|
mmmmmmm
|
|||||||||||||||
|
é
|
|||||||||||||||
|
\*x
|
|||||||||||||||
|
»1
|
|||||||||||||||
|
—º8881**"—miTT
|
|||||||||||||||
|
^ „ í<Á**ý Ã
! Ë |
||||
|
BESCHRYVING
DER STAD
Η Α Α R L E M,
BEHELZENDE
ZYN OPKOMST, AANWAS en
G E 's C Η I E D EN IS SEN,
In Vreede en Oorlog tot op deezen tyd;
Waar in men vind een net Verhaal van al het
voorgevallene in 'ε WONDER-JA AR 1748.
DEQJEYrrEN EN PRIVILEGIËN, KERKEN.
biAAI, SCHOOLEN, HET MILITAIRE
EN DE REGEERINCi
benevens
DE Levensbeschryvingen der Voornaamste
KONST SCHILDERS deezer Stad.
|
|||||||||||||||
|
'# ÊÊÉÊÉÉÉÉÉ
|
|||||||||||||||
|
Τ Ε AMSTERDAM,
,ANTHONY JOORMAN, ten Ooften de Beurs,; ι E Ν S
DlRK KLUYT, in de Oude Lelyftraat, J
Μ D C C L XV. |
|||||||||||||||
|
By
|
|||||||||||||||
|
Boekver-
kopers. |
|||||||||||||||
|
KUN
DER UTRECHT
|
|||||||||||||||
|
Bladz. st
|
||||||||||||||||
|
EERSTE BOEK,
|
||||||||||||||||
|
Van de
Oorfprong, Oudheid en eerfte Stichtinge
der Stad
|
||||||||||||||||
|
at Haarlem een zeer oude en wydberoemde Stad oudheia
is, daar van melden de oude Chronyken, in 't fn0°or~ leven van Odibaldus, Biffchop van Utrecht, by í*ÀÃå Heda: en zulks betuigt ook, dat die van Haar- H»arleB^ lem in de Vergaderinge van de Heeren Staaten, als de Dagvaarden geleit worden, de naafte plaats Re, , aan die van Dordrecht hebben. Dat deze Stad maa°U 'S °Ver vee'e h°nderde jaaren, moeten wy alle bekennen;
fcheid°PKWat Juifte ryd > is niet genoe§ bekent. Hier van zyn ver- |
||||||||||||||||
|
f^ikhebb
de aan |
arningen: de onpartydige Leezer mag daar van oordee-
e in 't zin myn oordeel daar van op te fchorten, alszyn- |
|||||||||||||||
|
niemand verpligt.
Á , Haar·
|
||||||||||||||||
|
% Befchryving cl er Stad
Haarlem of Haralemum, (dat zommige voor beft houden) voordat
hét binnen zyn wallen en veilen befloten was, was maar éenGehugt en Boere Dorp, van de Stam van Haarlem; waar van daan ook de .stick- naam komt. De giffing van zommige is, dat de Stad is gebouwd, aëitld" na de geboorte van onzen Heere Jezus Chriftus, in den jaare 506; alzo zulks betuigt de oude Chronyk van Holland. Maar voor het eerfte bouwen dezer Stede, (zo men zegt) heefteenen Lem oïWil- lem , om we! bewaard te wezen, een fterk en machtig Kaftee! gebouwd, met eene muur bewalt, met toorens verheven, metgragtenbewaart tégen 't geboefte en ftruikroovers, die hy met 'er tyd onder zyn geweld gebragt heeft door fortfe van wapenen, eenfehrikzynervyanden, alzo dat de faam en Iuifter van zyn dapperheid en manhafte kloek- heid, tot die daar omtrent en verre gezeten waren, gekomen is. Als hy nu de ftruikroovers en geweldenaars, die geheel Wefi> Vries- land plaagden, onder contributie verdrevenen geflagen hadde, in zyn Barony en heerlyke plaats een Gehugt geleidt heeft, huis aan huis, en nu bezig was om de plaats met een wake befluiten, en een Stad daar van te maaken: zo heeft hy met een de Plaats genoemt na zyn naam, Heer-Lem, als wezende de Heerlykheid van Lem. Na- derhand is by ieder een de Stad genoemt Haarlem, en deze naam is gebleven door alle eeuwen, tot dezen huidigen dag toe. Terftond Uit de nabuurige Plaatzen is kragt van volk gekomen, alstotdeVry- heid. Heer Lem, die uit een Doorluchtig Huis van de Vriefen ge- fproten was, heeft van alle wegen byeen doen brengen alles dat tot den Bouw fcheen dienüig te wezen: en heeft geboden, dat alle Ma- triaalen daar gevoert zouden worden, om de Stad te bouwen, en waar hy groot geld aan te koften geleit heeft, niet om te waardee- ren, 't Is ongelooffelyk om te zeggen, met wat een vaardigheiden yver de gragten rondom gefchooten, en hoe fchielyk de Stads wal- len huizen en kerken om hoog geftygert zyn: want zommige van 't volk fchooten de gragten, zommige fïerkten de veilen, andere haalden de wallen op met een borftweeringe; evenals FirgiliusMa- vo verhaalt van nieuw Carthago. Alzo was by ieder dezelve luft en yver om de Stad te bouwen. Andere die houden 't daar voor, dat Heer Lem, zoone van Dibbaldus, de Stichter is geweeft van on- ze Stad en Kafteel; daarom, zoikdenke, om dat hy de eerfte ftich- tinge dies te heerlyker zoude maaken; aie daar na, Koning van de Vriefen, eene Kuisvrouw getrouwt heeft, meer als gemeen van leng- de., |
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek. . $
te, die een gang had als Jum, Koninginne der Goden, uit dewel-
ke hy gewonnen heeft een Zoone, die de naam gegeven is vanzyrt Grootvader//. Lem, een uitlïeekend Man, van Ridderlyke ordrej dat' het die gewee.il is, die in zandige en Bofch-piaatzen een fterk Kafteei gebouwt heeft, omtrent den jaare na onzes Heeren geboor- te ζο6; en dat hy daar na van't Kafteei een Stad gebouwt heeft, dis hy Heerïem genoemt heeft, als een Barony van de Stichter Heer Lem? en van.dietyd af is de naam van Haarlem gebleven tot dezen dag: en dit alles na het gevoelen van de vermaarde en hooggeleerde h'a- drianus Junius, een man zonder wederga. Daar zyn ook zommige' ]„„"£ oude Schryvers, die de oorfprong van Haarlem afleiden en trekken van a- uit de Familie van de oude Haarlemroers, wjen 'er AdeluitdeChro- ac' nyken van Holland, en de orgineele Schriften van Egmond, in lan- ge Regifters, van den jaare 1124 verhaalt worden; want wie weet niet te fpreeken van de oude Willemen, Branden, Sibranden, Simons, Diderikken, Floriffen en ontallyke andere Ridders en Baronnen van de voornaamfte Adel. Van de Heer Beudewyn van Haarlem, word ook gewag gemaakt in de oude Chronyken, die in den oorlog tegen de , Vriefen verflagen is. Onder deze zult gy ook vinden den Abt van
Egmond, enSymon, beide van 't Haarlems Geflacht; vanwelkede ■ reft het Carmeliten Klooiler gefticht heeft in den jaare 1249, «Is
de andere Abt geftorven is. Noch vind men van eenen Johannes van Haarlem, die in den Haag Raadsheer geweeft is in den Hoogen Raad. Ik ga voorby, dat die van Haarlem met dé Famiiien van de grootfte Adel van 't Land geaüieert zyn door huweiyksband, als met die van Aflendelft, van Brederode, en Berkenrode, welks Na- komelingen by ons gedenken noch geleeft hebben, en nu op he- den uitgeleeft, en daar zo oude en edele Stam met hunne Wapenen begraven is. En zo men Hadrianus 'Junius mag geloven, zo is 'c dat die Stam van Haarlem zyn oorfprongk heeft van de Vriefche Ko- ningen, waar van de oude Wapenen noch in wezen zyn in eenoud Zegel. Xwaaïf Meer Jen in het rood, hek, poolen afgefmeeten^
Met noch een zilver Kruis, daar Ridder opgezeten Te paarde zich vertoont, valjant en onvertzaagt, Met degen in dé vuift zyn vyand heeft verjaagt. Α ζ Dit
|
||||
|
4 · Befchryving der;Stad
. Dit Wapen, na dat de Stad eerft gebouwd is, hebben de Inge-
zetenen van de Stad Haarlem, zo in vrede als oorlog, altydgevoerd ter eeren van die Stam. Naderhand is ingevoerd 't Wapen van een dorre Boom, met een Zilvere glans, in een Zwart velt. Waarvan daan 't Wapen van een dorre Boom ons is toegekomen, zoude het zelve niet derven zeggen. Dit is zeker, dat deze dorre Boom vee- Ie honderdejaaren van te vooren in eere gehouden is, tot dezehui- digen dag, en dat dezelve noch voor't Stadhuis, op de Markt, voor de Kerken en Poortalen, en Stads Poorten geduurig vertoont is ge- weeft, 't zy dan tot geheugenis van 't oude Bofch, of tot uitbeeldin- ge van de veroude eeuwen.. Dit is het geene dat ik van 't Kafteel en de Stad van Heer Lem te zeggen hadde, 't zy of men voor geeft, dat die gebouwd zoude' zyn van Heer Lem, of (dat my min geloofelyk dunkt) van de Nakomelingen van-'t Geflacht van die van Haarlem. Hier en boven, (dat ik niet overflaa) is'er noch geweeft. eenander Kafteel van Haarlem, omtrent de derde Steen of Mylpaal van Haar- lem, op de Rivier, digc aan Heemskerk;, het is gebouwt van ge- bakke fteen, van twee voeten in de lengte; dat. het uitgeroeit en tot de aarde geilegt is, ('t zy dan of dit gefchied is door onmachtige of onverdraagelyke heerfchappye eens tyrans, of by openbaare op- roer van onftuimig v°}k) daar van zyn fterke geruchten geweeft; 't geen.Hadriams Junius ook bekent in zyn Batavia, Dit zal ons doen gelooven, een uitmuntend exempel van zonderlinge trouwe en liefde van een,Vrouwe tegen haar getrouwde Man: want als de Heer van die gemelde Plaats, om kragt en geweld, die hy pleegde, met ty- rannfe tegen de nabuurige H.uislieden en Vafalen, de haat van alle menfchen op zyn hals gehaalt hadde, zo is het eindelyk daar toege- komen, dat al het volk gaande geworden is, en dat zy dat Slot van Haarlem zeer fterk benaauwt en belegert, hebben: en als die van 't Slot in de uitterfte benaauwdheid waaren, door gebrek van Vivres ■en.Mondkoften, is 't Heerfchap eindelyk.gedrongen om't Slot over te geeven. De Huisvrouw, door zonderlinge Godsdienftigheid en genegentheid, meer als gemeen, tegen haar wettelykenMan, is ver- accordeerd met de Vyand,·om het. Slot over te geven, met dit be- ding, dat haar zoude vergunt worden, om.daar uit te mogen bren- gen, 't geen zy het aldeiiiefft had: zy al haar Juweelen, Kleinodiën en Schatten verlaatende, heeft haar Man in een Bolk op den hals ge- fchort, en met hulp van, de maagd buiten het Slot gebragt. Eeiyio- ta-
|
||||
|
HAARLEM. EerfieBoek. 5
tabel exempel, 't geen ook nagevolgt heeft de Huisvrouw vanden
Hertog van Beyeren, met name Guelphes. Wat daar van zy, of't Slot van Haarlem in den jaare 506, nadegeboorte onzes Heeren, of eenige honderde jaaren daar na gefticht is, wil ik daar laaten. Dit gaat wel zo vaft, dat dit Slot in de BoiTchagie (dat ik zo mag fpree- ken) geboren en opgequeekt is. Dit geeft ook te kennen 't woord Bakenes, Oud Haarlem. Zommige. willen met geweit, dat dit ge- oud weeft is Bachas Bofch, met veele Olmboomen beplant, weieerde ^s.e" Heidenfche Afgod itaiiw toegeweid: derhalven, deïnwoondersvan Bakenes zyn weleer genaamt Bachiades, als van Bachus afkomftig. Van Bakenes dan- komen de. Bachiades , zo men zegt, die na- derhand Haarlemmers genoemt zyn , als Inwoonders in de Con- treye van Oud Haarlem. Dit geeft men noch een glimp van waar- heid, met de meenigte van Oimboomen onder de aarde, (daar de Wyngaarden plachten op te ruften) en de wortelen van dien uitnee- mende dik, in't bouwen van de huizen opgedolven, bevonden zyn, (zo men zegt:) andere wederom-hebben verdicht, een andere ge- heimeniffe van benaamingen, die wat nader fchynt te komen aan de eigenfchap van onze Taal, en alzo meenen zy, dat Bakenes benoemt is geweeft van een Baken in moeraffige plaatzen, om dat daar weleer de gebuurte van Viffchers geweeft is, die, welke (zoikgiffe) uitvis- fchen gevaren zyn, tot de Tooren van Bakenes, als tot een Bake hun cours genomen hebben. Maar de Heer P. Schriverius, die deHol- landfche Chronyk wel doorfnuffelt heeft, geeft klugtig te kennen, dat dit geweeft is Zwynen-land, en zegt, maarby raaminge, dat Bake- nes daar van benoemt is", dat Baak, in onze oude Taal beduid eeaZwy ç, en dat. Nes betekent moeraffige plaatzen. En dit fchynt zo vreemd niet gezegt, om dat in de BofTchen en onder de Akerboomen de vet- te Zwynen weiden: doch de regte waarheid daar van is noch in 't duifter onbekent. Maar dat is zeker en gewis, dat dit een plaats is geweeft van luifter by onze Voorouderen, al voor 200 jaaren en meer, dat de oude naamen noch te kennen, geven zo van Mannen als Vrouwen, alle van voornaame Adel; dewelke onze Broeder S. jimpfing zal: verhaalt in zyn Befchryving.der Stad Haarlem. Onder deze brengt hy voor aan Nikolaas-van Bakenes, Schepen van Haar- lem, in den jaare 1358, in een lang Regifter, tot Bartholdus Bake- nes, Hofmeefter van de Graaf van Egmond: benevens deze word ook gewag gemaakt in de oude gefchreven Chronyk, van eenen Dirk Á 3 van:
|
||||
|
é Befchryving <3er Stad
van Bakenes, in den jaare 13^1, Insgelyks van eenen Johan Bake-
nes. Barihout nu had' een Huisvrouw getrouwt, 5ü»fo?genaamtyyan Delft, die geftorven is in den jaare 1513. Maar, op dat ik weder mag keeren tot myn voorige reden, zo zegge ik, dat de Stad van Heer Lem gebouwt en uitgebreid is onder de Eike Bofichen en ftru- : wellen; 't welk ook kan blyken uit het geene nu gezegtis. Nu komt hier noch by, dat het Stads Gafthuis in 't Bofch gefondeert was, ge- lyk als zulks betuigen de Bezegelde Brieven van Graaf Flcris, vereert in het jaar onzes Heeren 1284, daags voor St. Nicolaas avond Daar en boven blykt het hier ook uit, dat fteegen en ftraaten van de Bos- fchen den naam geweven is, als dé Kleine en Groote Houtftraat en de Poorten. Hier door is 't dat de zoetigheid van de Lucht, enge- legentheid van plaats, veele Ridderen, ja Graaven, die in de Jacht hun vermaak hadden, in deze onze quartieren gelokt en getroont hebben, om Kafteelen en Hoffteden te bouwen, bequaam tot de Jacht Omtrent den jaare 1280 heeft Graaf Fiom, dezevende van die naam, een Huis doen bouwen ter eere van Diana, Godinne van de Jacht, na Hoofs wyze. Hier van daan is 't Huis van Weelden, dat men noemde de Vogelezang, van het queelen der Vogelen, alwaar alle vermaak was dat men konde bedenken: Hoven by 't Bofch,'groe- ne plaizante Duinen en Dalen, zeer vrugtbaar van allerhande Wild: daar was weelig Land, en tuffchen beide moeraffcn, bequaam om Vopèlkooyen te houden: hier waren ook Zandbergen, om Konynen en Haazcn te jaagen,- die daar in meenigte geteelt worden: hier is de Meer, ryk van Vifch: hier zyn ook Duin-wateren, om zomers te verkoelen en te verfrifien: hier zyn alle zoorten van Nimphen tot vermaak · in de Boffchen zyn de Drtades en Hamairiades; in 'tGeberg- te de Oreades; in de Wateren de tfajades, die aan't Sparen haar ont- houden· alzo wy, nakomelingen van Heer Lem, wel mogen tarten de Baay'van Campanie, in Italien. Hoe veele Kafteelen rondom de Stad peweeft zyn, geven de Ruïnen op heden noch te kennen, on- der welke Jalbertsberg niet van de roinfte is geweeft; alwaar van ouds geweeft is 't Hof en Schatkamer van de Graaf. In dezelve Con- treye, aan wederzyde, waren veele Siooten en Kafteelen van een zwaar gebouw: en naby de Stad zyn heden noch te ziende Ruinen en vervallen Muuren van 't Huis ter Kleef. Daar zyn noch an- dere Huizen geweeft, als Velzen, Heemskerk en Renichom, Be. rerwyk, Gaftercom, Poelenburg, en andere meer; onder de wel- |
||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek, f
ke in oudheid en Adel Uitfteekt 't Kafteel van die van Brederode, op
't fcheiden van den Ryn, daar van noch vervallen Muuren ftaan; al» Je welke, hoewel zy op diepe Fondamenten gegrond zyn, zo heeft echter ten deele de oudheid, ten deele de brand, en eindelyk de verderffelyke wreedheid der Spanjaarden, dezelve gediftruecrt. En dit is ten naaften by de eerfte Stichtinge van onze Stad, voorde diftruclie en uitroeying van Huizen en Kafteelen, die omtrent de Stad gelegen waren; deweike door verfcheiden ongelukken en krygs- verderf gediftrueert, en wedeom opgebouwt zyn, daar noch eeni- in hun Ruinen ftaan. Verder, wat voor Lieden de Heer Lem of zyn Nazaaten tot Regeerders geftelt heeft, over deze nieuw gebouw- de Stad, de Naamen van dien hebben wy niet, dewelke ten deele door rukelooze tyden, ten deele door inval en verwoeftïngederVy- anden en Struikroovers vermift en verwoeft zyn. Nochtans, daar is niet aan te twyffelen, of de eerfte Stichter dezer Stad heeft order in de Politie gegeven, Magiftratuure geftelt, na het exempel van AV muhs, die Romen gefticht heeft; die daar vooral mede bezig is ge- weeft, dat hy zyn volk eerft verdeelt heeft, onderfcheiden in ftan- den, dat de jonge manfchap altyd op de wacht waren te paard en te voet, altyd in de wapenen tegen alle inbreuken geweld, zo binnen als buiten: de Raad op alle voorvallende zaaken was by'de Oud-raa- den, die de wysheid -p'eegden, dewelke, om de aanzieniykheids wille, Vaderen des Vaderlands genoemt wierden, en van hun be- daagde jaaren oude Wethouders genaamt: 'twaaranders onmooglyk geweeft, dat zofchoone Stad, maar klein in'tbegin, zozoudeheb- ben toegenomen in groote en macht, dat deze onder andere Steden van Holland 't hoofd opgefteeken heeft: Als Cypers boom om hooge ftygt,
En 't laage hout daar order nygt. Want deze Stad is altyd van geheel Kennemerland de Hoofdflad
gehouden geweeft: en dat meer is, als 's Lands Vierfchaar, om al- lerlei zaaken te bepleiten, en partyen van een te fcheiden, nadien deGraaven, Souverainen van Holland, zulks geordineert en gewiit hadden, dat daar de plaatze van 't Gerecht zoude wezen, alwaar de juftitie beft bedient was geweeft. Hier van daan is 't, dat die van Haarlem 'ς recht behouden,· hebben van een Scherprechter te ftellenj dat
|
||||
|
% . 'Befchryving der Stad
dat de oude Buile van Graaf Willem te kennen geeft, In den jaare
1345. Wat daar van is, laat ik daar; dat is zeker, en buiten alle twyf. fel, dat, na het bouwen van de Stad, ook Wetten ingeftelt zyn, •en dat 'er, van de Hooge Machten befchreven, is een zegel en ma- nier van gebieden, maar ook van te gehoorzaamen, en de Opper- machten te erkennenj en dat alzo de Sociëteit en onderlinge gemeen- fchap der Burgeren te zamen vereenigt is, in Wetten te geven, en te ontvangen, zonder de welke noch huis, noch hof, noch fteden, noch landen, kunnen beftaan, en zonder de welke de natuur zelve van alle gefchapcne dingen zoude moeten bezwyken: alzo 'er niet aan is te twyffelen, of daar is eenige ftaat gemaakt van een nieuwe ordre tot welftant van de Gemeente j hoedanige wy ookin alle ande- re fteden noch hebben,, gelyk daar geweeft zyn Collegien van de Raaden, onderfcheiden van de gemeene Burger, van welker getal en ordre niet altyd een en dezelve geweeft is. De verkiezinge van Magiflraaten is altyd geweeft uit de Burgerye, van die geene die in dapperheid, wysheid en middelen', en andere quatiteiten andere ®- vertroffen. De Steden hebben haar Collegien van Burgemeefteren, Schepenen en Raaden, onderfcheiden in getale: want zommige on- zer Steden hebben in den breeden Raad van Vroedfchap40, 36, 32, 28, en die van de rninfte 24 en 20 Hoofden: welke gemelde Colle- gien zo oud zyn , als de Steden zelve, die noch vermeerdert, noch vermindert konnen worden, als van hooger Macht. De Perzoo- nen eens verkoozen in den breeden Raad, die men Vroedfchappen noemt, wierden niet ligt afgezet, bleven geduurig in hun ftaat zo lang zy leefden: in plaats, van die aflyvig waren, of uit de Stad ver- trokken, plachten van ouds by dezelve Collegien andere gekozen te worden, met vrye ftemmen, uit het geheele corpus van de Burge- rye, die de plaats van de aflyvige bekleeden. By dit Collegie van Vroedfchap was de opperfte gezach en macht, om van alle publyke Stads zaaken, als,ook van Lands zaakente ordonneerenen bepaalen: en al het geene van hen gearrefteert en befloten was, wierd zonder reproche van alle Burgeren vaftgefteld en onverbreekelyk. In dit zel- ve CoUegie is de oude coftume, dat alle jaaren Burgemeefteren en Schepenen gekozen worden. In zommige Steden ismaar enkele ver- kiezinge; in anderede nominatie met dubbeld getal, uit welke de verkiezinge gedaan Vord by de Prins of Gouverneur, of byde Pro- vinciaale Floye. De Burgemeefteren word de Politie vertrouwt, en |
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek. 9
de zorge dat de Stads Goederen wel gemenageert worden en 6e-
wasrt. Schepenen word de Juftitie bevolen, en 't Gerecht, zo in <-rimineele als Civiele Burgerlyke zaaleen, als die de hoogfte macht aan haar neemen, van halszaaken, en over de Goedeven der Burge- nen heboen te disponeeren en condemneeren, volgens hunne initruc- ne, en na de Wetten van 't Land. Dit is nu ten naaftenby de Politieke Regeeringe van de Steden van
Holland, by onze Voorouderen ingeftelt, en ons van hand tot hand nagelaaten, van welke de Wetten en Coftumen noch ten huidigen dage in 't gebruik zyn; daar van wy naderhand wat breeder zullen fpreeken. Als nu de fondamenten en gronden van de Stad, en de Politie van dien wel gelegtzyn, en de Regeeringe ftand gegrepen heeft en vaft geftelt is, zo is het ongelooffelyk, hoe zeer des Stads weivaaren, door de merkelyke zegen van God, toegenomen heeft, fcretw*- Maar doe ter tyd is die meeil opgekomen en vermaard geworden, "^* sAsfFtlkm, achttiende Graaf van Holland, te Haarlem gewonnen en stad! gebooren, en van kindsbeen af opgequeekt en oogevoed, dewelke in 't jaar onzes Heeren 1245, door de gratie Gods,°Koningk van Ro- men gekoren is. Deze nu machtig geworden zynde, en tot den hoog- ften top van Majefteit gekomen, heeft de liefde van zyn Geboorte- plaats niet kunnen afleggen, noch die vergeeten: maar heeft die Stad, daar hy eeril des Hemels licht aanfchouwt hadde, met zeer treffelyke Privilegiën en Vryheden begiftigt en vereert, engewiltdat ZY boven alle andere, die maar Ingezetenen van Holland waren, Bur- gers van Haarlem genoemt zoude worden, als met een Eertytel, van ñ oude en Edele Geflagte van die van Haarlem. Ditishetgeeneik e Xesggen had van de ooriprong onzer Stede; voorts zullen wy fpreken e^n 't uitzetten en vergrooten der Stad, zo God deHeere onskragt JeZondheid daar toe verleenen zal. t erhalven dan als de meenigte en 't getal der Burgeren enlnge-
rvtn ^oe 'anSs ^oe meer toe nam 5 en a^s *n korten tyd de macht
heid van Burger vermeerderde, door gunilenweldaadig-
e Van Graaf Pfillem, hier boven gemeld, zo is 't, dat onze Stad,
f en hVan ^e nabuurige fteden in macht of grootheid van alle gewe-
íïéÃå?Ã°Ñ die tyd. Doe heeft men in ernft beginnen te fpreeken
! e ^roedfehap van de Stad te vergrooten, en Stads veilen uit te
leggen. jsja jange deliberatie is eindeiyk gerezolveert en beraamt,
dat men aan de zuidzyde? op het fcheiden Yan de Rivier, (de Beek
 ge-
|
||||
|
ίο Befchryving der Stad.
géWmt) 't werk zoude beginnen, welke de Landpaale van de Ken--
nemerlanders bereikten, en dewelke aan de oude Stads wallen fpoel- dej maar nu paffeert ze door de Stad, digt aan de Markt, en voorby de Groote Kerk, looptze in't Spaaren. Derhalven.de. Veilen van. de oude Stad, die fchei.de van den anderen de grenzen en landpaa- len van Kennemerland. Van 't uitleggen en vergrooten der Stad zyn noch in wezen Brieven van O&róy, (hoewel noch andere veel ouder) die in de orgineele Schriften gevonden zyn, vergunt van Philippus ds iwede, Koning van Spanje, en Graaf van Holland, die gewag maaken andermaal van dat de Stad vergroot is; van welke de eerfte vergrpotinge gehouden word zyn. begin genomen te hebben van de Kraan, aan't Spaaren, (bequaamom deSchepen te ondaaden) ftrek- kende alzo voort tot de Oude Gragt, die in 't rond loopt door de Ba- lcenefler Gragt tot het Spaaren, Maar alzo 't begrip van de Stad noch te klein viel, is nochmaals gerezolveert de Stad te vergrooten, en een groot plein in de ronte af te-ileeken. Derhalven hebben, zy de ploeg dieper inde aarde geflagen, plaatzeafgeilokeneneen.Gragtgemaakt, en nieuwe woonileden met bruggen aan den anderen gebragt, en. met een Wal befloten. En dit niet alleen, maar hebben ook deaan- zienlykheid van den Raad met. meerder getal willen vermeerderen en voorzien, tot groote verfterkinge en beveftinge van de Stad, in het jaar 1333, als 'er noch geen huizen waaren over 't Spaaren, of weinige. Door deze Vergrootinge van de Stad, hebben onze Bur- gers noch al verder gepeurt, en moed fcheppende door zo een voor» fpoedige aanvang, hebben nochmaals hunne paaien verder uitgebreid) gelyk te zien is uit eene publyke Acïe van Schepenen, met het Ze- gel daar aan, in het jaar onzes Heeren 1380, op het Feeft van Va- lencyn, zynde den 14 van February. Van voor die tyden. hebben ook de Ingezetenen hun woonileden over 't Spaaren gebragt, hui- zen gebouwt van zwaare timmeragie, en bruggen over't Spaaren geflaeen, aan beiden de oevers, en daar buiten noch wegen gemaakt. Hier van daan is 't, dat de Agterilraat geleid is, de Dyk van't Spaa- ren met aarde gevult, om de aanperfing van de Rivier, als het hoog water is uit de Meer, die daar niet wyd van daan is. Over 's Spaa- ren is noch de Hage-ilraat, buiten met Tuinen en doornen bezet, daar de Burgwal al voorby loopt. Voor deze Gragt is noch een ilraat, die daar loopt na de Raamen, alwaar de Volders en Laken-bereiders hunne Lakens plagten op te hangen, om ce luchten en droogen. En. |
||||
|
HAARLEM, Eerfle Boek. η
alzo zyn .de Stads muuren en veilen, die als noch de Stad ömcinge-
Ien, ten uiterfte. Van de andere zyde, na 't ooften, is de Dyk te- gen 't Spaaren, ook binnen de muuren, daar men plagt zwaare Sche- pen te maaken, ingehaak, Scheepmaakers Dyk genaamt, nu gele^ den omtrent 200 jaaren. Verders, in den jaare 1524 is de Stad ver- deeld in 24 Quartieren of Hoofdmanfchappen, by zekere limieten van fteegen en ftraaten. Wyders, in den jaare ïóio, alsde Weveryen Redery zeer toenam, en de prys van de Webben dagelyks rees, om- trent nu vyftig jaaren geleden, dat ons noch heel wel heugt, zyn de Stads veften niet uitgeleit, maar om plaats te winnen, is de Ramen buiten de Stad geleit, buiten de Raam-Poort, tot geryf van Koop- lieden en Volders, die daar met meenigte van ouds altyd geweeft zyn; ten dien einde heeft de Magiftraat die plaatze yerordinecrt om nieuwe Huizen te bouwen, en gelegentheid vergunt tottimmeragie en 't opbouwen der Stad: alwaar terftond de St. Anna Kerk. is her- bouwt, en bequaam gemaakt ter Godsdienft, en tot Huizen en Er- ven is de plaatze uitgegeven, na behoorlyke afmeeting; men heeft Ook de Gragt gefchooten, en Bruggen gemaakt, alzo dac in korten tyd met alle fpoed te weege gebragt is, dat die plaatze, die veror-
<fineert was tot gebruik van Trapeniers en Volders, fatzoen kreeg van een nieuwe Stad. Eindelyk, als om de meenigte van Inwoon- ders, geene Huizen nochmaals genoeg waaren , en noch Woo- ningen ontbraken, bequaam tot Neering, heeft de Ed. Magiftraat ■en die van de Vroedfchap, de geheele grond en 't Hof van St. Jan verordineert tot Huizen te bouwen, daar zy Straaten door en weer door geleit hebben, bequaam tot burgerlyke handel en wandel; al- waar de Koopers van die grond en erven noch op heden van kant aan bouwen, elk om ftryd, zo dat nu by'na alle de Erven met fchoo- ne Huizen betimmert ftaan (God zy lof) in goede weivaaren ennec- ringe. En dit zyn byna de voornaamfte .ftukken, die ik befchreven vinde; ten deele na de oude Chronyk, en ten deele dat ons noch gedenkt, en voorgekomen is. Op wat tyd de Stad Haarlem eerft gebouwt en gedicht is geweeil·,
εη de eerfte fondamenten gelegt zyn, hebben wy in 't begin gezegt, nier nevens de vergrooting en toeneeming van de Stad, die ongeloof- felyk is. ^jz0 dat het begrip van de Stad in het ronde op dezen _ Dcst huldigen dag noch is óïoStadsRoeden, gemeeten van de Blinde Too- "' h.et -> tot de St. CalharJna's Brugge, na het noorden: gelyk wy Β ζ ook
|
||||
|
ï2> Befchryving der Stad
ook verfcheide gevallenen gefchiedeniffen verhaalt hebben, omtrent
't Ge- die tyden gebeurt. Nu gaan wy over tot Huizenen Erven, dewel- ÈSi" ke ofpublyk tot de Stad"behooren, of den Burger eigen zyn: noch de Heilige Plaatzen, tot de Godsdienlï verordent, als daar zyn Ker- ken, Kapellen, Kloofters van Mannen en Vrouwen, of Huizen tot trooft van de Armen en Kranken , ais ook verfcheiden Godshui- 'j js zen en Gafthuizen binnen de Stads Verten. Voor eerft vertoont zich fcck"- het Koningklyk Huis, en Paleis van Graaven, daar de Graaven van ven· Holland en Zeeland en de voornaamfte Heeren van 't Ryk hun Hof gehouden hebben, van de tyden van GraafFloris, de vyfde van die naam, af, vandenjaare 1291, tot Philippus, deeerftevandienaam, de Goede genaamt, die de 29fte Graaf van Holland is geweeft. Dit kan ook lioteiyk voor waarheid aangenomen worden, om dat in de Gevel van'dit Koningklyk Paleis veeier Graaven Beelden, inhartfteen gehouwen, opgerecht zyn, cierlyk verguld, tot een eeuwige ge- dachtenis onzer Graaven. Daar omtrent is noch de Koningkftraat, door weike Willem^ de twede van die naam, Koningk van Romen, en in rang de iSde Graaf van Holland, nadeKerkvanG^goZ/totzyn devotie pleeg te gaan-, daar van daan is noch bekent de Paarlefteeg, dipt aan 't Hof, daar Juweliers, die met Paarlen en Gefteente hun geneerden in te koopen en te verkoopen, tot geryf van 't Hof, om- trent het jaar na de geboorte onzes Heeren ι ζςο. Daar na heeft Flo- ris , de vyfde van die naam, en in rang de 1 odi= Graaf, een gedeelte van 't Koni'ngks Hof, aandeweftzy.de, daar afgenomen, tot de Gods- dienft gefchikt, en de grond vereert aan de Predtkheeren van ^.Z>o- Domiiu- ptimcm: en hier komt van daan de Jacobine fteeg. Dejacobtnenheb- Kiooftèr. ben hun naam gekreegen, om dat zy binnen Parys weleer gewoonc hadden, in de St.Jacobs ftraat. De voorgemelde Floris, de vyfde van die naam, als die ichielyk door een geweldige dood weggerukt was, %0 heeft J$®, de eerfte van die naam, en andere Edelen en Hove- lingen zich na den Haag. begeven, na 't oude Hof van de Graaven, 's Gravenhage. Zommige ook zyn derwaarts getrokken om de Dag- vaarden, die daar geleitzyn-, en-andere ook bewogen zynde, om. daar te komen door de glans van 't hoogeHof, dat daar altyd geweeft is. Alzo is't Hof eindelyk getranfporteert na 's Gravenhage. 't Hof van iiaid- de Graaf is verordent tot Stads Raadhuis ·, de Graaf had daar niet tegen, iluis· die daar in bewilligde. Voor die tyd had de Magiftraat hun Raadhuis digt aan de Mark?, aan't Zant j welk Stadhuis naderhand bewoont ■ heefc
|
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek. xj
heeft Mr. Johan van Zuyren, een voornaam Man en QudBurgemee-
fter, op de hoek van de Smeeftraat, daar men gaat na't Weeshuis. Alzo is 't. Hof der Graaven van de Politieke Magiftraat ingenomen; die daar gebragt hebben alle de Stads Kiften, origineele Schriften, Handveften, Blaffarden , Regifterboeken, en verder alle deSecree- ten derRepublyk; alwaar onze Voorouderen plagten Recht te wyzen en Vierfchaar te fpannen, en Stads Gerechtigheid te mainteneeren en te bewaaren, tot op huiden dezen- dag. Maar alzo de Republyk meer en meer begon te floreeren, fchenendê bepalingen van't Raad- huis veels te naauw en te eng, om dat ze geen Gevangenis hadden binnen de muuren van 't Stadhuis. Alzo is het Stadhuis merkelyk vergroot, welks Gebouw treffelyker geweeft en noch is, dan het ou- de Gebouw van de Graaven. In oudheid, meen ik, dat naaft komt Stads Schoole, over veelë stads
honderde jaaren gedicht, afgezondert van alleftraat gewoel, endaar $<*oole· geen wagens voorby konden paffeeren; de School-fteegen noch op huiden wyzen dat uit, die ter wederzyden rondom loopen, is gele- gen naby her oude Stadhuis, digt aan de Markt. Dat dit een oud Gebouw is, blykt daar uit, dat Atbrecht; Hertog van Ooftenryk, in den jaare 1389 't recht aan die van Haarlem verleent heeft, om aldaar een Schoole te ftichren, om de jonge Jeugd op te trekken-in alle wee- tenfchap en goede zeden. In deze Schoole ben ik ook onderwezen, en hebbe de fondamenten gelegt van de Latynfche en GriekfcheTaa- ien. Daar na, (weet niet met wat inzicht) is de Schoole verleit in de Jacobine- ftraat, alwaar weleer geweeft is het Celiebroers Kloo- fter; daar ik ook eenigejaaren gewoon t hebb e by de Reclor Schone us. Tot de Schoole behoort aldernaaft de Bibliotheek, die ik meene Bibiio-
dat van ouds by de Schoole geweeft is; deze is ook verpiaatft en ge- theek· tranfporteert in 't Kloofter van de Jacobinen , naby de Schoole, bo- ven in 't inkomen van 't Princen-hóf, alwaar een zeer trefleiyke Bi- bliotheek is, voorzien van alle zoorten van Boeken, in allerhande fa- culteiten en weetenfchappen, en Orientaalfche Taaien: hier en bo- ven zyn 'er ook veele Manufcripten, op Percament gefchreven, en van groote waarde. De opzicht van deze Bibliotheek hebben tegen- woordig de Heeren Johan Crucius en DiderikvanlFykenburg, Bedie- naars van het Heilig Evangelium alhier te Haarlem. Daar zyn ook Hal- viecs- len, oude en nieuwe, en andere Stadshuizen meer, die gebouwt zyn haI.· tot lyftochtj als eerft,. de Vleeshalie , zo oude als nieuwe.. De. Β 3 ou-
|
||||
|
til 'Befchryving der Stad
oudeis gëbouwt al in den jaare 1385, begonnen op St. Maartens dag,
ftaande in de Warmoesftraat, digt aan de Kerk van St. Bavo, daar een Brug was om over te gaan, van gemelde Hal na de Kerk, ge- fundeert met goede ordre en Keuren voorzien, alle welke de Her- tog van Beyeren ook beveftigt heeft by fpeciaale Privilegie, daar toe vergunt. Ordonnantie of de Vleeshal.
Albrecht, deur 'Gods genade Ñ'alensgrave op den Rhyn, Plartogv&n
:iifntieop .O Bayeren, Dr-ojfart van Hannou, van Hollandt:, Zeeland en Fries- vde vkes- Jandt-, doen konclt allen en yeder, voor ons en onfe Naekomelingen, dat <wy voor goet en vafi houden, alle de Keuren en Ordonnantien die on- fe Stad van Haerlem bedacht hebben en doen Publiceeren tot gemeene befte van de Inge [et en en Vleeshouwers en fiallinge in de Hal, en van V flachten van de Beeft en en 't Vlees te venten in de Hal, waer in wy beloven dat wy niet [uilen manqueren, noch niet in gebreken blyven om de Ordonnantien, die de Raden van de ft ad by Mandament gepubltceert hebben te maintineren; daer toe verleenende on[e brieven van hooger h&nt, daer aen wy ook willen en gebieden datmen onfe Zegel [al aenhangen, dat namentlyk die van de Gerechte onfir Stede haer recht bewaeren, en de voorgemelte Statuten en Ordonnantie [uilen voorftaen en maintine- ren, [onder eenige conniventie, of oogluykinge o['exceptie 5 en dat [y .altyd bereyt zyn, om de boeten af te eyftchen die [y [chuldig zyn, [o menigmael als [y voor º Gericht [uilen verfchynen, en vermaent zynde, van die gene, die daar toe laft hebben en geftüt zyn, en dit voor altyd, behouden onfter Domeynen en heerlykheyt. En cm alle defte vaft en bondig te maken, hebben wy ons Zegel hier doen aenhangen, gedateert in'tjaer 1388, op-Sater dag den æ æ Januari] , na de bekeer inge van den H. Paulus. De twede nieuwe Hal is begonnen in den jaare 1600, digt aan de
Markt, aan 't weflen van de Groote Kerk, zeer treffelyk van Ge- bouw, en zo men de zwaarte van 't Gebouw wil aanzien, iïrekthet meer na een Paleis, dan na een Ha!. Alzo is'er ook een Stads Huis, de Waag genaamt, om een ieder zyn gewigt in allerhande ge?ond«I Waaren te geven'. De oude Waag is eerft geweeft laag en klein |
||||
|
HA Α RL E M. Eerfie Eoek: ff
van begrip, oud en vervallen., niet na proportie van de Stad. Na-
derhand, na genomene refolutie, heeft men beginnen te bouwen een nieuwe Waag, zeer maffief uit BiaauweArduin-fteen, een werk duurzaamer als yzer of ftaal. Noch zyn 'er twee Doelens of Schut- Daeie»» ters Huizen, tot vermaak en byeenkomft van de Burgers, die't Ge- weer draagen, tot oeffening van de Wapenen en militaire plichten; van welke d'eene Doelen geftaan heeft naby de Gangolfs Kerk, daar ten huidigendage de Offemarkt is: de andere is in de Houtftraat, niet verre van de Hout-poort, in 't Kioofter van St. Mïchiel: bei- de de Doelens hebben treffelyke Zaaien, Kamers en Vertrekken, voornaamentiyk de Oude Doelen, met een Koningklyke Zaaien fchoon Plein en Hof: beide deze Plaatzen zyn tot vermaak en uit- Panw'nge van de Burgery, die de Wapenen draagen, tot bewaring |
||||||||||
|
. η de Stad.. Hier en boven zyn ook de Markten, daar alles te koop
|
Mn
ten. |
|||||||||
|
, z£ ™n welke, de eerfte en grootite is midden in de Stad totBur-
geriyke Handel, deze word het Zant genaamt-, welkMarktveldFlo- m, Graave van Holland, cen meeften deeïe gefchonken heeft en ter hand geilelt aan Alhrecht van Felfen, in den jaare 1266. Hier ne- vens is de Vilchmark.t, gewulft en overdekt, metPilaarenonderftuc, en mee Vifchbanken bezet, tot gerief van Koopers en Verkoopers. JNoch 0lvjer de biaauwen Hemel is weleer geweeft.de Offemarkt; en , ar »a buiten de Kruispoort in den jaare 1572: na de verfchrik- K>H,rand Ee HaarIem' is de Ofl"emarkt gebragt op de ledige Erf
en Iventhof Van st. Gangolfs Kerk. De VarkenmarktisopdèKroeht
ψ ' jP^^nt het Weeshuis: alwaar ook de Korenmarkt is des Maan-
Ss· rfPVen alle deze is'er noch de Melkmarkt op 't Spaaren, by
de VncnDrugge, en anrjere meer.
De oudite Kerk van deze Stad is geweeft in Bakenes; want dit Kerke
quaruer van de Stad word Oud-Bakenes genaamt; de Kerk is veele \*Jfu' tyd in zyn geheel en ongefchonden gebleven, behoudens dat een ge- deelte daar van tot Huizen gemaakt is, en de oude fondamenten van de Kerk zynin «aar geheel gebleven. Naderhand ,,als de Gemeente van de Gereformeerde Kerk merkelyk dagelyks toenam, de binnen-muu- ren afgebroken zyncle, js de Kerk wederom herbouwt, en toegeftelt tot Godsdienfh ai waar men wederom begonnen heeft het Evangelium en Gods Woord te prediken, zuiver en met geene Paufelyke fuperffi- tie bezoedelt, 't Naaft in oudheid is geweeft de Kerk van St. Gan- *t.Gta*- golf, daar nu de- Offemarkt is,, alwaar ordinair te Kerke quamen de 1°JL Graa-
|
||||||||||
|
i6 Befchryving der Stad
Graaven en Heeren van 't Land, voornamentlyk met groote devo-
tie Willem de twede, Koningk van Romen, en inordrede i8deGraa- ve van Holland; daar van daan noch de Koningkftraat. haar naam heeft, „ Wanneer St. Gangolf geleeft heeft, die deze Kerk geconfacreert „ is, daar van melden de oude Chronyken, fat Gangolf, doorluch- „ tig door vroome Daaden in de Krygshandel, heeft onder Puppinus „ gedient, tegen de Saraceenen: hy word ook geprezen over een „ heilige wandel van Leven. Deze word ook't Mirakel toegefchre- „ ven, dat hy een Fontein doen fpringen heeft, na dat hy zyn Staf .„ in de aarde gefteken had. Die Mirakelen, die S.Jmpfingyex- haait, zyn meer belagchelyk, dan gelooffelyk: datiszeker, dathy een Man geweeft is van goede naam en faam, waar door hy geftelt en verheven is onder't getal der Heiligen, als defuperftitie'smen- fchen hart had ingenomen. Op wat tyd de Gangolfs Kerk gebouwc is, zoude ik niet durven zeggen. Dat isaltyd zeker, dat het Kloo- ■catme- fter der Carmeliten is gefticht en gebouwt van eenen Simon van Haar* ilfoofter. ^em% een Man van Adel en Ridderlyke afkomit, die zyn eigenHuis ao. 1249. verlaaten hebbende, de Grond gefchonken heeft aan de Geefteiyke Perzoonen, en 't Kloofter verrykt met veele Goederen en Inkomften·, die geftorven is in den jaare 1280, en aldaar op.zyn eigen grond begraaven, voor het hooge Altaar. In dit Kloofter is een groot ftuk Schiidery geweeft, in welke alle de Graavenvan Holland gefchildert zyn, van Diderik de eerfte van't Geflachü af, -die afkomüig is (zo rneri mag ftaan op de oude Chronyken en jaarboeken) van't bloed der Trojaanen en Koningen van Vrankryk, zo in Geflachte als Krygs- handel doorluchtig, tot Maximiliaan , Hertog van Ooftenryk, dewelke getrouwt had Maria , Hertoginne van Bourgondie, en Graavinne van Holland en Zeeland y gelyk noch te zien is hier op het Stadhuis in de Geflachtregifter opeen rei van de Graaven van Holland en Weft-Vriesland, Dit Kloofter is ganfch uitgeroeit en afgebroken tot de grond toe, noch by onze tyd. De Schiidery en Tafereel van de Graaven is bewaart, en op 't Stadhuis gebragt, St. jaus in 't oude Hof, ter.eere van onze Graaven. Hier nevens komt de Keik. Kerk van St. Jan Baptift ; zo vermaard als oud, d'Ordre van Si. Jan heeft al begonnen in den jaare n ioj nadat zyhet EilandRhodusin- génoomen en vermeeftert hadden, zynze eerft gekomen te Haarlem, op Maria Magdalena's H. Dag, omtrent den avond, in hun eigen Kloofter van St. Jan., 't welk Johan van Denemark, Biffchop van Su- den,
|
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek. 17
den,^ gefprooten uit Edelen Huize van Utrecht, en Commandeur
van t Huis van St Catharyn, hem nagelaaten van Heer Gerard van Tetrode, Kanunnik te Utrecht, gefondeerten gefticht hadde, teree- re Gods, de Maagd Maria, en St.Jan de Dooper, de Voorlooper van Chriftus. By na op die tyd , als de Ordre van de Tempeliers in alle geweften der waereld op een dag omgebragt en gedempt is, zo men zegt: immers de oude Chronyken melden, dat deOrdrevande Tempeliers op een dag uitgeroeit en vernietigt is; endatin Vrankryk: de Heeren van die Ordre op een dag gevangen genomen zyn, en de Generaal en Overfte van die Ordre, en de naafte aan hem teParys met den vuure verbrand zyn: of zulks gefchied is door nydigheid van Philips, doe Koning van Vrankryk, of door hun ongebonden leven, laat ik daar: 't fchynt dat 't fpreekwoord niet te vergeefs is, dat men zegt: Hy drinkt als een 'Templier: dat is altydduidelykin de oude Chronyken bekent, dat alle hunne Goederen gebragt zyn tot inkomen van-de Heeren van St.Jan Baptifi, van de Ordre vanRho- dus. De naam van Tempeliers is hun toegekomen, zo de oude Chro- nyken melden, van wegen dat zy gedurig de wacht hadden in de Poortaalen der Kerken, tegen de Saraceenen en Turken, die de Chriftenen aldaar op 'c lyf vielen, en zogten te verjaagen j deze, om datze hun tegen 't geweld van de godlooze Turken mannelyk gedra- gen hadden, zyn een Geeftelyke Ordre geworden, en Gekanoni- feert van Paus Eugenius, de twede van die naam. Maar de. Tem- peliers, die omtrent Haarlem woonden in't Bofch, door ingeven en raad van IViliem van Egmond, van Edelen huize, zyn opgebrooken en verhuift niet alle hunne Goederen en Inkomen in 't Huis van St. Jan, in den jaare 1313. Een wyl daar na, in den jaare 131Ó, heeft de voornoemde BiiTchop van Suden een Koningklyke Zaal te Haar- lem gebouwt: in 't volgende jaar de fchoone Kerk gefticht en de nooge Tooren, en in't naafte jaar voltrokken: op welke tyd Dide- nk van Br ederode, tot de dienft gefchonken. en vereert heefteen koftelyke Goude Kelk. En dit zyn te naaftenby de eerfte beginze- en geweeft van St. Jans Gafthuis, dat in korte tyd zeer toegenomen eeft. E)e eerfte Commandeur van 't Huis van St.Jan is geweeft de Heer Broed ^*3^» ^C*10P v?n Utrecht, die verordineertengeftelt heeft van sfr ^rn°ldi toc Vice-commandeur en Stedehouder van 't Huis f nrrp ' *an ■> met volle macht om de Goederen en Inkomen te tran- P° ren> te befteden, op renten uit te zetten, en te verkoopen C al-
|
||||
|
jg? Befchryvïng der Stad
alle de Goederen y in wat Parochie die mogten leggen En einde-
lvk de voornoemde Jacol· van Suden heeft de Commandeur, en de Broeders van St ïans Hofpitaal-huis erfgenaamen gemaakt van alle zyne Goederen, roerende en onroerende, waardiggerekent 800000 Ponden En na hem heeft ook de Heer Klaas Eggefiyn, Kappellaan,- alle zvne Goederen, geene uitgezonden, die hy tegenwoordig heeft of noch bekomen mocht, geconfacreert en vereert Gode, de zalige Maria en St. jan de Dooper, en verder de Heer Commandeur en de Broederen van St. jans Gafthuis, in den jaare 1326. En alzo zy bv de Grooten wel gezien-waren, en weltenHoveftonden, zo zyn, met 'er tyd de Heeren van St. jan machtig geworden, en hebben fiet Huis verrykt Voor eerft munt uit de milddaadigheid van Graaf Willem, die in een Veldflag tegen de Vriefen gebleven is, by wei- te hy de Heer Commandeur, en andere Broederen van St. Jan, alle Heere gewaden, Leenen en Leen-goederen, die in het Graaffchap van Holland tegenwoordig of toekomende zyn, macht gegeven om die te verzoeken en in te maanen, daar toe verleent, tot meer ze- kerheid, Bezegelde Brieven, en die met voorwaarde en conditie, dat die Voorgemelde Graaf, en zyne Nakomelingen, 't recht van her- ber^e zouden genieten, en hun logys hebben in't Hofpitaal-huisvan St fin En eenige tyd daar na, Albrecht, /Paltsgraaf op den Ryn, en Hertog van Beyeren, om meerder gewigt te brengen tot deze be- loften heeft de Uiterfte Wil van zynen Oom van Moeders wegen met zyn Brieven en Zegelen vaft gemaakt, in den jaare 1435. Al- zo heeft ook Philipfus, Hertog van Bourgondien, m den jaare 1447, veele Gefchenken gedaan aan het Hofpitaal-huis van St. Jan, Tienden, karlykfche Renten en andere Prerogativen, met deze voorwaarde, dat zvne Nakomelingen, zo Graaven als Graavinnen, in t Huis van St Tin zouden logement neemen. De Heer Didenkvan JVafenaar, om zvn punft mede te betuigen, heeft gelegateert aan de Comman- deur en Broeders van dit H. Huis veele Landeryen en Morgentaaien. Ik fia voorby veele andere Heeren en Vorften, die met een zeer goe- de genegentheid en ievervan Godvruchtigheid een grootdcel van hun- ne patrimoniaale Goederen aan't Hofpitaal-huis van St. Jan befteed hebben. Deze Ordre van die van St. Jan, by geduurige fucceffie van Commandeurs," heeft al begonnen voor 300 jaarenen meer j dat noch te zien is in 't Prinfenhof, daar een Tafereel hangt van alle de Com- mandeurs., die profeffie gedaan hebben van St.Jan.de Dooper, van Ar-
|
||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek, 1$
Arend, de eerfte, die geweeft is in den jaare 13-10, töt Mr. An-
dnes van Souwen, de laatfte Commandeur, in den jaare 1618, en daar mede was 't uit. Maar boven alle andere Kerken fteekt uit de Kerk |
||||||||
|
van St. Bavo, een Werkftuk van zeer treffelyk gebouw, waar van
|
De
|
|||||||
|
naauwelyks haars gelyke in Nederland is; die nietwykt voor de Kerk Groots
van Diana, noch in kunft, fchoonheid, of treffelyk Gebouw. Een Ketk» Kerk, zo Hadr.Junius verhaalt, van Keizerlyk Gebouw, en na het oor- deel van alle Architekken en Bouwmeefters, de allervermaardfte en fchoonfte, ruftende op zeer vafte Kolommen, en met een fchoon Verwulft van binnen. Op wat tyd den Bouw van deze Kerk eerft begonnen is, of wanneer de eerfte fondamenten van zo een groot Werk gelegt zyn, weet men niet zeker, de waarheid hier van is dui- iterj behalven dat Peirus Montanm verhaalt, dat 't Gebouw van de- z-e Kerk voltrokken is omtrent den jaare 1472. Zy is eerft begonnen gebouwt te worden, als de Stad floreerde en zeer toenam in Ryk- aom, in getal en meenigte van Burgeren en Ingezetenen, die lever- den in een heiligen wandel. oP deze tyd omtrent zyn de Fonda* menten gelegt van de GrooteKerk, een ftout beftaan, en hebben die St. Bavo toegeëigent en geheiligd daar toe Jlbert, Hertog van Beyeren, geholpen, en 't Werk van zo een groot gewigtgevordeit heeft; die van Paus Bonifacius de negende, Paufelyke Aflaaten ver- worven had, om den Bouw van dat Heilige Huis te bevorderen en te voltrekken. Aanftonds uit alle geweften van de waereld, uitalle Landen is veel volk gekomen, om de Bulle van de Paus te verdie- nen, tot vergevinge van hunne zonden. Alzo hebben de luiden jaar op jaar, op de eerfte Zondag na 't Pinxterfeeft, veel Geids milde- lyk toegebragt tot opbouw van de Kerk, en de Schatkiften met groote Schatten verrykt. Gelyke Aflaaten heeft ook Paus Clemens, de vyfde van die naam, vergunt tot opbouwen van de Kerk, die de H. Man Bavo toegeheiligt was; zo ruim, dat zy alle het gevonden, geroofde en geftoole Goederen, en alle daar men niet rechtvaardig ingekomen was, na't overtuigen van confientie, zondereenige ïeftitutie van goederen, zo de naafte Erfgenaamen niet bekent wa- ^n· Paus Sixtus, in den jaare 1472, heeft de voorige Bullen en fterk"eIy'<e Aflaaten met een l°°de Zegel daar aan vernieuwt, ver- - c en beveftigt, met toedoen van alle fauten en gebreken, daar ' nd in kon vervallen. En na deze ook Paus Inmocentim de acht- : van gelyi^ m denjaare 1490; want die arme menfehen, die in C 2 de
|
||||||||
|
2© Befchryving der Stad
|
|||||
|
de duifternis van het Pausdom doen leefden, hebben dat geloovege-
had van de Paufelyke Bullen, zo meenig als 'er Brieven van Aflaat gekogt hadden, dat zy van de eeuwige Zaligheid hun verzekert hiel- den , en voor eenorakel gehouden: ja zyn zo verblind geweeft, dat zy voor vaft hielden, dat zo haaft als de Penningen inde Offerkift ge- fteeken, klank gaven, dat terftond de ziele uit het Vagevuur naden Hemel opgenomen wierd. Hier en boven, hadden die blinde men- fchen dit geloove, dat 'er geen zonden zo groot was, die niet kon- de gezuivert worden door „Brieven van Aflaat. Eindelyk, het was zo verre gekomen, dat de arme luiden hun zelven diets of wys ge- maakt hadden en daar voor hielden, dat zy daar door Pardon had- den van alle booze daaden en fchelmftukken. Dit zy genoeg gezegt van de Aflaaten, byde Paufen vergunt, totopbouwingevandeGroo- te Kerk. Wie nu de OpperfteWerkbaazen van dit Gebouw geweeft zyn, de Naamen. van dienzyn ons onbekentj datiszekerenontwyf- felbaar, dat'er twee geweeft zyn, niet opeenetyd, die dit Werk aan- genomen hebben als Opperfte Bouwmeefters. Dit zelve is af te mee- den uit de byzondere ftyl van gebouw, en de verfcheidentheidvan Kolommen, of Piïaaren; want de Kolommen na het wellen tot het fteene Verwulft trekken zeer na de Toskaanfche, metdubdelde Capiteelen: maar de Kolommen die van 't Choor in 't ooften begin- nen tot het fteene Verwulft toe, fchynen te trekken na de Jonifche kunft. 't Is wel gelooffelyk dat deze Architekken en Bouwmeefters om fixyd 't Werk aangelegt hebben, om elk zyne kunft te toonen, en dat zy meer gelet hebben om eere in te leggen, dan op dag- loon of winft: en hoewel onder groote Kunftenaars alle vergelykin- gene odieux en haatelyk is, ζ,ο is 't nochtans dat 'er merkelyk on- derfcheid in 't Werk te befpeureais, dat het voorfte Gebouw van de Kerk, na't ooften, volgens het oordeel van de alderbefte Bouw- Tneefters, in proportie, glans en nettigheid fchynt uit te fteeken; men gelooft het ook, daar de Capiteelen zoetjes na de Piïaaren zakken en verdwynen. Wat voor Bouwmeefters die geweeft zyn·, dezelve zyn waardig dat men hun in eeuwige gedachteniffe boude, en dat hun- rte Naamen op de Kolommen, die zy gemaakt hebben, gefchreven worden. Behalvea de Kolommen ter wederzyden, is 'er noch een zwaar Gebouw om hoog te zien, in 't midden, met een fteene Ver- wuift, heel cierVyk getrokken en befchiidert in denjaare 1483, voor 'iSacrameHis-huis, en naderhand 't Poortaal in 't zuiden, indenjaa- ■ re
|
|||||
|
HAARLEM. Eer fit> BoeL tr
te Γ490. Alzo nam de iever van de Bouwrneefters dagelyks meet
en meer toe. Hier en boven de Verwulften van hout in 't midden. van 'tooften tot het weften, zeer kunftig gedaan, met ver wuifde Stylen te zamen gebragt, een wonder om te zien, hoe deStylenna beneden zakken,, ondervangen op fteene Pilaaren, en in de muur ge~ hegt: van welke het eerfte deel, namentlyk van 't weften, is begon- nen in den jaare 1518, het andere houte Verwulft is begonnen van- 't ooften in den jaare 1532., en volmaakt in den jaare 1538, endoen ter tyd zyner tweemaal Beden gedaan door de geheele Stad. ' De Bouwmeefter van dit Werk is geweeft eenen Pieter Bagyn: maar het fteene Verwulft, midden in de Kerk, is ook omtrent deze tyd voltrokken in den jaare 1535V daar op de onuitfpreekbaare zwaarte van den Tooren gebouwt is, onderftut met ró Pilaaren, die vier aan vier gebouwt in malkander gewrocht zyn, als ofzyin malkander ge- waffchen waren. Daar is ook een Tooren geweeft boven op de Kerk niet zeer zwaar, maar alzo 'er geen proportie fcheen te wezen, na het zwaar Gebouw van die Kerk, zo zyn de Kerkmeefters te rade geworden en hebben gerezolveert een Tooren te bouwen van Hart- fteen. Dit Werk was al begonnen in, den jaare 1502, met groote koften; maar te vergeefs en koften yerlooren, want geduurende de timmeratie van den Tooren nu drie jaaren lang, hebben ze daar aan te koften gehangen 1186 guldens: maar de Fondamenten begonnen te zinken, en de Kolommen te bezwyken, waar op hy gebouwt was, dus ftaaktenze hunne refolutie, en wierden genoodzaakt deze zwaare Tooren wederom af te breeken,. en de Hartfteenen na beneden te laaten komen. Doch, nadien 't Gebouw van zulk een Werk wel een hoo- ge Tooren evenwel vereifchte, hebbenze in't volgende jaar een Too- ren van hout beginnen, te bouwen, hoog in de lucht; metverfchei- de Ommegangen en. Trappen na boven om hoog, tot den Appel, doorluchtig van kunftig yzerwerk. Hier aari is gegaan veel hout, en is begroot tot 30. Ponden Vlaams op die tyd. Als nu deze Too- ren zyn behoorlyïce hoogte had, hebbende Meefters, van't Werk tot cieraad dezelve met Lood overtrokken; en niet lang daar na is'er °P de top van den Tooren een Yzer Kruis opgemaakt, weegende i6z Ponden zwaar, dat gekoft heeft twee Ponden Zilver en zesSchellia- &en5 kunftig gefmeed door Jacob Simonfz. van Edam, in den jaare l5l9\. Het Kruis op den Tooren gefteld zynde, is de naafte zorge Qm de Klokken: de Heeren van de Magiftraat hebben daar toe gs- C 3 coib-
|
||||
|
2,2, Befchryving der Stad
contribueert uit de gemeenê Beurs 200 Guldens. Maar alzo de Stads.
KalTe niet wel voorzien was, hebben de Kerkmeeiters met de Gee- ftelyke en Kapellaaneningeftelt een generaaleColleéteoverdegehee- ie Stad, en van huis tot huis fubfidie verzogt: en als de Burgery mil- de handreikinge gedaan hadde in het jaar 1503, den 26 September, Is de Brandklok te Haarlem gegooten, door toedoen van Mr. Gerrit "jan Cavipen; een ftuk van zwaar gewigt, weegende 11000Ponden. Deze Klok is de naam gegeven ineenbelagchelykedoopvani?^fa»i„ Weinige jaaren daar na zyn 'er noch 8 opgehangen tot het Voorflag van de Uuren, die 'er gebragr. zyn van een Burger van Mechelen, welke ze aanbefteed waren; voor ieder van dezelve hebben Kerk- meefteren betaalt 100 Ponden en 35 Stuivers, En nadien wy nu hier gewag maaken van Klokken, zo vind men ook een groot Klokhuis .aangelegt op zig zelve, fterk gebouwt en met Binten aan malkander gehegt5 een wOnder om te zien, gemaakt by eenen Gerrit van Ry; alwaar ook alle de Klokken, na de wyze van 't Pausdom en de oude fuperftitie, gedoopt zyn, met deze naamen, als, Jezus, Maria, Jeronhnus, Lamhrtus, Blafius, Catharina, Feronica, Anna, en de laatfte van die Santen onzen Bavo, Patroon der Kerk. Deze heeft men, op 't verzoek van een Burger, alle te gelyk geluit, waar uit ohtftaan is een geluid als van Donderflagen. Wy hebben nu onze befchouwing genomen in de befchryving van de Kerk om hoog, nu zullenwe zagtjes nederdaalen tot het geene dat beneden is, zo van 't geene dat ftrekt tot de dienft en gebruik, als tot cieraad: onder alle dezen is niet het minfte de Vond, daar de jonge Kinderen in ge- doopt worden, gemaakt van koftelyk Koper, te Mechelen, inden jaare 1422: hier benevens een Gefloelte van de Vond; en rondom Traliewerk van yzer, zeer kunftig gemaakt op de fatzoen van een Hek. Zo haaft het gebouw van de Kerk eenig fatzoen kreeg, en de Vloeren nu gelegt waren, is 'er een Predikftoel om hoog opgeregt, Vol werk en kunii, in den jaare 1432; de naam word niet veriwegen van de Meefter, was genaamt Jacob de Beeld'fnyder. Op welk Ge- floelte de eerfte Predicatie gedaan heeft, over 't Lyden onzes Hee- ren, een moedige Monnik van Amfterdam, uit het Kloofter van de Minnebroeders, in den 1461. Op de Choór ilond de Sacrifti, als't Heilige der Heiligen, dat niemand mogt genaken dan de Priefters. Het Heiligdom ftond befloten binnen Glas-venfteren: dit werk isge- fticht en volmaakt in den jaare 1452. Tot den dienft en zamen tot |
||||
|
HAARLEM. Eerfie Eoek. t$
deraad ftrekken de Altaaren van 't Heilige Kruis, en zalige Maria,
in den jaare 1435. En in 't zelve jaar heeft men ter eere van St. Ba- vo, een Beeld van maflief Zilver opgerecht, zeer kunftig gewrogt, dat negen ponden zwaar was, Keuls gewigt: En alzo die geene die over 't Heiligdom geftelt waren, de Reliquie van St. Bavo zeer reli- gieus bewaarden en in eere hielden, zo hebben zy beflooten, dat zy de Beenderen van St. Bavo in een Zilver Koffertje zouden leggen: alzo, na gedaane Colleéte uit den Burger, is het Koffertje gemaakt, en geconitcreert met groote eerbiedinge, in den jaare 1472. Tien jaaren omtrent daar na is 'er ook een Zilver Kruis opgeregt-, wee- gende vyfen een half pond zwaar. Voorts, om dat'er niets zoude ont- breeken tot Beeldendienft, hebbenze ook gehegt aan het Verwulft en laaten zakken 't Beeld van St. Mariar de Moeder Gods, in den jaare 150ό. En zo voort, hebbenze ook andere Ornamenten en Kleinodiën tot cieraad van de Kerk bygebragt, om alle de oogen van de menfchen te begochelen en te verblinden. Alzo is't ook dat de Pelikaan, van 't bette-Koper,, in groote devotie gehouden word, door een verborgendheid op de Afbeelding van Chriitus. De Schil- ders hebben verdicht, dat de Pelikaan een Egypdfche Vogel was; doch de Hiitoriefchryvers van alle natuurlyke dingen, die vernaaien met ftyve kaaken, dat zodanige Vogel in de natuur niette vinden is: maar, dat de Schilders verdicht hebben van de Pelikaan: dat zelve byna hebben de Egyptenaaren by gefchrift nagelaaten van de Gier, die 'er is, dat het deze is, die zich zelve een wonde opent onder de buik, waar mede hy zyne Jongen aait, op dat ze van honger niet zou- den vergaan. Nochtans zo is't, dat beide Hieronimus en Jugufii- nus, gewag maaken van de Pelikaan; deze, hoewel zy een weinig. in woorden verfchillen, zo is't nochtans dat zy in de geheimenis van de Vogel over een komen, beide erkennen zy een Vogel die Jongen heeft aan de borft, en die zy met bloed laaft. Behoudens de waar- heid, zal volgen 't gemeene gevoelen, dat hier een Pelikaanftaatin de Groote Kerk, in 't koper alzo uitgebeeld, datzy haar Jongen dood' ftiet haar bek, en dat zy drie dagen daar over treurt, en ais het treu- F«n ophoud, dat als dan de Moeder haar zelve quetft en bloed laat yit de borit, en ftorthet over haare Jongen, die aan de borft hangen;; ^aar door zy wederom levendig worden.· Dit-is alle tyd gehouden- I°°u e(?n w°nder in de Natuur. Deze Pelikaan, hier ftaande in de Kers,- iswitgebeeldzeerkunftig, van MeefeïJobanFeris, enis op 't- Ghoor>'
|
||||
|
'24 Befchryving der Stad
Choor gezet op Si. Crispyns dag. Verder, tot cieraad van de Kerk
zyn de Kopere Traliën voor 't Choor ingebragt, van een fchoone glans, te Mechelen gemaakt, in den jaare ÀîÀï; de Model daarvan had Diderik Sybrandfz. gepraktifeert en geïnventeert. Eindelykzyn daar in den jaare 1509 gebouwt en geftelt't groote Poortaal van hout, is noch in weezen aan 't wellen, en noch twee anderen, beide me- de van hout, aan de noord en zuidzyde; deze zyn vernieuwt, en de witte quaft daar over gehaalt. Tot cieraad van de Kerk, komen ook ter wederzyden de Kapellen; aan de eene zyde, na 't noorden, is een groote Kapel, alwaar, benevens andere Lyken, daar begra- ven, ook't Graf is van Maarten van Heemskerk, een twede Apel- les, en Phenixin deSchilderkunft; dietereeren van deSchilderkunft, befproken en gelegateert heeft een zekere zomma Gelds, voorfcha- inele doch eerlyke jonge Echte Lieden, die op zyn Graf zouden trou- wen door verband van Huwelyk. Daar naaft is de Kapel, verordent voor de afgeftorven van den Huize van Schagen. Daar regt over, aan de andere zyde, na 't zuiden, is de Brouwers Kapel; alwaar ook de Deken en Vinders van 't Brouwers Gilde hun Comptoir hebben. Hier en boven zyn'er fekreete plaatzen, als de Kamer van de Heeren Kerkmeefteren, de Confiftorie, 't Comptoir van de Diaconen en Le- proosvaders, en de groote Zaal van de Clafficaale Vergadering. Dit zyn meeft alle de voornaamfte. Kerken. Ik kome nu tot de Kloofters, die ook haare Kerken gehad hebben, geproportioneert na haare Con- venten en Collegien, zo van Broeders als Zufters, die tot de maag- delyke ftaat hen begeven hadden. Hier komen my eerft te voor en, door een voorrecht van oudheid, de Kloofters van de Dominicaanen m?a°a™« en Carmeliten, van de welke de eerfte (als gezegt is) door gunft en ;'Þ"á«-ç indulgentie van Graaf Floris, de vyfde van die naam, gebouwt en melken gefticht is; die een groot deel van 'sKonmgks Hof, na't weften, tot £' Godsdienft gefehikt heeft, en Gode geconfaereert. Het twede, dat van de Carmeliten, is gefticht van de Heer SimonvanHaarlem, vmRid- derlyk Gedacht; waar van wy ook hier boven gewag gemaakt heb- ben, Digt aan Haarlem is een Kloofter gebouwt met de naam van de Fifitatk van Maria, omtrent den jaare 140ü, door beleid van de Heer - Augu- Simon Golfmit, Priefter. 't Kloofter van de Augufiynen, is gefticht fiynen jn den jaare 1490, en begonnen den 20 Oólober. d'Ordre van de Kloofter. ^„^^^ã Minnebroeders, is ingeftelt by't Collegie, in denjaare éë,ç. 't Kloofter van St. dntonis, is ingenomen van den Abt van 't Ei-
|
||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek. ^
Eiland van Maria in de'Betue, in't Landfchap van Culenburg, be-
houdende de zelve naam; waar van gewag gemaakt word in de Stads origineele Brieven, in Auguftus in den jaare 1470. Wederom't Col- legie van de Witte Heeren Broers, 't Collegie dat van de Abt Ma- nanus gefticht, en eerft gefondeert is by de Regulieren, omtrent 70 jaaren van te vooren. Dat Kloofter is naderhand genaamt een Prooft- dy van Si. Anthonh: de Monniken daar van zyn, na haar Gewaad, |
||||||||||||
|
Witte Heeren genoemt; waar van noch de ffraat haar naam heeft. w
|
itre
|
|||||||||||
|
Deze Monniken, alzo zy in 't Kloofter mooyweer fpeelden, en een Heereiï-
ongebonden leven leiden, tot fchandale van de H. Kerk, zyn al- le gelyk uit het Kloofter gezet, en hunne Goederen en Inkom- ften aangeflagen, met confenf van den Paus, en gefchikt engetran- fporteert tot onderhoud van St. EMfabeths Gafthuis, den 9 Maart in den jaare 1541. Daar is ook bimien Haarlem geweeft't Collegie van Kanoni. üekanomken, 't welk beftond uit een Deken en i4,Kanoniken, afkom- ken. jtig van t oude Collegie Kanoniken, van den jaare 1207, ymNiclaas Puttens en Alytha van Stryen. Dit Collegie is verplaatft en te Haar- lem gebragt, als de Stoel van de Biffchop te Haarlem geplant is aan de Groote Kerk, in den jaare 15Ó1. Paar zyn ook niet minder in geta! geweeft Vrouwe Kloofters, van'welke de voornaamfte deze κΓ*-""* volgende waren, die voor eenige jaaren gefticht zyn, dewyl'ervee- fte"· Ie Jongkvrouwen geweeft zyn, zo Edele als gemeene Burgers Doch- ters, die haar tot de Maagdelyke ftaat begeven hadden; hiertoe heeft de Heer van Sajfenheim de Maagden daar toe aangeleid en ver- maand, die uit liefde en iever van de Maagdelyke kuifchheid, 'c-Ba- gynhof zo 't een als 't ander gefticht, en verrykt met veele Inko- mens; 't is ongelooffelyk, hoe veele Landen en Horteden en jaar- Jykfche Renten en Inkomen zy gehad hebben; dit is een bekende Plaats, 't Groote Bagyngof genaamt. 't Zelve is begonnen gefticht Groote en gebouwt te worden in den jaare 1262; daar nu tegenwoordig de hof.7"" Franfche Kerk is, van den jaare 1590. Hier na komen de Maagden ^n St. Magdaïena, digt gelegen aan de Stads Veilen; daar nu het gilhuis is. De memorie van dit Kloofter is vry oud, waar van ge- ^a§ gemaakt word in de oude Schepens Brieven, gezegeltvan/^V- Va» Bekefieyn, en Johan Pieterfz. Hals, den 30 May, indenjaa- *α75' 'c Convent van de Zufters van St. Michieï, is weleer ge- st. m"~ |
||||||||||||
|
eelt °P de driefprong van de Houtftraat, niet verre van de Poort, ^
|
Klooftci.
|
|||||||||||
|
uaar nu tegenwoordig is het Schutters Hof, de Nieuwe Doeie: 't
D Con-
|
||||||||||||
|
2<$ Befchryving der Stad
Convent is; gefticht den 8ftcn April,, in den jaare 14.88. Ennietverre
van shier is 't daar de Maagden van Si.. Anne haar Religieus Convent van ■ devotie gehad hebben. Alzo is 'er naauwlyks een quartier van de Stad geweeft, daar geen Collegien geweeft zyn van Geeftelyke . \ Maagden. Omtrent deGangolfs Kerk,by de Volders Gragt, zynook Barrevoete-Zufters geweeft. Aan de Oude Gragt, by de Jacobyns Brug, waren de Zwarte Zufiers. En niet.verre daar van daan, de Zufiers van't Zylkloofter, die Devotariffen waren,. en zeer naarftig., om 't Kloofter te verryken met fpinnen, weven, en diehaareProoft- m alles gedienftig waren: hier van daan heeft de Zylftraat haar naam. Op de Krocht, daar nu de Varkenmarkt is, to: de Soetemelks-Wit- tebroods ileeg, de Maagden van St.Catharina. Endigtdaarbyzyn de Maagden van St. Urfel geweeft; daar van ook de ftraat denaame Jieeft. Digt by de Kruis-poort was 't Convent van St. Margriet. En niet verre van St.Jans-poort, onze Lieve Frowwe Kerk. Einde-· ïyk, de Maagden van St. Cecilia; daarvan de ftraat haar naam be- houd. Alzo hebben onze Voorouders, onervaarenindeGoddelyke- Schriften, door iever gedreven zynde om de Paufelyke Religie voort te planten, daartoe gearbeid, dat zy het botte en-flegte volk tot heiligheid des levens zouden brengen, als zy veele.Collegien en Kloofters van Monniken en Bagynen gefticht hebben·, die onder malkander ieverde om ftryd, door een ftreng en ingetogen leven. Maar myns bedunkens zyn onze Voorzaaten hier in te pryzen,. dat zy voor de Nakomelingen . als de Banier opgefteeken hebben;, om hunne karitaaten.aan de armen te bewyzen, nadien zy zo veele Godshuizen voor de arme oudeonge- vallige menfchen gefticht, en grootInkomenbeiprookenhebben, zo by Teftament als Legaten: gelyk daar is 't Coliegie van over veele honderd jaaren, omtrent na de geboorte onzes HeerenJezus Chriftus 1300, te Haarlem gefticht, van de Opzienders, die hun naam onge- H Geeft- twyffe'l!: voerden van den H. Geeft; die de zorge bevolen, was van.
huis.e'" de armen en kranken, van 't ryke inkomen van Teftamentaire Dis-
pofitie, die hun plagfen te houden in de Kerk van St. Bavo: alwaar op huiden noch de Vaders van 't Sleken hun Comptoir houden ·, al- waar de H. Geeft, in de gedaante eener Düi've, in hartfteen uitge- houwen is. En. daar is ook nooit getwyffelt geweeft aan de Stich- ter van dit Heilige Geefthuis, nadien 't genoeg bekent is uit oude Boeken, daar van gehouden, dat eenen CoenevanOofterwyk, by Le- gaat gemaakt en gefehonken heeft, aan de Stad Haarlem, een Huis en Er-
|
||||
|
HAARLEM. E εφ Boek. *y
Erve, tot onderhoud en trooft van behoeftige en zieke zwakke men-
fchen, ftaande aan de Jlbf-firaat, alwaar aan de zyde de Krocht legt, aan de andere zyde ftaat de Zaal van Wouter van Rolland, en heeft gewild, dat het voorfchreven Huis den H.Geefttoegeè'igentzoude worden; daar van daan is de naam Heilige Geefthuis, of by gemee- ne lieden, CoenensHuis. En welterecht, wanthy heeft daar en boven tot behoef van de armen eenige morgen Lands, en jaarlykfche Ren- ten en Inkomen op dit Huis mildeiyk toegebragt. En dit zyn byna van de eerfte ftichtingen de Beginzelen geweeft. In volgendejaaren heeft dit Huis, door de liberaalheid van machtige en gequalificeer- de Burgeren, zeer toegenomen, en niet tegenftaande 't Huis zeer verrykt en gebenificeert was, heeft 't de oude naam behouden noch. op den huidigen dag, en word het Heilige Geefthuis genaamt. In dit Huis is eerft geweeft een zeker getal van arme en behoeftige men- fchen , zo Mannen als Vrouwen, dieonderfcheidenewoonftedenera eetzaalen hadden, en alle weeken hunne bepaalde Provensj heb- ben daarenboven de eerfte Fondateurs van dit Huis gewilt, dat men arme fchamele Ambagts jongens, om hun te lokken tot de kenniffe van de Letteren, hun Proven zouden hebben met brooden uit te dee- Jen, hoofd voorhoofd, na ouder gewoonte. Ten laatften, zyn ook in dit Huis arme vaderlooze. en moederlooze Kinderen, die men Weezen noemt, die daar wel eneerlyk gehouden en getracteert wor- den, en niets ontbreeken van kolt en kleerén. Op de opvoeding en onderwyzing word voornamentlyk gelet. Die gewoonte van de arme Weezen te houden, is begonnen in den jaare 14,25. Maar als dag aan dag 't getal van arme en ongevallige toenam en grooterwierd, en diensvolgens de laft van de lyftocht en onderhoud, zo hebbende Opzienders van 't Huis en Regenten van die tyd af zeer nauw ge- let, om de laft van 't Huis wat te veriigten; want zo haaft als't Ou- de Manhuis gefticht en gebouwtis, tot onderhoud voor arme en ftok- oude Mannen, zo zyn de Proveniers van 't voorfz. Huis geordon- fteert, over te gaan tot het Oude Manhuis, in den jaare ióio. Noch verder, als ondertuffchen 't getal van de Weezen grooterwierd, en §eene plaatze meer was om te flaapen, zo hebben Burgemeefteren en Raaden, de zaake wel en met rype raad overwogen hebbende, met eerjpaarige Stemmen gerezolveert, dat de oude Vrouwen en Proveniers zouden verhuizen in 't Gafthuis van St. Jan, en dat zy daar haar woonftede zouden hebben, zonder verkorting yan haare D 2 or-
|
||||||
|
28 Befchryving der Stad
ordinaire Proven. En zo is eindelyk 't Huis van den H. Geeft ge-
heel gebleven tot gebruik en tucht van Weeskinderen, al over ee- nige jaaren. De verdere Gafthuizen zyn ook gefticht en gebouwt tot trooft en onderhtfud van de armeengebrekkelykeMenfchen. En voor eerft St. Elizabeths Gafthuis; op wat tyd 't zelve gebouwt is, weet men niet wel, 't is een oude vermaarde ftichtinge, uitwyzen- d'e de oude Memorieboeken, die hier van gewag maken omtrent ~ 300 jaaren voor dezen, van't jaar 1348. Dit is zeker, dat in den jaare 1456, 't St.. Elizabeths Gafthuis heel cierlyk en aanzienlykin de Houtftraat is gefticht,, daarby een Kerk, die zich uitftrekte van de Koningftraat tot. de Houtbrugge toe: maar als door de verfchrikke- lyke Brand van den jaare 157Ó dit Gafthuis, verbrande, en tot de grond gerafeert wierd, zo is 't Kloofter der Minnebroeders tot een Gafthuis gemaakt, op het Heilige Landt ftaande, in den jaare 1578. oude Daar nevens, in de-zelve ftraat, is het Oude Mannenhuis; dat niet zo huLnge"" zeer kan. geprezen worden van haar oudheid, als om de treffelykheid fticht. yan't Gebouw: de voornaamfte Stichters van dit Huis.zyn geweeftG?- rard van. Schooterbofch,. dr ent Meynaerdfz. Fabritius, Johan de Wael^ en Hendrik Fegterfz., Burgemeefteren: deze, alszyberaadflaagden van 't Oude Manhuis te bouwen, waren Stads Middelen heel be- krompen, eensdeels door 't zwaare Beleg, en anderdeels door de verfchrikkelyke en fchadelyke Brand, hebben daarom-goedgevon- den, met advys van de Vroedfchap, een- Lotery op te regten. En a!s men begaan was-om de Grond en Erve, om 't Huis te bouwen, zo heeft de Heer Bekeflyn, uit mededogenheid van de oude Man~ fchap, ten meeftendeele de Grond en. Erve daar toegefchonken, en benevens die een plechtelyke en vrolykeMaaitydallejaaren, op Zon- dag in Oétober, de vierde van die Maand; tot gedachtenis vandien, als by Teftament,, doen fchryven met goude letteren dusdaanig op- fchrift: FRANCISCUS' ά' BEKESTEIN, ÏHEO.DOR. F. Be-
gifier ten meefiendeeïe van de Erve en Grond van 't. Oude Manhuis en van eenjaarlykfche Maaltyd op den 4 October. Fundi gerotrophijmag- na exparte donator, amuiaue Epuli ad 4 Octobrisfundator. Als nu de Grond en Erve afgemeeten was tot opbouwen van 't Oude Manhuis, is men terftond getreden tot de Lotery, die deHeeren Bur- gemeefteren en Raaden goedgevonden hebben, dat men zoude inftel- lenop. eèn, folemneele wyze. Derhalyen. heeft men Kaarten' gezon- den ■■■ |
||||
|
HAARLEM. Eer/e Boei. x9
den aan de nabuurige Landen en Steden en naaftgelegen Dorpen-,
in de welke, om de müddaadigheid te begiftigen, allerley zoorten van Vergulde en Zilvere Koppen, Schaalen enjuweelen, kunftigge- wrogt, gefneden en gedreven, in grooten getale, voor 't Stadhuis in Kaften opgehangen, voor elks oogen. En nadien Burgemeefte- ren, de Heeren van 't Gerecht, mitsgaders de geheele Raad, wel en wijfTelyk geoordeelt had, dat het botte volk, meer door leven- dige Exempelen van deugden, dan door ftom maakzel van koftely- ke Pryzen, tot müddaadigheid, en werken van barmhartigheid kon- de beweegt worden, en een affchrik krygen van de heilige Gierig- heid, zo hebben de voorfz. Heeren verordineertToneelfpelen, niet na de wyze van de oude Romeinen, in wulpsheid en dartelheid, niet fchimpig of bits,, of onkuifch in de oogen vaneerlyke lieden, hoe- danig daar geweeft zyn de geile Speelen van Flora; maar zedig van inhoud, kuifch en ftichtelyk, en kragtig om 's menfchen harte te bewegen tot müddaadigheid. Ten dien einde heeft de Ed.. Ma- giftraat goedgevonden byeen te roepen alle de Kamers van de Re- thorykers van aanzien, als tot een vrye markt, van de uiterfte paaien Tan Holland, door hunne Bodens, dewelke het volk ook gaande ge- gemaakt hebben, met vertooninge van Goude en Zilvere Pryzen. Alzo zyn 'er te Haarlem Stellagies opgeregt, Speeltoneelen gemaakt, met Tapyten bekleed en Gordynen behangen: daar is ook vergunt een, fölemneel en ftaatelyk innaaien endefroyeren in Stads Herberg. De- ze laft de Broeders van de Oude Kamer alhier gekregen hebbende, is daar de folemneele vergadering van alle de Kamers, belaftbypubly- ke Kaarten, en verwittigt om op de beftemde dag te verfchynen: en het leed niet lang, of de Oude Kamer, welks Blazoen is, Trouw moet blyken, heeft Brieven van Geloof baarheid gezonden aan alle de Ka- mers van Holland, en dezelve vriendelyk genodigt, tot de folem- neele Spelen, die zy voorhadden te vertoonen, Vraagen uitgeven- de, met de Pryzen van dien. De eerfte Yraagewas, Wat voor een Deugd het ivss, die in de menfch krachtdaadig werkt de goede genegent- heidvan Barmhartigheid? Εφ wat voor §>uaad het zj/, dat een menfch °nruflig maakt? De twede Vraage, Wat belooninge die te verwagten hebben, die de Armen en Nooddruft igen uit liefde te hulpe komen? En ivat firaffen die te verwagten hebben, die de Behoef tigen zonder eenige troofi haten heenengaan? Hier by zyn ook voorgeftelt Pryzen^ voor die geene, die de yoorgeftelde Vraagea't beft zouden uitleggen, en D ι graa-
|
||||
|
3»j Befcliryving der Stad
grondig berigt daar van doen; gelyk ook deze, die in de Vertoo-
ningen de Perzoonagien op 't aardgil en cierlykft toegemaakt had- den ; als mede de Spelers en Zangers, die 't befte zouden fpelen en zingen; en voor die 't allerkunftigfte Blazoen zouden inbrengen. De ruftigheid van Burgemeefteren is zodanig geweeft, dat die uit de ver- fte quartieren van Holland zoude komen, niet verfteken zouden zyn van Prys. Eindelyk, is die ook Prys toegelegt van den Raad, die 't meefte inbragten en inleiden, tot onderftand van de fchamele Oude Man. Alzo hebben de 12 Kamers, beneden befchreven, be- looft by miffiven, om de iever van die kunft Rhetorka op te wekken, dat zy zouden komen tot zo folemneele Spelen, op de beftemde - tyd, deniodeu van Auguftus. Na datze aangekomen zyn, zo is ieder Kamer van logement voorzien, en elk zyne plaats aangewezen in de nieuwe Plantagie van't Bofch, daar zy ook vernagt hebben. Daags daar aan is by lootinge ordre gegeven, die zy zouden volgen inhuu Gewaad, byna op deze wyze, de eerfte in ordre is geweeft: 1. De Vlaamfche Kamer van Leyden,
z. Die van Schiedam. 3. Van Kativyk op den Rijn.
