg, en' dringc door d' cnge poorte ten hemel in. Vc
|
||||
|
6i Meditatien
De geiveldigen neemen 't rijk, derhemelen met
geweld in. Matt. xi. ii. VJI. Meditatie.
DE boetoeffening, en de verfterving der
dingen die men lief heeft, zijn voor den zondaer bittere zaken: dog gy moet met den jongen Tobias den vifch , die u verfchrikt, aengrijpen: en dan zal dc gal u tot gencezin- ge dienen. Zeg niet gelijk dat dwaeshoofd, by den "Wijzeman, Spreuk. xxvi. 13. De leeww is op den weg. Laet u door geen fcha- dclijke vervaerdheit wederhouden. "Weenen, zugten, traenen florten, zijne misdaden be- lijden, 't gelicfde verlaten, en de fmertelijke werken van boetvaerdigheit omhelzen , zijn alle wel vervaerlijke dingen. 'T zijn als leeu- wen, die de vreesagtige en befchaemde ziele hunne klauwen toonen. Dogwy moeten Sam- fon navolgen, den lecuw met onverfchrokken moede aenvallen, en den hals breeken : dan zullen wy een zoeten honig daer in vinden. 't Schijnt hard en onlicflijk, zijne zonden aen een menfeh te bclijden: maer is 't niet troo- ftelijk, die tc belijden aen een menfeh, die 'er ons in den naem van Godt van zal reinigen, ontlaften en vryfprecken ? Voor wien men zig des te min moet fchamen, om dat hy zelf ook met fwakheit omvangen is. Een Biegt- ' vadcr
|
|||||
|
I
|
|||||
|
in den Advent, £■*
vader die ootmocdig is, en zig zelven kent,
zeit dikmaels, naer 't voorbeeld van een Oud- vader, als hy de belijdenis/e der misdadenvan boetvaerdige zondaers aenhoort, binnen in zijn herte: Thamar is regtvaerdiger dan i^ ben: gelijk Judas de zoon van Jakob zeide. Was ik in de geleegendheit of in'tgeyaerge- weeft, had Godt my niet bewaerd door zi;ne bezondere genade, miflchien mogtiknogar- gcr gezondigd hebben, Ben ik beter, ik heb my niet te beroemen, maer Godt ootmoede- lijk daer voor te danken. Ik mag met den Farifeer den tollenaer niet verimaden : maer moet met Maria zeggen : Jidijne zjiel mackt groot den Heere. Wijders denk dat deze klei- ne fchaemte voor een Priefter u van een eeu- wige fchaemte kan bevryden. Denk ook dat gy uwe zonden by geen menfch , maer by Godt zelf gaet openbaren , voor wiens oogen allesopenbaeris: bydien Godt, welkeuroept en verwagt, om u genade te bewijzen : die by den Profeet zoo goedertierlijk betuigt: 7£ wil de doodt des zondaers niett maer dat de zondaer zig bekfere van zjjnen weg, en leve, Bekeert «, bekeert a van uwe ondeugende we- gen: en waerom z.oud gy ft erven 9 o huis van ffrae'l? Eaech.xxxiu. u. |
|||||
|
yur.
|
|||||
|
&}. Meditatien
|
|||||
|
VIII. Med it at IE.
DE kromme wegen ztfllen regt, en d'onef-
fene wegen ejfen worden. Luk. in. J. Dc benaildhcit en d'ongeruftheit des ge- moeds, die men Skrupuleusheit noemt, maekt den wcg der deugd onctfen, hobbelig en moey- lijk: en zy baert groote verhinderinge in den voordgang der deugdoeffeninge. Deze be- nauvvdc ongeruftheit doet zig op omtrcnt ver- lcheiden dingen: omtrcnt verftroodheit in \ ge- bedt, bekooringen van onkuifcheit, lafterlij- ke gedagtcn, enz. Niet zelden ook omtrent de belijdenifle der voorgaende zonden. Of men zijn gemoedt vvel behoorlijk onderzogt heeft ? Of het berouw kragtig genoeg geweeit is ? Of men alles genoegfacm aen den Biegt- vader verklaerd heeft ? Dit baert dan een be- geerte omde Belijdenifle te vernieuwen: 't welk egter d' ongeruftheit niet en dempt, die t' el- kens al wederkoomt. Het befte middel om deze hinderfteentjes wcg tc neemen, is dat gy uwen yvcr geheel aenvvend om de zonden zelf met alle hare ovetblijffelen uit te rooyen. Dit kan u alderbeft verzekeren , dat gy dezelve wacrlijk hact, dat gy ze wel gebiegt hebt-, en 'er van ontflagen zijt. Voords is de befte raedt voor een zielc die met zoodanige be- naudheit gequeld word, zig geheel eenvou- de-
|
|||||
|
in den Advent. 6<f
deli jk, en met volkoomen onderdanigheit op dit
ftuk, aen 't oordeel van cen wijzen en deugde- lijkcn ziclbeftierder over te geven, en zijnen raedt volftandig op te volgen. "Want die be- nauwdhcit word gemcinlijk gcvoedt door ge- brek van ootmoedigheit, en door een verbor- gen aenklcevinge aen ons eigen oordeel: of door dien wy een geruftheit en verzekeringe willen hebben, die d'onvolmaekthcit van den tegenvvoordigen ftaet onzer ziele nog niet ge- ven kan, en die niet anders dan door een ge- durige zuiveringe van de liefde onzer herten te bekoomen is. Edog hier moet gy u vooral wagten voor debeftieringevaneenhalf-bequa- men racdsman, en de vcrmaningevanF.^e Sa~ les rakende 't verkiezen van een Biegtvader rij- pelijk ter herte neemen. De zaligc vrecs is't begin derwijsheit enhct
fteunfel onzer fwaekheit. Die zondervreezeis, kan niet geregtvaerdigd worden. De "Wijze- man vermaent ons ook, zelfs omtrent de ver- geven zonde niet gehcel en al te zijn zondcr vreeze. Edog't moet geen benauwde vrees zijn: die dog in de godvrugtige zielen gedurigmoet afneemen: want zy door de volmaekte liefde t'eenemael word uitgeflooten. 'T mag geen o- vermatige vrees zijn: want die allefins fchadig en nadeelig is. Zy ftrijdt tegen het heilig bc- trouwen, \ welk de Heer Jefus ons overalin't Evangelic zoo nadrukjjejijk aenbeveelt. £ybe- E let
|
||||
|
Afeditatien
|
|||||||
|
66
|
|||||||
|
let den vootdgang en d'oeffeninge van alle god-
vrugtigheit, bezondcrlijk van^t gebedt den oor- fprong aller deugden. Zy is laftig voordezielc dieter van geplacgd is, en voor den genen die haer mOet beftieren: en zy mackt cen zicleplaeg van de Belijdenisfe der zonden,diedeHeertot Onze vertrooftinge hecft ingefteld. Egtermoet men de genen die'er aen onderworpen zijn, met zonderlinge omzigtigheit, licfdc en mee- doogen handelen. Skrttpuleusheit is eigen aen godvrugtige menfehen. Dikmaels ontftaet die ongeruftheit uit een
natuerlijke wangefteltenifle, uit fwaermoedig- heitjbeteefdheit van herte, neiginge totdroef- heit, fwakheit van herfenen, dommigheit,of ook wel dat iemand meer wect dan zijn hoofd verdragen kan. Hier by koomt dat fommige benauwde zielen al wat zy van de zondenhoo- ren en lezen, 't gene bequacm is om de bc- naudheit te vermeerderen, ?y dat terftond zig selve toepaflcn, alfchoon zy moogelijk noit daer op gedagt hebben, of dat het geenfinsop Jiaer tc pasfe koomt. De Duivel, die gedu- rig rondom loopt, zoekende te quellen diehy niet en kan vericheuren,doetook zijnbeftom de goede zielen te benailwen. Hyzoektderui- me gemoederen nog ruimer te maken, en de tedere nog nauwer toe te nijpcn. De ruwe ea reukelooze quaeddoenders leert hy het quaedt •ver 't hoofd zicn: de godvrugtigen poogt hy ver-
|
|||||||
|
in den Advtnt. 6'f
vervaerd te maken, en te doen quaedt zien
dacr dog gcen quaedt is, of wel net klein te doen groot fchijnen, om hen t'ontftellen en den moedt tc beneemen. Zoo belaegthet moo- de diertje, Mikrokolion genaemd, de mierkens, leggcnde zig op der zelver weg in een hollet/e in hinderlage, enop'taenkoomen vanhet micr- ken, met den ftaerd als een wolkjevan ftof ver- wekkende , om het verbaefde beeftje in het kuiltje te doen vallen, en aldus in lijden te bren- gen. Bywijlen word de benaudheit dcs ge- moeds van Godt zelf veroorzaekt: op dat wy te beter d'ellendc vandezondebcvattende,in't toekoomcnde te meer op onze hoede zouden blijven. De benaudheit koomt van Godt, als gy voclt
dat gy maer vreeft de goedheit Gods te misha- fen:als die vrees nietgedurigis,macr,turfchen
eiden met trooft en genoegen ondermengeld word: en als zy u in de deugd doet voorderen. En zoodani^e vrees word door't gebcdt en door het bcvlijtigen der Chriftelijkepligtenverdree- ven, om plaetfe te makcn voor de Hefde Zy koomt van den Duivel, indien zy zoo gedii- rig en geweldig is, dat gy daer door op dert weg der deugd verhinderd word, en te rugge gehouden. Zoodanige quellinge moet men ver- fmaden. Zy koomt uit een natuerlijke oorzaek, indien gy geen reden van uwe ongcruftheit weet te geyen: indien gy altijdt even fwaer- E z moe- |
||||
|
Meditatien
|
|||||||
|
68
|
|||||||
|
moedig blijft, 't zy dat gy goedt of quaedt
doet, altijdt even verdrietig en ongemakkelijk van omgang. En daer moet men tcgen aen ar- beiden, door 't ocftenen der zagtmoedigheit, der gcdienftighek en lieftaligheit ten opzigte van anderen: en ondertuffchen zijne eigen on- gefteltenisfe met geduld verdragen, tot het den Hecre believe ons dacr van te geneezen. IX, MEDITATIE.
DE vrces is een flegt reisgeld op den weg
der boetvaerdighcit. JT isalsecnkopere munt. Dc hope der belooninge, die men by zilver gclijken mag, is wel wat beter. Dog de liefde, te regt by het goudt geleeken, is alhier beft gangbaer. De liefde Gods is noodig om alle fwarigheden op dien weg te boven te koo- men. Zy is'er ook bequaem toe. Bemerk wat de liefde van het geld vermag in een geldgie- rigen menfeh: de liefde der welluften in een weeldrigen, de liefde vancercenlofineeneer- zugtigen. Is d'aerdfche liefde zoo kragtig, wat zal dan de hemelfche liefde nietalvermoogen? Overdenk wat deze liefde in de boetvaerdigc JWagdalene gewerkt heeft. Dc liefde word beproefd of zy opregt is, even
gelijk men het geld beproeft: uit de munte, dat is, uit het beeld en opfchrift: door hetge- wigt; en op den tocteftecn. Staen'er een deel beuzel-
|
|||||||
|
in den Advent. 6"q
bcuzelprullen, fchilderyen, bloemen, en 2in-
lijke huisraedt op: zijn'er paerden of honden op te zien: ftaet'er een joffer op getekend: is't ccn quanfeIaer,of een licfhebber vanzulkecn diergelijkc dingcn: dat is gcen gocde, macr een flegte, een af keurlijke, of een vuile liefde: dat geld is niet opregt,het deugtniet,'tisval- fche munt, die niet gangbaer is op den weg der Bekeeringe. Wat moct'er dan voor opfchrift op ftaen ? Het kruis van Chriftus, het becld van Godt moet'er op gedrukt zijn: men moet^er den mem Jesus op lezen. De fchael daer men in weegt of de liefde Gods haer gewigt heeft, is de liefde totden evenaeften. Die zijnen broeder, welken hy z.iet,niet ltefheeft,hoe kandie Godt, ivelken hj niet en ziet ,liefhebben? i.Joan.iv.20. De toetsfteen van de liefde zijn de vverken. Pro- bat to dilettionis exhibitio eftoperis. Gregorius. Naer dat men den weg der boervaerdigheit dus verre doorwandeld heeft, dat men tot het hemelfch voedfel van het Lighaem en Bloedt des Heere genaderd is, dan begint het overige van die rcize na den Hemel veel ligter en ge~ noeglijkcr te worden. Elias dient ons hier tot een deftig voorbeeld: in't vvclke de bereiding, dc tijdt, en de wijze van dit H. Sak^ament t'ont- vangen, als in een fchilderyc afgebeeld word. Beeld u in een man, die vervolgd door zijne doodelijke vyanden, zig door vreezc gejaegd zijnde, begeeft na dc wildernifTe, om aldaec E 3 het |
||||
|
jo Meditatien
het gevaer t'ontvlugten : alwaer hy dan van
menfchelijke huipe en trooft ontbloot, in zij- ne benaudheit tot Godt vcrzugt, en zig vverpt in d'armen zijncr genade. Daer word hem nu afgemat door den moeylnken en langen weg, onderden Jeneverboomruftcndc, fpijs en drank aengebragt, en door den Engel gebooden: Stae op, en eet: want gy hebt nog een Ungen weg voor handen. 'T welk eens en andcrmael ge- hoorzamende, wierd hy zoo verkloekt, datAy door de kragt van die fpijz.e wandelde veertig dagen en veertig nagten, tot aen den berg Gods Horeb. 111. Kon. xjx. Elias kan ons hier den bekeerden zondaer atbeeldcn , die uit vrceze yoor zijnc geeftelijke vyanden de wereld vlugt, de wildernifle van 't boetvaerdig leven zockt, den moeylijken weg der verftervinge wandelt, en eindelijk in zijne droefheit gctrooft word, en naer den arbeidt verquikkinge vind onder den boom van \ Kruis in 't genieten der H. Kommunie. Dog om deze heilige fpijze en drank wel t'ontvangen,moet men nietleggen, nog flaepen den flaep van loomigheit; maer regt overeind ftaen. Stae op, en eet. Hy at dan, en hy dronk. Nu was hy dan ver-
fterkt: nu zal hy terftond vvandelen en voord- loopen, moogt gy denken. Maer hy viei nog eens in Jlaep. De vcrmoeydheit was nog niet t'ccnemael weg, de droefheit nog niet geheel verdweencn, Gy moet al meer als eens het vleefch
|
||||
|
in den Advent. yj
vleefch en bloedt van Chriftus nuttigen, wilt
gy geheel herfteld worden, uwe fwakneden o- verwinnen, en tot een volmaekte vernieuwin- ge uwer geeftelijke kragten koomen. De En- gel koomt wederom, wekt hem nogmaels op, en vermaent hem nog om t'eeten : tot dat hy genoeg verfterkt was om den weg te wande- len en te vokrekken. De H. Kommunieis ons voedfel en onze trooft in benaudheit: dan is zy ons aldermecft van noode, dan moeten wy ze meeft gaen zoeken. Alle d'af bceldingen van dit Sakrament zijn meeft gebruikt van men- fchen die in benaudheit waren. Hetbroodt en de wijn van Melchifedech. Het Paefchlam. Het Manna. De Toonbrooden die David at. En ein» delijk het broodt en't water van Elias. De Heer Jesus hceft ook het H.Sakramem inge- ftcld, wanneer hy zclf met zijne Difcipelen in benaudheit was wegens zijn aenftaende lijden. De wijze op dewelke dit Sahrament moet ont- vangen worden , of dc dadelijke gefteltenis, is een vyerige liefde. Des zelfs uitwerking, is dc bekragtiging der zelve liefde: die ons dan be- quaem maekt om te wandelen tot op d'eeuwigc bergen, daer't hemelfch Jerusalem op gebouw4 is. X. Meditatie.
De bergen zijn nedergeworpen, dc dalenge-
vuld, de vrugtciooze boom met bedrei- E 4 gingc |
||||
|
71 Meditatien
ginge van dc bijl en't vuer gewaerfchouwd, hct
reisgeld en de voorraedt op den weg der Boet- vaerdigheit aengewezen: 'tistijdt datde boet- vaerdige zondacr zig op weg begevc, en de voor- bereide paden intreede. Dit moet by doen ter- wijl hy leeft, terwijl by gezond is, zondcr ver- toeven. De bekeering der quaedwillige zon- darcn in hetuiterfte is zeer onzeker: by gevolg het vertragen een zaek vol gcvacrs. Dit blijkt ook uit denhandelderoudeKerke,diede ziek- leggende boetelingen, indien zy gezond wier- den, tot regelmatige boetc vcrpligtte. De mi- rakelen der fchielijkc bekeeringen in verharde zondaren, voornamclijk in 's levens einde, ver- eifchen een zonderlinge kragt der almoogende genade Gods. Dog deze godfpreuk tot dc hard- nekkigen is febroombarend: lkhebgeroepen,en gy hebt het gvweigeri: ik. fiakjnijnc hand uit, en niemand z,ag'er na, Hy hebt al mijnen raedt veragt, en mijne beftraffingen hebt gy verivaer- loosd. Ik. z.*l oohj-achen in uwen ondergang: en ik, z.al fpotten, als u het gene gy vreefde, z,al overkoomen. Sprcuk. i. 24. Egter is het nu de tijdt van barmbertigheit en genade. Spoed u maer, 6 zondige ziele, tot de fchoot der goe- derticrenbeitGods. Loop tot uwen Vader, die bereid is om u t'ontvangen, en met d'ermen zijner liefde t'omhelzen. Dog vcrtoef niet,of neem gcen uitftel : wagt niet tot dat hy u als llegter zal verfchijnen, Ontmoet hem ten da- 8C
|
||||
|
in den advent. 73
geder verzoeninge, en terwijl't voor unogtijdt
van vrcede is. Begecf u tijdclijk tot den ge- nadeftoel der Belijdenifle, en maek met aen- dagt en bedaerdheit vverk van uwe bekeeringe. Bergen en heuvelen kunnen met een fprong en ftoot nict nedergevvorpen, diepe dalen op een ftond niet gevuld, krommc bedorven we- gen zoo fchielijk en ter loops niet regt en ef- fen gemaekt worden. Nog eens dan, fpoed u, breek de banden los, ontwaek en rigt u over- einde: ftae op die daer flaept, vlugt uit het gezelfchap der dooden, en Chriflus zal u ver- ligten: treed kloekmoedig in denwegderboet- vaerdighcit, loop den weg des levens, dring door d^enge poorte, en neem het rijk der He- melen met gcweld in. Amen. MED IT ATIE
OP HET
HOOGTIJDT van KERSMIS.