4. Dk van Haferwoude.
■ς. Leyden, in Holland. 6. Die van Vlaardinge.
7. Die van Amfierdam.
8. Die van Noordivyk.
9. Die van Haaflrechu
10. Die vsn Gouda.
11. Die van 's Gravenhage.
12. Die van de Ketel.
Op welke dag eene ontelbaare meenïgte van menfchen a!s op een
jaarmarkt vergadert zyn, van alle quartieren zo van Zuyd- als Noord- Holland, allerhande zoorten van menfchen, zo Edelen, als Onede- len, Wethouders, Kinderen, Gemeene Lieden, groote Juffrou- wen, in haare Koetzen zittende, Maagden en huuwbaare Doch- ters, mannen, vrouwen en kinderen: hier en boven veele Amfter- damfehe wittebroods-kindereri, die te paard zittende, op de Baan in de groene weide met geduld verwagten de folemneele Pompe en Staat-
|
||||
|
HAARLEM. Eer/e ÊoeL rr
Staatfie van alle de Kamers Rhetorica, tot dat zy eindelyk in hun:
Gewaad, na de ordre der lootinge, in de Stad gekomen zyn. Zo dra zy in de Stad gekomen waren, wierden hun de Vertooninge gedaan. Voor eeril voor de Doele van de Schutterye, 't Schutters Hof, een Triumphant Toneel, alwaar de Maagd van Haarlem haar vertoonde met de Wapenen van Damiaten, vergezelfcbapt rondom met fchoone Maagden, dewelke aan alle de geenen die hunne intre- de deden haare reverentie deed, en vriendelyk en feeftelyk welkom hetede. Van die plaats zyn alle die Kamers, door de oudile Kamer dezer Stad, volgens de ordre, in hun Logiment gebragt. Des an- deren daags zyn die zelve, de eene voor, en de andere na, wede- rom gekomen tot het Toneel, om verklaaringe te doen van. hun in- tentie en meeninge, van die Spelen, die zy in hun vol Gewaad ver- toonen zouden. Dat Toneel Was zeer treffelyk en aanzienlyk toe- gemaakt, behangen met koftelyke Tapyten, behalven andere Schil- deryen, daar Rethorica zat als een Godin, in Koningklyk.Gewaad,. , en gecouleurde Satyne Tabbaart-, verheven op een. Throon, en al- waar de Zanggodinnen op iedere Acte zongen: zy, na datzede Ka- mers verwelkomt hadde, .heeft door haare welfprekentheid en be^- vallige mynen gemaakt, dat alle oogen op haar geflagen waren. Daar na, alles verrigt zynde, tot inleidinge vaa herwerk, zyn hun eenige vierdagen vergunt, om hun Spelen op't Toneel te brengen, met alle de toebehoortej waar van de Exemplaaren gedrukt zyn, en in 't licht gegeven, ter eeuwiger gedachtenis. Dit zyn de dingen, die vooraf gepafleert zyn, voor de fundatie van het Oude Manhuis, daar op gevolgt is het bouwen van 't Huis: de Architekken en oppperfte Bouwmeefrers zyn geweefl; de. Heer van Kampen, en Meefter Lie- ven de Kay, Stads Fabryk. En dit zyn byna de Gaflhuizen onzer Stad, tot trooii. voor de arme en ongevallige Menfchen, zomannen als vrouwen. Tot ontzach voor de moedwillgen ishet tuchthuis go,- . Juc!ui flicht, digt by het Kerkhof van St. Gangölf, dat nu de Ofiemarktis, nala* in den jaare 1609. Daar nu het Tucht- of Werkhuis is, daaris wel- eer 't Peilbuis geweeft, en gebouwd in den jaare 156c'. Naderhand ss 't Pe/ïbuis verleit ia 't Kloofter van St. Magalena, digt aan de Ve- veRhmn ftenvan de oude Stad. Het Leproos-huis, tot de.fchouw en gerief van Leproos* Melaatfchen, is al over eenigehonderdejaaren buiten geiticht: Hier huis· Van is een Bul van 't Hofpitaal der H. Lazarus. De Kapel van St. Ja- cob, is al gefticht in den jaare 1319J dac de Giftbrieyen betuigen van |
||||
|
j% Befchryving der Stad
'Gêrrit van Haren, te Egmond gebooren·, die ook Voorfchrift ver-
gunt is van de Graave van Holland, in dezen zin: Wy Schout, Schepenen, en Raden van de Stad Haerlem, doen een
yeder, en elk bef onder, kundt, dat onfe wettelyke Heer e, Gro- ve van Hoïïandt, gefchonken en vereert heeft het Foor-recht, dat alle die met Melaetsheidt befmet zyn, uit alle de. Provinciën van Hollandt en Zeelandt fullen komen tot 't Capelvan St. Jacob in de fireke van Dy- kendam, om ghefchouwen en genefen te worden: En om de ixiaerheit daer van te bet uygen, hebben defe onfe Brieven in't licht gegeven, met aen-hangen van ons Zegel, in- 't jaer 14.13 , op Frydach nae St. Ja- cobs dagh. Hier van is noch een Buiie, dat 't Hofpitaaï van St. Lazarus gefun*
Uoihuis. deert is. Op dezelve plaatze is ook het Dolhuis, alwaar de dolle en krankzinnige Lieden bewaart en opgeiloten gehouden worden, van denjaare 1564. Daar zyn noch andere heele oude Godshuizen, als die van St. Jan, en van Coenen. Het Gafthuisvan Coenen is gefticht z«ifhai" voor de Weezen, in den jaare 1394. Maar is eindelyk afgefchaft, a!s 't getal der Weezen zeer toenam; doch het Gafthuis van die van St. Jan is noch in wezen. Hier en boven zyn 'er noch andere min- dere Gafthuizen, alleen tot behulp van eenige arme Lieden j hoe- daanig daar zyn, 't Gafthuis van St. Jacob, Remigius, Anthonius, en Marünus, gelyk ook onze Lieve Vrouwe Maria en St.Barbera Gaft- huizen, die byna op eene tyd gefticht zyn, van denjaare 1430, en eenige volgende. St. Jacobs Gafthuis isbyTeftamentvan SymonGys- berifz. Coman befproken en gefticht·, maar van Elizabeth, weduwe van Johan Bette, verrykt met Huis en Hof, in den jaare 1436. De Kapelle van St, Remigius, is bekent uit Giftbrieven, bezegelt in den jaare 1431, op St. Poniiaans dagj in welke zeven Vrouwen gefpyft worden: gelyk in St. Barbera Gafthuis twaalf! De Kapel van St. An- thonis, heeft Jan Klaafz.van Diertfen doen maken, buiten deSchalk- wyker Poort, dat hy gelegateert heeft de Deken en gezworen Broe- dersen Zufters, tegenwoordige of toekomende, van 't Kruis-Gildj dat de Brieven vermelden, bezegelt van Symonde Jonge van Adrichem " en Gerrit van Noordwyk, beide Schepenen van Haarlem, in denjaa- re' 1440. In 't zelye jaar, op St. Valens dag, is ter eere van onze Lieve Vrouw een Hofpitaai gefticht van Nicolaas, de Zoon van Bren- fons;
|
||||
|
Haarlem. ÅâöÂïåß 3s
fins; daar van noch Brieven zyn, bezegelt van Johan van Rekefiey®
en Symon de Jonge van jldrichem, beide Schepenen van Haarlem. St. Maartens Gafthuis, is over 't oude Peilhuis, daar nu het Tucht- huis is j van de Brouwers gefficht in den jaare 1472, voor oude of zwakke Vrouwen, en Dienftboden. Dit Gafthuis is in de zwaare Brand in de afch geraakt, gediftrueert en gerafeert, en tot de grond afgebroken in den jaare 1576; maar twee jaaren daar na, is'tweder- 0111 herbouwt en opgetimmert door de voornaamile Brouwers van die tyd, 't St. Pieters Huis, is gefficht uit enkele devotie van Ñ ie- ^- p'=- ter Uitenhage en Lubbert je van HeuJJèn, Echte Lieden, in den jaare HuL. 1558. In dit Huis worden twaalf Jongensgehouden, meeftAmbagts- gezellen; hoewel uit dit Huis gekomen zyn deftige en geleerde Man- nen , als daar zyn geweeft Egbert Verhoeven en Hendrik Geefier anus, Bedienaars des HL Ëvangeliums binnen Haarlem; noch is -uit ditHuis gekomen Cornetisjacobfz., tegenwoordig Predikant te Kampen, 't Waar te lang om te verhaalen en op te haaien, van alle de Gildens, die men Kamers of Hofjes noemt. De oudfte Kamer is opBakenes, aofïefc die Dider'ik van Bakenes op zyn eigen grond gefficht heeft, in den jaare 1395. Deze Kamer is naderhand gebragtindeAppelaars-fteeg. Op Bakenes is noch een Kamer geweeft, gebouwt van Pkter Uiten- hage en Lubbert je van Heuffen, gefficht in den jaare 1558. Deze, Kamer is ook verplaatft in de Cicilie-fteeg, in den jaare if>oo. In de Minne- broers-fteeg zyn ook ettelyke Kamers geweeft, gebouwt van Landry- ke Lieden, die lang met goede naamen Vaders van 't St. Elizabeths Gafthuis geweeft zyn. Noch de Kamer van Cornelis IVy. Bovenallezyn 'er noch andere Wooningen, die men Hofjes noemt, van wegen dat ze vermaaklyk zyn om te bewoonen. Onder dezeiswel'taanzienlykfte het Hofje dat afkomftig is van't oude Geflachtvan VanLoo gefficht, wel eer van Simon van Loo en Gooltje Willems, zyne Huisvrouw, 'm de ftraat van de Barrevoete-Zuftersj 't Inkomen van dit Hofje word bezorgt door de Vaders van St. Elizabeths Gafthuis. Naaft'hieraan volgt het Hofje van Van Heuffen, Oud-Burgemeefter, geftichtin den jaare 153 8. En na deze 't Hofje van Gratie, Huisjes met haar Erffenis» gebouwt voor twaalf Perzoonen, zo Mannen als Vrouwen, van Gys- bert van der Meulen, en Willem Diert, ftaandeinde Jacobine-ftraat, naait degroote Schooie, gefticht in tien jaare 1554 j dat de Brieven vermelden, by welke zy 't verkogte Goed.gecedeert hebben in han- den Yan Burgemeefteren, ten overftaan van JobanvanZuyrenenJ-o- E han ■
|
||||
|
54 - Befchryving der Stad
ban Gaal. Benevens alle deze is 'er noch 't Hofje van Pieter Frede-
rikfz. Deyman, gefticht in den jaare Àæüæ. Alzo is 'er noch 'tHoP je van Griet Claafe Lotfens, gefticht op 't Heilige-land, in den jaare úîÂæ. En de volgende eeuwe heeft niet ftS geftaan van diergelyke Hofjes te ftichten-j want in den jaare 1600, heeft Frans Loenen al zyn Goed gemaakt aan de arme Men fcben; en daar over tot Voogd geftelt de Fleer Cornelius Scboneus., Rector van degrooteLatynfcheSchoole, die de Goedéren zoude adminiftreeren: Loenius is overleden in derr jiaare éüïæ; en'omdat hy z-yn belofte zoude nakomen, heeft hy in de Witte-Heeren-fteeg een Ervegekogt, en Huisgeboum voor elffcha- mele Vrouwspersonen, die 'er in gebragt zyn in den jaare 1607. Jacobus Zaffius heeft ook vyf Kamers doen bouwen, voor arme en ou- • de Lieden, 'in den jaare 1609.. Gelyk ook GeertruidBarrits, devota- refle, deze heeft ook willen nalaaten een Pand van milddaadigheid' voor den-Armen., en in de naauwe Appelaars-fteeg een Hofje ge- fticht. Eindelykis 'er noch een Hofje van 't Koopmans-Gilde, in. de Witte-Heeren-fteeg gefticht, in den jaare 1613. En andere meer, die mynen Landsman Ampfing wydloopig ophaalt. Ik fla voorby veele andere gequalificeerde Matronen, die by haar leven wel voor gehad hebben Hofjes te ftichten ·, onder alle deze heb ik gekent Ë- gatha Hermans, de Zufter y&n. Wolphart Hermans, Admiraal, die- voor Bantam zich mannelyk gedragen heeft, en, uitfteekende is ge- weeft in Aalmoeffen te geven aan ""den Armen. Tot noch toe hebben wy gefproken van publyke Huizen, zo die
tot welftand van de Stad a!s üëraad zoude kunnen dienen, enbur- gerlyke Handel; zo totGodsdienft, als daar zya-Kerken, Kloofters, Kapellen, Conventen, en Monniken-Kloofters, de voornaamfte en, oudfte; zo tot trooft van de armen en gebrekkelyke Menfchen, als mannen en vrouwen, jong en oud*,, zo. ingezetenen als vreemde* Nu refteert noch, dat wy van de voornaame en oude Burger-huizen eioote fpreken, die uitfteeken in hoogte en magnificentie, hoedanige bin- toSen. nen Leuven., Utrecht, en Aken zyn, die veele noch ongefchonden- ■ in haar geheel ftaan.. Voor eerft, vooraan in de St.Jansftaat, die daar leid na de Kerk van. St. Jan, is geweeft een hoog Gebouw, een. Huis als een Kafteel, bewoont van die van Brederode, daar zy ook hun Hof gehouden hebben. Naderhand is dit Gebouw tot meer Wooningen gemaakt; 't voorde gedeelte, na de Kerk toe, heeft Jonker van Nuyzenburg lang bewoont,, en na hem Mr. Thomas Blom- -.■.-'- ~ - - fnerty |
||||
|
HAARLEM. Eerfie Èoek. 3j
mert, een eerlyk Koopman, en wel geleerd; hetagterftegedeeltevan
die Wooning bewoonde Jonkheer van Jlkemade, dietoteenHuisvrou- We getrouwt heeft Goedelam van Oud Berkenrode. Niet wyd daarvan daan ftaat de oude Burgt, daar zyn woonplaats gehad heeft Gerrit 'Stuyver,min een nieuw Gebouwj en naderhand deRentmeefterCo/-. termans, beide Vader en Zoon. Niet'verre daar* van daan is noch het oude Huis van de Bekefleynen. En in dezelve,Straat is oo»; een Heeren-huis geweeft, daar boven op de muur Beelden ftonden, die als een verfchrikking waren voor de kinderen, die 'er voorby qua- men. In de Smeeftraat is een Burgt geweeft en noch, hoog en vier- kant, 't welk weleer bewoont heeft Gerrit de Jonge, en zyn'Zoonen; inde Nederlandfehe oorlog wel bekent, de Vader als Gouverneur, en de Zoonen als Kapiteins voor 't Vaderland geilorven. In dezelve Straat ftaat ook een Huis gebouwt op fatzoen van een Burgt, daar die van Rolland weleer plachten te woonen, en noch bewoont word van de Heer Ramp, die noch in 't ieven Is. Dat 'er veele zodaanl·· ge Huizen geweeft zyn, die zeer mquamen 't Gebouw van Kaftee- len, denke dat dit de oorzaak geweeft is, defchrikvanStruikroovers en Vrybuitets, doen de Stad noch niet bewaart was tegen den inval der vyanden en roevers. Hier en boven-in een ander quartier van de Stad is geweeft 't Huis van de Heeren van Schagen, treffelyk in 'C aanzien, en magnifiek in Gebouw, een Paleis in der daad; nader- hand by .veele treffelyke Kooplieden bewoont, als noch van de Heer Hofman: maar de huizen van Berkenrode fteeken uit onder an- dere machtige Burgers Huizen, drie op eenetydbynagebouwt, ver- heven om hoog, en fierlyk van Gebouw, het eene ftaat noch tegen- woordig aan de Markt op 't Zant, het andere in de Zylftraat, en het derde is buiten de Stad gebouwt, 't Huis Berkenrode genaamt; daar <3e jonkers van Berkenrode én Nakomelingen hun plachten re ont- houden in de zemertyd, ofby.tyde van heete ziekte of peft. Men zegt van dez:e Berkenrode, die deze Huizen gebouwt heeft, dat hy Wel 40 a ζο Baftaarden gehad heeft, zo Zoonen als Dochters, deze -ais die quamen te trouwen, gaf hy ten huwelyk ieder hondert Pon- den. Behalven de Huizen en Wooningen, zp pubiyk als eigen, en Zo Geefteiyk als waereldlyk. Daar zyn noch andere dingen die de Stad een luifter geven van wegen haar vermaak die zy hebben, als daar zyn 't Spaaren en 't Bofch. 't Spaaren loopt midden door de Stad, daar aityd een geduurige doortocht van Schepen is. Pe- JÈ 2 '. ze
|
||||
|
3;6 Befchryving 3er Stad
ze Rivier«,heeft ongetwyfelt zyn oorfprongk van den Ryn; hoewel dat
zommige meenen , datze uit de Meer zyn begin en aanwas genomen heeft. Deze Stroom is zeer vermaaklyk door de Scheepvaart en ge- duurige doortocht, d'eene na 't zuiden en d'andere na 't noorden, waar door alle de geene die aan 't Spaaren woonen, hunne oogen weiden en verrrfoaken. Aan de eene zyde isSpaarendam, naby ge- legen aan Haarlem, daar het Verlaat is van 't Spaaren, een Sluis die op 't Υ uitloopt, door vericheide loozingen van't water. Wederom aan de andere zyde van de Stad loopt het Spaaren los met volle ftroom in de Haarlemmer-meer. Na het zuiden is wederom plaizierig ver- maak van 't Bofch; welke in 't Beleg, van wegen de onverdraage- lyke koude, geheel uitgeroeit en vernielt is. Maar in den jaare 1585 hebben BurgemeeFteren, Schepenenen Regeerders der Stad Haarlem refolutie genomen,, om een nieuwe Boffchagie te planten, en tot dien einde 't Land doen. omfpitten en de wortelen van de oude boomen daar uit gehaalt.., en opgedolven, 't Land gezuivert en geëffenf: daar op is terftond gevolgt de nieuwe plantagie. Johan van_ Schoo- terhfih,, wiens Vader dien tyd Burgemeefter was, heeft de eerfte Boom geplant, ter eere vm.^Silvanus, met deze wenfch: dat God den wasdom tot dit werk wilde geven! Maar ik zal 't nu hier .by laaten, en fpreeken van dié dingen
die gebeurt zyn by oude tyden, in de oude Chronyk wel bekent. Voor eeril,, dit is gedenkens waardig, en recommandeert zich zei-, ve, dat de Vriezen te vuur en te zwaard hetgeheele Noorder Quar- tier van Holland en Weft-Vriesland geplaagt en geplundert hebben, en zich niet ontzien alle fchenderyen te begaan, als zy't Kloofter yan Egmond aan brand gedoken hebben, niet paiTende op 't gebod van Graaf Dïderik, en die zy door hunne moedwilligheid niet heb- ben Willen hulden tot hunnen Graaf. "NadatdeGraafditqualyknam, is hy met een Heyrleger na Vriesland getrokken*, en heeft mee macht van Rrygsvolk hunne Landen en Steden verwoeft en bedor- ven, eindelyk der rebelleerende Vriezen onder zyngeweltgebragr, en dien trotfehen en moedwilligen hoop door zyne Wapenen doen buigen: maar niet lang daar. na, bragten zy alle hunne Macht teza- men,, hebben wederom gerebelleert, en alles in roere geftelt, zyn Weft-Vriesland ingetrokken met branden en blaaken: ook binnen Alkmaar, en.rondom Haarlem brand gefticht en alarm gemaakt, de Molens afgebrand r en geroofd zonder Qnderfcheid >. zo 't; Geheiligde ais |
||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek. ff
Ongeheiligde, 't Is niet te zeggen, hoe veele andere en veel zwaar- ,
der rampen deze onze Stad geleden en uitgeftaan heeft, fchadelyke verwpeftingen, grouweiyke invallen in't Land, rooven, plunderen van vrybuiters uit Kennemerland, en eindelyk 't Beleg, waar van de 'eerfte deze is geweeft, in den jaare 1132. De Vriezen, als Fkris de Zwarte, (Broeder van Graaf Diderik) Veltheer over 't Leger was, hehben al hun Macht by een gebragt, <fen met geweld en kragtvan Volk alle het Land afgeloopen en verwoed:, de Hoeveis en Huizen van plaizier geplundert, en de oude Graafelyke Kafteel^n in brand ge- ftoken tot Haarlem voor de Poort; tenfpyt van zynen Broeder Graaf Diderik, en tot bederf van zyn Land en Heerlyke Goederen. Den welken die van Haarlem dapper geftuit en wederftaan hebben, door ■ fchermutzinge en uitvallen. Maar onder alle dappere en loffelyke daadan van die van Haarlem,
is voornamendyk dit gedenkwaardig·, dat door het inneemen en ver- overen van Damiate, gelegetj op de Nyl, de Bataviers van Haar- lem een eeuwige en onfterffelyke naam bekomen hebben, by volgen- de gelegenheid: Als Paus Jkxmder, de derde van die'naam, en Frederik, Keizer To,ht
van Romen, die, door iever aangedreven van dePaufelykeReligie, uaEgyr- ingeftelt hebben by publyk Edicl, een generaale Scheepvaart ter eere tsn' van het Kruis, om Jeruzalem wederom te veroveren en te bemach- tigen. Daar is ook een Ambaffadeur van groot aanzien gezonden na Ments op den Ryn; die in Duitfchland een groot Leger zoude werven. Van deze tocht zyn de voornaamfte Hoofden geweeft groo-. te Meeiiers, en doorluchtige Mannen van het geheele Chriftendom, onder welke wel de voornaamfte is geweeft Fredericus, de eerfte Keizer van die naam; de naafte aan deze Philippus, Koningk van Vrankryk, en Richardw vanf Engeland. Benevens deze ook Herto- gen, als van Saxen, Ooftenryk, Lotharinge, en Braband. Hier en boven Graaven, als van Vlaanderen, Holland en Kleef Die van Haarlem hebben ook hun op dien tocht begeven, en zyn Floris, de dertiende Graaf van Holland, gevolgt; nevens veele andere Prinfen en Vorften meer, die in den jaare nSSzynt'Scheepgegaan, ophoop van de Heilige Stad te veroveren. In Cahhria gearriveert zynde, aan de linker zyde van Italien, zo was Keizer Fredericus ongeruft;, en als hem iets quaads op deledenlag, zwaarmoedig, heefthy eisde- ]yk den Abt, die mede c'Scheep was, een uitlegger van de Heilige' E 3, Schrik-
|
||||
|
38 Befcfiryving der Stad
Schriften, en vol van een Profeetifche Geeft, gevraagt: „ Watein-
„ de en wat uitkomftdeze Scheepvaart en tocht zoude hebben? Détl Abt over deze Vraag een wyle tyds zittende in diep gepeins, heeft eindelyk daar op dus geantwoord: „ Op deze tocht, daar byna alle „ Prinfen en Monarchen van'tgeheeleChriftendom, doprzonderlin- „ ge iever gedreven, byeen gekomen zyn, en met ons in eene Vloot ;, zyn, zal niets goeds verricht wordenj alles laat zich vreemd aan- „ zien; ik kan niet befpeuren eenig geluk j alles fchynd my tegen „ wind en ftpom; 't is al vergeeflche moeite, dat zy na 't Heilige „ Land hun koers neemen; want de fchikkinge Gods zulks niet ge- ,., hengt; zo anders myne Geeft de waarheid betuigt: meer hiervan ' „te zeggen, verfchrikt myn gemoed. Hier zweeg hy. Maar de 'Keizer zich hier niet mede vergenoegt houdende, heeft den Abt ge- boden, dat hy verdere uitfpraak zoude doen, van'tgeene hun noch zoude overkomen, zo voor- als tegenfpoed, en dat hy niets voor hem zoude verbergen. Doen heeft den Abt, niet zonder zwaar ge- zugt, voorzegt, wat hem wedervaaren zoude: „ God geve dat ik „ een valfch Propheet mag wezen! en zo het my vry ftaat tefpree- ,, ken, onze Keizer zal op deze tocht fchipbreuk lyden en blyven, „ en zal nimmer weder tot de zyne komen. De Keizer ditgehoort ■ 'hebbende, wierdvry verflagen in zyn gemoed; des niet tegenftaan·;
1 de vertoonde hy 't gelaat van goedsmoeds te zyn, en alles in de wind ie flaan, bedekkende in zyn harte droefheid en angftj en zyn volk érnflig vermaand hebbende, neemt zyn koers door Buigarien, en trekt regt -op 't Heilige Land aan, neemende in met macht van Volk veele Steden en Kafteelen, tot de woeftyne van Sur; doch heeft Je- ruzalem niet kunnen bemachtigen. Maar, .op dathynietsonbeftaan zoude laaten, hebben de geconfedereerde Prinfen met gemeen advys voorgenomen, hun reis verder te begrypen, en zyn eindelyk met groot gevaar geland aan P-ehifia, (deze Stad word Damiata genoemt) alwaarde Vloot een weinig tyd zich ophielt; en men was zeer verlegen, om dat zy daar de Haven gefloten vonden met ftaal-yzere Ketenen, op dat'er geen Schip zoude aankomen; het krygsvoik barfte van boosheid; hier waar goede raad duur; men lag een ruime tyd voor de Haven, en dreven op anker: en als dit Beleg vry lang duurde, dat het de Soldaaten begon te verdrieten, hebben de Haarlemiche Bataviers een vond gepraéfeeert, om hun daar door te redden; en- ' een zwaar Schip toegeruft hebbende, hebbenzehunaanilaggeopen-
v baart,
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Eerfa Boek. $9
baart, en getoönt, dat ay nu een Schip gereedhadden, welgemon--
teert ten ftryde, van vooren en van achteren-, en onder beflagen met yzere Zaagen. En een fterke wind waargenomen hebbende, zyn daar op t'zeil gegaan na de Haven, en hebben door de ftraffe vaart de yzere Ketenen verbroken, 't zy door de zwaarte van 't Schip, olf door de fcherpte van de yzere Zaag, de weg geopent na de Stad, en zyn alzo tot binnen in. de boezem van de Nylingeborften, niette- genftaande de Turken en- Saraceeften gruuwelyk hun te weere fiel- den , om de Kafteelen aan beide de zyden te bewaaren. Hier door is ontftaan een jammerlyk gefchreeuw van dea> Vyand, en een; gejuich en blydfchap van de Chriftenen, zo Soldaaten als Bootsvolk: en alzo de Ketenen verbroken zynde, de Haven geopent, hebbens de Haarlemfche Bataviers voor de geheele Vloot der Chriftenen de Banier opgefioken, om deze hunne tocht wel en gelukkig uit te voeren, en hebben alzo-gelegentheid gegeven om de ftad Da- mïata te vermeefteren en te overweldigen: Dus de Stad ingenomen- zynde, de Vyanden verflagen en verjaagt, hebben de Prinfen en Vorften der Chriftenen hunne belofte aan God betaalt, en hem de eere gegeven vandeÖverwinninge, en toegezongen, Te Deum Lau- •damus. Na deze Chriftelyke Dankzegginge, heeft de Keizer, met naame Barbarojfa, alle de Prinfen en Vorften byeen doen komen, en heeft Floris, Graave van Holland, ter eere van deHplIandfche Ba- taviers, befchonken met zeer loffelyke Pryzen en Ridderlyke Veree- ringen, en de Haarlemfche Bataviers een-lch-ili gefchonken met het Wapen, ter eeuwigef gedachteniffe van de tocht na Damiaten, een , hhote Degen, met vier Sterren in't vierkant: boven dien heeftdePa- fen\m triarch van Jeruzalem, tot bewys van gunft en zegen, daar boven Ha;ulcm* gezet, een JVit Kruis. Alzo zyn die van Haarlem, onze Burgers, gelukkig t'huis gekomen in 't Vaderland, en hebben van een ander gedeelte der Waereld hunne Schilden en Wapenen, tekenen van Vi^orie en Overwinning, medegebragt, en met hunne Banierege- triumpheert over Pelufium, Damiaten-veroverr. Totgeheugenisvan deze Victorie, hebben dejonge Jeugd, de kinderen van die van-Haar- lem, de maniere onderhouden, dat zy geduurig van over eenige noriderde jaaren, op de eerfte dag van januarius, de Banier opge- iioken hebben van de Victorie van Damiaten, draagende op hunne- handen Scheepjes, onder met fcherp yzer beflagen, en gewapende- Mannekens og.ftayen gehegt, in proceffie.? Deze manier van doen is áð*
|
||||
|
4® Befjphryving der Stad
onderhouden tot alle eeuwen; my gedenkt noch, dat de Kinderen
op de ftraat de mine daar van maakten; waar van noch dit fpreek- Woord is: V Is een Manneken om op een Praauw te zetten. Dit word by zommigen voor een verdichtzel gehouden; maar de Klokjes van Damiate, die hier boven in den Tooren hangen, beveftigen zulks waarheid te zyn, en neemen alle twyffeling weg, die door een fchel geluid van het allerbefte Metaal, enhaare lieffelykeweerklank, noch op huiden te kennen geven de Viftorie van Damiate ^ en worden noch geluit tot een teken van blydfchap, als de Brand geblufcht is, of eenig gevaar geweeft of verhoed is. * Op deze f riumph van Damiate heeft S. Ampfing, in zyn Leven.
Leeraar van Chriftus Gemeente te Haarlem, en Befchryyer der Stad in Vaerzen, dus gezongen: jfls Keizer Frederik, *voor meenig h onder t jaar en ^
Een groot en machtig heir te zamen deed vergaaren. Op 't ongeloovig Folk_, den Turk en Saraceen, Rukt Flor is ^ Hollands Graaf', oek al zyn Macht hyeen, Met
|
||||||
|
* Verre de meeite Schryvers geven geloof aan deze Gefchïedenis; zie, behalven on-
ze iSVAnw, ook S. ^4mffin%, bl. 145. Oudenhoven, Haar!. Wieg, XXIII. Bedenk, bl. 81. en veele anderen. Men ziet zelfs Scheepjes, gelyk ze de Jongens jaarlyks op den eer- ften january , door de Stad plagten te draagen , noch , zo, men meent, ter gedagtenis dezer overwinning, in de .-Grobte Kerk hangen. Hoewel anderen, met meer grond, uit de gedaante der Scheepjes, die nieuwerwets is, opmaaken, dat zy wel eer voor een Altaar van 't Scheepmaakers Gild gefchikt zyn geweeft. De Klokjes, die i's avonds van negen tot half tien uuren te Haarlem geluid worden, draagen den saam ook van Damiaatjes. OndertuiTchen hebben verfcheiden Geleerden de echtheid dezer gefchie- cenis , welke men by (reene oude Schryvers verhaald vindt, in twyttel getrokken. Zie M. Mting Notit. Germ. inf. Part. II. p. 81. en vooral -van Leeuwen Bejchr. van Leiden , bl. 332. 't Bb'kt klaar genoeo- dat men de overwinning der Syrifche Stad Akkon of Ftolo- mais", in 't jaar usl voorgevallen, met die van Egiptikh .Damiate verward heeft. Zie over KJuverïtiS van de 1\J l.m-on en, . v-C , a z. 188 enz. Im- TOers de inneeming van Damiate word, van de oudfte Schryvers , op het;aari2i9, ge- pl-atft zonder dat zy van de Haarlemmers of Zaaglchepen gewag maaken. Zie C.ud- hoe-uen Kronyk, bl. 300. Van de verovering van Akkon vind men een verhaal van een Ooggetuigen in £»«« Chronicon apud Matth. Unaleci. Tom. II. p. 26 irc.; doch hier zyn de Vriezen, 'onder Graaf Willem den I, en juift niet de Haarlemmers in 't byzonder oorzaak der overwinninge geweeft. En in Emrik^Beninga's Hifioric van Oofifriesland, p. m. rio. word het bemagtigen van Damiate., of, gelyk hy fchiyft, Dimiu, onder an- deren, toegefchreven aan 't befticren van een fterk^Coggen-Scbip, van vooren met Staal voorzien , en horende tho Doccum- in Wefifreeslant, zonder dat hy van de Haarlemmers een eenig woord gewaagt. Hy plaatft het geval op 't jaar 12295 doch getuigt tevens, dat anderen het op 't fa'ar 1219 ftellen. Alle deze Aanmerkingen brengen ons, omtrent cie verovering van Damiate, in merklyke onzekerheid. Ondertuffchen fchynt men der oude overlevering nog eenige achting fcliuldig te zyn. Wat Schriverim gezeid .hebbe , om de geloofwaardigheid der Haarlemfche dapperheid goed te/naaker», kan in zyn uy,d .Katavien, in 't Leven van Willem den I, gezien wordes. |
||||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek.
Met Willem, zynenZoon, byzonder uitgelezen,
/^# onze Burgery, en wat hier puik mogt wezen,
&e bloem van onze Jeugd. Zo zyn zy t''zeilgegaan.
En doen in Paleflyn de eer ft e haven aan:
En zetten voet op 't land; en hebben fteên met hoopent
En fterkten met geweld en ftormen afgeloopen.
IVat leit 'er menig Turk en Saraeeen in 't zand
Geveld en omgebragt door onzer mannen hand?
En zo nu 't moedig Heir ν aft alles had gekregen
Naar wil in 't Heilig Land, door Godes ryken zegen ,
Rukt wederom ter Scheep en dry ft in d'oude Floot,
Daar Damtate legt, aan Zee, in Nilus fchoot.
Maar hier fcheen '/ ongeluk hun voor het hoofd te floot en 9
Alzo de Haven was met ketens toegeflooten.
En toorens vaft bezet; ten waars ons volk alleen
Met hun getande Schip bet tuig had af ge [neen.
En zo den weg gebaant; daar op zy mei hun allen
Van al de Vloot gevolgt, op Damiate vallen,
Met uitter firn geweld, en neemen in 't begin
En hitte van den ft arm de Stad met vechten in.
Myn Stad, hier is dyn roem/ Myn Stad, gy die het opetz
Al 't Leger hebt gemaakt de Haven in te kopen.
Gy die de gantfche Vloot geleid hebt tot die Stad,
Die niemand zonder dy veel licht gewonnen had.
De Turken zagen dy op hunne ketens dringen
En voor hun oogen die aan duizent β ukken fpringen,
En konden voor dyn maiht en kloekheid niet beftaan ;
Myn Stad, hier is dyn roem, die nimmer zal vergaan f
Hier volgt nu krygsgebruik, die hun party verachten.
En 't uiterfte geweld tot hun perykel wachten.
Verkrachten hunnen ftaat en brengen Kind en Vrouw.,
En zich en al hun volk in ongeval en rouw.
■Dit is, ó Damiaat! ook over dy gekomen,
Dy, zeg ik, die dyn heilniet wel hebt waargenomen:
%° treed het moedig Heir, dyn leven en dyn bloedt,
Dyn Kroon, dyn eer en roem en Schatten met de voet.
Zo zyt gy jammerlyk geplondert en gefchonden,
Zo heeft het Moedig Zwaard dyn manfchap gantfch verflonden;
|
||||
|
Befchryvïng der Stad
|
|||||||
|
if%:
|
|||||||
|
Zo heeft men dynenfiaat verdorven en verkeert,
En in der afch gekit, en grondig omgekeert;
Zo heeft men dy van Have en Goed voor dyne- oogent
o Jammeriyke Stad! beroofd en uitgetogen.
En prys en buit gemaakt. Zo is dyn roem en macht,
Dyn pracht, en praal, en trots, geheel tot niet gebragt..
Maargy, b Bataviers! o Helden! o Landzaaten!
Wat hebt gy ons· een eer én prikkel nagehaten!
Wat hebt gy u en ons^ door uwe dapperheid,
Wat hebt gy onze Stad een naam en roem bereid!
Zo, Fama! laat niet af ons lof bazuin te fieken,
En doet zo onze naam hoog door de wolken breken.
En kroond ons gulden hoofd met Lauren om dit feit%
En laat dat over al en wyd zyn uitgebreidt.
Ons klinkende Metaal zal ook dit dapper teken
Van onze vroomigheid met helle ftemmenfpreeken r
En 't nieuwe Wapenfchild zal onzen waarden prys
Verheffen voort en voort,, ook 't opfchrift en devys...
De Moed verwind de Macht, het Veld en Zwaard getuigen
Dat Damiaat voor ons den hals heeft moeten buigen \
De Sterren, dat ons naamfieil tot de flerren gaat,
En 't Kruis vermeld het eind en oorzaak van de daadt;.
De zekerheid hier van behoeft men uit geen boeken,
Noch fchimmelig papier zorgvuldig op te zoeken j
Getuigenis genoeg. Dit tuigt ook even zeer,.
Zo meenig Wapenfchild van meenig Baanderh'eer.
Van meenig dapper Held; de Wapens die zy voeren*.
De Wapens* zyn 't die hier veel duizend-tongen roeren...
Die roepen luidkeels uit, die zy van deze tocht,
ZOt hunne eerenkroon mee hebben f huis gebrogt.
Getuig' dit, Moftaartfiam, met dyne Zwaarde knuifien■>,
Die gy zo moedig vat in dyne fierke vuiften;
Engy, die dynen arm uit 's Hemels wolken fieekt,
En eenen Ridders Helm met macht aan flukken.breekt;
Getuigt dit desgelyks, tot dyn en onzer eeren,
Vuifthamer, met dyn vuifi''van het Geflacht verweeren,
Gy Knotzen,. tuigt dit ook, van uwe Koddens-ftam,
En Koggefchip) waar mee der Kogmam'Vader quant*
|
|||||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek. 43
\t Spinrokken van V Geflacht en Stamme van de knaapen,
En laat ook dezen lof der Haarlemmers niet flaapen.
Dyn Pylen alle drie en Sterren, huis van Hals,
En maaken ook dit feit en myn bewys niet vals.
Ook kan der Wiffens Stam, met hun drie Bogefchiehtens
En dOude roem der Beets, ons grondig onderrichten ;
Zo met de witte Leeuw van Loo in blaawwe veld-,
En meenig ander fchild, vanmeenig ander Held*
Te recht dan plagt en zich weleer in oude tyden,
L)e Burgers onzer Stad hier over te verblyden.
En tuigden deze zaak door teeVnen openbaar,
■Met uiterlyk Triumph den eerflen dag van 't jaar.
•dis onze Schutters hier uit lafi van onze Heer en ^
In hunne monflering de Wapenen hanteeren :
Zo kon het ook als dan welflaatlyk zyη gedaan-,
Laat die gedachtenis doch nimmer ondergaan.
Zo dan, myn Haarlemmers, gy vroome Batavieren^,
Zet op uw jeugdig hoofd een kroon van Lauwerieren.
lb' Ïiumph.' lb.' En gy myn Vaderflad,
Verzegelt deze daad voor dynen befienfchat. ,
En op Stads Wapen;
Wil iemand in zyn huis Stads Wapen plaat ze geven?
Laat deze Verzen dus daar onder zyn gefchreven:
Waar by men leer en mag, tot eer e van dit feit ,
Tot eer e van de Stad, wat al ons Wapen zeit:
E) e Moed verwint de Macht, het Veld en Zwaard getuigen■-,
Dat Damiaat voor ons den·hals heeft moeten buigen;
E>e Sterren, dat ons naam fieiltot de flerren gaat,
En V Kruis, vermeld het eind en oorzaak van de daadt.
Verder, die van Haarlem hebben meeft altyd vreemd avontuur
§ehad, nu voor- en dan tegenfpoed, zo het God gaf, maar hebben zich kloekelyk altoos gered. En voor eerft, als de Stad nu in zyn. fleur "^as, en de Republyk ftand gegreepen had, is 'er lang ruft en vrede binnen de Stad geweeft, dat gelegentheid^gegeven heeft om de Stad te vergrooten* daar was zo groeten welyaaren in de Stad, Fa en
|
||||
|
44 Befchryving der Stad
en de Burgers· waren vermaard voor ryke en machtige Lieden··, zodat
Haarlem voor geene Stad week, en de Hoofdftad was van geheel Kennemerland. Maar 't is haaft verandert, de kans is verkeert, op dat die van Haarlem meerder luifter zoude krygen, en doorluchtiger worden. Als hier op zyn gevolgt zeer zwaare Oorlogen, Brand- ftichtingen, Invallen, Plunderingen, Verwoeftingen, enmeerdier- <*elyke plaagen: want daar is geweeft noch een andere tocht van die r>e twe- van Kennemerland, indenjaare iaó8, waar byzygerebelleerr. hebben van°dehl: tegen de Edelen, als zy hun ontilagenhadden van 't Gebied van Graaf Ke"ne- Floris, om dat hy minderjaarig was, en hebben veel volk byeen ge- der^11* bragt j en al het Gebied gebragt hebbende tot de militaire tucht en ontzach, hebhen zy met groote fortfe, geweld en godlooze onge- bondenheid, de voornaame Kafteelen en Sloten, en de voornaamfte Huizen van de Edelen verbrand, geplunderd en te gronde uitge- roeit. Waar door ontdaan is groote elende en verflagentheid, zo dat de Edelen, en die van grooten Huize waren, en Ridderlyk Ge- ftacht, ontbloot van alle hunne Goederen en Middelen, gedwongen en genoodzaakt zyn> om zich binnen de Stad Haarlem, te begeven, daar te onthouden, en de gelegentheidwaarteneemen, om in weer- wraak hun afbreuk te doen. Naderhand de moed en trotfch allengs- kens hen begevende,als zy nu gereed ftonden om te vertrekken, de plaats te verlaaten, en hun wederom na huis te begeven, zo is 't dat ee- nen Mr. Gysbrecht van Jmfiel, die hun Raadsheer was, een Man van aanzien en voortrefleiykheid, zulks afgeraden'heeft, en moed gege- ven om dit ftuk te hervatten. Daar op hebben de Soldaaten nieuwe moed en couragie genomen, en van ftonden aan 't Krygsvolk en al hun Macht byeen gebragt, zyn wederom na Kennemerland gekeert, na de Stad Haarlem getrokken, beftaan. zo een fterke Plaats te bele- vanC t% geren, en met Krygsvolk te bezetten; alzo zy nu trotfch en moedig Haarlem. waren ? door den roof en buit. Daar zynde, alszy nu begonnen heet te worden, door iever van vechten, en wagten op het teken, dat de Storm zoude aangaan, zyn de Trompetten geftoken, en de Trommels geflagen: waar door zy terftond met alle geweld op de Stad aangevallen zyn, en hebben ftormenderhand de Stads muüren beklommen, daar het meefte volk was, met alle fortfe en geweld van Wapenen, als Muurbreekers, Houweelen, Gefchut, Pylen,Staale Boogen, en wat dies meer is, Keyen en Bakfteenen waren'er ook geen gebrek,, 't fcheen of't Steenen hageidei alwaar yeelyojks bleef op
|
||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek. 45-
op de Waf, die hun keerden en onvertzaagt afiloegen: hier vieleene
bloedige fiag of ftorm; alzo die van de Stad hun mannelyk weerden, en 't geweld van de Vyand fluiten, zo met Pieken, Haaken, By- len, Voetboogen, en wat dies meer is. De Edelen, die zich inde Stad begeven hadden, en gevlucht waren, hebben niemand van de Burgers geweeken in yroome daaden en manhaftigheid, ieverig tot wraake, en onvertzaagt in alle gevaar. Maar, als die van Kenne- merland hetuitterfte gevaar en perykef üitgeftaan hadden, en 'er geen hoope was om de Stad te dwingen en te veroveren, hebben't Leger opgebroken, en zyn afgeweken na huis: waar door de inge- zetenen eindelyk hun adem weder hebben, gefchept, zyn verquikc geworden, en in ftilce geraakt. Omtrent, deze tyd is 'er ook een Veldflag geflagen buiten Hille-
gom, omtrent hetMannepady daar de Heer van HeemfiedeatYïdio- rie had tegen de moedwillige Vlaamingen, in denjaare 1304. Maar Biet lang daar na, zyn hun. verfcheide zwaarigheden over gekomen;, onder anderen zo hebben de Gelderfche Vriezen met 435000 Man- nen Medenblik ingenomen, in brand geftoken en toe de grond be- dorven. En in de zelve tocht, op de bodem van. Wel·Vriesland zynde geraakt, moedig door hunne Victorie, hebben zy de Stad Alkmaar ingenomen en vermeefrert, zo verre, dat zy eenige Bur- gers gevangen en mede gefleèpt hebben, tot fpyt en hoon van die van Alkmaar;, het Land doortrekkende? hebben zyalommegebrand en. geblaakt, de Heeren Huizen en Huismans Wooningen gepiun- dert en verwoeft tot de Stad Haarlem toe; alwaar zy op de Poorten als Vyanden ook geweld gedaan hebben: maar zyn afgeHagen en ver- jaagt, χ. Eenige jaaren daar na, als den Oorlog ophield, en de troublen
geftild waren, zyn 'er op gevolgt verfcheide nooden van Brand; die. verfefcei- deze onze Stadveeltyds onderworpen is geweefr, tot een merkely- de/aat" ke plaag voor de Ingezetenen; Eerfielyk in* den jaare 1328, a!s de ftaaa. Stads Poorten door den Vyand aan brand geiroken waren, is de Brand Steewaards ingeflagen, zo dat 'er veeïe Hutzert van Ryken en Ar- ïften in de af-fche gelegt zyn, en tot de grond toe verbrand ·, 't is daar niet by gebleven, de Brand nam ook eenige Kerken en Kapellen weg,, insgelyks Gailhuizen verdiftrueert, behalven de Kapel van onze Lie- ve Vrouw; dat men voor een mirakel gehouden heeft; behalven dat ik niet fpreke yan de Menfchen, die in deze Brand mede gebleven. F ι zyru
|
||||
|
„φ Sefchryving der Stad
zyn. 5rïs daar noch niet by gebleven, want weinig jaaren daar'na,
in den jaare 1347, is binnen de Stad Haarlem;een verfchrikkelyke Brand ontftaan boven alle Daken, zo dat 'er byna geen gedeelte van de tod vry was van 't vuur,} daar ook de Stads Poort, en Voortre- de in kooien gelegtzyn: de Kerken, ook Kapellen, eneenige Gaflhuizen z,yη verbrand, als met den Blixem geflagen. Insgelyks in den jaare 135Ί, is 'er een gevaarlyke en fchadelykeBrand onttoan, dat byna de helft der Stad door 't vuur vergaan is. Na dat deze Brand geblufcht is, zyn terftond daar aan weer nieu-
we branden van Oorlog ontftoken, als Jacoba, in ordre de 2.8fte Graa- bdSr vinne van Holland, niet tegenftaande dat die van Haarlem, de eer- va" fte van alle de fteden, de Y^&a van Jacoba, zyn Dochter aan te facöba. neémen voor Graavinne en Gouvernante van Holland, met eedebe- belooft had. Deze Vrouw Jacoba, alle Macht van Volk byeen ge- bragt hebbende uit het Sticht van Utrecht, Gouda, Schoonhoven, en Oudewater, maakt een Leger uit, dat terftond, zo te land als te water, na Heemftede gemarcheert is, aldaar, zonder lang te ver- toeven, even op de zelve dag als alle het Krygsvolk en Krygs-ge- reedfchap gearriveert was, zyn terftond voor de Stad Haarlem getrok- ken, en hebben, onder 't beleid van de Heer Willem van Bredere- de, de Stad belegert} by welke hun gevoegt hebben die van Ken- nemerland en Alkmaar: deze te zamen al hunne Macht byeen ge- bragt hebbende, hebben de Stad naauw belegert. Die van Haar- lem, die dit Beleg lang voorzien hadden, niet vertzaagt geworden zynde door alle deze train van Oorlog, grypen moed en couragie, en byeen geroepen hebbende de Heer Jacobus Gaasbeek, Gouver- neur der Stad, benevens RoelandUitkerken, en eenige andere mili- taire Perzoonen, ervaaren in den oorlog, hebben hun gezamentlyk begeven en geftelt onder eede, om de Stad te bewaaren, Goed en Bloed daar by op te zetten. Derhalven de Burgers dezer Stad, om alle verhindering van defenfie weg te neemen, hebben met Bylen en Houweelen alle het Geboomte en Hoven afgehouwen en omver- re gefmeten. Daar op zyn de Poorten gefloten en toegebolwerkr. De Burgers'en Ingezetenen van de Stad, met de Soldaaten die daar in lagen, de Wapenen opgevat hebbende, hebben hun vaardig ge- maakt, om de Stad te bewaren, den Vyand te fluiten, en alles uic te ftaan voor Vrouw, Kinderen, en behoudenis der Stad. De Vy- and aan de andere zyde, die de Stad belegerde, dreigde de uiterfte ruï-
|
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek 4/
ruïne, zo ze zich niet wilden overgeven; derhalven begonnen zy
aan de eene zyde van de Stad te branden en te blaaken, Huizen, HofÏÏeden, en Molens in brand te ftëekeh; aan de andere zyde heb- ben de Kennemerlanders de geheele Voorftad van St. Jans-en Kruis- poort met vuur en vlam geplaagt, en alles verjaagt en verwoeft. Dit is de eerfte aantochten fchèrmutfinge geweeft-j doch hebben Έ 'er niet by gelaaten, alzo zy met meerder förce en geweld op de Stad aangevallen zyn: by dag noch nagt is 'er geen rufte geweeft, alzo* zy de Wallen of Stads Veilen geduuriglyk befchoten en beftormden met Gefchut, Pieken, Pylen en Houweelen, Vuurballen, en was: dies meer is. Maar ais de Burgers geftadige wacht aan en op de Wallen hielden, en tegenftand deeden aan hunne Vyandenmet Spiet- zen, Polzen van-naby, en Schigten van verre, en verder mét al- lerhande Gereedlchap' dienffig ten oorlog, ontbreekende hun ook geene couragie, kloekmoedigheid-en onvertzaagtheid: waardoor den Vyand allengskens begon te verflaauwen en te bezwyken: zo dat zy eindelyk, de moed verloorengevende, opgebroken· zyn, en de Stad hebben verlaaten. Maar al voor deze tyd, in den jaarë 1350, isde factie. Van 'Hoeks Ta&ii■■
en Kabeljauws ontftooken; gelyk die naamen groote zwaarigheid van. beduiden, zo zynze ook fchadelyk geweeil voor't Gemeenebeft, κ°β"-ερ* en aangenomen tot verderf van de oude Bataviers. Want dè eene h^xs·' Party nam de naam van Kabeljauws aan, en hield die als een Krygs- eedj en de andere Party de naam van Hoeks, met gelyk voornee- men, om malkander te befchadigen en afbreuk te doen; wantgelyk de Kabeljauw inilÖkt. de kleine Vifichen in zee, alzo dreigden zy 't bederf aan hunne Party; daar en tegen, de Party die denaam van Hoeks aangenomen had, daar de Kabeljauw mede gevangen word, bliezen vuur en vlam. Waar vandaan deze faftie 't eerfte ontltaan is, kan men niet met zekerheid verhaalen. Terwederzyden zyn 'er groote Hanfen geweeft, Aanftookers van deze faéh'e. Aan de Kabeljauwfche zyde ftonden Heer Johan van Jrkel, Vader van de BuTchop van-Utrecht dier tydj Jehanvan Egmond, Gerrit van Heems- kerk, en veele andere Edelen en voornaame Lieden j nevens eenige Steden, als Dordrecht, Haarlem, Delft, Gorcum, en andere meer,- die aan deze factie vaft waren. Aan de Hoekfe zyde waren de voor- naamite Voorgangers Dieder ik van Breder ode, Philips, Burggraave van Leyden^ de Heer van Wajfenaar, Johan ïM de>Lek enPolaanen:i, |
||||
|
48 Befchryving der Stad
Jacob van Binkhorfl , en veele andere Edelen en Schiidknaapen >
daar 't ook andere Steden mede hielden, en wel voornamentlyk die van Leyden. Deze factie is eerft onder gemeene Burgers, daar na onder de Grooten en Edelen, tuffchen Leeken enGeeftelyken, met zo een verbittertheid der gemoederen, dat niet in eene Stad, maar in de meefte Steden van Holland dit quaad, als een Suurdeezemvan de Zatan, doorgekropen is: alzo dat in ieder Stad en Stam, en (zo men 't mag zeggen) in ieder Familie en Huisgezin, moorddaadige oneenigheid was. Dit was de regte Yzere Eeuw, daar de Poëten vm ichryven: Het isas dier tyd alzo gefield,
Dat d'eene vriend en d'ander mee,? Niet veilig voas voor hun geweld, De Broeders hadden ook geen vree. Wat'er van is, Iaatikdaar, dat is kennelyk, dat dit eene vervloek-
te en Duivelfche factie is geweeft, die 't eerft ontftaan is met groot gevaar in den jaare 155Ό. Dit is de'-regte ftof en materie geweeft van alle onheil en booze daaden, die geheel Holland beroerd heeft, en in groot gevaar gebragt: want dit fenyn heeft zich alomme ver- fpreit door alle de Leden en Steden van Holland, als de Duivel geftadig 't houtje daar onder ftak. En deze factie en oneenigheden van haat en ayd hebben dagelyks meer en meer toegenomen j die verbitteringe en dolligheid, die niet te ftiilen was,' heeft de gemoe- deren van hooge en laage., van Overheden en Onderdaanen, al- zo verbittert en verwoeit, dat de eene Burger, de eene Broeder tegen d'ander, was ingenomen met zo een haac en vyandfchap, dat zy verbaftert fchenen van alle redelykheïd, de beeftem meer gelyk, dan de redelyke menfchen. Alzo dat de Partyen malkanderen uit haare Huizen en Goed geftooten hebben, uit Landen verjaagt, en Steden verbannen. Maar binnen Leyden zyn wel de meefte onhei- len en zwaarigheden geweeft, niet tegenftaandeeenige van de Groo- ten dit fpel zogten te verhinderen. En alzo wy de oorzaaken van deze fa&ie wat hooger begeeren op te haaien, wy zullen bekennen dat dezelve beuzelachtig en ongerymt geweeft zyn, en moeten ons zelven fchaamen over zo eene opitinaate oproer en oneenigheid. Een Exempel van zo ongebonde reukeloosheid, yk gaa yoorby de Groo- te
|
||||
|
HAARLEM. Eerfie Boek. 49
te Naamen) dat hier ter Stede gebeurt is, op'tPaafch-feeft, alsby geval
jidriaan Kroningen ι en Hendrik, een Baftaartzoon van de Heer van Brederode, met eenige andere Edelen, om hun wat te vermaaken en uit luft vande Jagt, te Haarlem gekomen waren. En als zy in hunne Her- berg twee a drie dagen gelogeert waaren met den anderen, en meer Yoornaame Burgers van de Stad goede chier maakten, niet denkende op eenig gevaar, en ganfch zorgeloos. Deze, tegen de nacht, alszy hun wilde begeven tot de ruft, en nu al op hunne Bedden lagen, zo zyn'er fehielyk met een groot gefchreeuw en rumoer een hoop Boe- ven en Rabouwen in 't Logement gevallen, die anders niet quamen als om die Lieden daar te vermoorden. Maar de Waard en zyne Huisvrouw, nevens de Huisknegten, alle onvertzaagt, hebben her. geweld afgeflagen; en die geene die de plaats moeften ruimen dreigde d'uiterfte ruïne: alzo zyn de Gaften genoodzaakt uit hunne Bedden op te ftaan, en te begeven op de vlugt, om zich te falveeren; ter- wyl de Belhamels van deze oproerigheid woeden, en onverhindert de pypen ftelden. En daarna, die met de ontlooDene Gaften aan de Tafel geweeft waren, en gekomen om 't Gezelfchap te vermaa- ken, ('t ftond niet te lyden) wierden alle gebannen uit de Stad, als mede noch veele andere eerlyke Lieden, die dat Huk en zodaanige moedwille verfoeit hadden. Welke de eerfte beginzelen geweeft zyn van zulke dolligheid en beroerte, zullen de nakomelingen van Leyden weeten te verhaalen ; de Chronyken van Holland zulks mede betuigen. Dat de beginzelen beuzelachtig geweeft zyn, ver- baalt ook JohanOrlers, Oud-Burgemeefter, ter goeder trouwe, in de Befchry ving van de Stad Leyden,.en uit gemeeneoneenigheid het toeneemen en aanwafch van zo grouwelyke faéb'e zyn ongelooffe- lyk, d'uitkomft twyffelachtig endangereus. Dikwyls heeft men ver- bond van vrede gemaakt, maar te vergeefs, en wederom verbro- ken, daar de Duivel, die Duizent-konftenaar, altyd in til was, en nieuwe moeite en oneenigheid brouwde. Deze dingen te heelen icheen geen menfchen werk , maar moeft van God komen : die eindelyk zich erbarmt heeft over zyn volk, als Keizer Maximiliacm met ontzach daar tufTchen gekomen is, en als de Gravinne Margriet "eeft komen verbidden de Gevangens, die al verwezen waren om aan den lyve geftraft te worden. Als nu eindelyk de Partyen bevre- digt en verzoent waren, zyn 'er Bededagen verordineert, om Gods toorn te ftiiien. G Daar
|
||||
|
f o Befchryving der Stad
Daar waren omtrent de hondert jaaren gepaiTeert, als nu alles fcheen
bevredigt en vergeeten, wierden weerde vonken van de oude factie en oneenigheid: opgehaalt, daar de Duivel dit vuur weder aanblies.. Twede In den jaare 1438 is de factie van' Hoeks en Kabeljauws noch hevi- vaifie ger als voorheen uitgebarften, en dat peftilentiaal vergif verder ge- Hoeksen kroopen door geheel Holland.. DeChronykenbetuigen, datdeStad'. l£ws.~ Haarlem nochmaals daar niet vry van geweeil is* Reinier Smy.maakt- ook daar van gewag in zyne Hiftorie: te weeren, dat de Heer Hugo van der Heilige, van Philips, Hertog van Bourgondien, Prefident over Holland geltelt zynde, beide Partyen van-deze factie, door 't gewigt van zyn Authoriteit, aanzienlykheid, en zonderlinge be- fcheidenheid', in dwang gehouden heeft;., zo dat niemand, zo lang hy ]eefde, daar omtrent eenig woord derfde uitem. De vonken vande- ze Duivelfche factie waren noch nier gefhioord, als 'er binnen Haar- lem een nieuwe factie wederoirr ontftaan is, tot verderf van't Ge- meenebeft, het volk gaande gemaakt was en rebelleerde tegen hunne wettelyke Overheid, als Hugo Jlbout, Pont Uilenbroek, Ge- rard Hoen, en Jacob Dirkfz. Burgemeefteren waren, in den jaa- re 1444. Want als Symon de Lalein in zyn plaats gekomen was, heeft, dit quaad van nieuws aan wederom, beginnen in te breeken. Dus is men in het eerfte jaar wederom tot.dé Wapenen gekomen; Opdie tyd, zegt. men, dat eene van de Burgemeefteren, die by geval de Schout te gemoet. quam , met deze woorden aangefproken heeft:. De Burgers dezer Si ede zyn zeer verbittert tegen den anderen, en met haat ingenomen die onverzoenlyk is, laatenwy daar toe arbeiden, dat tujfchen ons, en tujfchen u-en myeendragt is.. Maar by heeft daar op- gezegt: Gy weet niet wat d'avond zal mede brengen. Bedektelyk te kennen gevende, dat men noch eenmaal het harnasrnoeft aantrek- ken, en zien wiens haan dat Koning zoude wezen. Dit trotfebe antwoord was zodanig, dat 't een.Officier niet betaamde: hy wilde zeggen, dat de Hoekfche behendig beitelt hadde, dat de Klok, gefchort zynde, geen geluit zoude geven·, om de Kabeljauwfche te verfchalken, dat zy geene Vergadering zoude maaken.j alzo meen- de hy, datze te ligter overvallen konde worden. Maar hy heeft niet verftaan de regte zin, want de Kabeljauwfche hadden heimelyk'c gebruik van de Klok in hun geweld; dewelke, zo haait als de Klok klepte, uit alle hoeken gewapent byeen gekomen zyn: met immers zo grooten ieyer quamen de Hoekfche ook te zaamen? ftondenin |
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek ft
de Wapenen op 't Marktveld twee geheele dagen , ja nacht en
dag, aan weerzyden even opftinaat. Ondertuffchen waren daar me- nigmaal goede Lieden, dietuiTchen beide gingen, om de peis te maa- ken; maar telkens te vergeefs, zy richten niets uit5 ja dat meer is, zoude malkander yyandlyk aangetaft hebben, ten waare de Priefrer onder de verbitterde, die malkanderen reeds op 't lyf vielen, met de Hoffie of't Sakrament .tufichen beide gekomen was. En als hetdiefi tyd zeer fterk regende, zo heeft nochtans de zwaare regen, van den Hemel gevallen , hun niet kunnen fcheiden: wantdaarwaszoeen hevige furie ontftooken ter wederzyden, dat zy liever wilden fter- ven, dan hun gelit verlaaten, of van hun plaats tewykenj de eene Buur d'ander by de hand vattende, zeiden malkander voor eeuwig adieu $ zettende wel aan de eene zyde de Burgerhaar-, behoudens de partyfchap daar zy by bleven, bereid om hun leven op te zetten voor de goede zaak'} zo fpraken zy. Eindelyk, zyn de Hoekfché van de Markt geweken, konden 't daar niet langer houden-, hebben de ylugt genomen na de Koningkfh-aat, en hun begeven in hetHuis van Nicolaas vxin Adrichem; daar word Nicolaas met zyn Vrinden -bezet, en als belegert. Ter tyd toe, dat 'er gezonden wierd Ma- dame Izabella, Gemalin van den Hertog j die de vrede zoude maa- ken: en heeft de zaak dus bygeleit en Paryen vereenigt, dat de Hoek- fché voor zonnefchyn de Stad zoude ruimen; mits hun in 't geheim belofte doende, dat zy binnen drie dagen hun wederom in de Stad zoude brengen ;■ en heeft hun daar toe bewilligt. Zozynzydanby- een vergadert buiten op de Baan, digt onder 't Bofch; alwaar Ifa- bella ook gekomen is, om hun geleide te doen. En, niet tegen- ftaande dat het regenachtig weer was, zo is de Hertoginne evenwei genoodzaakt na Amfterdam met haare Uitgebannene te vertrekken-: daar gekomen zynde, zo zyn de Hoekfché, die te Amfterdam wa- ren, de Kabeljauwfche tot fcbrik geweeft, omdatzedaarnudefterk- ile Party zoude wezen: die, na de raad en 't verzoek van Ifabeila, •te zamen na Haarlem getrokken zyn. En als Mevrouw aan weder- zyden haar belofte niet konden nakomen, tot vermindering vanhaar Authoriteit en krenking van Gezach, zo is zy onverrichter zaake ver- gokken , met deze recommandatie: „ Dat de Magifiraat en Over- ?j heden goede acht zoude neemen op hun Volk, wel toezien, „ dat het Gemeenebeir. geen fchade quam te iyden, en ieder zyne „ Stad zoude zoeken te bewaren. En dus is zy met haar geheel |
||||
|
'52. Befchryving der Stad,
Gevolg van Volk na Bruflel vertrokken. Deze Raad was tegen geer»
dooven gezegt. Want die van Amfterdam, die daar het opperfteGe- zach hadden, hebben van ftonden aan ontboden en in de Stad geno- men Reynolt van Breder ode, Willem van Langerak, die Opperfte Diaken was, mitsgaders Emilius van Muiden,, en andere meer van de zelfde fa&ie; met die intentie, datze alle geweld en overlaft op die wyze zoude weeren. Als de zaak dus ftondy heeft Hertog Philips (de nood hem daar toe dringende) zich eindelyk na Holland begeven, van zyne Guarde gevolgt. Derhalven, te Haarlem een weinig vertoeft hebbende, heeft hy na Amfterdam gezonden de Pre- laat en Biflchop van Luik, dien hy des anderen daags gevolgt is, en aldaar verricht 'c geene noodig was, en heeft bevonden dat hy't daar toe voornamelyk moeft aanleggen, dat zy de Partyen ter wederzy- den zoude bevredigen; en de gemoederengeftilthebbende, weder- om zoude brengen tot eendragt, die God aangenaam is; en dat ie- der een na zyne Stad en Goederen zoude keerem Daar na, in Bra- band wedetom. gekomen zynde, heeft hy devoornaamfteBrandftoo- kers en Belhamels door een Mandament gedagvaart, dat zy metten eerften te Bruflel zouden komen. Men isaanwederzyden daarheen getrokken; daar was zo een grooten confidentie en vrymoedigheid, dat zy daar hun prefenteerden tot 't beweeren van hun zaak. Als men de zaak ter naauwer examen had gebragt, en Partyen ter weder- zyden gehoort, hebben de Rechters aldus geoordeelt: Dat inde plaats van Symon Lalein, een ander geftelt zoude worden: des is hy zonder blame afgezet: in welks plaats geftelt is Mr. Gofuinus; die zo zeer niet van Adel was, als wel uitfteeken.de geleerd in de Rech- ten , en ervaaren in alleriye zaaken. Op deze plaats, dunkt my, dat ik in deze Befchryving ook niet
onvoegelyk kaa melden van de faétie der Cleregie, die in den jaare 4eraiEfc 14,57, als de HeerenBurgemeefteren en Raaden dezer Stad,met een cLigie. nieuw Edi6t voor hadden, nieuwe Laft en Impoft te Hellen op de ■* " Geeftelyken, eifchende van hen, even als van de Leeken, Schattin- ge ; waar van zy alle tyd vry en exempt geweeft waren. Hier op is proteftati'e gedaan, voor de Biflchop van Utrecht: en als de Geefte- jyke Priefters, nevens alle de Cleregie, met het oordeel van de Bis- fchop niet te vreden waren, zo is 'er gerefolveert in den Raad, dat men eenige Gedeputeerden aan de Biflchop zoude zenden. Alzo , Yolgens Refoluüe/ zyr\ 'er afgezonden NMms Yprm, Burgernee- |
||||
|
HAARLEM. Eerfi'e Boek. y$
fter, Gerrit van Noordwyk, Schepen, en Willem Raads, Secreta-
ris, die aan de BilTchop zoude verzoeken, om een Mandament te ligten tegen de Cleregie en Geeftelykheid; waar door zy zouden ge- dwongen worden, om Impoft nevens andere te betaalen. Enbyge- val, als zy noch op de wagen zaten, digt by Utrecht, zo komthura daar te gemoed de Baftaartzoon van de Heer van Breder ode, met waira*- zyn gevolg; die met geweld op de wagen zyn aangevallen, en heb- vexi* ben beide de Burgemeefter en* Schepen deeriyk vermoord, buiten weeten van zyn Vader. Zy hadden anders geene reden, dan dat deze twee van Schout Albert van Raaphorft, deze Walraven vry wat trotfch en fpytig bejegent had op 't Dorp Zantvoort, aan Zee, ' in zaaken van zyn Heer Vader: dat hy zo qualyk genomen had, dat- by de fpyt niet koflde verzetten, ja zo verre, dat hy in de zelve fu- rie ook de Schout zoude afgemaakt hebben, zo hy daar by geweefï was. Om welke oorzaak die Baftaartzoon vanBr ederode in zo groo- te ongena by de Vader is gekomen;, die zich dat zo aantrok, dathy ziek van- hartzeer wierd, dat hy Zoon in veele tyd onder de oogen van zynen Vader niet derfde verfGhynen, Als die gerugt van deze moord te Haarlem is gekomen, wierd'er van hunne Vrienden, era veele Burgers droefheid en gekerm gehoort. Om die oorzaak, heb- ben andere van den Raad en Wethouders de zaak daar by laaten· blyven, enberuften; en die van de Cleregie, om-vrede wille, vry- heid vergunt als vooren, op de oude manier. Alle deze dingen zyn gefchied in 't voorgemelde jaar, op den 2often van April; en-tienjaa- ren daar na is die fchandelyke moord eerft verzoent. Maar, na deze, als'er nu eenige jaaren gepafleert waren, is'er raaia
wederom- nieuwe zwaarigheid ontftaan , zwaarder Oorlog uit het van de1 Noorder Quartier, als die van Alkmaar, mitsgaders de Kennemer- meSan-- landers en Noorder Huislieden eene tocht deeden, en nu al op de de«. been waren, als de Overfte van onze Stad 'er tuflehen beide geko- men is, hun ten beften geraden heeft, tot vrede trachte te brengen, en die verbitterde gemoederen weder poogde teftillen: maar hy had naauwlyks zyn hielen uit de landftreek van Alkmaar geligt, of daar i's terftond een meenigte van Volk uit alle quartieren en van aliekan- ten te hoop gekomen , op een nieuwen Krygs-eed van Kaas en Brood: dez,e naam heeft hun alle wel bevallen: daar op hebben zv de Baniere met groote ftoutigh-eid opgeftoken; hier op zynzy moe- dig en trotfch geweeft, en hebben 't jLeger geilagenyoor onze Stad! G j, Maar,
|
||||
|
Befchryving der Stad
|
||||||||||||||||
|
iï
|
||||||||||||||||
|
5^
|
||||||||||||||||
|
Maar., als zy vreesden voor kagen in 't open veld, hebben zy vef-
zogt, dat zy in de Stad mogten logeeren en toegelaaten worden. Hier op is de Magiftraat en Wethouders vergadert geweeff, en be- raadflaagt, daar by ook geroepen hebbende de oudfte en meeft Ver- mogende Burgers; alwaar met gemeen advys beiloten en gêrefol- veert is, dat "men de Kennemerlanders buiten de Stad zouden hou- den , op'dat de Gemeente en Republiek geen fchade zoude lyden uit de oneenigheid van den Burger, en oproerigheid van zo een Volk-, die eer en oneer, fchaamte en fchande evenveel achten, en die 't Recht voerden in den Degen; verbiedende by publiek EdicT:, dat zy niet ingelaaten zoude worden. Men is nochtans gekomen als tot onderhandelinge by gefprek voor de Poorten ; maar zyn onver- richter zaake gefcheiden. Zo haait waren de Gedeputeerden niet in de Stad gekomen, die de Poorten bevolen hadden te fluiten, met Wacht bezetten en wel te bewaaren, of daar is térfèond een oploop van moedwillige Burgers ontftaan, die Sloten en Grendels met ge- weld opgeflagen hebbende, voor iedereen de Poorten wyd open gezet hebben: hier uit is ontftaan een groot gefchreeuw en geroep, |
||||||||||||||||
|
-nemer
|
-n" van welkom! welkom! van die geene, die aan de zyde van de Ken-
|
|||||||||||||||
|
landen nêmerlanders, als Verraaders, gekomen waren. Deze in flagorder
.deTtCad!n geftelt zynde, vallen met geweld en troupen gewapent in de Stad, tot op de Markt; daar liet het zich deerlyk aanzien, alwaar Baan- derheeren Edelen, en Overheden, in meenigte ftonden voor't Stadhuis, verflagen en ten einde raad, en verlaaten van hunne Bur- gery hebbenze de Stad in de hoede van God moeten beveelen: hier op volgde verbaaftheid en vluchten, waar van eenige na hunne Hui. • zen, andere na Kerken en Heilige Plaatzen; andere begaven hun, uit vreeze van gevaar, na 't Stadhuis, dewelke de Deuren toegeflo- ten hebbende, en de yzere Grendels en Sloten daar voor en op, heb- ben hun aldaar voor eenige tyd onthouden binnen de muuren van 't Stadhuis Maar als de dolheid en furie van Burgers en Soldaaten ver- fchrikkeiyk toenam, zo hebben eenige van hun de Deur van 't Stad- huis beftormt, geweld daar op gedaan met Bylen en Houweelen, om door te breeken: andere wederom hebben met Voetboogen, en Steenen te werpen, op Ί Stadhuis geftormt, dat'er niemand zo ftout was die zyn Hoofd derfde uitfteeken. Maar, nadien 'er niet meer dan 40 Burger-mannen op't Stadhuis waren, ongewapend, verlaatenvan alle hulpe, en geen hoope yan-ontzcc, hebben zy Yoor 't befte ge- acht, |
||||||||||||||||
|
HAARLEM. Eerfie BoeL ff
acht, met de Vyand te accordeeren, dan het; uiterfte gevaar af te
wagteii: en verlof gekregen hebbende,, oni den anderen te fpreeken , zonder eenige hofh'iiteit te plegen, met voorgaande belofte van nie- mand te quetzen, hebben die van binnen de Deurgeopentj dewel- ke die van buiten met troupen en geweld ingenomen hebben, die in hunne quaadaartigheid niet. te ftillen waren,., even als raazende en uitzinnige, dreigende· alles te vermoorden dat 'er was ~, zommige,. de Degen op de borft gezet hebbende,, hebben zy evenwel laaten gaanj maar· Willem van Ruiven^ Officier der Scadj Ρieter Thomafz. r4s Schepen, en zynen Broeder Andries Thomafz., na zy hun geplaagt en gefchonden hadden, zyn zeer dëerlyk tegen den avond vermoord: en noch is den Burger geen rulle gegunt, want op middernacht, om dat zy te vryer hunne perzoonagie zoude kunnen fpeien, hebben zommige Burgers ook van de Stad, nevens Ingezetenen van dien, ftraatgebaar gemaakt,, even of de Stad verraaden was, de Huizen van Voornaame Burgers opgeloopen, overweldigt en beroofd van Zilverwerk, daar en boven Kiften en Kaften opgebroken hebbende, Handveften, Rekenboeken, en Bezegelde Β rieven ontzegelt, tot' groote fchade, die niet. te vergoeden is, voor den Burger. Hierme- de noch niet te vrede zynde, zynze weder gekeert nadeMarkt, en quamen als gevlogen op 't Stadhuis, alwaar'zy Stads Sloten enSchat- kiften opgebroken hebben; en op de Weeskamer de Kaften geo- pent, publyke Aéten, Inventariftën van Goederen^ en Schuldbrie- ven gefcheurt, en dat van die geene die het 't minft betaamde, en alle geweld-hadden moeten weeren, door Uitheemfche begaan. Zo dat 'er geen aanzienlyk Burger binnen's huis zich vertrouwde; want de gemoederen van Soldaaten en gemeene Burgers waren zo verbittert, datze noch einde noch maate hielden van rebellie enftoutheid, even ofzy do! waren. Waarom dé Vöornaamfte Burgers, die 't meeft te ver- liezen hadden, zich verfteken en ftil gehouden hebben , tot dat de furie van de Straatfchenders en Moordenaars ophield, 's Anderen- daags zyn 'er vier Bevelhebbers gekoren, die ieder dertig Mannen onder zich hadden, tot bëwaaring der Stad; die met gewapender- hand zouden fluiten de fchadelyke muitery en plunderingen. Als' nu deze. furie geftilt was., zo is by een Edict van 't Stadhuis afgele- zen, dat alle die geene, die zich verfteken hadden, wederom voor den dag zouden komen, en hun op de ftraat laaten zien. Ten ande- ren, dat aiie. die geene j. die den Burger of Burgers-huizen beroofd- had*
|
||||
|
$6 Befchryving de Strad
hadden, en de Goederen geroofd door de punt van den Degen, dat
zy dezelve zoude op 't Stadhuis, en in 't geheel ter goeder trouwe wederom brengen; op verbeurte, dat die anders deed, aan den hals zoude geftraft worden. En om dat 't Edict meerder gewigt zou- de hebben, zo is 'er op de Markt een Galg opgeregt, om te (tuiten de ftoutheid en onvertzaagtheid van de moedwilligen hoop. Als de zaaken nu dus in 't uiterfte gevaar ftonden; de vroome Burgers, die niet derfde fpreeken, beklaagde den elendigen fland onzer Stede ; want dagelyks quam 'er uit het Noorder Quartier veel Volk, zo Huis- lieden als Stedelingen, die nieuwsgierig waren, hoe de zaaken zou- de afloopen; zo dat te dier tyd te Haarlem by meenigte gekomen zyn die het met die van Kennnemerland hielden. En deze maakten ook nieuwe toeruiling van Oorlog, en met gemeener hand alle hunne Macht byeen gebragt hebbende, hadden in 't zin een nieuwe tocht -Eerfte na 't Zuider Quartier. Dit niet alleen, maar hebben ook de befte ÌòÀßÃíáç Burgers met geweld, en gewapenderhand, aan hun zyde getrok- deKen- ken, en gedwongen de Stad te verlaaten, en hunne Vendels te vol- ianfas. gen. Niet lang daar na, als zy hun Volk gemonftert hadden, ver- zamelden zy een Leger van ruim 3000 Mannen; die alle tegen den. avond, omtrent ten vyf uuren, de Stad uitgetrokken en gekomen zyn te Noordwyk, alwaar zy vernacht hebben. Daar niet lang ver- toeft hebbende, zyn des anderen daags omtrent de middag te Ley- den gekomen; daar zy hun met vliegende Vendels in portuur fiel- den, om 't hoofd te bieden en te vegten; zy hevig aanvallende, hebben met geweld het Bolwerk ingenomen; niet tegenftaande dat die van binnen hun dapper geweerd hadden, 't Is niet om uit te fpree- ken, wat geweld en overdaad zy daar bedreven hebben, moedig zynde op hunne Viétorie. Terw'yl hebben die van Haarlem hun a- dem gehaolt. De Kennemerlanders, en die van Alkmaar, die't met malkanderen eens waren, wierden geboden de Stad te ruimen by pu- blyk Edict Zy daar en tegen maaken nieuw ftraatgerucht en mui- tineeringe, komen in de Wapenen, en ftellen hun daar tegen > o- pentlyk protefteerende, dat zy de Stad niet wildenruimen, uit vree- ze, zo zy de Stad quamen te verlaaten, dat zy voor altyd zoude uit- gefloten wezen. Ondertuflchen hebben die van Haarlem veele zwaa- righeid en onheilen (te fchandelyk om te verhaalen) uitgeftaan. Daar is naauwlyks eenige ruft geweeft, geduurige Plaagen, de een op d'anderj want yoo^eerft Jlbrecht, Hertog yan Saxen, die 'er ten hoog-
|
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek. ff
hoogden aan gelegen was, heeft na Holland (dat met geftadige Oor-
logen geplaagt was) een groote Macht van Krygsvolk gezonden, die te Noordwyk eerlr. hun Leger geilagen hebben, daar zy alles ver- nielden en verjaagden; van daar na Zantvoort, alwaarze mede niets ongefchonden lieten, noch Geeflelyk of Waereldlyk, Kerken en Huizen aan brand ftaken, de Beeften uit de weiden, en alle het Vee Weg dreven, niets laatende dan zwaarigheid, en zonder eenige te- genweer. Hier door de Soldaaten moedig zynde, neemen de ftou- tigheid om verder te marcheeren, en quamen de Lieden ftroopen tot Haarlem toe, zonder eenige ftraf. Alzo leefden zy op den roof, dreven weg alle het Vee dat daar omtrent was; ook namen zy vee- ie Huislieden gevangen. Zynu met Buit geladen, waar mede zy ver- legen waren, zyn te Beverwyk gekomen, met voorneemen om die De Be- Plaats te overweldigen: maar de Inwoonders, en die daar omtrent ^^ woonden, hebben hun kloekelyk te weer geftelt, en poogden hun den. te doen vertrekken; doch te vergeefs. Want, alzo die Party fterker was, en zy gewoon ceftryden, ja trotich op hunne Vi&orie, hebben- ze eindelyk de overhand gekregen, en die Plaats medevermeeftert. Alzo dat de Inwoonders van die Plaats de vlucht hebben genomen, zyn verjaagt, geilagen, en in 't uitterfte gevaar gebragt; daar op is gevolgt 't verkragten van Vrouwen en Maagden, Kerkfchendery, Roovery, en wat dies meer is; tot de Plaats in de grond bedorven, het onderfte boven, en zodaanig uitroovende, datzy Man noch Vrouw, jong noch oud fpaarden of verfchoonden. Eindelyk, als zy de Inwoonders van de Plaats niets overgelaaten hadden, hebben- ze alle de Mannen, èehaiven die 't ontvlucht waren, gevangen ge- nomen , weggevoert, en niet los gelaaten, dan voor zwaar Rant- iöen, en verder onder contributie gehouden. Dus is de floreeren- de Stede Beverwyk bedurven en uitgeput. En dit niet alleen, maar hebben ook om die Plaats een Bolwerk gemaakt, om te overwinte- ren. OndertufTchen die van Haarlem, in zo een beroerte der ge- moederen , beangit en verbyilert zynde, niet weetende wat men doen zoude, dewyl zy geen gemeenfchap van Oorlog met hun had- °"åç5 en liever begeerende zich neutraal en onpartydig te houden, ten Waare daar zommige geweeft waren, die hun dienit geprefen- teert hadden tot Rebellie, die de Sloten en Grendels van de Poor- ten hadden opgebroken , en geraakt zyn tot een burgerlyke Oor- Jog, dat de Gouverneur trachre te verhinderen. Eindelyk is het Ç daar
|
||||
|
β Befchryvïng der Stad
daar toe gekomen, dat'er eenige waren die hard aandrongen, dac
men vreemde Garnifoenen zoude inneemen. Terftond daar op zyn Soldaaten gekomen , die de Vyand te gemoet zouden trekken,, op den inval van vreemde Soldaaten, en die de elendige bedor- ven Burgers van de Beverwyk tot hulpe mogte komen, hun Bol- werken inneemen, en zy die V'rybuiters en Landverdervers mog- ten verflaan en verjaagen.. Als nu de Huislieden· en Boeren dus ge- plaagt wierden, komt 'ertyding, dat de Hertog van Saxen zelve van zin was na Holland te komen; dat hy al op weg was met een; groot Gevolg van Guard'e en Soldaaten, en in den Haag reeds ver- wagt wierd. Die van Haarlem blyde zynde over de komft van den Her- tog, hebben terftond eenige uit de hunnegedeputeert, Mannen van. aanzien en fatzoen;, die verzogten en verkregen hebben Sauvegar- de en.zyaeindelyk ter audiëntie gekomen. En nu in 'sGravenha- ge gekomen zynde, en verlof om te fpreken kregen van 't geenezy te zeggen hadden, zyn met den Hertog verfproken, dat hy die van- Haarlem, die. nu Crime la;fee Majefiatis begaan hadden, voor Vyan- den verklaart, in genade wilde, aanneemen;. dit was hun verzoek:■- waar in zyn Hoogheid bewilligt had,, behoudens dat hy aan zich be- hield, dat hy van· meening was die van Haarlem te bezoeken, en. daar voor een tyd met zyn Hofgezin wilde blyven, ter befcherming Van de vroome Burgers, en ftraf der Rebellen; en heeft hun daar op de hand gegeven, met. deze belofte: „, Dat hy tot hun als Vrind- „ zoude komen, meer genegen tot gunft en genade, dan wraake. Maar dit hebben de Kennemerlahders, ook die van Alkmaar, qualyk genomen., uit vreeze van meerder quaad, als die bewuft waren van alle onheilen en zwaarigheden. Ondertuffchen heeft de moedwiile van de Struikroovers niet opgehouden, deze, als zy niets overgelaaten-. hadden, zo hebben zy hunne Schanskorven verlaaten, en hun Volk. op de naafte Dorpen, gebragt, de Land- en Huislieden alomme ver- jaagt, en het oude Dorp Velzen geplundert; die van Schooten zyn ook niet vry geweeft·, ja tot rjigt onder Haarlem hebben zy moedwillig Huizen., Hoven en Wooningen aan brand geftoken, en namen mede Koeyen, Schaapen, Paarden, en al wat hunne gading; was van Huisraad en Meubilen, en droegen't te koop, overladen met Buit. Die van Haarlem, het fpel nu moede zynde, en verdriet heb- bende in alle de zwaarigheden, die hun overgekomen waren, zyn behendig en bedekt daar mede bezig geweeft, dat zy 't Jok van de Ken-
|
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek.