T)e genade van Godt onzjen Zaligmaker isver-
fcheencn aen alle menfehen, ons ondenvij- Kjende, dat wy de godloosheit, en de ivereld~ fihe begeerlijkheden verfakende , matelijk^y en regtvaerdelijkj en godvrugtelijk^, indez.e •wereld zjmden leven, verwagtende de ver- hoopte z.aligbeit, en de heerlijke toek$omfte van onzengrooten Godt, en Zaligmaker Jefus Chriflus.ii.Tit.ll.lz. 13. . , E 5 De
|
||||
|
74 Mcditatie
|
|||||
|
DE genade van Godt onzen Zaligmaker is
verfcheenen. Ecrtijds was de U>et door Moifes gegeven: mi is de genade en de waer~ beit door Jefuj Chriftus gekgotnen. Joan r. 17. D'eerftc en de grootfte weldacdt der goddelij- ke milddadigheit tot ons, is dat hy zijnen Zoo- ne in deze wereld gczonden heeft om de zon- daren te verlolfcn en zalig te maken: uit wel- ken oorfprong ons naderhand alle dc bceken en ftroomen der genade komen toevloeden. De genade Gods, die vveleer ondcr de fchadu- wen van de wet verborgcn was, *'/ verfcheenen t en door de menfchwordinge van het Woord nu openbacr gewordcn. De Zon, dienuop- gaet van boven,is naer de duifternhle van cen langen nagt verfcheenen, als een bruidegom uit z,ijne Jlaepkamer voordkoomende : en gaet zig met ecn fnellen loop na omhoog begeven, om ons met het voile middagligt zijncr heilzame waerheit te beftralen. En daer is niemanddie zjg verberge van zJjne hitte. Pfalm xv 111. Want het ligt, 't weik voorhenen als door een flikkerenden daqetaedtfcheen in deduifter- nife, is nu niet alleen aen Jooden, maerook aen alle geflagten door de geheele wereld, aen Grieken en Romeincn, aen wildc en woefte menfchen, aen volkeren van alle talen en lan- den , met een grootcn luifler en heldcrhcit ko- men fchijnen. : 1 Qms |
|||||
|
op het Hoogtijdt van Kersmis. j$
Ons onderwijz.ende. Lecrendc op een ge~ hcel nieuwe en wonderlijkc wijze alle die tot zijne fchoole koomen, die zig van hem laten onderwijzen, en zijne hemelfche leere lieflijk omhelzen : dewelke die hemelfche Meefter leert, met woorden,met het voorbeeld zijner deugden, en door een verborgen inblazingc van zijnen heiligen Geeft, waer door het ge- moedt verligt, en in de liefde der goddelijke dingen zeer kragtelijk en zoetelijk ontvonkt word. Dit is die leerwijs welke eigen aen den Zoone Gods is. De Profeeten vanouds,d'A- poftelen, en d'andcre Leeraers en verkundi- gers der Evangelifche leere, konden wel van buiten aen d^ooren kloppen, met voorbeelden het gemoedt aennoodigen, planten en natma- ken, eindelijk ook Godt die het zaedt vrugt- baer mackt, met gcbeden fmeeken, om den hemelfchcn zegen over hunnen arbeidt te ver- krijgen: dog den wasdom te geven, het ligt des geloofs t'ontftecken, het herte tot de lief- de der waerheit te buigen, is het werk alleen van Godt den Heere. Op deze wijze leert ons dan de Zoone Gods.
Lact ons nu ook bemerken wat hy ons wilt lceren. Dat -wy de godloosbeitverfakfnde. Het eerfte bevel is van verfakinge, van verlooche- ninge, die't grondwerk leit van de Chriftelij- ke godvrugtigheit, en dezelve als in hetkort bevat. En wel voor eerft moct de godloos-* heit
|
||||
|
j6 Medit&tie
licit verloochend worden. Godloos is nict al-
lecn die d'Afgoden aenbidt: macr ook hy, wiens buik^z.ijn Godt is: die den vvaren Godt vergeetende, deere en dc grootsheit van deze wcreld aenkleeft: of die vcivoerd door gierig- heit, hackt en fnakt na geld engoedt, nice andcrs dan of hy gcloofdc dat's menfehe oppcr- fte geluk daer in gelccgcn was: en om hetkort te zeggen, die zijne zaligheit veragtende, aen de vergankclijkc dingen met der herte gehegt is. Wei hoc? Zoude hy aen afgoderye fcluil- dig zijn, die zig btiigt voor de goude en zil- vere beeldcn der valfche Goden:en zullen \vy meinen dat hy van dezc godlooshcitvryis,die de geneegendheden zijns herte vcrflingert aen de goude en zilvere fchijven, en daer voor ter aerde nederbuigt, die den geldgodt eert en dient, en zijnc ziele aen geel en wit metael vaftlijmt? Maer 't is nietgenocgdcgodloosheittever^
fa ken, 't en zy vvy ook de wereldfche begeer- lijkheden verloochenen: want zoo iemand al van de groote boosdaden afwijkt, moet men met denken dat die daerom de voile pligt van een Chriftcmenfch terftond volbragt hecft. De wereldfche bcgeerlijkhcden moetcn afgefnec- den worden: 'k wil zeggen d'onmatiga luften, waer door wy de dingen, die ons tot's levens nooddruft van Godt vergund zijn, onmatclijk gebruiken. Van dit flag is 't, als men geern woont
|
||||
|
op het Hoogtijdl van Kersmis. 77
woont in pragtige, of bovcn de mate van eer-
baerheiten betaemlijkheit opgcpronkte huizen- zijn behagen ncemt in koftclijkcn en onnoodi- gen huisraedt,in overtallig lijnwacd offchoo- ncklcedercn: fpijzc en drank, meer tot over* daedt dan tot 's natuers behocven aengereet hoewcl niet met die gukigheic als de brafTers en ilempers doci^nogtans met eenigc bctrae- tinge van wcllunigheit geniet : den Jof der menfehen zoekt: of zijn genoegen in eerna- men en oftuitingen neemt, metwelkc d'yde- le menfehen elk anders waenzugt ftreelen • en , cindelijk als men de vergankeli;ke dingen' ee^ mger wijze gcbruikt, nict ter cere Gods, nos als een hulpmiddel of ladder om op te klim- menna't hcmelfch vaderland, maer alleenliik om daer uit eenig genoegen voor de zinlijk- neit te trekken. ' Dit is dan 't gene onze goddelijkc meeftcr
leert,^ wj matel^en regtvaerdeliih e„ W, vrugttlifa in dez.e wereld z.ouden leven • dat elk de dingen hem van Godt tot nooddruft in dit menfehehjk leven vergund, mnmati*. hm moet gebruiken, te wceten, gdijk deH ^umHwus fprcckt, met een gebrmkende «i dtgheit,niet met een beminnende aenbankelijk- a ,VV'TENTIS **W>*i nonamanus adfe. ,'j ?l Pault(Sonsook™macntdezeu,e- r*d tegebrmken.als ofwy ze niet en gebruik- *tn : verrmts de vcrtooning der wereld fnel |
||||
|
78 Meditatie
voorbygaet, en het onftcrflijk eeuwig leven
daer op acnvolgt. Nu de regtvaerdigheit ftaet Ons te oefFencn ten opzigte van allc menfchcn, voornamelijk van de Chriftcnen die onze broo- ders zijn : in voege dat wy niemand onregt doende elkanderen 00k daerenboven van het 6nze naer vermoogcn, als ledematen van het zel- ve lighaem,mct cen onderlingcbetraqtingevan liefde hulpe toebrengen: want dit nict alleen een bevel van 't Evangelie is, maer 00k zelfs door de wet van billijkheit en regtvaerdigheit gebooden word. De godvrugtigheit ziet regt Cn onmiddelijk opGodt,gelijk het woordzelf mede brengt. Godvrugtig is die vrugtbaerin Godt is. De godvrugtigheit is nietanders, naer de befchrijvinge van Augufiinus, als de dienfl van Godt, die met gediend word dan door liefde. P1 etas eft cultus Dei. Nee co- litur Dens, nifi amando. Want elders leert hy 00k, Dat Godt door geloove, hope en Itefde moet gediend warden. Dit is dog die Aenbid- ding in gee ft en tvaerheit, welke de Heer Je- sus de Samaritaenfche vrouwe in't H. Evan- gelie zoo hertelijk aenpreekte. Dus zien wy hoe net en beknopt ons d'A-
poftel Paulus in deze drie woordekens, mate- tijK,, regtvaerdelijti, godvrugtelijk. » alle de pligten van een Chriftemenfch,zootenaenzien van Godt, als van andere menfehen, als 00k tan alle gefchapendingen, bcyarbceft. Lui- fter
|
||||
|
op bet Hoogtijdt van Kerimis. jp
fter nu wat hy'er byvoegt om onzcn yver daer
toe acn te leiden. Verwagtende de verhoopte z_a- ligbett, en de beerlijke toekoomfle van onzjengroa- ten Godt,en Zaligmaker JefusChriftus. Niets kan ons kragtiger van de godloosheit en on- deugd wederhouden, nog van de wereldfche Eeneegendheden aftrekken, dan de hope van
et onfterflijk leven : zonderling als wy over- denken,dat d'ingang tot de genoegtendereeu- wige zaligheit niet opcnftaet, dan voor dege- nen die't kort geluk en de rampzalige weelden dezes levens verfmaden. "Want die hier wilt zalig en gelukkig zijn naer de wereld, bceld zig te vergeefs in dat hy ook hiernamaels in't lot der heiligen, die hicr in druk en li/den zijn, deel kan hebben. Die d'aerde onder de voeten treedt,is bequaem om denhemel tebe- fchouwen, en om de hcerlijke toekoomftc des Heere met vreugde te gemoedt te zien. Dog die door de banden zijner liefde aen de wel- luften van dit leven gchegt is, wagt niet na de koomfte van Chriftus , maer hy vreeft'er voor. Zalig is de ziel die niet blijft hangen, maer aldus doergaet door de tijdelijke goederenv dat z.y d'eeuuige niet en verlieze: die van her-' te zeggen mag: Koom Heere Jesus. T gebeurde in die dagen dat'er een gebodt
Mgittg -van Ktizer Angufttttf dat men de ge- btete
|
||||
|
So Meditatie op het Hoogtijdt van Kersmis.
heele wereld befchrijven zj>ude. Luk. 11. i.
Zedenlcere van den heiligen Paus Gregorius.
Terwijl wy heden onderden zcgendes Hee- re dricmacl den plegtclijken dienft der Miffe tc verrigten hebben, zoo kunncn wy niet lang van d'Evangclifche lefle fprecken: dog de ge- boorte onzes Zaligmikers dringt ons zelf aen, om ten minften in het kort iets tc verhande- len. "Wat is 't dog, dat op de geboorte des Heere de wereld befchreven word, dan dat ons duidelijk daer door getoond word, dat hy in hetvleefch quam verfchijnen, die zijne uitver- koornen zoude opfchrijven in het ceuwig le- ven. Waer tcgen van d'ondeugenden door den Propheet gezeidt word : Dat zjj uitge- dten worden uit het boel^ der levenden , en met de regtvaerdigen niet gefchreven worden. Hy word ook te regt in Bethlehem gebooren: want Bethlehem is zoo veel als Broodhuis te zeggen: en hy is't die zeit: Ik. ben het levend broodt, die van den hemel (>edaeld ben, De placts dan daer de Heer gebooren word, is vooraf Broodhuis genaemd r om dat hy daer eens in het vleefch ftond te verfchijnen, die dc hertcn der uitverkoornen innerlijk zoude vcrzaden en verquikken. Die niet in zijn ou-' ders huis, macr op den weg.gebooren is, om dog te docn blijken, dat hy door de menfehe- lijke nature, van hem aengenoomen, als een vreemdeling gebooren wierd- viil. Preened. ever d'Evangel, |
||||
|
BRIEF
Van den
H. AUGUSTINUS
A E N
JANUARIUS.
Hy handelt van de Kerkelijke gewoonten, ra-
kende d'oeffeningen van den ovenbaren enpleg- tdijken Godsdienfl. |
||||||||
|
###
|
||||||||
|
e Hoogfceften van Paefchen
en Pinxteren houden \vy dui- delijk en vaft uit de H.Schrif- ture. Wat belangt de Veer- tig dagen die voor Paefchc gehouden worden, die heeft de famenftem- ming van de Kerke beveftigd : gelijk ook dat de agt dagen der Nieuwgedoopten van d'andc- re onderfcheiden worden, in voege dat d'agt- fte met den eerften ovcreenkoomt. Dog dat hetjflleluja alleenlijk gedurende die vijftig da- gen in de Kerke gezongen word, dit word niet overal onderhouden. Want het word ook wel hier en (daer op andere dagen gezongen* naer het verfcheiden gebruik der plaetfen, maer op die vijftig dagen zingt men't overak Nii dat wy gedurende die dagen, en ook alle Zon- dagen, ftaende bidden, of dit overal onder- houden word weet ik niet: ondertnsfchen heb ik gezeidt, zoo ik- beft konde, en gelijk ik A mein |
||||||||
|
z Brief van den H.
mcin dat bekend ftaet, wat op dit ftuk dcgc-
woonte der Kerke is. Aengaendc het wasfchcn der voeten , 't
welk de Hcer tot een voorbeeld van ootmoe- dighcit, die hy ons was komen leeren, gedaen heeft: gclijk hy ook zelf alsdan verklaerde: is nu de vraeg op wat tijdt deze groote zaek al- dcrbeft geoeffend en tot onze onderwijzinge mag vertoond worden,en op welken tijdt men die oefFeninge met meerder indruk en god- vrugtigheit mag plecgen. Maer op dathetniet en mogt fchijnen tot het Sakrament van den Doop te behooren, zoo hebben veelen dezc gewoonte niet willen aenneemen: fommigen hebben ook bedagt geweeft om zoodanigen gebruik af te fchanen. Dog eenigen, op dat net op het Hoogtijdt gefchieden, en egtervan het Sakrament des Doops zoude afgezonderd worden, hebben dacr toe den derden dag van het Oktaef, om dat het getal van drie door veele geheimrijke betekeningen bczonder uit- fteekend is, of ook zelf den agtften dag van 't Oktaef uitgekoozen. Ik ben verwonderd wacromgybegeerdhebt,
dat ik iets fchrijven zoude rakendededingen die in verfcheiden plaetfen verfcheidenlijkon- derhouden worden: dewijl zulks dognietnoo- dig is, enwy in alle die dingen dezen zaligen re- gcl moeten, waernemen, dat het gene niet te- gen het geloove, nog tegen de goede zeden |
||||
|
\AugufHnns, y
ftrijdig is, en iets behelft't welk tot verbete-
ringedes levens aenleidt, alvvaer wy zulkszien inftcllen, of ingefteld vinden, wy het zelve nict alleen niet en misprijzen, maer ookgoed- keuren en navolgen : 't en ware fommiger fwakheit daer tegen was, in voege dat'er van dien kant meerder nadeel tc verwagten ftond. Dog indien die fwakheit wel daer tegen is* maer zoo nogtans dat'er voor de welgezindcn meer vrugten te hoopen zip, dan van de te- genfpreekers nadeel te vreezen is, zoo moet men zonder twijffel met de zake voordgaen: vooina- melijkwanneer zy ook uit de H. Schrifture kan goedgemaekt worden,gelijk als is het zingen van lofzangen en Pfalmen : vermits wy van den Heere zelf en van d'Apoftelen desaengaende zoo nuttige onderwijzingen, voorbeelden en bevelen hebben: om daer door hetgcmoedt te beweegen tot godvnigtigheit, en den luft en yver tot de goddclijke wet t'ontfteeken. De gewoonte is hier in niet eenderhande,
en veele leden der kerken van Afriken zijri in dit ftuk zoo flauw en traeg,dat ook deDo- natiften ons verwijten dat wy zoo weinig de goddelijke zangen der Profeeten in de kerke zingen: terwijl zy hunne onmatigheden op 't geluiclt van gezangen, die door menfchelijk vernuft gemaekt zijn, als met bazuingeklank bpwakkeren en aenblazen. En wanneer dog kan de tijdt onbequaem zijn om, terwijl de A 2 broe- |
||||
|
4 Brief van den H.
brocders in de kcrke vcrgadcrd zijn, hcilige
dingen te zingen : \ en zy als 'er gelezcn of gepreekt word, of als dc Bisfchoppcn over- luidt bidden, of het algemein gebedt door den Diaken aengekundigd word. Opd'overigcdee- len van den tijdt kan ik niet zien wat'er bcter, dienftiger en heiliger in de vergadcringe van de Chriftenen kan gedaen worden. Maer dat men iets buitcn de gewoonte zou-
de inftellen, om als een geheim te onderhou- den , kan ik niet goedkeuren : alhoewel. ik vcele zulke dingen, om d'aenflootelijkheit van eenige, of hcilige, of luidrugtige en oproe- rige menfchen te vermijden, niet vrymoede- lijk en openlijk durf tcgcnfpreeken. Dog dit fmert my grootelijks, dat vcele heilzame din- gen , die in de goddelijke Boeken bevoolen zijn, veronagtfaemd worden: terwijl het overal vol is van zoo veele eigenzinnige inftellingen : zoo dat hy harder bcftraft word die ten tijde van zijn Oktaef met bloote voeten d'aerdc raekt,dan de gene die door dronkenfchapzijn verftand in den wijn begraeft. A lie zoodanige dingen dan,die nog in de leer-
ftukken der heilige Schrifture bevat zijnmog bc- vonden worden in de Kerkvergaderingen der Bisfchoppen ingcfteld,nog door hetgebruik der algemeinc Kerke beveftigd te zijn ; maer die volgens de verfcheiden gewoonten der plaet- fen op ontelbarewijzenveranderdworden, zoo |
||||
|
Auguftims. -
dat men nauwlijks of noit te regt bemcrkcn
kan, wat rcdcn de menfchen mogen gchadt hebben om dezelve in te ftellen, mocten.zoo ik agte,\vanneer het inonsvermoogenis.zon- der eenige twijfelinge afgebragt en weggeno- men worden. Want of men al niet vinden kan dat zy tegen'tgelooveftrijden,zoo druk- ken zy dog den Godsdienft zelf, die de goe- dertierenheit Gods begeerd heeft dat vry, en met zeer weinige en zcer bekende plegtclijke oefteningen ofgeheimtekenen zoude bclaft ziin met flaeflijkc laftcn: zoo verre dat ook de ftaet der Jooden verdracglijker was, die alhoewel zy den tijdt der vryheit niet en kcnden, eg- ter aen Men door de wet bevoolen, niet aen eigenwiilige inftellingen van menfchen, onder- worpcn waren. Edog de Kerk Gods, zig tusfchen veel kaf
enonkruidt bevindende, verdraegt veele din- gen: nogtans het gene tegen't geloovc of te- gen het godvrugtig le ven ftrijdig is, dat keurt zy nietgoed, zy fwijgt het ook niet, ofzydoet bet zelf niet. Zoo dan het gene gy fchrijft, dat fommige broeders zig aldus onthouden van vleefch t'eeten, dat zy de genen die het eeten voor onzuiver houden, dit is openlijk tegen 't geloove en tegen de goede leere. Maer indien ik hier over lang wilde redenvoeren, mogt gy denkendatd'onderrigting, die ons d'Apoftel op dit ftuk weleer gegeven heeft, A3 dui- |
||||
|
6 Brief van den H.
duifter was: dacr hy egter naer veeJe dingers,
welke hy van deze zake gezeidt had, de on- godsdienftige Jccre der kctters zoo zecr ver- foeyd heeft, dat hy zeidc- De Geefi z.eit dui- delijk, dat'er in de navolgende tijden fommi- gen zjtllen afwijken van 't geloove, luijleren- de na dwaelgeeften, en na duiveljche leerin- gen, van geveinfde bedriegers, die een afge- brand gemoedt h ebb en, verbiedende bet huwe- lijk_,en 'tgebruih^vanfpijaen,die Godtgefcha- pen heeft om met dank^egginge genuttigdtewar- den van de geloovigen, en van de genen die de waerheit kennen. Want alle fcbepfel Gods is goed, en men moet geen ding verwerpen, 't ivelk^ met dankjceggingc genuttigd word: want het word geheiligd door bet woord Gods , en door 't gebedt. * En op een andere plactfe van dcze dingen
fpreekende: A lies t zeit hy, is rein voor de reinen: dog voor de befmetten en d'ongeloOvi- gen is'er niets rein: maer beide bun verjiand en gemoedt zi/'n befmet.f De reft zult gy zelfwel Jezen, en andere voorlezen daer gy kunt, op dat zy de genade Gods in zig niet en veryde- len: want zy zij'n in vryheitgeroepen: dat zy (legs de vryheit niet opnemen tot een geleegend- heit om het vleefch te voldoen, en omzignu geenfins, ook tot intoominge der vleefcheli/- ke begeerlijkheit, van eenige ipijze te wiJJen ont-
* i. Tim. w. tTit.l. |
||||
|
Auguflinus. 7
onthouden :om dat men hen niet toelaetzulks
te doen uit bygeloovigheitenmeteenverkeerd geloove. Wat belangt de genen die de ge- lukzegginge uit d'Evangelifche bladen zoe- ken, hoewel het te wenfchen is dat zy ditlie- vcr doen, dan dat zy zouden loopen om met de duivelen te rade te gaen: egter mishae^t my ook die gewoonte, dat men de goddelij- ke woorden, die oris om een ander leven <*z- fprooken zijn, tot wereldfche belangen en tot d'ydelheit dezes levcns wilt omkeeren. Indien gy nu nog denkt dat ik op uvve vraeg-
ftukken niet genoeg geantwoord heb , zoo kent gy geenfins mijne kragten nog mijne be- zigheden. Want het is zoo verre van daerdat my, gehjk gy meinde, geen dingonbekend zoude zijn, dat ik niets in uwen brief met meerdere droef heit gelezen heb: want het is ook openlijk tegen de waerheit. En ik ben verwonderd dat gy niet en weet, dat my veele dingen niet alleen in ontelbare andere zaken onbekend zijn, maer dat'er ook zelfs in de heilige Schrifture veel meer dingen zijn dieik niet en weete dan die ik weete. En het gene maekt dat ik in den naem van Chriftus geen vrugtclooze hope voede, is om dat ik nietal- ken mijnen Godt geloove, daer hy zeit dat de gebeele Wet en de Pro feet en in die twee ge- booden hangen:*maer om dat ik het ook zoo A 4 bevon-
* MUt. xxh.
|
||||
|
8 Brief van den H.
bevonden heb, en nog dagelijks bevinde: na*
demael my gecn verborgen zin, of eenigfins duiftere reden uit de heiligc Boeken wordop- gcheldcrd, wacr in ik die zelve gebooden niet en vinde. "Want het einde des gebods is de liefde, uit een zjtiver herte, uit een goed ge~ moedt, en uit een onreveinfd geloove.* Ende liefde ir de vervulling der -wet. f Zoo dan, mi/n Wcibcminde, gy van gc-*
Ji/kcn, 't zy dat gy dcze, 't zy dat gy andere dingen lecft, lees en Jeer ze in dier voege,dat gy indagtig zijt aen die waeragtige fpreuke : De tveetenfehap blaeft op, en de liefde fligt. £ Maer de liefde is niet afgunflig, nog opgebla- zen. \. Deshalven moeten wy de weetenfehap gebruiken als een werktuig, tot opregtinge van het gebouw der liefde, 't welk in der eeu- wigheit blijven moet, ook wanneer de wee- tenfehap vergaen z.al: die wel zeernutendien- ftig is, als zy tot de liefde als tot haer doelwit acngclcgd en beftierd word: dog allecn zon- der dat einde heeft men bevonden .dat zy niet alleenlijk vrugteloos, maer ook nadsclig is. Dog ik weet hoc zecr de heilige betragting u bewaert onder de belommeringc der vleuge- len van den Hcere onzen Godt. Maer dat ik u dit.aldus in het kort vermaend heb, is om dat ik wel weete dat gy door de zelve liefde, die
* x. Tim. i. f Rom. xlir. t r. Kor. vm. \. i. Kor.%\\\. |
||||
|
jiuguftinus. 9
die ook in u niet afgunftig is, dezen Briefaen
veele anderen zult voorlezcn entelezengeycn, KORT BERIGT
Van den
Staet der Kerke ten tijde der
Arjchvaderen. nder de Jooden word een oude over-
levering gevonden van hethuis van Elias:, Dat de ivereld dueren z.<il fes duizend jaren: namelijk, zeg- gen zy, twee duiz.end jaren lecdtg, dat is, on- der d'ongefchreven wet der nature: tweedui- z.end jaren de Wet, te weeten van Moifes: en twee dviizjend jaren de tijdt van den Mesjias. Een overlevering die, zoo zy al nergens an- ders toe diende, ons cgter een bequame ver- deelingc geeft van de drie tijdbeurten der Ker- ke, onder d'j4rfchvaders, onder Moifes, en onder't Evangelie. De tijdt der Arfchvaderen begint met hetbe-
gin der vvereld, en duert tot op hetgeven van de "Wet op den berg Sinai. Onder die bedee- lingc wierden demenfehen van Godt beftierd door natuerlijke wetten, waer van Paulus ge- wag maekt, als hy fchrijft Rom. it. 14.15. JVanneer de Heidenen, die de %vet niet en heb- ben , natucrlijk, de dingen der wet doen , de A 5 zoo-
|
||||
|
I© Berigt van denjlaet
z.oodanige de wet niet hebbende, zjjn zig z,el-
ven een wet: als dewelkfi betoonen dm het be- vet der wet gefchr even is in hunne herten,hun eigen gemoedt hen getmgenijfe gevende, en de gedagten onder el kinder en hen befchuldigende, of ook. verontfchuldigende. De Jooden maken meermaels gcwag van
ccnige bezondere gcboden ten getale van ze- vcn, welke zy noemen De gcboden der zjoonen van Noe. Edog het zijn niet anders dan eenige merkclijke deelen van de wetten der nature, rakende d'eere Gods, de regtvaerdigheit, de kuifcheit en de zagtmoedighcit. Twee in- geftelde geboden vinden wy uitdrukkelijk in die oudetijden. 'Teenacn iVoenaerden zond- vloedt gegeven , verbicdende het ceten van bloedt: jil wat zig roert en leefl zy » totfpi/- ze, zeide Godt, behalven dot gy het vleefch met zjjn bloedt niet en z,tslt eeten. Schepp.ix. 3.4. 'T andere van de Befnijdenifle. Schepp. xva. p. 10.11. Abraham en zijnen nakoome- lingen, als een zegel van^t verbond tusfchen Godt en Abrahams geflagte, acnbevoolen. Ook fchijnt'cr een wet geweeft te zijn, dat
niemand van de regtgeloovigen, niemand der nakoomelingen van Seth, mogt trouwcn met ongeloovigen , of met die volkeren, welke door bedorven zeden en verkcerden Gods- dienft van Godt waren afgeweken. Ditblijkt ait het gene als een voornaem deel van de De- dor- |
||||
|
Der oudc Kerie 11
dorvendheit der eerfte wereld gemeld ftaet:
Dat Gods zjoonen de dogters der menfchen tot wijven namen: dat is, geiijk men't verklacrt, dat die van Seths geflagte met die van Kains afkoomfte gingen trouwen. Schepp. vi. 2.3. Als 00k uit dc groote zorge van Abraham , dat zijn zoon Ifaak^ dog gecn vrouwe mogt neemen uit de dogteren der Kananieten, on- derdewelkehywoonde. Schepp. xxiv. 3. Wacr by men nog andere voorbeclden, als van Efatt en Jakob , van Salomon, van de genen die ten tijde der gevangenifle in Babel met vreem- de wijven gctrouwd waren: als 00k het bevel van Paulas, (wo'wov b> huji'w i . Kor. v11.3 7. zou- de mogen ophalen: indien het alhier de reg- te plaets was. Der Oudcn plegtelijke Godsdienft beftond
in gebeden, aenbiddingen met nederbuigin- ge, en offerhanden: waer van d'offerflagtin- gen van Abel, No'e , Abraham, en andere blijk geven. Abraham bouwde ten dien ein- de outaren byna in alle plaetfen daerhyquam: en No'e had zulks al voor hem gedaennaerhet eindigen van den zondvloedt. Hj bouivde, ftaet'er, den Heere een outaer, en ojferde op den zelven brandoffers. Schepp. vi II. 20. De priefterlijke waerdigheit was by den oudften zoone van het huisgezin of geflagte, op wien dit voorregt quam door zijne eerftgeboorte. Hierom is't dat £/4«genoe.mdword (3e'0i|Aof, prt-
|
||||
|
11 Berigt van den flaet
ofZV'vonheil* meHfch'Heb- »«■ «*
om dat hy 21jn regt van eerftgeboornen voor
£ Se° CltCnS V^'Cn al2°° dic h«" di§ f>pt om voor Godt te diencn, veraette troui " ^ g^, was hot onheilig
trouwen en verfamelcn met hetvolk van*4 een ™L eVe" 7a" gCWaeSd hebbcn- Sab
vadcr Adam by overleveringe ontvangen had
tehajndjavcnenvoordtczcttc^Dcjoodffi Anbifche Schryvers verhalen, dat deze Serb mc la tf f f 3fWeek Van **• d^i»de
fla!n'! 7 ^ 2I;ne" br0dcr ^ doodfir- %e„ had woonde: en dat hy 2ig vertSc bl "en" ^ ^ °Pw-st!p^
1? ^VaS-' Hler traStten z7 door dc pc-
dungc oeffcningc van een heiligen wandefen |odrruotIghcit een hemc]fch ]cgen fc **£ 5u£f " ?? a7dejn den lof •dienft c» *n-
v 1 Trn G°cit na teTO]g-- D'Arfchva- d hen den Godsd.enft te volharden, 2Cgen-
* hen en befwoor 2e dQor het blQcd 8 m hannen gewoonen en plegtelijken eedt,
om H ' °? mCt *"'* en 2iJ"en ae"hang
m tC Saen <>f gemeinfehap te houden. E- dog
|
|||
|
Der oude Kerke I j
dog dit heilig en zalig bevel, hocwel ookna-
derhand door zijnen zoone Enos en navolgen- de Neeven meermaels vernieuwd, wierd niet volftandig onderhouden. Want ten tijde van Jared begaven zig ee-
nigen van die heilige bergwoonders na bene- den, om tot de dalluiden, dat is, tot deKai- nieten af te klimmen: en door de fchoonheit der vrouwen verlokt zijnde, vermengden zig met dat onheilig volk, waer uit het geflagt der Reiizen, een woeft en ondeugend volk, voordquam. Van dien tijdt af wierd de wc- reld allengskens meer en meer bedorven: tot dat de godloosheit eindelijk ten top gefteegen zijnde, Godt door een algemeinen watervloedt de zonden ftraftc, en d'aerde van die befmet- tinge zuiverde. De regtvacrdige Not, met zijnc zooncn, en der zelver vrouwen, zijnde te famen agt menfehen, wierden tot bewarin- ge en voordteelinge van't menfchelijkgeflagtc behouden, in een zekerfchip of drijvend ge- bouw, genaemd d' Arke van No'e : waer in ook alle flag van gedierte tot behoudenifle wa- ren opgeflooten. Door dezen zondvloedt was wel het aerd-
rijk, maer niet de menfchelijke natuer van al- le verdorvendheit der zonde t'eenemael gezui- verd. 'T blijkt voorbeeldelijk in deftouteon- derneeminge der opbouwers van den toorn te Babel, die met verwarringe van talengeftraft, |
||||
|
14 Bertgt van den /faet
en dus in hun werk verydcld wierden: als ook
in de gruweldaden van Sodoma en de nabue- rige fteeden, die door het vuer van den he- me] verwoeft en tot cen puinhoop gemaekt zijn, naer dat'er de vroome Loth uitgeleidt was: en in mcer andere levende voorbeelden. In 't huis van Abraham, met wicn Godt een be- zonder verbond aengegaen had, bleefdeGods- dienft en de godvrugtigheit meeft in fleur. Hy was de v.ider der geloovigen, uit wiens geflag- te de Zaligmaker des werclds zoude gebooren worden : van wiens toekoomfte zijn zoons zoon Jakob Schepp. xiix. 10 deze deftige voorzeg- ginge gedaen heeft: De Jlafzal van Judi met weggenoomen worden, nog devorfl, ofgelijk an- dere vertalen, de wetgever van uit zijne af- koomjle: tot dat hy koomen zal diegezonden zal ivorden. En deze zal de verwagting zjin der volkeren. Men moet zigegternietlatenvoorftaenjdat
dc godvrugtigheit onderdenakoomeling£n van jibraham , or naderhand in de Joodfche itam- men alleen beflooten was, Daer waren'crook in andere volkeren die Godtkende, en zijneri dienft waernamen. Lees -Aug. de Catech. Ru- dib. Cap. xix. Melchifedek^ was koning van Salem, enpne/Jer van den alderhoogfien Godt. Schepp. xiv. 18. een man die den waren Godt diendc: zoo ali'er in die dagen onder d'afgo- difche volkeren veele war en :zz\i W.Kave.En |
||||
|
't is ganfch niet te gelooven dat Melchifede^
alleen en zonder aenhang in zijne godsdienfti- gc oeflfeningen gewceft is: maer veeleer dat hy ecn volk bad, onder en voor welke hy de priefterlijke, zoo wcl als dc koninglijke, be- dieninge waernam: en die overzulks den wa- ren Godt met hem aenbaden. Job, die zijns gelijk op aerde niet en had
in deugd en opregtigheit, en dat naer de ge- tuigenifle van Godt zelf, woonde in hetiand van Hus: 't zy dan dat dit was in Idume'en op de grenzen van het gebergte Seir, by het woeft Arabien, of elders. En zeker Job was alleen in die geweften niet, die Godt kendc en vrcefde. 'T is buiten tegenfprake, dathy zijn volk ook in de vreeze Gods onderrigtte, en tot dc godvrugtigheit acnleidde: en zijne vrier.den, die hem in zijnen rampfpoedt qua- men bezocken, hoewel niet zoo vroomalshy, waren egter geen menfehen die zonder dienft of kennifle van den Godt des hemels leefden. Wijders wie zal ontkennen dat'erook in£?y- pten menfehen waren, die ontzag voor den waren Godt hadden, en de geregtigheit be- wagtten, wanneer Abraham Schepp. xii. met zijne huisvrouwe derwaers trok ?]Kan men ook lezen 't gene Moifes in 't zelve Boek H.xx. en wederom H.xxvi.van Abimelech koning van Geraris verhaelt, zonder zig te verbeelden dat 'er Godsdienft en regtyaerdigheit onder die vol-
|
||||
|
16 Berigt van den (fact
volkeren tc vinden was, en dat zy niet alle e-
vcn godvergeeten waren? Om nu vznJethrOy de Nimvieten, enz. geen gewag tc maken. Maer, zal men zeggen, de Schriftuernoemt
'cr zeer weinigen, die buiten het volk van Ifra'el godsdienftig waren ? 'T is waer, maer zy nocmt zoodanigen , die de hoofden van volkeren en gemeinten waren , Koningen , Priefters, Vorften en aenzienlijke mannen : wclke buifen twh'fFel een aenhang van volk. had- den, die het met hen hidden, en den Opper- heere van hemel en van aerde dienden. Dat d'afgodery, d'ontugtigheit en dc godloosheit, onder de volkeren wijduitgebreidt en groot wa- ren, is al tc zeer bekend,en mag vanniemand betwift worden: edog dat Godt onder die ook t'allen ti/de zijne dienaers had, welke d'afgo- derye verfoeyden, en hem door de hulpe zij- ncr genade aenhongen, moet mijns oordeels ook niet geloochend worden: en ik moetbe- kerinen dat ik niet wel zien kan wat godvrug- tigheit dacr in gclecgen is, dat wy 't getal der zelve zoo klein zoeken te maken als wy im- mers kunncn. "Ware 't niet beter dat wy ons oordcel matigden en ingetoogen hidden om> trentdingen die ons niet al te welbekend zijn? * *
*
Van
|
||||
|
Der oude Kerke 17
Van den Staet der Kerke onder de
PVet van Moifes. Moifes, gelijk de heilige Hiftorie ons ver-
haelt, wierd gebooren in Ejyipten, ten tijde als Pharao , om &'Ifraelieten t'cf&ns te verdrukken , het wreed bevel gegevcn had, dat zy hunne kinderen van't mannelijk ge- flagte moeften om 't leven brengen. Dog Moifes van zijnc moeder in cen bieze korfje op den vloedt van den Nijl gezet, en aen de gcnade Gods bevoolen zijnde, wierd door des zclfs voorzienigheit wonderlijk bewaerd. Des Konings dogter quam zig wasfchen in den wa- terftroom , zag het weenend kind/e , kreeg mecdoogcn , liet het opneemen , en aen zijne eigen moeder overgeven, om aldaer voor haer opgevoedt te vvorden. Groot geworden zi;n~ de, wierd hy als een acngenoomen zoon de- ze Vorftinne ten hove gebragt:dog naervcr- loop van tijdt verliet hy'thof van Pharao, en ging zijn volk d' Ifraelieten bczoeken, zonder het misnocgen des konings te vreezen. Als hy nu van Godt gezonden was om zij-
ne bedrukte broederen, do kinderen van I frail van \ juk der flavernye, waer onder zy wel twee honderd jaren gezugt hadden, te verlof- fcn, en uit Egyptenland uit te leiden, ver- rigtte hy zulks met vccle wondertekenen, heb- bende cindelijk Pharao genoodfaekt om hem, B met
|
||||
|
18 Berigt van den ftaet
met zijn volk en al wat zy bezaten, te laten
uittrekken. Dit gefchiedde naer d'eerfte flag- tinge van het Paefchlam, door welks bloedt dJ Ifra'elieten behouden wierden , tervvijl d' Engel des Hcere d'eerftgeboornen der Egy- ptenaren doodde. Zy trokken dan door de roode zee, die hen tusfchen hare wateren een vryen weg baendc, waer in dJ Egyptcnaren hen op dehiclcn volgendeverdronken. Welk alles d'Apoftel Heb. xi. aldus omftandclijk betrekt in korte woorden. Door't geloove wierd Afoifes, air hygeboo-
ren was, van zjjne ouders drie maenden ver- borgen, om dat z,y zagen dat het een (choon kind was: nog zy vreefden het gebodt des Ko- nings niet. Door't geloove ontkende Afoifes , nu groot geworden zijnde, dat hy de zoon van Pharaos dogter was: verkjezende liever ver- drukt te ivorden met het volk^ Gods, dan de tijdelijke genoegte der zonde te genieten: agten- de den fmaedt des Gezjdfden voor grooteren rijkdom, dan de fchatten van Egypten: want hy zag op de vergeldinge. Door't geloove ver- liet hy Egypten, zonder de gramme edighe it des Konings te vreezen: want hy droeg zigfland- vajfig, als ziende den onzienlijken. Door }t geloove verrigtte hy het Paefchfeeft ,endebloed~ flortinge: op dat de gene die d'eerjfgeboorlin- gen verwoeflte, hen niet en zoude raken.Door 't geloove gingen zy doer de roodt zee, als detr
|
||||
|
Der oude Kerk\e ip
door het drooge Und: 't ivelk. d' Egyptenaers
beproevende, verdronken zjjn. "Wanneer zy nu, dus uit de flavernye ont-
koomen, door de woeftijne naer het beloof- dc land al voordreifden, en aen den berg Sinai gckoomen waren, hebben zy aldaer door den dienft van Moifes de wet Gods ontvangen, beftaende in dricderhande flag van geboden: waer van d'ecne Zedelijke, d'andere Kerke- lijke, en de derde Burgcrlijke genoemd wor- den. Zedelijke wetten waren de Tiengeboo- den, en andere die tot beftieringe der natuer- lijke en redelijke pligten dienen. Hunne Ker- kelijke wetten waren zeer veele in getal, ra- kende d'oflferhanden, geheimtekenen, zuive- ringen, fpijzen en dranken, en al den omflag van den plegtelijken Godsdienft:dieindehei- lige Tente of Tabernakel, en naderhand in den Tempcl van Salomon geoeffend wiefd. Het Tabernakel ■> gelijk ook de Tempel,
was afgedeild in drie deelen. i. Het Hooghei- litdom, waer in alleen de Hoogepriefler gingt en dat eens's jaers. Heb. ix.7. JT welkeenaf- beelding van den hemel was. 11. Het Heilige, daer de Priefters dagelijks hunnen dienft waer- namen. in. Het Voorbof',daer hetvolkquam om hunne gebeden en offerhanden op te dra- gen. In't Hoogheiligdom was de Verbond- kift, met het Verzoendekfel of den Genade- zetel, en d'afbeeldinge der Cberubynen daer B 2 bo-. |
||||
|
20 Berigt van den Jlaet
bovcnop: het goude Wyrookvat: de Roecic
van Aaron die geblocyd had: en het Manna. J Dingen die alle op Chrifius zagen, die onze I ware verzoening is , die een offerhande van
acngenamen reuk aenden Vadcr voor ons heeft
opgedragen, die ook het ware Manna of he- mclfch broodt is, en die als uit een afgefnee- I den tak opgefprootcn , dac is, uit een Maegd zondcr man gebooren is. In't HeiJige was
de goude Kandclaer met zijne feven takken: 4e Tafcl met de Toonbrooden, rondom met een gouden lijft verfierd: en het goude Reuk- outaer. Welk alles ook gevoeglijk oponzen gczegenden Hciland kan gepaft worden, diVt Jigt des werelds, en het broodt des levens is, en op wien onze gebeden en offerhanden moe- ten nedergelegd worden, om met een Jieflij- ken en aengenamen reuk voor Godt te mogen opklimmen. In het Voorhof ftond het kopere Outacr,
op't welke het vuer, waer door de flagtoflcr-
\ handen vcrteerd wierden , altijdt brandde,
I wordende gedurig onderhouden. Hier was
| ook het kopere "Wafchvat,alwaer dePrieftcrs,
en de genen die offcrhanden quamen opdra-
gen, vooraf hunnc handen en voeten moeften
wasfchen: ons lecrende dat wy onze handen
en onze herten moeten reinigen: Jak. i v. 8, en
ens zjlve z.uiveren van alle befmettingen des
vleefihs endesgeejis.x i .Kor.vx I .i.bezondcrlijk
|
||||
|
Der oudc Kerkfi 2 r
wanneer vvy naderen om onze dienften enop-
dragten Gode aen te bieden : dacr Davidzin- fpeelende op ziet, als hy zeic: Onder d'onnoo- z.elen zal i\ mijne handenwasfchen: en ik^zal uwen otttaer omringen, Heere. Pfalm xxv. 6. Salomon mackte, als hy den Tempel bouwde, bchalvcn dczc dric dcelcn nog cen vierde, ge- naemd hct Voorhof der Heidenen, daer de Joodcn die onrein waren, en de Heidenen mogten inkoomen. En hier was het dat de Korban of d'Ofterkift geplaetft was. De voornaemfte Hoogtijden der Jooden
waren Paefche, wanneer ter geheugniile van den uitgang uit Egypten het lam gcflagtenge- geeten wierd: het Pinxierfeeji, 't wclk vi;ftig dagen daerna gehouden wierd, zoo ter gedag- tenifle van 't ontvangen der Wet, als ooktot dankzegginge voorden oegft,dienzygemein- Ji;k omtrcntdien tijdt volkoomelijkinfamelden: en het Looverfeejt, of het feeftder Loof hut- ten, 't welk op den xv. dag der vi r. macnd begon, en fevcn dagen lang gehouden wierd: gedurende dewelke zy woonden in huttcn van groene takken gemaekt, tot ecn herinncringe van dien tijdt als zy in de wilderniflp veertig jaren lang onder hutten en tenten gcwoond hadden, en om hen te verbeelden dat wy in deze aerdfche wooningealsreizigersen vreem- delingen moeten leven, en geen vafte woon- ftede hier omlaeg hebben, maer ccn geboitw B 3 van |