|
|||||||
|
S9
|
|||||||
|
Xennemerlanders afgefchut hebbende, zich weder in hunne oude
vryheid zoude begeven. Derhalven zyn 'er vroome en wyze'Lie- den mede bezig geweeft, dat zy 't Vaderland mogten verlofTen uit alle deze verderflelyke onheilen. En niet lang daar na, om zulks te bevorderen, is by publyk Edict van 't Stadhuis afgeleezen, dat alle DeKelïi Vreemde en Uitheemfche, gelyk als die van Kennemerland, met al nemer- hun Krygsvolk, Ruiters en Ruiterjongens, uit de Stad zoude vertrek- ^lé- ken , en weer na huis gaan, van waar zy gekomen waren. Waar boden de over de Kennemerlanders byna van fpyt meenden te barften; doch tuimel moeften evenwel vertrekken. Hier en boven waren 'er troupen Krygsvolk voor de Stad, uit het Land van Kleef, en Gelderland, die daar gekomen waren om die van de Stad te dienen voor Soldaa- ten, om de inlandfche Oorlogen, die ontftaan waren, en verzogien om ingelaten te worden in de Stad} maar't wierd hun doordeOver- •fte der Stad plat afgeflagen, om dat'er goede hoope voorhanden •was van Vrede, op de komft van den Hertog. Want niet lang daar ■na is zyn Doorluchtige Hoogheid, nevens een groote Suite van Ede- va*°d** len en'Militaire Perzoonen fchielyk na Haarlem getrokken. Als de He«og, Hertog noch maar naderende op weg was, zyn onderwyle alle Bur- gers ontwapent, en is alzo in de Stad gereden, en wierd ftaatelyk onthaalt: daar alle Geeftelyke en Kanoniken vooraan gingen, waar van wel de eerfle de Dominikaanen in proceiïïe waren; na deze volg- de de voornaamfte Burgers der Stad, nedrig in zwarthabyten inden rouw gekleed, den Hertog te voet vallende, hebben zy de Sleutels van de Poorten demoedig geprefenteert in alle ootmoedigheid. Daar was by de Burgers zo eene verflagenthéid, reverentie en eerbiedig- beid, dat zy hun niet laager konden vernederen. Maar, de Boos- daadlgen, qualyk bewuft zynde , die de yzere Sloten en Grendels met geweld opgebroken hadden, en de Vyand de weg gebaant om de Stad in te neemen, en ontelbaare andere quaade ftukken bedre- ven} die de Goederen van den Burger berooft hadden, in alle moed- willigheid ; die de Huizen der Grooten gevioleert en gefchonden, en 'by nacht oproer aangeregt hadden, zyn, door de komfte van zyn Hoogheid, als vrywiilige Ballingen uit de Stad geweken. Den Her- tog van Saxen was nauwlyks gezeten, of daar wierd aanftonds op het Zand ofMarktveld een Schavot en Galg opgeregt, opdatdeBoos- daadigen en Oproermaakers daar mogten geftraft worden. Maar nadien ■*er veele Burgers uit de Stad geweken waren, uit vreeze van gevaar, Η 2 '.al-
|
|||||||
|
6o Befchryving der Stad
alzo de oneenigheid der Burgers dagelyks toenam, wierdenze alle
gelyk geboden wederom te keeren, op confifcatie van alle hunne Goederen: dies quamen de meefte wederom t'huis. Maar de voor- naamfte Belhamels van de Faétie.en Muitemaakers, die de Sloten van de Poorten opgebroken, dieby nacht de geheele Stad in roere geftelt, en de Huizen van.vermogende Burgers geplundert hadden, hebben hun op de vlucht begeven; want alle de geene die in de Stad niet wil- d en blyven, uit vreeze van ftraffe, was vryheid gegunt om uit de Stad te gaan, onder Sauvegarde, voor de Hertog van Saxen in.de Stad is gekomen. Als.zyn Hoogheid zulks verdaan hadi, heeft't hem zeer gefpeeten, eaqualyk genomen; en die van Haarlem in groote zwaa- righeid gebragt. Nadien zy van ftonden aan, zonder eenige uitftel·,. geboden zyn op te brengen, 27000 Guldens, in ÓV, Andries Goude munt: waar door de gemoederen van de Burgers niet weinig onftelt en verflagen zyn, als die door de geduurige Oorlog en beroovinge, door plunderen uitgeput waren, daar nu alle Handel en TrarTyque ftil ftonden, als noch de gemeene Luidjes aan de koft niet konden komen, noch den Ambagtsman te werken;had, om de koft te win- nen, noch de Ryken hun jaarlykfche Inkomen kregen, daar de Lan- den alom., dres lagen, het.Beeftiaal weggehaald was, de Hoffteden en Boere-Wooningen verbrand, de Huislieden beroofd van alle hun Goed, en vluchtig waren5 waar door zulk een fchaarsheid en ge^ brek van Geld was, dat de Burgers niet in ftaat waren om te betaa- len. Dus zag het 'er deerlyk met de Stad of deszelfs Burgers uit, die nu gebragt waren tot de uitterfte defperatie en benaauwtheid. Wat zouden de arme Burgers doen? zy hebben alle hunne Juwee·^ len, Goude en Zivere Vaten, gedrevene en gefnedene Schaalen.en overdekte Koppen, ja al wat hun lief en waard was, uit de kaften ge- haalt, en op het. Stadhuis gebragt, na datze hoofd voor hoofd gefchat waren. En dat noch het allerzwaarfte was, heeft de Hertog van Saxen geboden, na het Gebied dat hy had, dat de voornaame Bur- gers by hem zouden komen, en met hun brengen niet alleen alle de Vendelen en Banieren, maar ook alle hunne Privilegiën, Statuten en Handveften; die hy voor hem in bewaaringe gehouden heeft, en bun onwaardig verklaart, dat zy Vendels van't Vaderland zouden opfteeken, en zulke Privilegiën zoude houden, als die verbaftert waren van hunner Voorzaaten vroom- en dapperheid. DezeendieD- gelyke dingen heeft. Qnze Vaderlyke Stad moeten Iyden,,en op die |
||||
|
HAARLEM. Eerfit Boek, 6%
tyd voornamentlyk uitilaan, even of die van de Vyand ingenomen-
en overweldigt was. En om dat alle deze ongerymtheden eenige fchyn van recht zoude vertoonen,, is 'er op die tyd Vergadering ge- houden, waar toe uit meeft alle de Hollandfche Steden Leden ge- dagvaart zyn ·,. welke met die van Haarlem geen medelydenhadden, maar meeft hunne party waren, uit oude haat; 'twelkmenveeltyd& ziet gebeuren, dat de menfchen zich verblyden over 't qualyk vaa- ren van anderen , door een verkeerden iever. Eindelyk enten laat- ften, op dat de Hertog zyn Volk in dwang*en ontzach zoude hou- den, om alle rebellie voor te komen, heeft hy een Bolwerk van aarde in de Schutters Doele doen opwerpen, om de trotsheid der Burgery te fluiten, zy te meer hem ook zoude ontzien, en onder hem buigen. En om dat hy verder de Republiek in goede ftand zoude brengen, zo heeft hy noch in die zelve maand, op de laatften dag van May, een Stads Schout gekoren, nevens Burgemeefteren, Schepenen, Raaden , en Thefauriers, die Stads Inkomen vertrouwt zyn; als mede noch an- dere Officieren en Subalterne Magiitraaten; die hy alle tezamen den Eed van getrouwigheid heeft afgenomen; om dat die van Haarlem van hunne. Privilegiën, en Hand veilen, met het Zegel, beroofd wa- ren. Als nu de Republiek in goede ftand en ordre gebragt was, is hy te raade geworden, dat de Juftitie mogt gehandhaafc worden, en dat men tot een exempel ftraf zoude doen over de moedwillige Mui* temaakers, die Stads Poorten gevioleert, en in de Groote Huizen van de Goede Ingezetenen gevallen waren, en by nacht oproer in de Stad gemaakt hadden, 't Welk ook alzo is gefchied; hierdborisde fchrik tot allen gekomen, , maar, de ftraffe tot weinige. De Repu- bliek in goede ftand en ftilte gebragt zynde, zo heeft de Hertog van- Saxen affcheid genomen, enisin de maandjuny van Haarlem vertrok- ken ; en op de zelve nacht zyn alle Roers enMusquetten, Krygstoe- ruftinge, grofGefchut, zo Metaal als Yzer, insgelyks kleine Velt- ftukjes, en Mink-yzers, die in de Toorens en Stads Veilen geplant waren tot krygsgebruik, van hun plaats na't Stadhuis, daaropna'c Bolwerk, en eindelyk uit de Stad gebragt: Maar nadien de Hertog van Saxen 't allerquaadft genomen had de dood van WiUemvan Jiui- ven^ gewezene Officier van Haarlem, en hielde't daarvoor, dat men noch zwaarder ftraffe behoorden te doen over zulke Moordenaars, zo heeft hy, als Gouverneur Generaal, vergunt Brievenvan Pardon,.. in.fchyn van gratie, aan die van Haarlem, Alkmaar, Weft-Vries- H 3 land "5,
|
||||
|
44 Befchryving der Stad
land, Kennemerland, en Dorpen van dien dependeerende, dat zy zou*
den aan de Bloedvrinden, Vrouw en Kinderen van Willem van Ruiven, newezene Schout van Haarlem, die als de Stad Haarlem van 't ge- boefte overweldigt was, zeer deerlyk mishandelt en vermoord is, tot een amende en boete zullen opbrengen en betaalen, na 't voor- fchrift van den Hertog aldus ingeftelt: IkAlbrecht, Hertogvan Saxen, hebbe verordineert enverklaert, verkla-
re en ver ordineer e by defe tegenwoordige, dat die van Haerlem voorge- mêldt, midsgaders die van Vriesland, Kermerlanden hare Dorpen [uilen op- brengen en betalen tot verquikkinge van de xahge Ziele van Willem van Ruyven, 400 Andrïes Guldens, yeder tot Z4 Stuyversgerekent, omin't Cafleelvan Saxen eenCapelleinte wij en tot Haerlem, met een Tafereel: ■waar in hy gewilt .heeft dat het Conterfytfel van Willem van Ruyven foude gefch'ildert worden, in de welke uytgebeeld[ou worden, hoe deerlyk hy gefchent en vermoord is geweefi. Hier en boven 800 Andries Gout- Guldens, by de welke [y de Capelrye f uilen heyligen en in-wyen in de [elf- de Capelle, en noch 40 Gout-Guldens , dat op die onkofie, alle dagen de Mijfe-dienflen gehouden moeten worden, deur gedurige obfervantie, uyt- gefendert datfe op Donderdag., de Mije van V Cruys met gefang /"uilen houden, en defe [al alle daags gehouden worden in '* Capel van Saxen, voorgemelt. En de Gift er van defe Capelry is geweefi Philips, de So- ne van den Coning van Spangien en alle fyne Nakomelingen, [o Graven als Gravinnen van Holland. En fo het mifchien den Hertog van Saxen fou gelieven het Cafleel te doen afbreken, dat m fuiken geval een Miffe fal gedurig blyven, iï andere Mis-dienften [uilen met alle devotie<op de (elfde wyfe als nu gefeyt is, op den Autaer in de groots Kerk van St. Ba- vo onderhouden worden, in welke de voor gemelte Willem van Ruyven favraven leydt. En dit Capel fal in-gewydt worden tot fuyveringevan t Moorddadig Schelm-fiuk, binnen de fes Maanden, daer over ge fielt fyn vrome en Godfalige Mannen met defe lafi en ordre, dat op die tyd als men beft* is met dat Capel te bouwen, datter als dan dagelykfehe Miffe gedaen worde op den Jutaer van V Cafleelvan Saxen. Hier en boven die van Haerlem en Jlkmaer, en die van de platte Landen, Jullen aen de nagelatene Weduwe, en de Erfgenamen van den Bloede van harent -wegen binnen drie Maenden eerft komende, op brengenen betalen zoo Gul- dens, alleen tot dien eynde, tot geheugems van de begane Moort, twee Glazen, een m de Kerk van Haerlem, d'andere tn de Kerk van Alk- |
||||
|
HAARLEM. Eerfle Boek. 6f
waer, met het opfchrift van de Moort begaen aen de Perfion man Wil-
lem van Ruyven, faliger gedachten , op wat jaer en op wat dagfulL· gefchied is. Voor der [uilen die van Haerlem en die van Alkmaer, mits- gaders die van de platte Landen daer onder firterende, tot verguikking. van de Ziels , van fionden aen een heylige Bevaert doen doen, en be- vorderen tot Romen toe, en [uilen bevelen,: dat [yaldaer Petrum, Pall- ium, en andere Heyligen Joude befieken, om dat de voot~ gemelte van Ruyven van een heylige Bevaert belofte gedaen had byjyn leven. En dat die Bevaert aengenomen worde van een Religieus Man en devotaris,. die de naefie Er[genamen en Bloed-verwanten aordeelen zouden daer toe bequaem te we[en, en wie dat fou mogen wefin, binnen tydvan de eerfle' toekomende Maend\ aen te vangen en in. 't werk te [ellen. Hier-en-bo- ven[uilen die van Haerlem vrydom geven, van Bier, Wyn, Greynen, en wat dies meer is, dat daer [rekt tot mond-koft en andere behoeften. En dit alles voor de ÏVeduwe van Willem van Ruyven met haer gant- fihe Familie, [o lang ah [y leeft:, en na haer overlyden, de Dochter en. de oudfte Sonen van de voornoemde van Ruyven, [oveele als daer in 's Vaders huis, ftaende op V Zant, [uilen woonen.- Noch vorder, die van Haerlem en die van Alkmaer voornoemt, mitsgaders de Dorpen daer onder[orterende, [uilen aen de voorfchreve IVeduwe en aen hare Kinde- ren, mitsgaders d'Erfgenamen en Bloed-verwanten van har ent wegen ,. icooAndries Guldens, tot volle reparatie en opbouwing van 7 /elfde huys, in [oodanige ftant als Wiüem van. RuyverriW: by[yn leven be- woont hadde, van■■welker onkofien [y, d'eene'gedeelte [uilen betalen op d'eerfle dag van Oclober, d'ander gedeelte■ op· d''eerfle dag van Janua- . ryvry willig en [onder eenlg tegenftreven. Aldus gedaen ορ den 6 Juny,. 1491, in de tegenwoordigheyd van Graaf Adolpb, Cancelier, Grave vanEgmond, Gouverneur G ener aal'van Holland; de Heer Berjfel, Ρ rooft van de Kerk van Maftricht; item, de Deken van MyrTenj DöSïorWeys- leben, en Lowys Carree, beyde Raden; my ook prefint, die dit onder- teykent, Barry» Alzo Haarlem, in Holland, en Kénnemerland in 't noorden verlaa-
ten hebbende, is de Hertog eindelyk gearriveert in Zeeland. ^a 't affcheid van den Hertog, hebben de Burgers hunne Wape-
nen en Geweer wederom geëifcht, tot bewaaringe en fecuriteit van de Stad. Dus heeft onze Vaderlyke Stad wederom eenigetydhaara- dera gehaalt. 't Waar te lang om alles in 't byzonder te vernaaien, al- lé |
||||
|
Bcfchryvlng der Stad
|
||||||||
|
4%
|
||||||||
|
1- die onheilen en tegenfpoeden, die hier gefchiedzyn, derhalvenzal
ik 't hier by laaten beruften, en niet meer van fpreeken: nu zal ik komen tot het allerzwaarfte, en dat 't meeft gedenkwaardige is, na- mentlyk, het zwaare en gevaarlyke Beleg van onze btad. |
||||||||
|
TWEr
|
||||||||
|
Τ WE Ό Ε BOE K.
Waare en levendige Befchryving van het
zwaar Beleg der Stad HAARLEM.
|
||||||
|
u kome ik tot het allerzwaarfte dat die van Haar-
lem uitgeftaan hebben, namentlyk tot de Belege- ring van onze Vaderlyke Stad, welkers geruchte de waereld vervult heeft, van welke geene eeuwen zullen ZWygen, en wiens geheugenis eeuwig zal duuren. Maar op dat wy in goede ordre mogen gaan, dient hier op gelet, voor eerit wat voor de Belegering gepafleerr is, ten anderen 't geen gepaffeertisgeduuren- de 't Beleg: en eindelyk wat 'er omgegaan is in het einde van't Beleg, namentlyk de uiterile miferie en elendigheid. En op dat ik de zaak hooger op neeme als van 't beginf is de zelve dus toegegaan: Als nu door zonderlinge genade en barmhertigheid Gods de waare ^*','** Gereformeerde Religie, tot bevordering van de zuivere Godsdienfi: Beleg ■die in de Heere Jezus Chriiius is, en afbreuk van de Pausgezinde, f^-j. dagelyks in de Nederlanden meer en meer toenam; en .'t Licht des H. Evangeliums als de Zonneftraalen doorbrak en de wolken van die diepe duifternis verdweenen, en als een Blixem alomme uitberilej ja ais 't geweld van de bloedige vervolging dagelyks verzwaarde, niet tegengaande dat Keizer Kar el de vyf de en Phiüpjms de twede, Koning van Spanje, deze Kettery zogten te dempen. Want na dat ,n den jaare 1550 tot Bruflël een Placcaat was uitgegaan op den 9 April, en vyf jaaren daar na in December; 't welk van den Koningk niet meer ujgeregt heeft, als of hy pik in 't vuur geiloken had. Omtrent deze tyd js 'er jn 't Land een Kapitein geweeft, van geboorte een Italiaan, Fïte]lu$ genaamt, die met zyn Volk te dier tyd te Haarlem I was,
|
||||||
|
é6 Befchryvïng der Stad
was, die gepeik heeft de diepte van Stads Gragten, de zwaarte ere
hoogte der Forten, de breedte van de Poorten, en alle deLimiten van de Stad afgemeeten, als een Spion van de Spanjaard. Deze is ook kort daar aan na Tefièl getrokken, om.de gelegentheid van't Land te verfpieden, in den jaare 1559. Eenige tyd daar na heeft de Hertoginne van Parma, Gouvernante van Nederland, met ver- nieuwinge van Placcaaten, haar uiterfte devoir"gedaan, datzyhaare Onderdaanen en Ingezetenen van deze Landen zouden brengen on- der gehoorzaamheid, ten deele door vleijen, ten deele door dreigen, en dat noch meer is, heeft ook het zelfde gepoogt met alle prakty- ken en behendigheden die zy konde bedenken; door welke der men- fchen harten plachten bewogen en ge'aaft te worden, maar't was alles verlooren moeiten: als het nu defperaat werk was, en allede: raadflagen ydel waren: en als de Heeren van de Landen niets kon- de te wege brengen met alle hunne Placcaaten: zoiseindelykJ^ra"- jpeHer- nM^ ^ Jlva , Hertog van Jlva, gek oren tot die tocht in den jaare ΑΐνΓ" 1566, die geen gelimiteerde, maar volle macht gegeven is, met 's. iZd"1'' Konings Zegel bekrachtigt, dat hy de vervallene zaaken in Neder- land zoude herilellen, en wederom te recht brengen. Hier op is de voornoemde Hertog met veel Krygsvolk, en groote Machtvan Soldaaten vertrokken zynde, in Nederland gekomen; als tot een- plaag over de Landen, om wraak te doen over alle de fchelmftuk- ken , en boosheden , de Crimina> lafa? Majefiatii■·, dat is, fchen* ' ding van de Koninglyke Majefteit, Kerkfchendery, noch onlangs begaan, en waar door de Kerken ontheiligt zyn, de Beelden terne- der geworpen, de Autaaren 't onderfte boven gekeert; de Kapellen tot de grond toe afgebroken; en dit alles niet in een Quartier, maar over de geheele Provintie, ja 't geheele Land door, even of alle die dingen als door eene plaag van boven vervallen en ter neder gevelc waren. Insgelyks ook was den Hertog van Alva gezonden, om alle Ketters en Ketterye uit te roeijen en te verdelgen, om dat de ou- de Wetten en Privilegiën afgefchaft en vernietigt zoude worden: eindelyk, om te verdrukken de oude Vryheid van onze Voorvade- ren: en'met een om de ongebonde oproerigheid van 't volk in den teugel en breidel te houden. Hier op oogende en op alles lettende, heeft hy de allerfterkfte Plaatzen in Nederland ingenomen, en de In- gezetenen daar toe gedwongen, dat zy vreemde en uitheemfche G uarmfoenen moeiten in nemen; heeft ook verfeheide nieuwe Ivaftee- len
|
||||
|
HAARLEM.: Twede Boek. €?
|
|||||
|
ïen en Forten, met Wallen bezet, doen bouwen. Ook de voor-
naamfte Lieden het Land uitgejaagt, of om halsgebragt: alsmede veele duizende Menfchen, om hunne Kettery in 't ftuk van Religie, doen ombrengen. Heeft ook de Prins van Oranje voor vyand ver- klaart} Lodewyk, en zynen Broeder, Graaven van Bergen, zynge- dagvaart, alsmede de Graaye van Kuilenburg, en de Heer van Bre- derode. Eindelyk heeft hy alle de Ingezetenen van Nederland, vy- anden van de ïnquizitie, voor Ketters verklaart. Hier uitisontftaan defperatie en twyffelmoedigheid van de Burgers, haat tegen den Tyran Hertog van Ëßíá, en liefde voor de Prins. Dier tyd heeft de Prins in druk uitgegeven een Apologie van zyn onfchuld, waar door hy gepoogt heeft zich te zuiveren bydenKoningkj maar't was voor een doof mans deur geklopt. De Prins van alle menfchelyke hulp verlaaten, na hy de naam des Heeren aangeroepen had, heeft hulp verzogt aan dé Prinfen van Duitfchland, die hem inMaagfchap beftondenj die hem ook niet verlegen lieten. Terftond hier op heeft men Soldaaten geworven en gemonftert, en het geld daar toe over- gemaakt door Wiffel; hier door is Oorlog ontftaantuffchen den Her- togvan Ëßíá, en de Prins, van Oranje en zyneBondgenooten. Daar op de Prins ten'Lande uitgebannen, mitsgaders de Edelen, die uit hun weivaaren gezet zyn, ontbloot van hunne Middelen, enzommi- ge ook verwezen tot de dood. De Graaf van Egmond., Admiraal der Zee * nevens de Graaf van Hoorn, zynonthalft, uitwyzendede Brief van onfchuld, gefchreven aan de Majefteit van Spanje, byna van dezen inhoud: Genadigfte Heer Koningk!
ai het uwe Majefteit belieft heeft, in V gerichte aen den hals my
te condemneren, en fententie van de dood over my te vellen, daer over ben ik ten boog ft en bedroeft, en hebbe Hftelfde defe nacht verft aen *net hart leetwefen, hier over hebbe ik voorgenomen my geruft te ft ellen, *n my te begeven tot lydfaemheid en geduldigheid, bereyt om al het gunt te dragen dat de Heer e onfe God/al toefenden: Nochtans wilde ik wel dat fyn Majefteit dit voor feker en gewis hielde, (betuige 'tfelfde by de getrowvaigheit van Gode en Menfchen) dat ik noyt yets voor gehad hebbe, en dat my noyt anders in den fin gekomen is, dan dat uwe Majefteit of euze beroepnge /waerdig was tot. de mïnfte quetfingvan 't Catholyaue É ÷ Ge-
|
|||||
|
41 Befchryving der Stad
Geloof, foomyne daden en werken byfommige gefchenen hebben elders toe tl·
ftrekken, datfyn Majefleii -dat geloove, dat fulks den eyfchvandetydem tyds gelegentheyd moet geweten 'merden, maer niet d'ontrouw of meyneedig- heyt, veel min eenige wrevel of rebelly. Derhalven {nadien"'ideeenige weg is voor myn behoudenis) foo kome ik nedrig en ootmoedig tot uwe Majefieyt, en roep om uwegoedertierentheyt,enfoo ikiewersinmybefondigdhebbe, bidde om vergiffenis, dat uwe Majefieyt believe om eeniger myner dienfienficb i''erbarmen over mynhuysvroww enonnoofek'kinderen, mynewaerdflepan- den, mitsgaders myne getrouwe dienaeren. Dit ismynlaetfteverfoek, dit fynmyne uytterfle gebeden, foo haer Majefieyt defeonfe beden believe te ver-- hooren, fal rny ten hoogflen obligeren voor altoos. Hier op my verlaten- de bevele ik my in de hoede des Mderheogften : gefchreven tot Brujfel tp den tj November anno é f 6B. Onder ft ond gefchreven,. fan uwe Majefieyt s feer humble en getrouwe Dienaer en onder*
daen, vaerdig tot alle dienfien tot der. dood, EGMOND, Admiraal.
Maar alle dé verzoeken en ootmoedige gebeden hebben by den:
Koningk , of zyne Dienaars niets uitgevoert, en alzo zyn de Graa- ven van Egmond en Hoorn aan den halfe geftraft. En niét anders hadden die ook te verwagten, die gevlucht, en voor vyanden ver- klaart waren. De Burgers in dit gevaar geftelt zynde, doolden hier en daar zonder Hoofd, mismoedig, nietweetende watzyzoudenbe- ginnen. Eindelyk heeft de Prins van Oranje de Banier opgeftoken, ruft een Leger toe, verzamelt Krygsvolk van alle geweften uit Duits- land, uit Vrankryk, en is over de Maas getrokken met zyn Volk. Ondertuffchen, was de Hertog bezig met het Volk te fchatten en te plaagen, en de Lieden't Geld af teperffen, eifchende de Tiendeen Twintigfte Penning, meer bezig met vervolging, dan met de Wa- penen, dagt op geene zwaarigheid, en was zonder zorge. Hier uit ontftond het opmerken van de Staaten, en klachten van de Inge- zetenen. Ondertuffchen, de Prins van Oranje heeft geene gelegent- heid voorby laaren gaan, om zyne zaak wel uit te voeren. Daar en tegen, de Hertog van Ëßíá die; woede alomme, als een Wolf om de fchaapskooyen. Das was 'er een deerlykeenjammerlyke ftand aller dingen. De Heeren Staaten dan worden gedagvaart, en verklaart; by de Bloedraad als Vyanden Yan 't Land, Maar de Heeren Regeer. |
||||
|
HAARLEM. Twedè Boek. 6f
ders van Holland, en die van Utrecht, die verdriet hadden in de
Alvafche tiranny, hebben onderftaan hun beklag te doen aan den Koningk. De Hertog van. Ëßíá daar niet op paffende, vernieuwt wederom de Placcaten en Wetten van de Tiende en Twintigfte Penning,. Maar de Heeren Staaten hebben hun opentlyk en moe- dig daar tegen geftelt, en geweigert 't Placcaattedoenpubliceeren. Die van Amfterdam hevig daar tegen op alle manieren, zo wierd hun een boete opgelegt van; 20000 Guldens. Omtrent deze tyd is'er een gevaarlyk Hoogwater geweeft, door
welk tempeeft de Meer zeer verbolgen was. ,, Eindelyk, op dat ik weer mag komen tot myn voorige verhaal,
zo heeft de Hertog van Al<va, die als op zyn vertrek ftond, opdathy eenige fchyn van goedertierentheid en mededogen zoude toonen, by publyk Mandament en Placcaat in den jaare 1570 binnen Antwer- pen laaten uitgeven,- by welkehy, diehun bekeerjyk zoude toonen, en niet vreemd van de waare Catholyke Religie waren, genade en par- don wilde vergunnen. Heeft ook alle afeifching van de Tiende en; Twintigfte Penningen geremitteert en afgefchaft. 'c Kafteel van U- trecht by de Spaanfche ingenomen, is wederom voor die tyd van de Spanjaarden verloft. Alzo alles gelukkelyk uitgevoert hebbende, zo hy zjch liet voor ftaan, en inbeelde dat het geheele Nederland onder zyn geweld gebragt was, nadien de Republiek nu herfteld, en de Religie in zyn voorige ftand gebragt waare, en daar nu ontzach was gemaakt onder het volk, heeft van zyne Koningk verzogt en verkregen zyn de- 1 miffie, en affcheid genomen. Op deze zelve tyd is te Haarlem een Vendel Spanjaarden gekomen, en kort daar na noch een ander Ven- del Soldaaten, die baldadig aangingen, de Burger-huizen beroofden, en dreigden de uiterfte ruïne; en als zy 't hier niet langer konden houden, zynze den 7 November na Utrecht vertrokken. En op dat den Hertog een teken van eeuwige Gedachtenis zoude nalaacen, heeft hy op 't Kafteel van Antwerpen een Beeld opgeregt, zo groot als't leven, met dit volgende Opfchrift: Ter eer e van de Gouverneur Van Philippus de twede, Koningk van Spanje, in de Nederlanden, dat hy alle oproerigheid gefiilt hebbende, de Rebellen verdreven, de Religie in, haar voorige pand gebragt,. de Juflitie gemaintineert,. die nu vrede in de Provintien te ivege gebragt hadde,. dienaar van zo goeden en genadigen Koningk opgeregt. Dus zong de Hertog het Triumph-lied voor de Victorie, meenende dat het al gewonnen fpel was, maar het is ge- 't-1 heeb
|
||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
yó
|
|||||||
|
heel anders uitgevallen: want als hy nu bezig was om na Spanje we-
derom te gaan, en blyde over zyn vertrek, ziet wat vreemds! daar Anno komt een gerucht, dat den Briel van Zeeroovers ingenomen was. ï57*,den Door welke tyding hy eenigermaate verflagen zynde, verandertvan 1 Apni. raa(j en voorneemen, hy lchort zyn vertrek op, en niet lang wag- tende, gebied daadelyk de Graave van Bojjuj die hy na den Briel zend, dat hy die van de Stad te hulpe zoude komen; maar te vergeefs. Op die zelve tyd ontftond ook te Utrecht muitïneeringe van de
Soldaaten-j die aanironds geordonneert wierden, uit Utrecht te ver- trekken. De graaf van Bojfu ftond ook niet ftil, maar heeft met be- hendigheid of verraad de Stad Rotterdam ingenomen > die maar ver- te55;"^"" zogt had, met zyn volk door de Stad te trekken. Hier uit is ont- liad. ftaan oploop van 't Volk binnen Gouda. Als alle nadeelige geruchten hem ter ooren quamen, was hy be-
kommert en begaan met deze fchielyke verandering ·, daar was geen nader noch beter raad, dan dat hy zyne Koningk de zaak bekene maakte, verzocht derhalven provifie van geld j dat hemookingewil- ligt en gevolgt is. Daar op neemt hy wederom de Wapenen aan, blaafl: vuur en vlam, en vervloekt de Rebellen voor den Duivel. -" Te dier tyd is 'er ook te Enkhuizen onder den Burger oproer en
oneenigheid geweeft: de Prinfe Party verkreeg de overhand , die de geheele Wet verzetten, en deeden den Eed aan de Prins van Oranje: en Sonoy, Gouverneur van 't Noorder Quartier, deed mede zyn beft, maakten de Lieden gaande, en ontftak de harten en ge- moederen van de Ingezetenen, om 's Lands Vryheid voor te ftaan en te bewaaren. Hier tegen de Hertog van Jlva, heeft al zyn Macht met groot ge-
gewoel byeen gebragt, ten einde raad zynde, niet weetende wat te doen, en waar hy zich wenden of keeren zoude, als'die van Me. denblik, Hoorn, en andere Steden meer in 't Noorder Quartier, Anno hun Eed gedaan hebben aan Prins Willem 'van Najfau. Ook waren Vuny in 'er die de Stad Alkmaar ingenomen hebben, uit iever van de Vry- heid te bewaaren, en daar voor hun leven te laaten. Als de zaa- ken van het Land dus geheel verward ftonden, en als defperaat, zo is de Hertog van Medina in Nederland gekomen, om al dit quaad weg te neemen. Die van Vliffingen begonnen hun ook ter zee op roof te begeven, en veroverden groote Buit. Die van Qudewater en Gouda begaven zich mede aas d? £yde van den Prins. Verder |
|||||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
71
|
|||||||
|
die van Leyden, Dordrecht en Gorcum hebben hun zelvegeprefen- Anna
teert en overgegeven, uic iever voor de Vryheid. Hier en boven i67z„ is Bommel ingenomen, en Buuren erkende ook haar wettelyken Heer 3 lnlïr de Prins van Oranje. Die van Haarlem hebben zich ook bedektelyk beraaden, om hun
mede te redden uit de Alvaafche ilaaverny; weinige waren 'er inde Stad die 't met den Prins hielden, als daar waren Gerard van Ber- kenrode, Johan Kolterman en Ρ iet er Kies, diemetvoorweeten van de Prins, poogden den ftand van de Republiek te veranderen en te ver- nieuwen, zo het konde gefchieden zonder oproer. Deze, alszy hier mede bezig waren, hebben hun eindelyk op 't vertrouwen vaneen* goede zaak, hun raadflagen de Magiftraat bekent gemaakt; die de meefte niet bevielen, zwaarigheid daar in vonden, en namen't op hun beraad; maar, als zy daar na geopenbaart hadden, de doodelyke haat van de Burgers en Ingezetenen tegen den Hertog van diva, en daar en tegen de liefde voor den Prins; zo is't dat zy, hunflagwaar- neemende, Berkenrode en Kolterman voor de volle Raad verfchenen zyn, die Brieven Van den Prins hebben vertoont, en begeerden daar op kort antwoord: waar op zy malkanderen dus verftaan heb- ben, namentlyk: „ Dat men den Eed aan de Koningk gedaan, zou- de houden, en zyn Gouverneur den Prinfe eeren; dat men nie-
„ mand van den Raad zoude afzetten voor de komfc van den Prins, „ en den Hertog voor Vyand houden: maar datmen'tKatholykGe- „ loof en oude Religie van onze Voorvaderen zoude behouden, „ nevens de Cleregie en Geeftelyke zoude befchutten en befchermen. Maar de ongetoomde vryheid van de Soldaaten heeft de overhand genomen. Alzo zyn byna alle de Steden aan de zyde van de Prins van Oranje gekomen, en hebben aan hem den eed gedaan. Die van Amfierdam, even hardnekkig blyvende, zyn gebleven by den eed die zy Koningk Philips gedaan hadden, en zyn ook niet van den Hertog afgeweeken. De Graaf van den Berg nam veele Steden in't Hertogdom van Gelderland: Ook fcheen Vriesland te hellen aan de ^yde van den Prins. Alzo zyn 'er eindelyk verbonden van vrede en eenigheid gemaakt. Die van Holland hebben dagvaart van de Heeren Staaten te Dordrecht gehouden, en de Republiek is gefat- zoeneert met Wetten en Ordonnantien. 't Geen itrekte tot vrede en eendragt, hebben zy wel bezorgt en bezwagtelt, metafzweerin- ge van den Koningk, vervloeking der tiranny van de Hertog van J.kd j en toelaatinge van Religions vryheid»- On- |
|||||||
|
øñ Eefchryving der Stad
Ondertuffchen fliep de Vyand niet, nu meer verbittertzynde, en
haakende na die van Haarlem, eerft in het heimelyk en bedektelyk, daar na met openbaare Oorlog. Hier op is gevolgt, het voorfpel van zwaare Oorlog, als Spaarendam aan brand geftoken is, en tot de grond uitgeroeit en verdelgt. Zantvoort ook, een Zeedorp, is mee vuur aangeilooken, geplundert en in kooien gelegt. Chrifliaawvan Sonneviel, nam het Huis ter Kleef in, de Huislieden verjaagt, en Anno de Mc4ens in brand geftoken hebbende, verwoefte hy al wat'er 1572, in voorquam. Hier na de Soldaaten ontboden hebbende, die te Rot- juiy. terdam noch in guarnifoen lagen, met zich neemende eenigGefchut van oorlog en andere Amunitie, paffeerden voorby Delft onder de Stads Veften, enmarcheerendenadenHaag. Maar die van den Haag, welke van den aanflag wiften, niet eens vervaart zynde door de fchie- lyke komft van Soldaaten, zyn wel geruft geweeft, ja de Raadshee- ,ren van den Hoogen Raad, Koningks Rentmeefters en Ontvangers, die 's Koningks Bullen en origineele Schriften bewaarden, en meer andere, naamen, zo men meende, de vlucht. De Soldaaten, laa- iende die van den Haag onbefchadigt, als zy daar vernacht hadden, namen hun cours langs ftrand aan zee tot Haarlem toe, iloegenhun Leger in 't Bofch; alwaar de Hertog van Sapeda de Voorftede plaag- den, en de Molens, buiten de Stad ftaande, aan brand heeft geftoken. Hier uit is ontftaan groote verflagentheid en fchrik by den Burger, en verbittering by de Soldaaten , die aanvielen op 't Minnebroers Klooiler, en dat plunderde. En als de Vyand nader aan de Stad quam, en eenige fchooten op de zelve deed, zo is'er groot geloop van Burgers en Soldaaten geweeft, en alle Burgers Kinderen, jongen «ud, zonder onderfcheid vanjaaren, geboden aan Stads Veften te 1 tornen, om te pionneeren en aarde te kruijen. Maar aan de an- dere zyde, Baldeus, Veldoverfte van de Spaanfche, Utrecht ver- laaten hebbende, en vergunt zynde vrye pas van die van Amfter- dam, om met zyn Volk door de Stad, te trekken, heeft in 't ge- moet van de andere 't Leger geleit met vyf Vendelen Soldaaten, op 't punt van de beftemde uur, met hoop om de Stad te veroveren. Omtrent deze tyd is dit voornamentlyk gedenkwaardig, dat Jdri-
amjanfz. van Dordrecht, Schout van Haarlem, een maaltyd toe- bereid had 's avonds op een Zondag, wezende den 2,0 July, op wel- ke maaltyd hy genodigt had de voornaamfte Raaden en Burgers van de Stad, en met degen ook JohanKoItermcm, Gedeputeerde van den Prins
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Twede Boek. . ç
Prins van Oranje, om hem te believen \ maar dezen Heer zich zéi-
ye excufeerende: doch als de Dienaar van den Schout nader aanhield, en hem zeer hartig nodigde, is hy eindelyk mede ter maaltyd geko- men. Daar wezende midden onder de vreugde, en de gezondhe- den van d'een en-den ander gedronken werdende, is'er een Stads Bo- de ingekomen, die boodfchapte, dat 'er een Edelman op een Bra- bandfche overdekte Wagen gekomen was, die voor de Poort ftond, en verzogt om ingelaaten te .mogen worden binnen Stads Vellen. Mr. Dirk Ramp, Burgemeefter, die daar mede aan tafel was, ge- bied: „ Dat hy op't Stadhuis zoude gaan, en eifchen de Sleutels w daar van daan, die onder een Kuffen lagen, en dat hy de Poort 3, zou laaten open doen, en dezen Edelman van buiten inlaaten. Kolterman, als of zyn geeft hera dat in gaf, achterdenken krygende, of'er wat achter mogt fchuilen, is van tafel opgeftaan, en heeft rond uitgezegt, als of hy daar te gebieden hadde: „ Dat hy niet begeer- „ de dat de Poort zoude geopent wórden, dan in zyne tegenwoor- „ digheid. Daar de andere regen waren, en op hem verzogten, ja baden, dat hy daal" Wilde blyven: des niet tegenitaande, is hy na 't Stadhuis gegaan met de Stads Bode., en de Sleutels van de Poor- ten daar gevonden hebbende, heeft dien Edelman van den Graaf in- gelaaten en gebragt aan zyn herberge. Hier by heeft hy't noch niet laaten beruften, alzo zyn hart en gemoed als van een Goddelyke kracht uit den Hemel geraakt zynde, bewuft was van't quaad: hy deed op die tyd zelve de ronde: en als hy aan de Spaarwouder Poort gekomen was, vond hy aldaar op de Wacht niemand meer dan een jong knegt, noch ongebaart: en verder gegaan zynde na de Schalk- wyker Poort, heeft noch een man gevonden, wiens naam was Ma* thys Florifz., die daar midden in de nacht op de Valbrug .ftond, ge- keert zynde na den Dyk van Spaarendam; deze gevraagt zynde:; s. Waar de andere van de Wacht waren ? Zeide: „ zulks niet te wee- j> ten; maar dat hy daar gekomen was, om deBoerinnen,dietemel- ã ken zouden gaan, uit te laaten. Kolterman, gelet hebbende,dat ny eenige maaien na den Dyk omzag, heeft ook derwaards zyne °ogen gewend, en denkende meerder en meerder Schepen te zien, vraagde eindelyk: „ Wat die Schepen onder den Dyk met volle zei- .„ lenbeduiden? Gaf hy wel fpy tig ten antwoord: „ DathetSoidaatert '" ^Tai*?.n· Kolterman, doe verfchrikt zynde, door zo een nieuwe £aak die hem voor quam , en door gramfchap ontftelt,,. roept luid- . Ê keels::
|
||||
|
74 Befchryving der Stad
keels· , öGy Schelm! Verrader van't Vaderland, enBooswigt! hebt,.
gyalzo in 't zin gehad uwe Burgers en Ingezetenen dezer Stad op
" een vleesbank te brengen? Fluks van hier, zeide hy, dat u de'Ra- * vens aan de galg eeten , gy ukgefchudde Boef: willende hem met een doorfteeken: maar den ander nam met alle fpoed de vlucht. Kolterman merkende, dat hy van alle menfchen veriaaten was, wek- te de Buuren daar rondom, en haalde de Brug van de Poort weder op- en gebood aan die geenen, die hy op z.yn hand had, endaar omtrent waren, metter haaft om hulp te loopen, en dat zy Kapitein Ruychaver zouden verzoeken, die den 13 July met 200 Soldaaten te Haarlem v/as gekomen, dat hy met zyn Volk de Wapenen zoude aanncenien alzo 'er prykel was in lang uitftel j en deed ook de Bur- gers in de Wapenen komen. Ondertuffchen zo naderde de Vyand, lieten hen voorftaan dat de Poort voor hun open ftond. Maar heel onverwagt quamen daar onze Soldaaten, de Kapitein vooraan, (den welken tot noch toe was toegeiaaten de Wachten aan de Poorten te houden) zyn gewapent uitgevallen, en aanval op de Vyand gedaan hebbende, hebben met malkanderen gefchermutzeert; de ilag ging; tan in de velden, digt onder de Stad, by de Hofitede van Joban Pietaamfz.: de onze hebben daar de pas belet, waar door de digte ilagordre van de Vyand niet konde paffeeren (die op dit exploot door de Graaf van Botfu gezonden waren) en Rufienburg niet konden ge- naaken. Deze, als zy derwaarts trokken, hadden dat voor, datzy de Schaikwyker Poort zouden inneemen, en alzo in de Stad vallen. Ais deze aanflag onverrichter zaake ontdekt was, zyn ze wederom na Spaarendam gekeert. ■.: · . Omtrent ten o uuren op de zetve dag is te Haarlem Vroedfchap
gehouden·, alwaar de voorgemelde Gedeputeerden, die 'er meeft ïan gelegen waren, als daar vmenKoIterma», de Behoeder, met de Heer van Berkenrode en, Ρ iet er Kies, die gelykelyk voor den Raad verschenen om de Burgers te ftSie», en wederom in ordre te bren- gen j die dW deze vreemde handel verbittert zynde, tot faciie en oneênigheid ligt zouden geraakt hebben. Op de zelve tyd quam een Spaanfch Vendel en andere Troepen uit den Haag te Haarlem, onder *t geleide van Don Rodrigo de Sapeda; deze heeft zyn Leger in 't Boich aan de zuidzyde geflagen. In deze gelegentheid is 'er einde- lyk by die van de Stad, met gemeen advys, befloten, dat de voornoem- de Kolmwm, mei Brievea Yan geloof yoorzien.iynde , zoude trek- .. . kes
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
75
|
|||||||
|
ïcen na de Gouverneur en Staaten van Noordholland, om in alleooa?·
moedigheid hulp en byftand voor de Stad Haarlem te verzoeken, die nu in groot gevaar was, en dat het hun geliefde zo veel volk te zenden als zy konden miflen.. Deze volgden ook Robert, Luitenant van Kapitein Cabeljauw, en met hun Jan Mic&ielfz.., die terftond de Zylpoort uitgetrokken zyn, onder 't geleide van Soidaaten. En getrokken zynde door de Duinen, zyn voorby 't Huis Brederod® gepafleert. Noch is't Volk niet geruft geweer!, maar Berkenrode wierd van hooger hand beiaft, dat hy Brieven zoude gereed maaken tan de Heer-van Zwieten, Gouverneur van Gouda, dat hy een Ven- del of twee van zyn Volk te hulp wilde zenden; 't geen ook ge- fchied is. Kolterman ondertufTchen t'Enkhuizen gearriveert zynde, is in al-
le ootmoedigheid gekomen by Sonoy , Gouverneur van 't geheele Noorder Quartier, mitsgaders de Heeren Staaten aldaar, om hulp en byftand te verzoeken. En zonder verder bidden offmeeken heeft hy dit verkregen, dat de Overfte Lazarus Muller, met twee Ven. delen, ieder van 150 Mannen fterk, die van Haarlem te hulpe zou- de komen, welke nu benaauwd en zeer verlegen waren. Als zynu gemonftert en gereed tot die tocht waren, zynze terftond voortge- trokken ; en met deze ook veele Burgers van Hoorn, en Volonta- riflen van Alkmaar, uit iever voor de Religie, en liefde tot de oude Vryheid, onder 't geleide vari Nicolaas Rop. Dus te zamen uitge- trokken zynde, en in de Beverwyk gekomen, zo loopt het gerucht, dat alle de Spanjaards,' die in 's Gravenhage in Guarnifoen gelegen hadden, te Haarlem gekomen waren, en met hun de Raaden en Ont- vangers van den Koningk, mitsgaders andere Hovelingen, en hun Leger neergeflagen'in Ynaafte Bofch van Haarlem. Derhalven heb- ben die van Haarlem niet ongeraaden gedacht, by exprefle Miffive vïindermaai hulpe te verzoeken van de Gouverneur van Noordholland. Hy terftond vaardig zynde, heeft aan hun billyk verzoek genoegen gegeven; en het Krygsvolk, dat van Overyflel eerft gekomen was, *®t hulpe gezonden, voorts geordonneert, dat alle Huislieden in die *|reek het Prinfe Leger zoude voorzien met Proviant en andere Nood- druft, om de cüene voor te komen. Muller is terftond in de weer geweeft, en des anderen daags, 's morgens voor den dageraat, tot aan de Zantpoort gekomen, als hy te vooren die van Haarlem van &yne kornil verwittigt had, tor dien einde, na vermogen trachten Κ 2 met;
|
|||||||
|
f6 Befchryving der Stad
Biet al zyn kracht, om de gemeene goede zaak te helpen handhaven::
als zy nu daar waren, hebben zy.van verre gezien de Troupen van' de Vyand komen aan marcheeren, in ordre van 't Huis ter Kleef, en trekkende na Spaarendam, de onze te gemoet, digt by de Kapel van de Zantpoortj alwaar zy malkander hevig bejegent hebben in een flag. Eindelyk zyn- de Spaanfche Troupen op de Vlucht geflagen,.. en te rugge geweken na Spaarendam. Op die plaats gelaaten hebben- de meer als hondert mannen, en kleen verlies van Volk aan Mul- krs zyde.. Maar men heeft hier met 'er daad bevonden, hoe aertig dat de Afgod Mars van de Griekfche Poëten met deze ty tel befchre- ven word, van 't een op 't ander, over en, weer over: want niec lang daar na, heeft de Fortuin haar anders laaten aanzien: als allede Spaanfche, die van.den Haag gekomen waren, met al hun gevolg, verwittigt zynde dat hun. Volk verflagen en op de vlucht gedreven was, zo zyn zy op [taande voet uit het Leger getrokken, en heb- . / ben in aller'haait een bloedige flag gelevert, als dol op Mullers volk. / Nadien de Spaanfche meeft alle.oude wel geoeffende Soldaaten wa- ' ren, hebben, zy ligt het Krygsvolk van Muller op de vlucht gedrevetv' en verftrooit, waar van by Velzen wel 5. a.600 inde vlucht verfla- gen zyn. Muller had niet gemanqueert, die zich zelve midden on- der de Vyanden begeven had, ook met groot gevaar van zyn leven.. ïvlaar als hy gewaar wierd, dat deflagordre inconfufie, en zyn Volk Op de vlucht was, is by ook te rugge geweken j op dat zyn Volk zoude ophouden van zo eene fchandaleuze vlucht. In deze Slagje- halven, gemeene Soldaaten, zyn 'er twee Vendrigs gebleven,"doch A-ene niet ongewroken; en is voorgevallen den 27 July 1572-· De Spaan- ^2' fche zyn met hun geheele Leger, alsmededievan den Hoogen Raad, uit Holland na Utrecht vertrokken: maaralzo die van Utrecht Duitfch Ouarnifoen binnen haar Stad hadden, hebben zy geweigert dit Spaanfch Volk in te neemen--, alzo zy voor dezen ondervonden had- den de onverdraagelyke moedwil en wreedheid van de Spanjaarden. Dus hebben de Spaanfche., zonder dat eenige nood hen drong, doe Öe grenzen van Holland; weder verlaaten. Die van Haarlem, welke over 't verliesvan hun Volk treurden, en een weinig verquiktdoor 't vertrek van de Spaanfche, droomde nu van ruft en vrede. Maar, helaas! bun zyn noch andere en zwaardere plaagen over^
gekomen. Want. de Hertog van Ëßíá heeft Bergen in Henegouwe belegert , en de Prins van Oranje, neyens zyn Leger geflagen, dje aanquam om. de Stad te ontzetten. O^? |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek:
|
||||||||||
|
f?
|
||||||||||
|
Op die zelve tyd, in Auguftus, zyn 'er. binnen Haarlem.Dagvaar-
den en; Vergadering van de Heeren Staaren gehouden, om te overwe- gen, wat raad zy zouden neemen, tot behoudenis van de Republiek en 't Gemeenebeft, ter befcherming van 't Vaderland, tegen de ti- ranny van de Hertog van Ëßíá en Spaanfche. Maar voornamentlyk,, raadzaam achtende hier op te letten, dat de ingezetenen Geldmog- ten verfchaflen, 'en middelen bedenken, by de welke zy 't geweld Van den Vyand zouden tegen gaan, en dat zy de Stad Amfterdarn, om die, na gelegendheid, zouden belegeren; daar op de Gravevap Marque hevig drong, en deze reden van raad gaf: „ Dat 't meefte ,, gedeelte van de Burgers (dit was 't gemeen gevoelen) het met den „ Prins hielden; dat zy niet liever wenfchten, dan darde Heeren „ Staaren 't Beleg zouden bevorderen; en dat dan openbaar zoude „ worden, wie 'er van de Burgers waren liefhebbers van 't Vader- „ land,- en-voorftanders van de Vryheid; Maar als de Hertog van Ëßíá Bergen in Henegouwe met geweld
had ingenomen: de Prins van Oranje zyn Krygsvolk,. door gebrek Van geld, had afgedankt en ontflagen van hun eedt: a!s Mechelen ingenomen en.verovert was, dat een roof is geweeft voordeSoldaa- ten: en als de Soldaaten, die in dienftvan de Prins waren, genood- zaakt wierden, de veroverde Steden te verlaaten. Hier en boven, als Zutphen door de Zoon-vanden Hertogvan Ëßíá, RomiQnaeYhmd ingenomen was, en zeer deerlyk geplaagt-engeplundert: als die van Naarden, overvallen en verwoeft. zyn, de Burgers zeer jammer- lyk vermoord, daar zy afgryflelyke fchelmffukken bedreven, Kerk-· fchendery begaan,: en Vrouwen gefchofïeert hadden: ja als nu ge- heel Holland,beefde,, is Dun Frederik, trotfch en moedig door over- winning, met al zyn macht van Krygsvolk, en met zyn geheel Heyr- lëger door. Amfterdarn .na Haarlem getrokken.. Ondertuffchen ais: alles gereed gemaakt wierd, dat tot zo een train van oorlog .nöodig Was, zo.heeft Maximiliaan, Graave van Bofu,..Gouverneur van.Hol- land, Weilvriesland en Utrecht, Brieven gezonden aan die van Haar- lem, by welke hy in fchyn van mededoogentheid, en betuiging van zyn gunft over den Burger te verliezen, heeft willen als van te voo- ren waarfchouwen en verwittigen, van hunne totale ruïne en ver- derf, ten waare zy hun bekeerden en beter bedachten. . De inhoud. y.an de Brieven waren bynadus'luidende; |
||||||||||
|
Ê 5
|
||||||||||
|
Bil 5*
|
||||||||||
|
7§ Befchryving der Stad
Brieven van Maximiliaan, Graave van BojfTu*
aan die van Haarlem. Erentfefie} Wyze> Voorfiehtige Heer en Burgemee*
fiers en Raden, en Wel-geliefde Burgers, Hoewel ik in myn confidentie ivel bewufi ben, enmy [elve vaftelyk
loet voorftaen, (ne'etne God en menfchen tot getuigen) dat ui. ten «sollen genoeg gedaen is, als ik ui. noch onlangs verwittigt hebbe van 't gevaer, onheyl en fwarigbeyt, ja van totale ruïne die UE. nakende -was, en dat myn gemoet my betuygt, dat u alle sver 't hooft hangt, de' wylgy-Ueden zo heyligen Eede van gehoorfaemheyt hebt durven breken, dien gy'lieden aen uwen Coning fchuldig zyt, na de Goddelyke en men- fchelyke wetten, die dat gebieden, dat de Onderdanen, haren'Prins, en opperfie macht [uilen gehoor [amen. En hoewel ik een grootehopevan ül. by my [elven genomen hadde, dat gy-lieden deur aen-manen van onfi beleef the it, tot beter finnen [oude gebracht worden, deur eygen con- fefiie, en leetwefen van voorgaende misdaden, dat de Onderdanen wel gepafi zou hebben: nochtans [o weet ik niet met wat quade Geefi dat gy-lieden verleyt zynde, en met ydele hoop verlokt, in een labirinth ge- treden zynde, hebt- niet gewilt af-flant doen van uw obftinate voornemen : niet tegenfiaende, dat de nederlage van den Burger, en verderf van de Stad nu na, by is, als gefeytis. Defi dingen gebiede ik dat gy-lieden wel ter herten wilt nemen: Om defie quaden te verhoeden, hebbe ik niet kunnen nalaten, na myne goetwillige en [onderlinge toé-genegentheyt tegen gants Holland, en voornamelyk tegen de Stad Haerlem, welke gunfi ik ook op andere tyden (β daer noch eenige geheugenis is van 't gunt dat ik &l, goetgedaen) betoont en bewefen hebbe, en ben als noch bereyt om fulx te betonen, dewyl ik niet heb kunnen na-laten Ό E. voor de twede mael deur defe myne Mijfive te vermanen van de merkelyke ruïne, en onder- gang van den Burger eerlang. So gy nu met obfiinatefinnen, niet en wilt gedogen , dat ik ui. op 't rechte padt brenge, daer ik ui. hiddeenfinee*- ke, .dat gy doch wilt daer ter degen op letten en overwegen, in hoe grooP gevaer uwer aller welvaeren fiaet; £)at ik niet en fie, hoe ui. daer [uit uyt redderen. Derhalven wiW ik wily dat ui. dit wel bedacht en overleydet, hoe gevaerlyk en [chadelyke verwijfeling dat [on wefen, te, mrfinten een niïtunrlyken erf Prins, êeur recht'vanSuccefifie, enwplaets' van
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
79
|
|||||||
|
vim dien aen te hangen een Vafal en Onderdaen, die fchuldïg is aen re-.
beïlye, ik/egge, inplaets van f o vermogen Prins, die fyns gelyk niet en heeft, een Veld-overfle te volgen, die achter lant/werft, naekt en be* royt, die ui./elf op 's lants koflen moet voeden, tot grote fchade van dt Gemeynte, en intereffe van ui. aller goederen , ('tisdulle luye werk). ie verlaten, fo goedertieren Prince, en f o een aenhangen, die hem fel - ven in 't bederf gebracht heeft, niet anders Jlekende, dan dat hymet lie- gen en bedriegen dat botte en onhefinde volk mocht verleyden, gebruykende t'onrecht de tytel van Gouverneur van fyn Coninklyke Majefieyt in de Nederlanden; hier na trachtende, dat hy de arme Burgers met fynprak- tyke in fwarigheyt met henfoude trekken, en brengen in de uiterfiemife- ry en èllendigheyt, daer hy hem heeft ingefleken, nergens op paffende. Soo alle defe by ui. niet mogen gelden, laet u dan bewegen de fwarig- heden van Mechelen, Dermond, Zutphen, noch onlangs gepaffeert; ik wil nu voorby gaen andere Steden, die hy felfsgeplundert, verwoefi9 en te gronde toe verdelgt heeft. En ui. hebt niet anders te verwachten van die gene, die fyn geluk foekt uyt uwer aller ongeluk. Eindelyk als een ontrouwe Stuurman f al'ui. eyndelyk verlaten , midden onder de tempeefie,
dat ikfoofpreeke. En na dien defe alle niet tegenfiaendedienugefeytzyn, foo boude ik dat voor feker en gewis, en f oude ook daer voor wel borge durven blyven, {en wilde ook wel, dat ui. daer aen geen twyffel fioegt) dat de gewoonlyke goedertierentheyt enmede-dogentheyt van fyn Conink- lyke Majefteyt noch openfiaat voor ui. foo gy maer kunt vernederen tot de bekentenis van de begane misdaden, en bewaerdigt leetwefen te tee- nen van alle uwe doen, eer dat ui. meer geweld, die ui. niet fuït ken- nen ontgaen, en Godes ongenafchïelyk overkomen: Ik belove ui. en wil daer borge voor blyven, dat ui. al te famen in genaden fult aengenomen worden. Deur welke middel ui. kunt behouden en hier met ter woon blyven, Μ uwe goederen in vrede befitten met wyfen kinderen. Nadien ter contrary, fait gewaer worden, fo ui. van meening zyt de groot e Macht die nu al reede over den hals komt, daer voor 'ui. niet een dag f°ude konnen befiaen te verwachten, foo fal ui.. V felfde ongeluk over- komen, dat die van Zutphen, die deur fchoone beloften van den Prince Van Orangien, verlokt zynde, zyn fo obfiinaet gebleven, dat haer beter docht e het uyterfle te verwachten, dan haer over te geven in handen van de vyanden; alfo dat de voornoemde fiad, deur uytfinnigheyt van Solda- ten deur '/ geweld van 't gefchut om verre, gefchoten is, en tot de gronf- niet dkffl uytgeroeytP mmr ook zyn de Burgers nmfi al en de Soldaten% |
|||||||
|
Éï é: TBefchryving der Stacl
Jammigt met den pwaerde omgekomen en gewurgt. 't is een oud fpreek-
woord: Hy fpiegelt hem facht die aen 't gevaer van een ander fpie- gelt. De /elfde fwarigheyt zyn ui. nakende, en hebben aireede de wacht voor uive -poorten. En hoe-wel ik niet daer aen en twyffel dat ivelfom- m'ige onder u zyn., die voor 't Vaderland gewillig [oude leven en fierven, en haer begeven in de uyterfte gevaer, even de felfde, die nu tegenwoor- dig gebracht zyn in dit gevaer, fouden licht veranderen van opinien en obfiinate finnen, dies te meer, om dat defaek, om de welke fy in haer hederf ('oude gaen, en niet foude fchreumen voor 't Vaderland te fierven, evenwel foodanig is, dat niemant die wel by fyn finnen is, hem foude willen begeven in fuiken gevaer. Want ik kan niet gelooven, dat ui. alfoo verblint en betovert zyt, dat ui. niet foud verfiaen, dat ui. tegen God, tegen.uwe natuurlyke Prins, en tegen uwe eygen welvaertgezon- digt hebt, waer uyt niet anders kan volgen, dan fchending van Religie, en confufie van Juflitie, en al de Politie, het onderfle boven te brengen. En dat op die ivyfe, de verknolde en bedurve faek niet te rechte kan ge- bracht worden, of flanel grypen. Maar nu fo gy-lieden foud willenver- gelyken uwe macht, met de macht vanfyn Coninkïyke Majefieyt, of van 'die van Orangien, of der ver-eenigde Staeten: wie en fiet niet, hoe on- gelyke vergelykinge dat fulks zy , nadien (foo anders ui. noch eenig ver- fland of redelykheyt over is) d'ongelykheyt van defe foude kannen bemer- ken. Hier beneffens ui. kunt ook voor uwe oogen fien, de benautheyt van 't volk, en de uyterfie gebrek daer toe fy vervallen zyn, voomame- lyk de gemene Burger, daer alle handel en trafycqne Jlil flaen, fonder de welke Hollant als dr es legt, waer deur fy eyndelyk fullengenooifaekt zyn haer te keer en tot defperaete raetflagen, dat ui. niet f uit kunnen ontgaen, ten zy dat ui. haer keert tot het auther vangehoorfaemheyt, engenadevanden Prins, den welken de natuur ui. gegeven heeft, deur wettelyke fucceffie. En fo het gemene volk in die benautheyt blyft, dat de Neeringe en alle hant-werk komt op te houden, dat 'm fuiken geval niet ander s te verwach- ten fiael, dan dat fy deur dieren-tyd, en de nood haer daer toe dringende, deryke en vermogende Burger pullen op 't lyf vallen,, en dat fy noch fullen overig hebben, met gewelt fullen benemen. En dit zyn de vruchten die ui. te verwachten hebt {myne Vrunden) van uwe rebellye entrotsheyt, die ui. noch foud kunnen ontgaen, fo ui. wel bedacht zyt. De tyd die op 't tynde loopt, die gebiet u defe heylfame raed te volgen, dat ik wel wilde dat nl, ook [na quaemt op defe beloften; foo ui. als noch op my begeerden, ■dat ik veor ui, âá intercéderen en bidden} by den Coning myn genadige Heer,,
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Twede Boek. 21
Jieer, dat ik V [eer gaern [al'doen, en [uit bevinden metier' daet, dat
myne voorbiddinge vry van gewicht e [al zyn. En nadien ul.[akennu[oo fiaen, dat die geen langer uytfiel [oude kunnen lyden, [o [uilen ui. wel beraden moeten zyn, omme ui. te redderen uytdit aenfiaende gevaer, het Crygsvolk is al gemonfiert, het heyr-leger is algereet, de Soldaten, beginnen al te marcheer en regel recht na Hollant toe. En dat ik eyndelyk. een eynde make, [uit alle devoir daer toe doen {[oo ui. anders wel wilt geraden zyn) my ie verwittigen deur brieven [onder vorder e uytfiel, wat ui. eyndelyk in 7 fin hebt te doen of'te laten, van welke antwoort hangt uwer aller heylen welvaren, o[totale ondergang en verderf. UI. moet haer niet laten voorfiaen, dat ik naer de[e meer ietwes deur brieven [al laten weten, of deur andere doen waerfihouwen. Derhalven Erent[efie, ivyfi, voorfienige , myn- welbeminde en befindc Vrunden, d^ Heer e God wil ui. byftaen met [yn H. Geefl, die uwe Zielen verfierke met ware en heylfaeme kennifie, dat ui. metuwen Princeenaldergoedertierenfle Heer e·, deur natuurlyke rechtaan [ucceffie, meugt ver [oenen. Dit is de [omma van myn wenfch. Gefihreven tot Utrecht op den é f November in hetjaer enfes Heeren ifJL met de[e ondertekening, Uwer aller dienfitmllige Frund}
MAXIMILIAEN de Bossuv
De Graaf van Bofiu heeft het hier by noch niet gelaten, maar meer Brieven
andere Brieven aan die van Haarlem gezonden, bynavandenzelven van die inhoud, den 2 December 1572. Omtrent deze tyd hebben die van }™dtm~, Amfterdam, door mededogentheid voor hun naaft gelegene en wel- aan die beminde Stad, ook heimelyk Brieven gefchreven aan die van Haar- HaMieni, lem, by welke zy niet duifter hebben laaten weeten, dat's Koningks Heirleger, die 't op Haarlem gemunt had, naby was, en zy gerefol- Veert waren de Stad te belegeren. Maar dat de zaak zo ftond, by- aldien zy noch in tyds opwaakten, voor het Leger de Stad quam be- letten , en ootmoedig om vergiffenis baden, dat zy genade zouden Verkrygen; en verzekert waren, dat't zelfde aangenaam zoude we- ^.eni dat zy om de nabuurigheid van de Stad, en de onderlinge Koophandel, bereid en overbodig waren, voor de Burgers tuffchen beiden te gaan, en hun beft zouden doen, dat zy zouden geraaken om een Accoord aan te gaan, zonder de welke zy niet behouden konden blyyenj mec een huff vermaanende, dat zy deze gelegent- L ' heid.
|
||||
|
g2/ Befchryving der Stad
heid van hun te falveeren, niet zouden verzuimen, dat het ander*
zints nu gefchapen ftond, dat zy alle zouden omkomen. De Magiftraat deze dingen verftaan hebbende, waren t'einderaadv
bekommert, beangft, en willen niet wat zy doen zouden. Derhal- ven is de Raad ettelyke maaien vergadert geweeft, om te beraatilaan wat noodig'was te doen. Maar, nadien de advyfen niet overeen quamen, de ftemmen heel contrarie liepen, en de opinien van malkan- deren vreemd waren, liep het flegt af, en elk ftond de zyne voor» Daar waren zommigen van dit advys, en drongen daar zeer op aany dat men de Prins van Oranje hier van zoude adverteeren, en hiel- den ftyf aanr dat men van hem hulpe zoude verzoeken. Andere waren van dat advys, dat men om genade zoude bidden, en dat om deze red en: vermits 'er geen Steden belegert, van de Prins van Oran- je ontzet, waren, maar in handen van de Vyand gekomen, en onder 't jok gebragt zyn.. Daar tegen, dat de Machtvan de Koningk onver- winnelyk, en dat het boven onze kragt was die tewederftaan;, want het hart is tegen den prikkel te ftooten. Noch anderen, die wen- den voor, dat dit niet was het gebod van den Koningk, maar dat de Hertog van Jlva alle dingen onderftond zonder laft van den Koningk, en drongen daar op aan, dat men behoorde te appelleeren aan de höogfte Machten. En die hun advys gegeven hadden, dat men ver- giffenis zoude verzoeken, meenden anderen, dat zy't zelve tever- wagten hadden, als die van Zutphen, Mechelen en Naarden overge- komen was. Wederom anderen, die 't meeft na de Vrede helden, zeiden, dat het hoog lpreeken hier niet mogt gelden. En die dron- gen op vrede, meenden, dat men op ftaande voet, en zonder ee- nige uitftel, het hoofd in de fchoot moeft leggen, voor dat het Krygsvolk hen op den hals quam, om de Stad te belegeren. Om de- ze opinie te-beveiligen, zyn voortgebragt de Brieven wnjacob Wyy Paftoor van't groote Bagynhof te Haarlem, gelchreven aan zynen Broeder, byna van dezen inhoud;: WELGELIEPDE BROEDER,
Λ
Na myne Gehiedenis. Ik twyffel niet of gy fuït wel verflaen heh&en
in wat fwarigheyt en gevaer uwer aller welvarenis, entenzydaer fromptelyk in voorfien werdeen V quaedgefiuyt, (wantdaer isprykel in. V vytfieï) [o fal V te doen wefen om uwer aller leven.. X>e wreetheyt van
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek, 83
|
|||||
|
van den Spanjaert en die hloetdorfligheyt van den Hertog van Alba, heeft
hun alle verfchrikt, fo dat de meefle van de vergadering liever hadde in de uytterfle gevaer haer te begeven, dan te komen onder de macht en ge- welt van dien Tyran. Ik, op dat ik uit de herten van de f e luyden defe opinie en waen mach ivech nemen, foo advertere ik u by defe tegenwoor- dige , {men behoort immers fyn broeder te geloven) dat men geenfins moet twyffelen van de fachtmoedigheyt en genade van uwen Coning, alsfy maer tot beter finnen haer keeren, en met alle ootmoet komen, en haer verne- deren onder de macht van den Hertog van Alba, daer f al geen perikel of fwarigheyt wefen, ik belove en verfeker ui, dat gy alle fultvrywefenvan ■de flraf, en datter een generael pardoen fal wefen van alle voorgaende misdaden en wrevel: En op dat gy meugt gelooven, foo beveel ik ui. dat gy wilt te rugge fien na andere ft eden die door den oorlog overwonnen en ■verovert zyn, de welke niets quaeds geleden ofuytgeftaen hebben, die haer fehen overgegeven hebben onder de macht van hare Conink , men heeft alleen tegen de moedwillige en rebellen hart geproce deert, en tegen die ge- ne die haer hebben durven verfetten tegens 's Conings krygs-volk. Der- halven foude ik lil. raden als een vrient, dat gy nietlaetvoorbygaenvan pardoen en genade te bekomen. Derhalven fullen Burgemeefters en Wet- houders wel doen, dat fy haer humble en nederig vertoonen en geheel haer evergeven onder de macht *õáç de Coninglyke Majefteyt, dewyl ui. niet machtig zyt die te wederftaen, ongelyk in krachten. En wilde wel dat til. wel en ter deegen mocht overwegen, hoe qualyk de fake fou uytval- len, fo de Burgers van Haerlem halftarrig blyven in haer voornemen, sn dat fy liever wilden befoe ken de macht van de Cming, en uytterfle ge- vaer te beftaen, dan te gchoorfamen. Deze Brieven, als die in den vollen Raad gelezen zyn, is de eer-
fte propofitie geweeft, of het niet geraden zoude wezen, dat'er twee Perzoonen uit den Raad, by lotinge, na Amfterdam gezon- den wierden, om met Fredcrik van ïoledo t'accordeeren; of dat men Verzoeken zoude, uitftel van eenige dagen, op dat zy middelertyd de prins van Oranje verwittigen mogten, hoe de zaak met de Bur- £erye ftond? Alwaar zommigen 'in den Raad, die op de Spaanfche weinig vertrouwen hadden, vermoedende dat alle deze dingen ge- moveert en opgehaalt wierden tot nadeel van de Prins, zyn van dat gevoelen^geweeft, dat men zodanige bezendinge niet zoude on- derftaan. Alzo zyn die van den Raad onverrigter zaakegefcheiden. h a Maar
|
|||||
|
Âø B'efchryving- der Stad
Maar op den 3 de December, 's morgens voor 7 uuren, is de Raad we-
derom vergadert, als de zelve queftie nochmaals voorgefteltis; meeft alle waren zy daar gelogeert, inzonderheid die Brieven hadden, wel- ke meiden van zwaarigheid en door Vrinden gewaarfchouwt, dat 'er aan Don Frederik van Toïedo Gecommitteerden zouden gezonden worden: de ftemme van deze hebben geprevaleert, die gewild heb- ben , dat men Bezendinge by lotinge zoude doen. 't Lot heeft Dirk de Fries, en Johan Ferwer gemeld. Maar als deze laatfte wat aar- felde, en-zich geheel onwillig toonden om die Bezending aan te nee- men, zo heeft Chrifihffel van Schagen zyn dienil geprefenteert, en heeft die Bezendinge aangenomen, met hem neemende de Heer Penfionaris Adriaanvan AJèndelft: die noeh dien zelven dag, voor- rniddags, met een ¥sfieede na Amfterdam vertrokken, zyn* Ónden- tuffchen dit geruchte onder de man komende, dat Dirk de Vries en Chriftoffel van Schagen, beide Burgemeefters, geconvojeert met da Penfionaris, na Amfterdam getrokken zyn, en gezonden waren aan Don Frederico delOledo; daar de anderen van den Raad tegen geweeft waren: hier uit is nadenken ontftaan, dat'er verraad onder fchool, en maakte, by zich zelve zwaarhoofdig zynde, deze gilTmge, dat de Stad haaft zoude komen in handen van de vyanden. Deze en diergeiyke propooften ftrooyden men onder 't volk. Door deze ge- ruchten is Wybold Ripperda in zyn gemoed zeer ontfteld geweeft: want als. hy zulks verftaauhad, nu beter onderricht, zo heeft hy, door ongedult.des harten ontfteld zynde,. op die zelve dag, 's na- middags , doen vergaderen,alle. de Schutters of Burgers, die voor de Godsdienit, Vrouw en Kinderen altoos bereid zyn. hun, leven, tezei- ten, in de Schutters Doele. De eerfte in deze Vergadering is ge- weeft Wybold Ripperdar, en met. hem1 Lancelot van Bredero; noch Jdriaan Janfz. Schout, der Stad, en Gerrit Stuiver, voorts alle Ka- piteinen en Bevelhebbers; alwaar hy, audiëntie verzocht hebbende^, dusdanige reden gehouden.heeft:. froame een manhaftige Burgers defer Stede, die door wwemanhaftig*
%raak_ heyt en vroome daden vermaert en geroemt fyt geweefi al over v'eele hon- ™^ßñ* dert jaren met het inneemen van Peiuiiumo/Damiaten! d'oorfakewaer- om.ik ui. hier hebhe doen vergaderen,. {om rom met ute gaen) is defe, na- mentlyk: Dat ik u al-te-faem bekent fou maeken, {want uwer alle is daer aen.tm hoogften gelegen) dat Don Frederico, Soone í,áç dm. Her- tog |
||||||
|
HAARLEM. Tweds Boek. 8*5
Éög van Alba, van Amfterdam foude komen, en dat hy onsalnaby quam
met fyn gantfch Heyr-leger, om defe onze Stad, gehaetby de Spaenfche^ en voor rebellen verklaert ,■ fou komen te beleggen en benauwen. En V is kennelyk datter Brieven aen den Raedgekomen zyn, die vermelden, dat men noch genade konde bekomen, foo die van Haerlem van flonden aen, · en [onder eenig uytfiel, met ootmoet om vergiffenis quamen bidden.^ En om dies wille hebben Burgemeefters, mitsgaders de Raden tegen recht en alle billykheyt, ongeacht den eedt, waar by[y haer verplicht hebben aen de Prince van Orangien, [onder ons advys en buyten weten van voor- name Burgers, Overfie en bevelhebbers, met de vymd handelen en ver- ding te maken: En tot dien eynde gefonden hebben na Amfierdam hare gedeputeerde met[ecreete laft, namelyk, Dirk de Vries, en anderegede^ fut eer de met hem, om genade en pardoen te verfoeken. Maer, (foo 't u belieft) vroome Burgers, te overwegen, wat gettade ui, te verwachten hebt van den Hertog van Alba, [oo gebiede ik ui. wat te ruggetefien en uwe oogen eens te [aen op die van Mechelen, Zutphen, enlaetft aen die van Naerden, hoe die gevaren zyn-, wat hoop van vrede of genade haer oegeven is en vergunt. Hier-en-boven, foo -wilde ik dit wel dat ul\ ter degen bedacht, met hoe diere en Heyligen eedt wy al-te-famenaênden Prince van Orangien verplicht en. verbonden zyn.. Ik twyffel niet {foo gy-lïeden alle defe voor' OOgen wilt fielten) of gy-lieden fult welleften en regart nemen op den eedt die ui. f o heyligiyk gedaen hebt, ook om uwe eer te betrachten, na myn exempel. Want ik neem God en menfchm tot ge'· tuygen, dat ik voor my genomen hebbe, myn bloed tot de laetfte druppel toe uyt te forten voor de Burgery, en dat ik myn leven wil op fettenvoor de vryheyt en behoudenis de f er fl e de, by dé'uyt erft e adem! Maer wat ui.. in V fin hebt te doen of te laten, dat wilde ik dat ui. V felve vrymoedig en onverfaegt te doen of te laten, tefeggen en te verklaren. Want wy verhopen met de hulpe Go des, ons uytterfte devoir te f uilen doen, met fui- ken fatfoen, dat onfe Vyanden, de welke ons pogen en dreygen tot de uyt- terfte benautheyt te brengen, weynigeer daer van fullen behalen. Door welke reden en aanmaaninge de Burgers, meeft alle opge-
wekt zynde, met luider ftemmen hebben uitgeroepen: „ Datzylyf „ en goed voor 't Vaderland wilden opzetten! Alzo door onderlin- ge courage en toeitemmen verfterkt zynde om het gemeene te bevor- deren en maintineeren, zynze alle vertrokken; die nu al lang van te VQoren geleerd hadden, dat hetzoet en betamerykisvoorhetVa- h 3, der>-
|
||||
|
$6 Befchryving der Stad
derland te fterven. Ripperda zich verwondert hebbende over de
ftandvaftigheid der Burgers, en getrouwheid van zyn Volk, grypt moed en courage. Derhalven zonder uititel, na hy die toegene- gentheid van de Burgers beproeft had, heeft hy aan den Prins van 'Oranje Brieven gezonden, en verwittigt hoe de zaaken van de Stad ftonden. Op de zelve wyze zyn 'er Brieven afgevaardigt aan den överften Lazarus, dat die van zyn Krygsvolk eenige Vendels tot by- ftand zoude zenden: dat hy ook gedaan heeft; want op den 4de van December zyn 'er 4 Vendels in de Stad gekomen tot fecours, daar Överften van waren Jacob Steenbach, en zyn Luitenant Chrifloffel Vader, noch Lambert van Wittenberg en Maarten Pruys; dit waren Mannen als Biixems in den Oorlog. Door de komft van deze, zyn de Burgers verquikt en hebben courage genomen, hoopende dat die de Goederen van den Burger en de Stad zouden bewaarenen befcher- jnen voor alle geweld. Hoewel 'er ook veele Burgers in groote vree- ze waren, dien het niet geraden noch veilig was, hen zelven te mel- den en te openbaaren, om het quaad vermoeden te ontgaan. Meeft alle de Burgers waren genegen tot den oorlog, en de Overften van de Stad verzuimde daar toegeenetoerufting·, zy hielden't daar voor, dat men moeft aanwenden alle mogelyke devoir, datzydeStadmog- ten bewaren en Don Frederico tegen te ftaan, zo hy de Stad zou ko- men belegeren; daar toe zy wederom Soldaaten ingenomen hebben tot meerdere geruftheid. Ripperda, Groot-Commandeur over alle de Soldaaten, (daar de Burgers niet op dachten, en niets quaads üc vermoeden) is in de Groote Kerk gevallen, (eenftoutbeftaan) en na KcT*e- ^e Afgoden en Heiligen om verre geftooten en te fchande gemaakt piuudfit. te hebben, heeft hy met zyn Volk de Kerk geplundert, en als een Janus, die fluit en open doet, dezelve voor de Gereformeerde ge- opent ; dat veele Burgers gefpeten heeft, en van harten wee deed. Ondertuffchen de afgezondene Gedeputeerden binnen gelaaten
zynde; hebben audiëntie verzogt en verkregen. Als zy die din- gen, daar zy laft van hadden, bekent gemaakt hadden, zynze met een blyd wezen en vriendelyk aangezicht van Don Frederico beje- gent, en kregen dusdaanig antwoord: „ dat hy verklaarde blydeen „ verheugd te zyn over 't leedwezen der Burgeren ·, beloovende „ zyn Vader, den Hertog van Alm, Brieven te zenden, dat hy ,„, dezeBurgeren, om hun ootmoed en vernedering, in genade wilde fJ aanneemen; maar dat zy ondertuffchen wilden vertrekken, en « al-
|
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. Twede Boek, 8?