||||
|
2 z Berigt van den [laet
van Godt verwagten, een huis met met handen
gemaekt ,eeuwigdurend in de hemelen. I i.Kor. V.I. Op deze hooge Fceftcn moeften zy, al Wat mannelijk was, tc Jerufalem verfchijncn, om zig zelve met hunne offcrhanden , tot be- tuiginge hunner ondercianighcit aen Godt, tc komen aenbieden. Voords haddcn zy, beha'vcn nog cenige
andere jaerlijkfche Fceftdagcn van minder be- lang, alle ieven jaren het Sabbatjaer, wan- neer het land ruftte,en nietgeplocgd,bezaeyd of gcbouwd wierd. Dit was gelijk ook wee- kelijks de Sabbat of Ruftdag, een voorbceld der eeuwigc rufte in den hemel, dacr de z.4- ligen, die in den Heere (ierven, ruflen van hua- nen arbetdt; want hunne iverken hen volgen. Openb.xiv. 13. Maer dc gtootfte Sabbat der jaren was het' Jubeljaer, welk naer 't voltrck- ken van (even Sabbatjaren, datis, allevijftig jaren gevyerd wierd Dc gelcerde Vadcr De- ny s Petauw in zijneTijdrekeninge 1 i.Dcel 1 r. Boekvii. Hoofds. beweert dathet fubeljaer al- tijdt vicl op een Sabbatjaer, en by gcvolg alle xlix. jaren wederkeerde. In dat blijde jaer vvier- den alle dicnltkne^ten of flaeven vr)'gelatcn, alle ichulden quijt4efcholden , en alle ver- ko^te bezittingen kecrden wedcr tot hunne eerfte en erflijke bezitters. Een deftige voor- beduiding van het gene door onzen Zaligma- ker Jefns C^r*/?«j zoudegefchieden, door hem die
|
||||
|
Der oude Kerke 23
die gez.onden is, om den z.agtmoedigen een blij-
de boodfehap tebrengen, de gebrookenen van her- te te verbinden, den gevMgenenvryheituitte roepen, en den gebondenen openinge der gevan- genijfe; en om te verkundigen het jaer van het welbehagen des Heere. Efai'as lxi. 1.2. Dc Joodfche kerkdienft wierd waergenoo-
men door den Hoogepriefter met d'andere Prie- fters, en ondcrhen door de Levieten ,dieon- der de twaelf ftammen Ifra'els tot dien dienfl; verkooreo en gefteld waren. 'T zoude te lang vallen van de plegtelijke inwydinge des Hoo- gepriefters, van zijne kleedingc, en anderen toeftel alhier een verhael te maken. Van de Borgerlijke wetten door Moifes gegeven, zul- len wy 00k niets in't bezonder aentekenen. Die 'er nader onderrigt van begecrt, kan het in de godlijke bocken van dien grooten Pro- feet wijdloopig vinden. Zoo lang hy leefde, maekte Godt zijnen wille door hem acn het volk bekend. Godt fprak met Moifes op een zonderhngc wijze, en zeer gemeinzaem, ge- lijk een man met zjjnen vriend fpreekl, Exod. xxxin. 11. Van mondtotmondfpreekik. met hemy zeit de Hcer zelf. Num. xii. 8. En hy bood- fchapte de bevelen Gods getrouwelijk«aen het volk over, hen aenmanendc tot gchoorzaem- heit, en hunne onwillighcit met veel geduld verdragende : want hy was de z,agtmoedig(fc man die op eterde leefde. B 4 Na-
|
||||
|
24 Berigt van den ftaet
Naderhand wierden de godlijke willckeurcn
en onderrigtingen, verfcheidenlijk door den Hoogepriefter, en door de Profeeten op ver- fcheiden tijden, geopenbaerd en verkundigd: tot dat de Profeetifche geeft ophield eenige honderd jaren voor de koomfte van Chriftus. De Jooden zeggen zelf: Daer tvasgeen Pro- feet in den tweeden Tempel: dat is in den Tem- pel, die naer het wederkeeren uit de Babylo- nifche gevangenifleherbouwd is: in den wel- ken zy volmondig en eenftemmelijk beken- nen, dat'er vijf dingen onbraken, die in den Tempel van Salomon geweeft waren. 1. De uirke desverbonds. II. Het Vuer van den ke- rnel op't outaer. ltr. De tegenwoordigheit van Gods Afajefleit. lv. De Urtm en Thummim, zijnde het Orakel of de Godfpraek des Hoo- gepriefters. v. De geeft der Profeetye; die met jMalachias, den laetften der Profeeten, einde nam: tot dat hy wederom zoude herlevcn op d'aenkoomfte van den Zaligmaker. Dit was een duidelijk teken van't vervaldcr
Joodfche Kerke, die 200 veel tc meer afging,
oe d'opgang van de Zonne der regtvaerdig- heit, de verfchijning van Jefus Chri/lns, den opbouwer der nieuwe Kerke, nader quam. Ten tijde zijner koomfte was dat vcrval zoo verre ingebrooken, dat de Farife'e'n en Schrift- gcleerden de wet Gods door hunne verkcerde uitleggingen openlijk verdraeyden en omkeer- den.
|
||||
|
Her oude Kerke 2 J
den. By voorbeeld, Godt had gebooden :
Eert uwen vader, en uwe moeder1: en: Zoo wie vader of moeder cjualijk^toefpreeht, dat hj de doodt fterve. Waer tegen de Farife'en en Schriftgeleerden voorgaven, dat de kinderen van de pligt van d'oudcrs in hunne behoeftig- heit by te ftaen, waer in die fchuldige eerc ten grooten deele geleegen is, ontlaft waren, als zy hunne goederen aen Godt opdroegen, en tot vader of moeder (legs zeiden: Alle Kor- ean, dat is, gifte die i^opdraeg, z.al uvoor- deelig zjjn: namelijk by Godt. Of gelijk an- deren vertalen: Zoo iemand z.eit: Het is Kor- ean , dat is, een gifte, het gene u van my z.ou- de kunnen te nutte koomen, die voldoet. *T is, zeiden zy, Gode toegeheiligd, 'tgcneik u zoude kunnen geven: ik heb het aen Godt beloofd: en daer mede, meinden zy, was 't dan wel. Dus wierden d'arme ouders afgc-^ wezen onder fchijn van godsdienftighcit, te- gen alle godlijke en natuerlijke wetten. "Waer over de Heer Chrijius die baetzoekende lee- raers dapperlijk doorhaelt en beftraft. Gy doet wel fchoon, z.eide by, Gods gebodt te met, om uwe overleveringe t'onderhouden. Godt word niet gediend met beloften die zijne geboden kragteloos maken. Gy zijt dan wel verdwaeld en zeer bedroogen,verbreekende'twoord Gods door uwe overleveringen, die gy hebt ingefield, 't welk dog maer bedrieglijke leeringen en By gc |
||||
|
z6 Berigt van den flaet
geboden der menfchen z.y'n. Mark. vii.
De Joodfch meefters hebben in de vol-
gende tijden d'agtbaerheit hunncr ovcrleverin- I
gen al hooger opgeveild, en met uitfpoorige
lofredencn' onmatelijk poogen te verheffen.
Edog ik moet hier tusfchenvoegen,datdebe- |
merking van Mijnhecr Kave my alhier wat
vreemd, en niet naer zijne gewoonlijke be-
fcheidenheit te voore koomt. Naer dat hy
verhacld had,dat de Jooden hunnen Talmud,
het boek waer in hunne overleveringen met
de verklaringcn der /?^'»«befchrevenftaen,
boven de gejehreven Wet verheven en geroemd
hebben, met benamingen en lofredenen, die te ver-
regaen, en tot godslafleringeoverflaen. Dat
ponder deceive de gebeele Wet z,oude in het dui-
fler geleegen hebben, jae enkele duijlerheit z.ou-
de geweeft z.yn. Dat des z.elfs woorden be- j
minnelyker en begeerlijher zjjn als die van de
Wet, en die t' overtreeden grootere zfinde is,
dan de Wet te verbreeken. Dat het niet veel
cm't ly'f heeft, of geen roemens waerdig is, dat
men in den Bijbel lee/l, maer in de Mifchna,
in't vcrhael der J oodfche overleveringen, te
fiudeeren, een menfeh in d'andere wcreld zaI
dam beloond warden. Dat de Bybel is gelijk
water, maer de Mifchna gelijk. a^'»> en &e
Talmud als een kruidige wijn. Dat alle de
woorden der Rabbijnen de woorden des leven-
digen Cods z.elfz.ijn,van dewelke geen menfeh
mag
|
||||
|
Der oude Kerke 27
mag afwijken, al zeiden z,y hem datzijnereg-
terhand de Jlinkere, en zj]ne pinkere deregter- band was. Jae dat z,y zjg niet en fchamen of fchroomen te zjeggen, dat in den heiligen Bijbel fludeeren , niet anders is als tijdt verliezen. Naer dat onze Schrijver deze en nog andcre onbcfcheiden en fpoorelooze misftellingen der Jooden verhaeldhad, maekt hy zijne bemer- kinge met de volgende woorden. Een vreemde zael^, dat menfihen bunnere*
den zjulken geweld kunnen aendoen, en hurt
gewilfe overmeefieren en ten onder houden, en
j x.00 onbezjnnen en wonderlijk^durven fpreeken.
Edog vreemder zoude bet ons voorkoomen, 't
en ware u>y een gejlagte van menfihen, groote
voorjianders van Tradition of over!everingen ,
in een andere Kerke kenden, die de Schrifture
poogen te verkleinen en t'onderdrukken > *w hun-
ne onbefihreven overleveringen niet min dan de
Jooden verbeffen. Maer ik, taet dat daer.
Men ziet wel dat hy't oog op de Katholijke
Kerke heeft, en ik denk niet dat iemand dit
lezende daer aen twijfclt. "Wel is wacr dat
de befchuldiging niet regt op de Kerke valt,
. maer op een geflagte of flag van Menfihen in
I de Kerke, dat is, op ccnige Leeraers of Schrij-
j vers die tot hare gcmeinfchapbehooren.Mijn-
hecr Kave is een man van beteroordeelenvan
* meerdere befcheidenheit, als dat gemeine flag
van Twiftredenaers ,die al watzy in eenig boek
gc-
|
||||
|
2 8 Berigt van den ftaet
geJezeri hcbben, terftond op de rekeninge van
die Gemeinte ftellcn , van dewelkc de Schrij- ver ccn lidmaet is. Edog wie zijn de Schn/'vers in onze Kcr-
ke, die oit zoo onbezonncn en vermecten van Gods gefchreven Woord,en van d'Overlcve- ringen fpraken, als ons terftond verhacldisdat de Joodfche leermceftcrs dacr van gefprookcn hebben ? Zekcr indien 'ct zoodanige gevon- dcn wxerden, die zouden by alle vroome en vcrftandige Katholijkcn , zoo we) by geleerden als ongeleerdcn, verzackt en verfoeyd worden : vcrre van daer dat de Kerk bun gezegimmcr zoude goedkeuren. En't fchi/nt dat de ge- Icerde Man dit zclfwcl moet gevat hebben, dewij] hy niet eene getuigenisfe uit eenigen Schri/'ver tot bekragtingezijneropmcrkingeten voorbeeld aentrekt: \ welk nogtans naer zoo- danige betigtinge hoognoodig fchecn. "Want kort af te brecken , en (legs te zeggen, Maer i^_ laet dat daer, kan by luiden die reden af- voordercn, voorgecn bewijs vcrftrekken. "Wy kennen dan dat gejlagte van menfehen
niet, die groote voor danders van Tradit ten en overleveringen, die de Schrifture zouden poo gen te verkleinen en t'onderdrukken, en die httrtne onbefebre'ven overleveringen niet min dan de "j-ooden zouden verhejfen. En indien'erergens zoodanige te vinden zijn, die zijn vvywelver- zekerd dat by alJc Katholijkcn, die eenigeken- |
||||
|
Der oude Kerhe 2 9
nisfe van hunncn Godsdienft en gcloove heb-
bcn, argekeurd.en vcrworpen worden. Wy hcbben ontzag voor Godswoordjenneemen't zclve cerbiedelijk aen, 't zy dat het gefchreven of ongefchreven is: dacrom eercn en agten wy 00k d'Overle veringen als van goddclijk gezag zijnde: niet eenige Joodfche o?erleveringen,doorde- welke Gods geboden verbrooken worden; niet d' ovci leveringen van eenigen Talmud , van Mifibna of Gemara; niet d'eene of d'andere menlchclijke vonden of inftcllingen; maer o- vcrleveringcn die doordezelvealgcmeineKer- ke van alle eeuvven geftacfd en onderfchraegd zijn, van devvelke de H. Oudvader Augujli- nus , fchrijvende tegen den Fondamentbrief der A'lanicbe'en, aen't v. Hoofddeel zeide: £- go Evangelio non crederem,niji me eccleji<eCa- tholic* commoveret autoritas. Ik zjiude bet Evangelie niet gelooven, 7t en ware d'agtbaer- heit der Katholtjke Kerke my daer toe beweeg- de. Van deze is't dat wy met den H. Johan Guldemond over it. Thcsfal. 11. Homil. iv. vry- rnoedig mogen zeggen: Is't een overlevering? z.oek^niet vcrder. Houd u daer mede genoegd en voldaen, zonder nieuw onderzoek te willen aenregten. Maer laet ons nu den draedt van ons verhael bervatten. De Joodfche Kerk was ten tijde van de koom-
fte des Zaligmakers verdeeld door verfcheiden Sekten. Die Kerk, welke eertijds gelijk Je- rtt~
|
||||
|
jo Berigt van denflaet
rufalem ivel famengevoegd, en vereenipd was
zag nu vuen luifter ontccrd door oneenighe- denindelcere Dc voornaemfte van dieSek- ten warcn de Farifee„, dc Sadduceen, en d'Ff- feen. De Farifeen, zoo veel qczcidt als Jf. gezondcrden wierden aldusgcnaemd, omdat zy zig afzonderden van d'andere menfehen door voorvvendinge van ongemeenc godvrugtigheit: gdijk de H.Epifaen in de xvi. Ketterye op-
inerkt. Want zoo word ook cen F*r,yfc. by de Joo.len befchreven: Een die zh van alle onretntgbeit, van alle onreine fpijzjn' en van bet volk der aerde , van den gemccnen hoop, die op bet onderfcheidt van (pifeen met nauwgcz.ee was , afzonden. De tijdt hun- ger opkoomftc is onzeker. Dog zekeris't dat zy ten tijdeonzesZaligmakersingrootaen-
Zien warcn. 'T was een flout en Iaetdunkend volk, 't
welk zig met en ontzag Vorften en pcrfoonen
van grootcn ftact vermeetelijk acn te randen Zy warcn loos en doortrapt om der menfehen gunft te vvinnen: die door hct vertoonen van cen grootcn yver, en zondcrlinge nauwgezet- heit in't ondcrhouden van d'uitwendige plig- tcn der Wet, bovenandere menfehenuitpra- lcnde hen zelven cen groote agtinge en eer^ waerdighcit by het volk verkreegen hadden. En cgter onder alle die ftaetige en'uiterlijke def-
|
||||
|
Der oude Kerke 31
deftigheit waren zy maergodsdienftigehuiche-
lacrs, fpijtige en boosaerdige, roofzu:tigecra gicrige menfchen, onbarmhertigc oruterdruk- kcrs, cigcnhoofdige rocrvinken, hoovaerdi- gc en trotie befchimpers, en in der daedt o- vertreeders van den geeft der Wet, van wel- kcr onderhoudinge zy naer de letter en de fchorfe zoo hoog opgaven. Men zeit dat zy onder andere wangevoelens 00k de Zielverhui- zinge, dat is, hct overgaen der vroomezielen van 't eenc lighaem tot het andcr, ftaende hid- den. Lees hier van den Joodfchen Hiftorie- fchrtjver jfofephus in 't xvm. Boek der Jood- fche Oudheden, aen 't 11. Hoofddeel: en in't 11. Boek van den Joodfchen Oorlog xii H. Ik. z.al van hem niet meer z.eggen, zcit W. Kave N. xx 11. dan alleen dat eenige groote Mannen van de Roomsche Kerke met een foort van roem z.eggen, dat zoodanig ah de Fariseen waren onder de Jooden, de Re- ligieusen (Zy verflaendaer door de Kloo- flerorders van hunne Kerke) z,ijn onder de Chri~ ftenen. Een vergelijking met -welke z,j mogert welvaren. My aengaende ik, ben van hun ge- voelen, dat'er tusfchen d'eene en d'andere meer dan te veel overeenkoomjl is. Met des hoog- geleerden Mans wclneemen konde men hern alhier met regt afvragen,wie die groote Man- nen zijn, die dit zoo algemeinlijk zeggen, en waer hy $& aldus mag gelezen hebben ? Dog |
||||
|
5 z Berigl van den ftaet
teiwijl hy nict goedgcvonden heeft cms aen-
wijzingc daer van te doen, zullen vvy althans maer aentekenen, hoe andcrc mannen van ge- dagte zijn, dat de vergelijking zig niet min ei- gcn en wclgepaft zoudc opdoen, indien men wildegedoogcn, dat aen d'eene zijde d'oude Fa- rifeen, en aen d'andere de nieuwe "Wetgeleer- den, ik mein, de Leeraers of Predikantender hcrvormde Gemeinte,geplaetft wierden.Wcl- ke gedagte vvy ook bereidt zijn nader te beve- ftigen: indien de bovengemeldeaenvvijzingons oit gcdaan worde, Ondertuflchen moet men opmerken , dat de
Parifeen tweezins kunncn aengezien worden: of volgens hunne zcden,en de verkecrdeleer- ftukken by fommigen van hen ingevoerd: of wcl naer den aerd van hunne eerftc inftellinge en grondregelen. Als men de Farife'en aen- mcrkt volgens het gene hunne pligt en belij- denis medebrogten, zoo was't een lofwaerdig en bezondcrlijk godsdienftig volk onder de Jooden. Paulus vcrklaert op verfchciden plaet- fen, dat hy een Fanfier, en een zjoon der Fa- rtfeen was: en hy houdt ze voor het befte flag onder de geloofsgenooten van het Joodcndom, rpemende dat hy al van ouds naer het z.ekerfle gevoelen van diert Godsdienjl als een Farifie'r geleefd had. Handel, xxr 11. 6. xxvi. 5. En dns was 't altijdt gecnoneerbydeJFWn/^'wvcr- geleeken te worden, Men vond ook zelfs ten tij-
|
||||
|
Der oude Kerkg 3 J
tijde van Chriflns eenige vroome en deugde-
lijkc menfchen ondcr de Farifeen, waer van Nikgdemus, Gamaliel en diergelijke mannen ten voorbeeld ftaen. Zoo dat de beftraffingen en de verwijtingen des Zaligmakers in \ Evan- gclie niet anders dan op de quade en geveinfde Farifem vallen, die alsdan. veele in getal zijn- de,ligtelijk d'overhand over de goedehadden, hct hoog gczag voerden, en de leerftoelen be- klommcn. W elke de Hcer Jesus dan 00k gebiedt dat men hooren zal en gehoorzamen: om dat zy ahv/etzlgeleetasrsdenfloelvanMoi* fes bekleeden : maer dat men niet en zal doen naer hunne werken: want, het gedrag qnam niet overeen met de leere. Zulk flag is'er 00k onder 't Chriftcndom van alle tijden in al- le vcrgaderingen te vinden. En't is niet te denken dat Mijnheer Kave zijne overzeefchc Gemeinte, die hy in een Brief aen Natha- nael Bisfchop van Durham, debeftevan alle Kerken, onder den bejlen van alle Prin- fen, en nog in een anderen Brief aen Wil- hem Aertsbisfchop van Kantelberg, ver- re het befle gedeelte van d'algemeine Kerke,die 'er heden op aerde te vinden is, durft noemen, egter daer van vrykeurt: gelijk de Donatiflen van overouds die inbeeldinge van hunne Afri- kaenfche Kerke hadden. Deze dan ter zijde gefteld, zoude iemand
op een goeden zin 00k wel van goede en gods- C diea-
|
||||
|
j 4 Ber'tgt van den flaet
dienftige vcrgaderingen mogen zeggen, dat zy
de Farife'e'n zijn van't Chriitendom, de ware Farifeen, dat is, Afgezonderden tot betrag- tinge van heiligheit en volmaektheit : even gelijk d'Apoftel zeit, dat vvy de ware befnee- denen , de ware ffraelieten, de ware kinderen van Abraham zijn: in tegenftellinge tegen die genen, welke den naem zonder de daedt had- den, en maer uitwendelijk af beeldden 't gene naer den geeft in ons volbragt word. In de- zer voege zouden de genen,dieonderdcChri- ftencn door heiligheit van leven uitmunten, en van de godvrugtigheit bczonder werk ma- ken, met regt den naem van Farifeen,a£zon- derlijk van alle hatelijke betekeninge, mogen dragen: en zoo zoudc dan die naem ook aen de Religieufen, niet nogtans aen alle eveneens, maer aen de goedc toekdomen, die't gene zy beli/den, ook doen en beleven. Dog dit zal nu alhier eenmael genoeg zijn van de Fari- feen. Naer deze volgen deSadduce'en, die in grond-
regels en levenswijze tegen d'andere gekant ftonden. Hunne oorfprong word afgebragt van een zekeren Sadok, leerling van Antigo- fius Sochaus, die omtrent het jaer cclxxxiv; voor de geboorte van Chrifius bekend was. Zy koomen met een zeer flegte befchrijvinge, ook by de fchrijvers van hunne eigen Natie , tc voorfchijn, als menfcbtn van een ongebonden. - Is* |
|||||
|
Der oude Kerke 3 y
levtn. En veel beters was'er niet te verwag-
ten van de genen, die nog geefl, nog verrij-
zenijfe geloofden: gelijk zy onsHaridel.xxiir.