„ alle devoir aanwenden, om de Soldaaten hun kwyt te maaken.
Maar Dirk de Fries, niet zeer vertrouwende op zo een koel enfiaauw antwoord, en lettende op de oorlogs toerufting, heeft zich te Am- fterdam onthouden, veinzende of hy wilde afwagtengunftiger en be- ter antwoord. De twee andere Gedeputeerden den 5de December wederom te Haarlem gekomen zynde, en vernomen hebbende, dat de Beelden omverre geftooten waren, dat de dienft van de Paufelyke Religie afgefchaft was, dat de Kerken van Afgoderye ge- zuivert waren, en verflagen zynde door zo een vreemde zaak, had- den daar over quaad nadenken, en waren naauwelyks over den drem- pel van hun Huis getreden, of men heeft terftond de hand aan hen gelegt, zyn in verzekering gebragt, en overgegeven in bewaaring van de Soldaaten j die hen gevankelyk na de Prins te Delft gevoert hebben. Men zeide dier tyd, Chrifloffel, van Edelen Huize, als zy te Leyden een weinig vertoefde, om hun wat te ververfchen, en men de vermoeide 't voer gaf, dat hy ligt had kunnen ontkomen j maar op de gerechtigheid van z,yn zaak hem verlaatende, en wel geruft: zynde op 't advys Van den Raad, dat hy alle gevaar zeer ligir geacht en in de wind geflagen heeft. Maar als de Prins van Oranje de zaak wat. nader ingezien heeft, is .'er zwaarhoofdig in geweeftj want hy verftond 't alzo, dat 'er de Heeren Staaten ten hooglTen aan gelegen was, nadien, hy de zaak dus begreep, dat niemandvermogt volle macht aan te neemen, van 't geene dat ftrydig waar tegen den eedt, en ftreed met het officie yandre zulks beveelden.. Derhalven, wierdenze te recht gefteld, en zyn, ter dood verwezen: de Penfio- ris is de kop afgeflagenj en Chrifloffel is in de gevankenüTe geftor- yen^ doch men weet niet of door ongeduld van droefheid of door pyniging. Alzo heeft de Prins, nevens de Heeren Staaten, rnet ge- lyke zorge en toegenegentheid, gezamentlyk goedgedagt, hier toe te arbeiden en alle devoir aan te wenden, diat zy de'oenaauwdeBur- gers Brieven zouden toezenden, tot trooft van de Ingezetenen, om hen een moed in 't harte te fpreeken en met alle macht te helpen, be- lovende, dat zy alle onkoften van-oorlog en betaalinge vanSoldaa- øç zouden opbrengen en betaalen uk 's Lands Middelen, en alle fchade vergoeden. Byna op de zelve tyd heeft het de Prins goed xea» gedacht, de Magiftraat van Haarlem ook te veranderen. Derhalven T^2'de* is ten dien einde de Heer van St. Aldegonde derwaards gezonden, Lfw, dewelke als hy te Haarlem gekomen is,, hebben eerft de Officieren ™?ã* verkies
yan
|
||||
|
88 "Bëfchryving der Stad
angjan yan de Schuttery by dubbel getal genomineert 8 Burgemeefteren en
iftiaat. 'I 4 Schepenen: uit welke 4 Burgemeefteren gekozen zyn, nament- Jyk: Johan van Vliet ^ Gerard Stuyver-,
Midaas van der Laan^ Pieter Kies.
En tot Schepenen:
Willem Adriaanfz., Niclaas Matheufz.,
Jacob van HeuJJen9 Adriaan van Berkenrods^
CorneUs Rykent Matheus Aug. Steyn.
■Pieter Bal, In den breeden Raad zyn 'er 10 gekozen, en 10afgezet, van welke
zommige, die 'erin bewilligt hadden, dat men met den Vyand zou- de accorderen en om genade bidden, die wierden voor eenige tyd in hun eigen Huizen bewaard; welks naamen wel bekend waren, wyze en verftandig'e Lieden, die 't wel meenden, als daar zyn ge- weeft, Dirk ramp, Dirk Jacolfz. fPy,
Johan van Zuren, Jan Janfz. Vervier·,
Hugo Bol, Steven Dirkfz. Brouwer,
Sy brand van Berkenroo , Ar ent Piet. van Hoorn,
CorneUs van Berkenroo, CorneUs Duyk , ReStor van
Thefaurier. de Schok) Nauwelyks was de Republiek in ordre gebragt, als daar van Am-
fterdam brieven gekomen zyn, ondertekent by Dirk de Vries, en eenige anderen, die vluchtig waren, by welke zy dreigden de uiter- fte benaauwtheid, om de harten van de Burgers klein moedig te maa- ken; en- waar by zy bezwaarden en grootér maakten alle de zwaa- righeden die hun zouden overkomen, door 't aanftaande Beleg. De Brenger dezes had zyn Brieven een flegte Boer in de handen gefto- ken, om die te beftellen; die, daar na verraaden zynde, het met Tocht den hals moeft betaalen. Derhalven Don Frederik bemerkende, dat *:an non noch gebeden, noch dreigementen by die obftinate Lieden iets ver- ïiederik. m0gten? heeft goedgedacht niet langer te wagten om met het Leger voort te trekken, en maakte zich vaardig tot dien tocht, voorheen afgezonden hebbende eenige Waaghalzen, en met die een gedeel- te |
||||
|
HAARLEM. 'Twede ÊoeL 80
te Van het Leger. Deze, als zy te Spaarendam gearriveert zyn, al-
waar de Dyk byna 'doorgeftoken was, en van beide zyden bevon- den hadden met de fchop doorgraven, en naauwlyks een Man konde gaan; daar men in 't midden een Scheid-dyk gelaaten had, en 't niet veel fcheelde of de naafte Weilanden zouden in 't hoogwater heb- ben geftaan. En voorts gepaiieert zynde over een klein Bruggetje, hebben zy van verre, aan beide zyden, twee Bolwerken gezien, wel verfterkt van Soldaaten en Gefchut, die de verdere paffen ver- hinderden : het welk zy door Boden aan Don Fredrik bekent maak- .· ten. Die, op dat hy volkomen kennis hier van mogte hebben, heeft ten fpoedigften Rodngo de Sapatttf met 300 Soldaaten, aan gezon- den, om de plaats te verfpieden : maar die in den aantocht met veel geweld wierden afgeflagen; zo dat eindelyk de Sapata met een Ko- gel getroffen is, die een gedeelte van zyn arm tot aan de elleboog weggenomen heeft. Dus weerom gekeert zynde, heeft DonFrede- rik verhaalt, dat het Bolwerk niet te genaaken was, door de trots- heid van de Soldaaten. Des niet tegenftaande, trekt de Veldoverfte op met het Leger, en peurt met weinig Stukken Gefchut na 't Fort, zonder eenig raadplegen of bedenken, die op ftaandevoet refolutie zoude neemen. Gndercuffchen Julianus Romero, wel regard nee- mende op de behoudenis van zyn Volk, is by geval onder eenige Paapfche Huislieden geraakt; die hen de weg wezen na 't weften, alwaar een open was over 't ys. Men heeft de Huislieden geloof ge- geven: van ftpnden aan heeft Julianus zyn Volk geboden, door het Fort te breeken, aan de zyde daar ze 't zwakfte was. De volgen- de nacht is 'er meerder koude geweeft, dat Julianus meer verzeke- ringe heeft gegeven om over 't ys te komen. En derhalven niet lang gewagt hebbende, heeft hy'op de tienden dag den Dyk trach- ten in te neemen; komende van achteren op de Schans aanvallen, op den Aanflag, daar geen Boriiweering was, heeft hy dezelve, met s aafeH. Zwaar verlies van Volk, ingenomen en overvallen. Die van Haar- dfmW |
||||||||
|
lem van verre ziende, dat dit Bolwerk in groote benauwtheid was
|
geno-
'' men. |
|||||||
|
hebben hun toegezonden ter hulpe eenige Vendels Volk: maar, al-
?°nC geweld van den Vyand fterker was, en tegen hun'niet konden beftaan, daar 3 co Soldaaten op de plaats gebleven waren, (onder de- weike ook Marien Pruis is geweeft) zyn de reit op de vlucht gedre- ven ; doch, door behulp van 't ys, zyn zy 'er door geflagen; en, van de flag vermoeit zynde, hebben hun'begeven binnen Stads Veilen. Μ Als |
||||||||
|
$o Beichryvïng der Stad
Als nu Spaarendam verovert was, zyn 'er twee Vendelen Waaien-
in garnifoen gelegt, ter bewaring van de Schans. Dit zyn byna de zaaken die.gepaffeert zyn voor 't Beleg. Nu zullen wy verhaalen 't . geen gebeurt is geduurende 't Belegd 'thart fchrikt my noch en beeft! Want -wie zou kunnen dit met ivoor den al bepaalen,
En treuren naar behoor'', met traanen al verhaalen? Goedwillige Lezer, houd my dit ten beften, zo de woorden niet
accordeeren met zo hooge en gewigtige zaaken. Eerfte Don Frederik, nu moediger door zyne Viclorie, achte niet raad- Aan- zaarri langer te vertoeven, heeft's anderen daags, den n Decem- Saw-°P ber5 's morgens vroeg, Don Digo de Carvaja vooruit gezonden; de- to»- welke met 500 Spanjaards, alle Musquettiers,. aan de Stad naderde; en is gekomen binnen fchoots van 't Gefchut. De Soldaaten der Stad, ontfteken door iever om te vegten, zyn uitgevallen, trachtende den Vyand te verdryvenj maar met vergeeffche moeite, en ongelyke macht van Volk, hebhen hun wederom: binnen Stads muuren be- geven. Op de zelve tyd,. als de wind gekeert, wat zoeter lucht en weder, en dat de koude vry vermindert was, heeft den Veld- overfte goedgedagt, zonder lang uitftel, dat men het Leger uit de moeraffige plaatzen zoude brengen, op dat zy op 'jtdrooge en vafte land hen konden houden. Derhalven zo verdeelden hy zyn Krygs- volk, 36 Vendels van de Spaanfche Soldaaten·, die onder het noor- der klimaat niet gewent zyn, hebben hun leger geilagen voor de Kruis- poort; en 18 Vendels van de Hoogduitfchen moeften.de wachthou- den voor de Hout-poort, waar van Overfte was de Graaf van Over- fieyn: De Waaien hadden beflagen de Zand-duinen na 't weften, on- der de Kapiteinen. Noircarmes, Capres en Liques. De Troepen van. de Ruitery befloten de naby gelegen Strand, en de weg die na Alk- maar legt y'met deze order, dat.zy 't Noorder Quartier van Holland, van 't zuiden zouden affcheiden. Als nu 't Krygsvolk in ordre ieder ©p zyn Quartier gebragt was, heeft Don Frederik die van de Stad doen verzoeken, om hun goeds moeds over te geven, Zonder eenigna- der bedenken of uitftel, hebben ze voor antwoord gegeven: „ Dat „ men de Spaanfche niet mogt geloven; beter achtende hun in't ui- „ terfte gevaar te begeven voor Vrouw en Kinderen, en voor de ύ Godsdienft alles uit te ftaan, danPreuye te neemen yan deSpaan- ,,. fche
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. 9t
-.„ fche trouwe. Ondertuffchen zyn 'er van Amfterdam veeie Stuk-
ken Gefchut gezonden, van welke eenige 36, andere 40 pondenen meer Kogels ichooten. Onder de toerulh'nge van oorlog zyn 'er ook toegezonden yzere Schaatzen, om 't ys te betreden. Hier opheeft de Hertog van Ëßíá, Vader van Frederik, ook hun noch 3000 Lui- ker Waaien toegezonden, -om de Mynen te maaken en Loopgraven onder de aarde j doch die meelt alle in de Loopgraven en omtrent de Wallen gebleven zyn·, zo die voorgeven, die op dezelve hebben acht gegeven. Op den 12de, en eenige volgende dagen, is 'er een zwaa- re nevel gevallen, die duiftefnis verwekte, en waar door de uitzicht over Stads muüren wierd beletj dat de Vyand gelegentheid heeft gegeven, om met defchop in de aarde te werken, hoogtens aan te leg- gen en 't Gefchut aan alle kanten te planten; dat de Wacht van binnen niet was gewaar geworden, noch die van de Stad hadden kunnen mer- ken. Die van de Stad hebben deze gelegentheid niet verzuimt, alszy hun volk hebben beginnen te voorzien van Proviant, Kooren, Ge- KiJe$, fchut, Wapenen en meer Krygsvolk; dus hébbenze, voor de toevoer volk in- belet Wierd, ZO van Duitfche, Franfche, Waaien, Engelfche als f"1]™* Schotten, 4000 Soldaaten in Garnilben gehad, waar over de volgen- ary· de dappere en braave Kapiteinen gecommandeert hebben, welkers Piaamen noeh by ons bekent zyn, namenriyk: Wybold Ripperda, Jacoh Steenbach, Chrifloffel Vader, Lambert van Wirtenberg, Ma- thys Pruis, Chrifloffel Gunt er, Schram van Brunswyk, Kurey, Fe- hemy Margottin, Ardenne, Sohey Paris, Seminado, Jasper Balfour, fylautenault, Mandoris en MichieU Hier by zyn ook gekomen eeni- ge benden Ruiters, daar eenen Gualtervan Enkhuizen, yan Delft gebooren, Overfte over was. Daar en boven waren 'er noch 600 ge- wapende Burgers, die in krygshandel de andere Soldaaten, ingarni- foen leggende, nietweeken. Noch waren'er wel 1000 Pioniers, van alle zoorten, om de Stad te bewaren. Ook heeft men de kloekmoe- digheid niet gemiftin't Vrouwvolk, waarvan 300 geordonneert wier- den, om de breuke van Stads Vetten te boeten en aan te vullen. On- ^er welke wel de voornaamfte geweeft is, eene Vrouw van manhe- 'yke onvertzaagtheid en courage, Kenau Simons Dochter, uit de Fa- mme (jgj. Haffelaaren , die mannen dorfte braveeren; een twede Jncroniache, die 't onverfchillig was, de Vyand te gemoed te gaan met een Spies, Lans, 'Roer, of dat haar in de hand quam. 'Ook was 4e Stad in Quarueren afgedeeld, om elk zyn werk te doen: daarzy Ì 2 ü-
|
||||
|
ø. Befchryving der. Stad ^
alles bezorgde, dat tot verfterking der Stad mogte dienen · maat*
voornamentlyk namen zy regard op 't Bolwerk aan de Kruis-poort, na 't noorden en 't Huis ter Kleef, dat de Veldoyerfte tot zyn Lo- gement verkoren had. 's Koningks Volk had naauwlyks de voeten op 's Vyands land ge-
Be onge- zet, voor zy een wal hadden opgeworpen, of de Prins van Oranje XuchtSvean zond de Graaf van Lumey met 4 Benden Ruiters en 15 Vendelen de'Graaf Voetvolk, die hy te Leyden als ter vlucht had aangenomen, en heeft ^"v^" bem geboden den Vyand te gemoet te trekken, dat hy nergens in moeft verzuimen, alle gelegentheid waarneemen,. de piaatzen wel gade flaan, en 't Bofch voor af neemen. Aldus Lumey gelaftzynde, trekt met zyn Volk, na Haarlem, en heeft zyn Leger te Saflem ge- bragt. Terftond zyn door Spions daar van daan de geruchten geko- Anno men. Daar op is aanftonds van de Vyand vooruit te gemoet gezon^ Secemb. den 't KrygSYolk onder Boffu, waar over dat'Kapiteinen waren Noir- carmes-.en Romer o y met 70 Musquettiers, en 80 Karabyns of ligte Ruiters. Deze, als zy aan den Weeligen Berg gekomen waren, hiel- ■ den ftil, en verborgen zich aan wederzyden onder het geboomte en ftruelien. Op die zelve tyd viel 'er een dikke fneeuw,die 't gezicht benam: Lumey in een Valei, alom bezet zynde, aan de eene zyde met Kogels, aan de andere zyde met de Ruitery aangeranft zynde, åç daar over ftonden in flagordre de oude Soldaaterjj diemetzoeen vaardigheid en geweld op de onze zyn aangevallen, datzy de Graaf van Lumey geene tyd gayen om.zyn Volk in ordre te brengen. Hier uit is ontftaan groote vertzaagtheid en noodwendig vluchten. Lumey y dat een Veldoverfte wel betaamde, als de flagordre te rugge deins- de, gaf de moed noch niet verlooren, maar heeft zich midden onder .de Vyanden geworpen, daar twee Paarden onder hem dood bleeven. Eenige Vaandragers waren van geene minderere parade; onder wel- ke eenen Jacob Maarten/z., Zoon van een Raadsheer u.r Vlaanderen, •als hy yan zyn Volk was verlaaten, heeft liever in't Vaandel willen fterven, dan te vlieden. Hier uit is ontftaan een zwaare nederlaag j van de vluchtende zyn 'er meer als 600 verflagen,. en men pleegde veele wreetheid aan de gevangenen: Baptifi van ïrier en Johan Kellenaar, zyn beide opgehangen aan de voeten, met de hoofden om laag; niet tegenftaande -Lumey tot Rantfoen 200 Kroonen pre- fenteerde. In deze flag "zyn achter gebleven 4 ftukken Gefchut, de meefte Vendels en veele Proviand-wagens, Aan de Spaanfche zy- ffe waren 'ei maar ç verflagen, . . HieE |
||||
|
Ç Á Á-Â×ÔÅ Ì. Twede Roek. n
Hier door is te Haarlem een groote verilagentheid en verbaaftheid1
der gemoederen ontftaan. By de Spanjaarden, als zy weder geko- men waren, hoorden men Triumphliederen en Victorie-gezang. Dit was waarlyk voor de Stad een deerlyke nederlaag j en die Don Frederik meer courage gaf, om grooter dingen te beftaan. Want voor eerft heeft hy zyne wreedheid betoont aan de Gevangens. Na de nederlaag van Lumey, als 'er een in 's Vyands handen gevallen was, hebben zy die het Hoofd afgehouwen, en in de Stad gezon- den , met dit Opfchrift: Dit is het Hoofd van Phlips de Koning, die ongelukkige, die ongelukkige aanleider van zyn Soldaat en %. om de Stad te ontzetten. Die van de Stad, door deze ipyt en hoon verbittertzynde, en om
dat zy zouden betoonen, dat hun het harte door deze wreedheid noch niet ontzonken was, hebben de naafte nacht daar aan ia Gevange- nen opgehangen, en 11 Koppen afgehakt, in een vat gekuipt, en de zelve van boven neer de Wal afrollende,, in 's Vyands Leger se- ftuurt, met deze Spotreden ofOpfchrift: De Hertog van Alba heeft voor deze al de diende Penning gêëifiht, nu geven wy, als een Penning te ivinfl, het elfde Hoofd. Dit zo bitter verwyt heeft den Veldóverffe zeer gelperen-: want
op den i^den van December, als de Vyand nu had begonnen een Sterkte te leggen, en zyn Gefchut te planten, om.de Wallen van de Stad te befchieten, nam hy grooté courage en beloofde zich zelve al de Overwinning; ja maakte deze giiïinge, dat het Garnifoen van de Stad tegen zo een groote Macht,, als de zyne was, niet zoude kunnen beftaan: meenden, dat men met de Burgers niet veel bekornv mert behoefden te wezen, die noch wel konden geheugen 't over- gaan van Sutphen,endezwaa.ÏighadvmNaarden; waar door zy,ver- fchrikt zynde, niet twyffelde of zy zouden van zelve hun overgeven^ Dit was 't geen hy zich zelve door zotte verwaandheid had inge- beeld. Derhalven heeft hy terftond doen gereed maaken \\ Hukken Gefchut, die ze te gelyk tevens afbrandenj zo dat het als een.ver- sto:m% Khrikkelyke Donder van den Hemel liet hooren, en dus op eene dea lSh' dag 680 Schooten met zwaare yzere Kogels gefchoten zyn. Men Dec * ^gt» dat, als de Spaanfche de flag begonnen, dat 'er eenige fugiti- Ve Ti Hicget)anne Burgers, tot fpyt en fpot van die van binnen, als een Diyde maar, en toe Lofzang zoude gezongen hebben:. |
|||||||
|
Ì 3
|
|||||||
|
Ckri*
|
|||||||
|
94 Befchryving der Stad
Chrifius is opgefianden, de Ficlorie is nu bekomen,
En zullen wel haafi in ootmoed de handen opfieeken; Zo zal Haarlem ons haafi tot een buit zyn. Chrifius erbermt u.
Dus hebben zy de Vi&ory voor de Triumph gezongen·, maar de
«iterfte dag van verderf was noch niet gekomen. Midden onder 't gevegt en ftormen is 't gefchied, zo gedenkwaardig als klugtïg, dat een jonge Maagd, die aarde aandroeg, om de Stads Veften te vul- len, haare klederen met een yzer ftuk van 't Gefchut weg genomen is, als of zy afgefchoren waren, boven haare achterftequartieren. Dit Vrouwsperzoon, als zy dus daar half naakt ftond, niet weetende waar zy van fchaamte zoude blyven, tot een fpeclakel van andere, zegt men, dat in deze ongelegentheid Johan van Vliet, Oud-burgemee- fter, uit compaffie van de Maagd, en om haare naaktheid te bedek- ken, een Mantel toegeworpen heeft: zy een weinig ontzet en ver- flagen zynde, heeft haar daar mede na huis begeven. De meefte force en geweld deed den Vyand op de Kruis- en St. Jans-poort: om- trent de middag waren de Poorten bres gefchoten, en de Veften om verre gevallen. Hier door ontftond een t'zamen loopen van Soldaa- ten, waar onder ook veele Burgers, die kloekelyk hu η geweert had- den , geen gevaar of perykel ontziende j alle welke de vervallene Stads Veilen geboet hebben, met puin daar aan te brengen, voor- namentlyk by nacht, als zy de breuken en breflen met groote Wol- zakken , uitgewortelde Boomen, en alle andere Matriaalen flopten. En dit waren de werken niet van eene dagj maar dag aan dag maak- te de Vyand nieuw alarm, fchermutleerden dagelyks tegen die van de Stad, deden alle afbreuk die zy konden, en tegen den avond hun Géfchut loffende, geftadig aan, zonder ophouden. Dus was 'er geen einde of maat van alarm te maaken met Trom- «rab«?" mels of Trompetten, zo by nacht als dag rammelde de Wapenen, en waar in 's Vyands leger geen ruft. Daar en tegen, die van de Stad bleven even moedig en onvertzaagd, alle geweid af ilaande, met grof Gefchut, Kogels en Pylen bewaarden zy de Stad; ook hebben- ze veel Volk van de Vyand afgemaakt, miften eenige weinige van de hunne, namentlyk ió a 17, dat ongelooffelyk was: zy hadden zulk een vertrouwen op hunne Wapenen, dat zy dikmaalen hun be- gaven oyer de Veften van de Stad na beneden» tot om laag, alzo dat
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
95
|
|||||||
|
dat zy de dooden beroofden, en 't Gewaad van de Spaanfchetot buit
mede bragtenj ook zomtyds een Gevangen kregen; die zy aan- ftonds aan de galg verwezen: dat hy, Romer o, al te vooren mede gedaan had.. Als deze Storm ophield,, zyn de Burgers moediger ge- worden en vol van courage, alzo dat zo jonge als oude lieden, man- nen als vrouwen, getrouwde en ongetrouwde, zonder onderfcheid, die aan de Stads V eften, om die te verfterken, met gezang en vreug- de wrochten, en om de Borftweeringe te verzwaaren, hun repten: ook warenze daar mede bezig, datze deze Wal zoude brengen tot de St. Catharina Brug toe, onder begunftiging van de nacht. Als den Vyand ondervond, dat hy met geweld van Gefchut, en
Verdere ftormen, zeer weinig of geen voordeel deed \ zo heeft Don Detwe. Frederik het een en andere bedacht. , Derhalven heeft hy Francisco storm. de Fargas laft gegeven, dat hy een Brug over de Stads Yeften zou- de ilaan, op ledige Tonnen ruftende, met hem neemende een Ven- del Spanjaards: dewyi hy met dit werk bezig was,; en fchoon door een loode Kogel gefchoten, heeft hy nochtans nietnagelaaten de Brug over te brengen aan de andere zyde van 't water: daar op ftonden- voor en achter drie aan drieinhergelit, en namen de courage en ftout- heid om tegen de Wal aan te gaan, en die te beftormen: maar als het aankomen hoog en ftyl was, zo zyn 'er weinig daar toegeko- men, dat zy boven om hoog konden geraaken; daar die van de Stad hun in 't gemoet quamen en trachten te fluiten: een van hun, te weeten, Jlphonfo Galeajfo, vergezelfchapt meteenige Piekeniers en gezwinde Soldaaten, zyn 'er gekomen; dewelke van den Overfte 'Steenbach en zyn Volk alzo bejegent zyn, dat zygeen kans zagen om voort te rukken, doch evenwel ftand hielden, eafchermutfeerden onder malkanderen: ondertuffchen Alphonfo en de overfie Steenbach raakten handgemeen tegen malkanderen, even of zy in duel geraakt Waren, en voet by 't ftuk gezet hadden: middelertyd zo luide de Klok alarm! alarm! Die van de Stad geraakten op de been,, 't liep al na de Wal toe^ daar ontftond doe een fchrikkelyke flag, 't Gefchut. wierd geloft, men fchoot met geketende Kogels, yzer Schroot en loode Kogels in meenigte, tegen de Vyanden, die hun beftormden. En dat de Spaanfche Soldaaten 't meeft plaagden, was het werpen van vuurige brandende Kolen, Vonken van de Afch, daar Oly in gezoden was, benevens gepikte en brandende Hoepen, en wat dies meer is,, dat. het. yernuft der Vrouwen meeft bedacht en gepraétizeert had*
|
|||||||
|
5>ö Befchryving der Stad
had. Don Frederik, bemerkende, dat dit een ongelukkige flag was,
en zo een zwaare nederlaag, des niet tegenftaande, heeft hy, even ■obftinaat blyvende, geboden, ja gedwongen, dat wederom verfch Volk d'aanflag zoude hervatten: die ook zulks beftaan hebben met groot gevaar; doch alles te vergeeffch. Maar als de Overfte van de Soldaaten, nevens de Bevelhebbers, zulks afraaden, heeft Don Fre- derik , door Trompetgeklank zyn Volk te rugge doen komen: Ro- tnero, die by na de prinfipaalfte Autheur was van deze Storm, was Jer ongelukkig geweeft, dewyl hem het eene Oog wierd uitgefcho- ten. Die van de Stad, zo Burgers als Soldaaten, haakende na den Buit, vervolgden neerwaards na beneden die geenen, die in den Storm gebleven waren, niet eens lettende op 't Gefchut van den Vyand, dat niet ftil ftond. Aldaar zyn gevonden en geraapt een meenigte van Wapenen, Spiefen, Schilden, Degens, en alle zoor- ten van Geweer. Daar was ook een groote hoop van dooden, tot 150 die daar lagen: en onder deze zyn veele Bevelhebberen geweeft, en Edelen van grooten Huize; het waare te lang alle deze te ver- haaien. Ook zyn 'er 300 zieken en gequetften na Amfterdam ge- zonden. Fargas is aan de Stads Veften van een wonde gefturven j en daags daar aan van 's Vyands volk gehaa't, met uitermaatenrouw en droefheid. Daar tegen, die de Stad bewaart hadden, zo Bur- gers als Soldaaten, miften maar 10 a 12 Mannen, dat naauwlyks ge- loof baar is: maar daar waren 'er meer gequetft; onder de welke de Overfte Steenbach was, die met een kogel door zyn regter arm ge- Ichoten was; een onvertzaagd Held, die,als zyn Volk hem beklaag- den over dit ongeluk, deze kloekmoedige woorden uitboezemde: Mannen, Krygsbroeders, daar is geen zwaar igheid of' f ery kei, zolang '/ harte noch kloek en ongequetfi is, zal ik UL. niet begeven ofverka- ten, ja zo lang ik myn adem kan haaien! Die zelve avond hebben die van de Stad eene onder de dooden
gevonden, die te fcherper examen gebracht is: deze, als hy't ge- heim van de Vyand geopenbaard had, is aan de Galg opgehangen. Dit is de droevige üitkomft geweeft van die deerlyke harde Storm, yan welke de aanval meermaal hervat is: alzo dat'er een groote iever en ftryd geweeft is van dapperheid en eere in te leggen; alsdeSpaan- fche aan de eene zyde alles gaande maakte met vegten, en de Stad met courage te befpringenj daar aan de andere zyde die van de Stad &igh dapper mei; een onyerwinnelyk harte verweerden. Alzo heeft |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
97
|
|||||||
|
het Leger van den Groot Machtigen Koningk, die de waereld ver-
vuld had met de roem van zyn macht, en voor wiens dapperheid niets heeft kunnen beftaan, daar 't al voor moeft zwigten, moeten lyden, dat het afgeflagen wierd, en uitgefloten uit 's Vorften eigen erffe- lyke Domeinen. Derhalven, de Belegerde hun zaake alzo verricht Ann° hebbende, zyn met blydfchap bevangen, God alleen toefchryvende D5«emb! de deerlyke nederlaag van den Vyand, hebben eene Bede- en Vaft- endag verordineert. Dit is ook remarkabel, en myns bedunkens behoort men 't met
ftilzwygen niet voorby te gaan, als de Memorien en Journaalen van onze Burgers melden, dat de Overfte Steenbach, als hy flaags aan den Vyand zoude gaan, met zyn Volk vooraf den Heere op hunne knien te voet vielen, en om de hulpe van de machtige en ftrydbaare God baden; na 't exempel van de Koningklyke Propheet David. Op deze gemelde nederlaag der vyanden heeft Adrianus Junius,ter eeu- Wiger gedachtenifie nagelaaten: De trotfe Spek en Spanjaard fel,
Bloedgierigi als in treurig [pel, Legt hier geflopt in d''aarde vafi Dit is Gods wraak, en hooge Éáâ. Daar waren naauwlyks 6 dagen gepafTeert, als de Vyand eennieuw fteJ"ae
we aanflag had gepraktizeertj zy, midden in de nacht, met loosheid en behendigheid, peurden over 't ys na de Stads Veilen, alwaar aan de St. Jans-poort een bres gefchooten was: die van de Wacht daar geen acht op neemende, en geen achterdenken hebbende; waren de Vyanden ftillekens en met een ftille trom op de Veften; op de Wal gekomen, en aangedaan met witte Hemden, om die van de Stad fchrik aan te jaagen, hebben zy de Stad aangerand en befpron- gen, ja beftormt; en 't ftond dus of zo, of zy hadden de overwin- ninge gehad. Nooit is de Stad in meer gevaar geweeft, geduuren- ^ het Beleg, en niet zonder perykel en gevaar van de zelve te ver-- overen: maar als de laagen van den Vyand ontdekt waren, is'erter- IlOnd een groot gefchreeuw opgegaan j de Klok ïloeg alarm! alarm! daar waren maar <5o Mannen op fchildwacht^ deze, al waren zy wei- nige in getal, hebben met zo een grooten yver en geweld aange- gaan? dat zy de Vyanden fluiten: die nu, verfteken van hunne Vic- N to»
|
|||||||
|
98 Befchryvlng der Siad
torie., te rugge weeken. Hier op ontftond een groote toeloop van
Burgers en Soldaaten, dewelke met zo een hevigheid daar op aange- vallen zyn, dat zy den Vyand uit het Bolwerk geilagen hebben, op de vlucht gedreven, en hun vervolgt tot aan de Kruis-poort toe; al- waar zy noch een ander Bolwerk ingenomen hadden, dat ondermynt was; het welk die van de Stad by deze gelegentheid tot de grond toe met vuur en pulver hebben iaaten fpringen, daar de vonken, armen en beenen, gezengt van 't'vuur, in de lucht vloogen. Na dus getra&eert te zyn, is de reit door de vlucht verdwenen, 't is onbegrypelyk, hoe kloek en dapper, zo wel Burgers als Soldaaten, zy zich hier gedraagen hebben, met wat een geweld zy hun gezet hebben tegen hunnen Vyand, en geen perykel ontziende. Ook heeft het aan de dapperheid der Vrouwen niet gemanqueert,diemet Steenen, Toortfen, en Hoepen met pek beimeert, de Vyanden onthaalden. Onder deze is wel de Kapitein geweeft eene Vrouw, die een mans harte in 't lyf had, boven genoemde Kenau Simons Doch- ter, oud omtrent 46 jaaren, die door 't rammelen van de Wapenen,, of het verfchrikkelyk geluit van 't Gefchut,niet vervaart of verflagen was, en ftond dikwerf vooraan in flagordre; deze was een Vrouw met mannelyke courage, die.de Vyand wel derfde uitdaagen met de Degen, Spies of Roer. Maar, op dat ik ook iets melde van de nederlaag der Vyanden; voor eerft was 'er eene fchandelyke vlucht en deerlyke nederlaag in deze flag onder 't vegten van Soldaaten, en bleven yeete voornaame Hoofden, Edele en Doorluchtige Man- nen, uit alle Natiën: hierenboven zyn'er wel 300 oude Soldaaten Verflagen, behalven zeer veele gequetften: daar die. van de Stad,by. na ongelooffelyk, boven 10 Mannen van hun Volk niet muien; on- der welke geweeft is een Overfte van Soldaaten, Lamhert van Wïr- tenberg-, die, door een kogel getroffen, niet lang daar na is overle- gden, zyn getrouwheid noch betoonende voor de Burgers, met dé laatfte adem, als hy de geeft gaf ' En nadien men ook.de heldhaftigheid in zynen Vyand behoort te
pryzen,.zo is het volgende gedenkens waardig,om in onze Befchry- ving gebragt te worden, dienende tot een exempel voor de-Nako- meiingfchap; eenen Ferdinando d'Jvohs de Guadalafara, uit de flag gekomen zynde, tot de binnenfte Borftweeringe,: by geval rondom ziende, heeft hy zynen Broeder, Johan van Zuniga, gemift, waar ©p hy.terftond zyn Schild genomen hebbende, met onYertaaagdheid
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
99
|
|||||||
|
is te rug gekeert, niet vreezende het fchieten van Musquetten of
loode Kogels, keerde hy om en om de Dooden, die daar verflagen waren, en vond eindelyk diehyzogt; welke noch leefde en adem haaide, maar zwaarlyk door een kogel gequetft, en in de Myn van . 't Boskruit gefchonden: na hy zyn Wapentuig uitgefchud had, fchor- te hy hem op zyn fchouderen, en draagende zyn lieve Pand, begaf zich wederom ten fpoedigfte na zyn Volk; en alhoewel hy onder- wege met een loode kogel gefchooten wierd, heeft nochtans niet ge- ruft , voor aleer hy zynen Broeder buiten 't gevaar gebragt had. ■Don Frederik, zich verwondert hebbende over de vroom- en getrouw- heid van deze Broederen, heeft zorge voor hun gedraagen, en laa- ien geneezen, zonder koften daar aan te fpaaren. Geduurende dezen Storm, zyn door de Schalkvvyker-poort geko-
men 170 Sleden met allerhande Voorraad en Proviand, onder't ge- leide van 300 Musquettiers, omtrent 70 Ruiters, en den Ritmeefter Gualther Enkhuyfer, van Delft. De Spaanfche zyn vry wat verflagen geweeft over deze nederlaag;
en beraadilaagden wat hen te doen ftond. Veele van hunne Groo- ten waren van gevoelen, dat men met het Leger zoude opbreeken, •en-'t Beleg ftaaken, dat zeer moeijelyk en elendig was, om de bit- tere winter-koude, dat men naauwlyks in 't Veld kondeduurenj ook om de dapperheid van de ftrydbaare Mannen en kloeke Soldaa- ten, die zy tegen hadden, die, onvefwinnelyk van gemoed, en na eer trachtende,bewaarde en befchermde ongelooffelyk Stads Veften. En zy.gaven voor, dat dit zeer te verwonderen was, dat die van de Stad, met zo weinig Volk, zo een machtig Leger had kunnen te- rgen ftaan, daar men zo dikwerf de flag hervatten. Want daar wa- ren 'er veele (die de meefte Stemmen waren) van die gedachten,dat , de Stad onverwinnelyk was, zo lang aan de zuidzyde de Meer open .waar voor de Schipvaart, in 't zenden van alle Provianden, als Koo- ren, Behoeftens, en Krygs-toerufting, alle 't welke het Beleg ver-, hinderde en vertraagde; hier nevens, dat de ongemakken van den, Winter, de koude nachten en ftrenge lucht, in welke de Soldaaten in hun winter-leger in Hutjes, onder den blaauwen Hemel de wacht houdende, op ichildwacht moeten ftaan, en verkleumen van ftirte ftaan, en eindelyk bezwyken. Hier op hebben zy meeft alle mee volle keelen gekonfenteeert, en hunne ftemmen daar by gegeven. -Maar-Dm Frederik was.zo niet gezintj die zich daar tegen met-ge- N 2' weid
|
|||||||
|
t
éïï Befchryving der Stad weid gezet heeft, ongeacht hunner aller advyzen, verklaarende dae
hy heele andere laft van zynen Vader, den Hertog van Jlva, had: met eenen te kennen gevende, dat dit geen eere voor de Spaanfche Natie zoude wezen, die door glorie van macht en dapperheid d'aard- bodem vervult hadde. Zeide ook hier by, dat het ook niet zonder perykel zoude wezen, of andere Steden, ook die afgevallen waren, dat exempel ligt zouden volgen, en tot meerder ftoutigheid hier na- maals uitbarften. De Hertog ondertuiTchen wel onderricht zynde van de intentie en
meening van zyn Volk en Soldaaten, heeft terftond Brieven gede- -pecheert door Don Bernardïn de Mendoza, aan zynen Zoon Don Fre- derik, by dewelke hy hem in ernft vermaande, dat hy de Stad niet zoude verlaatén, voor hy die met geweld zoude hebben ingenomen \ en verder hem dreigende, zo hy anders dede, dat hy hem dan niet meer voor zynen Zoon zoude erkennen. En zo ondertuiTchen zyn Zoon Frederik iets mogte overkomen, (dat God verhoede) hy in zo een geval zelve zoude komen in Perzoon, en dat hy in 't Beleg zou volharden, ter tyd toe, dat hy de Stad onder zyn geweld zou gebragt hebben. Met toezegging en belofte, dat hy nieuw Volk . tot hulpe zoude zenden en Spaanfch Garnifoen. Derhalven zo is'er by de geheeie Krygsraad eindelyk met volle en eenpaarige Hemmen gerefolveert en beilooten, dat men in dit Beleg zoude volharden, en niet ontzien noch armoede, noch gevaar, noch 's Legers onge- mak, als mede de moeijelykheid van koude, fneeuw, hagel en onwe- der, ja alle tegenfpoed en onheilen zouden verdraagen, ophoopevan eer en dank te behaalen by hunnen Koningk. Als nu Don Frederik dus zyn Volk moed in 't lyf gefproken, en
door hoope van eer in te leggen, opgewekt had, zo heeft hy zynen Vader, Duc d'Jlva, verwittigt van de mannelyke refolutie der Sol- daaten, die zy genomen hadden over de ftaat van den Oorlog, en Bon Bet- Belegering der Stad. En heeft ook aanftonds, zonder eenige uitftel, natdin Don Bernardin, een Man daar hy op kon vertrouwen, na Spanje ge- fea %T zonden, dat hy Pbilippus, Koningk van Spanje, de ilaat vandeNe- ao^eo. derlandfche Oorlog zoude boodfchappen: die, naóweeken, tepoft weerom gekomen is, medebrengende een groote zomma Geld, en boodfchapte, dat 'er ææ Vendelen Spanjaarden in de Nederlanden tot ' adfiftentie zoude komen, dewelke de Ficeroy vanKafiiUen, dier tyd Gouverneur van Miianen? door laft van den Koningk, zoude zen- ,; den. . Oa~ |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
||||||||||||
|
XOÏ
|
||||||||||||
|
OndertufFchen van doe af had hy al in de zin, en dat beft geraden
dacht, de toeftand van den Oorlog en manier van Belegering te ver- anderen , nadien op die manier van oorlogen geen kans noch geen hoope was om de Stad te vermeefteren. Derhalven had hy wat an- ders in de zin, namentlyk, dat hy door gebrek van Proviand, hun, uitgeput zynde, zoude brengen tot de uitterfte benaauwtheid, en eindelyk onder zyn geweld, de noodwendigheid daar toe dwingen- de. Tot dien einde heeft hy alle zyn raadflagen en poogen daar na gewent, dat hy de Haarlemmer Meer zoude fluiten, en alle toegan- gen beneemen, zich verzekerende, dat dan de Stad van zelve in . zyne macht zoude komen. Des niet tegenftaande heeft Don Frede-
■ rik niet nagelaaten de Stads Veften te befpringen, dat, zo die aan
eenige kant vervallen was, dat de Soldaaten daar op geweld zouden doen. Maar deze ftorm meermaalen hervat zynde zonder geluk, , heeft de gemoederen der Burgers minder verflagen, en 't donderen
van 't Gefchut konde weinig voordeel doen tegen de onvertzaagden. |
||||||||||||
|
Ondertuffchen -nam de ftoutheid der Ingezetenen dagelyks toe. HetHier uit zyn ontfiaan verfcheidene Uitvallen op 's VyandsLeger, ofvallen
|
uit-
die |
|||||||||||
|
opentlyk voor de vuift, of by laagen te leggen zo dag als nacht. De Hl de
Soldaaten nu gewoon zynde uitvallen te doen,haakende na den Buit, Stad leefden op den Roof, nimmer ruftende, nu buiten deZyl-, dan bui- ten de Schalkwyker-Poort, en te met buiten de Spaarwouder-Poort, met een fiille trom uitgegaan zynde, hunnen Vyand buiten de Wal verflagen en verjaagt hebbende, met vuur en zwaard, zonder weer- ' ftand doordringende, hebben niet alleen gemeene Soldaaten, maar ook Voortreffelyke, zo Officieren als Vendrigs, gevangen weg ge- fleept: hier en boven, met Buit en Wapenen, Degens, Pantfers, en allerhande Krygs-toerufting geladen zynde, bragten met hun de Victorie ^ waar door de gemoederen der Vyanden zeer verbittert wierden, en ontfteken tot lufl: na wraak. Daar ontbraken ook gee- ne die de Stads Soldaaten opwekten tot mannelyke courage en dap- perheid, voornamentlyk de Heer van St. Aldegonde ·, die in het be- gin van het jaar, zynde den eerfle January, als hy zich nu een ge- ruime tyd te Haarlem onthouden had, in 't aanzien van den Vyand, die 't vergeefs trachte te verhinderen, geconvojeert met een uitge- lezen troep Walfche Soldaaten, vertrokken is na Leyden. Even op dezen dag, dat by eenige verfoeijelyk en vervloekt fcheen te wezen, is 'er voor de Gereformeerde een Predikatie in de Groote Kerk gè- V Ν 3 daan,
|
||||||||||||
|
io2, Befchryving der Stad
daan. Zo dat die van de Stad ·, voornamentlyk de Soldaatên,' die 'er
in garnifoen lagen, alles onteffens fcheen te wezen, zo 't geheiligde als ongeheiligde. Op welke tyd ook die van de Burgery van de Wachten verfchoont zyn; die van de eerfte tyd van 't Beleg af de wacht geduurig gehouden hadden, met een merkelyk betoog van forgeioosheid. Waar door den Vyand, ontftelt zynde, Wederom - op nieuw met vuur en vlam dreigde. Dus is des Spanjaards wreed- heid wederom verbittert en ontfteken, dat zy de eene tyd looze alarm maakten, de Stad met grof Gefchut fel befchooten, en die van binnen door hunne kogels fchrik zogten aan te jaagen: op eenande- re tyd de Trompetten bliezen, de Trommels roerden, en in ilag- ordre in de Wapenen ftonden, even of zy zo aanftonds met hunne Vyanden aan de flag zouden gaan. Ook zomwylen,even ofzymet groot geweld voor hadden Stads Veften in te neemen. Maar doe hebben de Spaanfche wel de meefte kans gehad, als zy
een aanval onvoorziens op 't Bolwerk deeden, met vliegende Ven- dels Stads Veften beklommen, en zy niemand gewaar wierden die op fchildwacht ftonden of de wacht hielden. Waar door den Vyand niet alleen zichzelyen de overwinning beloofde, maar al Victorie! Viftorie! zong. Maar de onze, zo haaft als zy gewaar wierden het deflyn van den Vyand, als de Soldaatên, die op fchildwacht fton- den, uitgevallen zyn, zyn zy terftond verflagen en verftrooit, dat zy naauwlyks wiften waar zy hun bergen zouden: dat de Spaanfche deèrlyk gefpeeten heeft. Daar en tegen kreegen onze Soldaatên meer courage, en wierden moediger, als't geluk hun diende, dat • zy dagelyks verfche toevoer hadden van alle het geene dat zy beno- digt waren, eerft met Sleden, daar na, als 't ys uit het water was, met Schepen, overvloed van Proviand,- Vivres, Kooren, en wat dies meer is, verder alle Amonutie van Oorlog, Gefchut, KogelsenBos- kruit, in grooten overvloed. Hier benevens altyd verfch Volk, nieu- we Vendels Soldaatên met hunne Officiers, die de Prins van Oranje, Vader des Vaderlands, geduurig ons toezond, des noods zynde,alle kloeke en dappere Krygsmannen. Vaa den Naauwlyks pafTeerden 'er een week, of daar is ter affiftentie nieuw \\lll\l Krygsvolk in de Stad gekomen, als onze Journaalen melden; gelyk *aary· den 5den Van January is binnen gekomen een Vendel Soldaatên, on- der Kapitein Mandarys. Wederom korts daar na noch een Vendel Waaien van na koppen, waar over kommandeerde eenen Gaspar, die, -*
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
||||||
|
die, vluchtig zynde voor de Hertog van Alva^w dezydederPm*
overgekomen was. Als mede den ι oden van January, zyn'er van de Baron van Batenburg (die te Saffem zyn Leger had) ter hulpe toe- gezonden eenige Krygsvolkeren, befiaandeinEngelfche, Schotten, Hoogduitfchers en Waaien; doch ongelukkig, alzo dezelve door de duiilerheid der nacht zyn verdwaalt, eenige in de Duinen, andere quamen te Amfterdam, en noch andere aan het Leger van den Vy- and. Als die van binnen zulks vernomen hadden, hebben zyter- ftand eene Toorts voor een Baake doen ophangen, en aan dé naafte Poort een Klok doen luijenj waar door 'er noch veele behouden bin- nen Stads Veilen zyn gekomen. Den ι iden van January is 'er noch een Vendel gezonden, onder Kapitein Gaspar. Omtrent deze tyd zyn onze Soldaaten op den i4den van January
uitgevallen buiten de Schalkwyker-Poort, tegen de Duitfchers, die- in Ruflenburg hun leger hadden; alwaar zy die meeit geflagen heb- ben , mede neemende een Vendel en twee Trommels. Deze dage- lykfche fchermutfingen en uitvallen bragten mede veele nederlaagen en verlies, van 's Vyands Volk. Eenige weinige van de Gevangenen ontquamen de Galg, maar wierden meeft alle opgehangen. Den i5den van January zyn 'er weder óoo Soldaaten toegezonden; maar- deze, als zy onverhoeds aan 's Vyands Leger quamen, zyn alle ver- jaagt en verftrooit,elk zyns weegs. En hoe 'erdagelyksmeerzwaa- righeid en nederlaagen gebeurden, zo veel te meer de Spaanfche devoir deeden om het uicterlle gevaar te beilaan, of door openbaar geweld, of door bedrog, of door Mynen onder de aarde: in welke die van de Stad hun alzo te keer gingen, datzy dikwerf voor den; Vyand gereed en vaardig waren, ais zy 't vuur daar in ftaken, waar door zy een verfchrikkeiyk fpektakel maakten, a!s armen en beenen in de lucht vloogen. Maar ais de wederparty bemerkte, datzy niet Veel voordeel deeden.door.de Dwarswerken, hebbenze eindelykdit. werk geilaakt; hun,Raadsman was- eenen Barthohmeus Canifocap^ die raadzaam vond, dat men regelregt na, de Wal zoude peuren; derhalven hebben de Pioniers hunne Galleryen met Balken aan mal~ kanderen gehegt, hier over bragten zy Zakken, met Zand gevuld, op die hoogte, dat zy 'er veilig onder konden gaan, als onder eene zolder. Als zy nu de Stad door 't graaven genaakten, hebben zy de Gallery^ in tweën gefplitft, op dat zy met meerder geweld tegen 't Bolwerk zoude aajjkorflen ejj beniauwen? ia 't planten vaa d.ubbeid |
||||||
|
Η
|
||||||
|
104 Befchryving der Stad
Gefchur. Alzo waren de werken en praktyken van de Krygslieden
dag aan dag heviger en vinniger. En de zaak is zo verre gekomen, dat zy niet alleen met Roers en Musquetten van verre, maar met Spiefen en Degens onder malkanderenvochten, omeentreedjelands' te veroveren. Die van de Stad, als zy bemerkten, dat het voornaamfteBolwerk
in gevaar ftond, en dat riet zelve niet konde gefalveert worden, zyn ie rade geworden, te rugge binnen de Verten een halve Maan van allerhande Matriaalen te leggen, van 't weften omtrent de Krayen- horfter-gragt, na 't ooften tot de St. Jans-poort toe, daar in geflo- ten hebbende de.oude Stads Verten, met het werk te beiluiten in de rondte ten halven aan wederzyden. Hier en boven hebben zy van onder de Kruis-poort opgehaalt een zwaar Werk om hoog, als een Tooren te zamen gebragt, met Horden, Aarde en Vuilnis,met Balken verfpart en gehegt,na 't fatzoen1 van een Horde. Hiermede waren zy alle te zamen bezig, zo menig als 'er was, zonder onder- fcheid van man of vrouw, oud of jong, ook van wat qualiteit zymog- ten wezen, ryk of arm, als wel weetende hoe veel daar aan gelegen waar, om het begonnen Werk te voltrekken. Daarom wierd 'er niemand verfchoont, Kinderen, Meisjes, Jongens, Ouden, Bur- gers, Soldaaten, Overften, Magiftraatsperzoonen, ja Burgemeefters waren niet vry voor die tyd. Als nu deze Schans rterk genoeg fcheen te wezen, zo hebben de onze het Fort verlaaten·, de Spaanfche in- genomen, en eindelyk de Victorie behouden. Daar na, als nu de Weg gebaant was om verder te gaan, zo ftaken zy terftond defchop in de aar de, en zogten na de Fondamenten van de Kruis-poort. Die Van de Stad daar over niet weinig verflagen zynde, waren t'einde raad, dewyl zy de Pioniers noch van achteren, noch van ter zyde konden beletten, begeerden ook niet dat de Stads Verten, dooron- dergraaven, zouden verzwakt worden: zo hebben zy door eene nieuwe vond bedacht, dat zy de Loopgraaven en Mynen zouden laaten inftorten door zwaar Gewigt van Lood, Steen en Keijen,om alzo de Pioniers te verdelgen en onder de aarde te bedelven. Deze iland in die tyd was dangereus en gevaarlyk voor onze Stad, waar- om ook de Krygsoverfte en Magiftraaten goedgevonden hebben, de Prins van Oranje hier van te verwittigen: hebben derhalven de Heer" aan^de" ddriaan van Berkenro, dier tyd Schepen, daar toe gelaft zynde, na tö*«. den Prins gezonden y die ? uit de Schalkwyker-poort getrokken zyn- de,
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. vof
de, onder 't geleide van 600 Musquettiers en eenige Ruitery, den
Vyand onderweg ontmoet hebben; welke meerder in getal, met groote hevigheid op die van de Stad aanvielen: doch niet tegenftaan- de, zo hebben zy zich gered en genoegzaam gefalveert, zo door bequaamheid van de plaats, als dapperheid der Soldaaten; die 'er om- trent 200 van den Vyand verflagen.hebben, met weinig verlies van die der Stad. Niet lang hier na^s morgens voor den dageraat, hebben de Hoog-
duitfchers eene uitval gedaan, 6oö in getal, met dat voorneemen, dat zy op 't Leger van de Spaanfche onvoorziens dachten aan te val- len, en 't gebruik van hun Gefchut te beneemen, en zo mogelyk waar te vernagelen. Aan de andere zyde, buiten de St. Catharina- poort, waren de Waaien ook op de been; die van de aanflag mede wiften, en waren daar bezig om de Spaanfche van achteren op het lyf te vallen; maar alzo 'er een donkere mift en nevel was, die hun 't gezicht benam, en zy niet van hen konden zien, zynze te rugge gekeeit,na binnen gekomen, en hebben een verlooren tocht gedaan. Aan de andere zyde, den Vyand rufte ook niet, maar bezig zyn-
de met een nieuwe vond, waren daar op uit, dat die van de Stad 't geweld van 't grof Gefchut te beter zoude gewaar worden, wierpen zy op 't Bolwerk een Kat, dat van de onze verlaaten was, een breed Plein , daar onder brengende Zakken met Aard, waar opzy, als op een hoog Toneel, geirek hebben maar een ftuk Gefchut, waar me- de zy niet alleen het naafte Bolwerk zoude verzwakken, maaralle aankomft beneemen, Huizen en Kerken fchenden, als of ze van de Blixem geflagen waren. De Tooren van St. Jam Kerk was reeds zo doorboord, dat dezelve dreigde te vallen. Die van de Stad, hier voor bevreeft zynde, hebben dezelve afgebroken. Hier en boven wierd het Nieuwe Werk ook zeer hard aangetaft en verfchrikkelyk beftormtj ook hadden zy voor, Mynen onder de aarde te leiden en t'ondergraaven, en zo de nood zulks mogt vereifchen, om door Bus- kruit 't geheele Nieuw Werk te doen fpringen. Als de zaak dus ftond, zyn 'er wederom binnen gekomen een meenigte van Sleden, tot go fluks toe, tot troofr van Burgers en Soldaaten, geladen met allerhande Proviand en voorraad van Boskruit en Amonutie, bene- vens 400 oude en kloeke Soldaaten, zo Engelfche, Schotten, als Waaien, onder 't geleide van Semmado, Balfour^en Margottin^ die Kapitein Yan de Guarde was; waar door de harten.der Burgers en O In-
|
||||
|
I06 Befchryving der Stad
Ingezetenen vry wat verquikt zyn. Op deze tyd is Si. Gangolfs Kerfc
tot een Stal geordonneert, om Paarden te ilallen. _ Nu waren de geruchten al gekomen tot de nabuunge en veree-
nigde Steden, wat die van Haarlem airede uitgeftaan en geleden had- den. Derhalven die van Delft, Leyden, en Gouda, hebben uic mededogen, door Brieven laaten weeten, dat zy ten hoogden be- droeft en aangedaan waren, met de droevige ftand van hunne Vrien- den en Bontgenooten, en zy uit g^nd hunnes harten beducht wa- ren, hoe het noch met hen zoude afloopen·, dat zy derhalven in de- ze gelesentheid zich zelven quamen prefenteeren,dat zy overbodig waren om tot hunne laft te neemen, en te alimenteeren de onweer- baare, als Kinderen, en ftokoude Lieden, zo Mannen als Vrouwen, belovende, dat zy hun wilden houden en onderhoudem Maar die van Haarlem, zich verwonderende over deze hunne zo vriende- lyke prefentatie en toegenegentheid, en zonderlinge hartstocht re- gens hunne Ingezetenen en onvermogen, fchaamroodzynde, heb- ben zulks geweigert en beleefdelyk afgeflagenj of om datze noch· eenige hulp en byftand konde doen·, of dat het al te hard fcheen te wezen dat zy hunne oude Vaders en Grootvaders, en verlaatene Grootmoeders en Weeskinderen zoude verlaatene dat zy liever had- den een Wet te ftellen op 't Kooren, tot fpaarzaamheid, (twelk ook gefchied is) en hunne nooddruft wat t'onthouden, dan te leven van de milde hand hunner nabuurige Bondgenooten. Niet lang daar na heeft de Magiftraat een Kooren-wet ingeftelt, mids de prys van 't Vlees Hellende-in alle redelykheid. En om dat de Burgers niet geheel de moed zouden, verlooren geven, zo zyn 'er noch andere 700 Soldaaten t'fcheep gekomen, onder 't geleide van ChnfiopiGun- ter ■ en daar na noch twee Engelfche en drie Franfche Vende.Sj die niet lang daar na wederom vertrokken zyn, welks hulp men met van doen had, alzo;'er Soldaaten genoeg.binnen waren, maar de Viyres en Lyfbehoefte fchaars. ,
Aan de zyde der Vyand was geen gebrek, geduurende tot hier
toe het Beleg om dat de Koorenfchuur en Amonutiehuis zo naby was Ook waren in 's Vyands Leger aangekomen de beloofde Troe- pen'van Soldaat&n, in 't begin van Maart, eerft 10 Schepen met verfch Volk, en daar na noch andere meer, dieSpaanfcheSoldaaten in meenigte geladen hadden; waar over het geheele Leger hun wel- kom heete, en hoopte nu de Stad wel haaft te veroveren. En niet lang
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. ïo7
iang daar na, de Spaanfche nu machtiger en moediger zynde,maak-
ten wederom ftoutmoedig alarm en gebaar om te ftormen; de flag- ordre omtrent het Sieken gemaakt hebbende, fielden ze hun in po- rtuur om te vegten: daar ftonden gereed 24 Vendels, die, zo het fcheen, de Stad zouden beftormen, en 't Bolwerk van de Stad met Boskruit doen fpringen ; dat ook gefchiedis, byna zonder eenige fchade of verlies van Volk, uitgenomen een Trommelflager, die als met de Blixem geflagen was. Maar als 't grof Gefchut en alleKrygs- gereedfchap, als mede het graaven onder de aarde in deMynen, weinig voordeel deeden, zynze te rade geworden, om de Meer te bemachtigen. Tot dit deffyn is gecommitteert de Graaf van BoJJ'u: ^^ «n voor eerft hebben die van Amfterdam vooruit gezonden een klei- oP de ne Galei, nevens 5 andere Schepen, door een Sluis aan 't Spaaren j Rondes. daar hebben zy gepoogt de laage Weg, die moerasfig was, omtrent Pennings-Veer, door te graaven, om alzo aan de Meer te komen: maar een Galei, mitsgaders eenige Schepen van Haarlem, hebbenze in hun vaarwater geweeft. Niet lang daar na wederom gekomen zynde, beter gemonteei't, en de aamlag hervat hebbende, peurden 2,y na de Meer j maar zyn door een Galei en eenige Ponten verjaagt en verftrooitj daar zy een Damlooper moeften achter laaten; in wel- ke het vuur geftoken werd} de Soldaaten, die 'er op waren, zyn meeft gebleven, en de reft aan de moeraffe van de Fuik opgehan- gen· Als alle deze aanflagen niet wel gelukten, die zy dikwerf onder-
nomen hadden, heeft den Vyand een ander middel en praktyk be- dacht: want als Maximiliaan^ Graaf'van BoJJ'u, een Vaart gegraa- ven had by het Heilige Land, zo hebben eenige bezylde Schepen hun kours genomen digt aan de Meer; deze,als zy aldaar gekomen waren, hebben die van Haarlem in hun vaarwater geweeft,dewelke niet te wel op hun hoede zynde, en op ordre van de Vloot van Sche- pen geen acht floegen, zyn geraakt onder de handen van de Vyan- den, die een groote Galei, wel van 80 Voeten, daar 3 a 4 Schepen omtrent lagen, eindelyk hebben genomen. Alwaar Gerardde Jongy Admiraal van de groote Galei, zwaarlyk gequetft zynde, meteen Jacht ontkomen is. Maar als daar omtrent quam, doch wat te laat, Jacob Anthonïfz., die de reft van de Vloot met zich bragt, heeft hy die van Amfterdam op de vlucht gejaagt, en doen fpatten, de Galei wederom verovert, en 't Veerfehip ftormenderhand overwonnen; O 2 al-
|
||||
|
•iq8 . Befchryving der Stad
alwaar zy alle de Bootsgezellen en Soldaaten hebben doodgeflagen·.,.
behalven eenige weinige, namentlyk, eenen Rofcoti, een Leuvens Edelman, en,.noch twee anderen, die zy gevangen namen. Alzo is op de Meer wederom de weg geopent,en overvloed vanProviant en Amonutie van Oorlog in de Stad gekomen, eerft met Sleden, en naderhand met Schepen, alles vol op- Zodikwyls als die van Am- fterdam zulks wilde verhinderen, zynze qualyk onthaalt. En deze weg is gereeder voor die van de Stad geweeft, als te land, om de meenigte ran Schanfen. onderweg. Ondertuffchen de Hertog van Aha, door dien de zaak van de
Meer nadeelig ware afgeloopen, was half defper.aat, zeer begaan en bekommert, ja byna van alle hoop van de Stad met geweld te vero- veren, verftekeny en wierd gewaar, dat 'er nochmaals Krygsvolk gebrek was, nadien, zy alle de wegen en paffen, zo te water als te land, niet konden, bewaaren en bezetten. Derhalven zo heeft hy aan zyn Zoon Don Frederik het Regiment van Polwyler gezonden, nevens noch andere Vendels, ter hulpe. Daar en boven aanM» dragon gelaftr dat hy ook 4 Vendelen. Soldaaten. derwaards zoude zenden. Die van Haarlem bezweken ook niet, wezende niet minder van
Courage, als die van. den Vyand in het Leger, alzo zy dagelyks uit- vallen op hen deedeny. ja zodanig, dat zy zomwylen op 5 a 6 plaat- zen te gelyk fchermutfeerden, en looze alarm maakten, met een bloedige ftryd. De Hoogdukfchers, die in't Bofch: lagen, (dat zy byna door de harde koude verbrand en geconfumeert hadden) wied- den 't meefte beftookt engeplaagt, alzo zy minder in getal waren, en die hun. Legerplaats 't verfte van de Spaanfche hadden. Onder ^hjf andere uitvallen van de onze, is die meeft gedenkwaardig geweeft, ^"e op in dewelke die van de Stad, zo Burgers als Soldaaten, om den Vy- liaait anc* te beiPringen, wel over de 1000 Mannen uitgevallen zyn, t&. gen 't grof Gefchut aan,onvertzaagtj dat hun ontweldigt hebbende, zyn die van het Leger op de vlucht.gedreven, en de Schans geflegty hebbende wel 50c Soldaaten-Hutten in de brand geftoken. Daar wierden 'er wel 800 dien dag van den Vyand verflagen;, waar tegen die van binnen maar 4 van hun Volk verlooren hebben, onder welke eenen Derdindeus, Nederlander, dat een dapper Kapitein en Orer- fte geweeft is. Dit is een uitmuntende Viclorie geweeft, daar zy «ejn. YooTCieffelyke Buit yeroyerden} als 't ligce Gefchut, kopere O.m?
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. 109
.Draaken, een groote quantiteit Boskruit, en 9 Vendels; hier en bo-
ven Wapentuigen, Krygskafakken, 30 Paarden, en eene meenigte van Beeftenj hier nevens eene ryke Buit van Vergulde en Zilvere Schaalen, Ringen·, Kroezen, en wat dies meer is. Maar die van de Stad hebben deze onwaardig genomen en misbruikt, dewylzenu trotfcher en moediger zynde, nadien ('t is byna ongelooffelyk) de Burgers zo belegert en. benaauwd wezende, 's Vyands Gefchut ger haalt hadden, hebben boven op Stads Veilen aarde gebragt, na 't fatzoen van een Graf, en daar de Vendels op geplant, die ze den Vyand hadden" ontnomen; trotfeerende de geëne, die de Stad bele- gert hadde,. met een fpytig verwyt,. dat de Stad Haarlem een graf zoude wezen voor de Spaanfche Natie. Onder deze wederzydfche itryd„ heeft de dapperheid van de O-
verfte Curey boven anderen uitgeftoken; dezelve was van afkomit ^l^ een Fransman van zeer goeden aart, een zagtzinnig Man, maar van et ontftoken door de wraakgierigheid over de Spaanfche tiranny, heeft "*" de Kryg gevolgt, heel contrarie, zyn. naturel.. Deze, als hy zyn Volk aan den Vyand bragt, had voor een.manier, zonder andere Wapenen., (uitgezondert. zyn Heimet) een Slagzwaard te voeren waar mede hy wyd en. zyd verfchrikkelyk. ging weiden., en eene groote neerlaag onder de Vyanden maakten. t'Huis gekomen zyn- de, uit de bloedige flag, nu wat bedaart en geftilt zynde van de fu- rie, is terftond op 't bedde gevallen, en ziek van hartzeer; als hy eenige dagen te'bed gelegen had, zegt men, dat hy zich beklaagt had over de deerlyke toeftand van 't.menfchdom, als hy by zichzei- ve overdacht, het elendig bloedvergieten van,'s menfehen geilacht. Hier op is gevolgt, dat de.Graafvaa.JBqfur in de. maand Maart
als gezegt is, na dat hy den Dyk omtrent 't Huis ter Hart doome? itoken had,33 Schepen en 7 Galeijen op de Meer gebragt.heeft· %n als hy een Fort had beginnen op te werpen by de moeraffige plaats van de Fuik, om daar hun wyk te houden: zo heeft Pieter Dirkfz. Haffelaar, 18 jaaren oud;, (een Zoon van de Broeder vanKenau) met een ouder Broeder, Nicolaas Hafelaar, en meer andere gequalifi- ceerde en dappere Burgers gepoogt, en daar mede doendegeweeft, om den Vyand met een Galei te gemoet te trekken, en met geweld de plaats van de Fuik weer in te neemen. Maar als zy bevonden dat het Fort al begonnen was en byna in defenfie, ook verhindert te tugge te wyken?daar de Schepen van dea Vyand van achteren voigr |
||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
iio
|
|||||||
|
den, zo zynze gedwongen 't zeil te wenden, en hun koers na de
Kaag te neemen, alwaar 's Prinfen Schepen ten anker lagen. Hier en boven had den Vyand noch andere Forten en Reduiten·,
alzo dat zy nu hunne Schildwachten hadden in alle Velden, daarom- trent gelegen, daar 't water om liep; zo dat 'er niemand konde voor- bypaileeren, dan met gevaar van zyn leven, Des niet tegenftaan- de, onder de befcherminge van hunne Schanffen en Forten,hebben ze evenwel noch hunne Koeijen in de weiden gehouden, zo buiten de Spaarwouder-, Zyl-, als Schalkwyker-Poort, byna tot het einde van 't Beleg, ja tot de hongersnood begon. En als de Spaanfche, haakende na Buit, de Beeften uit de weiden wilden haaien van byna onder de Stad, hebben ze dat niet kunnen doen zonder bloedftor- tinge, nadien zy dikwerf meer Menfchen lieten, dan zy Beeften weg haalden. En als de Vyanden twee Bruggen over het Spaaren geila- gen hadden, de eene na Spaarendam, en de andere omtrent het Bofch, op dat hier door de pas benomen zynde, hun open zoude hebben na de Meer. Hier tegen maakten die van de Stad, den 11 den van April, een vierde Galei en 12 andere Schepen gereed; de Overiien van deze Schepen waren de Heercn Binkborfi en Maute- Neder- Pmld- Maar als zy door tegenwind, en door de zwaarte der Ga- ïaag van lei belet zynde, die om de engte van 't water niet konde wenden of op Te" keeren, of ook niet laveeren > want het was een gedekte Galei, die Meer. zeer zwaar en groot was, 108 voeten lang, is dezelve eindelyk aan de grond geraakt. Hierom (de nood hen daar toe dringende) heb- ben zy hunne Schepen verlaaten, en de Soldaaten en Bootsvolk na- men de vlucht na Stads Veften. Als deze in dit gevaar geraakt wa- ren, is hun dit geluk toegevallen, dat de Macht van den Vyand ge- fluit is, door de hulpe van 200 Soldaaten, die hen in 't gemoet uit- gevallen waren, zo dat zy uit de handen der Vyand verloft zyn ge- worden, enmeeftgefalveert, behouden t'huis gekomen zyn. Het fcheen dat het nu wilde benaauwt worden, en alles de kreef-
tegang ging, alzo zy nu ook de honger meer, dan den Vyand be- gonnen te vreezen. Na dat de Meer gefloten was, is 'er groote dierte en fchaarsheid van Vivres geweeft. Hier door heeft de nood geleert (die vernuftig is tot alle praétyken te bedenken) een nieuwe vond, waar by zy de Duiven tot Boden zouden maakenj van alle oudheid gepraktizeert door D. Brutus, in 't beleg van Mutina; en dit met die yoorraad, dat zy hunne Boden zouden yerfghoonen van weer-
|
|||||||
|
HAARLEM. Twede Boek. sn
weerom te komen. Maar, nadien het zomtyds gebeurden, dat de
Duiven, vliegende in de lucht, door een kogel gefchooten, op de aarde neer vielen, zo heeft het de Prins nadenken gegeven, hoe zorgelyk het was,de geheimen van 't Land,:en zaaken vandegroot- fte importantie, een Vogel, die in de lucht.konde gefchoten wor- den, en neervallen, te vertrouwen: alzo dat hy zeer bekommert was over getrouwe Boden. Als Hsffeïmr'juiiï op die tyd te Leyden was, zeer begeerignazy~
ne wooning, en Bloedvrienden, die te Haarlem woonden, en hy geen raad wift om teer-geld; verlaaten van de hulp eenes Leeraars' die zyne Moeder veel goeds gedaan, en dikwerf in haar huis gelo- geert en getrakteert had. Wat gaat hy doen? Hy heeft aan de Ge- deputeerde van de Prins zyne dienfl geprefenteert, met liyve kaa- ken en een onvertzaagd wezen, en verklaarde, niet vreemd te zyn van zo eene Briefte draagen. Maar dewyl dat zulks zeer gevaarlyk en dangereus was, dat hy miïTchien in handen van den Vyandmoge geraaken, (dat God wil verhoeden) wierd. hem belaft, dat hydeme- de-neemende Brieven, in een blikke Doosje gefloten, in de Moeras zoude verfleeken, en daar na zichzelve om hals brengen, voor dat den Vyand door pynigingen zoude uitparilen, waar hy de Brieven- geborgen had. Alhoewel deze zaak zeer dangereus waar om aan te gaan,en ook de allerdapperfte Man zoude doenvertzaagen heeft hy, niet tegenftaande zo eene harde conditie, dezelve evenwel aan- genomen, en zich reisvaardig gemaakt ·, en hy is ten deele over land ten deele zwemmende door 't water, door de Wachten der Vyan- den, gelukkig, onder Gods geleide, ontkomen, en heeft de Bood- fchap, hem aanbevoolen, uitgevoert., De Brieven waren omtrent van dezen inhoud: WILLEM^ Ψ r'mee van Orangien, Gr ave van
NaJfoUy Heer en Baron van Breda, T)ïefl} &c.. Edele en Erentvefte. A/j onfe Soldaeten, die te Buren 'm guarnifoen lagen, ontmoeten een
.t\_Bode, komende uyt 's Fyands■ Leger met Brie-ven gelaen, uyt-ge, Jchudt en berooft hadden, docht my te pynewaert te wefen , copie van de. Brieven aen Tferaes te fenden, met defe lafi, dat hy defelve met'UE.. wüde. communiceer en ■, dat gy daer uyt fin mogen verf aen, wat d'aen* βθϋ"
|
||||
|
ïi% Befchryving der Stad
[lagen en dejfeyn.van de Vyant zyn, en hoe veel [y houden van uwe he~'■·
roique vromigheyt, foo dat ik niet en twyjfel, of dat alle die gene, die met u in den oorloge dienen, [uilen moediger en couragieufer zyn, [o gy haer een hart in ''t l)ƒ' [preekt. Ik vertrouwe, dat UE. hier in niet [uit manqueren. Wy [uilen om uyterfie devoir en naerfligheyt doen, [o veel als in ons is, dat UE. eerlang overvloei van Proviande ,Boskruyt, en an- der behoeften [uit hebben; alfo beminne en helpe my Godt, in wiens hey- lige befehuttinge ik u} en al het uwe, bevele. Gedateert te Delft, inden jare IJ73. En niet lang daar na zyn de Schepen van de Prins, regtoverScnalk-
wyk,in 't gezicht gekomen: en als die van de Stad dezelve zeilende Schepen in 't oog kregen, zo zyn 'er wel 800 Soldaaten, nevens eenige Burgers, uitgevallen, op datze den Vyand van achteren zou- den flaan, zo zy 's Prinfen Schepen van 't land wilden afhouden: maar, nadien den Vyand een Gragt uit het Spaaren geleit had tot de moeraffige plaats aan de Fuik, en daar omtrent veel Volk had, heb- ben zy ligt kunnen afneemen, dat het ontzet van de Stad aan die zy- de niet te zoeken was: nochtans, niet lang daar na, hunMachtwe- derom boven Heemftede byeen gebragt hebbende, hebben zy 2000 welgemon teerde Mannen op 't land gezet: maar 't is ongelukkig uit- gevallen, nadien die van de Stad niet tydelyk uitgetrokken waren; derhalven vergèeffche moeite. De moeijelykheid van dit ongeluk of misflag knaagden 't gemoed
van de Overfte 'Baljour, die nu al voorgenomen had, de fchade door een betere tocht te repareeren en te boeten: en niet lang ver- toeft hebbende, is hy de volgende nacht met zyn Volk, alle met witte Hemden boven hunne klederen, op een tocht getogen; de Schalkwyker-Poort uitbarftende, zynze aangevallen op Ruftenburg, daar zy alles vermoorden wat 'er wasj en daar laatende eenig Volk in garnifoen, bragtenze binnen 4 Vendelen van den Vyahd. De Spaanfche waren des anderen daags 2eer ieverig om Ruftenburg Weer te herwinnen > maar zyn met zwaar verlies van Volk afgefla-. gen. Na dat 'er twee dagen gepafleert waren, hebbenze die Sterk- te nochmaals beftormt; doch weder vergeefch. Byna op die zelve tyd hebben die van de Stad een Loopgraaf doen
fpringen ter grond toe, met Pulver, tot afbreuk der Spaanfche: waar over zy zo verbittert wierden, datze 1% Yan de zwaarfte Huk- ken |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. 113
|
|||||
|
kèn Gefchut op die van de Stad teffens loften; doch mei gering ver-
lies van ons Volk, alzo 'er maar een a twee gebleven zyn. Maar daags daar aan is Margottin, Kapitein van 's Prinfen Guarde, eenen Büxem in den Oorlog, tot groote droefheid van zyn Volk, in een flag gebleven. Onder deze aanflag en fchermutfinge ter wederzyden, en andere
benaauwtheden, zyn die van Haarlem gebragt tot gebrek van Geld: Geb"J derhalven, alhoewei zy 't recht niet hadden om Geldmunt te ilaan, £?'¢ñÇß. hebben evenwel Penningen van Zilver geilagen boven de waarde^ aan de eene zyde ftond het Haarlems Wapen, en aan de andere, de oude Spreuk, Ficit vim Virtus. OndertuiTchen Don Frederik nu verwittigt zynde van 't Verbond,
dat de Koningin van Engeland'met den Koningk van Spanje gemaakt had, heeft hy in 't begin van de maand May 't zelve laaten uitroe- pen door het geheele Leger ·, op dat hy daar door zyn Volk moed zoude geven, en die van de Stad een fchrik aanjaagen-, ook om be- kent te maaken, dat die van de Stad nu geen fecours te verwagten hadden. Echter die van de Stad gaven de moed niet verlooren: maar begonnen nader te denken op bequaame middelen, by welke zy de duurte van Eetbaare Waaren zoude verligten, voornament- v^nebE«. lyk van 't Kooren\ daar van zy ook onderzoek gedaan hebben, en ba«e by gefchrifte bepaalt, als, voor ieder Man daags, hoofd voorhoofd, Waaïen- een pond Brood, de Vrouwen een half pond, de Kinderen ten hui- ze drie onffen, en de Jongens en Maagden een pond Garfte-brood. Men heeft ook de prys van 't Bier bepaalt op eene Gulden de Ton. Middelerwyle heeft het gebrek der noodige Behoeftens dagelyks
toegenomen. En als de nood dagelyks grooter wierd, en voorna- mentlyk het Boskruit, zo gebruikte men de dienft van eenige Waag-' halzen en onvertzaagde Lieden, die een kleine quantiteit van Koo- ren of Boskruit op hunne halzen namen, en maar een Linnen Kiel aan hadden, een Zak aan den hals hing, en twee Sinkroers aan een &-iem, met een Polsftok op fchouderj en alzo raakten zydoorfprin- gen en zwemmen over 't gebroken Land,midden door deVyanden, hoe fterke wacht dat zy hielden; deze wiften zy ofte myden, of zomtyds op het lyf te vallen en te vermoorden. •Ue Spaanfehe waren op hunne beurt ook geduurig daar op uit om
hunne Vyanden te verfchalken, met laagen te leggen en te verraden} die z>y kreegen, wierden aan een Galg opgehangen, zommige met Ñ de
|
|||||
|
!i4 Befchryving der Stad
de ftrop om den hals, andere by de voeten, met het hoofd omlaag,
alzo zy ten exempel op eene verhevene plaats was opgericht; dac deerlyk om te zien was. 't Geen die van de Stad euvel neemende, ten deele verbittert door de geduurige zwaarigheden, ten andere door de ongerymtheid van zaaken, en van.fpyt en ongeduld ontftelt zynde, lieten zich voorftaan, dat deze tergingen hun niet ftonden te lvden,zyn ontfteken tot een vervloekte weerwraakj en mede een Galg op Stads Vefte opgeregt hebbende,neemen een fchielyke loop, en rukken na de wal Quiryn Dirkfz. en Mr. Lamhert Jacob]z.,Oua- Burgemeefteren, die in den jaare 1570,alleen uit quaad vermoeden,, in de Gevangenis-gebragt waren, en hangenze beide aan die dieffche Galg op: daar en boven noch eenen Adriaan van Groeneveen, Bur- ger van Haarlem, gevangen in een ilag, om dat hy aan de Spaanfche zyde overgeloopen was: 't was vergeeffch, dat'er voornaame Bur- geren, Raaden, ja een Burgemeefter, die zich daar tegen wilden zetten, hun in hunne drift konden weerhouden; alles was voor een doof mans deur geklopt, alzo dat zy noch de gerechtigheid, noch de biiiikheid plaats gaven, en datze noch de redelykheid, noch op de menfchelyke mededogentheid acht namen, ja nergens op paften. Des niet tegenftaande gaan zy met hun werk voort, om tirannye te plegen: benevens deze, hebben zy noch 4 Soldaaten, eenPriefter, en een aankomend Jongkman t'zamen opgehangen. En, dat noch 't allermeeft te beklaagen is, daar omtrent was de Huisvrouw en Doch- ter van ghiiryn Dirkfz., die een Geeftelyke Maagd was; deze bei- de, zo Moeder als Dochter, zyn raazende en uitzinnig geworden, loopende over de ftraaten met 't hairom 't hoofd, kloppende op de borft met vuiiten, en de oogen ten Hemel flaande, vervloekten zo afgryflelyke tiranny en wreedheid, en riepen tot God in den Hemel om wraak. Als deze Moeder en Dochter van lamenteeren en vloe- ken geen einde maakten, hebbenze haar beide met Steenenoverval- len en Van boven neder in de Gragt geftooten en vermoord; ter- wyl'de ongelukkige te vergeeffch God en menfchen om hulpe riepen; dat deerlyk om aan te horen en te zien was. Die dolligheid der Sol- daaten is zo verre ontfteken, dat zy geheilige en ongeheiligde din- zen onverfchillig aanranden, alles onder malkanderen, hol over bol: ze zyn ook zo verre gekomen, dat zy de Beelden en 't Heilige uit de Kerk namen en wierpen 't voor 't Kanon,om Stads Veftentefter- ken. Pus tergden de Partyen malkander, en fcholden malkanderen van
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. n*
van boven neder: nimmer waren zy geruft,de eene tyd daagden zy
malkander uit om te vegten,de andere tyd waren zy bezig met prak- tyk en mineeren onder de aarde, en Loopgraaven in brand te ftee- kenj en alzo trachten zy dagelyks wederzyds om malkanderen te ruïneeren en te bederven. Ondertuiïchen,dewyl den Vyand die van de Stad dagelyksgroote
moeite maakte, is 'er een zwaare ftryd geweeft om de Meer te ver- meefteren. Want als de Spaanfche dikwerfgepoogt hadden de Meer stryd om ie fluiten, onder 't beleit van Bojfu: alzo hebben onze Overftén fee^eer" niet onbeftaan gelaaten dezelve Meer wederom te openen. Want meefte- van de eene zyde had Sonoy altyd zyn oogmerk om den Dyk door te Iei1· ileeken, en Schanfen te leggen, op dat hy zich een weg mogt ope- nen na de Meer: aan de andere zyde de Baron van Batenburg, die, na eenige fchermutfmge, de zaak zo verre gebragt had, dat hy een Schans ce Ouwerkerk leide: maar die van Amfterdam, met 5 Galei- jen en veele Schepen, waren daar alle tyd met geweld tegen; doch met vergeeffche moeite. OndertuiTchen wierd de benaauwtheid in de Stad van dag tot dag grooter, en dat noch meer is, daar was niet als alles gebrek van Mondkoft, Boskruit en Geld. Waarom'er Op- zienders geftek wierden over alle de Confumtie, die wetten maak- ten over de Eetbaare Waren jen is befloten,dat mèn 't Kooren voor de Soldaaten zoude houden, en voor de onweerbaare en gemeene Lieden Mout en Garft j die hun vertoonden met een blyd gelaat, maar benaauwt van harten. Deze geruchten quamen in 's Vyands Leger; die de Belegerde
befpotten en verweeten hun gebrek van alles, als dat zy noch Bier, noch Wyn hadden. Die van de Stad, vol van moed en courage, jonden een Ontbyt in 's Vyands Leger,buiten deZyl-poort. Echter de Befoldinge der Soldaaten manqueerde. Alzo is voor de twede maal Zilvere Munt van 20 en 10 Stuivers geflagen, doch hooger als waardig waren. Omtrent deze tyd wierden de ingezetenen der Stad geteld, en
raen bevond dezelve in getal, zo Vrouwen, Kinderen, als Meisjes en Kncgtjes 15865; ftrydbaare Mannen, die de Wapenen konden voeren, i2i6; Franfchen, Waaien, Engelfchen, Schotten en Uit- heemfche, 1215; Duitfchers, Nederlanders, en Oofterfche, 1850; zynde te zamea 20772. Als nu de Proviand, Vivres en Geld noch meer manqueerde, zo
Ρ ζ heeft
|
||||
|
iió Befchryving" der Stad .