afgebceld ftacn. Men meint dat zy dezedwa-
lingen door een misverftand vanhunsmecfters
j Antigonus leere hebben opgevat. Hy wasge-
\ wend zijnen leerlingen in te prenten, dat zy
i Godt niet en moeften dienen als dienftkneg-
I ten, die hunne meefters enkelijk op hope van
I belooninge dienen; maer uit liefde tot Godt
I zelve, zonder verwagten van vergeldinge. *T
% welk als twee zijner difcipelen, Sadol^en nog
I een andere, qualijk verftonden, meinden zy
I dat hun meeftcr geheel en al een toekoomen-
] den ftaet van belooninge geloochend had: en
I wanneer zy cens dezen gevaerlijken grond ge-
I legd hadden, vvierden'er deze ongelukkige ge-
! bouwen opgeftigt: Dat 'er geen verrijzenis,
I nog onfterHijke geeft; is: nevens meer andere
I godlooze doolingen, die door een rampzalige
i famenfchakelinge daer uit volgen, enelkande- /
rcn nafleepen. Deze fchadelijke en ketterfche
gevoelens ftelden hen met regt bloot voor het
verwijt en den haet des volks, die hen by uit-
neemendheit den naem van Kctters,ongeloo-
vigen en Epikureers gaven: en geen woorden
waren quaed genoeg om hen afzienlijk uit te
beelden.
Zy verwierpen d'Overleeveringen, die van
de Farifeen zoo driftig wierden voorgefproo-
C 1 ken;
|
||||
|
3 6 Eevigt van den ftaet
ken: en zy tcerden dat men acn de letter def
Wet gehouden was,en dat niets, 't zyinhun- nc gcloofsftukkcn, of ocftcniogspligten, rnoeft opgedrongen worden, als't gene uitdrukkclijk in dc Wet bevat is,enbekendftaet. Jofephus merkt aen, dat deze Sekte den minften aen- hanc had: macr dat des zclfs aenhangers de voornaemftc in aenzienengezagwaren,rUtoTC( Ti~i? oLirJficcffi. En wat wonder is't datrijkeen acnzienlijke menfehen, die zig in de vcrma- kelijkhedcn en voordeelenvaneenvoorfpoedig geluk als omwentelen, geneegen warenomdie gevoelens als ecn heiligdom aen te klcevcn, die den voetgaven tot alJe los/igheit en ongc- bondenhcit, en niet en deeden bckommerd zijn voor de bcroepinge tot rekenfehap in ecu andcre wercW van Jt gene zy in dit leven ge- dacn hadden ? Dit deed hen flegs bezorgd zijn om met vreedc een gemakkelijk en geruft le- ven, d'cenigegelukzaligheit die zy nacr hun- ne erondregclen te verwagten hadden, te mo- gen leiden, en in hunne genoegten met ont- mft of yeitoord te worden. Het zoude misfchien niet moeilijk zijn, al-
hicr ook een vergelijkinge van de Sadduceen met eenige menfehen van onzen tijdt in te ftel- kn, niet min toepaflelijk dan die wy flus van de Farifeen hoorden. Edog dewijl onze Schrij - ver dit ongeroerd laet,zullen wy't ookalthans onacngemerkt en ftilfwijgend voorbyftappen. Dc
|
||||
|
Der oude Kerke 37
De Ejfe'en waren cigcnlijk als de Religieufen
of Eremijten onder de Jooden dcr laetlte tij- den. Zy leidden een eenzaem en bekhouwend leven in godsdienftige vergaderingen , verre van 't gewoel der menichcn in bosfchcn en gcbergten. Philo en '^-ofephus verhalen ons dat'er van dat flag gemeinlijk over de vierdui- zend waren. P limits maekt van hen gevvag, en befchrijft ze gewecft te zijn een eenzaem foort van menfehen, die haven anderen zig kenbaer maekten, doordien zy lcefden zondcr vrouwen, zonder ecnigen omflag, zondcr geld, en zondcr omgang met iets als met bosfchcn en palmboomcn. Dat hun gctal, zoo veel het door fterven afnarn, dagelijks wederaen- groeyde. Dat de menfehen van alle kanten na hen quamen tocvliegen, om door onruft en tegenfpoedt vermocyd zijnde , aldaer hunne ruft te zocken. Zy betaeklea aen den Tern- pel de fchuldige ccrbicdigheit, zeniendc der- waers hunne offerhanden en gefchenken: macr dienden egter Godt te huis, en gebruikten hunne eigen plcgtigheden. Alle wcekc qua- men zy openlijk in hunne vergadcrplaetlen te fimen,daer de jongeren aen de voctenderou- den zittende, een van hen uit een bock voor- las: 't welk dan een andcr, die in hunne lccr- ftukken zonderling bedreeven was , aen de vergadcringe verklacrde, en hen in de regclen van deugd en godvrugtigheit, en in alle plig- C 3 ten
|
||||
|
j 8 Berigt van den ffaet
ten omtrent Godt, hen zelve,en andere mcn-
fchcn onderwees. Zy waren naerftig in de landbouwcry, en leefden van de vrugten van hunnen arbeidt.Zy hadden alie hunne inkoom- fle gcmein: zoo dat onder hen niemand rijk nog arm was: ook lcefden zy zonder iemand laftig tc vallen> of te verongelijken, en droe- gen zig nauwkeurig naer de wetten der gercg- tigheit, meer dan andere menfchen. In de hiftorie van't Evangelic word van
d' Eileen niet gemeid: 't welk geen wonder is, aengezien zy verre buiten't gezeifchap der menfchen, en als van de wereld afgezonderd leefden : en dewijl het Evangelifch verhael maer kort en beknoptelijk gewag maek t van't gene tot dcs zelfs oogrnerk van belang is. T ondcrzoekcn wat gronden zy hadden in leer- ftukken, die in de beipiegehnge des verftands beftaen, is gcen zaek van gewigt, gemerkt net voornaemfte hunner inftellinge opd'oene- ningc der godvrugtigheit en op de goede ze- den zag. Door hunne groote agting en be- geerte tot wijsheit en deugd, vcrwaerloofden zy hunne Iighamcn, vermijdden de belemme- ringen dcs huwelijks, ocffendcn zig vecl in va- llen en vcrftervinge: fommigen van hen aten macr aile drie, andere allc vi/f of fes dagen eens, agtende het niet betamelijk, dat men- fchen die zoo yverig na wijsheit ftonden, ecn gcdeelte van den dag tot des lighaems nood- drufc
|
||||
|
Der oude Kerke 39
druft zouden befteeden. Hunne levenswijze
noemden zy ®i$xnuur, Godsdienfligheit: en hunne leerftellingen QoQw Joy/Axr* , Wijs- heids leerftukken. Hunne bcfchouwingen en gedagten waren verheven en dicpzinnig, en omtrent zaken die de gemeine bevattingen van andere menfchen te boven gingen. Hun ge- drag was nederig en zedig. Men zeit dat zy Enos voor hunnen Patroon hidden : gelijk nog hedendaegs onze Karmelieten hunnen oor- fprong van Elias af halen. Behal ven de reeds gemelde, waren'er nog an-
dere benamingen onder de Jooden. De Hero- dianen , welke in't Evangelie vermeld ftaen, zip waerTchijnelijk niet anders geweeft dan een deef hooffche knapen , en gunftelingen van Herodes, of eenige famenfpannelingen die het met hem hidden, en zijne onlangs ingevoer- de heerfchappye poogden t'onderfteunen: ver- mits Herodes, als zijnde een vreemdeling, by het volk gehaet was. Waerom zy 00k, om voor zig zelve de gunft van den Koning, en voor hem die van den Keizer, welke hem aen- gefteld had, te winnen, zeer y verig waren om den fchatpenning ten dienft des Keizers in te voorderen , en het volk tot betalinge aen te dringen. Moogelijk waren't van den aenhang der Saddttceen. Immers 't gene Mattheus dei\ fuerdeejfem der Sadduceen noemt, word by Mar - kys genoernd de fuerdeejfem van Herodes. En C 4 'tis |
||||
|
40 Berigt van den flaet
't is niet ongelooflijk , dat een man van zoo
flordigen leven als Herod.es was, gemakkelijk heeft kunnen vervoerd worden tot het omhel- zen van zoodanige gevoclens, die tot het be- gunftigen van ecn los en ongcbonden leven 200 wel voegden. Waer op dan 00k degenen die van deze Sekte waren, aengenoodigd wier- den om zijn koninglijk gezag en zijn regt tot de kroon te beweeren. De Samaritanen, een mengfel van Jooden
en Heidcnen, waren nakoomclingen van die genen, welke door den Koning van AfTyricn na dat landfchap gczonden wierden, in plaetfe van de tien Stammen Ifra'eh, die gevankelijk na'tland der AfTyriers wcggevoerd waren. Dc hiftorie is in 't 1 v. Boek der Koningen aen 't xvi i.H.te lezen. Zy hielden niet anders voor het vvoord Gods, dan de vijf Boeken van Moi- fes: agtten dat de berg GarizSm de regte plaets van den plegtelijken en openbaren Godsdienft was : en zeiden dat zy uit het geflagtc van den Arfchvader Jofeph waren voordgefprooten. By deze verdceldheden in den Godsdienft
quam nu 00k het verval der gebiedvoerende magt, zijnde eindclijk de rijkftaf tot vreemde- lingen overgebragt, en de jooden te gelijk met hunnen Koning onder 't geweld der Roomfche opperheerfchinge genoodfaekt te buigen: welk alles een klaer bewijs was, dat de tijdt van den verwagten Heiland naer dc Pro-
|
||||
|
Der oude Kerke At
Profetifche voorzeggingen gekoomen was:
dewijl nu ook de feventig iveeken van Daniel, naer dewclke d'overtreeding zfiude ophouden, de Zfinde einde neemen, d'ongeregtigheit uitge- vaegd , d'eeuwige geregtigheit ingevoerd, de gezigten en voorxjenginaen volbragt, en de Hei- lig der heiligen gezalfd ivordcn ,tcn einde lie- pen. Dan. ix. 2.4. **■*•■■; ,
Brief
Aen ecn P R 1 E S T E R.
- ■ •
Zcereerwaerdig Heer.
IK zend UE. de Gedenkfchriften van Mijn-
heer D. Tillemont wederom, nevens dc vertalinge van eenige ftukken , die ik tot ecn proeve daer uit aengetekend heb. De Goed- kcurders betuigen dat die Schrijver ecn grootc ootmoedigbeit met cen ongemcene geleerd- heit te (amen gevocgd hecft. Wy blijven by een- yder borg, zeggen zy, voor a'opregtigheii en de nauwkertrigheit van den Schrijver, die over geene zahen zjjn gevotlen uitfpreeki dan op on- iveederjpreekelyke bewiislluk^ken, en wiens voor- zigtigheit z.00 grool is, dat'er ook^zelfs fcrupe- leusheit mede gemengd is. In zijn Berigt, A- vertijfement, telt hy onder de dingen, die by alle mannen van geleerdheit voor t'eenemael C 5 gewis
|
||||
|
42 Berigt van den (fact
Silfke;geiOUdcnworde"> ^alle dc
^nZ2Tzzdtgt^n'- de^lel^
^f^JSZ&tf'. all;sbehel? het a0£ £"#'-, °nS ^^gende tot
Murom,?; er Hcih§en» fchrijft hyaldus: h 2i s **"** **»*<* ^,icidc dc
HooffeT 2ivelrin Lt »* fen iW VI'IlBoekz'iner Beliidenif-
*» «L,:r 71"*^* «■*«*■*
*«**! ^ ****» *" ***** «7 re-
de HeL .T G°dt "> do°r *"£l
mersdeT '"""»»£"»> W hebben <v im.
™td>ghcu der genen, die wel ovenuigd zijn
|
|||
|
Der oude Kerke 43
dat zy deceive niet en verdienen: z.00 kan het
met mders wez.en of wy zjullen van Godt ver- krijgen, is 't niet de genade der Martelaren, ten minfle de genade die wy in ons beroep van noode hebben. VAN ONZEN HEERE
JESUS CHRISTUS. II. Afdeeling. Bethlehem word genaemd
fomtijds de ftadt van David, fomtijds een vlek of een dorp. K»(*i Het was niet meer dan omtrent anderhalf ure van Jerufalem. In dezc kleine enongcagtc plaetfe wilde Jesus geboo-* ren worden, *t zy in het fteedeken zelf, of digt daer buiten. En om de hoovaerdye van den menfeh nog meer befchaemd te maken, 200 liet hy toe dat Jofeph en Maria, als zy daer quamen, geen plaetfe vonden in de herberge: ter oorzake dat d'opfchrijving veel ander volk na Bethlehem had doen koomen. Zoo dat zy volgens d'overleveringe van veele Oudvaders, die in Paleftine gewoond hebben, en van ver- fcheiden andere, genoodfaekt waren zig in een hoi of fpclonke te begeven, die wacrfchijnlijk tot een ftal voor de herberge diende. 'Wmit men bemerkt dat Bethlehem op een berg ge- bouwd was, die veele rotfen of ftecnagtigc plaetfen had, in dewelke verfcheiden huizin- gen
|
||||
|
44 Bengt van den ft act
gen vvarcn uitgehouwen. Dit hoi wierd nader-
hand zecr vermaerd, niet allccn als de Chrifte- ncn de vryhcit krecgen om het met die eerbewij- zingen, welkc hunne godvrugtigheit lien ingaf, tc mogen eeren: maer ook zelfs onder de Hei- denen, als zy nog de Kcrke vervolgden , en de heiligheit van die plaetfe door d'afgoden, die zy daer aenbaden, met allc geweld zogten t'ontheiligen. Die daer woonagtig waren, ver- toonden ze aen de vreemdclingen, die dezel- ve quamen bezoeken, met de kribbe die den Godt der Chrifiencn tot een wiegc gcdiend had. In dit hoi dan, zoo veragtelijk voor d'oo-
gen van de menfehen, wilde de Zaligmaker gebooren vvorden : en hy quam daer ter we- reld , zoo haeft de H. Maegd en Jofeph te Bethlehem aengekoomen waren , om tc too- nen dat dit de ware oorzaek van hare reizewas. Hy wierd gebooren omtrent middernagt, den xxv. December, volgcns d'oude overleverin- ge der Kerke, bezonderlijk der Latijnfche. En het gemeinfte gevoelen is, dat het geweeft is in't jaer dccxlix. nacr de grondleggingc van Romen, op Jt cinde van het jaer als Augtiftus voor de twaelfde mael borgemeefter was, heb- bende L, Sylla tot amptgenoot. Volgens dat wy hedensdaegs de jaren van Chrisius op- tellcn,zoude hy eerft vier jaren daerna geboo- ren zijn. De H. Maegd bakcrde hem zelf, heb-
|
||||
|
Der oude Kerke 45
hebbende dacr toe de gemeine hulpmiddelen
niet van noode: om dat zy een Godt gebaerd had, zonder icts van hare macgdelijkc voor- regten te verliezen. Zy had geen andere plaets om hem neder te leggen, dan de kribbe van het ftalleken: op dat hy daer zijn zoude het voedfel van de gencn, die al hunnen roem en eere ftellen in zooonderdanigtezijn aenGodt, als de beeften aen den menfeh zijn. IV. AenTekemng. Wy zouden ons veel
meer moeten ukbreiden over het jaer der ge- boorte van Cbrijlus, indien wy de fwarighc- den, die zig des wegens opdocn,grondigwil- den verhandelen. Macr wy hebben ze niet ge- noeg onderzogt, om'er van te fprecken. Des zullen wy alleenlijk aentekenen dat het zeker zijnde, dat hy gebooren is voor de doodtvan den grootcn Herodes, wy niet en zien hoe men antwoorden kan op de redencn die'er zijn, om te zeggen dat die Vovft geftorven is in het XL.il. jaer der Juliaenfche tijdrekeninge het dccl. van Romen. Zie de verwaefiinge der Jooden, i.getal. en vervolgens dat men dege- booite onzes Heere houdendc op den xxv.De- cember , dezelve op het naefte gcrekend, ten minfte vier jaren vroeger moet ftellen, als on- ze gemeine tijdrekening althans medebrengt: dat is te zeggen, op't einde des jaersals Au- guftus voor de twaelfde reize 't borgemeefter-- fchap bekleedde metL.Sylla, 'twelkhetxLi. )aer
|
|||||
|
.
|
|||||
|
4<5 Berigt van den flaet
jaer was der Juliaenfche tijdrekeninge; of naer
de vcrbetering van den Jaerwijzer door Keizer yulius, het xl. van Auguftus naer de doodt van Julius, of het xxvi i. als men telt van fe- dert den flag by Aktion; het xxxvr. naer dat Herodes voor koning van Judecn verklaerd was, het dcc. xlix. naer de grondlegginge van Romen, het iv. van de cxcin. Olympifche vierjaren, hct jaer vierduizend naer de Schep- pinge der wereld volgens VJferius, en het vier- duizend fevenhonderd negende van den Ju- liaenfchen omkring. Dit is'tgevoelcn/t welk althans van byna alle geleerde mannen gevolgd word: en voor het welk de Vader Noris " zig ook verklaerd heeft. * III. Afdeemng. Jefus word opgedragen
in den Tempel. De Kerk houdt de plegtelijke geheugenifle der geheimeniilen , die by deze geleegendheit voorvielen, op den 11. Februa- ry. De Grieken noemen dien dag met cen naem welke betckent, iemand te gemoedt gaen h, ter oorzake van dien toevlocdt van verfcheiden regtvaerdigen, onder dewelke Si- meon en Anna Jesus fcheenen t'ontmoeten, en in te halen. T'Antiochien is hy volgens Kedrenus ingefteld in het jaer Dxxvii.naer de fchrikkehjke aerdbevinge, die't jaer tevoo- re de ftadt verwoeft had: en te Konftantino- pelen in'txv. jaer van keizer Juftiniaen, naer een
a. Na Kardinaelte Romen. b.'Tira-xoitn*
|
||||
|
Tier oude Kerke. qj
een groote fterfte. Te Jerusalem was hy van
ouder inftellinge: want een edele vrouw, ge- naemd Ikelia,begon dien Feeftdag aldaerom- trent hct midden der v. eeuwe met brandendc wafchkaerfen te laten vyeren: gelijk wynunog huiden ten dage doen. Aengekeden vtn de JVyz.cn. De Griekfchc
Kerk eert hedendaegs dit Geheim op denxxv. December, te famen met dat van de geboortc des Heere: en de Latijnfche vyert het den vi. January, federd ten minfte Mcccc.jaren,hou- dende net zelve voor het voornaemfte deel van den feeftdag, die zy noemt d'Openbaringe van den Zaligmakerf- En'tis voorwaer wel rede- lijk en billijk, dat de Kerk door de geheelc wercld een plegtelijke dankbaerheit aen Godt opdrage, voor de zaligheit die hy den Heide- nen vergund heeft, in deze "Wijzen, die'er d'eerftelingen van geweeft zijn. Men bemerkt dat veele eeuwen lang deze feeftdag nog groo- ter was, dan het hoogefeeft van Kersmis, zoo in verfcheiden andere landfchappen, daer de Doop op dien dag plegtelijk bediend wierd, als ook zelfs te Romen: om dat de Geboorte van Jesus Chriflus, nevens veele andere ge- heimeniflen, daer in begreepen is. IV. Afdeeling. yefus vlugt m Egyptca.
'Tis aen de kragt dezer koomfte oftegen- Woordigheit van Jesus, dat deH.JohanGuI- demond
•J* By ons genaemd Driekoningcn.
|
||||
|
^.a Berigt van den fiact
ilcmond dicn grooten voordgang tocfc.'irijft,
welkcn hct Chriftcndom naderhand in Egyp- tcn gcdaen hccft: die gehcele benden van Mar- teJaers, die heiiige vergaderingen van Maeg- den, die ontelbare mccnigte van Moniken en betragterS van hct cenzaam Jc/cn, die de wiJ- dcrniiicn jran dat land bcvolkten, endczelvc nicer bcrocm4.cn gcaat maektcn, dan d'aen- zjcn'ijkftc fteeden d'dndere Iandfchappen dec- den. ZeJfs alccr 00k d'eenzaemwoonders van Egyptcn zoo vennaerd geworden waren, merlct Enjebiiis aen, dac hct woord Cods in dat land met mccrdcre kragtgewerkt had,dan in ande- re J uidcn: en hy /chri/ft dit 00k toe aen de te- genwoordighcit van hct kind Jesus, volgcns dc voorzo-ginge van Efaias. De H. Athana- fius wilt miflchicn 00k met anders te kennen gcven ,als hy zcit dat de tegenwoordighcitvan hct kind J;:sus in Egyptcn, d'afgodenbeeldcn aldaer nedergeworpen, en omverre doen val- Icn hccft. En men kan 00k den zclvenzinge- yen aen cen Schrijvcr, die onder den naem van Origenes gemcJd word: zoo wcl als aen den H. Cvriilus van Jerufalcm, die byna dc- zelve zakc vcrhalcn. Martcldoodt der onnoozjele kinder en. Hero-
des wierd buiten twijftel wel haeft gewaer dat dc "Wijzcn hem doorgeftreken hadden. En zijne gramfchap, gevoegd by zijn gewoonlijk mistrouwen, hem in woede verrukkende, zoo on-t
|
||||
|
Der oude Kerke. ■ 4^
ondernam hy door een onmenfcheli/ke fwreed-
heit, die zdfs onder de Heidenen vermaerd is, alle de jongskens van Bethlehem en daer om- ftrceks, die twee jaren oud vvaren of daer on- der, tedoen om't leven brengen. Zijne wreed- heit was hem onnut, en ftrcktc maer tot ver- heeriijkinge van die kinderen, die de Kerk van de grootlte Heiligen gelecrd hecft aJs Marte- laers te ceren; niet twijfelende of zy hebben4 dewijl zy voor Jesus Christus geftorven zijn,, Cen groote vergeldinge van hem ontvangen. Gelukkige kinderkens,zcit deH.Irena?us,die het kind Jesus gevonden heeft in ^t htiis van David, die hy den Duivel en de wereld ont- trokken heeft, ftrijdende tegen Amalek door cen verborgen maer almoogende kragte : ea die hy voor zig afgezonden heeft na zip rijke. *Wat cen geluk voor hen dat zyin zoogunfH- gen tijdt gebooren zijn ! De Latijnfche Kerk ccrtze den xxvi 11. December, en de Griek- fche daegs daer aen. VI.Afdeeling. Doop en Vojlen van JE-
SUS. Andreas brengt Petrus by hem , en Fi- lipflus Nathanael. Wat ons van dezin laetflen behead is. {let is fchier een algemeine overlevering
der ('Ouden, waer van men al federd het einde deriweedeeeuweproeven vind, dat Jesus Chri- fiuh den vi. dag van January gedoopt is. De gejnede Kerk, zoo de Griekfche als de Latijn- D fch« |
||||||
|
Jo Berigt van den Jfaet
fche, houdt'er nog de geheugenifle'van op
dien dag: en dit is't alleen het gene de Grie- ken op dat oud en vermaerde hoogtijdt der O- penbaringe vycren: 't welk dien naem gekree- gen heeft, om datjfsus alsdan geopenbaerd, en door den Vader zeJf verklaerd is de Zoone Gods te zip Daerom wierd in hetOoftenop dezen dag de Doop plegtclijk gegeven, alsook in verfcheiden Kerken van het "Weftenrende H. Gregorms van Nyfle zeit, dat deze Feeftdag ons de gelieugenifle vernieuwt der heilige Ge- heimeniflen,die ons gcreinigd hebben. Ende- wijl de Doop by deGrieken de Verligtingge- noemd wierd,zoo geven zy meermaeJsaenden feeftdag der Opcnbaringe den naem van het Hoogefeeft der Ligten. Daer word vcrhaeJd dat op dien dag ailc de
Chriftenen van 't Ooften plegtelijk een water- fbroom zegenen, daer zy zig dan ook indom- pelen, als tot een vernieuwinge van den doop, en waer uit zy water mede na huis dragen. De H. Johan Guldemond betuigt al van in de yier- de ceuwe, dat de Geioovigen op den dag der Openbaringe *s middernagts water pieegeri te putten, 't welk zy een geneel jaer, en bywij- len meer jaren onbedorven bewaerden : een zaek die d'Onkatholijken zelf aenzien voorken mirakel 't welk genoeg beveftigd is, naajjen het door zoo een doorlugtigen getuigen befee- geld word. Dc H. Epiphanitu zeit ook datiir* |
||||
|
Der oude Kcrke j I
Egypten, en in vcrfcheiden andere Idnden, al-
]c de Geloovigen zofge drocgen dat zy water bewaerden, 'twelke zy den vI.January geput of gefchept hadden. Maer hy verhaelt dit als behoorende tot hct mirakel van Kana: en hy zeit niet dat dit water bewaerd wierd zondcr te bedcrven. * * * De Jooden van Jcrufalem hadden op
dien tijdt Priefterscn Levieten uitgezonden van den aenhang der Farifeen, om Johannes af te vragen, of hy deChriffttt was. De H. Johan- nes antwoordde dat hy zelfs niet waerdig was om de fchoenrieinen van den Chriftus t'ont- binden, die in't midden van hen was, zonder dat zy hem kenden. En als hy 's anderen daegs Jesus tot hem zagkoomen, noemde hy hem het Lam Gods, en den Zoone Gods, en zeide dat, wat hem belangde, hy maer was komen doopen om hem bekend te maken Daegs daer aen, als Johannes hem wederOm zag, Zeide hy voorde tweede mael, dat hy het Lam Gods was: 't welk dan uitwerkte dat twee van zijne leerlingen hem volgden. De H. Andreas was een van die twee: en's anderen daegs bragt hy zijnen brocder Simon by Jesus, die hem den naem van Petrtts gaf. Den volgenden dag vertrok de Zah'gmaker om* na Galileen te gaen, enFilippus ontmoedt heb- bende, zeide hy dat hy hem volgen zonde, en nam Iifln van dien ti/dt af voor Yaft onderzijrr |
||||
|
* z Berigt van den flaet
gczelfchap. Filippus bragt terftond Nathanael
by hem, die van Kana in GaliJeen was. Je- sus gafeen dcftige getuigenifle van zijne deugd, die de H. JohanGuldemond verheft met zijne gewoonlijke wellpreekcndheit. En nogtans nam [esus hem niet onder't,getal zijner Apoftelen, alwaer het fcheen dat hy d'eerfte plaetfe ver- diende te beJdcedcn. Maer 't is, zeggen d'Oud- vaders, dat voigens de manier, op devveJkc 'tEvangelie van hem ipreckt, wy re den heb^ ben oin t'oordeelen dat by cen gelecrd'man, en wcJ in de Wet ervaren was. Hierom hecft Jesus, die om onzc hoovaerdye befchaemdte maken, in den aenvang menfehen wilde ver- kiczen, die niet en hadden't gene hen by de wereld mogt acnzienlijk maken, hem onder zijne Apofteien niet vvillen ncemen : op dat het niet en mogt fchi/nen dat hy hem om zij- ne gelecrdheit vcrkooren had. Hy wiJdc tot verkundigers van'tEvangelic zoodanigen heb- ben, die oogfchi;nli;k uit hen zelve tot die be- dieninge onbequaem waren: op dat men te meer zoude verzekerd zijn, dat de vrugt diezy deden, niet van hen quam, maer van de waer- heit die door hen fprak. Dit heeft egter de nieuwe Griekcn niet be-
let te zeggen, dat Nathanael de zelve is met den H. Simon , of eenigen anderen Apoftel, en bezonderlijk denH.Bartholom&us. Epipha- nius zeit dat hy het was die Kleophas verge- |
||||
|
Der oude Kerhf. }j
zelfchapte na Emmaus op den dag der Verrij-
zeniffe. Dit is'er zekers van, dat de fchijn van kleinagtinge, met dewelke Jesus hem gehan- deld had, als hy hem nict tot het Apoftelampt verhefte,hem den moedt nict benoomen, nog belet heeft hem met volhardinge te volgen : om dat zijne deugd wacrlijk opregt, ongcveinfd en ootmoedig was. Hy was by Pctrus en ee- nige andere A poftelen, als zy gingen viffchen in het meir van Galilcen, weinige dagennaer de Verrijzeniffe, en als zy 't middagmacl met Jesus hidden. Anders verhaelt ons deSchrif- tuer nog dc Hiftoric niets van hem.DeGrie- ken eercn hem den xxn. April,en gevenhem den eernaem van Apoftel, gelijk aen alle de Difcipelen van Jesus Chriflus. VII. Afdeemng. JESUS doet verfchei-
den wonderdaden in G<*lileen. Dric dagen naer de roepinge van Filippus en Nathanael heeft Jesos zijne cerfte wonderdaedt gedaen, ver- anderendc het water in wijn op de bruiloft te Kana, daer hy genoodt was met zijne Moe- der en zijne Difcipelen, \ zy de genen die de- ze wonderdaedt tot hem trok, 'tzydiehem reeds volgden, gelijk Filippus en Nathanael, en miffchien ook Matthias, Jofeph Barfabas, en d'andere, die Jesus van federd dendoopvan Joannes altijdt vergezelfchapt hadden. 'T is vry waerfchijnlijk dat dit een bruiloft was van iemand der arme bloedverwanten van Jesus. D 3 Maer |
||||
|
^4 Berigt van den (iaet
Maer te willenzeggen wic hetwas,gelijkfom*
migen doen , dat zijn maer raedfels. De Jyerk vyertde gedagtcnMe van dezeeer-
fte wonderdacdt van Jesus op den dag derO- penbaringe: en hct fchijnt wel dat zuiks al van de vierdc ecuvvc in *f gebruik was: hoewel de zaek waerfchijnlijk omtrcnt hct einde van Fe- bruary gebeurd is. Het was de gewoonte,ge- Jijk wy gezeidt hebben, dat men water bewaer- dc/twelk dien dag geput of gcfcheptwas. En zeifs waren'er op verfchciden plaetfen water- bronnen, waer van het water op dicn dag in wi/n veranderde. De H. Epiphanius betuigt dat'cr veele menfchen waren die 't zejve ver- haelden van de wateren van den Nijlftroom : dat eenige Moniken het bcproefd badden van een fontein van 'dien aerd, in de kerke van de ftadt Gerafe in Arabien : en dat hy zelfgedron- ken had van cen andcre, die te Kibure in Fry- gien of in Karien was. Kafaubon zeit dat men aen de zekerheit van deze ondervindinge niet en kan twijffeJen, en dat zy t'eenemael ver- wonderens waerdig is. Plinius hceft aengete- kend dat in het eiland Andros cen fontein was, waer van bet water alle jaren den fmaek van wi/n had op den v.January: en hct fchijnt dat dit fcven dagen lang bkef dueren. IX AenteKening. ~DcH,j4uguftinuswas
van gedagten, dat de Wijzen voor deZuive- ringe van Maria te Bethlehem gekoomen warcn: maer
|
||||
|
Der oude Kerke y j
maer hy gceft'er geen bcwijs van, zig genoe-
gende met t'antwoorden op de tegenwerpin- gen, die men tegen dit gevoelen zoude mo- gen inbrengen. Zoo dat hy geen andere re- den fchijnt gehadt tc hebben ora zulks te ge- looven, dan hetgebruik der Wefterfche Ker- ke, die d'aenbiddinge der Wijzen opdenvi. January vyert,dcrtien dagen na de geboorte van Jesus, en byna een maend voor deZuiverin- ge. Immers alle, die naer Baronius van dit ge- voelen zijn, geven'er geen ander blijk van. * "Wat aengaet dc Latijnfche Kerke, 't is ze- ker dat zy ten minfte van het begin der v. eeu- \vc d'aenbiddinge van Jesus door de "Wijzen op dien dag gevyerd heeft: maer by dit Ge- heim heeft zy altijdt den Doop, en de Brui- loft van Kana gevoegd. En 't is aen Godt al~ leen bekend, zeit de H. Maximus van Turin, ■we/£_ van deze drie wonderdaden eigenlijk^ op dien daggefchiedt is. De H. Pattlimts belijdt ook, dat nog hy, nog anderen dit wiften. Ba~ ronins verhaelt deze plaetfen, nevens nog an- dere van verfcheiden oude Schrijvers, die de zelve twijfelinge te kennen geven, met voor- nemen om te toonen dat'er op dit ftuk in de Kerke geen zeker befluit is: en dat als zy ons in hare Kerkelijke gezangen of le0en doet, lezen dat een zekere zaek op zoo een dag ge- fchiedt is, zalks volgens haer gebruik niet an- ders betekent,darj dat het de dag isopdenwel- D 4 ken |
||||
|
J<? Berigt van den (taet
ken de geheugenis van die zakegehouden word.