heeft het gefpuis van Volk beginnen te muiten en moeite temaakea.
oproer Maar de Voornaame van de Stad, die 't meefte gezach hadden, ryk ™*. ,{ in beloften, hebben hun de Brieven van de Prins voorgeleezen>die niet als alles goeds melden: waar door zy wederom een weinig ge- paait en geftilt wierden. En op dat zy 't te beter zouden aanneemen en gelooven, is de Magiftraat hun tegemoetgekomen, en heeft den Burger belooft en toegedaan, dat zy zelve 6 Tribunos of Voorftan- ders van, 't Volk zoude verkiezen, die men toelaaten zoude tot de geheime Raad der Gemeente, en van Brieven ofMifliven: en op dat zy de gemoederen der Burgers noch meer zouden ter neder zetten, hebbenze gezegt en bekent gemaakt, dat in 'tLegervandenVyand groote fchaarsheid was, dikwyls ook groot gebrek hadden, vermids zy alle Proviande van Utrecht moeiten haaien, en dit met groote moeite en gevaar, om de Dy ken-,, die bezet waren, en de omwe- gen ; ja dat de Soetelaars niet veilig genoeg waren voor de Vrybui- ters;* behalven de onftuimigheid van 't weder, de koude van den Winter, befmettelyke ziekte, en andere quaalen meer -y hier en bo- ven de dagelykfche uitvallen van die van de Stad, die ook zwaar val- len voor die in 't Leger zyn.. On-
■ * P. C. Hoofd, in zyne Nederlandfche Hiftorien , tekent aan, ten tyde dezer Bele-
feiing, de volgende'Heldendaad van eenen Vrybuiter 't Hoen; hy zegt: Ter dezer tyd
ield zich op het Τ een Vrybuiter der Geuzen, geheten 't Hoen , die i'chalk in 't over- leggen , itout in 't uitvoeren, met onvoorziene aanflage» de wateren onveilig maakte, ücez', verfpied hebbende hoe een bende Speerruiteren van Amfterdam na Haarlem trok, liet zich voorftaan datze zyne waren, indien hy hen, op een rak dyks , daar ter zydeVeen uitvlucht was , betrappen fconde. Twee Rceijachten had hy by zich, en feoven achtien mannen niet: en wilde het echter wagen, met dus een ruift vol Volks.; Ziende hen ter gewenfehte plaatze ; ipreiden zy zich, en komen, ten decle van vooten, ten deele van achteren opklimmen, 't Veeke weder had ook den dyk geweekt; en de paaiden het noch quaad genoeg, zonder andere belemmering ; alzo zy dikwyls door de korft heen flapten , en ten buik toe in de modder ichooten. Verimaadende nochtans de weinigte die hun 't hoofd bood, vorderden zy hunnen weg : maar konden geen vaart maaken. Toen leggen de Vrybuirers aan : en naauwlyks een fcheiit of ze deed eenen man meuvelen. Voort vellen de vooiite hunne ipietlen , zonder lcluoomte voor de fr.eeren, die daar by in lengte niet haaien mogten; en dryven hen den achterften toe. Daar worden zy even euvel gegroet, en echter gedwongen, toom te wenden. Binnen wyle hadden" de voorfte herlaaden, en gingen hunnen, ^eerften gang. 't Hel, gekneed van de hoefyzers , werd hoe langer hoe murwer : en t eene ïos by 't ander bleef fteeken ïn 't klamme flyk : of flibberd op het gladde, in zyn eigen en zyns mee- fiers bloed, en fchudde hem uit de zadel. Drt vallen en opftaan, gins en weder jaa- een , duurde tot dat de ganfche Kornet, gefchat op r5o koppen, ter neer geworpen, was. Door welke, en dergelyke ft ukken, d'aanrecnter zulk een naam won, dat de Baren van Licjua, daar door bekoort, hem zien wilde , en te dien einde vry gelei toe- ichikte. 't Hoen verfcheen ; en bevonden maar een liegt Huisman te zyn , baarde des te meei: verwondering. Eenige fchenkaadien , hem van den Baron aangeboden, floeg hy af; niet zyn gim'ft, zo de tyd quam , om dezelve van doen te hebben. Ook quant ze naderhand; en 't H,W) ge«ngea ^ïn4e, vviyïi, od yooifgigkea.YiaXtgiw, zon.dc!. ïSfltfc-ea yry gelaat«% |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
|||||||
|
II f
|
|||||||
|
OndertuiTchen, als de benaauwtheid dagelyks noch grooter wierd,
gelyk weleer binnen Saguntum, 't Kooren gekonfumeert, 't Voeder van de Beeften (gefiagt van enden af aan) een fpys voor Menfchea wierd, en heeft moeten gedyen tot derzelver voedzel; heeft men I te met Brood van Kennip beginnen te maaken, en Raapzaad te koo-
ken; de toefpyze was 't Vlees van Paarden, Katten en Honden, ter
verzading van zo een fcherpen honger. Veele Burgers en Soldaaten liepen over na 's Vyands Leger; die dan daar bekent maakten de deerlyke toeftand der Burgerye. Op die tyd, namentlyk den 3oiten van Juny, is 't gebeurd, (zo befchreven is) dat eene Moeder van ve®·- te Kinderen, zwart van honger, lagen aan de kniën van de Moeder, fchreijende om eeten: en als zy niets had om hen te geven voorden bitteren honger, zy uit difperatie haar zelve dacht te verhangen^ maar wierd verhindert. Eindelyk en ten laatften, als zy nu ten einde raad waren, is 'er
beiloren, dat 'er getrouwe Lieden na den Prins zouden ■gezonden worden, dié hem levendig zouden afmaaien, in hoe eene groote zwaarigheid en benaauwtheid die van Haarlem ftaken,dac hetnumer . de Burgers gedaan was, ten ware dat God uit den Hemel hunner er-
barmde en uit de nood hielp. Derhalven hebben die van de Stad
terftond tferaas en Gontinus na de Prins van Oranje gezonden: de- ze, waarneemende eene heel duiitere.nacht, een paar Duiven mede neemende, en veilig voor 't gezicht van den Vyand f hebben hun op de reize bege^en, en zyn in een Jacht getreden, wel voorzien van Roeijers en Musquettiers; alwaar zy eerft een dol gefchreeuw maakten, en met 't flaan van Trommelen, luijen van Klokken, en gedonder van grof Gefchut, neemen zy hun koers na de Vloot van den Vyand: door welk gedruis en gebaar,een groote vertzaagcheid in 't geheele Leger was, als mede over de geheele Vloot van den Vyand, niet weetende wat 'er gaande was; ieder een was bezig in \ de Wapenen te komen, en hadden 't vermoeden, dat die van de Stad van alle zyden zouden uitvallen met geweld, door de uirterfte de-
iperatie. Door welk rumoer en gebaar,als behulp der duiitere nacht, die de Vyanden 't hooren en zien benam, is het Jacht doorgebroken en ontkomen, en geraakte tot aan de Fuik, midden door de Vyand- lyke Vloot·, dien de Graaf van BoJJ'u op de Ree had leggen, met het fluiten van de Meer. Als nu de gemelde Overften te Leyde» gekomen waren, hebbende terftond de Belegerde verwittigt, alz» |
|||||||
|
ii8 Befchryvïng der Stad
z,y een Duive lieten vliegen: „ Dat men niet moeft bezwyken, of
,, de moed verloren geven van 't ontzetten der Stad, nadien de „ Prins van gedachten was na Leyden te trekken, om te bevorderen „ het ontzet der Stad. En voorwaar, de zorg van de Prins heeft niet gemanqueert, die
geduurig bezig was met Krygshandel: maar als nu de Meerbeiloten was, en alle plaatzen bezet waren, zo verftond de Prins wel hoe bezwaarlyk en dangereus het wezen zoude, en wat werk 'er aan vaft was, door de Sterkte te breeken, die te vermeefteren en te o- verweldigen. Nochtans de Ingezetenen van 't Land, die Patriotten wilden we-
z,en , en ieveraars by 't gemeene Volk, door blinde drift gedreven zynde, riepen luidkeels, dat men liever 't uitterfte behoorden uitte ftaan, dan dat men die van Haarlem zoude verlaaten; die de voor- naamfte Voorvegters waren van de Nederlandfche Vryherd: en lie- ten 't daar niet by beruften, maar voeren dok uit tegen de Heeren Staaten, Edelen, en voornaamfte van het Land, lieten hen voorftaan dat het onbehoorlyk was, dat men voor de behoudenis van zo eene benaauwde Stad niet meer devoir deed, daar die Patriotten en Lief- hebbers van het Vaderland altyd gewillig en overbodig zyn geweeft om Schattinge te betaalen: en dat noch meer is, die noch op dezen dag gaarne hen zouden in 't uitterfte gevaar begeeven voor 't wel- vaaren van 't Vaderland, hun beroemende dat men noch veele zo- danige Burgeren zoude vinden, voornamentlyk onder die van Delft, Leyden, Rotterdam, en meer andere Steden. Deze en diergeiyke dingen ftrooide men onder 't Volk. De Prins van Oranje, door zulke hooge en moedige woorden
overwonnen zynde, heeft eindelyk, of't hem lief of leed was, hun hier in te geval moeten wezen, en daar toe alle devoir te beloven, met een te kennen gevende, dat hy 't zoude doen en nakomen,dat de vrq'ome Burgers begeerden en verlangden, en dat om alle quade iüfpitie te weeren. Want de Prins verftond wel, van hoe zwaar een gewigte die Tocht zoude wezen, en wat een hangyzer om aan te gaan, waar toe hy ook de oude Soldaaten niet fuffiiant genoeg kende. Wat derhalven te verwagten Mond van jonge en onbedre- vene Soldaaten, gaf andere vryheid, om daar van zyn oordeel te ge- ven. Des niettegenftaande, wierf hy Volk^ daar zyn ook eenige Vendels ontboden uit de Garnjfoenenj brengt een geheel Leger by- eenj
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. ir?
een, dat alle de VolontarifTen van Burgers uit alle Steden volgden;
deze alle hebben te Saflem hun Leger ter neder geflagen. Digt aan de Kaag was een Vloot van ettelyke Schepen gereed, dewelke het zeil opgehaalt hebbende, zyn gekomen onder het gezicht van de Be- legerde, en hebben hoope gegeven van de Stad te ontzetten: maar 's Scheeps Kapiteinen ettelyke maaien hunne'hoofden geftooten heb- bende, en afgeflagen, daar Bojfii hen achter was en te ruggedreefj en de Burgers al vaardig ftaande, tot de uitval gereed, bezwykt ie- der een de moed, als die nu door iedele hoope zo dikraaalen bedro- gen waren geweefl. Derhalven hebben Burgemeefteren, Raaden en Overilen van Sol-
daaten, voorgenomen de Vyand te verzoeken tot een t'zamenfpre- ken. , Dit is 't eerfl: beftaan van Pellikaan en CornelisMatthyfz., bei- de Kapiteinen van de Schuttery, en dit onder pretext van een vrin- delyk verzoek, te weeten, dat de Huisvrouwen vanzommigeYen- drigs de vryheid vergunt wierd, om met haare gevangene Mannen te fpreken. Maar die van buiten in 't Leger hebben terflond gero- ken wat zy VOOr hadden met ZO een heus en eerlyk verzoek; gaven voor antwoord, dat zy de Gouverneur van de Stad confent gaven, om in het Leger te komen; dat zy zouden hooren wat hy wilde zeg- gen. Wederzyds zyn'er Oftagiers gegeven, en tegen den avond Parte- z,yn zy in het Leger gekomen, aan de eene zyde de Heer'vanFliet, ^TSn Burgemeeiier en eerile Deken van Haarlem, d'Overfte Steenbach en de v?-" Pellikaan, en, die minder gehaat was, Rofignie: aan de andere zyde au^" zyn gekomen de Graaf van Overflein, en noch vier andere. O vet- en weer geredeneert hebbende, zonder eenige hoftiliteit, en in alle vriendelykheid, omtrent 's avonds ten ζ uuren, hebben malkande- ren niet kunnen verftaan, en zyn onverrichter zaake gefcheiden; of om dat de Vyand met onbillyke conditien en voorwaarden, het uiterfte aangedrongen heeft; of.dat het die van de Stad geene ernft was te handelen, en alleen met die intentie, dat het Grauw van 't Volk zoude geftilt worden, en met ydele hoopindevotiegehouden, ter tyd toe dat de Prins van Oranje zyn Macht en Volk gereed zou- de hebben. De Spaanfche mirïchien daar uit vermoedende, dat 'er noch middelen overig waren, om het overgeven der Stad uit te del- len , zo hebben zy 's anderen daags al hunne Macht byeen gebragt., en geboden, dat men alle het Gefchut van alle zyden, op het Bolwerk byeen zoude brengen;, waar op zy de oude Pyn-tooren van St. Ca- thé*
|
||||
|
é÷ï ', Befchryving der Stad
tharina ter neer hebben gefchoten, met een groot gedeelte van de
Muur. Hier en boven hebben zy Bruggen over de Gragt gebragt, en de Soldaaten ftonden nu gereed om te ftormen, verwagtende door tromilag de leuze: maar als die van de Stad hun moediger toonden als zy gewaant hadden, lietenze 't daar by blyven, en hielden zich ftil; of meenden dat men daarom moeft ftilftaan, om dat'er een Overlooper van de Schotfche Natie den Vyand had bekent gemaakt, dat die van de Stad voor geen 6 dagen provifie van Mondkoft meer hadden, en reeds binnen de Stad groote hongersnood was. Tfiterftc De Belegerde, nu tot de defperatie, en t'einde gebragt zynde, Ae?dUWt* hebben van den Tooren uitgefteken een zwart Laken, waar door zy te kennen gaven de uitterfte benaauwtheid en hongersnood. Dit heeft de Vyand doen geloven , dat 'er niet als ledige vaten waren, en dat de Lieden, nu uitgehongert zynde, ligtelyk zoude moeten bezwyken, en zy de Stad met kleine moeite vermeefteren. Derhal- ven heeft Don Frederik nogmaals, 's anderendaags, 's morgens vroeg, geboden, dat men alle het Gefchut zoude koffen met een ongewoo- ne furie en hevigheid. ?:»!;- Tegen den avond hervatte men weer de t'zamenfpraak ·, maarnoch- KnTiTj maals onverrichter zaake gefcheiden. 's Anderendaags wierd wede- jiüy. rom een Zwart Laken van den Tooren uitgeftoken, alsdeDuive, als Bode, tot zyn flag t'huis gekomen was, met belofte van Vivres te verfchaffen. Maar als dat onmooglyk fcheen te wezen, die de zaak wat nader in zagen, zo zyn ze ten derdenmaale wederom tot t'zamenfpraaken of parlementeeren gekomen: daar toe zyn gecom- mitteert aan de eene zyde de Graaf van Overflein, en de Graaf van Bojfu, nevens noch vier andere van 's Vyands zyde: aan de zyde van de Stad zyngecommitteertde/ier^^^/7//'^,^^^, Rofogny, Sobey, Peltikaan, en Cornelis Mattheufz.: maar deze onderhandeling is ook niet gelukt, om dat de Belegerde verklaarden, enopentlykmet wrevelmoedige zinnen .zeiden, dat zy niet van meeninge waren, als Soldaaten zonder Geweer uit de Stad te trekken, dat hun zulks toe fehande en oneer zoude gerekent worden, en een goed Soldaatniec ilaat te leiden.' Qndertuffchen is 'er wat ontzet van Vivres geko- men, men weet niet wel aan wat kant, waar door de Belegerde een weinig verquikt zynde, hebben hun Vlagge verandert, en voor de Zwarte een Witte uitgeftoken; om te kennen te geven, dat 'erwac ingekomen was, doch weinig ter verzadiging. |
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Twede Boek. r21
Alzo wierd de hongersnood hoe langer hoe grooter, en gebrek
van allerhande gewoonelyke en gebruikelyke Spyze, zo dat zy al- lerlei Gewas, Wortelen van Kruiden en Koolftruiken in hunne hon- gerige buiken geflopt hebben. En 't is eindeiyk daar toe gekomen, (als ik myn Vader dikmaalen heb hooren verhaalen) dat zy gekookte OtTenhuiden met hunne tanden van malkander fcheurden , dat de maag niet konde verteeren. Dus zyn die Lieden gantfch uitgehon- gert, fh'erven op ftraat by de weg, zommige binnens huis, zy wa- ren weg eer men 't wille, vielen ter aarde halfdood, en gaven de geeft onder de handen: 'die noch gingen en Honden, hadden dedood op hunne lippen, zy dwaalden als ichimmen of geeften, even of hun. de lendenen aan Hukken geflagen waren. Derhalven tot de uitterfte benaauwtheid nu gebragt zynde,gaan weer nieuwe raadflagenvoor- wenden, neemen nieuwe courage, en ruften toe nochmaals een an- der Jacht, en daar zy eenen Nikolaas Barmrd,Kapkem vandeSchut- tery, over fielden^ die den Prins ootmoedig zoude bidden, dat hy op de naafte dag Vivres geliefde te zenden, nadien de uitterfte be- naauwtheid geen langer uitftel konde lyden, en hy overvloed van Mondkoft aan de mond van het Spaaren wilde zenden. De Prim van Oranje, tot aan zyn binnenfte ingewanden ontroerd
zynde, heeft een Duif met een Briefje laaten vliegen, ondertekend by gemelde Nikolaas Barnard, begeerende en biddende, dat de Be- legerde, na zo veele moeite en arbeid, honger en kommer, noch voor een dag a twee patientie wilde neemen, beloovende, dat hy zyn befte en uitterfte devoir zoude doen, na alle vermogen enkrag- ten, dat met de hulpe van God de Stad mogt ontzet worden, en verloft van zo een langduurig en zwaar beleg. Ondertuffchen wierden de Soldaaten wederom gaande, en als dol
en uitgelaaten in ongebondentheid, nergens op paffende, noch op ftraf, noch op militaire tucht, en begonnen op de roof te ieeven. En voor eerft hebben zy de Bank van Leèning, anders de Lombert, opgeilagen en geplundert, mitsgaders ook andere Winkels, met g-tooten hoon. Door deze ongebondentheid en wrevel der Soldaa- ten, is de Prins van Oranje gedwongen geweeft de teerjings-kans van den Oorlog te waagen , en preuve te doen met de Wapenen, wat God wilde geven. En als men zeer begaan en verlegen was, om een Veldoverfte te bekomen tot zo eene Tocht, niet weetendc wie zy daar toe zoude verkiezen, die zich daar toe zoude willen Q ka-
|
||||||
|
f2» Befchryving der Stad
laaten gebruiken, 't zy dan uit liefde voor het bedrukte of benaauw-
o> Vaderland, of om eere in te leggen: zo heeft de Heer Baron van Batenburg zynen dienft geoffereert en geprefenteert, om tereparee- ren zyn eere en reputatie, waar aan hy fchade geleden had op de Meer; voor zich beter achtende, met eere te fierven, daninfchan- de te leeven.
De Prins van Oranje, een Vorft van genereus gemoed en vol van
courage, daar 't Land in zo een parquet ftond, en uit liefde voor 'c Vaderland ontftoken zynde, zeide meermaalen,als de zaak zo ftond, „ Dat hy bereid was zichzelve op te offeren voor 't weivaaren van't „ Vaderland; na 't exempel van Decius, te Romen. MaardeHee- ren Staaten, de Ridderfchap, en Gedeputeerden van de Steden,die de Regeeringe aan zich hadden, zyn op alle manieren daar tegen De tocht geweeft. Derhalven is de opperde Commando de Baron van Ba- Viin Ea" tenburg toegebragtj die hy ook vry willig aangenomen heeft, met. wnbulS' deze laft, dat hy poogen zoude aan de Bofchzyde met geweld door te breeken; en dat andere Soldaacen eene aanflag zouden maaken op die geene, die de wacht by de Fuik in 't laage hadden. En als nu de Veldoverfte, die van de Stad Duiven met Brieven toegezon- den, en van hun komfte op den 8ften van July tegen den avond ver- wittigt had, zo.is hy van Saffern na Noordwykerhout getrokken met 4000 Soldaaten, behalven de volontaire Burgers. Hier op volgden noch 600 Ruiters j de Overfte Ritmeefter der Ruitery was de Heer Karho · hier boven 7 ftukken Gefchut, en andere Veldftukken; noch' 400 Wagens, geladen met allerhande Proviande en toerufiing van Oorlog > onder welke veele Schanskorven en Borftweenngen op wielen gezet, waren , daar onder de Soldaaten konden fchuilen, als zy aan de flag zouden gaan. Te Noordwykerhout heeft hy zyn Volk opentlyk tot den gebede doen komen, en daar na ter ruftebe- geven tot middernacht. ",:..'...„. Na de middernacht is het Leger opgetrokken, en heeft zich op
reis begeven; die voor hadden het Duitfche Leger te beftooken, behoudens deze ordre,dat de eerfte ilagordrezou beftaan uit de helft van de Ruitery, dien volgden de Vendels van Holland en Zeeland, met hun Gefchut en Schanskorven, die de Franfchen, Engelfchen en Schotten volgden: onder de laatfte van 't Voetvolk was de troep vanSoetelaars, en 400 Wagens, geladen met Proviande, en alle Be- feoeftens van Mondkoft en Amonutie; de reit vandeRuuerybefloot het.
|
||||
|
HAARLEM. Twede Boek. 113
het Leger en alle de train van Oorlog. Behalven dat die tocht van
ζ,ο een gewoel nietkonde verholen blyven,zo is 'er dit nadeel noch by gekomen, dat 'er twee Duiven,die na de Stad gezonden waren, Van de Vyanden door kogels gefchoten,op de aarde gevallen waren. Don Frederik nu bericht zynde van 's Vyands komir, heeft de
Trompetten doen blaazen, de Trommels doen roeren, en bezorgt, dat zyn Volk in de Wapenen zoude wezen, ook dat men eenige boffen nat Stroo zoude ontfteeken, dat de Belegerde het gezicht zoude beneemen, en in confufïe brengen, als zy uit zouden vallen. Daar na heeft hy zyn Volk in flagordre gebragt, achter 't rookende Stroo, en heeft vooraan gezonden 50CO uitgelezene Soldaaten, met 300 Paarden, nevens noch veele andere Vendels; behalven deze, noch 500 Ruiters, onder 't beleit vanjoban Bapifi van denBerg, •en andere Bevelhebbers meer. Deze heeft geboden, dat men het Volk aan de Duinen, na 't wellen, zoude voeren. Aan de andere zyde Romero, Montedoca, Liques, Capres, en ander meer, die met de hunne aan de linker zyde zyn geweken, buiten de ordinaire weg, om dat zy de gelegentheid zouden waar neemen, om Batenburgon- voorziens ter zyde op 't lyf te vallen. De reft van 't Leger bleven ftil in flagordre ftaan binnen hun voordeel 's Morgens vroeg voor den. dageraat, te 3 uuren, als de Baron
wan Batenburg gekomen was in 'tMannepat, en nu bezig waar in het opregten van de houte Borftweering, en eene Wagenburg te maaken ter wederzyden: zeer onvoorziens is het Gefchutgeloit,ter verfchrikkinge van de onze. Waar door de Veldoverfte, niet ver- tzaagt zynde,fpoed zyn weg,en peurt regt na de Stad; aan 'tBofch gekomen, en daar gevonden hebbende een verlaaten Schans, en vorder gepaffeert zynde met zyn Volk, tot dat hy tegen had al het Vyands Volk, die aldaar by het finookende-Stroo gelaaten waren: alwaar een hevige flag is geweeiH en hy veele aanir.oot had: maar als de Ruitery zich niet konde redderen,, om't geboomte en ftruel- ien, zynze gedwongen geweêft te retireeren en te rugge te trek- ken. ....'.. Die van de Stad, rykhalzende met begeerte na ontzet, hoorden
wel een gerammel van Wapenen, maar zagen niet dat 'er tekenen gegeven wierden van aankomfr en ontzet; en nadien de rook van 't natte Stroo hun de uitzicht benam, dachten die,dat'tgemaaktekrygs- M was. Dé Heer yan Batenburg ondertuffchen 7 en Karloo, de Q ζ Paar-
|
||||
|
rx4 Befcbryving der Stad
Paarden 't fpoor gegeven hebbende,zyn· met geweld gevallen op de
Spaanfche Troepen, ongelyk minder van macht en getal, als met difperaate zinnen. In deze flag is eerft geilagen Karloo, en nevens hem Balthafar van Lurk, broeder van Gaspar, die weleer Studie? genoemt wierd., nu als Volontair de kryg volgde, en diende met 3 Paarden. Byna op 't zelve moment, heeft de reft van de Spaanfche Ruitery, met ruime toornen en volle galoppen, een geweldige aan- val op de Baron van Batenburg gedaan. De NaflbufcheKrygslieden alzo befprongen zynde, wenden hunne toornen en Paarden, zynte Baten- rug gekeert na, de Wagenburgj daar 's.Vyands Ruitery hen op de «ïfeif.0" hielen was,en,onder 't Voetvolk van hun eigen Volk geraakte·, die, door, de invalr;ver.£trooJt, en door 't Voetvolk van de.Spaanfche be- ftreden, 1 alle te zamen gelyk te rugge weken, elk zyns weegs, met groote nederlaag en verlies van Volk. Op deze plaats en op de vlucht zyn 'er wel 700 verflagen:^ onder welke ook de Veldoverfte Baten- burg geweeftis, met veele andere Kapiteinen van de BeerenStaaten. Boven dien zynL'er noch gebleven 76 Burgers van Delft, 50 van Gou*- da, 300 van .Rotterdam, 40 van den Brief, en meer andere uit an1· dere Steden, Welkers naamen de Heer -Sof aangetekent heeft, De- ze nederlaag zoude vry grooter geweeft zyn, ten ware de nacht de Partyen geicheiden had·, veele zyn 'er geborgen in diepe enmoe- iraflige plaatzen; andere hadden zich begeven na' de Staatfche Sche- pen, en gevlucht wyd en zyds. Tferaas, gewond zynde, is mira- culeus te Leyden geraakt. De Voerlieden van de Wagens, deToo- „men afgehakt hebbender zyn op hunne. Paarden gefprongen, en al- zo ontkomen. Maar alle de Wagens, Provianden, 13 a 14Hukken Gefchut, en veele Vendels zyn alle tot 's Vyands Buit gebleven. Des anderen daags, de Spaanfche trotfch en moedig door deze
-Victorie, hebben van-verre getoont de ftukken Gefchut, diezever- -oyert;hadden, en dezelve etielyke maaien geloft, tot fpyt van de be- legerde en benaauwde Burgers.. Hier en boven hebben zy een Gevan- gene, m ze die neus en ooren afgefneden hadden, los gelaaten* en gedwongen aan die van de Stad de tyding te brengen, van de deer- lyke nederlaag van 't Staaten Volk. En op dat zy het te beter mog- fen geloovenf hebben zy over de Stads Vefte eenige Hoofden ge- rolt van Burgers ;i als met een flinger, die in de flag gebleven wa- len, -τ, ' . ■; ■ AJs men deze nederlaagalorame verftaan had, zo heeft byna ge-
heel; |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek,
|
|||||||
|
125·
|
|||||||
|
heel Holland gebeeft, een fchrikkelyke en ongemeene vreeze had-
den alle Steden ingenomen, en voornamentlyk die van Alkmaar,die geweigert hadden Garnifoen in te neemen. 't Leger, dat te Saflem noch lag, is opgebroken, en de Soldaaten zyn in garnifoen gelegt. Als men nu·tot de uitterde difperatïe gekomen was, zonder lang
Uitdel, heeft de Prins van Oranje de Belegerde door Brieven laaten weeten, dat zy wel zouden doen de Stad en 't-Vaderland in de hoe- de van God te beveelen^ na de raad en 't exempel van Yhemiftocles; en alle devoir aanwenden om hun te redden , zo zy beft konden. Deze en meer andere zwaarigheden zyn de arme Burgers van
Haarlem overgekomen. Na zo veele moeitens en arbeid uitgedaan, na zo een zwaar Beleg van 7 maanden, na zo veele donderdagen van Gefchut, (daar aantekening van gehouden.is, zynde 10400icho- ten) en eindelyk na zo eene hongersnood, 't was om raazende te worden, zy eindelyk moeften bezwyken, en gedwongen te komen in de handen van zo wreede Vyanden, als nu de nood door Gods fchikking,hen drong. En als 'er nu geen hoop van behoudenis ove- rig was, ZO hebben zy hun moeten keeren tot difperaate raadflagen. Dit zyn die tyden geweeft,daar Johannes van gepropheteertheeft
in zyne Openbaaringe, zeggende: Ah ds menfchen de dood zullen na- jaagen, en niet vinden, en zullen verlangen te fierven, maar de dood zal van hen vlieden. Zo is 'er eindelyk befloten, dat alle die geene, die de Wapenen konden voeren van wegens hunne jaaren, midden door des Vyands Leger,.-gewapenderhand-, een weg zouden zoe- ken,, om zich te falveeren, met die meening,dat zy in de Stad zou- den laaten ftokoude Lieden en Vrouwen, die hen niet konnen ver- weeren γ vermids datzy vertrouwden, dat de Veldoverfte DonFre- derik deze oude en ongevallige Lieden en onweerbaare Vrouwen zoude fpaaren, en op dat de reft niet ongewroken zoude derven. Dit ging.'er al om; maar als by geval Vrouwen en Matroonenzulks vernomen hadden,help God! wat is daar een gehuil en gekerm ont- daan, alle draaten en wegen weergalmden van 't mare en lamenta- bele gehuil der Vrouwen: zy, als uitgelaatene en raazende men- fchen, vloogen onder malkanderen over de draaten, als Bachanten, of die 'tin 't hoofd fcheelden, en riepen te vergeefs deNaameGods aanj de gehuwde riepen, dat zy wel ongelukkig waren j en fchoi- den haare Mannen voor Echtbreekers en weg loopers. Kortom, Mier is een demme gehoort, als die in Raroa, doe Rachel haare kin- Q 3 der-
|
|||||||
|
tz6 Befchryving der Stad
deren beweende, die niet begeerde te luifreren na vertrooftinge,
door ongeduld van fmerte; noch de arme Burgers konden niet zien hoe dat deze te paaijen ofte (lillen waren: want het fcheen dat zy byna uitzinnig waren. In deze zo deerlyke en defolaate ftand, verlaaten van alle hulpe
van God en menfchen, zo zyn 'er eenige geweeft die de Heer Gre- gorius Geervliet, Deken van de Kanoniken, met eenige andere Paus- gezinde, die in het Leger van den Vyand waren, uit mededogent- heid van hunne Landslieden, verzogten tot zamenfpraak,omtepar- lementeeren; maar zyn niet van die van de Stad aangenomen. Alzo ook, als des anderen daags, een van de Walfche Soldaaten, aan de Vyands zyde geboden te gaan na Ruftenburg, daar toe gelaft, om met de Overfte van die plaats te accordeeren tot een ftiiftand van wa- penen ; is ook afgeflagen. Derhalven een nieuwe raad bedacht heb- bende, is 'er eindelyk befloten tot den uittrek,dat 'er 7C0 Musquet- tiers de voortocht zouden hebben, om de weg te baanen midden door de Vyanden heen." Maar de Magiftraat en Officieren van de Schuttery, "nevens andere gequalificeerde en voornaame Lieden,des beter verftaande, hoe gevaarlyk en dangereus het zoude wezen met Vrouwen, Kinderen, en zo onweerbaare troepen te volgen achter de 7 Vendels, 't laatfte gedeelte van 't Leger hebben zy gewilt dat beftaan zoude uit 9 Vendels, en dat men middelertyd hulpe zou ver- zoeken aan den Prins, en alzo hun bevelen onder de hoede en be- fchuttinge van God. Hier op zyn ook de Bruggen, die binnen de Stad over 't Spaaren lagen, eenige opgehaalr, en andere afgebroken» De Schepen die 'er lagen, boorden zy eenige in den grond, andere bragtenze van. de hand, ooftwaard aan, om den Vyand te beletten van niet te kunnen volgen ·, en 't Gefchut ftond al gereed, om het onder water te laaten zinken. De geruchten van zo difperaate voorilagen en raadflagenheeft Don
Frederik vry beangiT gemaakt, als dit bedenken hem in dezinquam, wat een geweld en force 'er is by difperaate en overgeven Lieden: hy wift ook wel, dat het byten van wilde en nu ftervende heeften aflerfelft waren: en dat dit het krachtigfte geweld was, diedeuitter- fte nood iemand uitperfte: hy verftond ook wel, hoe groote diftan- tie'er was van'de Legers, om-hulpe te bieden, die in nood mog- ten komen: en dat het zeer zwaar was om te raaden aan wat quar- tier van de Stad zy zouden uitval poogen te doen, en een open zoe- ken, |
||||
|
HAARLEM.
|
||||||||||||||||
|
Twede Boek.
|
||||||||||||||||
|
izy
|
||||||||||||||||
|
ken, om hen te falveeren. En zo zy miflchien afgeflagen wierden,
æ,ï dacht hy, dat zy tot de uitterfte gruwelen zoude vervallen; na't exempel van die van Sagunthus; ja datze miffchien na die eere ftonden, om in de aflche van hun Vaderland begraven te leggen. Deze en diergelyke dingen by zichzelve overdacht zynde, quam 't hem niet ongeraden voor, die van de Stad te verlokken met de hoop van Par- don. Derhalven Don Frederik, afleggende het Leeuwenvel, heeft dat van de Vos aangetrokken, daar toe gebruikt hebbende de naam van de Graaf van Overfieyn-, die Brieven in de Stad gezonden heeft,, omtrent van dezen inhoud: |
||||||||||||||||
|
at de goedertierentheid van Don Frederik noch openflond, en dat
'er noch genade overig was voor de benaauwden, zo ze maar hun |
||||||||||||||||
|
konden fchikken om over te geven \ belovende dat 'er niemand zoude ge-
firaft worden, dan die 't na hun eigen oordeel wel verdient zouden heb- hen. Deze Brieven van 't Stadhuis afgelezen zynde, zo helden de Hoog-
duitfchers aanftonds na vrede, en weigerden de gevaarlyke Tocht, boven gemeld, aan te vangen. Des niet tegenftaande, zo hebben de Walfche Vendels, die weinig vertrouwen op deze beloften Hel- den, zich gereed gehouden op de reize, en nu buiten de Schalkwy- ker-Poort gemarcheert zynde, een groote troep Burgers hen gelei- dende, met deze intentie en meening, dat zy Schepen op de Meer bekomen hebbende, zouden peuren na de Vloot van de Prins. Hier uit is ontftaan in de Stad groote confufie en Burgerlyke beroerte, de Wachten ftonden ftil, daar die van de Stad in groot gevaar waren, dat zy ligt hadden kunnen overrompelt worden. Ook was 'er geen· mindere confufie in 't Leger van de Waaien en Burgers, die met groot gewoel alle weder binnen gekomen zyn, doch zonder verlies- van voik, om dat zy geen Timmerlieden noch gereedfchap hadden, om Bruggen hier en daar te flaan. Greepen nochtans weder nieuwe moed met een twede tocht, die zy hervatten. Maar als zy tot de zaak zelve quamen, hebbenze bevonden dat de weg alomme geflo- ten en als vernagelt was, en alle plaatzen bezet waren. Derhalven, nadien 'er geen hulp of byftand te verwagten was in de Wapenen, daar alle menfchelyke hulpe ftil ftond, en daar de hongersnood da- gelyks toenam, ja de Burgers tot de uitterfte difperatie gebragt zyn- |
||||||||||||||||
|
i»
|
||||||||||||||||
|
Befchryvin-g der Stad
|
|||||||
|
é÷8
|
|||||||
|
.de,en 't gebod van de Prins,om 't Vaderland in de hoede van God
te beveelen; zo fchikten zy zich eindelyk om de Stad overte geven; daar toe -committeerende Johan van Zuyren en Hieronymus Verlenim^ Vicaris van den Biffchop; na eerft geroepen te hebben de Kapitei- nen en Bevelhebberen van de Schuttery, om met hun raad te plee- gen; die daar by gevoegt hebben Steenbach, Ghrifloffel Vader, en Rofogny. Deze zyn op den é aden vanjuly buiten de Stad gegaan, ,om met den Vyand te accordeeren. Na korte difcoerfen en propooften ter wederzyden, 'is eindelyk
het Accoord gemaakt; ter wederzyden zyn de Conditien geftek,zo als die gemeenelyk plachten te wezen tufTchen Overwinnaars en Over- wonnene ; die Rofogny niet konde toeftaan, en hy alleen konde daar toe niet verftaan: die van dat gevoelen was, dat men liever het uit- terfte tot den laatften druppel bloeds zoude uitftaan, dan dat men zulke Conditien zoude inwilligen. Deze heeft zich met groot mis- noegen wederom na de Stad begeven, en zyn Soldaaten-te kennen gegeven, wat van de zaak was, aangaande het Accoord, verhaalen- de en befchuldigende de onbillikheid van de Conditie, Deze dit hoo- iende, als raazende Lieden, loopen na de Poort, endeValbrugop- gehaalt hebbende, wilden met geweld, dat men die Gedeputeerden zoude afzetten, en buiten de Stad fluiten: maar, als die furie en on- fteltenis wat ophield, zyn de Gedeputeerden eindelyk ingelaaten; die, om de harten van de Soldaaten wat tepaaijen en te (tillen, alles goeds beloofden, en verklaarden dat Don Frederik meerder goeder- tierendheid zoude betoonen tegen de Burger en Ingezeten, dan iemand zou derven prefumeeren of denken. Des anderendaags, 's morgens vroeg, de Soldaaten door Trom-
flag te zamen geroepen zynde, wierd het in hun keuze gegeven, ofte verwagten hoope van genade en pardon, of af te flaan; of zon- der Geweer uit de Stad te gaan. Als de hoop van genade van 't Stad- huis afgelezen was, zo hebben de Hoogduitfchers en Schotten liever in de Stad willen blyven, op genade van den Hertog van Aha, om dat het wel zo eerlyk fcheen te wezen, dan hunne Wapenen af te leggen, of ongewapent uit de Stad te trekken. .Deze redelykheid en beleeftheid van de Hoogduitfchers en Schotten, hebben den Veld- overfte wel aangeftaan en bevallen, daar hy van ftonden aan heeft afgekondigt, dat de Schotten en Hoogduitfchers genade en pardon hadden, en dat de reft mogt afwagten, wat hy vorder aoude gebie- den. ■ /
|
|||||||
|
HAARLEM. TwedeBoek.
|
|||||||
|
129
|
|||||||
|
Jen. Allé de andere Soldaaten, zo meenig als 'er waaren, zyn van
•contrarie advys geweeft, dewyl hun niet geraden fcheen te wezen, vertrouwen te ftellen op de belofte van den Vyand. Onder deze difcourfen en beraden van Soldaaten, zo heeft de hero-
ïque dapperheid van Bordet, een Franfch Edelman, en Collonelvan. onverwinnelyk gemoed, (die .beter fortuin waard was) met luifterge- bleeken j die dikmaalen zyn Soldaaten met woorden endaaden ge- courageert had, om de uiterfte perykelen uit te ftaan. Deze, alshy bemerkte dat de moed van zyn Volk bezweek, en Vrouwen ge- fchrei en geween hoorden, door ongeduld van honger en gebrek; hy ■dit qualyk neemende, heeft, zyn Volk verweeten, dat zy Vrouwen harten in 't lyf droegen: en heeft door zyn exempel geleert, dat'er niet ζ,ο zwaar, niet zo moeijelyk was, dat een vroom man zoude .kunnen bewegen., om de regte Dapperheid eene fcheibrief te geven: en dat voor een gewillige en gerefolveerde niets zo zwaar is, dat een vroom gemoed niet behoorde te lyden. En met een geëifcht heb- bende een brandende Kaars > „ Wat zou my letten of hinderen, „ zeide hy, dat ik myn hand niet ZOU fteeken in de vlam van de Kaars?
en met een zyn hand in de Vlam geftoken hebbende, harden 't zo lang uit, dat de iiank van de gebrande Hand de omftaanders uit de kamer dreef. Een twede Sc£voIa, waar van de Poëet Marüaüs gewag maakt: De Hand die Mucius in 't vuur heeft durven fieeken.^
Die heeft de Porfena van zien het hart doen hreeken. Deze, als hy by zich zelve overdacht en overwoog de uitkomftvan
't gemaakt accoord, en wat hy te verwagten had, nu wel voor- zag, die voor Bergen in Henegouwe gedwongen was geworden de Prins af te zweeren, en onder den eedt van Duc i''Alva te komen, Heroï- roept zynen Dienaar, een van de getrouwfre die hy had, en gebied ·["„ va- hem: „ Dat hy een Piftool met fcherp zoudelaaden, om hemdaar Bordet. ?» mede te doorfchieten. En dit gefprooken hebbende, zeide hy daar by: „ Haaft u en verlof! my van dit irerffelyke leven, dat ik nu niet „ mag ontgaan. Als de Dienaar zulks weigerde, en vallende op zyn knien, ootmoedig bad, dat hy hem daar van wilde verfchoonen : zeide hy daar op: „ Wat fammelt gy doch? ik heb myn leven tot ,„ hier toe doorgebragt eerlyJc en onberispelyk, altyd meer lettende R η °P
|
|||||||
|
j 3 0 Befchryving der Stad
op de eer, dan op 't geld: geen quaad is my verfchrikkelyker
" geweeft, dan fchande en oneer, dat zal ik betuigen met de laatfte " adem· ik hebbe vaftelyk voorgenomen, van myn oude enmanne- " lyke Dapperheid geen afftand te doen, en daarvan te verbafteren ; " heb 't altyd daar voor gehouden, dat het beter en loffelyker iseer- " lyk te fterven, dan fchandelyk te leven. Hier na opzynknien val- lende heeft zich in een deken van't bed gewonden, waar ophy lag·,. alzoeèn weinig vertoefd hebbende, doetzynGebed, en opdebarm- hertigheid van God hem verlaatende, heeft gebeden om-vergeving. van zyne zonden, en in zyn ui ter fte zich bevelende indegenadedes Heeren van hier boven. Als hy zyn Gebed dus Chnltelyk gedaan, had, heeft hy de fchoot afgewagt, met een onvertzaagt harte > wor- dende terftond door 't Hoofd gefchoten, dat't Brein de beditede door verfpreide, en heeft alzo den geeft gegeven. Meazegt, dztDonFre- denk verftaan hebbende deze zo heroïque dapperheid, ten hoogtten daar 'over verwondert is geweeft, als voor deze ongehoort. Die zelve das, voormiddags omtrent 9 uuren, is het Contraét vol-
trokken, en 't geen by gefchrifte is geftelt en ondertekend aan we- derzyden, tot een eeuwige flaverny. De Artikelen zyn ten naaften by deze geweeft: I Dat men de Stad zoude overgeven, na 't gevallen van de Spaan-
fch'e, behoudens ■■'t recht van genade en ongenade, om te vergeven of te draf en na velegentheid. \\ Dat mm voor de Veldoverfle zoude opbrengen z40000 guldens,
waar van 100000 gl: binnen twaalf dagen, en dat zy de refi zouden op- brengen binnen 't halfjaar; 'om ie verhoeden de plundering vanSoldaa* ten, en voor te komen dejmt en geweld van hongerig? Arygsimden. Als die van de Stad hier in bewillig;.hadden, miseer een teken
gegeven met de groote Klok, dat alle Burgers, of die BurgersRechC hadden insgelyks de Soldaaten, hunne Wapenen op het Stadhuis zouden'brengen, en daar haten* de-Hoogduirfchers er1 Schotten uiteezondert die uit laft en bevel van denOverften Veldheer Stads Veften zouden bewaaren, en de Wacht aan de Poorten houden: mis* fchien met voorbedachte raad, op dat zy de Spaanfche, die haakten na den roof, in dwang zouden houden, en verhinderen van dezelve. En voor eerft zyn de Burgers geordonneerc ach te begeven na^de |
||||
|
HAARLEM. Twede Boek.
|
||||||||||
|
IJl
|
||||||||||
|
Zylkerkj St.Bavo^ de Groote Kerk, is geordineert voor de Vrou-
wen en onnozele Kinderen, die geen weer konden bieden; en de Soldaaten, nevens de Overften van dien, zyn gelaft, datzydeBake- nefier Kerk zoude inneemen. Alzo zyn eindelyk die van Haarlem overheert, onder 't jok gebragt en dienftbaar geworden: waarom de Raad getreurt heeft, en de Hoofden laaten hangen; de Burgers binnen 's monds gemord; en de Soldaaten van boosheid op hunne tan- den geknerft. Dit alles isgefchiedden é ^den van July, desjaars 1575. En dit zyn byna die dingen, die ik bevinde gefchiet te zyn geduurende het Beleg. Nu ga ik befchryven 't geene na de Belegering of over- gave der Stad gebeurt is, vreemde en remarkabele zaaken. |
||||||||||
|
DER-
|
||||||||||
|
..'S. 55
|
||||||||||
|
%}% Befchryving der Stad
¼ ERVE BOE IC
Vervattende het geene na de
BELEGERING
der Stad gepaifeert is...
■^|^^^SP|/Is de zaaken der Stad zoftonden, gelyk nu verhaalc
^^^X^^^^iis, fcheen het mooi weder, en allesinftiltetezyn, ÉÑ^Éêúä^^É!!^ daar het woelen van Soldaaten, en't donderen van ^^^^^^^ grof Geichut ophield , en ftii ftond.. Even op die ^^^^^ml^^I cyd zo heeft.hem 't eerft geprefenteert. deHeer~ ^sSËMÈ%êSs) Philip vander Maas, Oud-Burgemeefter, een Man van aanzien., die uit vreeze voor belegering, (die daar op gevolgt is) zich aan de zyde der Vyanden.heeft begeven, Raad van zyn Koningklyke Majefteit in Holland, Zeeland en Vries- land , en dien volgende Raad van Don Ferdinandus. DezeindeGroo- te Kerk gekomen zynde, daar een meenigte Vrouwen, Dochteren, Zoonen en zuigende Kinderen waren, die haar voor -t Autaar neder ge- worpen hadden, heeft hy eerft beginnen te trooften, daarna vermaant, dat zy immers wilden gedenken aan 't Accoord, onlangs gemaakt, dat zy alle het Goud en .Zilver dat zy hadden , zouden verzamelen, en zo zy eenige Juweelen of Klenodièn hadden, datze die voorden dag zouden brengen, en haar kwyten als na behooren. En met een zo gebied hy haar, dat zy goeds moedszoudenzyn, haar verlof gevende om na huis te gaan, en geruft te ilaapen^ maar belafteook, datzy's ' anderendaags wederom zoude komen met haar gevolg... Daarvandaan gefcheiden zynde, heeft hy gelyke vermaaninge gedaan aan de Bur- gers, die geboden waren te gaan in 't Zylkloofter, alwaar aan elke zes Mannen, een Brood, is omgedeelt, om de verhongerde Burgers te fpyzigen. Des anderendaags is de Heer Philip van der Maas, myensjuiïaan
UWetQj en. andere Krygsoverftens öäö"? alle Gewapent, wederom ia.
|
||||
|
HAARLEM.
|
|||||||||
|
"Derde Boek.
|
|||||||||
|
13 y.
|
|||||||||
|
In de Kerk gekomen ; dat de Vrouwen en kinderen zo een fchrik aan-
jaagden^ dat zy niet wiften waar zy haar bergen.zouden, en alzo· verflagen waren van geeft, dat zy op malkanderen overhoop vielen j· ja de Kinderen die op 't.Choor zaten,, waren half dood van vreeze. Maar van der Maas, endieby hem waren, heeft haar. geboden, goeds· moeds te zyn, dat 'er geenzwaarigheid ter waereld was^ haar met een te kennen, gevende, dat het. Pardon al verkregen was, als zy maar devoir deeden,. dat de beloofde zomma van Penningen opgebragt' wierd. 't Welk ook is gefchied, wantd.en1.5den van July hebben zy opgebragt alle Zilvere Munt, te Haarlem in tyd van nood geflagenr die zy ten huize van. Sykrand van Berkenrode gebragt hebben.- Hier op is gevolgt, dat.'er alle eetbaareSpyzen in ovenioed waren:
en goede koop. Alzo hebben zy alie haar atïcheid gekregen, om te gaan waar't haar. geliefde. Met geiyke trooft zyn de Burger-man-: nen ook wat verquikt, en als zy noch waren in de Kerk van 't Zyl-. kloofter, zyn de Spaanfch e Troepen met vliegende Vendelsinde Stad. gemarcheert. . Waar op cindelyk de Schotten en Hoogduitfchers ge- boden zyn, de Wapenen.neer te leggen, en te gaan tendeele in.'c Kloofter van.St. Catharyn% en andere in dat van St. Urfel. Als deze ontwapent warerr, zyn de arme Burgers, dat gewaar ge-
worden, en voelden een Hang in hunne boezem, dewyl de Spanjaar- den op den Buit loerden, en 't accoord niet eenen dag is gehouden,. door de moedwille van de Spaanfche, die,,trotfch zyndedoorhunne Viétorie, fpotsgewyfe de.Burger-huizen hier en daar beroofden, en. de Lieden het hunne ontnamen ·, deze overdadigheid en ftoutheid nam dagelyks meer en meer toe, nadien de hoop van ongeftraft te blyven, is de. meefte bekooring tot.zondigen. Daar op is gevolgt Don Frederik, en terftond mhem de Graaf van.
Bojfti, en geyolg.van veele Edelen; die noch het lyden zagen uit de·· ddi aangezichten der ingezetenen^ verzwakte manhaftigheid, en een deer-1°™ lyke Hongersnood uit de holle, en ingevallene buiken. Don Freder ik, ai Veldoverfte, heeft inbewaringe genomen alle Bevelhebbers van de Burgers,,, zo Collonellen, Kapiteinen, Vaandraagers, als wat dies- l^eer iSj en heeftze aanftonds dóen brengen na 't Huis ter Kleef. Daags daar aan is de Hertog van Alva zelve in perzoon gekomen,,.
en zittende te paard, heeft hy alle de Sehanffen en Forten befehouwtj maar is niet in de Stad gekomen ■, die met zo veel Bloed van dappe- re Helden zq diere gekocht was en veroyert. Tegen den avond is R:3, hy;
|
|||||||||
|
134 Befchryving der Stad
hy weder na Amilerdam vertrokken, zonder eenig gewag van |Tfi-
umph: want den Hertog van Ëßíá yerftond wel, dat dit de Viétorie van Cadmus was, met verlies van zyn Yo\k. Op deze zelve dag van zyn komft, als of zy den Hertog Sacrificie
' wilde doen, zyn 'er 300, zo Waaien, Engelfehen, als Nederlanders opgehangen, en de Strot met een baft toegebonden. Des anderen daags, na de Stad ingenomen en verovert was., zyn'er yeele Ge- vangenen in naauwer bewaringe gebragt, die driederhande onder- GeT.m_ fcheiden zyn geweeft. Fooreei-ft zyn'er geweeft die uit de Stad gewe- genburg. ken waren, en Huis en Hof verlaaten hadden, ■■üidandig, en dat voor ■eenige jaaren: onder deze is geweeft Ñ iet er Kies, Oud-Burgemee- fter j Jacob Gerritfz. de Jong, Rentmeefter van Stads Comptoir^ Ar- nold Dirkfz., Moutmakér; Floris Hendrikfz. Loenen; Ar ent Dirkfz., . Factoor; Tsbrand Staats Hageman, Kerkmeefter; Adriaan Boogardt, 'Pottebakker j die van Schagen, Konftapel over 't Gefchutj en Jan ■ Michielfz.de Waal. De tweelaatften van deze, dewylzygevangen waren door abuis in de naam, zyn wederom losgelaaten. Indetwe- de Lyft zyn gerekent voornaame Burgers, die ook gevangen geno- men zyn, als Arnoutjanfz. van Dordrecht, Schout} Johanvan Vliet, en Gerrit Stuiver, beide Burgemeefters·, Johan Aalbertfz., Raad en Secretaris^ Johan van Duvenvoorde, Colionelj PieterWillemfz.Bal, Schepen ; Jacob Bartholomiefz. Pellikaan, Kapitein ; Johan Adri- ,ááç/æ. de Jonge, Luitenant; Johan Dirkfz. Schatter, en Ñ'ieter Have- laar, Vaandraagersj Johan Cornelifz. Zaal, Onderfchoutj en ein- delyk Johan Kies, van Amfterdam. In de volgende Maand, zynde den igden van Auguftus, zyn noch
gevangen genomen deze volgende, ais Loeven Bartholtfz., Bart- hold van den Í yenburg, Pieter van Paanderen, Johan Gerritfz. Witfz, en zyn en Broeder Cornelis Wit f æ, Johan de Wael, Mart en Apothe- ker, en Laurens Wynandfz., alle Raaden en Vroedfchappen der Stad Haarlem: onder deze is ook geweeft eenen Laurens Wynantfz., een Stoeldraaijer: drie van dezelve zyn in de Gevangkenifle geftorven, en in vrede geruft. Verder wat de reft aangaat, die van 't Pardon uitgefloten waren, bleven noch 27 in 't getal ·, die hun alle verfte- ken hadden. Daar op is gevolgt, dat 'er opentlyk is afgelezen, na 't flaan van
4 Trommels, dat hem niemand bevorderen zoude eenige van die gee- ne, die uitlandig of yluchüg ooit geweeft waren, te herbergen of in huis
|
||||
|
HAARLEM. "Derde Boek.
|
||||||||
|
xi5
|
||||||||
|
Buis te neemen, op poene van Confiscatie van alle Zyne Goederen,
en aan den lyve geftraft te worden; ja dat men zodanige, tot een exempel, in zyn eigen deur zoude ophangen, die zulks deede. Op die zelve tyd is Pieter Hajfelaar een exemplaar geweeft van de
oude dapperheid, en Godsdienftigheid, bewezen aan zynen Broe- der. Deze, als hy zag dat het op zynen Broeder Nkoïaas gemunt was, daar zy met den anderen aan Tafel zaten, van de Soldaaten gezogt wierd, en dat hy door verbaaftheid en kleinmoedigheid uit- barftende tot traanen, melde zichzelve,-zeggende: „Mannen, zo ?, gy de Vaandraager Haffelaar zoekt, behoeft, gy niet verre te gaan, » ik ben de Man> laat deze in vrede gaan. De verdere Soldaaten, die 'er in garnifoen gelegen hadden, ge~-
rekent ap 3 34000 Mannen, zyn bevonden overgebleven op om- trent 1800^ van welke wel de helft door Beuls handen zyn omge- bragt, zo met den Zwaarde, de Galg, als geboeit in't water ge^ ftooten, om te verdrinken,. Over deze Vielorie hadden de Spaan- fche hen niet zeer te ■beroemen,, alzo die veel bloeds aan hunne zy- de gekoft had: want van die deze dingen.wat naauwer doorihuffeit en onderftaan hebben, word bevonden, dat 'er geduurende het Be- leg, zo door den Degen en fcherpte des Zwaards, als door Kogels en grofGefchut, over de 5000 Mannen gebleven zyn; waaronder ook geweeft'zyn Graaven en Baronnen van hoogen Adel, en onge- meene Krygsoverftens. Daar is naauwlyks in 't Leger van deVyand iemand'vry geweeft, ook van de Raaden, die niet gewond zyn ge- weeft: ja de Veldheer zelve,is niet vry geweeft van dit gevaar,die, met een kogel getroffen zynde, in een ilagordre zoude gebleven- zyn, ten ware de Gefp van zyn Rapier-Gordel, met yzer befiagen, den ilag belet had. Het getal van die geene, die door ziekte, ge- brek, en ftrenge koude gebleven zyn, is byna ongelooffelyk. 't Is aan de andere zyde ook ongelooffelyk, (hoewel de Aanteke-
ningen zulks betuigen) wat fchade en intereilendoor Brand, of Bres- sen, geduurende het Beleg,- de Stad geleden heeft, die niet te boe-· ten was.. Hier by is ook gekomen de wreedheid, der Spaanfche, die aangingen als grypende Wolven, daar was geen plaats voor genade of mededogentheid, ze hebben gewoed als dolle menfehen tegen den Burger, die vluchtig geweeft waren, en de overwonnene Sol- daaten , die meer als 700 teffens om hals gebragt zyn. Zy konden, hunne vervloekte luft tot wreedheid niet verzadigen, maar verleng- de |
||||||||
|
BH
|
||||||||
|
i%6 Befchryvmg der Stad
de de Juftitie dag aan dag, op dat zy te langer die bloedige vreugd
zouden genieten,daar Tirannen zich in verheugen en roemen. Die de Biegt toelieten, zyn met den Zwaarde omgebragt; maar, die van andere gedachten waren, zyn aan een Galg opgehangen. De •Beuls waren vyf in getal, nevens hunne helpers; die, vermoeitzyri- de van hangen en worgen, in hun leven verdriet kreegen, alzo hun- ne armen eerder moede wierden, dan -de wreedheid van de Veld- overfte geftild was. En op dat hy 't kort zoude maaken met het Ge. richte, en de minfte moeite, heeft hy 'er over de 300, rugge aan rugge gebonden, aan de mond van de Meer, trotfelyk doen ver- drenken , en om 't leven brengen, dat deerlyk om te zien was. On- -der anderen, die aan de Galg opgehangen zyn, is ook geweeft een Paftoor van de Lutherfche Confeffie, die de Overfte Sïembach ten ■diende ftond, om voor hem te prediken. Op deze tyd is ook Rip- perda, Gouverneur der Stad, met een onvertzaagd aangezicht, ge- leid om onthalft te worden;nevens zyn Luitenant LodewykvanGent. En met deze ook Shnen Simonfz., Predikant der Gereformeerden: noch een Baftaartzoon van de Kardinaal GranveUe; deze was afge-. weken van de Paufelyke Religie, en overzulks zynde in ongenade van de Vader, heeft hy zich in den kryg begeven,dé Prins gedient- en gezworen eedt van getrouwigheid; die liever heeft willen fter- ■ven, dan zyn Afkomft of Geflachte te bekennen, in dezelve zwaa- i'igheid en gevaarlykheid zyn ook geweeft Ladiflaus van Brederode, de Heer van Veenhuyfen, Rofigny, en Johan van Duvenvoorde, die op den i8den van Auguftus, buiten de Stad, teSchooten, onthalft zyn. Boven deze noch Symon Boreel, Coilonel der Schuttery, die yan zyn mede-vryer was verraaden. Hier en boven, op dat de maat van wreedheid zoude vervult worden, heeft men ook tiranny ge- pleegt over de Gequetften,Zieken en Kranken-, want op den 19-den van Auguftus, (6 ongehoorde en Barbarifche wreedheid!) heeft men dezelve op de plaats en 't plein van 't Huis te Sieken met denzwaar- de doen vallen: Kapitein Balfourt, die met eede beloofde, dat hy de Prins van Oranje zoude vermoorden, is in genade aangenomen, en alzo ontkomen; waar van hy de Prins verwittigt heeft, pardon verkregen, en zo lang als hy leefde aan zynen eedt is getrouw ge- bleven. Verder, de Hoogduitfche Soldaaten, die zy wel vermogtenen
gunftig,fchenen te wezen, zyn geboden, den eedt, die zy aan den Prins
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Tierde Boek.
|
|||||||
|
*37
|
|||||||
|
Prins gedaan hadden, te herroepen en vervloeken; dewelke in Gel-
derland gebragc wierden, onder het geleide van eenige Benden Spaan- Dukfoh fche Ruiters. Als dit Sonoy vernam, die te dier tyd de Diemerdyk ten1 |e- noch in had, zond terftond daar na toe drie Galeijen, welgemon- «#«««· teert met Musquettiers en macht van Krygsvolk, onder 't beleidvaa Wouter Hegeman: deze, hun fchielyk onderhaalt hebbende, digtby Nieuwkerke, zyn op ·eenige Spaaniche aangevallen; de andere laa- ten de Ongewapende loopen: maar de Spaanfche, door deze fchie- lyke aanval, middenin de nacht, verbaaft zynde, en niet vaardig om te Haan, verkozen de vlucht, zo zy beft konden. De Hoog- duitfchers, nu door Sonoy verloft zynde,om goede gunft-te krygen, gelieten hun geveinsdelyk of zy de Wapenen weder wilden aannee- men,ter wraake van 't ongelyk en de fchande hen aangedaan. Maar Don Frederik hier van verwittigt zynde,dreigde de uitterfte tormen- ten (zo zy zulks deeden) aan hunne Kapiteinen.j deze waren Steen- hach, Vader, Schram en Gunther.' Eindelyk heeft hy zich laaten verbidden, tyd gegunt hebbende van uitftel, zoverre, dat zy eeni- ge, die met hun gevangen Waren, zouden commkeeeren by bezen- dinge, dat de bovengemelde Soldaaten zouden betrachten den eedt aïe zy gedaan hadden, om met een te bevryden hunne Overftens van het gevaar des doods, en alle onheil. Waar door deDuitfchers bewogen zynde, en Pardon van de Prins verworven hebbende, dat zy hun zouden laaten ontflaan van den Eedt. En dit is ten naaftenby het avontuur en wedervaaren van die van
Haarlem, geweeft, met zo een deerlyke en jammerlyke neêrlaag van Burgers en Soldaaten. Merkt hier de befh'eringe Gods over die van Haarlem, die .door hunne manhaftigheid en kloeke.daaden, zo ver- maard waren, datze met een loffelyke naam byna de geheele wae- reld vervult hadden3 dat zy Damiate,2&n de mond van de Nylt'on- der gebragt, en ftormenderhand met geweld ingenomen hadden, nu gebragt waren onder 't jok van die van Spanje, door hongers- nood. Alzo is 'er een gsduurige verandering aller dingen. Boven deze zyn 'er noch yeete zwaarigheden de arme Burgers
overgekomen, dewyl 't kragtigfte geweld van Don Frederik noch niet geftild was, die, nu moedig en trotfch door Overwinning, noch verder peurde, neemt aan een nieuw Heirleger, zend vooruit na Alkmaar een Trompetter, die de ingezetenen gebood de Stad over ie geYenj dat zy wygerden, hen verlaatende op hulpe van de Prmi |
|||||||
|
ϊ3§· Befchryving der Stad
va» Oranje; en voor eerft fehikt hy derwaarts'er na toe 2000 Soï-
daaten te voet, en 300 Ruiters: alwaar ontftaan is groote verflagent- heid en verbaafthejd van den Burger. _ Daar was ook oneenigheid onder de Burgemeefters, van Garm-
foenen in de Stad te laaten; de Prins zulks raadende. Na veelede- batten is Kapitein. Ruychaver , met andere Bevelhebbers , confenc, hebbende gekregen, 'in de Stad gekomen,dat zy met.de Magiftraat mosten fpreken van, die dingen, die de welftand van- de Stad ten hooeften betroffen. En als de meeite temmen daar op hepen, dat: men geen Krygsvolk zoude inlaaten; en Kapitein Ruychaver daar door ontftelt zynde en moeijelyk, fcheide onverrichter zaake van de· Heeren Burgemeefteren en Raaden; maar Floris van Teyüngen is op- geilaan hem begeevende na de Kennemer-Pcort, daar hem volgde· een groote meenigte van· voornaame Burger-mannen ■, die 't Prinfen, Volk hebben ingelaaten, ter meerder verzekeringe van de Stad. On- dertuffchen de Spaanfche,die voor hadden een nieuwe Belegeringe,. geladen met groote Buit,van Vee en Beetten, van Egmond gehaalt,.. zyn wederom na Haarlem gek eert, na 't Leger, op den rSden van: Tuly Alwaar ontftaan is groote oneenigheid en misnoegen onder de iiuithii- Spaanfche, voornamentiyk klaagender wyze; eindelyk de kiagt uit- tilZ barftende tot muiterye en oproer, als zy bezoldinge eifchten van 2*; *** Maanden boven de Vereeringe, als de Stad zoude overgaan. De Soldaaten, die noch in de Stad waren, omtrent 400 fterk, zyn bui- ren de Poort gegaan, om.'t grof Gefchut in de.Stad te brengen. Don Frederfk, hier over zeer ontftelt zynde, heeft zich tenhoog-
ften gebelgt, dat men zyne Hoogheid enontzach zo veracht terts toon ftelde Derhalven de voornaamfte van 't Leger byeen geroe- pen hebbende, eebood Don Lom de Acuna met een troep van 1000 Mannen op deze Muitelingenaan te vallen: maar deze, als zy bin- nen fchoots gekomen waren, zyn neder gaan zitten: als de Be- velhebbers hun aanporden en drongen, dat zy t bevel vanden Veld- Beer zouden nakomen, was 't of zy vooreen doof mans deur zon- gen Als hy bemerkte de trotsheidzyns Volks, doet hy Robles by fich komen en gebood die op nieuw, dat hy met de Walfche Troe- uen- op de quaadwillige hoop zoude aanvallen j doch al weder te ver- geeflch-v nadien zy befpottede die geene, die daar op drongen; zy vulden hunne Roers met loos Kruit,en deeden de Lonten uit. Dcr- fcalvea die. 400 gingen voort? als zy. begonnen hadden, brengende *3£
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
ïff
|
|||||||
|
13 a 14 ftukken Gefchut in de Stad. De-Burgers hier doorverfchrikt
zynde, wiften niet wat dat te zeggen was, vermoede dat het hun ten verderve zoude gelden. Omtrent deze tyd, zegt men, dat ^er 10 a 12 gebooren Span-
jaards, in Koopmans Kleederen, te Leyden by de Prins van Oranje gekomen zyn, en hebbende hun bekent gemaakt, de oorzaak, en waarom zy gekomen waren, en betuigende hunne genegentheid, gunft en mededogen over de tegenwoordige ftaat van 't Land, heb- ben hun dienft geprefenteert,om de Stad. Haarlem aan dePrinsoseï. te geven voor een zomma van 40000 Guldens. De Prins niet ver- fmaad hebbende hunne geprefenteerde dienft, "heeft hun bedankt; maar, dewyl hy geen voorraad van Geld had, en benaauwd van 's Lands Middelen, heeft in zo een gelegentheid hen met alle beleeft- heid laaten gaan in vrede. Ondertufichen, omtrent den i^den van Auguftus, usChapynFi-
teïïius, die zeer lieftalig was by de Soldaaten, ten befte fprakj en't misnoegen der Soldaaten te gemoet gekomen is door prompte betaa- ling, heeft hy ieder hoofd VOOr hoofd 30 Goude Kroonen, als 16 tot vereeringe, en 14 ter provifioneele betaalinge van hunne bezoldin-
ge, doen ontfangen. Middelertyd geduurende het klaagen en muitineeren der Soldaa-
ten , zyn de Burgers gedwongen 4000 Soldaaten op hunne koften te houden en de koft te geven. Maar na de betaalinge van 100000 ■Guldens, die nu opgebragt waren, zo aan gereed Geld, als leve- rantie van Waaren of Klenodien, hebben de Spaanfche geene verde- re inftancie gedaan om de beloofde Zomma op te brengen; mifTchien uit mededogentheid, om dat de Burgers door zo een lang en zwaar Beleg nu uitgeput waren, of dat zy 't daar voor hielden, dat'er niet meer te haaien was. Als nu de Soldaaten, voornamentlyk de Spaanfche, gepaaitenge- .. .
ftilt waren, is Don Frederik,op een Triumphwagen gezeten zynde, nngÉ.ge- 'n de Stad gevoert, en met groote eere en gewoel van de zyne in- ftilc· gehaalt en ontfangen. En terftond daar aan, in de Groote Kerk ge- komen zynde,heeft hy vooral betracht de Godsdienft; en vooreerft hebben de Geeftelyken de- Tempel van St. Bavo geweid en gehei- ne Kerk ligt door de Biffchop Mier Ιο, die de Miffe deed voor den Hertog van geweiè. Toledo; en daar op is het Heilig Evangelium gelezen; 't Sacrament · daar op genomen hebbende,om te onderhouden en te maintineeren S 2 de
|
|||||||
|
i4<q> Befcbryving der Stad
de vryheid en 't voordeel der Catholyke Kerk. Des niet tegenftaan-
de, op deze dag is wederom de vreeze van wreedheid vernieuwt, en hervat met ftrengheid, als men zes Burgers, hoewel gemeene Lieden, nochtans Burgers, miffchien om dat zy wat te vry gefpro- ken hadden, of men wift niet waarom., met denZwaarde heeft ont- hoofd ; hunne naamen zyn dus in de Chronyken bekent, als Dirk Arentfz., Schrynwerker; Jan'-van. Zanen,K.oQ:er van.de Kerkj Jo- han van den Bofcb, Wever; Jan Hendrikfz., Lynwaattier; Klaas Pieterfz.Groen,_ Bouwmeejter■>-_ en.Pietsr, Gavertfz.deHooge, Werk- man. Na dit bedryf, om verder- te maintineeren zyn macht enontzach^
die hy wilde bewaart hebben, heeft, hygewilt, dat hy zoude fchy> aen, zulks voor te hebben, als de. Poëet Maro zegt; Te fpaaren goedertierentlyk,,
Die klein van geef, en nedrig zyn\.. De trotfche en hoogmoed vierelyi: %e dempen, (is als medicyn.. En dit, om de quaaddöeners een fchrik aan te jaagen,en devroome
te befchermen.. Op deze tyd, als de Dooden noch onbegraven lagen, ensdie Ly->
ken, tot bewys van tiranny, in 't gezicht van ieder op ftraat lagen, ZO is 'er, een Pardon-brief of Mandament afgelezen, dat te Utreehc gemaakt en gedateert wasy by welke hy de Burgers en Ingezetenen van Haarlem, die nu 't Geld tot hunne verloffinge, zo verre als bo-> ven gezegtis, opgebragt hadden, heeft vry gei'proken, en Pardon belooft; waar van de Gopie hier volgt, om een proeve te yerikefe ken van de Ahafche goedertierentheid. Brief van Pardon.
FERDINANDUS van Alvares van Toledo, Hertog van Aï-
va, Marfchalk van Coria, Gr ave van Ί behoüde Land, Ridder man ?t Gulde Vlies, GemraelÖverfle, en Gouverneur vanfyn Goningk- lyke Majefieyt in Nederland, &c. Alk de geene die defe tegenwoordige &rkve'Jutten fisn. of lefen, mnfche hy geluk enfaligheyt. Hoewel dis van.
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Roek. i4r
•van Haer hm, in V Gmeffchap van Holland, geenfins. de minfie, tot
fulke extremiteyten vervallen zyn, foo verre gekomen, datfiy de Prince van Orangien (die by fyn Coningklyke Majefieyt verklaert is als Rebel- Ie) eedt gedaen hebben, en gecommitteert hebben in de hoogfle graet cru· men fefe Majeftatis, en menigmael tegen haren Coningk, en deur recht van fucceffie haer natuur lyke Heer en Prins-, kleyn achtende,en gants niet paffende op de■ getrouwïgheyt, gehoorfaemheyt, en dat meer is.., opd'eede en verplichtingen die fy hare Coningklyke Majefieyt (wiens Onder [aten fy ook waren) fchuldig waren, aengaende ongeoorloofde verbonden, hey- melyke raetfiagen, voorhebbende alle nieuwigheden, en heymelyke machi* natie en prablyque,, hier beneffens ook confpiratie tegen de Catholyke Re- ligie, en als de banier oprechtende voor- andere. Steden,tot gelyke ficutig- heyt en overdadigheyt aen, te rechten. Tot dien eynde o&k de Wapenen nu. aengenomen hadden, en Coningks Guarnifoenen geweygert'haddenbin<-< nen hare Stad in te nemen. En daer-en4egen Prince volk uyt vreemde, van Schotfche, Duytfche, Walen, in te laten, beneffens die ook d'On- der fat en en. Rebellen, met de welke· fy haer vervoegt hebben,en haer heb- ben durven fetten, tegen- ds, genemek Veldoverfte,. en Gouverneur van fyn Coningklyke Majefieyt, en meeftfyne Krygs-overften, onder dewel- ke ook voorname Dienaren zyn van'fyne Coningklyke Majefieyt, diefj van kant geholpen hebben. Hier-en-boven dat fy vyandfchappen aen-ge- nomen hebben by openbare Oorloger en.veeie andere hoftiliteyt bedreven hebben. Soo verre, dat wy, om de Coningklyke Majefieyt te maintine- ren, eyndelyk gedrongen en genootfaekt zyn,. haer te belegeren en te be- nouwen met een ftvaer beleg, en te matteren door hongers-noot, en mei de wapenen, te plagen, en eyndelyk onder ons geweld te brengen, V welk ook gefchied is in geheele feven Maenden herwaerts, dat fy eyndelyk met. de hulpe Gods, en de uytierfie nood haer dringende, foo verre gebragt. zyn, dat nu de naefte weg tot haer behoudenis docht te wefen, haer toe* vlucht te nemen tot de genade van fyn Coningklyke Majefieyt, en hem t$. voet te vallen, en bidden om genade, en verbidden de firaffe. En hoe-' 'wel uyt '/ voorgaende genoegfaem blykt, dat de Burgers en Ingezetenen hier voer gemeld, brouwen ook en Kinderen, die tegenwoordig te Haer- lem zyn, fwaerder firaffe wel verdient hadden. Nochtans gelyk genoeg gebleken is, de goede, wil en aen-gebooren goederlierentheyt-van ffn.Co* fiingklyke Majefieyt tegen fyn Onder fat en. Die dat ook voor eengebruyk heeft in gelyke faeke, dat hy niet en fiet op fyn particuliere, maer dat hyjrivse ergernis ter zyde fielt, en dat hy in die deekn na-volgt degos* S'3_. der-
|
||||
|
13» Beichryvlng der Stad
dertierne Vaders, en dat hy hem gedraegt als een goedertieren Prince?
die licht te verbidden is, die de bedurven Onderdaenen, en die op een dool-iveg zyn, lichtelyk aen-neemt in fyn Goedertierentheyt en genade, die hy altyt voor de harde tucht en difcipline ge fielt heeft. Willende hier-en-boven de goede -wil en genegentheyt tegen den Burger van Haerlem {hoewel fy tot beter ver ft and en behoorlyke onder danigheyt van'tfelfs niet gekomen zyn) voor alle de werelt bet uygen, en dat uit kracht van dit ^Mandament, wat wy hebben vanfyne Coningklyke Majefleyt, tegen de Burger en Ingefeten defer flede, foo mans als vrouwen, foo hubare en onhubare, foo Heeren als Knechts., na de welke wy vergeven en par don- weren in \t generael volkomelyk uyt byfondere gratie en goedertierentheyt, deur defe tegenwoordige alle hare erger ni/fen, enabuyfen, misdaden en wrevel, en alle de ongerymtheden die fy begaen hebben, dat fy de Prince Van Ofangien gevolgt, en hem aen.gehangen hadden, en dat fyvanhaer natuur lyke Heer een fcheyt-briefgefonden, en wat dies meer is, begaen hadden. Hier-en-boven vergeven wy alle de flraffen foo crimineel als ci- •vyl, boeten en fatisfaüie, in de welke fy ter faeke van de voornoemde trots en hoon, en misdaden en rebellye aen de Prince zyde geweken zyn, de wapenen ook tegen haar Erf-heer, haren Coningk aengenomen hebben- de, vervallen zyn. Eyndelyk al het geen dat tegen fyn Coningklyke Ma- jefleyt begaen of bedreven fou mogen wefen, op wat manier ook Η mocht gefchied zyn., vergeven en pardonneren wy. En om defe genade noch breeder uit te. meet en , foo ftellen wy alle de voor-gemelte Burgers, en y- ,-der een in hacr geheel by defe tegenwoordige, behoudens eer en goed, op de felfde wyfe als fy waren voor de komfl van Coningks Krygs-macht. Hier-en-boven foo willen en begeeren wy, dat alle en yder van de Bur- gers van Haerlem bevryt zyn van alle blame en fchandaele, daer mede fy voor defen beticht zyn, ®m reden hier voor verhaelt. Derhalvenivy ook de Procureur Generael, en andere Rechter en, die de Juftitie admi- niflrèren, wie het Joude mogen-zyn, een eeuwig fiil-fwygert hebben op- geleyt, en geen gewach te eeniger tyd daer van te maken. Behoudens dat,en die voorwaerde,dat fy de Penningen van de beloof de fomme voor haer Rantfoen fouden op-brengen, en betalen, omme voor te komende plunderinge van de Stad, Alleen dit uyt-gefondert, dat wy aen ons hou- den, dat in dit genadig Pardon niet begrepen zyn fj Burgers, en Inwoonders defer Stede, die wy daer uyt willen gehouden hebben, tot benaminge van ons wei-gevallen, dat fy in de gevangkerds gehouden, en Jof nader /examen gebragt worden, dat men mach fien hoe fy voort aen |
||||
|
HAARLEM. "Derde Boek. r4T
haer gedragen [uilen. Hier-en-boven noch gebiedende en beveelende allen-
en een yder in V byfonder, foo Ñ ref denten als Raden van Holland Ø Rechter en, en alle die Jufiitie adminifireren, Officieren, en alle Over- fien , dat fy na den eyfch van haer ampt, de voor-gemelte Burgers en- Inwoonders, foo Vrouwen ah Mans, en hare Kinderen, onder V bene- ficie van defe genade en par don, en van alle V geen dat in dit Infirument begrepen is , gedogen en toe-laten, dat fy, op defe fatfoen en manier mogen geneeren, als nugefeyt is, dat fy vry en vrank in vrede mogen leven,en dat fy fulks, gedurig mogen gebruyken en genieten, fonder eenig belet of inoeijelykheyt, en voor nu., en voor toe-komende. En dit alles fonder eenige, van "'t leven, van eere of goederen verkortinge. Alles conform. 'Ëá de wille en meyninge van onfe Deurluchtige Coningk: om alle defe vafl en bondig te maeken , hebben wy onfe naem hier onder gefchreven, en in de Secreet-kamer van fyn Coningklyke Majefieyt, het groot e Zegel- daer aen-gehangen. Aldus gedaan Bnnm Uytrecht den Vjjuly if-j^.
FERDIN AND U'S, Dm d'Alva,-
Maar de geene dié Duc.d'Aha uit het genade Pardon heeft wil-
, len uitmonfteren,hebben vreemd avontuur gehad; 29 van.dien zyn- 'ér maar in 's Vyands handen gekomen, van, welke 'er 6 met den. Zvvaarde op dé Markt onthalft zyn; die wy voorheen al gemeld heb- ben :meeft alle van de refteerende zyn in de gevangkenis overleden, waar van de volgende wel de voornaamire zyngeweeit,a!s,^yr/<M!^ Janfz. van Dordrecht, Schout; Johan van Duvenvoorde, Collonei van de Schuttery;, Jacob Bartholomiefz. Pellikaan, en Jacob Ba- rentfz., beide Kapiteinen; Johan Gerrilfz., Jan de IVaal, Louris: Wynandfz., Loeven Barthoutfz. en Marten Apotheker, Raaden 5 Jo- han Dirkfz. Schatter- enPieter Dirkfz.. Hajfelaar,, beide Vaandraa- gers; Jan Cornelifz. Saai, Onderfchout; Arent-Dirkfz., Factoor: °f Kramer, en Arnold Moutmaker.. De Burgemeefter Johan van-: Vliet, edel, zo van Geflacht als door dappere Krygsdaaden, op be- lofte,dat hy wederom zoude komen,heeft aangetrokken Molenaars kleederen, en afgelegt het: Gewaad van Burgemeefter, en is alzo ontkomen. De Zoon van Klaas Verlaan, door verwiffeling van de* Dochters van Kraanhals, is uit- en vry gelaaten. De reft, die huns tot fchuldbekentenis niet hebben kunnen iubmitteeren door-een ge- ne- |
||||
|
i:44 Befchryving der Stad
nereus gemoed, zyn in de Gevangkenis gehouden, door flank en
vuiligheid daar-in geflikt, of in fchaduwe des doods van hartzeer •geftorven. Daar zyn ook noch andere geweeft,die met geduld afwagtede de
«ure des doods, welke-omtrent den eerfte November, met yzere
Ketenen geboeit, om na Amfterdam gevoert te worden, en vanden
Hertog van Alva de fententie des doods al hadden; deSoldaaten,
υεGraaf,die hen geleid zouden hebben, waren al gereed, om-geflagten-ont-
7unge°s" ''halft te worden: ten zy dat God uit den hoogen Hemel hunner er-
van|en. barmt hadden, die hun uit het gevaar verlof! heeft,· ais de Graaf van
Moffu in.een Schipflag-te water gevangen is.
De Muitinatien, daar van ik gefproken héb, en 't Beuls gerichte
,tegen den Burger., gelyk die voor die van Haarlem verfchrikkelyk was, en vol van angft en benaa.uwtfaeid, zo is die heilzaam geweeft voor de andere geconfedereerde Steden, tydig om allengskens alle fchrik bezyden.te (lellen, en wederom tot zichzelve te .komen. De Prins heeft ook niet ftil gezeten, geen tyd verzuimt, ofge-
legentheid voorby laaten gaan. Tegenwoordig abfent, door Brie- ven de verflagene harten der Burgers gepoogt aan te moedigen. On- dertufïchen die van de naby gelegene Steden hebben de Wallen hun- ner Steden gefterkt en voorzien, inzonderheid Alkmaar en Leyden. Maar, helaas! Don Breder ik praktifeerde van nieuws aan nieuwe
raadflagen en aanfiagen tot verderf en ondergang der Ingezetenen, als hy fchielyk voornam eene tocht te doen op het Noorder Quartier van Holland; en als hy alles gereed had, dienende ter belegering van de Stad Alkmaar, heeft hy geordonneert, dat a a 300, by lo- linge, uit de geheele Burgery, zouden gaan als Pioniers, tot het rnaken van Schanfen: waar door de harten der Burgers zeer verbit- tert wierden, achtende het onbehoorlyk te zyn, dat, na zo veele zwaarigheid enbenaauwtheden, de arme Burgers noch weggevoert zouden worden, om als op een flagtbank, en hen ten proye geven, om door hunne Vrienden met het grof Gefchut gefchoten te wor- den. Maar hier heeft niets mogen geiden, óf onwaardigheid .en.be- iuigen, of proteftarie der Burgers; die hun beriepen op 't Accoord van Pardon. Waar op hen voort ten antwoord is gegeven: „ Dat „ 'ervan den Burger geen flraf geëifcht wierd, maareene gedienfti- ,., ge behulpzaamheid zoude betoont worden, die zy den Koningk # fchuldig waren, ja leven, ziel en al wat zy inde waereld hadden. |
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. "Derde Boek.
|
|||||||
|
145·
|
|||||||
|
By deze gelegentheid zal ik hier verhaalen, dat mynen Vader'
CorneUs Scèrevei, zaliger gedachtenis, wedervaaren is> die by lo- tinge ook na Alkmaar moeft gaan voor Pionier: op den weg zynde, heeft hy door Geld omgekogt een Ruiter, die hem geleide; dewel- ke hem daar op los tiet} zo dat hy gaan kondewerwaardshy begeer- de. Maar, myn Vader t'huis gekomen zynde, is aanitonds by de- Schout verklikt en aangebragt, en wierd voor een korte tyd in be- waaring gebragt: eindelyk wierd hy ter examen gefiteert. Voor eerft wierd hem geboden, die meineedigen Ruiter te melden. Daar ■op hy antwoorde, denzelve niet ie kennen; maar zyn Paard wel. Terftond is hy geleid in de groote Stal j daar dat Paard niet te vin- den was·, maar was in een andere Kamer gebragt, afgezonden van de andere Paarden, en dat een goed Vriend onverhoeds verhaak had: zo verzogt myn Vader derhalven, datze zouden gaan in een Kamer daar omtrent, waar van hy verwitt'gt waar, om te zien wat van de zaake was. Ais daar 't Paard gevonden wierd, is de Ruiter, die hem geleid en losgelaaten had, in 't aanzien van myn Vader, jtot ftrarTe aanftonds opgehangen. Aldus is myn Vader verloft van het gevaar des doods, die, voor een korte tyd in bewaarige gehou- den , eindelyk is ontkomen. Die van Alkmaar ondertuffchen, als zy niet beter konden, deuit-
terfte nood hen dringende, hebben verfcheide Sluizen geöpent; waar op de Spaanfche gedwongen zyn met het Leger optebreeken, de Stad Alkmaar verlaatende met vloeken en zweeren. Maar, na de Hertog van Medina na Spanje getrokken was, zo heeft de Graaf van Boffu het geheele Noorder Quartier geplaagt en geplundert. Hier uit is ontftaan een Scheeps-oorlog op de Zuiderzee. Als de Graaf van Boffu, overwonnen, in handen van de onze gekomen is, maakt hy accoord voor zyn eigen en zyns Volks behoudenis en le- ven met behooriyk Rantfoen, bedingende vooral een eerlyke Ge- vangkenis, als een Graaf toekomt. Daar na is hy van den Admiraal CorneUs Dirk/z,, en Kapitein Ruychaver^ Overften over halszaaken, te Hoorn gebragt. Deze geruchten waren eerft gekomen tot de Gevangene Burgers
van Haarlem, die in de boeijen zaten; die, door deze tyding ver- heugd zynde, hebben daar op de Pfaim gezongen: God zy geprezen in den boogen Hemel, enz. Als nu de Vrienden van de Graaf van Boffu, en zyne Bloedverwanten zulks vernomen hadden, gaan zy Ô toi
|
|||||||
|
146 B'efchryvihg der Stad
tot den Overfte, om te fpreken over de verwiiTeling van de Gevang-
genen. By deze gelegentheid,is de Heer BurgemeefterP/'^erZzV/, boven gemeld, geboden na Amfterdam te gaan, onder belofte van weerom te komen, en dat hy metYerdugo zoude handelen over de Gevangenen. In deze zaak heeft hy een harde party gehad; want de meefte Goederen van hem, en der andere Gevangenen, waren nu al vervreemd en getranfporteert op d'eigend'om van Don Fredrik, Noircarmes^ BarlemonP,. Del Rio, en andere meer; en de Hertog van Aha was niet zeer begaan met.het. leven en behoudenis van de Graaf van BoJJh; en geen regard neemende in hoe groot.gevaar al zyn:Voik was, begeerende parfors,, dat alle die van Haarlem, die hy gevangen had, om hals geraakte, en die airede tot de Galg ver- wezen waren: waar over de Overften van de Spanjaardsheelontftek en geërgert waren: derhalven is de Sententie des doods verlengt en.: uitgefteit. Eindelyk zyn de Gevangenen geloft by wiffelinge ter wederzyden: eerftelyk PieterKies, Qud-Burgemeefter, meteenen Weidam van Hoogenhuyfe, Brouwer, een Edelman, enz. * Als
* Hoofd, verhaak hebbende de neêr'aag en 't gevangen neemen van de Gr.iaf zan
Sojfie, tekent dit geval met de volgende omftandigheden aan, hoe de gevangene Bur- gers van Haarlem, die buiten 't Fardon van Dm d\Al-va waren, en alle dagen de dood - voor oogen zagen, de tyding daar afin 't geheim en onverwagt kregen: hy zegt;.. Hoe 't met hem afeeloopen was, vernamen de Burgers, tot Haaiiem in hechtenis zit- tende , by zeker Btïefje, verborgen in een pypje en kop Botets : zeggende de bode hen aan, zy zouden de Boter welproeven , op dat m'er hun meer afbedelde, indien z'er. finaak in. vonden. Dies. ontgon men ze daatelyk : en Burgemecfter KJes, het briefje--' gelezen hebbende, zeide tot de anderen: daar was een Kabbeljauw gevangen, en zyn rob wel ïooooo guldens waart. Met een gaat het op een aanheffen van Pfalmen en Lof- zangen , tor grbote verwondering der Spaanfchen, die noch geen tyding hadden. On- langs daar na, alzo 's Graaven vrinden zich. pynden , den. Landvoogd tot wifTeling vaifgevangenen te beweegen , werd de zelve Eurgemeeiter op zyn trouwe gefiaakt ,om Verdugo, daar af, t'Amfterdam te gaan fpreeken. Een ftrenge geelt ftak 'er in Kjet, . te recht gepartuurt met een Vrouw van gelyke hartvogtigheid, die verdient heeft haa- ien Man uit het graf der vergeetelheid te houden. Zy hiet dan Bncht Engbens Pmojfen, en had, voor den afval der Stad, haaren Man, die grootelyks in 't oog, en nage- tracht was, niet alleen binnen's huis verholen gehouden, maar hem ook heimelyk een kind geteelt. 't Wei.k, mits de Schout naaft haarent woonde , met des te meer gevaars gemeogt was. Ook gebeurd het, terwyl zy droeg , dat de Schoiir KJes quam zoeken, haar oveiftrydende, tot blyk zyiier tegenwoordigheid, dat zy zwanger gingk. Waar op zy , zonder zich anders 't'ontzetten, om t hinken zyner bewy*reae aan te wyzen , koelmoedelyk antwoorde, dat de weg voorby de deur lag. Ja gingk zy inde zelve ftaan, des anderen daags na, 't baaren j nabootzende in eere, 't geen uit vreeze voor fchande, fomtyds de geene doen, die haar eer qualyk te raade gehouden hebben. ;Na zodanige proeven van aankleevende trouwe , wilde zy ook den reisvaardigen , naarAm- flerdam , vergezelfehappen. In 't afvaaren met een open fchuite , werden, by zekere. Hoogduitfchen, eenige quanfuis eerichooten gedaan; een der welke ('t zy onverhoeds of willens) met een loot haaren arm trof, dat het in de fchenkel fteeken' bleef. Zy, kermende haaien Man voes fors, als hy was, ea oploopende ■, verbeet zich, zonder |
||||
|
Η Α Α R L Ε Μ. "Berde Boek, 147
Als de Stad zo overgegaan was, en de Burgers, die uit de Stad
geweken waren, wederom t'huis gekomen zyn, zo is 'er voor een geruime tyd een zwaare Peft ontftaan, die veele Menfchen wegge- ileept heeft; zo dat de Pater van de Celiebroers, of Overile van de Lykdraagers,,door een zwak vertrouwen op God, zynKloofterver- laaten heeft, en uit de Stad is getrokken, als 'er reeds begraven wa- ren 3335 Menfchen, door Peftziekte meeft alle geftoryen, in den jaare 1574. Omtrent deze tyd verfoeide de meefte Lieden den bloedigen Oor-
log, ja vervloektenze, en haakten daar en tegen na de Vrede. Daar zyn van Gröoten noch Brieven in wezen, over en weer overge- schreven, die tot de vrede genegen waren, en ieverden om dezel- ve, voornamentlyk van Marnix, Heer van Sf. Aldegonde, die te Utrecht gevangen zat. · Deze, uit bevel van Noircarmes, heeft op verfcheide tyden aan de Prins van Oranje Brieven gefchreven, en te bedenken gegeven, of men niet eenige middelen zouden kunnen beraamen, om tot vrede te geraaken; daar op terftond gevolgt zyn vriendelyke byeenkomften en conferentien, dat door deze middelen een einde mocht gemaakt worden van de tegenwoordige oorlogen. Deze zaak is ook daar toe gebragt, ook na 't overlyden van Noir- carmes , dat 'er Perzoonen genomineert zyn, die zy tot de hande- ling zouden gebruiken. Maar, als omtrent te dier tyd, Graaf Lodewyk van NaJ/au', op de
Mooker-heide de nederlaag had, en daargeflagen wierd, zo is daar na in de handeling van vrede niets gedaan, de gedachten daar van •by hen is verdwenen, en dit met een glimp en fchoon pretest, om 1t recht en de eer van de Koningklyke Majefteit wel te bewaaren. Daar tegen ftreevende de Opperfte Commandeur, diegeraadzaamer achte, zo de Heeren Staaten van Holland, .Zeeland en Weft-Vries- land , een Requefi zouden prefenteeren aan zyne Koningklyke Ma- jefteit, met alle eerbiedinge en nedrigheid, dat zy zo vriendelyke verbonden van vrede en eendragt, de genadige gunft van den Ko- T 2 ningk
hag of wag te zeggen, uit zorge dat hy opftuivtn, en zich aan de fchieter vergiypen-
de, m zyn eewifiè dood zou ftreeven. En weid niemand de wonde gewaar, voor dat •n* Ü ^loed by de kleederen quara neder vlieten. Wel ontftak toen zyn gramfcbap., willende met geweld aanland. Maar midlertyd was men voortgevaa.en , de quetier verre, en de hevigheid liet zien allengskens nederzetten. In 't verrichtenzynerbood- .fchap bejegende hem veeie zwaarighèden. Hunne Goederen waren reeds al aangellst- gcn en verdeelt. eu ,^1%a eifthten hunne halzen. Einde'yk wierden de VomiilTen 6f~ gefchort j en men raakte aan 't wiffelen. BtJJa bleef gevangen , de Haarlemfe Veiwe- zene wierden tegen andere,,, en Kjts tegen WcUtim uitgewiflèlt. |
||||
|
148 Befchryving der Stad
ningk raogt toegefcbreven worden. En dit is de oorzaak geweelï,..
waarom 't accoord van vrede is achter gebleven en vernietigt voor die tyd; tot dat de Heer van Champigny, Brieven gezonden hebbende aan Kar el Boy fit, Gouverneur van Middelburg, de geheugenis van: vrede vernieuwt heeft met Marnix ■, Heer van St. Aldegonde, die dier tyd noch gevangen zat. En, Marnix bemerkende, dat hy in ernil na vrede trachte, heeft zyne iever geprezen, en beloofd, dat het noch aan de Prins van Oranje, noch aan de Heeren Staaten van Holland en Zeeland^ zouden manqueeren: datze liever wilden laaten vallen van hunne Privilegiën en oude Herkomen, dan datze in het rninfte zoude willen verkort hebben van 't Recht van. zyn. Koningk- lyke Majefteit, tegen dat recht of billyk is. Derhalven heeft de Heer van Champigny. niet ongeraden gedacht, dat men in deze zaak tot hulpe zoude neemen de Heer van St. Aldegonde; en heeft hem deze laft gegeven: „ Dat hy na Rotterdam zoude trekken, en by den „ Prins gaan, om te fpreeken over 't loflen der Gevangenen, en „ die by deze gelegentheid fondeeren zoude, wat hy in de zaak van „ vrede konde te weege brengen. Maar twee dingen moed: hy voor- „ namentlyk gerecommandeert en in achtinge neemen, namentlyk, „ dat men de luifter van de Koningklyke Majefteit en het Opperfte „ gezach en aanzienlykheid wel zoude hewaaren,en dat zy van hun „ Voorvaderen Religie geen gewag zouden maaken. Omtrent de komft van Marnix te Rotterdam, (met bewilliging
van de Heer van Champigny) zo zyn daar ook gearriveerc de Heer Johan van Mathenes, en de Heere Ambachti, Heer van de Rivier e, en de Heer Johan van Treflong, oud Advocaat voor den Hovcyan Holland·} alle welke met de Gedeputeerden·, van-de Staaten over en weer over geconfereert hebben, van 't geene dat tot vrede en een- dragt diende. En verfiaan hebbende de meening en intentie van de Heeren Staaten, als mede gehoort hebbende hun antwoord, en 't zelve niet onbiilyk verklaart, hebben gewiit, dat die byGefchriften zoude geitel t worden, op'dat die vertoogt en geëxamineert mochte worden van woord tot woord, Als zulks de Heer van Champigny vernomen en verftaan had, zo heeft hy aan Marnix, Heer van St. Aldegonde, over die zaak Brieven gezonden, in de welke hy, zon- der eenige bewimpeling, opentlyk zyne meeninge verklaart, zyn verftand geopenbaart heeft, en vreemd van 't antwoord der Heeren Staaten. Des niét tegenitaande, heeft de Heer van St. Aldegonde, met.
|
||||
|
HAARLEM. 'Berde Boek.
|
|||||||||
|
i4S>
|
|||||||||
|
met de Heeren Staaten breeder en wydioopiger gehandelt: „ Dat ·
„ zy nu te vreden waren, 't verzoek van de Fleer van Cha.mj>igny na „ te komen, en verklaarden, dat zy bereid waren, hun verzoek te „ doen met alle ootmoedigheid by Requefte, aan hunne Koningk te „ prefenteeren, zonder eenig gewag te maaken van de Religie hun- „ ner Voorvaderen: dit alleen ootmoedig verzoekende, dat de Ko- „ ningklyke Majefteit believe, door zyne authoriteit, enmeteen- ,% paarige flemmen van de Heeren Staaten Generaal, de Republyk „ vaft te ftellen, mids dat de Uitheemfche gebooden wierden uit 't „ Land te vertrekken, dewyl zy de Provintie fchadelyk en over de „ hand zyn, ja gehaat als de pelt; voor de reft hun fubmitteeren „ onder de bevelen van zyn Koningklyke Majefteit, en ordonnantie „ van de Heeren Staaten. Dit Requeft beleefdelyk en ootmoedig ingeftelt,. heeft de Heer van St:. Aliegonde,. na de ftryd van Vrede- handeüng verftreken was, binnen Montfoort zelve geprefenteertj en waar na hy wederom naar Utrecht, de plaats zyner gevangkenis, getrokken, is. Maar niet lang daar na, heeft de voorgemelde Heer van Ch'ampig-
ny, van. BruiTei gekomen, de Requefte aan Jmdus, de jonge, ge- zonden, Gouverneur binnen Ter Veere, die tot vrede genegen wasj de welke met de Heer Carnes te Montfoort in bewaaring ge- houden was, in plaats van Marnix, zo lang die te Rotterdam- was. Naderhand zyn 'er meer Brieven over en weer over gezonden, van
de Grooten, tot handeling van vrede, als van Junim, de jonge, en Peronot, aan Kar el van Boy fut, Loisays van Boyfot, en de Heer van Champigny; als mede Brieven van Johan Peronot, aan Marnix, He-er van St. Aldegonde, en andere meer, van die geene die de voornaa- me Autheuren waren van de Vredehandeüng te bevorderen. Maar als de Heeren Staaten Generaal hun niet meer konden fubmitteeren,. en meenden nu voldaan te hebben in alle gehoorzaamheid, hebben eindelyk goed gevonden, vertrouwende op de gerechtigheid van, hunne zaak, hun hulp en befcberminge in de Wapenen te zoeken, en liever gewilt te verwagten wraake uit den Hemel, dan te komen onder 't jok van den Spaanfchen Tiran. Ondertuflchen is men heel verlegen en bekommert geweeft met de Graaf van. Bojfu; dewelke drie geheele jaaren in hegtenis geweeft is, tot de Pacificatie van Genr. Middelertyd was. ons Vaderland in groote benaauwtheid, nadien
de moedwilligheid yan de Spaanfche (die al 't recht, in den Degen Τ l . voer-
|
|||||||||
|
fyo . Befchryving der Stad
voerden) hoe langer hoe onverdraagelyker heeft gefchenen. Hier'
uit zyn ontftaan klagten van den Burger, Brieven gezonden heb- bende aan de edele HeerHierges, Gouverneur van Holland, en an- dere Brieven, byna van de&elve inhoud, gefchreven aan Dirk van Bekefleyn., Burgemeefter van de Stad, by de welke zy te kennen gaven: „ Dat zy t'einde waren in de uitterfte benaauwtheid, dat de „ Burgers uitgeput waren,en dat Stads Comptoir uitgeplundertwas, .„-'.ja dat alles in bordel liep, en zy au als zieltoogden. En ten waa- :9, re zy niet eenmaal verligt wierden van de overlaft der Soldaaten, „ dat zy door armoede moeiten vergaan, of dat zy genoodzaakt zou- „ den wezen 't Vaderland te verlaaten, na 't exempel van de Pho- „ eenfes; dat God wil verhoeden! Eindelyk heeft men met ernft van Vredehandel wederom gewag
gemaakt, waar van deze gelegentheid 'er toe opdeed: nadien de Spaanfche overal de meefter maakten, overal beroerte aanrichten en; overlaft deeden waar zy quamen, en by confpiratie malkander ge- zworen hadden, de Nederlanden in brand te zetten, en geheel te bederven, als mede hunne muiteryen dagelyks noch toenamen, en daar geen einde aan te verwagten was, hebben zy Aalft met ge- weld ingenomen; en om die oorzaake zyn zy verklaart, door's Ko- ningks Edikt, Vyanden des Vaderlands,'Rebellen van zyn Koningk- lyke Majefteitj en, als de Hoogduitfc'he Soldaaten, veriteken van hunne Bezoldinge, by confpiratie en zamenrottinge, aan de zyde van de gemuitineerde Spanjaards gekomen zyn; en de Staaren van de Provintien hun daar tegen fielden, zo veel als zy konden, en geweld tegen geweld zetten. Zo heeft middelertyd de ortgebonde- ne vryheid en ftoutheid van de Spaanfche meer dag aan dag toege- nomen. Tot dat eindelyk de Staaten van Braband en Vlaanderen gedwongen zyn, met de Staaten van Holland en Zeeland, te ver- nieuwen en te hervattende Articulen van Vredehandeling van Breda. Ondertuffchen plunderen de Spaanfche de Stad Maftricht. Antwer- pen is ook onvoorziens overvallen, geplundert, en in brand gefto- ken^ als de Hoogduitfchers he'n te hulpe quamen, en de hand bo- den, niet zonder groote nederlaag en verderf der Burgers. Middelertyd is Keizer Maximiïiaan, de welke de deugden, goe-
dertientheid, en deiever tot vrede recommandeerde, overleden, en opgenomen tot de Hemelfche vreugde, den uden van Oétober, in den jaare 1576. Des
|
||||
|
HAARLEM. 'Berde Boek
|
|||||||
|
i$t
|
|||||||
|
Bes niet tegengaande, de ftaat van de. Landen en Pro vintien zulks Pac;fica.
vereifchende, zo heeft men Dagvaart te Gent gehouden, daartoe tïê *«* deputeerende de Allervoortreffelykfte van 't Ryk, zo Geeftelyke Gent' als Waereldlyke, met bewilliging van de Heeren Staaten van Bra- band, Vlaanderen en Artoysv insgelyks ook die van Holland'en Zee- land, die hunne Gedeputeerden ook gehad hebben, zo Edelen, als Lieden van Staat, en voomaame Burgers, doorluchtig door hunne Dapperheid, Geleertheid en Welfpreekentheid. Alwaar eindelyk een Accoord gemaakt, en de Vrede getroffen is, voorheen gaande de Amneftie, om alle ongelyk, fchade en intereffe te vergeeten en vergeven. Alzo zyn de Artikelen van Vrede by gefchrifte geftelt: de korte inhoud van. dien is ten naaftenby zodanig geweeft, als volgt: I. Dat men de Spaanfche te lande zoude uitboenen.-
II. Dat alle Handel alomme vry zoude wezen.
III. Dat men de zuiverheid van de Catholyken wel zoude hewaaren,
IV. Dat men geen geweld zoude doen aan de Confcientie der Men·
fchcn. V. Dat alle T'riurnf'tekenen, Beelden en Opfchriften te niet zouden
gedaan worden en uitgewifl. VI. Dat men de Prins van Oranje voor Admiraal'van de Zee, ins-
gelyks Gouverneur van Holland en Zeeland zou maaken,- Alzo is het accoord van Vrede getroffen, 'met.bewilliging·van zyne
.Koningklyke Majefteit Philippus, de twede van die naam, Koningk van Spanje. Hier door is ontdaan groote vreugde by de Ingezete- nen, 't jok van ilaavernye afgefmeten en van den hals geworpen;.- de Kafteelen te Gent, Valencyn, Groeningen, Lamerak en Utrecht ingenomen hebbende, zommige tot de grond ook afgebroken en gefiegt. Maar, eenige jaaren daar na, omtrent de komft van Don Janvan
Ooflenryk, (hoewel de meefte Provintien daar met geweid tegen wa- ren) zyn de banden van eendragt gebroken,, en.. de condi'tien van vrede weder vernietigt. Omtrent deze tyd, ja 't zelve jaar als deze dingen gebeurt zyn,. schrife;
is te Haarlem ontdaan een grouwelyke Brand, byna. onuitbluffelyk, ke!)'k,c als de Hoogduitfche Soldaaten, die daar in garnifoen lagen, de wacht ëïÔé^*: hadden na gewoonte, op-het Spaaren, by de Kraan, en teffens een fta-
|
|||||||
|
χ$τ Befchryving der Stad
ftapel Turf .aangelegt hadden, (men weet niet zeker of het onver-
hoeds of moedwillig gefchied is) en glimmende kooien daar in gebragc op den Haart, waar door een fchielyken Brand ontftaan is ten dake •uit: rerwyl de geruchten van Brand loopen door de Stad, en de Brandklok ilaande, verfchrikkelyk om aan te hooren, zo neemt de vlam toe, onuitbluffelyk: en terftond ftygt zy op boven alle daken en de toppen van 't Huis, en de naafte Gebuur-huizen zyn onbe- fchadigt gebleven, zo ilaat de Brand over (als door de hand Gods) gevallen in de Lange Veerftraat na 't zuidweften, zuidweftwaard aan. Daar is een groote verbaaftheid en droefheid in de Stad ge- weeft, en gekerm van Vrouwen, voornamendyk van die geenedie naait aan de Brand waren, die niet willen haareGoederen te bergen, waar zy Huisraad, Meubilen en Juweelen zouden brengen: de vlam verflond alles dat haar voor quam; de Noordoofte wind was als de blaasbalk, die 't vuur en vlam ontftak met zulke fneiheid, dat bin- nen de tyd van weinige uuren, het derdedeel der Stad verbrand is, en in de aflche gelegt. Dit liet zich van de Stad aanzien, of Troye in brand ftond; ik heb dezelve met myne óogen gezien, nochjongk zynde. Ook heugt my noch wel, en ik fchrikke als ik daar aan den- ke: dat myn Vader, zynde een Architek, hoe hy met zyn Gereed- fchap en Huisraad, nevens verdere Meubilen, bezig was, ineen fchoone Kelder te bergen onder 't Huis, (myn Moeder hem helpen- de) dat ik ftillekens op ftraat quam, en ftond op eenedriefprong voor ■den Aanegang, daar men na't Spaaren gaat, mydachtealsikdeBrand zag, dat Hemel en Aarde in brand ftond, en de Elementen fmol- ten door de hitte van 't vuur. Maar dat het allerdeerlykfte was, in de Houtftraat, in onze buurt, ftond St.EUzabeths Gajihuïs in lichte brand, dat men niet konde genaaken aan het Dak, dat met Schallen gedekt was, die gloeijende waren van 't vuur. Help God! wat was daar eene verflagentheid en gekerm van oude en ongevallige Men- fchen, Vrouwen en Mannen, die daar ziek te bed lagen, of op kruk- ken fprongen, die gaan noch ftaan konden; waar van eenige op de fchouderen gefchort, en alzo uitgebragt, andere op matten gedra- gen, 'andere kruipende op de aarde, zyn alzo, onder 't geleide van God, de Brand ontkomen. Ondertuffchen dekragtvan 't Vuurver- ilond alles wat haar voor quam, de brand waareniet te blufTchen,'c wierd ook niet ondernomen, zolang de Vlam voedzel had. Daar zyn verbrand omtrent 500 Huizen, behalven de Kerken, Kloofters en
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
ï>3
|
|||||||
|
en Gafthuizen. Want het Gafthuis van St. Ellzabeth, Si. Gangolfs
Kerk, en niet verre van daar St. MaartensHofje, enBarvoetefufters Kloofter zyn in de affche gelegt, Omtrent die tyd, de Soldaaten, die noch te Haarlem ingarnifoen
lagen, (gelyk verfproken was) geboden zynde te vertrekken; zo is op het Stadhuis gekomen een Gouverneur en Coilonel van de Waa- ien, genaamt Damtrfelle, en uitgeborften tot zodanige ftoutheid, dat hy in de binnenfte Kamer van Burgemeefteren gekomen is, daar hy de Burgemeefter Gysbert van Nes, die op die tyd Burgemeefter gedepureert was geweeft met den BiiTchop, om fatisfaöie te bevor- deren, met een vuiftflag ter aardegeve.lt'heeft, en 't fcheelde niet veel of ook met voeten getreden; om geene andere reden, als om dat hy als Gedeputeerde met den Biflchop ware geweeft. Daar op is aanftonds gevoïgt een andere Kapitein van de Soldaaten, Jan Si- meon genaamt, die met gelyke ftoutmoedigheid in den Raad quam inftuiven, en luidkeels alle de Raaden en Vroedfcbappen voor Ver- raaders uitfchold, ja zo menig als 'er op 't Stadhuis waren; en dreig- den daar en bo>yen, dat zy noch voor hadden, voor zy met hun Volk vertrokken, de Magiftraat de keel af te lhyden en te vermoor- den, en de Burgers te plunderen. En op dat zy de Magiftraat een meerdere fchrik zouden aanjaagen, heeft men ter hulpe eenige ge- wapende zo Officieren als Soldaaten daar doen komen, die vuur en vlam bliefen, en tot moorden vaardig ftonden. In zo een gevaar en verflagentheid der gemoederen, moeft de Magiftraat zich ftil hou- den, inadien zy al voorlang geleert hadden, dat de Wetten zwygen onder de Wapenen) achtende veel beter den tyd wat toe te geven, dan eenige uitterftens by de hand te neemen. De Burgemeefteren van dit jaar waren Mr. Dirk van Bekefieyn, Mr. Gysbert van Nes, Guaither van Roliant, en Nkolaas Javfz., in 't Gulden Hoofd. 't Jaar daar aan is 'er een wonderbaare verandering ontftaan in de
Repubiyk, en jn.de Kerk, want op den eerfte Maart is het Opperfte Gebied aan de Prins van Oranje gekomen, uit kragt van'tAccoord, De yrins begrepen in de Pacificatie van Gent. De Prins van Oranje beko- ™°- °~ meo hebbende het Opperfte Gebied, heeft den geheele Raad afge- Gouver- zet, en tot Burgemeefteren verkooren, Gysbert van Duvenvoorde,"^Aa" Heer van Opdam, Ρ iet er Janfz. Kies, Nicolaas Janfz. Ferwer, en Jdriaan van Berkenrode; ook nieuwe Schepenen en Raadsperzoo- nen,onder den eedt van beide de Religiën te handhaven entemain- V ti-
|
|||||||
|
t$4 Befchryving der Stad
tineren. En met deze heeft de Reformatie begonnen, als dewaare
en onvervalfte Religie eerft ingevoert en aangenomen is, met bewil- liging van den Biüchop;, die op den zotten.van Maart, uit laft van Burgemeefteren, boven gemeld, de Kofters belaft heeft, de Bake- nefler Kerk, binnen drie dagen van alle de Ornamenten en Klenodi- en der Pausgezinden, na hun teneemen, en alle het kerkelyke Huis- raad op te ruimen: en dat zy alle de Deuren der Kerk voor de Ge- reformeerde Gemeente zoude open zetten, Dat alzo. is gefchied'r hebbende nagekomen dat hen· belaft waar. Hier uit is ontftaan by de Gereformeerde een leveren zonderlin-
ge luit, om de waare Religie, die 'er is in Chriftus Jezus, uittebret den en te handhaven: derhalven, zonder eenige verhindering ofte- /efo*- genftand, zo is op de naafte Dag des Heeren, den 24ften van Maart,, |
||||||||
|
matte.
|
||||||||
|
Predikatie gedaan door Yhomas Tielt, die een Godzalig en Geleerd
Man was, en zeer ervaaren in de HeiligeSchriften; deze is weleer Abt geweeft van't Kloofter St. Bernard, leggende op de Schelde,, digt by Antwerpen. En op dat hunne Godsdienftigheidmeerluifter zoude hebben, is verordineert dat op den /den van April het Heili- ge Avondmaakdes Heeren zoude gehouden worden, na deinzettin- ge van de Heere Chriftus-, en is bedient aan de Ledemaaten van de Gemeente met Duitfche woorden: Neemt, dit is mynLichaam, enz, Deze fielt, was van Delft gekomen, als by leening voor een tyd, is bevonden een getrouw Uitdeelder van Gods Heilig Woord, en een wetrouw Uitlegger van dien.j die te Delft wederom gekomen zynde, heeft volhard in de dienft van 't Heilige Evangelium, tot de uiterile adem zyns levens. Alle deze dingen hebben heaalzo toegedragen in vrede, met on-
derlinge bewilliging en confent Van beide de Politique Magiftraaten. Biffchop: alzo dat op dit jaar geen beroerte, geene ontheiliging irt de Kerk gevolgt is. ·_ Ondertuffchen die van Anifterdam, fiaande tuliehen vreeze en
hoop, de nood hen dringende om met de Bondgenooten vrede aan te gaan, zo zyn zy op den 8ften van February, in den jaare 1578^ gekomen aan de zyde van de Prins van Oranje. Maar als zy bevon- den wierden noch te hellen na den Vyand, zo hielden 't de Heeren Staaren daar voor, dat dit een zaak was van groot gewigt en vol ge- vaar ; zo miffchien Don Jan van Ooflenryk mogt heimelyk verftand of correfpondenüe hebben mee die yan de Stad, en dat in zulk een |
||||||||
|
HAARLEM. Ί) er de Boek.
|
|||||||
|
ïff
|
|||||||
|
geval de Stad ligtelyk en zonder moeite zou verovert worden. Zo
hebben de Heeren Staate.n door hunne Gecommitteerden, en Bur- gers, die de Gereformeerde Religie toegedaan waren, de Stad on- der hun gezach gebragt. De hekken nu verhangen zynde, en de oude Magifixaat afgedankt, zynze alzo in de Regeering van de Re- publiek gevallen, en hebben Soldaaten voor hun Garnifoen ingelaa- ten; dat een ongebonden Volk was, die Kerken en Kloofters be- rooft hebben. Maar die ais Magiftraat afgezet, waren oproeri- ge Burgers, benevens Monniken, Leken, en verdere Pausgezin- den } deze wierden geboden, alle te zamen de Stad uit te gaan. Deze dingen zyn meeft gebeurt in May, en daar na in Auguftus, en dit meelt, alles ongeitraft. 't Exempel van onze nabuurige Stad, heeft de Soldaaten, die te
Haarlem lagen, ook gaande gemaakt, om diergelyke dingen te be- dryven. En de drie Vendelen, die hier in garnifoen lagen, hebben ,hun niet kunnen bedwingen. De Overfte van de Soldaaten was A- rent van Duvenvoorde; van Teyiingen en Reynald Kapiteiten. Want vier dagen na dat te Amfterdam die rebellie van Soldaaten geweeft was, zo heeft de oproer der Soldaaten op Sacraments-dag, die de Catholyken heiliglyk vieren, het noch ilimmer gemaakt; en heeft een bloedige uitkomil gehad: want als de Groote Kerk, door de meenigte van Volk, zo Mannen, Vrouwen als Kinderen, tenaauw was, ja onder deze noch wei 200 Burgers met Toortfen, die voor de geconfacreerde Hoftie gingen; nadien zy niet derfde beftaan bui- ten de Kerk te gaan, zo dat zy zich hielden binnen de Kerk, daar zy hunne Proceflïe maakten en in 't ronde gingen, bezig zynde om zulks, na hunne meening, ftichtelyk te verrichten, word de Ge- meente aangezegt, dat de Soldaaten in de Wapenen waren, dat zy de Poortaalen van de Kerk bezet badden, en nu gereed waren als Kerkroovers, 't Geheiligde weg te neemen. Ddbr welke tydingde darten dier Lieden zeer verflagen wierden,en de eenigfte toevlucht was, dat ieder om een goed heenkomen zou zoeken. De Soldaaten dreigden niet lang, maar vielen als uitgelaatene in de Kerk, om- trent tjen 10 uuren, a's de Sacrificie van de Mifle gedaan was, de Toortfen ontiteken waren, en de Priefters en Clerefie nu gereed ftonden om de Proceffie te houden. Ziet, daar ging fchielyk een gedruis en gefchreeuw op uit de Poortaalen van de Kerk, om de Lieden een fchrik aan te jaagen* doe berften zy uit tot alle geweld V 2 en
|
|||||||
|
ij6 Befchryving der Stad
en overdaad, vielen de Lieden op 't lyf zo ze quamen, zo dat de
Vrouwen en Kinderen voornaraentlyk van fchrik en vreeze overhoop vielen, niet weetende waar zy haar verbergen zouden, enfprongen van boven neder den Altaar; andere die wat ftouter waren namen de vlucht. Ik heb het zelve voor myne oogen gezien, dat de School- kinderen en jonge Lieden op 't Choor,met hunne witte Choor-klee- deren, van 't hooge Altaar af na beneden fprongen, dat neus en mond bloeden, ik, als noch onnozel en teder kind daar mede, en alleen gelaaten, verlaaten van alle, gedenkt my noch, dat'er eene Soldaat met een- bloote Degen in quam, tot in de binnenfte Sacriftie van de Kerk, en dat hy zyne moedwille bedreef aan de Wierooks- vaten, dezelve tegen de aarde fmytende, en met voeten· tredende, maar fpaarde het Kind van zes jaaren, dat zich verfteken had. Met een is myne Moeder op flag gekomen,die haar Zoon gewaar wierd, en hem gevat hebbende, is zonder omzien met hem door gegaan, alzo de vrees haar deed loopen, en als vleugelen aan haare voeten, maakten: en dit maakte haare vreeze nochgrooter, ziende dateeni- ge Prieilers en Burgers mishandelt waren, en een halve innocente Priefter vermoord. Hier en boven is eenen Maarten Michielfz.,die de Heer van Opdam onderhoud gaf, een ftomme en halfzalig knegt, in zyne zyde gedoken door en door; doch daar evenwel niet van geftorven. Andere Priefters wierden hunne Cafuifels en Geeftelyk Gewaad ontnomen , en hunne Beurzen geftroopt. De Vrouwen gingen ook niet vry, die poogden door den drang met geweld uit te komen, trokkenze de Huik van:'t hoofd, en de Ringen van de vingers; dat ik mede getuige gezien te hebben. De Biffchop Go- defridm a, Mierlo, die voormiddags noch de Predicatie gedaan had, was ook in groot gevaar, die door de Pro voort mirakuleus gefal veert is, hem··verfteekende in een geheime Kelder j. dienhy, nevenseeni- ge andere getrouwe Soldaaten, een vereeringe gedaan heeft van ie- der omtrent îï Gl. tot rantfoen. En ais op die wyze de arme Burgers, zo Geeftelyke als Waereldlyke, uit de Groote Kerk gedreven en verjaagt waren, en.de Soldaaten nu dezelve in hadden, noch niet te vrede zynde, hebben daar en boven noch de Fluweele en'Gebor- duurde Cafuifels, alle het Priefrerlyk Gewaad, en Ornamenten ge- roofd, nevens alles dat in kaften en kiften opgeiloten was, voor Buit genomen; maar min geweld gedaan op de Beelden en Altaaren. 3 Qndertuffchen iV/i-ff/^ß.Ruychaver, Schout der Stad Ha-arlera, en d©
|
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. "Derde Boek.
|
|||||||
|
*57
|
|||||||
|
èe Burgemeefter Pieter Janfz. Kies, zyn- ten laatften in de Kerk ge-
komen j dewelke de Vrouwen, die verlegen waren, uit de nood geholpen hebben en verloft uit de handen der Soldaaten, die haar noch plaagden; en, na dat zy de Soldaaten hadden doen vertrekken, zyn de Deuren van de Kerk gefloten. Doe hebben 't de Soldaaten daar noch niet by i'aaten blyven, die·
door den Buit verlokt zynde, terftond hen begaven na de Minne- broers; die noch aan tafel zaten en 't middagmaal hielden: maar als de Monniken zeer verfchrikten, dat zy Soldaaten zagen in komen, bebbenze hen vandaar gemaakt,en de vlucht genomen: de Soldaa- ten geen tegenftand vindende, hebben mede het geheele Kloofter berooft, en zelfs hen van het Heilige niet onthouden. Na de mid- dag, als zy noch heet waren, van Kerkfchendery,, omtrent drie uu- ren, hebben zy ook 't Kloofter van de Dominikaanen met Houwee- len en geweld opgebroken en geplundert. Andere Kerken en Kloo- fters hebben zy onbefchadigt gelaaten, behalven dat zy 't Collegie van de Maagden en DevotariiTen bezogt hebben., alleen regart nee- mende op de Buit van Linnen en Wollen, als mede voorraad van Lyftocht,. dat zy hadden leggen., dat alles hebben zy na ziengenor men, als met verlof. De Soldaaten deze dingen Bedreven hebbende, zyn eindelyk tot:
zichzeive gekomen, en de confeientie hen wroegende, hebben de Trommel doen ilaan, hun Volk byeen doen roepen, en gewilt dat zy hun alle in de. Wapenen op de Markt zouden laaten vinden. In de volgende nacht was 'er ruft inde Stad, alles was fufped en ver- dacht, als de Burgers barften van quaadheid, en zagen op wraak; doch alles, te vergeefs.. Dat deze dingen alzo gefchied zyn, hebben wy van goederhand verftaan. En of zulks gefchied is door de onge- bondene moedwil van de Soldaaten, of door oogluikinge van de Ma- giftraat, of door het rechtvaardig oordeel van God, dat de Neder- landers het jok van den hals afgefmeeten enhenvry gemaakthebben, dat Iaat ik daar, zonder het myne'daar toe te zeggen. 't Is alzo, dat de Burgers, Ingezetenen, en Heeren Staaten, beweer-
ders van de oude Vryheid , als de Republiek eenigermaate in goede- frand was, en de Religie nu vaft geftelt, hebben bypublyke Ediktede Ingezetenen bekent gemaakt, dat de Koningk van Spanje, omdat hy zyne beloften niet gehouden had, vervallen was vandeMajefteit zyns gebied; en dat derhalyen dOnderdaaoen ontflagen waren van, V 3 da
|
|||||||
|
158 Befchryving der Stad
de plicht zyner gehoorzaamheid, hebben daarom't Zegel en de Wa-
penen van'de Koningk van Spanje verbroken eif verworpen, ook't Formulier van den Eed in 't licht gegeven, waar by hy zich verpligt had aan de Staaten van den Lande, voor eerfl: aan de Ridderfchap en Edelen, Vaderen des Vaderlands, en verder alle de Regenten en Overften van Holland en Zeeland, die aan 't Roer van de Repu- bliek gezeten hebben, 't Formulier van den Eed is dusdaanig aan zyne zyde geweeft: Eed van de Prins van Spangien.
Ik door Gods gratie, Princevan Spangien, van beyde Sicilien, Je~
rufalem , Aertshertog van Oofienryk, Hertoge van Bourgondien, Grave van Salsburen, Flaenderen, &c. Sweere enbelove, dat ik in myn Domeyne enfucceffie van de Nederlanden, en van 'tGraeffchapvan de Provincie van Holland en Wejl-Friefland, insgelyks ook, dat ik aen de Stad van Haerlem, en de Ingefetenen van dien, my fal gedragen als een goede en rechtvaerdige Heer en Prins toekomt. Hier-en-boven, dat ik alle Privilegiën, Hand-veflen, Statuten en Vryheden, eertyds van onfe voorfaten, Graven en Gravinnen van Holland, gegeven of vergunt, na vermogen fal handhaven en maintineren; insgelyks ook,dat ik loffely- ke en oude kofiume, en de gewoonte van ouds, wel en getrowwelyk fal onderhouden en doen onderhouden. Vorder dat ik fal doen, dat eengoet, rechtvaerdig en goedertieren Prins toeflaet te doen tegen fy η Onder f at en: Alfoo moet my God helpen en beminnen, en alle Santen! Amen. Dit Formulier van Eed heeft de Prins gepronuncieert met Latyn-
fche woorden x houdende 't Boek van 't Heilige Evangelium in zyn hand. Na dat deze Ceremonie gehouden was, is de Burger en In- gezeten van de Stad tot onderlinge verbintenis ook voorgehouden een Formulier van Eed, ten naaften by in deze zin: Eed van Burgemeefteren.
Wy Burgemeefleren, Schepenen, Raden, en andere Burgers en In-
gefetenen defer Stede, beloven enfrveeren, dat wy na '/ overly- den van haer Keyferlyke Majefleyt onfer alder genadig fle Heer {de welkt dat hy lang gelukfalig f onfer baten in ''tleven mach bly ven hier op deraer- den,
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
159
|
|||||||
|
den, dat is ons aller wenfchen en erlangen) doen onfe Eedt aenonfe Door-
luchtige Prins van Spangien, vanbeyde Sicilien^ vanferufalem, Aerts- bertog van Ooflenryk, Hertoge van Bourgondien, Gr ave van Salsbu- ren, Vlaenderen (§c. En die nu by Eede verklaert en gehuld is Grave van Holland en Wefi-Vriefland, dat wy goede en getrouwe onder fat en fullen ivefen van fyn Hoogheyt, enfyn Domeynen onderworpen: En dat . ivy alle de Rechten en Leenen, getrouwelyk fullen bewaren, en in eert houden, en dat wy de Gouverneur, de Prefident van Holland, mitsga- ders de Raden, ja alle bedienaers van de Juflitie, Officieren ^ die haer ampt IVettelyk en na behooren fullen bedienen, dat wy die fullen gehoor- famen en refpeSleren: fVyders dat [wy getrouw, goedertiern en gedienfii? fullen wefen tot befcherming van uw alder-eelfte Perfoön, en alder-goe- dertierenfle Hoogheyt, en alle de Domeynen tegen yder een even fchoon, gelyk ook de reden fulks vereyfcht, en wy cok fchuldig zynte doen. En hoven defe, dat fy alles fullen doen alle V gene dat goede en getrouwe on- derdanen , aen hare VTettelyke Heer en gehouden zyn te doen, alfoo be- minne en helpe ons God en alle zyne Heyligent Van alle defe hebben die van Haerlem voor gewelf, verzocht dat haer '
hier van publyke atle mochte gegeven %verden; dat fyn Hoogheyt in con- formité van defe gezvillig vergunt beeft. Aldus gedaen te Haerlem, in 'tjaer en dage als hefchreven is, in pre-
fentie van de Prince van Piemont, Hertog van Alba, de voor- naeme Over f e van't Keyferlyke MajefieytsHof; de Heer van Be- veren, Admiraal van de Zee, en Gouverneur van Holland en ■ Utrecht; item, de Heer van Molenbaisj:Ridders van 'i Gul· ' den Vlies; de Grave van Hoorn en Megs&y de Heer Anchonis van Toledo, Opperfle Stalmeefier van fyn Hoogheyt de Prince; de Heer Viglius, Dotier in de Rechten; van Suchem , Ridder, die V hooft was en Prefident van de Secreete- Raden van fyn Key- ferlyke Raed, en andere meer. Onder was geschreven ,. PHÏLIPPUS.
En noch lager, my prefent ? V e r l α ε ïc Ondemifichen de Heeren Staaren poogden voor al de juffitie te
maintineeren· want een van de Soldaaten,die een Priefter vermoord had., is daar over aan den hals geftraft. En op dat men de Kerk- fchendei-y niet ongeftraft zoude laaten paffeéren, zo hebben zy dé drie Vendels-,. daar ik hier boyen gewag afgemaakt heb? verplaatftj waar
|
|||||||
|
ï6o Befchryving der Stad
waar over de Overften geweeft zyn de Heer van Duvcnvoorde, en
Eeinoy ; de eene is met zyn Volk gezonden na Delft, de andere na Leyden, en Kapitein van Ïeylingen na den Haag, op den i7denvan juny. Deze heeft men geboden, met Troroflag en gelui van Klok- ken, dat zy de Buit en Roof wederom zouden brengen, op ver- beurte, dat wie zulks niet deed, als infaam zoude worden afgedankt. In plaats van deze Soldaaten is 'er een nieuw Vendel in de Stad ge- komen. Doe is de Kerk gefloten, de Lyken daar uit gehouden,en de eere van Begravenis ftond ftil. Ondertuffchen, als de Soldaaten van Amfterdam wederom keer-
den tot hunne voorige Kerk-iehendery, gelyk de hond tot zyn uit- braakzel: zo hebben ook de Soldaaten van Haarlem, na 'r exempel vao die van Amfterdam, gelyke moedwille beltaan, liepen met voe- ten op de Deuren van de Kerk, poogden om in tebreeken, hadden in 't zin het Geheiligde te fchenden, de Altaaren af te breeken, en alies tot een Buit weg te ileepen: maar de Luitenant van de Soldaa- ten zulks voorkomende, zynze in hun voorneemen verhindert,doch niet gepaait. Derhalven, nadien de zorge van gemeene ruftetotde Magiftraat behoorden, heeft men eindelyk in volleVroedfchap.be- iloten, dat ook van 't Stadhuis is afgelezen: „ Dat de Kerk met or- ■„ dre zoude gezuivert en ledig gemaakt worden, dateenieder, al- j, Ie het geene hy in de Kerk of eigen, of aangeërft had, 'tzyBeel- „ den of Grafdichten, dienende tot fieraad van Graven, of alle het „ geene dat zy in waarden hielden, na hun zouden neemen, en „ t'huis haaien. Hier en boven is wel expres gelaffbyEdikte: „Dat „ 'er niets in de Kerk zoude gelaaten worden, dat na afgoderye „ fmaakte. Overzulks is ook, uit laft van de Magiftraat,deSacriftie, of Heiligdomsplaats, die niet lang geftaan had, kunftig gefneden, en met Beeldwerk verfiert, afgebroken■; waar van noch op heden eenige Reliquien, om de ukneementheid van kunft, in het Prrnfen- hof bewaart worden, en in waarde gehouden ter gedagteniile. Beghl Alzo is de Kerk gezuivert van Beelden der Heiligen, ja van alle sran de veroude fuperftitie, verordent tot de Godsdienft der Gereformeerde Saffe." Religie, en geheiligt tot den dienft van de Leere des H. Evangeliums; die in de Naame des Heeren aangevangen heeft zalige Johannes Da- mius, dewelke onlangs uit de Palts gekomen was, om de Gerefor- meerde Religie voort te planten, die wy noch ten huidigen dage door Gods genade zuiver en onbezoetelt behouden. Hier uit zo ontiTond de
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek. ró'i
tle-klagten der Pausgezinden, voorwendende dat hetVerbond vande
Pacificatie van Gent, by welke Religions-vrede vergunt en geappro- beert waar met 's Koningks Zegel, gevioleert en gebroken was. En dit moet ons zo vreemd niet dunken, nadien de eendragt onder de Staaten niet lang gehouden is, alzo zy oneenig geworden zyn, als Don Jan van Qofienryk 't fpel gaande maakte. Hier uit zyn ontftaan heimelyke raadflagen, om de Spaanfche wederom in te roepen. Al- zo 't Verbond van Vrede gebroken zynde, is de Oorlog wederom fchielyk ontfteken. En hier uit zyn 'er klagten ontftaan van de Ca- tholyken, .of om beter te zeggen van de Pausgezinde, eerft in 't ge- heim onder de Burgers, en daar.ua by Requeft te preienteeren. Want als t'Amfterdam Dagvaart en Vergadering daar overgehou-
den wierden, hebbenze derven betlaan den Prins van Oranje, een Requeft te prefenteeren, waar by zy verzogten, Vryheid van Reli- gie, als van ouds. Dit Requeft (noteert) was ondertekent by veele andere voornaame Burgers, onder welke ook geweeft zyn eenige van de Gereformeerden, z,0 men zegt, uit iever van vrede. Hier toe zyn 'er drie gedeputeert, mét deze laft, dat zy dit Requeft in alle ootmoedigheid en eerbiedigheid aan de Prins vanOranjezouden prefenteeren; dat zy ook gedaan hebben: welke daar op mondeling is aangezegt, niet fchriftelyk, dat de Heeren Staaten in 'sGraven- hage antwoord zouden geven; en met belofte, dat zy.by Misfive hen zouden ontbieden; dat ook-gefchied is: maar hebben niets op- gedaan ; zyn plotzelyk afgeflagen, om dat zy in hun Requefte van laftering niet onthouden hadden, de Authoriteit van de Heeren Staa- ten fchenen te fmaaden, en al te gering te achten^ over zulks wier- den zy geboden te vertrekken, zich geruft te houden, en hoopen- de dat het God zoude voorzien. Nadien alles noch op riemen dreef, als in een woefte zee, zo dat de haat en nyd van de Pausgezinde en Gereformeerden dageïyks heviger wierd. Als nu de Pacificatie van Gent te niet was, en de eendragt vande
Heeren Staaten in geveinilheid verandert waar, zo zyn'er bedrie- g<%ke quaadftookingen van de Grooten, en periculeufeFaétien van de Burgers ontftaan. De Republiek en gemeene ftand is tot party- fenap en oneenigheid vervallen, en dat meer is, alles fcheen nu als in verwarring te loopen. Daar zyn lagen geleit, om de Prins van Oranje aan kant te helpen, eerft te Antwerpen, den 2Óften vanjuly 1581, ü&Johan Jaurcgniy een Moordenaar uit Spanje, op at Prins W van
|
|||||
|
I
|
|||||
|
ïéa Befchryving der Stad
van Oranje een Sihkroer geloft heeft,doch dat niet doodelyk getrof-
vadei- fen is. Maar het moordjaar van de Prins, is geweeft in den jaare 1584^ vÏÏ0Ide a!s hy van de Verraader Balthazar Gerards, van Burgundie,deerlyk.
rSis.e is vermoord. Alzo is alles in roere en verwarringe gekomen.
En als de Heeren Staaten niet vertrouwden op hunne kragten,
hebbenze beginnen te denken op hulpe van buiten. Derhalven heeft men terftond, na 't overlyden van de Hertog van Jnjou, aan Hen- derik, Koningk van Vrankryk,. het Opperfte. Gezach van-de Neder- landen door hunne Gezanten geprezenteerr. Deze Vorft, tydvan, beraad hier op genomen hebbende, heeft eindélyk, zeer beleefdelyk .zyn excus gedaanj en voor antwoord gegeven , dat zo eene hono- rable prefentatie hem ten hoogften aangenaam was, maar dat het voor hem niet geraden was oorlog te voeren tegen de Spaanfchen, om de ïnlandfche beroerte tegen de Guifen. Doch zo de Heeren deze zaak wilden. gerecomniandeert hebben aan, de· Koninginne van. Engeland, beloofde hy daar in-zyn befte te doeny dat zy daar in. geen zwaarigheid zoude maaken... Als de Gezanten van de Heeren Staaten wederom in 't Vaderland quamen, hebben zy raport gedaan, dat zy niets hebben kunnen opdoen. Terftond daar aan, zonder uitftel, Dagvaart gehouden hebbende
en Vergadering van Staaten aangeleit, is befloten en gerezolveert,, dat men de Koninginne Elizabeth ook zoude prefenteeren alle het Recht van de Hoogfte Macht, en dat op billyke en wettige Condi- tien. Of zo men daar toe niet konde komen, dat zy.haare Maje- iteit dan zoude gelieven d'elendige Nederlanders onder haare pro- tedie en befcherminge te neemen, of Krygsvolk tot hulpe zenden, tegen 't geweld van de Spaanfche Macht,; Haare Majefteit van En- geland des verwittigt zynde,, en uit mededogentheid bewoogen, heeft 't verzoek van de Gezanten uit Nederland beleefdelyk aange- hoort, en zo eene liberaaJé en honorable prefentatie aangenomen. Doch als men tot de zaak zelve gekomen is, heeft zy, zóndereeni- ge bewimpeling, of een lang geteem van woorden te gebruiken, 't Hoogfte Recht van de Opperfte Macht beleefdelyk afgeflagen; maar belooft en toegezeit alle hulpe,zo zy Vliffingen en den Briel inpan- de had, twee Zeefteden. Onze Gezanten hebben deze Conditie dankelyk aangenomen; en terftond zyn 'er Brieven gemaakt en ge- zegelt van 't onderling Accoort. Alzo zyn de Gezanten naar wenfch wederom t'huis gekomen, met groot genoegen, bekomen hebben- |
||||
|
HAARLEM. "Derde Boek. 163
de dat zy wenfchten. De Koninginne heeft ook niet gemanqueert,
en is niet in gebreke gebleven, als zy Robbert Dudley, Hertog van Nordhumberland, en Graave van Lycefter, Overfte van de Militie gemaakt heeft, en gewilt, dat hy de Opperite Commando zoude hebben over het Krygsvolk, en ter onderfteuning gezonden. WatLy- cefler gedaan en uitgevoert heeft in Nederland, zal ik kortelyk ver- haaien, na 't vermelden van de Hiftorie onzer tyden. Derhalven, Robbert Dudley is uit Engeland vertrokken, met den ko^eft
tytel van Veldoverfte, op den ioden van December, indenjaare van Ly~ .1585. Deze, als hy te Fliffingen wel gearrjveert is, nevens de ccfter' Graaf van EJ/ex, en een gröote Suite van Baronnen en Edelen, die hem geleiden, is met al zyn Volk treffelyk onthaalt, het Gefchut wierd geloft, met veele vreugde en gelukbiedinge van de Ingezete- nen. Maar heeft daar niet lang gebleven, is datelyk na Holland ge- reift en te Dordrecht aangekomen, op den laatften van December. Terftond zyn de Magiftraaten in 't gemoet getrokken, om hem met zyn Suite welkom te heeten^ de Burgery was in de Wapenen; van welke hy zeer treffelyk ingehaalt is, met welkom te heeten, ge- juich, onder 't blaazen van Trompetten, én in 't Hof van de Prins gebragt; aldaar met een triumphante Maaltyd onthaalt, en ook ver- nacht heeft. Des anderen daags is zyne Excellentie na den Haag ge- trokken; onderwege is hy van andere Steden, daar hy door moeft paileeren, met de grootfte pracht, en de Burgery in 't volle Geweer, ingehaalt en verwellekomt,en eindelyk in den Haag gekomen; daar Λτεε!ε Koetzen hem ontmoetede, van dewelke hy met hooffche be- leeftheid ontfangen is, en geleid in 't Hof van den Prins, met ftaa- telyke triumphen en gefchal van trompetten; tegen den avond zyn Vreugdevieren aangeftoken, ten teken van blydfchap, en is onthaalt met een Koningklyke Maaltyd. , Daags daar aan., zynde den yden van January, heeft Mbertus Am»
Leoninus, Kantfelier, uit naame van de Heeren Staaten Generaal, ls%6- eene treffelyke Harange gedaan, vloeijende van alle beleeftheid, waar by dat zyn Hoogheid geprefenteert is, volkomen Macht en Authoriteit dezer Landen, behoudens hunne Privilegiën; hier en boven het abfoluut Gebied over de Militie en Militaire Perzoonen, zo te water als te land; en te gelyk hebbenze hem verklaart Gou- verneur, en geoffereert alzo eene Macht, als Keizer Karel nooit ge- had beeft, wel verfïaande, behoudens de Privilegiën, Contracten, W 2 . -ei?
|
||||
|
IÓ4, Beichryving der Stad'
en oude Coftumen. Maar hy,, ook zyn Eed gedaan hebbende, liet
zich voorftaan, dat hem volle macht gegeven was, om alles te doen na zyn welgevallen, zonder de Staaten. te erkennen, ongeacht de Privilegiën. Want daar na heeft hy geen beihoeide Éimitatien wil- len toeftaan: dat ook de Koninginne van Engeland hem qualyk afge- nomen heeft, en beftraft zyne verwaant- en trotsheid, als haareVa- ■fal. Deze beginzelen van zyn. Gouvernement zyn ongerymd en on- gelukkig geweeft.,. Des niet tegengaande, die van Haarlem'verwittigt zyndë van de
J0m(t van, den Graave van Lycefter, hebben zy op alle manieren daar na getracht, dat zy met de meeiie eere,. reputatie en luider hunne nieuwe Gouverneur. mogten onthaalen. Derhalven ontboden heb- bende Bouw- of Werkmeeiters, Schilders, en alle die van de Kunil warende voornaamfte, hebbenze die opening van hun voorneemen gegeven: namentlyk,, dat zy voor hadden, tegen de komit van den Graaf van.Lycefier, op te regten Theaters en verhevene Toneelen, Boogswyze Triumphpoorten:, en Piramiden, op'tMarktveld, ter eere van Koningin Elizabeth. Deze alle. waren vaardig, om het be- vel van de Heeren Magiitraaten.na.te, komen, j* onder welke ook ge- weeft is Cornelis Janfz. Schrevel, myn zalige Vader, als Fabryk. Van ftonden aan zynzealle te werk gekomen,en hebben hunne laft fpoedig volbragt. - »e,6taaf Als nu alles gereed was, dat diende tot eere van de Stad, komc van. Ly- 'gr. tyding, dat de nieuwe Gouverneur ,den>Graave van Leycefler, mee Som"' te alle zyne Suite en Gevolg aan quam; Daarop quam'êr toeloop van Haai- Volk, klappende de.Burgerlieden in.de handen, en de zorge by de Magiftraat, om de eere der Stad te bewaaren. Deze en diergelyke- dingen, die ik met myne oogen gezien heb,, hebbe ik noch luft te verhaalen. Derhalven, als nu de Graaf van. Lycefter aan quam ry- den, en digt-aan de Stad was genadert, zo Honden voor de Poort, de Heeren Burgemeefteren en Raaden met hun Gewaad, aanzien- ]yk van jaaren, benevens hunne Penfionaris, die het woord zoude doen, om den nieuwen Gouverneur welkom te heeten. De Bur- gery ftond in de Wapenen, ter wederzyden van de Groote Hout- ftraat, die het gewoel van 't Volk fluiten en ophielden. Voor de Nieuwe Schutters Doele, in 't inkomen van de Stad, was een To- neel opgeregt, op welke de Kamerfpeelders reprefenteerden de l'i- mnny. van den fftriog/vm Jfoa. Op het twede Toneel, hy de Brug- over.
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
i&f
|
|||||||
|
ever de Oude Gragt, wierd vertoont, Beïgica. ïé Nederland, in't
habyt .va» .een-jonge Maagd.,verlaaten van haaren Gouverneur. De- ze dingen- alzo te vooren bereid zynde tot pracht, is de Graaf van Lycefier, de Behoeder, in de.Stad gekomen, onder 't blaazen van Trompetten; voorafging een bende Ruiters, hy zelve zat op een wit Paard, om van ieder gezien te worden, en aan weerzyden wa- ren Hellebaardiers;, hy vertoonde aan alle die hem ontmoeten-, een- vriendelyk aangezichten verblyd. wezen: achter hem volgde Baron- nen en Edelen van, grooten huize, zittende in verheven Koetzen. Alzo pafleerden zy midden door de Burgers na de Markt; al waar een groot en ruim. jimphiteater of Toneel om hoog gebouwd was op welke zy vertoonden het. Beeld van de Doorluchtige Koninginne Elizabeth, met uitgeftrekte handen, na de ootmoedige Nederlan- ders. Noch was op de. Markt opgeregt een Piramide, die tamelyk hoog was, waar op gefchildert. waren de Wapenen van Engeland· en de Uitbeeldingen van de geheele: af komfte vmLycefier; bene- vens Lofgedichten, ter eere van die Graaf. Op deze wyze is hy met zyn geheele Suite in 't Prinfenhof gebragt, met groote pracht, en aldaar onthaalt met, een zeer treffelyke ja Koningklyke Maakvd! hoedanig te dier Stede noch nooit was aangeregf.geweeit Te Haar- lem, heeft hy zich eenige tyd onthouden, Dagvaart befchrevenin- gehouden. Of dat gefchied is, om de fchoone Landsdouwen-om- trent de Stad, of om de beleeftheid en vriendelykheid, kan men niet: zeggen. Naderhand is- de Graaf 'met zyn geheele Hof na Amfterdam ver-
trokken ,, en beeft met een alle de Steden van Noord-Holland be- zien; overal, waar hy quam of doortrok, wierd hy met veele pracht en iraatfie bejegent. Den eerfte April is hy te Utrecht gekomen" daar hyook een geruime tyd zyn refidentie gehouden heeft. Als hy nualles doorfnuffelt had, de Steden en alle Cont'reijen be-
zaen, en alle het.geene, dat tot zyn Gouvernement fcheen te be- hooren, wel overwogen had, heeft hy zich groote dingen laaten voorflaan, dat 't hem vry ftond Wetten te raaaken en te breeken, op t vertrouwen van zyn Authoriteit en Macht. Voor eerit heeft hy de .Militaire difcipline en tucht vernieuwt en berftelt: heeft ook b-y publiek Placcaat verboden heimelyke handeling met den Vyand.. (ik denk) dat dies te veiliger zyn Volk iets nieuws zouden voornee- men:, en om den oorlog met fatzoen aan te vangen,.heeft .hy deSta* W 3 „ . Graaf
|
|||||||
|
ô66 Befchryvmg der Stad
Graaf ingenomen en vermeéilertj alwaar de Heer van Hemert ont-
hoofd is. Hy heeft Apelen ingenomen, en Doesburg met de Wa- penen onder zyn geweld gebragt: met de Hertog van Ñ ar ma om- trent Sutphen gefchermutfeert, en den Vyand getrotfeertj en het fterke Fort van Sutphen ingenomen. Ondertuffchen, als 'er in Engeland onraad was, en oproer op-
ftond, is hy na dat Ryk overgevaaren, zonder Reglement of ordre .in het Land te ma.ak.en ofte ftellen. .Middelertyd is 'er tuffchen de Graaf van Hohenh, en de Heer Eduard Norrits eene afgunfu'gheid ,ontftaan,gelyk ook tuffchen de onze en uitheemfche Soldaaten;hier ,-over zyn ontitaan rechtvaardige klagten van de Heeren Staaten. Te Utrecht was ook groote tweedragt en oneenigheid, die men meen- de dat by de Graave van Lycefler gevoed wierd,nadien men die tyd eenige Burgers uit de Stad boende, die goede dienden aan het Land gedaan hadden, en vroome Lieden waren. Hier uit zyn ontfiaan nadeelige vermoedens, dat genomen wierd
uit 't verraaderlyk overgeven van Deventer, by de Collonel Willem Stanley. Hier is noch by gekomen, immers zo zwaar van gewigt, dat het Fort van Sutphen,. de Befchermplaats van de geheele Veluw, zich ook overgegeven heeft in handen van de Prins van Parma. Wyders, de muitinatie van de Engelfche Ruitery, heeft de fpyt en hoon vermeerdert: Waar door de gemoederen van de Staaten en .Soldaaten alzo verbittert zyn, dat zy de Prins van Oranje d'eerheb- ben aangedaan, dat zy hem het Gouvernement van Holland en Zee- land toegelegt en toegebragt hebben. Wat de Heeren Staaten be- woogen heeft zulks te doen, hebben zy met klaagende Brieven ge- noegzaam te kennen gegeven. En als nu de Heeren Staaten raadfloegen en bezig waren, om een
Leger in 't veld te brengen, is middelertyd de Graaf'van Lycefler, als Gouverneur, wederom in 't Land gekomen; zeer onvergenoegt zynde, dat zyn Gezach en Authoriteit zo ten loon geilelt wierd; gevende in druk uit, Redenen van ongelyk, dat hy meende hem was aangedaan. Waar op de Heeren Staaten.,die het toekomt d'Autho- riteit en de Eer van ons Nederland te maintineeren, bondig Ant- woord gegeven hebben. Maar als eindelyk te'Leyden heimelyk verraad ontdekt was, heeft men Robbert Dudly geen geloof meer ge- geven: h.y kreegze alle tegen, en wierd by alle gehaat, zo groote, als kleene. Derhalven, als hy by zichzelve overdacht, niet ge- ra- |
||||
|
HAARLEM. Verde Boek. χ6γ
raden te zyn in Nederland langer te blyven, zo is hy met al zyne
Bagagie wederom na Engeland vertrokken,laatendeweinigeeerena. 'tvemek Denwelke na drie maanden eerft zyn Gouvernement heeft opgezegd cefter.y' om dat hy alle die geene,dië hem eed gedaan hadden,aan hem zou- de verplicht houden. - Als nu de Staat van 't Land in vryheid was, en verlaaten van de
Gouverneur, hebben de Heeren Staaten, zonder uitftel, aan Prins Maurits, Zoon van Willem'~r Prins van Oranje y een Beeld zyns Va- jf*""* ders,en de naafte Erfgenaam van de Hoogheid zynsGeilachts,d'ee- Gonvei- re van d'Opperfte Macht toegebragt. Alzo is hy Gouverneur ver-lieur· klaart van Holland, Zeeland'; Vriesland, en Weft-Vriesland, en hem is vereert het Opperfte Gebied te water en te land over alle de Geü- nieerde Provintien j daar in dat ook alle Steden en Provintien be- willigt hebben met gelyke toeftemminge. Qnder 't beleid van deze, en gelukkig fucces, zyn dé gemoederen van de Ingezetenen vry wat geftild en eens geworden, alzo de eendragt van de Ingezetenenda- gelyks toenam. Als nu de Gemeente in ruft was. Begon 's Lands Wel vaaren toe
te neemen. . En als men met 'er tyd de paaien van ons Land wyder uitbreiden, zomtyds den Vyand onder de oogen zag, en verfloeg, zwaare Belegeringen deed en Steden in nam, en die ook zelve uit- ftond, zo hebben de uitheemfche Prinfen en Potentaaten zich ten hoogften verwondert over de kloekheid en voorzichtigheid der Hee- ren Staaten, als mede hunne finguliere vroomheid en beleid in de beftieringe van de Regeering; En als Maurits,, Prins van Oranje, nu groote eere ingeleit, gevaarlyke oorlogen gelukkig gevoert, en naauwlyks zyns gelyk had in 't verftand van Militaire zaaken; alsme- de de naam verkreeg, dat hy voor de befte Veldheer gehouden wierd van de geheele waereld. Hier van daan is 't gekomen, dat uitheem- fche Koningen en Potentaaten Aliantien met deze Landen gemaakt hebben. In den jaare 1597 is 'er een Unie gemaakt en Verbond ge- troffen tuflchen den Koningk van Vrankryk, Koninginne van Enge- land, en de Staaten van de Vereenigde Provintien. En als 't vermogen dagelyks toenam en grooter wierd,zo hebben,
door 't vertrouwen van de Wapenen, de Heeren Staaten hunnen Handel gebragt in Indien, en gedreven. By deze gelegentheid heb- ben 2,y vriendfchap en alliantien gemaakt met vreemde Koningen, ©α verre gelegene Naden buiten 't Chriftendom. Daar van daan komt het,,,
|
||||
|
168 Befchryving der Stad
•het, dat 'er zo veeie Gezanten en AmbafTadeurs uit de andere Wae-
reld hier te Lande dagelyks arriveerden,; ook om de Heeren Staaten geluk te wenfchen ·, die hun ten hoogflen verwondert hebben over de onverwinnelyke vroom- en manhaftigheid van onze Nederlanders, als de welke met den Koningk van Spanje, de machtigfte Potentaat van de geheele Waereki, oorlog gevoert hebben, en altyd geiuk- xrevcs. kiger. Maar voornamen tlyk, als 'er een gelukkige Sterre aan den Hemel over Holland en Nederland gefchenen heeft, als niet alleen de Jarts-Hertog Jlbertus en Izabelia, maar ook zelve de Koningk van Spanje, Philippus de derde, Zoon van Philippus detwede, be- toont en verklaart hebben, dat zy bereid waren de Vryheid van de Heeren Staaten t'erkennen, en de Ingezetenen voor een vry Volk te houden. De naam van Vryheid, heeft de gemoederen van de onze (dienu
al over veele jaaren voor Rebellen gefcholden zyn, en verklaart be- ' gaan te hebben crime l<efa Majefiatis) beroert en beweegt: .zo is de zaak zo verre beleit,dat door tuffchenfpreken van drie Koningen,als van Vrankryk, Engeland en Denemark en, insgeiyks van andere Prin- fen en Vorften, Gezanten ter wederzyden bewilligt hebben toiVre- dehandeling. En men is eindelyk tot gefprek gekomen. De Dag- vaart en Vergadering van de Staaten zyn te Bergen op Zoom gehou- den, op de naafte plaats ter wederzyden; alwaar, na genomen ad- vys, beilocen is, dat 'er é o Mannen zouden gekozen worden, met laft van hunne Principaalen, en met volle macht om te handelenden t'accordeeren over 't Beftand van lange tyd , na dat zy het zouden goed vinden, ten befte van de ftaat van 't Land. Om malkander.te hooren fpreeken, is Antwerpen gekeurt en verordent, het puikje en Juweel van alle de Íederlandfche Steden. Daar zyn voor eerft ge- weeft de Gedeputeerden van de ^arts-Hertogen, en met hun Pater Ney, die een weinig van te vooren uit Spanje was gekomen, en Brie- yen van geloof, uit laft van den Koningk, mede gebragt had,tot be- vordering van de Vrede. Men vergaderde ettelyke maaien op het Stadhuis, en na dat ter wederzyden beraadflaagt en voorgeflagen -: was dat ter zaake diende,hebbenze malkanderen meteede verplicht,
om geheim te houden alle het geene dat daar geproponeert envpor- -geftelt zoude worden: zyn derhalven in den jaare. 1609 tot zamen- fpraak en .vriendelyke handeling van Vrede te zamen gekomen; in welke, als 'er aan weerzyden yeele en gewigtige zwaarigheden ge- maaKC
|
||||
|
HAARLEM, "Derde Boek. i69
maakt wierden, die de Vrede fchenen te verhinderen, zyn'er de
Gezanten der Koningen tuilchen beide gekomen, hebben ten befte gefproken , en de verdere verwyderingen getracht weg te neemert. En als de Gedeputeerden van de Heeren Staaren daarin bewilligden, is het verbond van Vrede en Treves voor 12jaaren gemaakt, met voorgaande declaratie en conteftatie van de Aarts-Hertogen, zo van hunnent wegen, als van Koningk Philippus; van welke zy volle, macht en Procuratie hadden, om met de Heeren StaatenTrevesaan te gaan} als met een vry Volk, die na hunne eigene Wetten en Coiturnen leefden en reguleerden, en dat zy derhalven van alle hun· Recht en pretenfie zouden defifteeren. Hier op is gevolgt, dat al het gedenken van ongelyk en hoftiliteit
zoude ceffeeren. Daar op de Artikelen van Vrede by gefchriftege-. ftelt, dezelve bekent gemaakt, en afgekondigt in alle de Steden van de Geünieerde Pro vin tien, daar toe gebruikende expres een Heraut. Help God! wat is daar een gejuich en triumph by 't Volk geweeft! Wat voor blydfchap en gefchal van vreugde! Terftond heeft men. God Dankzegginge in alle de Kerken gedaan. Onze Magiitraats- perzoonen hebben in hun befte Gewaad op een Toneel voor't Raad- huis gezeten, dat met koiïelyke Tapyten behangen was. Alle deze dingen heb ik met de hoogfte verwondering gezien, en met dank- zegginge aangenomen. Hier op zyn gevolgt vrye Handeling over en weder over, envrien-
delyke bejegening onder malkander, en de vyand'yke ftukken Ge- fchut hebben gedient tot triumph. De Artikelen van 't Beftand zyn deze geweeib Artykelen van \ Beftand.