De Vader Thomaffin verhaelt dit gevoclen van Baromas, k eurt hct gocd, en breidt het nog ver- der uit. Maer deKerkzelfdoetonsinhareLef- fen de woorden van den H. Alaxtmus lezen: op dat niemand mag twijfelen, dat als zy het vyeren der Geheimeniflen op zekere dagen ftelt, zy ons geenfms een befluitwilt m'akcn, datzyop die dagen gefchiedt zijn. En zy doet ze lezen op den agtften dag van het hoogtijdt der O- penbaringe, om ons dit bezonderlijk te iee- ren van de gencn, die zy op den vi. January vyert. * Wy zouden ons zoo lang niet hebben op-
gehouden meteenzakedic by Baronius en vee- ie andere Schrijvers bekend ftaet, en die men zeggen mag dat geen twijfel lijdt by de genen die hun vverk maken van de Kerkeli/ke ge- fchicdeniilen : indien wy niet en widen dat irannen, die in andere handelftofFcn bedrce- ven en ervaren zijn, zig byna als een grond- rcgel van den godsdienft ftellen , dat zy zig hegten en binden aen al wat op de Kerkelijke leflen fchijnt. gegrond te zijn. Edog deKerk zelf laet ons toe,dat wy fomtijds van hare let- ter mogen afwijken,om haren geeft tevolgen; en dat wy ons niet en hegten, in het gene de gefchiedeniflen aengaet,dan aen het gene vol- gens de regels der hiftorie zeker is. Fiorenti- nius ftelt dit tot een grondregel,dien hy opde |
||||
|
Der oude Kerhe. 57
zake voor handen bezonderlijk toepaft: en hy
hek zcer om te geloovcn, dat de "Wijzen niet den vi. January , maer eenigen tijdtnaerdc Zuiveringe aengekoomen zijn, X. Afdeeling. D'Apoftelen preeken.Ver-
fcheiden daden en worideriverkenvan fESUS.* Hct was niet verre van Paefchen, als Jesus zijne Apoftelen twee en twee afzond, om de boetvaerdighek en 't rijkc Gods tc verkundi- gcn. Hy deed van zijncn kant het zelve, en ging in alle fteeden en vlekken van Galileen , woidende gevolgd, niet allecn van zijne Dif- cipclen, maer 00k van verfcheiden vrouwen, die hem dienden, en onderftand dceden met hare goederen, hem bezorgendc het gene hy van noode had tot voedfel en kleedinge. Dit was gemein onder de Joodcn, en niemand ftiet zig acn deze zake. * Jesus ging dit jaer niet na Judeiin op hct
Pacfchfeeft : maer hy bleef in Galileen, om dat de Jooden hem zogten te dooden: willen- de door deze omzigtighcit, die hem niet noo- dig was, troofl geven aen zijne lidmaten, die dezelve mogten van noode bebben. Eenigc Fari{ecn> die vanjerufalem gekoomenwaren, ftieten zig daer aen, dat A'Apoftelen de zui- veringen, die zy door hunne overlcveringen badden ingevoerd , niet waernamen: dog de Heer Jesus gafhen antwoord, ons leerende dat dc ware zuiyerhek is die van het herte. D j Dacrna
|
||||
|
58 Berigt van den ft act
Daerna quam hy in't Iandfchap van Tyrus
en Sidon, daer hy ons in't voorbeeld van een Heidenfchc vrouwe, van Kanaanfche af- koomft, een volmaekte afbeeJding en voor- fchrift van een opregtgebcdt vertoonde. Van daer kecrdc hy weder na de zeckuften van't Galileefche mcir, alwacr hy veele zieken ge- nas, en vicrduizend menfehen, behalven de vrouwen en kinderen, met feven brooden en eenigc viskens fpjjsde. Naderhand quam hy omtrent Flipkeizcrftadt, alwacr Petrus door een godlijke verligttnge herkende dat hy de Chri- ftus, en dc Zoon van den levenden Godt was. Daer zoude veel tc bemcrken vallen over de- ze plaetfe van 't Evangelie: maer dit is meer hetwerk van een Uitleggcr, dan van een Hi- ftoriefchrijver. Agt dagen daerna vertoonde Jesus cenige
ftraeJen zijncr heerlijkheit op een noogen berg. De H.Jeronimus zeit dat het op den berg Thabor was: en 't word gehouden voor een zaek die genocg beveftigd is, door dWerle- veringe van de Kerke en van dat land, ora ze niet in twi/fel te trekken. Deze berg is in 't midden vanGalileeh, turTchen de Stammcn van Zabulon, Isfachar en Nepthalim, een urc of anderhalf hoog. Hy is vermacrd by Jofe- fhus en anderen, die hem Itabure of Atabure noemen. Naertijds zijn'cr drie kerken op den top van dien berg gebouwd. Jesus des ande- ren- |
||||
|
Der oude Kerke 59
rendaegs van daer afkoomende , genas een
kind dat maenziek , en van een dooven en ftommen geeft bezeten was. xxvi. Aentekening. Over den tijdt ,wan-
neer JESUS CHR1STUS geflorven is, en over z.ijn Ltet/ie Paefchmael. Wy volgen het gevoe- len der geleerdfte Tijdrekenaers van deze laet- ftc tijden, die het daer voor houden dat Je- sus Christ us geleeden heeft in het xxxi 11. jaer der gemcine tijdrekeninge, op vrydag den in. van April: zonder te durven ondernee- men de redenen, op dewclke zy fteunen, t'on- derzoeken, nog t'antwoorden op de fwarighc- den die'er kunnen tegengeworpen worden. Wy wilden 00k wel niet intreeden in d?
groote gefchillen betreftende zijn laetfte Paefch- feeft, om te weetcn of hy het Paefchlam op den zelven dag met de Jooden gegeten heeft, jae of hy'tookwel in der daedtgegeten heeft? De Vader * * * van 't Oratorie heeft die ge- fchillen onlangs wijdloopig verhandeld: en my dunkt dat hy wel gcnoeg bewijft, dat het be- fwaerlijk wezen kan dat CHRisTushetPaefch- lam afzonderlijk van de Jooden zoude gegeten hebben. Wy ftellen dan dit ftuk met hem vaft; of immers wy willen het niet betwiften, de- wijl wy geen geleerdheit en vernuft genoeg hebben om het wel te doorzoeken. Maer wy vinden meer fwarigheit om toe te
ftemmen het gene hy ftaende houdt, dat de Joo-
|
||||
|
60 Berigt van den ftaet
Jooden het Paefchlam niet ccr dan 's vrydags
des avonds zouden geflagt hcbben, en dat al- dus Jesus Christus hct zelve geenfins zoudc gegeten hebben. Wy vinden wcl ccn fchoo- nc toepaflinge en zinfpcelinge dacr in, dat Je- sus het ware Lam aen het Kruis zoude geftar- ven zijn, op den.zclvcn tijdt als de wet gcbood het lam, 't wclk ecn af beelding van hem was, te flagten. Dog dc toepaflingen en zinfpec- lingen zijn gocd, als de zaken bewezen zijn, macr zy zijn tc fwak om dezclvc te bewijzen : om dat Godt gehcel andcrc rcdenen heeft, dan de gencn die ons meeft treffen en bevallen. En moogelijk zoudc men ook in het tegenftrijden- dc gevoelcn wcl ccnige fchoone toepalllnge en zinfpcelinge kunnen vinden. * XX. Atdeeling. yefus beveelt zjjne Moe-
der aen Johannes, en by ficrft. Het was nog geen middag als dc Zaligmakcr gekruifcht is: en op den middag wierd de zon gehcel verdui- fterd, \ zy door cen betrekkinge van duiftere wolken, of door cen dikken nevel, 'tzy door cen geheel wondcrdadige wcrkinge van dJal- mogendheit Gods, nadien'cr verhaeld word dat de ftcrrcn op den vollen middag gczien wicrden. Het ganfche aerdrijk wierd met don - kerheit ovcrdekt en met een groote duifternif- fe, die tot dric uren toe duerde, om tc bete- kencn de geeftelijkc duiftcrnifTen die *t ge- mocdt van de Jooden bedekten,en die dezel- ve
|
||||
|
Der oitde Kerke 61
vc nog meer en meer ftonden te bedekken,
tot dat zy tegen hct cinde der wereld hunnea toevlugt ncemen tot die zonne der regtvaer- digheit, die zy getragt hebben uitteblusfchen. Hierom was Origenes van gevoelen, dat die duifternis alleenlijk over Jcrufalem en d' om- lcggcnde plaetfcn, of ten hoogfte over 't ge- hccle Joodfche land gewecft is. Edog verfchei- den Oudvaders hebben gehouden, dat zy zig uitbrcidde over al het gene op dien tijdt van de zonne befchcenen wierd: en d'Uitleggers volgen hen op dit ftuk, zijnde gevefligd op den zonneklips, die fommige Heidcnfche icliri|- vers in dat jacr hebben aengetekend; en die zy zegpen dat grootcr geweeft is, als men nog oit gezien had. Men vcrhaelt dat'er dien zel- ven avond ecn maeneklips volgde naerdenge- meinen loop der nature. xxxv. Aentekening. Wy houden ons
nict op met den Schrijver van de boeken.dic aen den H. Dionjfius den Areopagiter toege- fchreven worden: welke voorgeeft dat hy dc duifternine, die in de doodt van Jesus Ch Ju- stus voorgevallen is} te Heliopelen in Egy- pten opgemerkt heeft: en zeit dat zy zoudo. ontftaen zijn door een ware zonneklips, ver- oorzaekt even gelijk d'andere door tusfchen- ftellinge van de maen tusfchen 't aerdrijk en de zonne, hocwel t'eenemael bovennatuerlijk «n tegen de natuere der andere zonneldipfcn. JMea
|
||||
|
€l Herigt van den ftaet
Men vind huidendaegs weiniggeleerdc linden,
die zig door dat flag van gezag laten overtui- gen. XXL Afdeeling. Wondertekenen naerde
doodt van Jesus Christus * "Wy mogcn ook de gefchiedenifle wel verhalen, die Plu- ttrchus in een van zijne boeken doetvertellen door Kleombroot, die ze gehoord had van E- miliaen Iceraer der wehpreekendhcit, en E- miliaen van zipen vader Epitherfus Lakedc- monie'r, die ze zelf gczien en gehoord had, Meer anderen hadden 't ook van den zclven Emiliacn hooren verhalen. Epitherfus ver- klaerde dan, dat hy zig begeven hebbende op een fchip om na Italien te varen, als hy digc by het eiJand Paxes , een der eilanden ge- naemd Echinaden, acn den mond van den golf of inham van Koiinthen, gekoomen was, al- daer een ftem gehoord wierd, die den ftuer- man van het fchip riep met name Thamus. "Waer op als Thamus geantwoord had, zoo zeide die ftem tot hem, dat als hyzoudekoo- men omtrent Pelode, 't welk de haven van Buthrote in Epirus is, hy zoude bekend ma- ken dat de groote Pan dood was. Pan was een der voornaeme goden van het Heiden- dom. Weshalven alle die op het fchip wa- ren, als zy hoorden iprceken van zijne doodt, ten hoogfte verbaefd en verwonderd ftonden. Thamus nam egtcr voor hem dat hy't zoudc aen-
|
||||
|
Ber oude Kerke 6%
aenkundigen, indien 't gebeurde dat het ftii
was, als men voor Pelode zoude aenkoomen. 'T gebeurde aldus. En zoo haeft als Thamut van zijn fchip geroepcn had, dat de grootc Pan dood was, wierd'er als een groote mee- nigte gehoord, die een gerocp maekten van verwonderinge en droef heit onder clkanderen gemcn»eld. Als het fchip nu te Romen aen- gekoomen was, zoo wierd die zaek tcrftond rugtbaer. Tiberius die alsdan keizer was, on- derzogt het van Thamus zelf, en toonde dat hy het voor waeragtig hicld. I Veele Schrijvers zijn van gcvoelcn-dat die
Pan, by de Heidenen gee'erd als d'inftelder oi ftigter der nature, Jesus Christus zelf was. Dog alhocwel Baronius totdit gevoelenfchijnt te neigen, en dat het ook onlangs door een aenzienlijk <*• Schrijver gevolgd is : zoo hecft het dog wcinig fchijn dat de ware Godt den naem van een zijner vyanden zoude willen ontleend hebben. En't is heerlijker voor Je- sus Chrisius, te gelooven met Etifebius,dic dit verhael van Plutarchus ophaelt, dat hy den Duivel gedrongen heeft zelt zijne eigen fchan- de te belijden, en den doodelijken flag, dien hy door het Kruis gekeegen had, openlijk tc verkundigen> * XXXVII.
m. Daniel Huet, Biflchop van Avr»nche.
b-Het opgemelde gevoelen van Baronius en Huet, |
||||||
|
rakende den grooten Pan, koomt ons niet onbev
|
9
voor
|
|||||
|
64 Berigt van den flttet
XXXVII. AENTEKENING. Over de doodt
van Pan. Antony van Dale, ccn Onkathoiijk Schrijver, die eenige verhandelingen over dc Godipraken der Heidenen gefchreven heeft, gedrukt in *t jaer m. dc. lxxxi 11. vaert in dat werk tegen de gefchiedenifle , die Plutarchus rakende de doodt van Pan verhaelt, gcweldig uit, als tegen een loutere verdigte fabel. Maer behalven zijn eigen gezag, zie ik niet dat hy iet gewigtigs bybrengt oin ze te niet te docn : en hy bekent zelf dat mannen van verftand, zoo wel onder d'OnkathoIijken als onder dc: Katholijken , dezelve voor wacragtig hebben acngenomen. Zy mag dan zijn zoodanig als zy is, hetis geen grondwerk daeronzeGods- dienft op fteunt: maer my dogt dat ik zoo ccn vermacrde gefchiedenifle niet en moeft nalaten te vermelden, die het Eufebius de moeite waer- dig agtte in een zijner voornaemflc werken ia 'tlang en breed uit te fchrijven.' XXII. Afdeeling- yESVSword in''t
graf geleidt. * Het is bekend wat eerbiedigheit de Kerk altijdt gehadt heeft, en nog heeft voor het heilig graf, in 't welk de Zaligmaker ge- wild
voor: enindien'tverhael van Epitherfus waeragtig is, zoo fchijnt het wel 'teenvondigfte. Ik kan niet zien dat daer uit volgen moet, dat de ware Godt den naemvan een zijner vyanden zoude ontleend hebben : maer wel dat hy zig een naem, die niet zijnen vyanden, maer hem zeff toequsun, zoude toegeyoegd en be- houden hebben., |
||||
|
Der oude Kerkf. Cy
wild heeft dat zijn lighaem drie dagen zoudc
ruften. Men droeg van d'aerde van die plactfe tot in de afgelegenfte geweften des werelds, en ftelde die tegen het geweld des Duivels. Godt gebruikte dezelve tot het uitwerken van won- derdaden: en dc Chriftenen, die ze noemden de heilige aerde, bewaerden ze met groote eer- biedigheit,en bouwdcn kerken ter plaetfe daer zy bewaerd wierd. De H. Auguftinus heeft waerfchijnlijk het oog hier op , als hy zeit dat de Donatiften zelf aen d'aerde, die uit het Oo- ften gebragt wierd, eerbiedigheit beweezen. * XXIV.Afdeeling. JESUS kjimt ten ke- rnel, De Schrijver van de Verhandelinge over dc plaetfen die in de Werken der Apoftelen gemeld women, dien Skaliger en Erafmus ten noogfte prijzen , alhoewel het eenige fwarig- heit inheeftte gelooven dat het zelve gefchrift, immers gcheel en al, van den H. Jeronimus zoude koomen: die Schrijver,zeg ik,betuigt dat Jesus Chrjstus ten hemel klimmende, de voetftappen zijner voeten in d'aerde ingedrukt gelaten had, en dat zy naderband altijdt daer in gebleeven waren, hoevvel de geloovigen d'aer- de van die plaetfe dagelijks wegdroegen, om ze uit godvrugtigen yverte bewaren. De H. Sul- pitius Sever us verhaelt de zelve zake: en de H. Paulinus betuigt ze ook duidelijk genoeg. De H.Optatus tekentaen als twee verfcheiden za- ken, dat de geheiligde voetftappen des Zalig- E makers |
||||
|
66 Berigt van den ft act
makers in het Ooftland ingedrukt zijn, en dat
zijne aenbiddelijke voeten aldaer gewandeld hebben. S. Auguftijn verklaert ook dat men na het Joodfche land ging om de voetftappen van Jesus CHRisTUs,tcr plaetfe van waer hy ten hemel geklommen was, cerbiedelijk te ee- ren. Het gene deze beilige mannen zeggcn van
de IV. en de V. eeuwe, \ zelve zeit Beda van d'agtfte, in dewelke hy Ieefde. Kafaubon oor- deelt dat die mirakel zoo wel betuigd is,dathy Jt noemt een zeer geloofwaerdig wonderftuk. En dit wonder is zoo veel te grooter, om dat 'er ten $ijde der bcleegeringe van Jerufalem een gedeclte van het Roomfche leger Jangen tijdt op den Olijfberg gcleegen heeft. Aldus heeft Godt naer de letter volbragt het gene hy door een Profeet voorzeidt had. Zijne voeten zullen danjiaen op den Olijfberg. Zach.xiv. 4. By dit mirakel word nog een ander byge-
voegd, namelijk dat als de keizerin Helena de Ke:ke der Hemel vaert haddoen bouwen, wan- neer men nu die gemelde plaetfe, welke in het midden van dat heerlijk gebouw is, gelijk dc reft van de vloer wilde dekken en met marmer- fteen beleggen, men dit noit konde tevvegc brengen, dewijl al wat'er opgeleidt wierd om Ze te verfieren, terftond losging: invoegedat zy het moeften laten in den ftaet gelijk het te yoore was. En men zeitdathet noghedenten |
||||
|
Der oude Kerke. 67
dagc op de zelve wijze te zien is. Men houdt
00k dat het dak/twelkdaer rcgt boven quam, nict en konde toegcmackt worden: 200 dat de plaets,door devvelkc de Zaligmaker ten hemel gevaren was, vrycn open gelaten wierd. Vol- gens Beda is zclfs het geheele dak boven het rniddelpand van de kerke open geblceven. De H.JOANNES deDOOPER.
IT. AlDEELING.