*· Γ» dm eer β en, de voorfeyde Heeren Eerts-Hertogen verklaren foo
I wel in hunne naem ah in den naemdes voorfeyden Heeren Coningks3 dat fy te yygdefi zyn te handelen met de voorfeyde Heeren Staten Gene- rael van de verenigde Provintïen, in qualiteyt, en als defelve houden- de voer -vrye Landen, Provintien, en Staten, op dewelke fy nietenpre- t'■ enderen; en met hun in de voorfeyde namen en qualiteyt en temaehen{ge- lykjy mat ken by defe tegenwoordige) een Bef and op de conditienhier na, hefchreven en verklaert. .,..-.."- X IL
|
||||
|
i7p Befchryving der Stad
II. Te'weten, da-t het feïve Befland fal we/en goet, vafl, getrouw, en
onverbrekelyk, en dat voor den tyd va» twaelf'jaren, binnen de welke fal we f en Stil-flant van alle aïïen van vyantfchap, hoe danige die f ouden mogen wefen, tuffchen de voorfeyde Heer en Coningk, Eert s-Hertogen en Staten Generael, fo ter Zee en andere wateren., als te lande, in alk' hunne Koningkryken, Landen en Heerlykheden, envoor alle hunne onder- fat en en .Inwoonders , van wat qualiteyt en conditien. die zyn mogen, fonder uytfonderinge van- plaetfen of'perfoanetK III. Een yegelyk fal blyven befitten en datelykgenieten de Landen, Ste-
den, Plaetfen en Heerlykheden die hytegenwoordiglyk heeft en beft T. fonder daer in gequelt of verftoort te-worden, in wat manieren dat het foude mogen ivefen, binnen den tyd van dit Befland: l¥aer in. men ver- ftaet te begrypen de Flecken, Dorpen., Gehuchten, en plat. Land daer van dependerende. IV. De Onder fat en en Inwoonders van de Landen van de voorfeyde-
Heer en Coningk, Eer ts-Her togen, en Staten, fullen geduerende ditvoor- feydt Befland alle goede correspondentie en vriendfchap ffamen houden 9. fonder eenigflns te gedenken de offenfien en fchaden die fy-lieden hier voe- ren hebben geleden. Ook fullen fy mogen frequenteren, handelen, en ver- keeren in malkanders Landen, en aldaer hunnen handel en traffyke dry- ven in alle verfeekertheyd, foo ter Zee en andere JVateren. als te Lande, Het welk nochtans de Coningklyke Majefteyt verftaet te wefen gereftrin- zeert en gelimiteert aan de Coningkryken, Landfchappen, en Heerlyk- heden die hy heeft en befit in Europa , en andere Plaetfen en Zeen, daer de Onder fat en van de Coningen en Pr ineen diefyne Fr i enden en Bond- ■ genoot en zyn, den voorfeyden handel dryven by. onderlinge bewillinge : en aengaende de Plaetfen,. Steden, .en de Havens die, hy buytendevoorfy- de Limit en heeft, dat de voorfeyde Heer en Staten of hunne Onderfat en. daer niet en fullen vermogen eenigen handel te dryven, fonder expres con- fent des voorfeyden Heer en Coningks: Doch fullen fymogen traffiqueren ( foo 7 hun goed dunkt) in de Landen van alle andere Princen, Poten-
taten, en- lieden -die't hun fullen willen toe laten, ook buyten de voorfeyde Limit en, fonder datl den voorfeyden Coningk, of fyne Officiers en Onder f cl·. Un, die van hem dependeren, uyt dier oor fake eenige behinderinge doen fullen aen de voorfeyde Princen,. Potentaten, en lieden die hun fulL· toe- gelat en hebben, ef toelaten fullen,. noch ook aen hun, of aen de particulie- re met dewelke fy denvoorfeyden handelgedreven hebben, of dry ven fullen. Y„. En am dat men redetyken langen tyd behoeft om te waerfchouwen detg
|
||||
|
HAARLEM. "Derde Boek. ôãé
dm genen die buyten de voorfeyde Limiten met macht en Schepen zyn,.
dat fy ophouden van alle ablen van vyantfehap, ifi geaccordeert dat het Befiand daerniet heginnen en fal dan van heden over eenjaer: Welver- fiaende , indien het advys van V voorfeyde Befiand daer eer komen kanr dat van als dan de vyantfehap daer fal cefieren: Maar foo na den voor- feyden tyd daer eenige vyantfehap gefchied ^ fal daer van defchadefonder uytftel opgerecht en gerepareert worden. VI. De Onderfaten en Inwoonders van de Landen van de voorfeyde
Heer en Coningk, Eert s-Hert ogen, en Staten, dryvende eenigen handel in malkanders Landen, en fullen niet gehouden wefente betalen meerdere rechten en impofitien als de Onderfaten der felver, en hunne Vrienden en. Bontgenooten, die alderminfi fullen befwaert zyn*- VIL Ook fullen de Onderfaten en Inwoonders van de Landen der Hee·
ren Staten de felve verfekertheyt en vryheyt hebben in de Landen van de voorfeyde Heer en Coningk en Eerts-Hertogen, die men toegelaten heeft den Onderfaten des Coningks van Groot Bretaingïen by het last f e l'raclaet van Peys, en de fecrete Artykelen gemaekt metten Conneftabel van Caftilien. VUL Desgelyks en fullen de Kooplieden, Schippers, Piloten, Boots-
gefeilen, hunne Schepen, Koopmanschappen, Waren,, en andere Goede- ren hun toebchoorende, niet mogen aengeflagen noch gearrefieert worden 5 *t zy uyt kracht van eenig generael of particulier gebod, en om wat oor- faeke dat het [oude mogen wefen, van Oorloge of anderfins, ja ook niet onder het dekfel van hem daer ¾/iede te willen behelpen tot behoudeniffe en befcherminge des Lands. Nochtans en verflaet men niet daer onder te hegrypen de aenflagen en arreften van Juftitie by ordinarife wegenter oor- fake van eygene fchuïden, obligatien, en bondige contraclen van de gem op de welke de voorfeyde aenflagingen en arreften fullen zyngedaengeweefi,. daer men inprocederen fal gelyk gebrykelyk is na recht en redene. IX. En ten opfien van den koop-handel des Nederlands, en d?impofiti-
en en laflen die men op de Koopmanfchap lichten fal: Indien men nader- hand bevind dat daer 'm exces is, en dat den voorfeyden Koophandel daer door geincommodeert wort, fal men ten eerften aenfoeke en reauifitie die- van d'een of van d''andere zyde gedaen fal worden, Commiffariffen depu- teren , om die te modereren en te matigen by gemeyn advys, indien het kan gefchieden; Sonder dat het Befiand daerom gebroken fal zyn, fiofy niet en konnen accorderen. X. Indien daer eenige fententien en vonnifie» gegeven warengeweefi
tufi'chen perfoonen van verfcheydm partyen niet gedefendeert ftzyincivi- X- 2 · &"'
|
||||
|
é?£ Befchryving der Stad
Ie of criminele facken, die en [uilen niet mogen ge-executeert werden te-
gen de gecondemneerde perfoonen, noch ook op hunne goeden, geduurende het voorfiyde Befland. XI. Brieven van marque en van reprejfaille en [uilen nietgeoclroyeert
•worden binnen den vaorfiyderi tyd, ten zy met kenniffe van fake, en in Mingen daer 't felve is toe-gelaten by de Keyferlyke wetten en confiitutien, en na de orden ge fielt by de felve. XII. Men en fal niet mogen aen of in komen noch fiil blyven inde Ha-
vens, Bayen, Playen, of [rangen-van de Landen d''een van d''andere met Schepen en volk van Oorloge in getal V welk [oude mogen [ufpitiege- ven, fonder confent enpermijjie van de gene onder de welke de voorfiyde Havens, Bayen, Playen, of [rangen zyn, ten waer men aldaer gedre- ven wierd door Tcmpeeft, of ook daer toe gedwongen door nood, en om eenige perykelen der Zee fontgaen. 'XIII. De gene op de welke de goeden zyn aengeflagen of geconfiskeert
ter oorfake van de Oorloge, of hunne erfgenamen, en actie daer toe hei- bende, [uilen de [êlve goeden genieten geduurende dit Befland, en de po fis· fie daer van aen-nsmen uyt hunne eygene authoriteyt, en uyt kracht van het tegenwoordig frattaet, fander dat hun 'van noode zal zyn te hebben recours aen de Jufiitie: Niet tegenflaende alle incorporatien voorde Fis- que, verpandingen, giften daer vangedaen, Traclaten, Accoorden,en transaSien, en wat renunciatienfouden mogen geftelt zyn in de felve trans- cMien, om uyt een gedeelte van de vuorfeyde goeden te fluyten de gene dien fy behoor en toe te komen: Met lafl nochtans, dat fy van de felve nieten [uilen mogen dijponeren, noch die belaften noch verminderen binnen den tyd van 't felve geniet engebruyk, ten ware fy daer vanverkregsn hadden confent van de voor[ey de Heer en Eerts-Hertogen of Staten. XIV. Het welk ook flede grypen fal ten profyte der erfgenamen van
wylen den Heer e Prime van Orangien, fo/iderhng ten refpette van het recht dat fy hebben in de Salinen des Graeffchaps van Bourgoingne, die hun [uilen weder gegeven worden, met de Eofchen daer aen klevende. En aengaende het proces van Chaftelbelin, 't welk begonfi is in 't levert van wylen den voor [ey den Heer e Princevan Orangien in "'t Parlement van Mechelen, tegen den Procureur Generael van den Catholyken Co- ningk, beloven de voorfiyde Heer en Eerts-Hertogen ter goeder trouwen, hun daer te doen recht doen binnen een jaer na 't vervolg dat by hun [al wefin gedaen, [onder eenig uytflej, en dat in alk gerechtigheyt en recht- finnigheyt. |
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek. 173
XV. Indien de Fisque eenige geconfiskeerde goeden heeft doen verkoe-
pen van d'eene of d?andere zyde, de gene dien fy behooren toe te komen uyt kracht van dit tegenwoordig Trablaet, /uilen gehouden zyn hun te contenteren met den intereft van denprys tegen den penningkfeflienombe- taelt te worden alle jaren ge duur ende dit Beft and, ter beforginge enfolli- citatie van de gene die de voorfeyde goeden b e fitten: Ander fins f al V hun geoorloft zyn fulks op den verkochten gront of erve te verhalen. XVI. Maer fco de verkoopingen by Jufitie gefchiet waren, om goede
en wettige fchulden der gener dien de voor feyde goeden plegen toe te hoor en voor de confiscatie, fal V hun geoorloft wefen, of hunne erfgenamen, en 0bJie daer toe hebbende-, de.felve wederom fhunwaerts tenemen , mids betalende denprys binnen een jaer, te rekenen van den dag van 't tegen- woordig I'ratlaet,, na welken tyd fy daer toe niet meer ontfangen en ful- len worden: En de voor feyde weder-neminge enherkoopingeby hun gedaen nvefende, fullen fy daer mede mogen doen wat hun goed dunken fal, fon- Jer daerom eenig ander confent te moeten verwerven. XVII Nochtans en verft'aet men.nietdat defe weder-neminge plaetfe
fal,hebben ten refpeffe van de huyfen gelegen in de Steden, >en tot defer oor fake verkocht om het groot ongemak en merkelyke fchade die de ver- krygers daer af fouden hebben door de veranderingen en reparatien die fy in de voor feyde Huyfen.mochten gedaen hebben, waer af de liquidatie te lang en te fwaer foude wefen. XVIII. En aengaende de reparatien en verbeteringen, gedaen aen an-
dere verkochte goeden, van de welke de herkoopinge geoorloft is: Indien fy, ,&e~eyfiht warden, foo fullen de ordinarife Rechters daer recht in doen ptet kennifie vanfaeke, blyvende den grond en erve verbonden voor de fom- me daer op de verbeteringen fullen geliquideert worden; S onder dat het nochtans den kooperen geoorloft fal wefen te gebruyken het recht van re- tentie, om daer van betaelt en voldaen te zyn. XIX. Indien daer eenige fortificatien en publyke werken gemaekt zyn
over d'eene of d'andere zyde met confent en autoriteyt der Overheyd in plaetfen die men wederom leveren moet door het tegenwoordige ifraSaet, Juilen de eygenaers gehouden zyn hun te vreden te houden met de fchattin- ge die gedaen fal worden by de ordinarife Rechters, foo wel van de felve plaetfen a[s van de J.urisdiclie die fy daer hadden, ten zy dat de partyen daer tn f f amen accorderen met onderlinge bewillinge. XX. Aengaende de goeden van Kerken, Collegien, en andere devote
m pieufe glaetfen gelegen in. de vereenigde Provinciën^ de welke waren |
||||
|
t74 Befchryvïng der Stad
-Leden dependerende van de Kerken, Benefieten, en Collegien die onder de
gehoorfaemheyt der Eerts-Hertogen zyn, het gene dat niet verkocht en is ■voor date van den eerfien dag January 1607, [al hun wederom gegeven •worden, en [uilen daer ook wederom, in komen uyt hunne eygene autori- ieyt ionder behulp van Juftitie, om de felve te genieten binnen den tyd' des Beflands, [onder daer af te mogen difponeren, gelyk hier boven ge- feyt is: Maer belangende de gene die verkocht, zyn voor den voorfeyden. tyd of in betalinge gegeven-, door de Staten van eenige van de Provinciën,, fal'hun de rente van den prys tegen denpenningk feftienjaerlyx betaelt 'worden van de Provincie die de voorfeyde verkoopinge gedaen,o[devoor- feyde goeden in, betalinge gegeven .fal hebben;. En ook al/b geaffigneertword- den, datfy daer af mogen verfekert■ wefrn. Hetfelvef al'ook gedaen en on- derhouden worden over de zyde van de voorfeyde Heer en Eerts-Hert ogen. XXI. De gene dien men de geconfiskeerde goeden moet wederom geven,,
en [uilen niet gehouden wefen te betalen ien achterftel van de renten, la- ften, en devoiren, fpecialyk geaffecleert en geaffigneert op de felve goeden.: voor den tyd dat fy die niet genoten en.hebben: En'indien fy des halven- vervolgt ofgequelt worden van d'eene of dyandere zyde, fullen fy daer af/ <vry en geabfolveert wederom gefonden worden. XXII. Men en f al ook niet'mogen pretenderen.voor de. goeden die ver-
kocht of geaccor deert zyn om gedykt of herdykt te worden, dan alleenlyk de beladingen daer in de befitters hun verbonden hebben by de Tratlaten daer op gemackt met de interefien van de eerfie penningen, foo daereenige gegeven zyn, ook tegen den penningk feflien,, als boven.. XXIII. De vonniffen die gegeven zyn ten refpecle van de geconfiskeerde
goeden en rechten tegen partyen die de Rechters, erkent hebben,, enJVette- lyk gedefendeert geweeft zyn, f uilen ft and grypen : Endegecondemneerde en [uilen niet ontfangenworden'-om. daer tegen tefeggen, dan byordma- rife middelen.
XXIV. De voorfeyde Heer en Eert s-Hertogen en Statenfullen commit-
teren elk in hunnen regarde de Officiers en Magiftraten tot adminiftratie van Juftitie 'en Policie in de Steden en fterke plaetftn die door het te- genwoordig IraBaet den eygenaeren wederom gegeven moeten worden, om- die te genieten binnen den tyd des Beftands. XXV. De geconfiskeerde Mëubilen en vruchten die gevallen zyn voor
al befluy'tvan Ί tegenwoordig Trablaet, en fullen der refiitutie nitt onder- worpen wefen. De ongerealifeertk a&ien die by de voorjeyde Heeren Eerts-
Her·'
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
175"
|
|||||||
|
Hertogen of Staten zyn quyt gefcholden geweefiten profyte van de parti-
culiere fchuldenaers voor date van den eerflen January 1607' blyven ge- ex tingueert van d'eene en van d'''andere zyde. XXVII. Den tyd die geloopen heeft geduurende de Oorloge, te hegin-
nen federt het jaer van ifój tot nu toe, en fal niet gere kent ivorden om te. cauferen prefcriptien tuJJ'chen de gene die geweefi zynvan verfeheyden partyen. XXVHI. Die hun hellen vertrokken gehad'm neutrale Landen gedu-
rende de Oorloge, fullen d'effect van dit Befiand ook genieten, enmogen nederflaen daer 't hun goed dunken fal., ook in hunne oude woon-plaetjen, om aldaer in alle fekerheyt te ivovnen, onderhoudende de Wetten van 't Land: fonder dat uyt oorfaeke van hunne, wooninge die fy nemen ful- len, in wat plaetfe dat het zy, hunne goeden fullen mogen aengeflagen of hun-lieden V gebruyk van dien benomen worden. XXIX. Gene nieuwe Sterkten en fullen geduurende dit Befiand in defe
Nederlanden mogen gemaekt worden van d'eeneofvan d''andere zyde. XXX. De Heeren van V Huys van Najfauwe en fullen niet mogen
vervolgt noch gemolefieert worden geduurende dit Befiand in hunne per- foonen of goeden,'t zy voor de fchulden gemaekt bywylen den Heer e Prin- ce van Orangien zedert het jaer 1567 tot fyn o-verlyden, of ook voor dt merloopen gevallen duwende d''aenflaginge en annotatie van de goeden dis daer mede belafi waren. XXXI. Soo verre eenige overtredinge van het Befiand gedaen word by
eenige particuliere, fonder bevel van de voorfeyde Heeren Coningk, Eerts- Hertogen, ofStaten, fal de fchacle gerepareert worden ter felverplaetfe 'daer de overtredir.ge gefchiet fal "zyn, in gevalle dat β daer gekregen wor- den; Ofwel ter plaetjcn van hunne woonfieden.· S onder datfy elders ful- len mogen vervolgt worden aenhun ly f óf goed, in wat maniere dat het ook weer. Noch en fal ook toe-gelaten wefen te komen tot de Wapenen, en daer om het Be Band te breken: Maer fal welgeoorloft zyn in gevalle v&n openbare weygeringe van Juftitie daer in te verfien, gelyk men ge- hoon is, by brieven van marque of rcprefaille. Alk ont-ervingen en difpofitien gedaen in haet van d''Oorloge,
zyn verklaert nul, en ah niet gebeurt. XXXIII. dOnderfaten en Inwoonders van de Landen der voorfeyder
Heeren Eerts-Het togen en Staten, van wat qualiteyt of conditie die mo- gen "weJen, zyn verklaert bequaem om f erven d'eene aen d'andere, foe nyt krêoht van Tefiament, als ab inteftato, volgende de cofiuymen van Υ 2 " 'de
|
|||||||
|
17 6 Befchryvïng der Stad1
de plaetfin. Enfoo eenige erffeniffe hier te vooren waer gevallen op ye-
manden van hun-lieden, die Jullen daer ingemaintineert engeconferveert worden. XXXIV. Alle gevangene van Oorloge /uilen, ontjlagen worden van d'ee-
%e en d'andere zyde, [onder ranfien te betalen. . XXXV. Enten eynde het tegenwoordig IraStaet'te beter onderhouden
worde, beloven re[pecJivelyk de voorfiyde Heer en Coningk, Eerts-Her- togen r en Staten de goede hand aen te houden, en te-werk'te fielten hun- lieden machten en middelen, elk in 'tzyn^ om te bevryen de paffagien en de Zeen en de Rivieren navigabel,. fiker, en gebruykelyk te maken te' gen alle incurfien van, gemuy fineerde,. Zee-roovers-, piraten en·geboefte- En indien, men, die kan vangen, de [elve [cherpelyk fe doen flraffen. XXXVI· Daer-en-boven beloven fy niet te doen tegen en tot nadeelvan
dit tegenwoordig TraSlaet, noch te gedoogen dat daer tegen yet gefchiede direclelyk of indireclelyk: En[oo[ulx gebeurde, V[elve te doen repareren [onder eenige [warigheyt of uytflel: Verbindende hun tot onderhoud van alle 't gene voorfeyt is refietlivelyk, felfs de voorfiyde Heer en Coningk en Eerts-Hertogen hunne nakomelingen,, en tot bondigheyt van de [elve verbintenijfe· r.enunceren alle wetten,, cujlu.yment en andere dingen daer. tegen flrydende.. XXXVII. Dit tegenwoordig TraSlaet [al geratificeert en geapprobeert
worden by de voorfiyde Heer en Coningk, Eerts-Hertogen, en Staten, en 't befiheet van de ratificatien der voor[eyder Eerts-Hertogen en Staten hy cVeene aen d''andere over-gelevert worden in goede en behoorlyke vorme binnen vier. dagen: en aengaende de ratificatie van den voorfiyden Heer Coningk, de- voorfiyde Eerts-Hertogen hebben belooft en [uilen gehouden wefin die te leveren in goede en behoorlyke vorme binnen drie ma-enden ten eynde de voorfiyde Heer en Staten, hunne Onderfiaten en Inwoonders- mogen met ter daed in alle verfikertheyt genieten de vruchten van dit te- genwoordig Traclaet. XXXVilI. Het voorfiyde ïmcl'aet [al gepubliceert worden ahorn d(ter
"'t behoort, flrax na de ratificam van de voorfiyde-Eerts-Hertogen en Staten,_ cefferende van nu af alle atlen vanvyantfihap. En dit zyn de Conditien en Voorwaarden aangenomen terweder-
syden over de Treves van i2jaaren, tuffchen Philippus, Koningk v;an Spanje, en de geconfedereerde Staaten van de Nederlanden, na meenjangduurige Oorlog geyoert te hebben met de machtigfte Ko- ningk |
||||
|
HAARLEM. Τ) er de Boek.
|
|||||||
|
17?
|
|||||||
|
ningk vaa de Waereld, die zyn Gebied, verder ftrekte,. als ooit de
Roomfche Macht zich uitgebreid heeft. Na dat de Treves van 12 jaaren afgelezen, en de Ingezetenen be-
kent gemaakt was; als alle. hoftiliteiten quaraen te ceflèren, alles in ftilte,. en.'t fcheen 'er een nieuwe Ster aan den Hemel ftond, die nu alle heil beloofden, nadien.'er ruft en ftilftand van wTapenen was;, maar noch niet van de gemoederen der Ingezetenen:. want a!s nu de beroerte emvreeze van den Oorlog,weggenomen was, zo is 'er terftond ontftaan eene oneenigheid tuffchen de Kerkelyke Perzoo- nen, die malkanderen. niet wel konden verftaan; want als de Ker- ken, van de Beelden gezuivert zynde,'t Licht van het,HeiligEvan- Begin gelium.den Nederlanders, eerftverfchenen is, en als de heldere Waar- fonmi-" heid, die in. Chriftus is, heeft, begonnen· in 't openbaar gepredikt te «e· worden, en voortgeplant is: zo hebben de Herders en Dienaaren des Goddelyken Woords, die van alle. kanten van de Gereformeerde Waereld, als door 'ngevinge van God, en uit iever van de Gere- formeerde Godsdienft, by den. anderen gekomen waren, verjaagd uit hun Vaderland, gedreven uit. BuicfcWand^ Silefien,. Zwitzer- land, de Palts,, Embden en Groningerland, nevens noch andere quartieren van de Waereld: zais het Corpus van de C'nriftelykeGe- meente, als uit verfcheide. Elementen, te zamen gekomen · die nu· al van 't eerfte begin der Reformatie eenige differenten.en verfchil. onder den anderen hadden, niet.in de Artikelen van 't.Geloof,maar in de Kerkelyke Regeering,behoudens.nochtans de ChriftelykeLief- de. En als de Broeders noch geenordre'hadden van de Hooge O- verigheid, en onder malkanderen niet eendragtig waren; zo is de ongeduld van eenige tot de zenuwen uirgebariten. 't Yuur van on- eenigheid is lang onder de aflche.van liefde begraven geweeft, en. verborgen gebleven onder ftoelen en banken van-de Kerkeraad-ka- mer.. Eindelyk,. zo is 'er een groote vlamme van oneenigheid ont- ftoken,die men. niet heeft kunnen blufichen, dan door heilzaamever- koelinge van, de Heeren Staaten. OndertuiTchen als ieder een vrye ftem.had, en,de hevigheid, van partyfehap dagelyks toenam; en ee- nige ook fchenen een weinig af te wyken van de Leere die na de Godzaligheid is, en dat zy begonnen te raazen. en uit te vaaren om- tïent eenige nodelooze queftien, en woordenftryd: waar uit einde- lyk ontftaan zyn de volgende ongerymtheden, als, haat en nyd, jar k>u£V> quaade fufpitien en achterdenken; 'geduurig zeggende en Υ 3 QfK
|
|||||||
|
178 Befchryving der Stad.
opnaaiende: Daar fchuilt wat, (als men zegt) daar is eenflangin^t
gras: en dat 'er meerder gebreken, als men wel meent, noch ver- borgen zyn, voor de welftand van 't Vaderland en de Kerke fcha- delyk: want voor eerft, zeiden zy, is 'er een queftie ontftaan, vol van haat en nyd, en afgunitigheid van 't Recht en Macht, die de Hooge Overigheid toekomt omtrent het Geheiligde en Godsdienft;. hier uit zyn veele difpuuten ontftaan. Daar zyn ook noch meer andere queffien behendig ingeflopen.,
mamentlyk te Gouda, Hoorn, Medenblik, en op andere plaatzen meer: van de eeuwige Predeftinatie Gods, en van de Menfchen te roepen tot de Zaligheid, in den jaare 1597. Hier en boven altyd nieuwe Gravamina, van de eerfte tyd der Reformatie af. En wat men houden moet van de Catechismus en Confeffie, en diergelyke Schriften meer, in de Gereformeerde Kerk goedgekeurt, die de Heilige Schriftuur voor 't Fondament houd, ais eenige Regel des Geloofs. Alle deze dingen zyn ter wederzyden bedifputeert en gereden-
zift in de Clafficaale Vergadering, in de Synode Provintiaal, eerft in 't Noorder-, era daar na in'tZuider-Quartier van Holland. Alzo zyn 'er veele jaaren verloopen met deze verfchil!en,die noch maat,noch einde hadden. Tegen deze Kerkelyke ongerymtheden zyndikmaa- len remedien voorgeflagen, en meermaalen geprotefteertj maar al- les te vergeefs en vrugteloos. -De eene Party maintineerden de Au- thoriteit van de Hoogmogende Heeren Staaten, en de andere de Kerkelyke Macht: alzo zyn 'er voomamentlyk wee Artikelen in Nederland in verfchil gebleven, van welke de eerftetuflchen de Hee- ren Staaten en Oppermachten, en Kerkelyke Perzoonen, is deze geweeft: „ Of het een Wettige en Chriftelyke Magiftraat toekomt, .„ in Kerkelyke Zaaken ordre voor te fchryven, in de dingen die de „ Religie of Leere , of ook de Regeering'der Kerke raaken, dat de „ ware en Chriftelyke Religie, de Onderdaanen en Litmaaten van „ de Gemeente,in alle waarheid en zuiverheid die met deH.Schrift „ overeen komt, zou mogen geleert worden, en dat in Kerkelyke „ zaaken na ordre tot ftichtinge zou mogen verricht worden, om alle „ fcheuring en ergernifie te weeren? De twede Artikel: „ Ofhetge- „ voelen van de Predeftinatie, met den aankleeve van dien, airede „ aangenomen, zou kunnen getoüereert of geleden worden? Dit gaf te kennen de Prortfitiaale Synode, te Haarlem gehouden
in
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
179
|
|||||||
|
in den jaar 1582; in welke onder anderen voorgefteld en gevraagt
is: „ Hoe verre de zwaarigheid, die eenige Kerken-Dienaars mo- „ veerden en voorwenden, konde of behoorde getollereert te wor- „ den? Hier uit is ontftaan eenige moderatie, en een geruime tyd vrede. Maar daar zyn noch eenige andere dingen tuffchen beide gekomen, dat 's menfchen vernuft en curieusheid gepraktizeert en bedacht heeft, door een ongemaatigde lever van de Religie voor te ftaan. Alzo is 't gebeurt, als de vrede en vriendelyke eendragtvan de Broeders quam op houden en te cefieren, zo zyn zyeindelykrot- de partyfchap gekomen,, en ftrydende.iever, die profefile. deedem van de waare Gereformeerde Religie.. Om deze onheilen te weeren,is voor de befte remedie gehouden-
het Synodus. Derhalven zyn in 't begin der. Reformatie veeie Syno? den gehouden , als eerft te Embden, in den jaare 1571; drie jaaren daar na te Dordrecht; en *de volgende jaaren te Rotterdam, Mid- delburg, en andere plaatzen meer; en is met gemeene toeftemmin- ge beflooten, dat meeft tot eendragt en vereeniging fcHeen reftrek- kert, dat men de Confeffie van de Nederlandfche Gemeente voor- een Formulier zoude aanneemen van 't regte Geloof en gezonde Leere, en de eenigheid in die alle Herders·en Kerken-Dienaars: en; dat men in deze ordre zoude houden Ouderlingen, Diakonen, en Schoolmeefters: dit is ten befte hun beiluit geweeft... En bier by- hebben 't de Broeders in Chriftus niet gelaaten, noch by laaten be- ruften, maar aangehouden, dat ook de Profefibren van de Heilige Godsgéleertheid 't zelfde zouden doen-, om te betuigen de eendragt tot de gezonde Leere, in den jaare 1586;, Twee jaaren daar na, is in,'s Gravenhage Synode Nationaal ge-
houden, en dit onder 't Gouvernement van Lycefier y, alwaar wel ee- nige zwaarigheden zyn in flaap gewiegt■■■;;... maar naderhand wederom wakker gemaakt j als,-dat alle Herders en Kerken-Dienaars,. nevens de Profefibren, geboden zyn t'ondêrtekenen, op verbeurte van af- gezet te worden en öntflagen van hunnen dienft: daar 'er veele te- gen ftelden, en weigerden zulks te doen. In deClafllsvanLeyden, hebben eenige daar toe ook niet willen verftaan.. En daartevooren die van Delft, hebben hier toe hun befte gedaan, dat de Onderte- kening overal ftand zoude mogen grypen; doch alles te vergeefs. Eindelyk, als de Broeders van'de Heeren Staaren verlof hadden,
om een Synode te beroepen, hebben de Gedeputeerden heiiiglyk |
|||||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
18 o
|
|||||||
|
beflooten, dat de Confeffie en Catechismus zoude overzien en ge-
keurt worden. Daar van is ook een Synodaal Befluitj by welke de Profefforen van de Heilige Godsgeieertheid, en verder alle Herders en Kerken-Dienaars belaft en bevolen word, dat zy in de vreeze Gods, in deConfeffie en Catechismus wel zouden letten, of'er ook /iets.ongerymds, of niet ;Schriftmaatigs waar, dat zy het zelve aan de refpeöive Claffen zouden zenden: 't welk door verbod van de Heeren .Staaten verhindert is, uit vreeze, -dat 'er tuiïchen de Godsgeleerden en Kerken Dienaars, de hevigheid en hitte tot een vlam mogt uit- .barften. Alzo 't vertoef en uitftel van de Synode Nationaal is oor- zaak geweeft van veele zwaarigheden, die belooft was in den jaare 1597, eindelyk gehouden is in den jaare 161.8. Ondertuffchen waren de Heeren Staaten zeer bekommert, en be-
igaan met die dingen die tot de Vrede ftrekten, en konden niet zien wat raad of remedie de befte was, om de gemoederen te vereeni- gen, behoudens dë Vrede. Daar waren nochtans dier tyd, ,(als de zaaken van onze Gemeente vry onftuimig waren) die metheilzaame raad poogden alle onheil voor :te komen: op dat 'er geen heviger ontmoetingen van de gemoederen zouden ontdaan, die dag aan dag noch toenamen j waar door 't gefchapen ftond, dat eindelyk de Ge- meente, en zo een bloeijende Republiek, als 'er in geheel Europa geen was, niet zoude geraakeninhetuitterftcgevaa", endeeden alle .devoir om alle onheil .voor te komen. Want het dacht de Heeren -van den Lande zeer bezwaarlyk, alsin'tfpel van den teerling, tebe- ;waaren d,e hoogde Authoritejt.Vjinde Heeren Staaten, en deKerke- lyke Vrede te maintineeren. Daar zyn derhalven geordonneert geheime en vriendelyke Confe-
rentien of t'Zamenfpreekingep, (want men begeerde niet dat deze dingen zouden uitlekken) als in den jaare 1611, is 'er in alle ftilheid Conferentie gehouden tuiTchen GamarusmJrminus, daar, ook ande- re voornaame Godsgeleerden tegenwoordig waren, ten huize van Don/a, Heer van Noordwyk; dat een Man was van groot aanzien, ,en een gaauw oordeel,, als mede voörnaamfte Curator van onze Aca- demie. .,·.·■ Naderhand is de twede Conferentie gehouden in de Vergadering
Van de Heeren Staaten, tuffchen Jrmmus.en Gomarus, zonder dat daar iemand by was, noch van de eens, noch van de andere zyde^ in de welke de Reraonftrantem' hun gevoelen en meening verklaart hebben. Eir*· |
|||||||
|
HAARLEM. Tierde Boek. 181
■ "Eindelyk, de derde Conferentie is gehouden, als daar ter weder-
zyden zes Perzoonen, geduurende eenige weeken, inde Vergade- ring der zelve Staaten waren, die difputeerden uit de HeiligeSchrift van de Leere en Pointen ftaande in verfchil, alwaar zy het gewigte van befcheiden reden overwoogen hebben, en de ontwerpen van Difputen by-gefchrifte geftelt, in handen van de Heeren Staaten ge- laaten. De Colloquenten aan de zyde derContra-Remonftranten zyn geweeft, Ruardus Jcronius, Johannes JBogardus, LubertusFraxinus, Petrus Plancius, Johannes Becius, en Fefius Hommius: -en aan de 2,yde der Remonftranten zyn geweeft, Johannes Uyttenbogaard, Jo- hannes Arnoldi, Adrïanus van der Ëorre, Nicolaas Grevmkhovius^ Eduardus Poppius^ en Simon Epifcopius. Deze Schriften van de Haagfche Conferentie, die in verfchil Ron-
den van de Predeftinatie en aankleven van dien, zyn door laft en autho- rifatie van de Groot Mogende Heeren Staaten van Hollanden Weft- Vriesland in 't licht gegeven, en door den druk gemeen gemaakt, zo in de Latynfche als Nederduitfche Taaie, in den jaare éïß é. Als dit Gefchrift eerft uitgegeven was, meenden zommige, dat
men 't daar by behoorde te laaten ruften, aanraadende tot onderlin- ge tolerantie en verdraagzaamheid in de Artikelen, die in verfchil iïonden, en die het vernuft en verftand van menfchen (dus fpraken*· ze) te boven ging. Ook was van dit gevoelen deKoningkvanGroot- brittanje niet vreemd, die by verfcheide Brieven de tolerantie gere- commandeert heeft. Dat ook een groot en wys Man gepoogt heeft de Lieden dietste maaken, in een zekere Oratie, die hy t'Amfter- dam in den Raad heeft gedaan, uit laft van de Heeren Staaten, waar toe gedeputeert waren de voornaamfte Heeren, als, de Heer Adri- aen van Matbenes, Heere van Rivir, Opmeer, Donze, enz.·, de Heer Hugo Mufius van Holy, Schout van Dordrecht; de Heer Ge- rat dus ab Eyk, Burgemeefter van' Delft; de Heer Hugo de Groot, Perfionaris van Rotterdam, (welke de Spreeker was van de Gedepu- teerden ;) en de Heer Willem Ñ'ieterfz. Ha/es, Burgemeefter van Hoorn. 't Beiluit van de Heeren Staaten was, dat niemand afgeperft of ge-
drongen zou worden boven zyn gevoelen, en dat ieder een wysheid zoude plegen na de maate zynsGelöofs. Andere, ook van de Groot- fte van het Land 5 dewyl dit verfchil zo onder Politieke als Kerkely- ke Perzoonen gedreven wierd, dat 'er ook uit beide ordre van Po- Z " li-
|
||||
|
γ8* Befchryving der Stad
Ikieke- en Kerkelyke Gedeputeerden zouden genoemt worden, de»
weike d'Authoriteit en volle Macht gegeven wierd, om dit verfchil,. deze twift neer te: leggen. Noch waren 'er andere, die uit Gods Woord de iever tot vrede recommandeerden: en dat meeft fcheert te dienen om de gemoederen te {tillen, hebben gewilt, dat de Die- aaaren, van Jezus Chriftus eens bedachten, en by zich zelve overwo- gen, hoe ernftiglyk de Heilige Geeft alle Chriftenen en Geloovigen afmaand van twift en: oneenigheid. Dit is byna 't geen e dat die voor d'allerwyfte gehouden worden, die 't daar voor hielden, dat men-, zodanige remedien.behoorde te gebruiken, in dehedendaagfchege- fchillen..
Maar deze remedie was noch niet fterk genoeg tegen deze quaa-
len en onheilen; vermids de Remonftranten al hun vertrouwenfche- nen te ftellen, en hun te verlaaten op de Authoriteit van de Opper- macht der HoogeOverigheidi en beriepen zich op de Heeren Staak- ten. Daar en tegen, de Contra-Remonftranten, hadden hun ver- trouwen op hunne goede Zaaken, en beriepen zich op 't Synode. Eindelyk is het zo verre gekomen, dat de Remonftranten genood- zaakt zyn hunne zaaken in handen te geven van de Aardfche Goden. De Contra-Remonftranten, beriepen hun op God, als Richter, door: tuflchen komen van een.Synode Nationaal. Ondertufichen is te Haarlem eenige beroerte in de Gemeente ont-
ftaan, tuffchen de Kerkelyke Perzoonen, en voornaame Litmaaten van de Gemeente.. Van de Artikelen des Geloofsis zonderling geen verfchil geweeft, en, daar was één verftand in de zuiverheid van de Leere', maar daar is eenige zwaarigheid geweeft over't Beroepen van Kerke-Diënaars, en verkiezinge van Ouderlingen··; namentlyk,, als Johannes Bogaard, zaliger gedachtenis,, overleden was, die, he- laas'1 te vroeg gefturven en. beklaagt is·,, en Wilhelmus-, de Haas be- roerd, uit-zyn. dienft gefcheiden, en ais burgerlyk van de waereld. En als nu de Gemeente des Heeren van die getrouwe Herders ver- laaten was, zo. hebben de Heeren Burgemeefteren, als Voedfter- heeren van de Kerke Gods, hun laatenvoorftaan, en-hei daar voor- gehouden, dat dé zorge hen toequamr dat noch Republiek, noch 't Kerkelyk eenige fchade zoude lydenj zo hebben.zy 'er twee uk hen gedeputeert, die zich voor de Kerkenraad geprefenteert heb- ben, namentlyk, (zo ik het wel heb) Hendrik Vechterfz. enjacob Janfz., die Kerkmeefter geweeft is van de eerfte Reformatie af, en ·» * '- Τ fint
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek. 183
Ontvanger van de Geeftelyke Goederen ·, deze gemelde Heeren had-
den laft,om de Broederen aan te dienen, dat de Heeren Burgemee- ileren al voor eenige weeken daar op gelet hadden, dat de laft van de Kerkelyke Bedieninge de Broederen Predikanten te zwaar viel, dat derhalven Burgemeeftéren bewogen zynde uit mededogentheid, de Broeders zouden vermaanen en indachtig maaken, dat zy in voile vergadering van Kerkenraad., daar toe alle devoir wilden doen, dat zy eenige Kerken Dienaars beroepen, en in de plaats van de afge- fturven, .andere verkiezen zouden, Godzalige en Geleerde Man- nen ; eiidatzy meeftxecommandeerde, vreedzaame en befcheide Luiden, die rékkelyk waren. Terftond daar op de Kerkenraad vergadert zynde, is men geko-
men tot ftemmen, en als'er veele Perzoonen voorgeflagen waren, heeft men eindelyk een dubbel getal van vier gekooren, en de Ma- giftraat door hunne Gedeputeerden voorgedraagen: waar uit de Ma- giftraat maar twee gekoozen heeft^ en gebeden, dat de Broeders dat niet qualyk wilden neemen, en ten befte duiden, zeggende,dat zy gewigtige reden hadden, waarom zy zulks deeden. .Zy daar en tegen deeden groote inftantie, en drongen hard aan,dat de Heeren, die genomineert waren, die wilden aanneemen, en VOO)" de befte Jkeuren, en zeiden, dat jicronius een Geleerd Man,en ProfefTorge- weeft was in de Theologie, een deftig Leeraar, en heel ervaarenin Kerkelyke Zaaken. Maar de Magiftraat bleef by hun propooft, en lieten zich niet verbidden. En alzo zyn de Broeders van de Kerken- raad, geheel ontftek, weder heen gegaan; dit geval aanziende, als merkelyk tot nadeel van de Kerk. De Gedeputeerden van de Kerkenraad tot hun voorneemen niet
dunnende komen,zo beriep de Kerkenraad zich aan deClaffis. Maar als de Magiftraat met geweld daar tegen was, en het Recht, dat zy gehad en onderhouden heeft van't begin der Reformatie, voorftond, zo is het eindelyk zo verre gekomen, dat de Ouderlingen de Kerk als een fcheibrief gezonden hebben,' en hen afgezonden: van allege- meenfchap. Hier over is de Magiftraat geheel ontfteit geweeff, dewyl hun
2,u'ks onverwagt voor quam,waren heel begaan met deze zaak,niet weetende hoe zy 't aanleggen, of in wTat vaten zy 't gieten zouden^ hebben ben einde'yk gewend tot dangereufe raadfiagen, als zy be- voitn hebben, een nieuwe Kerkenraad op te regten. Alzo zyn 'er Z 2 nieu-
|
||||
|
é$ö. Befchryving der Stad!
nieuwe Ouderlingen gekozen ·, die ook na 't oude gebruik der Kerk
beveiligt zyn. Hier uit is wederom ontftaan andere zwaarigheid. Want als de Kerkenraad herftek was, is de eerfte propofitiegeweeft van Kerke-Dienaars te beroepen, op dat zy de Gemeente Gods,die benaauwd was, zouden helpen, en de hand bieden. En als de or- dinaire beroepinge niet wilde gelukken-, gaan zy te rade met vlees en bloed, leggen 't aan op een nieuw fatzoen van beroepinge, na de ordré van den jaare. 1591., die wel in: de Synodaale Vergadering beraamt, maar niet aangenomen wa&j by, alle deze heeft hun't beft bevallen, dat acht Mannen zouden gekozen worden, als vier Poli- tieken, alle Litmaaten van, de Gemeente, en zo veele Kerkelyke Perzoonen, behoudens de Kerkelyke Ceremoniën. Na 't aanroepen van de N'aarhe des Heeren, zynze na gewoonte te zamen gekomen tot de verkiezinge, en hebben daar na gaan beroepen, die verkoo- ren waren, met de meefte ftemmen.. Op deze wyze is de beroe- pinge van onze Broeder Dionifius. Sprankhuyfen toegegaan. Deze ais party,, zeiden, dat-hy niet, wettelyk beroepen was, heeft byna. de gunft meeft van alle de Litmaateaverlooren, en met tegenfpoed gem'arteltj daar over. hy ook by veele beklaagtwierd. Ondertuilchen: is 'er noch zeer gearbeid tot de vrede, om de Gemeente te ftillen·, en tot eenheid te brengen,voornamentlyk by die van de.Ciaffis,bly* kende by de Acle,. hier volgende;. Extraft. uyt Het CiaiÏÏcaal-Boefc, beruftende in
de Groote Kerk der Stad Haarlem, gebon- H
den in hoorn parkament, in quarto.
Des-anderen-Jaegs wederom by den anderen komende om te beantwoor-
den de Vrage^ of de Broederen des Claffis geen middel en weten (pendente lite) om de fake daer toe te brengen, dat de Gemeente binnen Haerïem met goede vrede en eendrachiigheyd het Avondmaelmetmalkan- deren mochten houden? hebben goed gevonden {na,er fekere voorfla°en ge- iaen) dat voor eerfi verfocht fat worden van de E. Magiflraet van Haer. lm in de beroepinge Sprankliufii, by haer E. verklaert, dat hare E.ge- deputeerden neffens de gedeputeerden van den Kerken-raed, om de nomi- natie te doen van de Dienaeren des Woords, Ouderlingen, en Diaconen mer. defenJe. beroepen ? fullenwefen, é· Litmaten der Gemeente, æ,ÍÜç- |
||||
|
Ç Á Á R L Å.Ì.. "Derde: B'oeL· é %
delen in qualite als Lilmaten. 3. Datfe ook niet en fullen dsen dan met
eendrachtig accoort en toe-fiemminge des Ker ken-r aeds, by. de welke voor de eerfle mael, foo de heele Kerken-raed wort verandert, maer foo alleen de helft,, ook ten tweden-mael, falgevoegt werden den Ouden Kerken-raed, om. ook haer genoegen te verklaeren over de Genomineerde perfoonen, alfoo. dat de felfde aen de E. HL Burgemeefteren niet en fullen overgelevert werden, dan by approbatie van beyde Oude en Nieuwe Kerken-raed.* Wel verf aende, dat daer van verfacbt voerde jdcle tot verfekeringe van defen. En daer naer dat de Broederen defer Stede eenfamentlyk haer fullen<
verbinden, niet te fullen in-voeren of laten in-voeren eenige Predicanten.. of Dienaeren der Kerke ,.over de welke by de Gemeente ongenoegen f oude vallen in Leer e of leven.r ten zy defelve eer f door vafle. Fundamenten werde te vreden gefielf.. En dit by provijte, totdathet â uktenprincipale Wette'lyk fal wefen
gedecideert, een yegelyk hen verbindende te onderwerpen de eerfle Kerke-
lyke vergaderinge, welke hier van f al behoarlyke kennife nemen. „ Hou-
, dendemede, dat in de Leer e geen verfchil en is,., offaïopfiaen: Soo
by yemand anders werde bevonden, dat hem defelve het Claffe belooft
te onderwerpen. Ah ook: daer-en-boven dat, hier mede de andere Ker-
ken niet en fullen werden geprejudicieert: maer dat het verfiaen werde alleen gefchied te zyn, om meerder en fwaerdcr fcheuringe in de Kerke te Haerlem te. voor-komen. V Welk aen ivederzyden ingewilligt en in oprechtigheyd belooft te voï-
brengen, f al V Avondmael by de gantfche Gemeente mogen gehouden wer- den, en de Broederen in goede vrede c onver f er en, als.Herders van een Kerke behoor en. Naer het aengewefen middel om de Gemeente binnen Haerlém te ver-
eenigen en te bevredigen: is goed gevonden dat men den Ouden,en Nieu* wen Kerken-raedffamen Ouderlingen, en Diaconen V flelve■ middel, of concept tot vrede dienende fal voor houden en ook fchriftelyk overleveren, om te beproeven of men door dusdanig en middel, de langgewenfchte vre- de eenmaal foude mogen treffen. V Welk gedaen zynde, heeft Adrianus met den Ouden Kerken-raed
verklaert, 'tfelve concept of middel tot vrede geheel aen. te nemen j en 2 3 btr
* De Woorden in den Teut met Romeynfche Letteren gedrukt, zyrrin de originele
CeduUe (de Heeren Burgemeefteren overgelevert) by de hiuid O. Adliajli Jacobi op <ie* kant geftclt, d;Ki toe de iiayolgendj; tsftiiiUs liass is Ki«e«ade.- |
||||
|
i86 Befchryvïng der Stad
helooven te onderhouden, alleen met dierefiriSiie enverklaringe'hier'voortn
als blykt in margine aengetekent. V Selve hebben ook gedaen en aenge- nomen d''andere Broederen met den Nieuwen Kerken-raed, belovende metten eerfien de gemelde Acle van de Magiflraten te bevorderen. Aldus ge-extraheert en naer collatie bevonden te accorderen met het
voorfz. Clajfe-Boek, op Sater dag naer middags ten twee uuren t op den 19 Aprilis Anno 1617. By my der Stad Haerlem Secre- taris^ en was ondertekent'., H. STEYN.
Copie.
Burgemeefieren en Regeerders der Stad Haerlem, hebben verklaeri
en verklaren by defen {alfo quefiie en gefchil aldaer in de Kerke en Gemeente was ontftaen, en gerefen over de beroepinge Dionyfii Sprank- huyfen, Predicant^en de laetfle verkiefinge en veranderinge van denOu- derlingen en Diaconen, alles behoorlyken gedaen, volgens de Refolutien van den Heeren Staten van Holland en Wefi-Friesland, na in-houd van den Kerken-ordere van den jare ifpi , en by den Heeren Magifiraet en P'roetfchappe der felver Stad goed gevonden, dat aldaer achter-volgt en na-gekomen [oude werden) dat hare E. E. verftaen, dat de perfoonen by ■haer E. E. ook als noch voortaen te deputeren volgens de voorfz. Kerken- er dr e, om te procederen neffens de gedeputeerdens des Kerken-raeds, tot nominatie en verkiefinge van Kerkeiykeperfoonen, [ullenwefenLitmaien van de Gereformeerde Kerke en Gemeente, en als mede-Litmatenvoorfz. neffens de Gedeputeerdens des Kerken-raeds, f f amen procederen tot de voorfz. nominatie en verkiefing, na voorgaende onderlinge communicatie, deliberatie en toeftèmminge met te andere van den Kerken-raed, om daer na volgens de voorfz. Kerken-or dr e by den voorfz. Gedeputeerdens het Collegie van Burgemeefieren en Regeerders voorgedragen, en by den. [el- ven Heeren Burgemeefieren voorts geadmitteert of gerefufeert te mogen werden na gelegent heyt. En dat voor de twee eer â e reyfen de laetft af- gegane Kerken-raed, op haer verfoek, mede geadmitteert fullen werden, om goede confideratien en redenen, op de voorfz communicatie en delibera- tie j om haer genoegen te mogen verklaren, over de felve nominatie. Aldus gedaen en geaccordeert by Burgemeefieren voornoemt den é æ
Marty Anno 1616. en ter ordonnantie van den felven by haren Secret ario ge-tekent. En was onder-tekent, H. S Ô Å Õ 3ÍÃ. An·
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek. 1S7
Andere Copie.
Adr'taen Jacohfz. en Egbertus Verhoeven, Predicanten defer Stad,,
als gedeputeerdens van den Kerken-r aed der felver Stede, voorde: Meeren Burgemeefleren van der Nyenburg en Deyman, mitsgadersVecb- terfz, ende Schout, oud Burgemeefleren, op haerlieder Kamer verfchynen- de, hebben verklaert dat fy de voorfz. Acle hebben ontfangen, gefien ,en bevindende des Kerèen-raeds meeninge daer in genoegfaem ge'éxprimeert, 't felve alfoo aen te nemen en dien volgende onder malkander en mede heb- ben verfproken en belooft,, de felve in goedefinceriteyt te onderhouden en te achtervolgen by provifie, en dat de Broederen daer op in goeder een- drachtigheyt en oprechtigheyt met malkanderen fullen converfeeren, com- municeren , en als Herders laboreren en arbeyden tot rufle, vrede en ee- nigheyd van de goede Gemeente binnen defer Stad. Aldus gedaen, verklaert, aengenomen en gepaffeert op der E. Bur-
gemeefleren Kamere, den i^Marty Anno 1616. Onder fiond, my tegenwoordig en ondertekent r H. STEYN.
Copie van Het Billiet, 't welk op de Predik-ftoe-
len binnen Haerlem is voor de Gemeente af-gekon- digt, op Sondag den 20 Marty 1716, by ©. Adria- nus Jacohïy ¥). <Danïelem Sauterium en Ί). Ifaacum Junium. Eer wy ons begeven tot den Gelede, werd de Cbriflelyke Gemeente
aengedient, hoe dat {God zy dank) het verfchilin de Gemeente op- Sefiaen, door de beroepinge Dionifli Sprankbuyfen, en de laetfte verkie- van Ouderlingen en Diaconenr door tuffchen fpreken van de Claffe, iS verdragen en geaccordeert met toefiemminge des Ouden en Nieuwen Kerken-raeds, volgens de Aéle van den Claffe en verklaringe van denE.. ileeren Burgemeefleren defer Stad, vermogens d'Acle- by haer E. daer <ΰ&η gePa£eert en verleent. En dit word hy defen de Gemeente voorge· fielt·) op dat die aen yemandt in 't flaende verfchilge-ergert zyngeiueefi, 't felfde willen ten befien houden, en dat hem een yegelyk met geruflig- èejt dts gemoeds tot ètn Taf el des Heer en mag bereyden en vervoegen, wek
|
||||
|
τΒ'8 Befchryvmg der Stad
welke gehouden fal worden over veertien dagen op Paesdag, en om mal·*
kanderen te betoonen in alleChriflelyke Liefde en eenigheyd als den waren, Lit-maten Jefic Chrifli betaemt. Eyndeïyk de goede God geve, dat al- les mag gedyen tot fyns Naems eere en tot aenwas fyner Gemeente in ge- hoorfaemheyt des waren geloofs en oprechtigheyt des wandels, welke ons mede wil behoeden voor meerder onrufl en oneenigheyt. Gecoïlatïoneert tegen het origineel Billiet, en bevonden te accorde-
ren by my, en was ondertekent^ H. STEYN»
Ander Extraót uit het voorfz,
Claffe-Boek,
En in de Clajficale vergaderinge daer aen volgende den laetflen May
1616. Scriba Adriano, inplaetfe van Scriba abfentrisgoedgevon- den tot meerder verjekeringe om de voornoemde formulier van vereeninge oprechtelyk te achtervolgen^ dat de Dienaren des IVoorts van Haerlem .haer naem met haer eygen hand f allen onderfchryven. En was onderte- kent , Hadrianus jacobi Tetrode, HenricusGeefteranus, DanielSou- terius, Egbertus Verhoeven, Ifaacusjunius, D. Sprankhuyfen. Aldus ge-extraheert ennaer collatie bevonden te accorderen by my9
en ivas ondertekent, H. STEYN.
Alzo met den anderen bevredigt zynde, hebben de Broeders met
gelyke toeftemminge tot gemeene ftichtinge gehouden het Heilige Avondmaal des Heeren, en de geheele Gemeente met hun. Als nu alle onruft enonluft quam te cefieren, enallepartyfchap,haatennyd aan een zyde gezet Was, hadden die geene, die na vrede trachten en rufte zogten, alles goeds te verhoopen van de Gemeente en van de Politieke ftand en Regeeringe. Maar, helaas! 't is een korte vreugd geweeit. Want ais de oude verfchiilen en verbitteringen wederom opgehaalt wierden, zo zyn de gemoederen vaneenige zeer ontftelt en verbittert, hunne onwaardigheid en oneenigheid is ver- andert in onbezonnenheid. Hier uit zyn ontftaan klachten van de Politieke Magiftraat, Apologien m gefchriftea van hunne verant- woor-
|
||||
|
HAARLEM. Ί> er de Boek. 189-
woordinge, en wederom beklag van de Ker'kelyke; die hen berie-
pen op de Hooge Machten van het Hofj in zomma, nooit zo quaad, dat te beklaagen was. Om alle deze zwaarigheden tegen te gaan en te fruiten, zo heeft De
Maurits, Prins van Oranje, zich in 't gevaar geiield, dat hy zelve komft in Perzoon te Haarlem is gekomen, met een groote Suite van Ede- ^f/f len, en Krygsoverften vooruit gezonden hebbende, als zyne Lyf- Haar- garde , nevens drie andere Compagnien , namentlyk , van Graafiem' Ernfi, Johan van Najfau, en Chatillon, onder 't beleid van de Heer Fama, om alle onheil en gevaar voor te komen. De Doorluchtige Prins van Oranje, hoogloffèlyker memorie, heeft des anderendaags de geheeie Raad en: Magiftraat op het Stadhuis ontboden, 's mor- gens ten 8 uuren. Na groetenis en toewenfching van geluk, heil en zaligheid, en verklaart te hebben de oorzaak van zyn komft van zwaar gewigte, (my geheugende en daar by zynde) deed hy aan hen dusdaanige Aahfpraak: Myne Heer en, Heer en Burgcmeefteren^ Raeden en Regeerders der Stad
Haerleml daer is niemand van u .allen, of hy weet wel (want het is kennelyk. voor ieder) hoe dangereusen deerlyk de ftaetzy van &MS Vader- land, waer in, zo men niet promptelyk met goede raeden remedie die voor- ziet ■, dat het gefchapen is, dat 'het gantfche Corpus van onze Repubiyk, en byna de gantfche Staet van Nederland, in vuur en vlam geraekt en ruïne, die niet te boeten zal wezen. Derhalven de Opper-macht van de Heer en Staeten, heeft my deze zwaere en hoogwigtige lafi bevolen en geboden, dat ik de onheilen en zwaerigheden, die dage lyks noch toenee - men) zoude fluiten en verhinderen, zo ik heft konde, na de middelen die ik hadde. En wat my belangt, ik geef UE. alle te bedenken, hoe ongaern ik deze laft heb aengenomen, en dat wilde ik wel dat deze Ver- gader mge geloofde, dat ik met geen ander gemoed hier gekomen ben, dan wiet goede gunft en genegentheid fuwaerts; en daer is, geen reden dat de raapenen, en KrygsvolkÜE. tot fchrik zouden wefen, 't is daer verre van daen, houd u voorzeker datze gekomen zyn, nietomoverlafttedoen, maer tot bewaring van de Stad in tyden van nood. V Is nu al langen' tyd geleden, dat ik ten hoog ft en bekommert was met de welft and van ons Land: en hebbe my qualyk kannen redderen, hebbe geen nader noch be- quaemer remedie kunnen bedenken, dan dat de Magiftraet dezer Stede,- die vedejaerm in bedieninge geweeft is ,ontflagen werde vanharendienft? AA en
|
||||
|
ï^o Bèfchryviiig der Stad
eri dat 'er. in hare plaets nieuwe gekozen worden, op dat alle partyfchap
aen een zyde geflelt' zynde, de vrede in V Politiek en Kerkelyk mocht be- houden worden; daer toe dat God zyne,zegen veHeene ! in wiens bewa- ring ik u al tezamen bevele._ En, na groetenis, gebied hy hun alle te vertrekken., Zy, heen·;
gaande, en nü ontflagen van hun dienft, zyn in't mirrile niet ver- kort van hun goede naam en faam, en behoudende alle eere en re- putatie., Terftond daar na heeftzyn Excellentie,andereMagiEtraats- perzoonen, ontboden-, en op ftaandevoet een niéuwe Vroedfchap aangeftelt; verkoor Burgemeefteren, Schepenen enRaaden, zo van oude als nieuwe Leden, die wel 't meeit in getal waren, die de Stads Regeeringe wederom aanvaarden: en na dat zyn Excellentie dezel- ve verkozen had, heeft hy hun geauthorifeert en beëdigt. De nieuwe Vroedfehap der Stad Haarlem, beftond uit de volgende
Heeren Raaden;. Barthcutvan der Nieuwhurg,, Jüguflyn Jacobfz. Sieyn* .
Hendrik van Berkenrode. Jan Cornelifz. Ham.
Johan van Napels. Comelis Cornelifz. OuL·
Ar ent Meyndertfz. Jan Claefz. Loo.
AdriaenAdriaenfz.vanBerkenrode..Jan van der Camer...
Piet er Adriaenfz.,Verbeek\. Jawel Arifz, Akerfloot:.
Eechter Janfz... Jan Harkfz. Schatter.
Comelis Bas.. Ë>r. Nicclaes Je Febure.
Nicolaes Wouterfz. van der Meer,. Jan de Woel, de jonge..
Aernout Janfz. Druyvefieyn. Dirk Dirkfz, Dikx.
Willem Claefz. Voogd. Matthys Bar ent fz. Haeswindim.,
G er rit Willemfz. van feylingm... Albert. Willemfz. van der Meyde*
Jacob Comelis Thomafz,. Beter Quirynfz. Aker..
Pieter Jacobfz, Olycan,, Mr, HansDamius..
Reyer Willemfz. Buys. . Willem Schatter.
Jan Janfz.:feyts. ' Lubbert Claefz. van der Weyder.
Uit deze gemelde Heeren Wethouders verkoos en ordinineerde
zyn. Hooggemelde Excellentie ten zelven dage tot Burgemeefteren: Ar ent Meyndertfz., Adriaen Adriaenfz. van Berkenrode>, Nicolaes Wouterfz. van der-Meer, zv\J¥ïïïem..Glaefz. Voogd, En tot-Sche |
||||||
|
pe-
|
||||||
|
HAARLEM Tierde Boek. r9i
penen: Johan van 'Napels,, Vechter Janfz., Gerrit JVillemfz. van
Ufeylingen, Aernout Janfz. Druyvefeyn, PieterJacobfz.Olycan, Jan Janfz. Teyts, en Reynier Willemfz. Buys. * Insgelyks op deze dag, -als de Magiftraat verandert is, heeft zyfi
Excellentie doen aflezen , een-Edict, om de gemoederen van eenig© Burgers te Mlen 3 byna van -dezen inhoud : Nadien zyn 'Excellentie Prins Maurits, "te Haerlem gekomen, en op
V Stadhuys in de Raed in perzoon verfchenen is,en dit uitlaflvan de heeren Staeten Generael, op dat hy de Burgers, die met malkander overhoop lagen, en oneens vaaren, voeder om zoude brengen tot vrede en onderlinge eendragt, heeft hy aen alle en ieder, by dit tegenwoordig EdiSi wel fcherpelyk verboden, dat ''er niemand door 7 gedenken, van "'tgeen dat gepaffeert is, bega eenig geweld of infolentie of oneerbiedelykheid, te- gen Burgers dezer Stede, noch iemand te injurieren, fchelden, naroepen^ of in 't minfie te befchadigen zyn perzoon, huizen of goederen, om wat zaeke 't zelfde ook ZOU mogen wezen, maer hem op flraet te gedraegeri in alle modëfiie, zulks des behoort, op poene'dat die geenen die ter con- trarie zullen bevonden worden, iets tot iemands oneer e, fchade en letzel te doen, of' attent er enmet woorden afwerken, dat zy daer óver ten ex*· empel van anderen, na gelegent heid, aen lyve of anderzins met 'er daetl -zonder eenige conniventie zullen gefraft worden. Aclum en afgelezen te Haerlem, den 2f Oclober i<5i8, inprefentis
van zyn Prinfelyke Excellentie, en andere Heer en en Magi- firaeten der Stad Haerlem. Zyne Prinfelyke Excellentie heeft ook alle Officieren van de Schut-
tery ten zelven dage, tegen 's avonds ten 5 uuren, voor zich gedag- vaart en ontboden, en hun, in tegenwoordigheid van de nieuwe Bur- gemeefteren, afgevraagt: „ Of zy hunnen Eed, diezy aandeStaa- s> ten en de Stad gedaan hadden, ook begeerden te houden; en na »> te komen? En als zy daar op alletezamen ja geantwoord, en zulks zyne Excellentie met handtaffinge belooft hadden; en zyne Excellentie Α a 2, hun
^Λ"Λ > in zyn "Reformatie zegt: De bedankte tteeren waren, Gerard Ruychaver,
Iac°b . J*nfecon , Buigemeeiteien ; Laureni van Grol, Reinier van Hoogftevn, Pieter ïredenklz.Deyrnan, Gillis Klaafeoen, Schepenen; Jacob Huygens , Dirk Steffens Zoutman, Gerard van der Laan, Oud-burgemeéiler; Maarten Ruychaver. Qud-bui- gemeeiterj *le_ter Schout, Hendrik Vechters, Jacob Lauwers, Autgert Pietèrfz., Cor· «clis Ysbracdtiz., johaji-Scheteibofclt, ïbeodoius SchiSYClius, job Klaaiz., cn-ïkW tcx Willem!*· |
||||||
|
?9% ' 'ν Befehryving cier Stad
hun de vrede en eensgezindheid op 't hoogfte aangeprezen en bevo-
len had, zo zynze gefcheiden en weer heen gegaan. Na dat nu alles tot de hoogfte vreugde der getrouwe Patriotten,
en Religions-verwanten in goede ordre en ruitgebragt,ennawenfch verricht was,,, zo. is zyn Prinfelyke Excellentie op den 2Óften van Oe- tober, omtrent de mfddag, weder na.'sGravenhage vertrokken,ne- vens alle de Soldaaten, die ter verzekeringe van zyn Perzoon en be- waaringe van de Stad mede gekomen, waren, en t'fcheep gegaan. Na 't vertrek vaa zyn Excellentie, waren de gemoederen van de
Broederen noch niet geftilt, en,zy waren 't noch niet eens, Dehaat en ongunft onder eenige Burgers namen noch dagelyks toej hier uit ontftonden weer fcherpe Schriften.., eninjurieufe Boekjes, Pas- quillen, en wat dies meer is: onder deze, alzo'er veele fchimpery in 't geheim geweeft is, die weinig tot ftichtinge fcheenen te (trek- ken , hebbe voorgenomen die voorby te gaan.. In 't gemeen- de ie- ver van Partyen ter wederzyden,wierden dag aan dag heviger, en de vrede en eendragt der Broederen die helden na haat en afgunfb Eenige waren op nieuws zo ftout, dat zy opentiyk op de Markt en in de Kerk zeiden,dat.de.beroepinge van Dionïfim Sprankhuyfen on- wettelyk was* als andere hen daar tegen kantede met fchelden en ongerymde propooften, die na fcheuringe fmaakten. Eindelyk, als. 'er geene hoop van verzoeninge was, vooral eer de zaak in 't Syno- de gebragt wierd, zo hebben de gedaagde Broeders, Dionifius en 'Junius,. zonder eenige wrevel of tegenfpreeken, hun gefubmitteert onder 't oordeel van 't Synode, dat op die tyd te Enkhuizen verga- dert was: welk Synode over dit verfchil van oneenigheid de volgen- de uitfpraak heeft gedaan:. De Synodale vergaderinge· ïn de fake van Hderlem, lang-en Breed
partyen gehoort, fiukken gefien.^en op alles in de vreefedesHeeren rypelyk gekt hebbende, heeft bevonden hares Jmpts te zyn, indefenuyu fpraek en verklaringe te doen. Derhalven fpreekt uyt en verklaerf by 'defen; Dat fy hare oogen.geftagen houdende boven alle dingen, naefi de eer e Godes, op de flichtinge van de Gemeynte, en verbreydmgevan't Co- ningkryke Jefii. Chrifii;. En fiende ook oordeelmde, dat de, gewenfch te %üfte en vrede van de Kerke van Haerlem , door den voeg der Accornoda' tie {die by alle mogelyke middelen ivel getenteert was, maer niet heeft knnne.n fiiccederen) niet en is t_e treffen geweeft 3 Dat dan tot dienftevan ■ ■■ - "' êe |
||||
|
Η Α Α RL Ε Μ. "Derde Boek. 193·
de voor [ζ. Kerke, de twee Predicanten D. Ifaaeus Juni.us,éw D. Diony·-
fius Sprankhuyfius, dewyle men bevind, dat de felve aldaer niet langer met ftichtinge Jouden konnen biyven; Uyt oorfaeke van de ongenefelyke vervreemdinge Van de gemoederen der Gemeyntevan haer, die onder an- deren principalyken ontftaen is door het uyt-geven van hare Boekskens; Op de eerlykfie maniere en door de gevoeglykfle middelen, na voorgaende verfoeninge met de Kerke, [uilen werden verplaetft; Mids conditie dat %y haer ondertujfchen fiil en geruft houden; En dat men beforge dat haer niet te min haer behoorlyk trablement volge, tentyde enwylen, dat fy elders fouden mogen beroepen werden, waer toe defe vergaderinge en eem yder Lid van de felve haer behoorlyk fal bevorderen: Te meer alfo men uyt alle de befchuldingen tegens haer in-gebracht, niet heeft konnen^ be- merken, datfe in eenig Poinft der Leer'e fouden flaen in'■ een ander ge- . •voelen, ah {conform Go des Jfroorf] de Gereformeeede Kerke hier te Lan- de heeft. En overwegende, dat de oorfaeke van de vervreemdinge der gemoederen tegens D. Henricum Geifteranum, niet f00 groot en is, ah. tegen de twee Predicanten voorfchr even. Ook dat ter hope is, datdefel· ve Geiileranus door behoorïyke fatis faélie met de Gemeente foude konnen <verfoent werden, foo is. by den Synadum goed gevonden, dat hy, in den Kerken-di'enfi tot Haerlem,. beneffens D. Danielem Souterium, fal ge - continueert werden,, mids eerfi en alvooren doende, behoorïyke fchult-be- kenninge aan de Gemeente, ah dat hy van de felve fal. begeeren, dat fy, Tóem ten goeden, houde, dat hy haer voor defen met fyneproceduuren en handelingen genoegfame oorfaeke. van. vervreemdinge gegeven, heeft, en voorts beloovende hem in Leere en Regeeringe ah een getrouw en oprecht, Herder te dragen: En dit volgende het. formulier van Schuif-bekenninge, dat, naden in-houd defés, fal werden geflelt. en.de. Gemeente voorgedra- gen. En gemerbl ih de Kerke van ILaerïem onder anderen geen kleytie fwa-
vigheyt ontftaen is door het in-voeren van de nieuwe Kerken-raed en Dia- conen, en ook geen.rufte noch flichtinge in de felve· Kerke te verhopen is , f00 lange de felve biyven:. Soo heeft het Synodus met eenen goet gevon- den y dat door het beleyd van e enige uyt defe vergaderinge daer toe te de.' futeren,den Ouden Kerken-raed en Diaconenvoorharengetroutvend-ienfl fiillen bedankt e» de nieuwe ontflagen werden: En voorts-, dat uyt het' gantfche corpus van. de Gemeente andere. Ouderlingen en Diaconen na de dif er et ie van die gene, die daer van het beleyt f uilen hebben, fullenw.er-- imv.erk.Qren en ingeflelt, ' . Λ a 3, Em
|
||||
|
■_ï^4f Befchryving der Stad
En aengaende D. Souterium, verklaertde SynodusVi^/ hy, bly*
"jende infyn H. hedieninge tot Haerlem, over fyne mis-flagen, die inde judicature, nopende fyn fake geoordeelt zyn, voor defe vergaderinge fyns fchult bekennen, en ,alfo de felve genoeg doenfal. Aldus befloten en uyt-geff roken in de Synodale vergaderinge tot Enk-
huyfen, defen t November \6\%. Onder fiond, in kennijfe van my,
ABRAHAMUS a DORESLAER,
.Scriba Synodi.
Als het alzo ilond met het'Land en de Republiek, die in groote
benaauwtheid was, nadien de Kerkelingen noch niet rufiede, enal- :tyd wat nieuws voor hadden, daar nu alle menfehelyke middelen en temedien ftil ftonden, zo zyn de Heeren Staaten eindelyk genood- zaakt geweeft hun toevlucht te neemen tot de Synode Nationaal, als een Plechtanker. Derhalven, na dat de Synode Nationaal ingewü- ligt was om die te houden, zo heeft men zonder verdere difpuut, zonder vertoeven gehandelt van de maniere van Synode te houden, plaats, waar, tyd, en wanneer. Ten dien einde heeft men tenfpoe- digfte byeen geroepen en genodigt buiten de Provintie de aüerver- maardfte Profefforen, en Geleerdfte Herders en Kerken - Dienaars van de geheele Chriften Waereld. Eindelyk, na alle preparatien, is Dordrecht, de oudfte Stad in Holland, in den jaare iói8 en 1619, daar toe verkooren. Op die Synode zyn geweeft veele uitmunten- de Godsgeleerden van alle Gereformeerde Kerken, als van Engeland Georgius, Biffchop van Landavien, uit het Keurvorftendom van de Palts, uit het Land.van Heffen, -en Zwitferland, van Geneven, en Bremen, uit Embderland, en andere plaatzen meer: alwaar, om kort te wezen, het gevoelen van beide de Partyen overwogen, en gebalanceert is, als in een weegfchaal; zo dat eindelyk het gevoelen van de Remonftranten is gecondemneert,en onzuiver gekeurt. On- .dertuffchen, als zekere Poëet zegt: Die zaa.ke, die te boven quam, heeft God behaagt;.j
De za.akey die verflagen lag, is by Gat o beklaagt. Xerftond zyn alle de Remonftranten afgezet,en van hunne dienft
onr-
|
||||
|
HAARLEM. -<Ώ er de Boek.
|
|||||||
|
195·
|
|||||||
|
ontflagen·, alle de geene, die zich ftil hielden, en hen fubmitteer-
den onder de Cenfüre van 't Synodus en 't oordeel der Kerk, wier- den weder in genade aangenomen^ dewelke ook vergunt is, dathun = Salaris ten meelten deele zoude volgen. Maar,die obftinaat en over- hoorig halftarrig bleven, zyn uit den Lande gebannen. Hier op is ge- volgt, perfecutie tegen dé moedwillige, als perturbateurs van de ge- meene Euft.. Hier uit zyn onheilen en zwaarigheden ontftaan in de Burgerly.ke en.Kerkelyke Regeeringen: hier uit zyn ontftaan onder Burgeren, inzonderheid.Broederen, vinnige haat en nyd, raadflagen die difperaat waren} en allezins, fcheuringen, verbannen en excom- municatie.. Maar, dat 1' meelt, te verdoemen is, eenconfpiratie,om 4e Prins van Oranje het,leven te beneemen; inweerwraake, als Jo- han van Qldenbarnevelt. met.den zwaarde geëxecuteert was. Alzo hebbende Heer.en Staateneindelyk hun Kerke en Gemeentegeftichr^ en hunne Religie metdë tycel van Reformatie,een.luifter gegeven en vafrgeftelt, en .vermaard gemaakt,, byna.over.de geheele Waereld,, by veele verachtelyk., maar fchoon voor:de oogen van God. De, Synodaale Aften, zo vandeContra-Remooftranten, alsRemonftran- ten, zyn door den, druk gemeen gemaakt* die ieder kan kezeny derhalven zal ik daar van niet wydloopiger fpreeken... Als de Synode gehouden is,, zo is de naafte zorge van Reformatie
over de Schooien...-geween:.:, Derhalven de Gedeputeerden van de *.«{<>**■"- Synode hebben.de Kerkèn-Dienaars en de. Broeders gerecomman-™ ïïe deert, de Reformatie van alle de Schoolend. DeBroeders van de Scho°- ClalTe, geauthorifeert by de Synode,- mitsgaders de Ouderlingen,die te Haarlem waren, achtende dat zy met alle naarltigheid daar nabe- hooren te trachten, dat zy zouden nakomen de bevelen van.'t,Syno- dus; hebben van ftonden aan van Burgemeefteren confent verzogt, om na alle Schooien ,-vah de Stad te verneemen, de Sehoolmeefters ^ontbieden,- en.met een te fóndesrén hun gevoelen van de Artike- len des Geloofs, en of zy. zuiver genoeg 'waren,in de aangenomene Leere, goed gekeurt.by deAuthoriteit van 't Synode: wyders, om alles te verrigten, dat fcheente ftrèkken tot Reformatie van de on- denvyzinge in de Letteren, voornamentlyk inde dingen, die. dien- den, tot flichtinge van de Kerk. Ten dien einde hebben, de Heeren Burgemeefteren in den jaare
1620, op den 2iften van January, door een Stads Bode ontboden,: serie, de Schoolmeefters yan de-Latynfche Schoole, de: Rector, ne- vens, |
|||||||
|
ïf<5 ι Befchryvïng der Stad
vens alle zyne Collega's, dat zy voor de ClaiTe zouden compareren,
's namiddags ten drie uuren. De voorgemelde Schoolmeefters zyn* uit laft van Burgemeefteren,in 't Prinfenhof voor de Claffikaale Ver- gaderinge verfchenen:, de welke voorgehouden en voorgelezen is, 't Formulier, dat gemaakt en ingeftelt was toteenigheideneendragt van de aangenomene Leere. Dit Formulier voorgelezenzynde,zo heeft eene van 't Coilegie vraagsgewyze voorgeilelt en afgevraagt: „ Of de Reétor, en zyn Collega's, met goede gewiffe, en vrye on- „ gedwongen wille, zouden kunnen ondertekenen de aangenomen „ Formulier? Die omtrenx dus luide.: Wy Rectoren en Schoolmeefleren, verklaeren en Betuigen ter goeder
trouwe voor den He er e met defe ondertekening, dat wy met volkomen[e- kerheyt des Gemoeds gelooven, en da-t alle d'1'Artikelen en Canones van de regtfinnige Leere, die in de Cunfeffie en Catechismus van de Gereformeer- de Kerke hier in de Nederlanden bekent, begrepen zyn, en alle V geene dat daer dient tot verklaeringe [ommiger Artikelen van de voornoemde Leere, by de Synode Nationael aengenomen, voor goedgekeurt, inden jaer-e 1-619, in alles f accordeeren met Gods Woord. Dat wy derhalven toefeggen en beloven, dat ivy de Hoofdfiukken van de vaorfeyde Leere [ui- len voorfiaen^ en helpen maintineren , en dat wy die de jonge Jeugd na hunne capaciteyt en klein begrip de [elfde [uilen infcherpen $ na V voor- fchrift van onfi beroepinge, onder poene ? die anders Jou doen, [alverfie-. ken zvefinvan [yn Scholaflyke dienfi. Als nu de Re&or van de School tyd verzogt, om zich daar op te
bedenken, (dewyl hy noch. geen gelegentheid gehad had om deCa- nones Synodi te lezen·,) die van zo een advys was,dat het beterwaa* de verborgentheid der Predeftlnatie met den aankleve van dien in groote achtinge te houden, dan curieufelyk die te onderzoeken, ,of met ongewaffchen honden aan te neeme'n: als mede, dat éene ne- derige onweetenheid beter was, dan fukelooze weetenfchap. Zo als hy dit antwoord had gegeven, is hy terftond in verdachtheid ge- komen van onzuiverheid in de teere-, daar hy geen fchuld aan had, als dewelke al zyn léven van der jeugd af profeffie van de Gerefor- meerde.Religie gedaan had: doch, alzo dit verzoek billyk fcheen te zyn in de oogen van de Broeders, zo is hem de tyd van zesweeken gegeven, om zich nader te bedenken. Eindeiyk is hy voordeClas- fe
|
||||
|
HAARLEM. Vcrfo Boek.
|
|||||||
|
ß97
|
|||||||
|
fe verfchenen, bereid om rekenfchap van zyn Geloof te geven, en
te ondertekenen de Synodaale Aéten. Maar de Broeders van 't Sy- node, eenige onder hen vermoedende (denk ik) dat 'erwatfchuilde, zo hebben zy de zaak de Kerkenraad bevolen, die by de hand waren. Drie dagen daar na, ais Burgemeefterenverftaanhadden, dat de Ker- kenraad geen genoegzaame fatisfaitie gedaan was, is hy op het Stad- huis voor de Heeren Burgemeefteren ontboden, en ontflagen van zynen dienftj die zo veele jaaren Retlor geweeft was, en goede dienft gedaan had aan de Republiek en Kerk: 't is zo verre daar van, dat de ReSlor zyne Betaalsheeren dit qualyk zoude afgenomen heb- ben, als die zyne demiffie meermaalen verzocht had, dat hy dit vry- Bioedig genoemt heeft, een begin van nieuwe Vryheid. De Con- rector , .die ook Predikant geweeft was, is onverhoord, als van Ket- tery beticht, veroordeelt. Eindelyk, de Meefter//?»»//#, een gering Perzoon, die na 't Pausdom helde, is uit de Synagoge geworpen. Al- zo heeft men te werk gegaan met de Schoolmeefters op de Dorpen, tot dewelke de Reformatie van de Schooien ook behoorden. Hier vereifcht de zaak, dat ik noch een weinig fpreke van de zamenzwee- ring, om na 't leven van de Prins te ftaan. Als nu Jahanvan Oldenbarnevelthet Hooft was afgeflagen, ZO ZVI3
daar door de gemoederen veeier Burgeren ontftelt en verbittert, era die om wraake riepen: daar op is gevolgt de zamenzweering, om de Prins hec leven te beneemen. De voornaamite Hoofden en bel- hamels van deze vervloekte voorneeming, waren de Zoonen van Oldenbarnevelt, en wel voornamentlyk Wtilem, die door eene over- geven ftoutheid, zynen Broeder Reinier in de gemeenfchap bragt van Prinfe-moord. Als deze dingen ontdekt zyn, en aan den dag quamen, hebben alle, die zich fchuldig kenden, de vlucht genomen j maar Reinier is in handen gekomen en onthalft De naafte hier aan, die van de confpiratie wiften, en heimelyk verihmd hadden,zyn ge- weeft David Korenwinder, en Adriaan van Eyk; van welke de eene te Blyswyk, en de andere te Berkel Secretaris was ·, die beide in den Hage door het Gerecht verwezen zyn,en met den zwaardegeftraft, den 29ften van Maart,in den jaare 1623. En in May daar aan,zyn- de den 5den, is Slatim Blyswyk, die een, overgeven Schelm was, een praktizyn van alle boosheid, een Verrader van 't Vaderland,en van zyne eigene Broeders^ die zeer veel van hem hielden, als daar waren-de gebroeders Jobanm Abraham Blanfart, Wevers Yanhun   hand^
|
|||||||
|
,9gT Befchryving der Stad'
handwerk; benevens deze, Willem■Party, van Atrecht geboortig %
Cornèlts van Woerden, een Schrynwerkerj Herman Hermanfz., te Embden gebooren·, Dirk Leenartfz., te Katwyk op den Ryn gebo- ren beide Bootsgezellen, die ter zee gevaren hadden: deze alle zyn' in den Hage&by 't Gerichte verwezen, om met den zwaarde geftraft te worden, dat 'er de dood na volgt.. Daar en boven zym 'er noch eenige bekende naamen van. Burgers vanLeyden, JanPie- ïerfz Lyndraaijery Samuel de Ρ'lekker , Boratwerketj Gerrit Corne- Ufz.', Kleermaker, en een-Vries van geboorte> deze zyn te Ley- den geiïteert, die beticht waren van dit fchelmftuk, en overtuigt* zyn daarom mede aan den hals verwezen, en hebben hunne ftraf |
||||||||||
|
ïrms
ïi;iurits Gouver- neur. |
onrfangen den 2iften van Juny 1623.. Alzo is de ftraf van moord-
daadigheid over weinige gekomen, maar vreeze tot alle die daar fchul- |
|||||||||
|
dig aan waren. Te Haarlem is geen Verraader bevonden, die tot:
de Prinfe-moord geftemt had; Nochtans is onze Stad niet vry geweeil van merkelyke zwaarig-
heden. Want, als de Heeren Staaten in hunne Vergadering geor- donne'ert en goedgevonden hadden, dat men Excyns op de Boter i-lTL· zoude zetten·; en als de tyding daar van op ftraat quam, veele daar 4dcS'van van njet geftigt waren, en't daar voor hielden, dat het zeer lafh'g,.. 1^7 ja onverdraagelyk voor de·Ingezetenen ware, voornamentlyk voor Huis- en Landlieden; die eerit ftillekens by zichzelve morden, en. daar na met vloeken en fchelden de Overigheid uitluiden. Onder- tufTchen zo nam de dolheid van de Burgers en Landlieden, dagelyks toe door de voornaamfte Steden, in Holland, en Vlekken, 'en voor- namen tiyk binnen Haarlem; daar de oproerige Menfchen en eenige moedwillige Burgers 't Volk gaande maakte. Maar de Heeren Bur- gemeefteren, en Kapiteinen van de Schuttery, hebben daar op nie£: peflaapen., die deze zorge toequam, en bevolen was, om de Stad te bewaaren, als het Vaderland in gevaar was. Des niet tegenftaan- de zyn de Excynfen over de Boter ingevoert; waar over het Volk meenden te barften van fpyt, alzo 'er Pachters alom in de Steden wierden aangefrelt. Te Haarlem had de Boter pacht eenen Comelis· Luyien, een oude Pachter, en derhalven by veelen gehaat. Als dit suchtbaar waar, dat Luyten Pachter was, zo heeft hy de haat van al- le de Burgers op zyn hals gehaalt; ja zelve de Vrouwen onthielden zich niet hem te vloeken en te fchelden. Onder deze is'er een Boerin geweeft, uit het naafteDorp, by de Visbrugopentlyk andere voor ge- gaan» |
||||||||||
|
HAARLEM. ^ er de Boek.
|
|||||||
|
'i99
|
|||||||
|
gaan, die een Vendel opgeiloken heeft van moedwille en ftoutheid,
uitvaarende tegen de Heeren Staaten van Holland, Burgemeeileren en Raaden dezer Stad, fpaarde niemand, onvertzaagd overluid roe- pende, dat zy de Comptoiren beroofden, en Uitzuipers waren van de gerneene Middelen; en vol van boosheid en dreigementen, heeft zy alle het Volk gaande gemaakt. De geruchten liepen over de ge- heele Stad, ja tot de Raamen toe; hier van daan quamen terilond veele Wevers en andere Ambachtslieden van alle kanten, uit alle hoeken, die dreigden alles het onderfte boven te keeren,rneenende <en lieten hun voorilaan, dat dit ongelyk hen niet te iyden itond;. zweerende t'zamen die Pachter teplaagen, en te verdelgen; der- halven hebben zy zyn Huis bezet, en ftonden gereed om het zelve te rafeeren en plunderen, werpende eerft: met keyen uit de ftraat de Glazen uit. Kapiteinen en Bevelhebbers Van de Schuttery, achtende het noo-
dige en hoognoodige tyd was, om hier in te voorzien, hebben eerft de Wacht verilerkt, en daags daar aan door hunne Tromflagers de Schutters met een ffille trom bekent gemaakt, wat 'er gaans was, en in hoe otoot een gevaar 't weivaaren van de geheele Stad ftond: die, qualyk bejegent zynde, hebben rapport gedaan, dat men de Lieden kragt en geweld aandeeden. Ondertuflchen zyn de Poorten geflo- ten, als mede de Deuren van de Kerk. Maar op Maandag daar aan,als de Burgers noch niet fterk genoeg
waren, en de Alarmklok iloeg, quamen terilond de Burgers in de Wapenen,elk een na zyn wyk loopende door de geheele Stad. Die hun rendevous op 't Stadhuis hadden, fielden order en elk in zyn geut: hier is wel de voornaamfte geweeft, een Collonel van de Schut- ters, zynde Oud-Burgemeefter, een vroom Man, voorzichtig in'be- leid, marcheerende over 't Zand of Marktveld, is geraakt onder de moedvvilligile van al den hoop; die voor hen een Schans van opge- hoopte fteenen uit de ftraat hadden gemaakt; waar voor de Burgers niet vervaart waren, maar zyn onvertzaagd en met geweld op hen aangetrokken; doch konden hen uit hunne Verfchanfing niet dry ven, tot 'er tyd toe,dat 'er een Belhamel uit den hoop met een Kogelge- fchoten, en gequetft in zyn dye, ter aarde gevallen en neergeilort is} waar door de rei! van de oproerige hoop het op een loopen fiel- den, neemende de vlucht na't Klokhuis ten ooften, brengende al- daar alle hunne krachten wederom byeen, met noch meerdere dol- B b æ heil»
|
|||||||
|
2,0© Befchryving der Stad
Meid. Maar, nadien 'er eenige Schutters in de Groote Kerk geflo-
ten waren, die door een Venfter aan 't ooften gemerkt hadden, ate een verfpie-gat, waar de Stookebranden en Roervinken ftonden; en door een. Venftertje een Kogel gefchoten wierd, die een Kuiper zwaar quetfte, en neervallende, de geeft gaf: daar op volgde by clie Muitelingen, eene groote verbaaftheid en verflagentheid, bege- vende hen ten fpoedigfte op de vlucht, verftrooijende zich door de geheele Stad, en zyn alzo verdwenen., dat men byna niet wiftwaar zy meer waren. , Aan de andere zyde der Stad was ook op? zyn hoede Kapitein Jo- .
hannes Damius, die. met zyn Volk na de Bartehjorisftraat trok; daar zy een Wagenburg met geweld·vermeefterde, de plaats.innamen,.. en de moedwillige hoop op de vlucht, bragtenen· verjaagden, En van de Krogt af quam Kapitein Van der Mey met zyn Volk marchee- ren.: als 't Geboefte en Straatfchenders die gewaar wierden, liep elk zyns weegs·, maar als zy de Poorten gefloten vonden, voor de Kruia- poort met groote hoopen ftonden., en geene kans ziende, zo heb- ben zy'als verdwaalde Schaapen, hier en daar. zich.op de Veftenbe- geven; door't wroegen van hunne Confcientie, wiftenze niet werr- waards zy zich zouden bergen. Dus is eindelyk het woeden en de dolheid van 't Volk geftilc. en.geftu.it, daar de militaire dapperheid der Burgeren de overhand hadden. Hier door is de Stad en Gemeen- te in.haare voorige ruft gebragt, en. men wift van geene zwaarig- heid meer. Omtrent deze tyd, op Zondag, den raden van Maart 1628, 'sa-
vonds ten vyf uuren., is wederom nieuwe zwaarigheid ontftaan, al- zo te Schalkwyk, niet verre buiten die Poort,een hevige Brand ont- iïond, die door een 'noordweiten. wind ontftoken, alles in vuur ea vlam zetten, niet om te bluficben. Dit geheele Dorp, zo na byde Stad, is in. korten tyd afgebrand, zynde omtrent 90 Wooningen in de aflche gelegt: datdeeiiyk om te zien was. Maar eenige jaaren daar na, in Oaober ι.6]ξ, is 'er eene zwaar-
ïl^d· dere plaag ontftaan, als de Peftüentie begon te wakkeren, en die befmettelyke Ziekte dagelyks toenam, inden beginne behendig in- kroop, en. daar na heviger en. opentlyk: want men bevond in die eerfte maand door de Peft overleden te zyn 107 Perzoonen, in No- vember 189, en noch meer maand op maand. Als men bemerkte, d'at dds heete ZiekfS dagelyks toenam, hebben de Magiftraats-per- zoo-
|
||||
|
HAARLEM. Tierde-Boek.
|
|||||||
|
20S
|
|||||||
|
iconen,die de zorge toe quam,hier in,zo veel mogelykwas,willen:
Voorzien, en Keuren en Ordonnantien gemaakt,, ais .-volgt: Keure en Ordonnantie op \ ftuk
van de befmettelyke Siekte.