Joannes kent J ESUS al eer hy nog gebooreri
was. a' lnLizabeth was in hare fcsde rhaend > als
-C/Godt nog een grootere genade wildebe- wijzen aen de H. Macgd, doende haer de moe- der worden van hct goddelijk Wflord; en als hy om haer te toonen dat'er voor zijne almoo- gendheit geen ding onmoogelijk is , haer be- kend maekte dat hy hare nigte een zoone ge- gevcn had. b- De Macgd trok daerop metder hacft na Hebron, doorreizcnde een groot ge- declte van Judccn, oni dit wonder werk van Godt zclf" te gaen befchouwen, om zig daer over met Elizabeth te verheugen, en om haer in die gclecgcndheit den dienit te bewijzen die haer mopt van noode zijn: c- en Jesus, dien zy reeds in haer lighaem drocg.deed haer der- Waerds trekken om Joannes te heiligen. Over- zulksals de Maegd ten huize van Zacharias E z quam, |
||||
|
6S Berigt van den flaet
quam, en Elizabeth groette, zoo hoorde de-
ze wel d'ecrftc hare ftemme; maer haer kind was d'eerfte die'er d'uitwerkinge van gevoel- de,en die crkendc niet de ftemme van Maria, macr d'aenkoomfte en de genade vaii den Za- ligmaker, d. van fat \£'oord 't welk Godt was, opgeflooten binnen het lighaem van een maegd. e- Dit deed hy bJijken door een opfpringin-
ge van blijdfchap die geheel bovennatuerlijk was, en die niet en konde voordkoomen dan van den heiligen Geeft, met welken d'Engel aen Zacharias voorzeidt had dat hy zoude ver- vuld zijn van in het lighaem zijns moeders,en van de kennifle welkehy had dat zijn Heer hem quam heiligmaken. Aldus kende zi/ne heiligc ziel van dien tijdt af* verhoolendheden, die voor geheel Ifrael onbekend vvaren. f- Hy begon al eer hy nog gebooren was, zijne bedieninge van Voorlooper wacr te neemen, om te too- nen dat ook de klcinfte kindcrkens van den H. Geeft, en van den gencn die uitMaria zoude gebooren worden, een geheel nieuwegeboor- te ftonden t'ontvangen. g. Deze dingen zijn in 't verftand van de Wijzen dezer vvereld voor dwaesheden aengezien. Maer gelukkig, zeit een oud Schrijver, die dwaes genoeg isomde waerheit tegelooven, * III. Aentekening. h- De H. Auguftinus
fchijnt te twi/rTeleo, of Joannes waerlijk het |
||||
|
Ber oude Kerke. <?o
gebruik van de reden en van den wille gehadt
heeft, als hy opfprong van vreugde in 't lig- haem zijns moeders. Hytoontdat hetbefwaer- lijk uit het Evangelie klacr kan bewezen wor- den,en dat dit opfpringcn op een andere ma- nier heeft konnen gefchieden. Egter ftclt hy niets vaft: 'en op cen andere plaetfe houdthy als een gewifle zake,dat Joannes Jesus alsdan gekend had. k. Men bcmerkt dat fommige Schrijvers de twijfelinge van S. Auguftijn ge- volgd hebben. 1- Verfcheidcn andere Oudvaders hebben
regt uit verklaerd, dat hy toen het gebruik van zijn verftandhad. En S. Auguftijn beduidtons niet, hoe hy zonder gebruik van reden een ware blijdfchap konde gehadt hebben. E.enige willen zelfs dat hy 't daerna altijdt behouden heeft: hoewel het waerfchijnelijker is dat het maer als een voorbygaendc beftraling geweeft is, even gelijkde buitengemeine verligtingen die Godt fomtijds aen de Profeeten gaf. m, O- rigenesen de H. Ambrofius zeggen evenwel dat zijn vader hem aenfpreekt in zijnen Lof- zang, om dat het kind wel verftond vvat hy zeide. "• In den zelven Brief daer de H. Au- guftinus van deze fwarigheit handelt, houdthy ftaende dat nog Joannes, nogjeremias, nog iemand anders wie het 00k mogt wezen be- halven Jesus Ch ristos , ok heiliggeweeft, of een tempel Gods geworden is, voor dat hyge- E 3 booren
|
||||
|
7,o Berigt van den ftaet
booren was, dat is te zcggen, voor en alecr
hy uit zijns mocders lighaem gekoomen was: om dat men, zeit hy, moet gebooren zijn, ecr men kan herboorcn worden. Overzulks als (Sodt tot Jeremias zeit, dat hy hem geheiligd hecft eer hy uit zijns mocders lighaem geboo- ren was, verftaet hydat zulksop Jesus Chri- stus moet geduidt worden,of wel dat het van de voorverkiczinge tot heiligheit te verftaen is. Edog in dit geheel onderzoek, "Welle vry lang valt, werpt hy zig niet eens op het gene d'Engel tot Zacharias van Joannes zeit: Dat hy z.oude vervuld worden met den H. Gee ft van in bet lighaem zijns mocders af. Die zijne regtzinnigheit en zijne liefde voor de waerheit kennen, zullen noit gelooven dat hy deze te- enwerpinge willens en weetens verfweegen eeft. Zoo dat wy het daer voor houden moc- tcn, dat GoJt toegelaten heeft dat hy aen die fetmgenifle, welke zoo duidelijk is, en die
em waerfchijnlijk zoude hebben van gevoe- len doen veranderen, alsdan niet indagtig ge- worden is. ^ant ik zie niet wat bondig ant- woord hy daer op had konnen gcven: daer hy zeif bekent op die woorden van den Engelaen den H.Jofeph : Het gene in haer gebooren is, is van den H.Geeft: dat men bywijlen wel zeg- gen kan dat een kind gebooren is, eer het nog uit des mocders lighaem koomt. Oolc ftelt hy overal dc befmettinge der erfzonde, die ons kinde-
|
||||
|
Der oude Kerke ji
kinderen van den Duivel makende, verpligt
tot de herboorteniffe om kinderen Gods te wor- den, niet in de geboorte, maer in d'ontyan- genifle. °- Zijn gezag heeft ook den H. Gregorius
nict belet te zeggcn, dat Joannes in het lig- haem zijns moeders met den geeft der profee- tie vervuld geweeft is, en dat hy, om zoo te zcggen, herbooren is aleer hy gebooren was. P- De H. Bernardus zeit ook, dat hy niet en kan twijffelen of Joannes is vervuld geweeft met den H.Geeft, en geheiligd in zijnsmoe- ders lighaem, en met die heiligmakinge daer uit voordgckoomcn. Maer aengaende duit- werkinge die dezje heili^making gehadt heeft te- gen d'erfzfinde, welkehy door zjjne ontvange- nijfena z.iggetrokken had, hier over, zeit die heilige man, dnrfik^niets vaflflellen. 'T is een harde zjiek., tf zeggen dat een kind vervuld met den H. Geefl, nog een kind vm gram/chap zottde zijn, en dat indien het in dien fiaet ge- Jforven was, het aen deftraffen der verdoeme- nifle zoade onderworpengeweefl zjjn. Jae dogt dit is een harde z.aekj maer ik^ zjoude uit my zelven niets op ditftuk^durvenbeflmten. Deze omzigtigheit van den H. Bernardus moet ons leeren, onze voorbarigheit, indingendievry mindere klaerheit hebben dan deze zaek heeft, zcer in te binden, en niet voor den dag tc brengcn het gene in de Schrifture of in d'O- E 4 vcrlc-
|
||||
|
«2 Berigt van den ftaet
verleveringc niet duidelijk uitgefprooken is.
«.Lu'a.'J. 36. 37, b. Ambrofius overLukas. c Orige-
nes over Lukas, vi i. I'reekrcden. Ambrofius alsbovcn. 4. Hippolitus van den Antichrift. e. Luk. 1.44 Augufti- nus Ben. clxvji. Brief, <j. 23. Luk. 1. 1 5. Origenes als boven. /.Hippolitus als boven. g. Origenes als boven. ^.Auguliinus als boven, §. 13. 14. /. Auguftinus van d'Overeenftemnifnge der Evangelillen. 11. 6. xv. H. ^aLapide over Lukas. /. Janfenius over Lukas. Hip po- liticals boven. m. Origenes over Lukas, x. Preekreden. ». Auguftinus als boven, §. 30--37. « Gregorius over Job, 11 i.B.v.H. p.Bcrnardus cixxiv. Brief. III. Afdeeling.
Joannes leeft in de wildernijp. Doodt van
z.ijnen vader Zacharias. a- T"V hand des Heere, zeit dJEvangeliefchrij-
-L/ver, was met Joannes als hy nog cen kind \vas:en terzelvcrti/dealszijnlighaemop- wies, zoo wierd hy verfterkt in den gee/} en in vvelbehaeglijkheit voor Godt: b. doordien de Geeft Gods die in hem was,zig doorzigt- bare en wondere uitwerkingen meer en meer vertoonde. De H. Lukas betuigt ons dat by in de woe-
flijne was tot den dag zijner vertooninge aen I frail, c. Hy is. daer van jpngs af opgevoedt volgens den H. Johan Guldemond, en den H. Jeronimus: en hy volbragt naer de letter het gene de Profect zeit 'A- Dat de kleinekjn- derkeni z.onden fpeelen me( dejlangen. Hy ver- |
||||
|
Der oude farfe. 73
trok zigom het gerugt van defteedenen'tge-
woel van'tvolk tc vlugtetr. Zijne oogen, ge- fchikt om den Zaligmaker des werelds te be- fchouwen, agtten aile andere dingen onwaer- dig om van haer aengezien te worden. e- Hy ging in de woeftijne een lugt zoeken die zui- verder, en van de bcderfnifle dezer wereld vry was: een verblijf daer hy den hemel met meer- dere vryheit mogt befchouwen, zig met Godr, gemeinzaem m.iken, zig oeffenen in't gebedt wagtende dat dc tijdt zijner bedieninge acn- quam , famenfprake met d'Engelen houden , Ipreeken tot den Heerc, en hem aenhooren , als hy tot hem , gelijk tot Moyfes, zeide: fjier ben ik: f• en zijne ftemme wacrdig ma- ken om een werktuig van het Woord tezijn, dezelve gedurig hciligmakende door zijne god - delijke woordcn. Zoodanige opvoeding be- taemdc den Voorloopcr van Jesus, g- Ver- mits hy de zonden van de menfchen beftraffen moeft, zoo mogt hy geen verbintenifle heb- bcn met cenig menfeh, wiens vriendfehap of ontzag hem sonde wederhouden, en om zoo te zeggen dc vryheit en de kragt zijner beftraf- fingen ontreinigen. "' Men meint volgens een openbaringe,
door een aloude Schrijver verhaeld , dat hy woonde in een plaetfe genaemd Sapfas, in een hoi of fpclunk, omtrent een mijl overde Jor- dane. Daer wicrd in de VI. eeuwe een kerk |
|||||
|
£e-
|
|||||
|
74 Berigt van den flaet
gebouwd,en een Jdoofter geftigt. Sommigcn
gevcn voor dat Jesus hem aldacr meermaels quam bezoekcn. >• Dc H. Johan Guldemond meint nogtans dat hyjEsus nietgckend bceft, dan wanncer hy hem nu zoude doopen. En dit fchijnt wel meer met het Evangelic over- cen te koomen. Godt hield verborgen hct gene hy met het
vertrck van den H.Joannes voorhad,' doende dczelve als onvryvvillig en gedwongen fchi/'- nen. Want de H. Petrus Biffchop van Alcxan- drien, een van d^oudfte onder dc Vaders, en een van de doorlugtigfte onder de Martelaren, k- verhaelt als een zake die alle dc wereld be- Icend was, dat als Hcrodes Jesus zogt om te dooden, hy dan ook Joannes wilde om't Ie- ven brengenr'twclk zijne moeder bewoogom met hem weg te vlugten. Dc zclve Oudvader voegt'er by, dat Hero-
des ziende dat Joannes zijne wreedheit ontkoo- men was, des zclfs vader Zacharias Het om- halsbrengen tuffchen den tempel en't outaer: '• dat is, tuffchen het dcel des tempels daeral- leen de Prieftcrs ingingen, en 't outaer dcr flagtofferhanden, 't welk in hct voorhof was. m-DeGrieken die in hunneKerkleffen dit gc- voelen volgen, zeggen dat hy in den Tempel gevlugt was,meinende de woede van Herodes t'ontgaen. "• Dacr is niets in dezczakeof het is ligt te gelooyen, van een wrced en mistrou- wend
|
||||
|
Der oude Kerhe jf
wend Vorft,gelijk Herodes was, gemerkthet
gerugt 't welk de geboorte van Joannes ge- maekt had. °- En 'tis zeker dat'er een Zacha- rias tuflchen den tempel en 't outaer gedoodt is,den welken Christus ftek als den laetften der regtvaerdigen, die de Jooden om 't leven gebragt hebben. P-In de V.eeuwe wierdenin dit gedeelte van den Tempel nog ecnige roo- de fteenen getoond, die men geloofde dat de tekenen van dien moord mirakeleuslijk blee- ven behouden. q- De Grieken eerert* den H. Zacharias den v. September, als een Pricftcr, Profeet en Martelaer. Ufuard, Ado, enan- dere Latijnfchen, eeren hem ook als Profcetden V. November: en het Roomfch Martelaersboek voegt'er by zijne huisvrouwe Elizabeth. * *• V. Aentekening. De H. Jcronimus
lacht met d'eenvoudigheit der genen die ge- Ioofden dat de roodigheit van de fteenen, die men zag ter plaetfe claer men meinde dat Za- charias gedoodt was, van het bloedt van dien Profeet quarrt. s> Egter zien wy uit Tertulliaen dat het een zeer oud gevoelen was, en ook by de gczaglijkfte mannen aengenoomen. Jeronimus wilt ook niet toeftemmen datde
vader van Joannes die zelve Zacharias is, welkc Christus betuigt dat tuflchen den tempel en 't outaer gedoodt was: om dat, zeit hy, de genen die zeggen dat hy omgebragt is om dat hy de koomfte des Zaligmakers verkundigd had: gc- Jijk
|
||||
|
j 6 Berigt van denflaet
lijk hy in zijnen Lofzang gedaen heeft: zulks
niet en beveftigen dan op droomen en hoeken zonder gezag , en nr'et op het gezag dcr H. Schrifture. £n ondertufTchen is't "c oclnr't welk hy zelf op dit fhik vo'gt, niet gevcftigd dan op een boek zonder gezag, namely k op't Evangelieder Nazareers, en't koomtuokniet overeen met de H. Schrifture. Zoo dat zh'ne reden ons niet en moet belctten cen gcvoelen, 'twelk door den H. Petrus van Aiexandrica goedgekeurd is, met eenig ontzag acn te nee- men. f- 'T word ook nog opgehaeia nit een Verhandelinge van het kven der Profeeten op den naem van den H.Epiphanius. Maerde Va- derPetauw merktaen in zijne Voorreden, dat die Verhandding al te vol misflagen is, om het dien heiligen man toe te fchrijycn, of om eenig gezag daer aen te geven.* «.Luk. r. <56.8o. ^.Theophylakt over Lukas. c.Chry
(bftomus over Mattheus, x.xxxi.Preekreden. Jerom'mus tegen de Luciferianen m.H. ^/.Elaiasxi. i. ff.Chry. feftomus als boven. Origenes over Lukas,xi.Preekre- den. /Jerom'mus als boven. g. Theophylaktals boven, ^.Geeftelijke warandevanJ.Mufchus i.H. /.Chryfofto- musover Joannes,xvi.Preekreden.Joan. 1.33. ^..Pe- tals van Alexandrien xm. Regel. /. Janfenius over Mattheus xxiii. 3/. m. Mena:aderGrieken v. Menolo- gion van Bafilius. n. Baroniusophet jaer 1,J.y2. o.Matt, xxi 11 35. />. Jerom'mus B. van deHebreeufchenamen. TertulIiaenSkorpfakonvi 1 i.H. ^.Bolland j.Ceelvan May,blad4i. r. Teroni'musover Mattheus xxin. 35. t. Tertulliaen als boven. t. Barom'us als boven 5. 53, BRIEF
|
||||
|
77
, BRIEF Aen een PRIESTER.
MYnhecr en wacrde Vriend. Hrer nevcns
gaet op uw bevel ccnLijft van onzeSchrif' ten, zoo veel de geheugenis my althans berigt doet: want dat ik niets door vergeetinge zal o- verflaen, durf ik U. E. niet verzekeren. Van \ grootfte deel is'er nog tot mijn eigen, en uwer E. dienft en gcbruik. De vertaelde Boeken zul- len wy, als de licffte, vooraen ftellen: en vvel eerft hct befte aller Boeken. Het Nieuw Teftament onzesHeere Jesus
Christ.^ ;Met korte Aentekeningcn, tot ver- klaringe van den Text. * Davids Plalmen.Met korte Aentekeningcn,tot verklaringe van den Text. i.Vijftigtal. De Kleine Getijden, of Bedeftonden van de
H. Maegd Maria. Met de Gebeden voor d'O- verk'dcnen , genaemd Figilien: enz. "* Gebee- BOEKjE.Waer inbevat zijn de Bedieningen der heilige Sakramenten, en andere G ebeden: alle vertaeld uit d'algemeine Gebedeboeken der Roomfche Kcrke * Katechismus,oFChri- ftelijke Leere, der drie BifTchoppen} van An- gets, Rochelle en Lu$on. Eerfte, en Tweede: metde Gebeden daertoebehoorende.*EENiGE Brieven der heilige Oudvaders, Jeronimus en Auguftinns. * Het Boek vandenH.Augttfti- ms yan de Berifpinge en de Genade : gekhre- ven
|
||||
|
jS Brief aen een Priejter.
veil acn den Abt Valentinus, en aen de Reli-
gieufen van \ Kloofter van Adrumetcn. * Ge- DiGTvandcn H. Profperovcrd''Ondankbaren: opRijm,cn Onrijm. Met des zelfs Brief aen Rufllnus o crdeGenadc, en den Vryewille. *DEBoeken van de Roepinge alJer Volkeren. Door den H. Pro/per: of naer'tgevoclen van een hooggcleerden Man , door den H. Paus Leo i. befchreven. Brief van den Paus Caleftinus acn eenige
BifTchoppen van Vrankri/k, handelende van de Genade Gods, gefchreven ten gevallc van Pro- fper en Hilarius. * Geloofsregels van het Tweede Koncilie van Oran/e, gehouden onv- trent de tijden van Paus Leo den Eerften. *Zendbrief van den hciligen Prudentius, Biffchop van Troyen in Vrankrijk, aen de Ver- gaderinge der Biffchoppen, ter Inwijdinge van -'Eneas tot Biflchop van Parijs. Onderwijzingen voor de Biegtvadcrs,
gegeven door den H. Karel Borromeo, Kar* dinael, Aertsbiflchop van Milaen. * Verta- riNGEN uit den E. Vader Adriaen Mangods : en uit den Kardinael Be]]armi;n. * Opmer- KINGEN van Mi/nheer A. Arnatdd, Leeraer der Godgeleerdheit, tegen het Prefervatief van P. Jurieu, Predikant der zoogenaemde Gere- formeerde Kerke. * Vertalingen uit de Gedenkfchriften van Mijnhcer D. Tillemont. *Brief van Mijnheer Despreaux, over de , Liefde
|
||||||
|
Brief aen een Priejltr. 79
Liefde Gods,aen Mijnheer den AbtRenaudot.
InHeldendigt. Verhandeling van de noodige Voor-
bcreidinge tot hct wettig gcbruik van't Sakra- ment van Penitentie. * Biegtrcgel dcr God- minnende Zielcn. * Rcgel van't Gccftelijk Lc- ven,voordeGodgewijde Macgden, enalledic in den Geeft van Godvrugtigheit willenwan- delen.* Het Heiligdomomflootenacnd'Ecn- voudigen. "Waerin gelcerd word, hoe men Godt aenfpreekt in 't Gcbedt: en hem hoort fpreeken in de Heiiige Schrifture.* Medita- tien op hetLijden onzes ZaligmakersJesus Chr 1 stus. Met een Gezang naer elke Medi- tatie. Drie Deelen. * Mcditatien in den Advent. Beweirde Vryheit der eenvoudigeKatho-
lijken in het lezcn der H. Schrifture, betrok- ken in xi 1. Brievcn. Twee Deelen. *Eerste en Tweede Zendbrief aen den E. P.Alexander a Sanfta Terefia: wegenshet Boekjen genaemd, Het Heiligdom ontjlooten aen d'Eenvoudiaen. *Berigt voor d'Eenvoudigen , wegens het lezen der Kerkelijke Gebeden, en der H.Schrif- ture in ds moederlijke tale. * Nader Berigt voor d'Eenvoudigen, wegens het lezen der H. Schrifture in de moederlijke tale. Eenige Schriften over de Genade Gods
door Jesus Christus onzen Heere. * Ant- Woord aen dfn nicuvven wcgwijzer. Totonder- rigtinge
|
||||
|
So Brief-a en een Priepf.
rigtinge dcrgencn die den "Weg der Waerheit,
rakende de leere van de GenadeGodsopregte- lijkzoeken. Dric Deelen. Mctecn Afweeringc der Bctigtinge, die een onbekend Schrijver in zeker Bockjcn onderdenacmletterenvanD.K. A. V. R. ligtvaerdelijk vcrbreidt had. Onderrigting over de TwijfFelpuntcn
van ***. VerhaN'Deling van het openbacr ten toon ftellen van't H. Sakrament des Ou- taers. *Christglijke Samenfprakcn, over verfcheiden Stoifcn. * Chri:>telijke Brie- ven, gefchreven aen Godvrugtige pcrfooncn. Drie Deelen. *RiJmDIGten, enz. Niets behaegt my zoo weinig in alle dcze
dinger), als de Vcrdedigfchriften : hoewel my niet gedenkt, anders dan tot voorftand der waerheit en geregtigheit, in dat flag bezig ge- I weeft te zijn. Edog de driften der eigen lief de I weeten zig ook in een goede zake zoo behen- dig en verborgen in te dringen, dat men zig niet wel zonder gevaer in dien ftrijdt kan oefFe- nen.Dit doet my van herte wenfehen datdeze opgeftelde Lijft in dat gedeelte niet meer mag aenwaflen: en dat wy liever alle met eendragt en onderlinge vreede, in de lieffelijke beemden der heilige Schriften mogen gaen weiden als fchapen van eenen Herder Jesus Chkistus. In wiens liefdc ik blijf, Zecreerwaerdig Heer en aonderlinge Friend,
U. E, toegeneegen A. V. S.
|
||||