Alfoo ie Gave-Gods en befmettelyke Siekte van de Pefl begint te ont-
fieeken en te verfpreyden, over defe Stad Haerlem en Vryheyd van dienr mitsgaders eenige omleggende Steden en Plaetfenr waerdoor noodig bevonden werd, dat eenige pofitique ordre (hoewelde Hand Gods niet f ont- gaen is) daer over gefielt behoort te werden. Soo is 'e, dat den Heer en Schout en Gerechte der voorfz. St.ad,naer refumptie van voorgaende Or- donnantien en Keuren, op V felve ftuk voor defen alhier ge'èmaneert, ge- keurty geordonneert., en geboden hebben, keuren, ordo?meren, en gebie- den micls defen : I. Eerftelyk, dat alle Huyfen daer in. y.emant aen de voorfz, Gave-
Gods en heetefiekte air ede overleden is, of'noch overlyden [al, den tyd van fes weeken lang van. den dag des left-overledens te rekenen, toe-geflo- ten [uilen werden gehouden, fonder aen de ftraet eenige Deuren of Veyn- fleren van dien te openen, anders, dan met uyt en ingaen binnen den voorfz, tyd, op de boete van twuelf Ponden Heeren Gelts. II. Dat mengeene Dooden die aen de voorfz. Siekte fuüen zyηgef er-
ven ,. fal mogen uyt en huyfe halen noch ter Begraeffeniffe doen dragen by eenige Gebuuren, of yemand anders,dan alleen by den Dood-dragers daer toe geftelt y op de boete van drie Ponden, III. Dat mede alle Dooden aen de voorfz. Siekte overleden, begraven
fullen moeien, werden des Dynsdaegs en Vrydaegs voor feven, en de ver- dere dagen voor acht uuren voor den middag,. fonder. anders op den dav de Begravingen te mogen doen^op de boete van gelyke tien Ponden. Doch indien eenige foodanige Begravingen, fouden moeten gefchieden op een Son- dag r fa dae* in by den Heere Officier y of Burgemeefteren werden gedï- fpenfeert na gelegentheyt. IV". Sal mede niemand eenig Stroo, Bedden, Dekens r of anderen In-
boel, Klederen, Linnen, noch Wollen, mogen brengen,, noch doen bren^ gen, binnen [es ivseken na de le.fi geftorven aen de voorfz. Siekte, buyten fynen Huyfe op de gemeene flraten voor fyn eygen, of yemands Huyfê, of orders om te verfonnen-, of te verluchten, op d? boete van tien Ponden. Β b. 3 V,.
|
|||||||
|
éïß Beichryving der Stad
V. Dat mede geen Stroo, komende na de fes weeken uyt eenige Pefl-
huyfen, fal mogen werden gebracht in Vuynis-kuylen, op flraet, of elders binnen de Stad, maer fal 't felve gebragt moeten werden, infakken be- floten, buyten de Stad in de gemeene Fuylnis-kuylen, om aldaer datelyk verbrant te werden, op de boete van fes Ponden. VI. Werd mede verboden dat gene Secreten in Huyfen daer de heet e
Siekte is, gereynigt fullen mogen werden, anders dan na de fes weeken van de lefl geflorven, en daer binnen niet, op de boete van tien Ponden te verbeuren, foo wel by den ver later als dengenen die het doet doen. VII. Dat ook niemand eenige Waren verhopende, Winkel houdende^
of Neer ing doende, met te voorfz. Siekte befocht werdende, hen vervor- deren fal binnen fes weeken na V afflerven van den leften eenige Goederen? of Waren-, binnen of buytens hiiys te verhopen, op gelyh boete van tien Ponden. VIM. Soo mede yemand in wen befmet Huys woonachtig niet enfal ver-
mogen te komen, of te gaen in andere Huyfen om Waren, of andere din- gen te hopen, maer fal blyven flaen buytens huys op de flraet en fal alfoQ de luyden fyn wille en begeerte verklaren,, op de boete van drie Ponden. IX. Gelykerwys mede gene Kinderen uyt eenige befmette Huyfen komen-
de, binnen fes weeken na de lefl geforvenfullen mogen komen in eenige Schooien, of op eenige Winkels om aldaer te werken, op gelyke boete, die by de Ouders, of Vrienden, V opficht op de felve Kinderen hebbende, voldaen fal werden. X. Werd voorts geordonneert, dat geene perfoonen , V zyjongk, of
eud, woonende in Huyfen met te voorfz. Siekte befmet, hen vervorderen fullen binnen fes weken na den lefl geflorven te komen ter begraeffeniffle van eenige Dooden, op de boete van fes Ponden HeerenGelt als vooren. XI. Dat ook aïfulke Perfoonen tot gene tyden van den dage op de open-
bare Markten van Vifch, Vleyfch, en anders fullen mogen komen, an- ders dan des Morgens tuffchen elf en twaelf uren, en desAvontstuffchen fes enfeven uren, op gelyke boete van fes Ponden. XII. Wyders fullen de voorfz. Doode-dragers, mitsgaders alle Reeu-
wer s, Reeuwfters, Vifitateurs, Peft-meeflers, en andere Perfoonen^ die profeffie maeken van befmette Huyfen dagelyks te frequenteren, hen onthouden buyten alle by-een-komfle, enpublyke vergaderingen, enookde predicatien die binnen defe Stad in de Kerken gedaan werden, op^de boete van fes Ponden, foo mede de voorfz.perfoonen, mitsgaders de Grave- maekers binnen defe Stad, niet en fullen mogen komen in eenige publyke Herbergen rom aldaer te drinken.7of te vertoeven, op gelyke boete. XIII, |
||||
|
HAARLEM. 'Derde Boek. 203,
×ÉÐ. En tetfeynde.de Huyfen, mette voorfz. heete-Stekte befmet
Jouden mogen gekent werden, foo fal. aen de Pofi van de Foor-deur van een Huys, -daer in yemant van de voorfz. Stekte overleden is, gefpykert -werden een P, gemaekt van Blik, die daer fal blyven den tyd van fes> nveeken, na dat de lefie falfyn gefiorven,. op een boete van Hvaelf Pon- den. XIV. Niemand en fal mede hem vervorderen eenige Panden, of Goe-
deren, komende uyt eenige befmet te Huyfen, te brengen in de Tafel van Leeninge binnen defe. Stad, om aldaer te beleenen, ten zy de zes weeken. na^de lefi gefiorven zyn ge-expireert ,.en de goederen behoorlyk verlucht en. gereynigt, op de boete van twaelf gelyke Ponden. XV. Jlfoo mede gefien en bevoaden werd dat de Land-luyden die
alhier ter Stede begraven werden, veeltyds gevolgtwerden vanFrouws- perfoonen, tegens de intentie en meyninge van voorgaende Keuren. Soa werd als noch geke.urt en geordonneert,. dat voort aen geene Frouws-perfoo- fien,. º zy van den Vrienden, Gebuuren, of anderen meteenige Dooden hoe of aen wat Stekte de felve gefiorven fullen wefen, ter begraeffeniffe fullen mogen gaen, op de boete van fes Ponden, byyder Frou-ws-perfoov
te verbeuren. XVI. Fer-bieden voorts de voorfz. Heer en en Gerechte provifionely ken
voor defentyd, dat niemand hem voort aen en fal vervorderen overeenke Dooden, 't zy jongk of oud, ook of die aen de voorfz. heete Stekte ee- fiorven zyn of niet, te maeken,of doen maeken eenige Hoetjes vanCrujd Bloemen,. Lover en, of ander Cieraet, om, ºfelve over, ofaendeDood- kifie, of Dood-kleed, 't zy binnen, of buyten den Huyfè,. ten-tyde van de begraeffeniffe, of anderftnts te.hangen.in eeniger manieren,, op de boe- fa van fes Ponden. XVIf. Soo mede werdgeïnterdiceert en verboden, datl voort aengeene
¼oode Lichamen van eenige defer Stads Burgeren, of Ingefetenen die- buyten de felve Stad aen de voorfz. heete Stekte overleden fullen zyn 'bin- nen defe Stad gebragt fullen mogen werden, foo wanneer de felve L%ha- men 48 uren dood geweefi fullen hebben, maer daer buyten moet e ç blyven op de boete van zy Ponden. En foo eenige doode Lichamen van. Burge- ren, of Ingefetenen defer Stad, buyten de felve Stad aen de heete Siekte gefiorven zynde, binnen den voorfz. tyd van 48 uren,. na 't overlyd'en derfeher alhier binnen Haerlem werden gebracht, fullen de felve terflond daernauyt de Schuyt, ofFFagen, daer mede die gevoert zyn, ter Aer- den gedragen werden, f onder in eem&Huys te komen, op gelyke boete van *5 Ponden, xvm |
||||
|
2.04 Befchryvmg der Stad
XVIlï· Dat voorts niemand, van wat conditie of qualiteyt hy zyl
fich en fal vervorderen eenig Huysraet, Inboel, Κ leederen, ofeenige an- dere Goederen uyt eenige befmette Huyfen binnen defe Stad, of Vryheyt van diengeflaen,die in manier als vooren is verhaelt,niet behoorlykver- lucht en zyn, of uyt huyfen en plaetfen buyten defe Stad gelegen, daerde Pefl, en andere befmettelyke Slekten regneren, of geweefihebben, binnen defe Stad te koop brengen, verkoopen noch te koopen, in V heymelyk, of in V openbaer, op de verbeurte van de felve Goederen, fbo wel by den Verkooper, of Brenger, als by den Kooper te verbeuren. XIX. En om alk occafien der voorfz* Siekten die door vuyle flank en
quade luchten hen te meer in defen tydfouden mogen verbreyden te voor- komen en verhoeden: foo werd als noch geboden, dat eenen yegelyk fyn Goote, Heule, Straet en Wateringe ■voor fyne Huyfinge fmIfchikkente reynigen, volgens voorgaende Keuren en Pubücaüen daer op gedaen, op de boete daer in begrepen. XX. Dat mede niemand eenige doode Honden, Catten, Ingewand,
vf diergelyke en werp? op de Straeten, in 'i Water, of elders, maer de féhe kedehe op fyn Erve, of buyten defe Stad, -ten minflen drie voeten diep onder de fier de, op een boete van drie Ponden. XXL Sullen mede geene ScMppers, Veerluyden, noch Foerluydent
eenige Sieken^ alhier ter Stede niet fhuys hoerende, van buyten defe Stad, uyt eenige andere Steden., Dorpen, of plaetfen binnen defe Stad, of Frydom van dien , veel min in "'t Pefl-huys defer Stad mogen brengen, op peyne van datelyk verlaten te zyn van hun Veer, of admiffle van op defe Stad te mogen varen, en voorts arbitrale correclie. XXH. Werd noch by provifie, en tot dat anders fal zyn geordonneert,
verboden en geïnterdiceert, dat niemand met eenige lange Rou-mantels ter begraeffenijfe fal mogen gaen, of de Ly'ken daer mede dragen, noch pok eenige Lyk-huyfen met Latenen, Bay, of andere Kleederen behangen,op een boete van 2 f Ponden. ΧΧΙΠ. En fullen alle de voprfz. Boeten genomen in Ponden tot 40
Groeten V fluk, geappliceert werden aen drïen, ais den Heer e, de Stad9 en den Aenbr enger, elk een derdepart. Een yeder z,y gewaer&houwt, en verhoede hem voor fchade.
Aldus gedaen, ge keurt en ge ordonneert, den 2 5.· April 16 3 ö, by den
Meeren Cornelis Yan Teylingen, Schout ·, Nicolaes van der Meer,
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek.
|
|||||||
|
ioy
|
|||||||
|
Meer, Geraert van Teyiingen, Bartholomeus Veer, Burge*
weefteren; Johan -Damius, Johan Colterman, 'Cornelis Gulde- wagen, Andries yan der Horri, en Aernouc Fabritius, Sche- genen; en van den Raed-huyfe defer Stadgepubliceert, den zè April i(5j<S daer aen volgende _, ter prefentie van . -. . * Bymy,
j. van BOSCH VELT. Mier. en 'boven heeft de Magiftraat en Overigheid gewllt, dat in 't
^jïtdraagen van de Lyk en deze ordre gehouden zoude worden, dat ■de Ceilebroers die Lyken zouden uitdraagen, die aan de Peil over- leden waren, maar de onbefmette doode Lichamen de Gebuuren. OndertuiTchen de heete Ziekte nam fel toe over de geheele Stad,ze nam al weg wat haar voorquam, daar was geen onderfcheid vanjongk of oud-, Mannen, Vrouwen, bedaagde Lieden, Kinderen, Rykof Arm, Heer of Knegt, alle wierdenze weggerukt. Zo ziet men Haar, dat V lot ν Μ β erven }
Moet ieder een, zo klein als groot t
In V levens eind de dood beërven, Die alle naam brengt in haarfchoot.
Maar in den jaare 1636 zyn de voornaamftePeltmaanden geweeft:
Auguftus, September, Oétober en November, als 'er in detydvan vier maanden 5723 Menfchen aan de Peft overleden zyn, zo dat'ef geene Kerkhoven genoeg waren om de Lyken te begraven. Op dar. ik nu niet fpreeke van de gemeene Lieden, ook zyn 'er noch veele andere weggerukt, a!s voor eerft de Zieketroofters, die alle Huizen frequenteerden, daar de heete Ziekte wasjin deze ordre waren wei ®e voornaamftè *fnn énvfthm', beide Zoonen van Arnold, die teza- men veele jaare-n in dienft geweeft waren: in wiens plaats gekomen zYn Jan Janfz. Doorn, wel eer Diaken geweeft, en Hender ik de ti°efi, die noch in leven is. Als Jan Doorn overleden -en begraven was, op 't einde van April, in den jaare 1636, is in zyn plaats ge- komen Lieve Laurenfz. Verbeek, en nevens hem Izadk Willemfz. Verbeek, by provifie eerft voor 2 s 3 maanden, en daar na in Jury- Voor twee jaar-en. -Op die tyd is D. Damius voor Stads Doctor, m , C C Sv~>
|
|||||||
|
, 0(5 Befchryving der Stad
Smon Reynierfz. als Chirurgyn aangenomen,om de Zieken en Krari-
ken te geneezen, tot trooft en verkoelinge van de benaauwdemen- fchen Benevens deze, des noods zynde, is noch aangenomen Ja» Janfz' ter Keufe, om de krankheid van Lieve Laurenfz. Verbeek, bo- ven gemeld, voor eene tyd van drie maanden.. Wederom, üsLkr ve Laurenfz. Verbeek, en Jan Janfz.-Verbeek aan de Peft lagen, zo 7Vn verkozen, om de plaats te fuppleeren, den i8den vanAuguftus, Sahmon Colvenier, Jacob Cool, en Jan Carré;, die niet lang daar na, door de Peil: mede weggerukt zyn: in· wiens plaats, tot trooft der Zieken wederom aangenomen is Gerard Evertfz.; die, zich op God verlaatende, met een couragie de dienft heeft aangenomen. Maar als de Peftziekte van-dag tot dag toenam, zich verhefte, en alle de Kemedien van menfchen niets vermochten, ja gantfch krach- teloos waren, zo hebben eindelyk, injuly 1636, de Magiftraaten, zo Burgemeefteren, Schepenen, als Raaden, hunne oogen geflagen op de conftellatie van den Hemel, voornamentlyk op de Almachtige God die de Hemelen beweegt en doet omgaan, (die deze zorge bevolen is) dat de Staden Gemeente geene fchade lyd, met gemeen advvs en voorgaande raad geordonneert, voortaan een Vaft- en, Biddag den gelieelen dag.. Daar na, dat op. 's Woensdags avonds, geduur'ende de Zwaarigheid, de Gebeden onderhouden en Pre- dicatie gedaan zoude worden, bequaam om de toorn van God te tol- len en afte[bidden, in d'eGroote, St. Jam, en St. Anna $ Kerken;. dit wierd befloten den -jdèn van Auguilus Des niet teaenfiaande, zo zyn 'er alle dagen zeer veele Lyken
uitgedraagen Λη ter aarde gebragt. Hier door is ontdaan zuchten •en weenén, in flraaten en fteegen. Hoe veele dat er van gemeene Lieden aan de.Peftziekte overleden zyn,- zou men qualyk.kunnen, zeggen; zuigende Kinderen zyn van's Moeders borften afgerukt, en loneé Mannen, in de fleur van hun leven, uit de armen van hun- ne Bruids waar mede zy ondertrouwt waren. De Gemeente van.. Ghriftus is'beroofd van haare. Herders. In de Franfche Gemeente is overleden Johan de Seins, nevens zyne Huisvrouwe Magdalena de Kay die haar Man korts volgde. De Duitfche Gemeente is beroofd van 'haare getrouwe Leeraar Nicolaas de Planques.. Boveritius Sibe- 'm is in de Pefttyd ook weggerukt, maar niet aan de Befmetting* op Kersdag, den 25ften van December, zynde een vrolyk Herder geweeit Mr, Jan mn telingen, Priefter, mede overleden. Noch |
||||
|
HAARLEM. "Berde Boek. %o7
&e Kofter van de Kerk, Csrneïis van der Schalk. Zommige Lieden
meenden, dat 'er van de Magiflraat niemand aan de Peflziekte over- leden was; doch daar na is bevonden, dat Cam. Gravefieyn, en Jo- han Beeld, aan de heete Ziekte mede overleden zyn. Alzo was het alle tyd deerlyk gefield in de Stad, als de Peft dag
aan dag zich verhief; daar zo veele Mannen weggerukt waren, die bequaam zyn geweefl om de benaamvde Menfchen te trooilen, die lagen te zieltoogen, en hadden noch hulp, noch trooii. En, dat noch het allerzwaarfle was, zwangere Vrouwen, die in arbeid gin- gen, hadden geene Vroedvrouwen in den nood. Daar van zal ik •een exempel vernaaien, dat gedenkwaardig is, te Haarlem gebeurt, •ten tyde der Peil. Als by geval een Dienaar van de Duitfche Ge- meente uitgegaan was met een goed Vriend, die hem geleide enge- zeldfchap hield , zo is hy buiten de St. Jans-poort geraakt onder eert hoop Volks, zo van Mannen als Vrouwen, die zeer lamenteerden en groot gekerm maakten, die hulp en byfland verzogten, met ge- vouwen handen van de Gebuurvrouwen." Als de Dienaar hen vraag- de: „ Wat dit Volk en gekerm beduiden? Gavenze tot antwoord: dat daar omtrent een fchamel Vrouwtje was, die de arbeid op den hals had, en by haar ook een Kind had, dat aan de Peflziekte lag; zy, verlaaten zynde van alle menfchelyke hulpe en byfland, als di- fperaat van zinnen, riep om de hulpe Gods. Daar was zo een fchriic en angft, dat 'er niemand van de nabuurige Vrouwen tot de Zwan- gere derfden in huis gaan. De Kerken-Dienaar, om zich te kwy ten in zo een groote benaauwtheid en verbaaflheid, heeft de nabuurige Vrouwen, als ook van den Bloede, met ernfl vermaand: „ Dat zy „ in huis zouden gaan, en die benaauwde Vrouw helpen, en haar „ trooilen in de nood. Maar 't was te vergeeffch. Eindelyk, op dat hy de befchroomde Vrouwen moed zoude geven, is zelve in ge- treden, op 't vertrouwen van Gods bewaaringe; alwaar hy gevon- den heeft een zieke en benaauwde Vrouw in barensnood i en by ■haar zittende haare Man; die hy beide vertrooit heeft uit Gods Hei- ige Woord: „ Dat zy goeds moeds zouden wezen; hen belooft, » dat het God de Heer zou voorzien, en uitkom ft geven tot hun „ beider zaligheid. Alzo is hy wederom gekèert tot de troep van 't Volk, die buiten de deurftonden, en verzogt andermaal met bid- den en fmeeken: „ Dat zy die benaauwde Vrouw in 't barensnood ,. hulpe wilde toebrengen, die God en de menfchen.zoude aange- : C c ζ „ naam
|
||||
|
Befchï.yving der Stad
|
|||||||||||||||
|
8.
|
|||||||||||||||
|
%Ό
|
|||||||||||||||
|
naam wezen.. Maar, als hy voor eendoof mans deur fcheente-
i&inaen,, en geen voordeel deed met vermaanen en bidden, prote- fteerende by God en,Menfchen, zo komt, daar t'alle geluk uit dè Poort de Heer Burgemeefter Willem van Yeylingen, gaande na zyn· Tuin. Hy onder dienhoopgeraakt,. enverftaan hebbende de zor- ge, devoir en vry moedigheid van de Kerken-Dienaar, als mede dé benaauwtheid van de zieke Vrouw in barensnood; heeft aanfronds doen roepen een Stads Vroedyrouw, de, eerfte de befte. Als deze gekomen was, heeft zich gequeten inbaar, ampt, als na behooren. Maar des, anderen daags is de. Kraamvrouw, met het jong gebooren·. Kind, en, de Jonge, aan, een doodejyke Peil: overleden., en verloil· van,hun, pyn; als°ook niet lang.daar na haare Man.. Deze;, en'diergelyke vreemde dingen meer, zyn hier gebeurt,
tfeduurende de PeiTtyd en heete Ziekte,, die 't eerft begonnen heeft in Oétober 1Ó3.5, en door Gods genade een einde nam injuly 1637. In welke twee jaare.n tyd.do,or de Peil.weggenomen:zyn ruim 8000 Menfchen. Eindelyk, als door de barmhartigheid Gods, de pefti- Ientiaale Ziekte allengskens af nam en minderde, zo, hebbende Acht- ijaare Heeren van de Magiilraat, op 't verzoek van de Kerkenraad, een folemneele Dankzegginge verordent, en datelyk ingeftelt; dar- men in alle de Kecken Dankzegginge zoude doen, en loven en dan- ken God-, hun-VerloiTer en Behoeder [zraëls, en aller Geloovigeiij; alleen na de middag,, om dat.eenige Kerken-DJenaars infden.Heerer ontflaapen waren. Dus verre zy. gefproken- van de Pefttyd 'y ik zal' Het daar by Mfem
blyven. Tot hier toe hebben.wy verhaalt droevige-'en-treurige Ge* fchiedeniflen· volgt nu dat ik Flora in 't fpel breng vals m een Zotte- kluit, die haar hoofd heeft,opgeiloken., alsdePeftop'tfëlfifewoede,/ doe was de Handel van Bloemen en .Tulpen ongelooffelyk in» kracht,, de Nakomelingen,zullen 't daar. voor houden, dat hee verdichte din- gen zyn. Vreeze.ook, dat het geerie ik hiervan zeggen zal, geen geloof zal vinden. Want. de üitzinnigheid van de Lieden, die zich daar mee geneerden, is zo groot geweeft, dacze fchenen betovert ie- wezen in.de oogen van die geene^ die wel by hun zinnen en ν er- fland waren, En dat dit mag blyken, heb ik voorgenomenyan Flo- ra's opkomen en ondergang ter goeder trouwe te fpreeken. By onze en onzer Voorouderen tyden waren de uitheemfcheTu-
|
|||||||||||||||
|
4'Op- en
onder- gang van -flora. |
|||||||||||||||
|
Upaas flegte.en.wilde...Bloemen,
|
. die eerft in.de Boflchen-en Wilder-
|
||||||||||||||
|
nis-?
|
|||||||||||||||
|
HAARLEM. "Derde Êoek. éüf
nUTen gegroeit zyn tuflcheuDiftelen en Doornen. Alzo, ik weer
niet hoe het by gekomen is, zyn eerft d'uitheemfche Bloemen (die men Tulpen noemt) uit. Langedok, in Vrankryk, hier in 't Land ge- bragt. En als de zotheid- van 't Volk allengskens toenam, zyn die Bloemen ineere gehouden, uk aanmerking van de verfcheidèneko- leuren. My gedeukt noch heel wel, hoe dal Carolus Clufius, van Atrecht, Botanicus, dat is, zeer ervaaren in kennifle van alle Krui- den, heeft hier te lande van de Tulpen begonnen veel te houden,. dez,elve te queeken. en te zaaijen geheel Nederland door; waardoor andere Bloemen terftond quamen in kleinachting. De Roos was niet geacht, de Kroon Imperiaal moeit voor da-Tulp zwichten, en de Violetten war.en.flegr.er als Wier. De Tulpen alleen, Bloemen van' vruchtbaar Zaad, zyn voortgeteeld zonder einde; die gingen nu de Sterren te boven in.getal, en 't Gras op den velde. En dat'er noch meer luifter zoude wezen omtrent de Tulp; ik weet niet wat voor eene quaade geeft uit de Hel is opgewekt, die met zyn vergif de Waereld bezwalkt, en veeier Lieden- harten-betovert-heeft, die met' liefde van.Flora bevangen.-zynde, veel hielden van de Tulpen; ga- ven haar naamenen* eertyteien, enals men. niet. hooger konde, die' yan Semper jiugufius. Deze dingen waren te verdraagen van· de Grooten en Machtigen'
dezer Waereld,dat zy Tulpen zaaiden, queekten, planten, in waarde hielden, op prys zetten, wat ze gelden mochten, maar tot hun ver- maak, zondeF vuil gewin, en tot roem; dat zy daar uit een glorie' haalden, met- eene kluchtige en-zoete volgyver.. Maar a!s het ver- maak, van. Bloemen- en; Planten tot vuile win ft" begon getrokken te worden,, zo -zyn de Btoemiften allengskens van dè eerbaarheid afge- weken-,, lettende alleen pp* winft. Wanrals de geruchten eerft lie- pen,, men. wift η iet van wien- dat1 dè Tulpen in andere Landen en' Provintien getrokken wierden, en dat- de Lief hebbers van Tulpen groote conqueften deeden. Terftondzyn 'er veele Lieden bevan- gen met-liefde van Tulpen·; de eene-kogt, dè ander huurde een Tuin , handelde fterk, in- de· koopmanfehap van de Bloemen ; zy zaaiden , teelden en planten Bloemen elk om ftryd. Hier uitisont- ilaan een groot en overvloedig gewas van Tulpen. Hier byisgeko-- men eene curieusheid, datze met den anderen begonnen te ftryd en: eik om 't ze.erft; eerft de Ryken en Vermogende, daar na Tuin- lieden en Hoveniers, en terftond daar aan de Wevers-% die Getouw Cc 3 ea,i
|
||||
|
"2. ι o Befchryving der Stad
en Spoel verlaatende, zich begaven om Flora mede te dienen. En
meer andere gemeene Lieden. Hier en boven Kramers, Snyders, Schoenlappers, en wat dies meer is, zyn in dit Gilde gekomen. En dat te beftraffen is, die kaal en berooit waren,die hun Gereetfchap, daar zy hun brood mede moeften winnen, verkogt hadden, gaan wandelen over de ftraaten, komen op de Markt tot de nieuwe Koop- manfchap, in Kroegen en andere Winkels, leeren de jonge Bloemi- ften de prys en waarde van de Bloemen; zy frequenteeren ook Col- ïegie in de Herberg:, zy koopen, en verkoopen, dat zy niet heb- ben, ten overftaen van een Secretaris, die alles te boek zet; daar word ook Geld in 't Gelag gemaakt, na dat de Bloemen gegolden hadden,in getal en gewigt^daar is men vrolyk geweeftjdaarfcherft fchimpt, en lacht men.geduurig, klappende in de handen; en dan meent men Flora wel gedient te hebben, en zich wel gequeeten, als zy ondertuffchen groote volle Roemers Wyn ledig dronken. Deze Negotianten namen dagelyks zo toe, dat eene Herberg niet
.genoeg was, en zy quamen by malkanderen uit alle quartieren; der- halven veele Coliegien verordineert, en ook veele Comparitien ge- houden ; en dit ten gevalle van de Herbergiers, en op dat de Han- del en Koopmanfchap mogt wakkeren. Daar zat men op hooge Stoelen als Raadsheeren, die gefield waren over 't koopen en ver- koopen van Bloem-waaren; die ook op hun manier Wetten maakten en braken., na hun welgevallen. Anderen daagden malkander uit als om ftryd, uit iever van te handelen, verwiiTelen, en de Pryzen xier Bloemen op tejaagen,en te verhoogen; ftoutheidwierd daar ge- houden voor een bolwerk. Deze Handeling der Bloemen ging zeld- zaam toe; de Bloemen die datelyk gekogt waren, wierden weer verkogt; en de Aclie die zy hadden, tranfporteerden zy weer op .anderen, en akyd metwinft, zo zy zich inbeelden. Hier was het dat een arme bloed hoornen aannam; en zo meenig als in de Kroeg waren, ftygen op na den Hemel,door dwaasheid en laatdunkenheid. En als zy hier mede bezig waren, 't is niet te zeggen, hoe hoog dat de waarde van de Tulpen gerezen zyn; terwyl de dolheid van de Koopers en Verkoopers dag aan dag toenam. Ieder beloofde zich- zelve Goude Bergen, en begonnen meer als ordinair hun fortuin te maaken, zo dat zy dagelyks groote beloften ter eere van Flora dee- den. En als zommige begonnen ryk en weeidrig te worden, door deze Bloemwinft, lieten zy zich voorftaan, dat zy jonge Graafjes wa-
|
||||
|
HAARLEM. "Derde Êoek. 11 i
waren, en zo ryk als een Keizer. De overdaad nam dagelyks toe.-
Hier uit is ontftaan zwaarigheid en de ondergang van Flora. On-
dertuiTchen zyn 'er Bedriegers en Schalken heimelyk ingekroopen, die als Spions dagelyks by 't Volk verkeerden, gingen op alle Colle- gien, hoorden wat daar omgingr en die Blaazoneerders fielden de Prys van de handel der Bloemen. Daar zyn'er ook geweeft, die uitgezonden waren, en als nergens van weetende, zich hielden of zy flegt waren, maar lettende naauwkeurig op alles dat gefproken wierd, en wat daar om ging. Ook quamen 'er, die zich behendig en argliftig wiften t'infinueeren in de gunft der Bloemiften, daar men geen vermoeden op had van bedrog; die by de nieuwe Bloemiften crediet hadden; die de Handel van de Bloemiflen wiften te verhef- fen, groot te maaken, en de Pryzen van de Bloemen ongeloofTelyk deeden ryzen. Hier door wierden de Bloemiflen, nieuw aangeko- men en onbedreven, gaande gemaakt, brandende van begeerte na de Bloemen, als uitgelaatene Menfchen, of die niet wel by de zin- nen waren. Nu was het ook. niet meer te pynewaard, Tulpbollen ftuk voor ftuk te veilen, maar 't was in gebruik gebragt de zelve by Ponden te verkoopen, en aityd tot hooger prys. De Tulpen van de befte zoort, die uicfteekende waren, van af komft, waren niet om te waardeeren, naauwlyks voor Geld te koop, en niet afitaande. Ja rt is zo verre gekomen, dat men by 't gewigt en getal van Greinen die dierbaare Bloemen als Diamantenkogr en verkogt;. alnademarkt, zo als die geftelt wierd door die het hoogfte gezach hadden, na hun.: welgevallen : welke koopmanfchap van Bloemen zo toegenomen heeft, dat een Bol van 20 Greinen zwaar voor joo Guldens, en een andere voor vier of meer Duizend Guldens gepryzeert of verkogt is.* Wie, zou men zeggen, kan dit gelooven? Evenwel't is voor autentyk gehouden.. On-
¥ Deze Tulpnegotie ging zo grof, dat men befteede, volgens Aantekeningen van.
dren tyd , VOOI êea- ^Admiraal Liefifttshttl^ 4400 Guldens , een .Admiraal var, Ènkkuizcii 5400 Guldens, een Bruine Purper 2025 Guldens, een Erebandfcbe Speurijoo Guldens, een dntbcr l4gs Guldens, een Jory Catelyn 2160 Guldens, een Ptiragan Schilder lii'j Guldens, eJiz' En voor een Pond ~4uienaarders J700 Guldens, een Pond Centen 4300 Guldens , een Pond Cacrena&rts 4800 Guldens, een Pond Witte Kjaonen 3600 Guldens, een Pond Gcele Kjrotmén 1200 Guldens , enz. In ^t. Munting tekent aan in zyn Oeffening der Planten „ dat een Semptr ^imufins, weegende iS3 Aazen , verkogt is voor een zomma vna 4«co Guldens, daar en boven noch een nieuwe wel toegemaakte Karoffe, en twee Appcl- graauwe Paarden, en alles wat daar toe behoort, welke in de tyd van vier weeken zouden gelevert, en het Geld datelyk in Eanko afgefchreven worden. Is ook gekoot van N. N. cea &'»»<*<» ,.ô8ç.IU Aaz?», ãüïé -es Guldens> met tie Iwiantie. te betaa- len »
|
||||
|
ψϊ% Be'fchryving der Stad
Onze Nakomelingen ongetwyffek zullen belachen de uitzinnig*
'heid onzer eeuwe., dat by onze tyden de Tulpen in zo een achtinge zyn
len , gereed vier Rofenöbels, met «en YsileHe , "Zadel, Toom , en 't geen dat tot eert
1'aard behooit. Ook is ons in deze tyd getoond, uit de Aantekenrnge van een 'Lief- hebber en geloofwaardige Getuigen, ,dat cmgeé'ifcht vooi een Tulpbol geboden is ra Morgen Land, gelegen in de Schermer. Als van gelyken , dat zeker tteflelyk Man. ï'Amfterdam , aan iemand te Haarlem de Scrnper .^ngufim verhandelt had, met die ver- binteniiTe, dat niemand van hun beide dezelve zonder elkanders kenniffe zoude mogea verhandelen i zo wierd nochtans den eerften zwak gemaakt, dooi het aan prefentee- ren van een zeker zindelyk Spaanfch Kabinet, daar hy lang om gevrydhad, en gaarne loooo Guldens voor gegeven zou hebben, welk hem gegeven wierd met 3000 Guldens fiaar boven, voor een Semper ^Auguftns. De andere zulks hooiende, neemt ook zyn (lag waar, en verhandelt drie Bollen van den Semper .Au^ufim, voorsde zomma van 3000ό Guldens, in Banko te trekken. Dien zelvea Heer, t'Anïfterdam , wierd aangeboden., 15000 Guldens jaarlyks voor zyn Tuin te Huur, tot zeven aan malkander volgende jaaren, (bedraagerrde in dien tyd de zomma van 115000 Guldens) onder verbinteniiTe, de qualiteit en quantiteit daar in te lasten 5 zo dat de vooideelen alleen zouden be- ftaan in de Aanwas. Hier door wierd niet alleen dezen wonderbaarlyken koophandel (waar aan een iegelyk behaagen had, vermids alleen een Perzoon, verzwyge veelc an- öere , wiens naame ik hier, om redenen, niet en verhaale, by de zelve in den tyd van. vier maanden gewonnen had 60000 Guldens) door Edelluiden, Burgerlyke Staaten, Boeren, Schippers, Voerluiden , Wevers, Turf-draagers , Schooifteen-veegers, en 'ande-r re; maar ook. door Vrouwen en Dienftmeiden van dag tot dag, op hoope van in't kort ryk te worden, vermeerdert, en hun Collegie fterker gemaakt. Zo dat eindelyk eeni- ge der voornaamfte dezen Handel voor geen oprechte koopmanfehap langer houdende, vermids zy daar uit meerder fchade voor zommige , als eènige reeds profyt daar uit getrokken hadden , en meer andere inconvenienten onfeilbaar te gemoet zagen. Want eenige in hunne op te brengene Penningen begonnen te larderen , zommige ter con- trarie eenig voordeel gedaan hebbende, die in hun eigen Huis voorheen Klein-bier,, en Meelen-brei naauwlyks krygen konden, wiften nu niet hoe zy zich zouden aanftel- len ; want Wyn was hun naauwlyks genoeg, men moeft Wyn Brullé , of heete Wyn met Suiker daar in, of ten minften Spaanfche Wyn , een Hoentje gelaarft en gefpoort, of andere Delieateffen hebben., alzo in veele de natuurlyke regel of manier van Ueven. te buiten gaande. Zy kogten Wagens, Kaleffen , Paarden, en leefden heerlyk ; nie- mand wift hoe hoog hy zyne ftaat xetten wilde, de een was grooter Meefter dan den ander, en niemand wilde malkandei wy.ken, of iets toegaven. Hebben daarom de FIo-' liften den z4aen van February 163 7 , van alle HolLandfche Steden, binnen Amfterdain vergadert zynde, een accoord' gellooten : dat alle koopen van Tulpen, die gedaan zyn tot ultimo November 163e toe iukluis, nieuwe ftyl, gehouden zullen moeten worden., en de koopen die daar na zyn gefcliied, zal den Kooper mogen nalaaten , mids gee- vende aan den Verkooper 10 percento, en in de maand van Maart 1637, nieuwe ftyl-, den Verkooper aanzeggende, of hy de koop wilde houden of niet. Dit alzo gedaan, bleven noch zommige in groot bedenken, niet vreeze, dit Accommodament , niet te- jrenftaande eetekent by eenige, evenwel in 't hetmelyk, én ook wel openbaar (wyl die van Amfterdam hun conietrt hier in niet gedragen hadden) noch mogte te buiten Reeaan worden, hebben dieswegen .tot meerder bevefting van het zelve, eenige Re- queften aan hun Edele Groot Mogende, de Heeien Staaten van Holland en Weft- Vricsland, in den Haag geprefentiert. Dewelke om meerder inconvenienten in dezen razenden Kooohandcl te vermyden, en tot meerder rufte en welvaar«n hunner Ingeze- tenen te bevordeien, hebben den ayfteó van April 1637, een Placaat in alle Steden van Holland en Weft-Vriesland doen publiceeren , en opentlyk aanilaan ; in het welke zy de Planters van Tulpen authorifeerden , hun verkogte Tulpen, tot laft van hunne Koo- pers , die, hun gekogte Tulpen t'ontfangn, in gebreken bleven, na voorgaande be- hporlyke infinuatie te behouden, of verkoopen, om hun kort daar na op de zelve Koo- p.ers te verhaalen, in gevalle verftaan zoude mogen werden, dat die voorfz. koopen 4aar effeft behoorden te foncsren. Biyver.de ir.iddelenvd all? yfidcie c'ontra&en van Tul-
|
||||
|
HAARLEM. Tierde Boek. %i-3
|
|||||
|
zyn geweefr. Hooger kon de eer van Flora niet opftygen, dewel-
ke, niet tegengaande zy naby haar val was, evenwel het hoofd noch/ -na den Hemel opgeftoken heeft; als zy nu trachten na den Hemel, *om onder .de Sterren gefrelt te worden, zo is zy re met verheven .hooger en hooger, om.datzy te zwaarder val zoude hebben. : Dus is het gebeurd dat Flora hiet ie lande.fchielyk gevallen is, en.alsmet teen Blixem uk den Hemel geilagen. Daar mede is allé de glorie van Flora verdwenen^en die hroofdhe Moeder van de Bloemen,zoboog :geacht., is ter aarde gevallen: en als zy op haar uitterire 't een en 'c ander aan haare Liefhebbers bevolen had, zegt men, dat zyde geeft gegeven heeft, en niet als armoedenagelaaten hebbende,heeftz.e,af- Jcheid van haar Volk genomen, en geboden haar te beweenen, ;. Deze zo fchielyke val en onverwagte zwaarigheid., heeft teetó D D ge-
Tulpen in furpens en ongeprejudiceert. Hier door kreeg dezen ongehoordcn Koop-
handel zo een ha&ftigen val en ondergang, dat men korts daar na een Bol voor jo Guldens kogt, die weeken te vooren over de joeo Guldens gekort had. Waar dooi men. overal een gemeene ontfteltenis der gemoederen dezer Koopluiden meikelyk vernam, vermids de eene de ander met deernirfe en groote mededogentheid aanzag, niet der- vende wederom met hunne Waren te voorfchyn komen ; zo "dat eenige na dien tyd ge- ruft in ftilheid hun leven aanftelden,,daar by ryk geworden zynde; eenige ter contra- rie onnozel en flegt:daar af komende, konden dit Eclyptifch Schrikkeljaar inde don- kerheid hunner beurzen niet verdraagen , keerden daarom onv-ergenoegt wederom tot hunne gewoonlyke Wevers Spoel, oï voorige Hantecring, met een bedroeft gezigt. En indien deze Tulp- of Zotten-handel langer in ftand gebleven had, zou geheel Holland daar door in haar Koophandel bedorven geworden zyn, want men kon voor de allerilegtfte Bol, die men voor dezen en noch op de Mefthocp werpt, bekomen al wat men begeerde; de betaalinge zou mede voortaan niet meer met Geld, roaar alleen met deze Bloemen gefchied zyn. . Heb ook ;van verfebeidene geloofwaardige Mannen gehoort, die daar af Aantekening gehouden hadden, dat in een eenige Stad "van Holland, in de tyd van drie jaaren , meer dan 10 Millioenen Guldens aan deze Bloemen verhandelt geworden zyn. Myn Vader had ook in den jaare 163«, aan een van Alkmaar geboortig, eenige weinige Bollen verkogt, voor de zemme van 7000 Gul- dens, met die conditie, dat zo veiie in de tyd van zes maanden geen afflag ouam voor te vallen, als dan de koop .vaft verblyveri, maar indien zy binnen dien tyd ge-' fchiede , 10 percent zou geven; het welk óok gebeurde: want de afflag binnen dien tyd gefchiede, ontfing derhalven 7co Guldens voor niets, en behield zyne Bollen, die hy hevet gelevert zou hebben. Dit alles, waarde Leezer , heb ik aangetckent, op dat on?e i^akoiT-rslingen als in eene Spiegel kunnen zien , en tot w.aarfchouwinge hier aan gedenken zouden , wy ook zelve hier door vermaand mochten worden, tot zo eenon- benoorlyken handel niet wederom te vervallen. Die, myns oordeels, uit Vrankrvk zyn ooriprongk eerft genomen fchynt te hebben;-want de Grooten aldaar, inzond'erbeid binnen Parys , een weinig voor, en op dien zelven tyddezer razernyen, voot fiegts een afgebroken Tulp, eenige 100 ja 1000 Guldens gaven, na zy fchoonvan Couleuren was., zy aan hunne Matreflen, en andere Dames vereerden," om haare gunft te gewin' nen. Welke van haar aangenomen zynde, aan de linker zvde desLichaams, daarhet Harte onder veiborgen legt, gehegt en vaft gemaakt wiei'd , en waar mede zv praal- den; de zelve meerder als de (choonfte Diamant of Paarl des waerelds achtende'. Deck den HoJlanajchen afflag dezer Bloemen by hen vernomen, wierd ook deze groote ach- jtringe , Si$t haaie. haaft veivallene fchoonheid verminden., en verdwenen tezamen als «ook-. |
|||||
|
áÀ4 Befchryving der Stad
geheel verflagen, die hier door gantfch bedorven waren: waar men
zich wenden of keerden, daar was groote verflagentheid, treuren en droefheid} van de Hoven en Bloemen fprak men niet meer; de Steden lagen dres; op de Markt was niet te doea; en daar was ftilte in de Herbergen, alzo de Koopmanfchap van Bloemen t'eenemaal ophield. Hier ftonden nu veele als voor 'å hoofd geflagen, Verle- gen, wiften niet wat zy beginnen zouden, en die nu kaal en berooid waren. En die nu niet meer ten. beftea hadden, dan een naakte ziel, die ze ook fchuldig waren, die beklaagde d'élendigeftand in .'t gemeen, en nadien, daar geen kans was om hun toevlucht te neemen, tot de Wetten, of d'Autaaren, dewyl ditquaad grooter was als alle remedien, zo hebben zy hunne zielen moeten bezitten in lydzaam* heid. en geduldigheid:. en. daar mede was het Spel van Fiom uit,, |
|||||
|
riEK*
|
|||||
|
HAARLEM. Vierde Boek. æ tf
KIE RB E Â O E IC
Vervattende de
Statuten, Ordomiantien y Rechten- \,
en Privilegiën, oudtyds gegeven van de
GR Á Á VEN van HOLLAND,, :
aan de Stad
HAARLE
a verhaalt te hebben, 't geen ik bevonden Heb ge-
fchied te zyn, van die tyd af dat de Stad eeriï gelucht en gebouwt is, tot onze dagen, zo bin- nen als buiten's lands, zo in vrede als oorlog, zo in voor- als tegenfpoed, zoinGeeftelykealsWae- reldlyke zaakene daar altyd befpeufd is, dat de Fortuin' en manhafte Dapperheid geduurig tegen malkander geftreden- en gekampt hebben, dan de eene en dan de andere boven;. %o ben ik verder van meeninge te fpreeken (dat on- ze Stad Haarlem meer luifter enaanzienlykheid zal toebrengen) van Wetten, Ordonnantien, Voorrechten, en Privilegiën, uit enkele gunft van Vorften en Graaven, die de Ingezetenen om hunne meri- te en ongelooffelyke getrouwheid zyn toegebragt. Verder watCo- ftumen daar Zyn, in 't verkiezen van Magiftraaten en Overheden,, hooge en laage, en wat Policie daar zy. In de volgende Boeken, wat Geflacht-Stammen daar geweeft zyn; wie daar vermaard zyn »e- weeft door dappere Daaden, zo te water als te land. Eindelyk wat voor handel en Traffyque daar zyn, daar de Ingezetenen zich mede geneeren, Als raeds de zonderlinge vernuftigheid ? daar de Burgers D dz en;
|
||||
|
%ι& Befchryving der Stad eiiz,1
;cn Ingezetenen in uitmunten. Kunilen en Weecenfchappen In alle
•wysheidj allerlei Handwerken, en wat dies meerij. Daarom is't, dat alle Vorften, Hertogen enGraaven, byna van't geheele Chri- stendom, hebben het Volk van Haarlem, om hunne dappere Daa- den, kloekelyk uitgevoert, zo te water sis te land, hunne .treffe- lyke dieniien bewezen aan de ilaat van 't Land: voornamentlyk om 'hunne uitneemende getrouwheid., in eere gehouden hebben, be- tuigen onze oude Chronyken: inzonderheid de Graaven van Hol- land, die ze altyd bemind en als Troetel-Kindéren gehouden heb- ben, nadien zy tot alle tyden zo veele fchoone Privilegiën en Voor- deden vergunt hebben, als wy .hier volgende zullen zien. 'Datdei- Statuten, en Ordonnantlen altyd vernieuwc en verandert zyn ge- weeft, na 't believen en welgevallen van Vorften en Graaven. Wy zullen hier voor eerft de Statuten en Ordonnantien van Graaf Wil· Jent, de tweden, Roomfch Koningk, en van andere diergelyke, al- ileen eenige weinige, opgeven, uit de Papieren van Jonker Janvau Teylmgen^ onzen Neef. |
|||||
|
HAND-
|
|||||
|
HANDVESTEN
EN
PRIVILEGIËN,
Oudtyds door de
GRAAVEN van HOLLAND
Gegeven aan de STAD
HAARLEM.
'Dit fijn alfulcke Handt-veflen ende Trivileg ien als die
Graven van Hollandt, die een nae den anderen komende., der goeder Stede van Haeriem mit horen openen Brie- ven bezegelt, gegeven ende geconformeert hebben, En- de ten eerfien van Grave Willem. nden naem der Heyliger ende onverfcheydenre Drievou-
digheydf, Amen. Die wilke dingen gedaen werden in
der rijdt, op dat fy niet en gliden mit der tijde, mitge-
hoechniflen der fchriften, ende mit getuchnïffen doegen-
der manne plegen fy eeuwigh worden ghemaeckt.
i. Van dat alle Ψ o ir t er s van Haeriem vry fullen varen
mit hoeren goede voor die tollen te Water ende te Lande. Hieromme foo fie cond den jegenwoordigen luden ende den nae-
komenden luden, dat ick WILLEM, Grave van Hollandt om die lieffte der ftede van Haeriem, hebbe my vernedert ter Inwoenin- ghers bede der felver Poirter van Haeriem ? ende, hebfe vry gelaten van Α ■ al-
|
||||
|
÷ Hand veilen en Privilegiën der Graaven vaft Holland,
alre tollen ende van alre befchattinge der tolre, after water ende after
lande, over al in mijnre macht. Voert foo heb ie defen voorfeyde poirteren dusdanige vryhede ghe-
gheven, alfe waer dat enige menfche vet mishagede yegen enigen Bor- gher van Haerlem, hy en felre niet of hebben dan oordel der Schepe- nen, noch ie en, faire, oec niet af eyfehen anders noch mine nacomelin- gen. x. Van dat die Schout mitterslinger gemeenten van Haer-
lem uyt tree ken fal,, of men enigen poiter veronr ech- ten woude an fijnen goede, dat hy ruflelic be- feten had fonder dage. |
|||||||||
|
V\
|
Taer dat faecke dat yemandt van den omtrent-woonders der poirte·
1 van Haerlem enich der Rurghers van Haerlem onrecht of eracht. |
||||||||
|
dade van finen goede, dat hy befeten hadde rechtelijck ende fonder
klage, die Schoute van Haerlem foude metter meente alfo wel mitten, armen als mitte rijken darwaert varen, ende dat onrecht fal hy berech- ten ende corrigeren, ende dat fonder mijnen toernof der mijnre. 3. Van die poirter werden wil,
Ô Toert meer heb ie by mijnjTelfs rade ende by rade mijnre luden my~
V waerdigh te gheven, dat die poirte van Haerlem des rechts hoer verblide dat in defen jegenwoerdigen letteren gehouden wort. Als fo wie van wat fide dat hy quame in der voorfeyder ftede, ende wiide; poirter werden, die poirte ende die in-gange fullen hem open zijn: Jae dat hy fweren fal rnit ende mijnen erfnamen trouwe te doen ende der poirte"; ende hy fal dan geven den Scoute vier penningen, en den bo- de eenpenningh, ende den gemenen fcepenen drie fchellinghen, ende als hy dat gedaen heeft foe fal hy gebruken voirt meer der poirte recht., 4. Van dat een poirter xl. dagen mach wefien uyt. der
â e de finder fijn poirterficip te verliefen. E lc poirter is dattet noet is mach xl. dagen fitten uyter poirte te we-
fen' in die Hoey-maente in die Oeit-maente xl. dagen fijn hoey ende fijn coern te vergaderen, ende alfo menigen dach in den Herfte te
|
|||||||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 3
te fayen, alfoe als die voerfeyde tijt voirleden is dat hy weder come ter
poirte ai daer te blyyen ende te wonen. 5. Van eenen poirter die nuwelicpoirter gemaect wort 7
XL. daghen buten der fiede mach wefen, buten ver- beurnijfe fijn dinc in toe brenghen,
E lek poirter nuwelijck poirter gemaeét, heeft xl. dagen vry fijn dinc
in die ftede toe brengen. 6. Van eenigen poirter die men voor V Gerecht tree ken wil.
Als'men enighen poirter voirt 't Gerechte trecken fal foefal men bie-
den mitten rechter of mit finen boede te rechte te comen over twie weken nae dien dage dat hy gedaget was. 7. Van dat een poirter die gedaget is, fijnen dagh
mach corten.
Een poirter gedaeeht, mach corten dien dach der daginghenier van
recht foe heeft hy nae dien dach dat hyghedaechtis, twie weken verfte, defe maniere te dagen is aliene tuffchen poirters die men daghen fal voirt 't gherechte. 8. Van eenen Gafi die eenen 'Poirter voir 't Gerechte
daeghden.
Waer dat fake dat een van buten gheen Poirter, een Poirter voirt
't Gherechte treckede, die Rechter foude den vreemden Man recht doen, binnen den derden daghe, om dievorderinghedervreem- den. 9. Van eenen Toirter of eenen Gafi finen onfcoude doen
mitter handt voir V Gherechte. "anneer foe een Poirter of een Gaft, hem fal ontieuldighen van
eenre fake daer hy of ghetrecht is voir 't Gerechte, hy fal zijn onfcoude doen mit zijn een handt, ende te handt fal hy fijn onfcoude doen in 't Gherechte, , Α a Fan |
||||
|
4 Handveilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
το. Van onfculde te doen mit tuge voir V Gh er echt e.
Is dat fake dat yemandt mit oerconde hem fal ontfculdighen, hy fa!
hebben verfte van twien weken hem te beraden; allee nochtans dat allene een Poirter fal moghen oerconde draghen, yeghens eenen Poirter of op eenen Poirter. Een fimpel Poirter die oerconde dra- ghen fal, fal fweren recht ende die waerheydt te oerconden: Me'r een Scepen of Ghefworen, mach fonder fweren oerconde draghen. ii. Van yemant te dagen van pennïnckke dingen, dat fal
isvefen in jegenwoordigheydt van twie TOirteren. Alfmen ook yemandt daghen falvanpenninckkerdinck, foeTalmen
dagen by den Rechter of by den Boede jegenwoerdigh, ten minften twie Poirteren,. ende in dier daginghe falmen noemen die fom- me der penningh, ende quame die ghedaeghde voir 't gerechte niet tot fijnen befceyden.daghe, foe wonne die klagher op hem dat geldt,- daer hy hem om dagen dede,, alfoe groet.als hy 't in der daginge ghe- feydt ofghenoemt hadde, yeghen dien die hy daghen dede. Ende die ghedaeghde, want hy niet voirt enquam, foude dè Scoute drie fchel· linghen betalen tot fijnre banne, ende den klagher twie fchellinghen, om hem ghenoegh te doen.. ix. Van dat een Ambochts-Heere, fijn luden van den
recht leiden mach. Voert, waert dat enighe fcot-laer Lude eens anders heren van my
of van-mynen Schoute gedaget worde te rechte j hoer fonderlin- ge Heer foudfe nemen moghen van den rechte, alfoe dat hy lonen fou- de mit fekerre trouwen binnen viertien nachten vol rechte te doene, van den ghenen die hy aldus wech leyde, waer oec dat hijs niet en de- de, foe en mocht.hyfe .voert meer niet nemen vut der Poirte rechte. 13. Van dat fich eenToirter onfchuldigen mach van
fiennincks fchulde. Waer eenigh Poirter voir 't Gerecht gheboden van wien hy waer,
in eenre fake van penninckker dinc, fi en waer mitter handt ghe-
|
||||
|
cradtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 5·
gheloeft, die ghemeenlijck wedde handt biet, ende daerop dïen'poir-
ter beclaghede, die Poirter mochte hem onfculdighen mit eenre handt, ten waer.dat hy. hem mit Scepenen verwinnen mochte. 14. Van yemandt die of erfnïjfe recht Jp'reken9
ende antwoerden wil. Α Urnen yemandt van. eenigher erfniite voir rechte biet, ende coemt
hy ten eerften daghe niet voert, men fal hem anderwerven da- ghen, ende comt hy den tenanderen daghe niet, derde werven falmen hem daghen, comt hy· oec. ten .derden daghe niet, hy fal den Scout van elliker mifdaet twie fcellinghen ghelden: Ende coem hy oec derde werven niet, hy verlieit die fake, daer hy ofghedaghet is falmen hem ondeyien, waer oec dat fake dat die clagher in eenighen dage van dien drien daghen niet voert.en quame, hy verloer al-te-mael fine claghe fake. 1$, Van dat een-fijne recht verliefen mach mit qualiken^
die woirde na toe-fegghen als hy fweren fal. rannier yemandt fweren fal van penninckker dinghen,- mach val-
len van fljnre fake ende verliefen, miffeit. hy nae te fpreken aJs- die Rechter voerfeyde, ofquame hy teghen die maniere van fweren in den eerften ende in den anderen eden, en fal hy niet moghen vallen, maer in den derden fwoer hy niet wel ofquame hy jeghen diemaniere van fweren, hy verloere fine fake, ende.men foude hem dieerfniifeont- wifen.daer hy omme ghetreeket was ten. rechte, ende dien clagher toa- wifen, ende aifo ducke als hy quaüke fwoer of gbefworenhadde, alfoe ducke foude hy den Rechter twie fceiünghen Holiandts ghelden, . .16. Van drien laerlixen recht-daghen die men fal'Ί
bieden in die Kercke. \7oert in der felver Poirte zijn ghefet drie Iaerlik-e rechten, Dateer-
y fte des naeften manendages na dertienen dach, Dat ander na der oc- tave van Paeffchen des manendagh, Dat de'rde. des naeften manenda- ges na finte jans jy/fiffe Baptifte, die dair toe-ghefet zijn dat elc poirter die in befittinghe van erve is, in elcken van den drien rechten felye voert A~3 fal
|
||||
|
6 Handveflen en Privilegiën der Graaven van Holland,
|
|||||
|
fal comen van finen erve, ende ift dat hem niemandt aen en fpreket,
foe befit hy 't voerwaert meer rufteliken bi der Scepen oerdel, Oec fal men defe rechten bieden in die Kercke ruftelike befittinghe van erve en mach niet gheveft noch geproeft werden, dan by Scepenen of ghe- fwoeren. 17. Van vrede toe ghebieden ende van verboemijfen
die den weygherden. Waer dateer kijf refe in der ftede, ende die Scoute dan quame en^·
de bode des Graven vrede te houden te vi-ertien nachten ende echter vierden nacht, ende derde werve viertien nacht, en de vierde werve tot eenen laer ende een dach, ende vijffte werve tot een laer en eenen dach, ende fefte werve tot eenen laer ende eenen dach, die Rech- ter des Graven vrede bode te houden, Ende een van den vechters of beyde den vrede' weygherden, fy fouden den Grave tien pont gelden. 18. Van die vrede braken^ ende van boete die dair toe-faet.
Elc menfche die vrede breec~t fal den Grave gelden tien pont, den
t gequetften tien pont, of hy fal fijn handt verliefen ift dathy ver- wonnen wort mit twien Scepen of meer. 10. 'Die boete van dat yemant den anderen mit fc ar pen
wapenen quetfede. Soo wie den anderen mit eenen fcarpen Wapen wonde, ende wordt ·
hy dair op verwonnen van twie Scepen of van meer hy fal den Gra- ve gelden tien pont ende den ghequetften tien pont of men fal hem die hant of flaen. 20. Van die ghene die den andéren infijnsfelfshuusfochte
ende hun dair in doot floeghe of quetfede of dat hy
eenen vreemden in eens mans huus fochtè.
*Oert foo wie den anderen binnen fijnre woninge alleen ofte mit meer
luden fochte ende hem doot floege, die overdader foude mit al finen ghefeüen (mocht mm hem verwinnen mit Scepenen) in mijnre mach-
|
|||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 7
machte wefen of in mijnre nacomelinghers die die heerfchappie mijns
gherechts befaten. Waer 00c dat fake dat die weldighe vechter yemant wonde binnen fijnre woninghe felve of mi ε meer luden mar niet ter doot ende daer op verwonnen worde mit Scepenen, die overdader foude gelden tien pont ende ellic fijnre gefelïen xlv. f:ellinghen hollants, my of minen nacomelingen, den ghequetften foude hyt beteren na oordel der Scepenen, Soe wie in eenigen huyfe den huys-heerfochthy fait hem beteren mit tien pont ende my tien pont. Soecht hy 00c yemant mit vechtender hant tot eens anders mans huyfe, die huis foeker fait beteren den heere van den huyfe mit tien pont den genen die hy fochtemittien pont en my mit tien pont wort hy daer of verwonnen mit Scepenen. χ I. Van eenighengafl die fcoude verfekerde voer Scepenen,.
|
||||||||||
|
s
|
||||||||||
|
oe wat gafl voor Scepenen fcoude verfekerde ende daeropgemaent
werde niet gelden en woude, .men fouden daghen voir 'tgherech- |
||||||||||
|
te van Haérlem. van vierden daghen tot viertien daghen als drien vier--
tien daghen, en hy dan te rechte niet en quame men fouden bannen en niet uyt den banne doen.ter tijt toe dat hy my ghegouden had drie pont den genen die hy fchuldich was fijn gek ende finen fchade verbetertby rade des Rechts. Quaem oec die bande binnen der poirte die rechter mit den Scepenen ende mit anders die poirters fouden dien ghebandeit- arre'leeren voir die fcoude voir die fchade ende voir dien ban, ende in-- vaiter hoede houden tot dier tijt dat hy die fcoude ende die fcade ende my minen banne vergouden.hadde al gheheeüjc, %%. Van die van fcoude uyt der ftede ghebannet waer ende
daer en boven in die Jiede quame. Voert waer dat fake „dat die ghebandë verlmadende in die poirte qua-
me die rechter mitten poirters waer hy machtich ghenoechioude Van den goede des verbaends betalen fcoud, fcade, en banne, 'waer hy £ec niet machtich ghenoech dair toe ende hyt niet betalen en mochte ^y fijnre onmoghentheide, Ie fait doen betalen tot mijne naeiter coën> fle fcoude, fcade, en beteringe. z 3. Van als men die clocke flaet elcke te comen.
Soo wie niet enquame alls men die clocke iloeghe hy foude my ghel-
- den twintich fcheilinghen. 24. |
||||||||||
|
δ Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
t^. Van die yemant wonde als men die clocke flaet.
|
||||||||||||||
|
w
|
ie foe binnen der vrihede van Haerlem yemant wonde als men
die clocke flaet om ghemeenen oerbaer der poirte of binnen |
|||||||||||||
|
drien daghen dair na dat die clocke ghefleghen ,is fal my<gelden tien pont
den ghequetften tien pont, wort hy verwonnen mit twien Scepenen. £>. Van die eenen poirter of'eenen Scepen binnen fijnen
hufe of buten finen hufe doet floeghe. Een poirter die doot geflagen wort fal men gelden xxxn. pont van
den magen fijns die~hem floegen, ende al des handadfgen goedt. fal mijn wefen, wort hy oec in fijn eygen huus gefocht ende doodt ge- flagen men fel hem gelden lxiv. pont, worde een Scepenverflegen men fouden gelden xlh. pont, waer hy in fijn huus gefocht, ende daer in verflagen men fouden ghelden lxxxiv. pont. Ί.6. Van die binnen Haerlem vecht fal daer beteren
of men fal hem bannen. Soo wie vochte binnen der vrihede foudewerdenghedwongenaldaer
te beteren of men fouden bannen. %j. Van den genen die in fijns fèlfshuus verfocht worde
en hem dan manlikenweerde ende daer inne dootfiach dede. Waer oec dat die ghene die in fijrtre eyghene woninghe ghefocht
worde manliken hem verweerde, ende dien huus-foecker ende alle fine mede gefellen die daer waren doot floeghe, hy foude my gel- den van elclcen doden vier penninghen ofmijnennacomelinghers," ende ie óf mine nacomelinghen fullen fchuldigh wefen daer op te befchermen ende verfoenen 't geen des doden of der doden maghen ende hemvaften vrede gheven. a8. Van ellic welde lic over dader fal gelden Ut voor lidt
van -finen lieve hoeft om hooft. lek weldelic quaet doênre, wort hy van fijnen weldelic quaetdoen |
||||||||||||||
|
JsL-ijii
|
verwonnen mit Scepenen hy fal verliefen hoeft om hoeft, ogeom
|
|||||||||||||
|
oge
|
||||||||||||||
|
oudtyds gegeven aan de'Stad HAARLEM. f
oge ende ghelike lit voor ghelike lit van fijnen eyghen lichaam fal hy
fchuldich wefenHe verliefen. zcj. Van eenen die een knijf droege af die met er ren moede
dat uuttoe'ge, of die yemanf daer mede wonde, of die
yzmant daer mede doot floeghe.
Soo wie een Knijf droeghe fel my ghelden x. pont diene 'trechten m
arren moede fal my gelden xv. pont, Soo wie yemandt daer mede wonde fal die handt verliefen, wie yemandt daer mede doede wort hy ghevangen hy fal werden gedoet, 30. Van dieft e van brande, 'van rove, van fenijn toe
gheven off van eniger doodtlicher dinc. Voert meer foo wie enigher hande fwaer ende grote dootlike qiiaet-
heide dede, faetwaerin diefte, ofin brande, of in roeve, of in venijn te geven, of in eenigherhande doetliker dinck ende daer in be~ greepen worde ende van Scepenen verwonnen, fal aen gaen dat oerdel der doot. Waer oec yemandt van dufdanigen ftuckengewroegetende niet verwonnen van Scepenen hy fal hem ontfculdigen mogen mit eenre hantte fweren. 31. Van die eenen dief begrefe in finen Imufe.
Soo wie eenen diefin finen hufe begreep, hy fallen houden mach hy,
ende zeven van finen bueren lal hy aen-fpreecken ende dien dief ghebonden houden mit finen bueren alfoe langhe dat hy hemdesfchoe- nen daghes den rechter mach leveren met den dinghe des hy gbefrolen heeft op fijn regge gebonden, Ende daer fal de rechter den dief aen» ipreken ende handelen na den oordeel der Schepenen. 3i. Vanden genen die mit recht verwonnen wort van fcou-
de ende der niet betalen en mach, hoemen -Jatr mede omme gaen fal. Soe wie den anderen fcoude fchuldich is ende en mach hy finen fcou-
de niet gelden, ende wordt hy van dier fcoude voir den rechter  ver-
|
||||
|
ßï Handveften en Privilegiën der Graaven van Holland y
verwonnen, die rechter fallen den bode bevelen onder fine hoede by
twie weken te houden alle die tijt te voedene van den boede, ende na dien twie weken fallen den rechter den fcoude noer gheven in der macht des gheens die hy fchuidich is, alfoe dat hy finen fcoude noer voeden fal fijn lichaem niet te moyen ende fallen houden.alfoe langhe dat hy tgheghen hem over een coemt of fijne fcoude be.taelt, of quite laet. 33, Van den ghenen da-er den rechter boete op verfijnt
ende dat hy die boete niet gelden en mach. £"Yoe wie int gherechte voor den rechter coemt ende den rechter yet
^3 rechts ofte boeten op dien vallet,, die rechter fal eyffchen borghe van dien eerfte werve, anderwerve en derde wervelende diegene feyt dat hy gene borge en heeft hem te fetten, defe en is niet fchuidich den rechter yet toe gelden van finen bannen, waert dat hy fweghe, ende .ghene borghe en boede, die rechter fouden vanghen mit Seepe- nen ende den bode bevelendn eenfeker ftede, ende die boedefouden houden ende van hem den rechter antwaerden». 34. Van eenen poirter borghe te feiten van boeten.
Waer oec dat een-poirter in 'À gherechte beclaghet worde ende den
rechter yet rechts ofte boeten.aen hem ghevielen ende die poir- ter alfoe veel goeds int poert-recht befate alfoe goet als des rechters boe- te die hem gevallen waer. defe poirter mach fonder borghe van den rechte gaen, mar waert dat defé poirter niet alfoe veel goets en hadde befetenin der voirfeider manieren hy.mofte borghe fetten. 3.5. Van die hit gherechte den Seepenen weder fpreket en-
de hoir oerdel, weder feit, Soe wie int gerechte den Seepenen weder fpreket of hoer oordel dat
fy mit ghemenen é rade int gherecht gegeven hebben na gerechte der poirte t' onrecht ende fmadelike weder feit, hy fal mi ofte minena- comelingen tien pont geiden hollants, ende elke Scepene een pont. 36. Van die den anderen an fijn kinneb ach fme et.
|
|||||||||
|
S
|
00 wie eene Kinnebach fmeete gave in eenichs mans aenficht ift dat
hy verwonnen wort mit twien Seepenen fal den rechter gelden een |
||||||||
|
pont
|
|||||||||
|
'
|
|||||
|
." oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM, é ô
pont ten waer dattet den ghemenen fcepenen goet dochte dat hy meer
yerboert hadde. 37. Van die in een tavaerne quame drinken en de fijn lach
en woude niet betalen. Soe wie in eenetavaerne quame om daer te drincken die wijntapper
fal hem Wijn brenghen na gherechte fchuldiger mate, ende a!s dan die geene is hy poirter genoech gedroncken heeft ende gerekent heeft, is dat hy te hans niet betalen en mach hy gae en wech tent morghert, alfoe dat hy den tapper betael fijn wijn eer des anderen daghes te mid- dage, waer oec voer die voor genoemde tijt die tapper finen wijn niet en betaelt ende daer claghe over quame tot den rechter die fchuidenaer foude den wijntapper fijnen wijn gelden ende den rechter drie feellin- ghen ende den tapper twie fcellinghen om hem ghenoech te -doen. 38. T)ie van val fiber mate ghewroghet wordt.
Soo wie van valfcher mate gewreeget waer en mit twie Scepenen'-
verwonnen fal den Rechter ghelden drie pont, 39. Van erfnijfe tot Haerlem boe dattet erven fial.
Van der erflichede tot Haerlem tuffchen poirters ia! men die ghe- ■
woente of houden als hier toe aldaer ghehouden is, Mar dit daer toe gedaen dat die erfhifie der poirters weder dat fy buten of binnen der vrihede leit fal op den naeften erfnaem comen fijnre maeffchap weder dattet zoen is of dochter. 40. Van die binnen der vrihede van Haerlem lant heeft
in laerliker huer.
Soo wie binnen der vrihede van Haerlem heeft lant legghenin laer-
liker huere des hy Jaerlicx de Kueregelt hy fait behouden alfoe lan- ghe als hy leeft, Ende hy macht 00c vry vercopen des hy den Heer van "ien lande twievoudighe huer gevet, Waer oec dat een man of een wijf die een huer lant befate ftorve hy ofte fy hoer.rïaefte eerfnaem foudet erflic behouden, des hy den waren Heer des lants twivoudighe huere gave, ende aldus van ilachte te geilachteneridQ eweïic, •Ba 41-
|
|||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 13
peir, of aen fpreken fal mogen binnen de voirfeider ftede of ouwer 10
mijnre nacomelinghers, noch die eene burgher den'anderen. 45·. Van die yemant mit eenen fc ar f en wapen verjloegbe
ende dat wapen daw en wech worpe, Ift dat yemant ymande binnen der vryhede der voirfeider poirter mit
eenen fcarpen wapen of mit een ander dincveröaet ende datwapen ofte dat dinc wech worpe hy mach hem ontfchuldighen ten waer dat hy verwonnen worde mit twien Scepenen, quaemen oec oever dëfen da- ge men fouden drie vierden daghen ende drie daghen voert eiffchen voir 't gherechte, ende quame hy dus tot dien termine niet voert men fouden verwifen ende ballinc maecken, Mar waert dat defe overdader binnen den tormijn daer hy toe geroepen waer quame ende gheleyde begheerde van den rechter ende men. hem gheen gheleyde en gave mefi mochts niet verwifen.. |
|||||||
|
46. Van dat een gafl gheen oirconde en mach dragloeni
't gheghen eenen Ί* oir ter. |
|||||||
|
XLren gafl en mach. gien orcondé dragen 't ghehens eenen poirter;
47. Van dat een maeghtν er er aft ware ende dat c lage de,'
Waer een maeght vercraftende dat cl'achede, fy en mochte gfeee-
nen voert ganck hebben in hoire claghe fy en hadde feven tu- ghe mannen ofte wiven eerfamige ludén ende waerachtich... 48. Van dat yemandt goedt befeten hadde als een pandt
fonder wederroepen een Iaer. Waer dar yemand goedt befeten hadde als een pant fonder weder
roepen een Iaer ofte meer ende yemandt hem woude onrecht doen daer aan hy mach mit eenre handt houden ten heiligh'err foe wat .· % in dien goede rechts hevet. 49-Van twie die voer-den rechter ghedaghet worden^
ende een faecke hantierden. aer dat rwie voer den rechter ghedaghet een fake hantierdea die gheene die fijn fake verloer foude den.anderen die wonne B: 3 fijn
|
|||||||
|
ia, Handveften enPiivilegien der Graaven van Holland,
41. Van die den Rechteryet ontdroeghe weldeliken
van den. rechte. Soo wie den rechter yet rechts dat den rechter toe-behoort weldelij-
ke van den rechte ontdroege, lil dat hy daer op verwonnen wort van twien Scepenen, hy fal ghelden om genoech te doen min en rech- ter xv. pont of mijnre eerfnamen. 41. Van dat een wij f die te backen ende te brouwen pleecht
hut en gheheite hoirs mans niet meer borghen ende
verliefen en mach dan een backte broets of een,
broute biers,
Eenich poirter die een wijf heeft die te backen ofte brouwen plëecht,.
j die mach verliefen een baéte broots, ende alfoe een broute biers aifoo dat hoer man- dat niet keren en kan, Oec in der felver manieren mach een wijf die mit wollen of met linnen gaern omme gaet eenftiène gaerns verliefen, waer oec.dat fake dat eenichs mans wijf gheene coop- manfchap openbaeren plaghe te doen hoer man en mochtet niet meer fcaden van hoer coemanfchap dan vier penninc.. 43.. Van eenich dieflic dinc dies rechts fioudich waer,
worde begrepen. Ier oec eenich dieflic dinc van yemant dies recht fcoudieh waer.1'
e begripen, Ende.die waer-befitter behelde mit oerconde dat dinc aen wien fy ghevonden worde mochten hem aldaer-ontfchuldighen op mit hem derden, alfoe nochtans dat die man voirwaert meer geen oireonde noch fweringhe in gheenige faken doen en fal moghen. En- de die fijn goet vinnet fal ghe.ven den bode twie fcellinghen ende vier penninghen. 44. Van dat ghien man eenïghenpoirter van Haerlem toe
campe roepen of aen fpr e ken fal moghen. Yoert meer heb ie defen voorfeiden burghers dufdanich recht ghe-
gheven dat gien gail: noch buer, Ridder noch eenich ander men- feiie eenigen burger van Haerlem in enigherhande reden te campe roe- psn>
|
||||
|
14 Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
fijn coft ghelden, alfoe dat die gene die wonne foude mit fijnen ede
ende mit den rade der Scepenen dien coft fetten. 50. Van dat die boede ghenen poirter daghen en fal
dan tot finen buyfe. |
||||||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||||||
|
ie boede en fal gheenen burgher daghen vöir 't gerecht dan tot
fijnen hufe voer twie poirters of voer meer. |
||||||||||||||||||
|
5º. Van dat niemant inderScepenen raedt gaen en fal.
|
||||||||||||||||||
|
Ô
|
ot den raedt der Scepenen en fal niemandt gaen hy en zy van hem
gheroepen. 5"i. Van dat niemant der Scepen oerdel te niet maken
en mach.
|
|||||||||||||||||
|
E
|
||||||||||||||||||
|
hs "Seepens orde! gemaect ende geveft mitten raden der ander
Scepenen en fal niemant mogen te niete maken. |
||||||||||||||||||
|
•53. Van dat Ø apen-zoenen ende die van geenen witachti-
gen bedde en zijn, orconde dragen en mogen. Voert ift te weten dat Papen-zoenen ofte yemandt die van enighen
wittachtighen bedde ghewonnen en waren noch en lullen noch fculdich fijn orconde te dragen in lachter van goede of van live enlchs : poirter. f4. Van dat een maghet eenen man van crafte verwonnen
mit zeven Orconden. Waer dat eene maget enighen man van hoer te vercraften verwon-
ne mit feven orconden,' dat waren mannen ofte wivenwarach- tich ende gheproeft inden gerechte men fouden dien vercrafter dat hoeft of ilaen. 5·5". Van die lant of erve gecoft hadde, ende dat befeten
een Jaer fonder krot of weder roef en.
^00 wie vaderlic landt of erve ghecoft hadde, ende dat befeten had- de een jaer of meer fonder kro£ of weder roepen die befitter des er»
|
||||||||||||||||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 15·
-erves of des vaderlicke lants en fal na dien termijn niemant dair of ant-
woerden al .worde hy daer op aengefproken. 56. Van diebefet waer ende finder oerlof' uyt den
befettinghe ginghe. 'oo wie 'befet waer van den Schouten of van den bode in die poirte
voir twie poirters ende fonder oerlof des rechters-uyt der poirte gin- ghe, ende daer op verwonnen worde mit Scepénen, hy fal geven den rechter XLV. fcellingen'te beteringhe.. 57. Van die den anderen van fcoude aen^fpreket ende
daer tuge of heeft. C^oo wie yemandt van febudé in't'gherechte aen-fpreket ende daer"
O goede tughe of hevet, die tughe fijn fchuldich mit horen ede or- eonde te draghen mar dieciager en fal niet fchuldich wefen tefweren, 58. Van die poirter gemarB is niet fchuldich en is
yemants dienfi man te wefen. Na dien dat yemandt poifter is gemaeckt en is hy niet fchuldich ye-
mandts diénfl: man te:wefen, maer hy fal ghebruken dié vrihede- der poirte nae den poirt-rechr., . 5% 'Dat ellic £ oir ter den anderen β]η recht fal hel f en
|
||||||
|
Ick hebbe gegeven ende geboden den voirfeiden poirters dat iy mit.
horen eede verfekeren dat ellikerlijc fal den 'anderen fijn recht hel- pen houden. 60. Van eenen foirter die in fjnre Berbergen eenen man
on tf enge die eenen foirter geldt fculdich waer. Waer enich burger die in fijnre herberghe ontfonge eenen man die
finen mede burger gbeldt fchuldich waer of onder fcoude 't ghe- » gene des geenen mede burgers wille ofweder-feggen, die waert dien.. «dié-
|
||||||
|
i6 Handv.eftên en Privilegiën der Graaven van Holland,
,, die manne in-name fal fchuldich wefen finen mede Burgher te ant-
.„ woerden van dier fcoude die hem de.gafr fcoudich waer. 6x. Van allen goeden die in pant-waer gefet fijn:i
hoe men die houden fal. '% Ue pande ende goedt in pant-waer gefet, ift in natten ift in drogen,
J\_ of in tienden of in anderen goeden, ie fal trouwelijc den voorfei- den Burghers houden.na der gewoenten der pokte vanHaerlem, ende ellic fal finen mede burger trouweliken byftaen inder houüinghe der voorfeider gefetter goede te pande ghefet die hy nu befit tot dier tijdt dat fy gheloeftfijn tot fijnen wille die fy onder heeft te pande, ende dat feilen die voirfeiüen borghers verfekeren mit horen eede. 6%. Van een die fijn fcoude niet gelden en woude ende
-witte lij c gemaent waer. Voert Toe wie van den omme woeninghen wittelick gemaent eenen
Burger van Haerlem fine Jèoud niet gelden en woude diefcout mitten poirters fal van fine goede alfoe voele nemen dat hy den geenen die men die fcoud fculdich is, redelijck genoech mach doen. ' 6$. Van enigen poirt'er die fijn gjoet befet waer van
enigen Edelen man. %er oec enich Burgher van Haerlem gebannet of fijn goet befet
van eenichs edels mans of dienft mans wegen, ick fal defen al- foe goedt hebben dat ie den burger ende fijn goedt fal doen quite fcel· den, of ie-fal van den finen alfoe veel nemen dat hy minen Burger vol mach doen. 64. Van enigen poirter die die gemeente niet enhulpe
't gegen yemande "Van buten. *oo wat poirter niet en hulpe die meente jeghen die van buten op
^) dat fy hem niet en pijnde te doen 't gheghen der iïede recht, die ial my ghelden een pont ende die poirte een jaer-verheien. |
|||||
|
■6S.
|
|||||
|
oudtyds gegeven üaH de Stil d HAARLEM. r7
65*. Van dat die poirters van Haerlem der Graeflicheit
alle laers fullen gelden twintich pont, |
||||||||||
|
D
|
ie poirters van Haerlem fullen mi ghelden of den rechten eerfhaem
van Hollandt ewelic tien pont tot kerfavont ende tien pont tot |
|||||||||
|
fmte lans miffe Baptift Iaerlicx.
66. Offt geviel dat die Graeflicheit tot des Keyfers hove
•varen foude, of een wijf'nemen /oude foe fullen die
poirters ghelden XX pont.
Voert meer, waer dat fake dat mi of den waren Heer van Hollandt
veile te varen tot des Keyfers hove, of een wijf te nemen of rid- der te werden tot elcken van defen iüllen mi ghelden die Poirters van Haerlem xx. pont oock waert dat enich mijnre fufteren of des waren Heer van Hollandt huwelic dede, die voerfeide poerters van Haerlem fullen mi ghelden xv. pont voert meer, waert dat mijn broeder of des waren Heer van Hollandt broeder ridder worde gemaeér. of een wijf na- me die poirters van Haerlem fullen ghelden tot elcken van defen xv. pont. 6j. Van dat die poirters van Haerlem die Graeflicheit
dienen fullen in Heervaert mit Lxiv. mannen. Die poirters van Haerlem fullen mi dienen in mijnre Heervaert of
den waren Heer van Holiant in fijne Heervaert met Lxiv. man- nen. 68. Van dat die Scepenen mit rade des Scouten nuwe
gheboden ende ftatuten maken- mogen. Hier-en-boven heb ie oerlof ghegeven den Scepenen van Haerlem
nuwe gheboden ende ftatuten te maecken mit den rade mijns bouten, tot eenen halven laer, of tot eenen helen, durende by horen eede dat der meente of>der meere rnony oerbaerlic is, gehouden mv daer in mijns rechts. Ende op dat de vryheit die in defe tegemvoerdige letter ftaet van mi
Willem Grave van Holiant willichlic ende by rade mijnre edelre inde C en-
|
||||||||||
|
ï8 Haridveiten en Privilegiën der Graaven van Holland,
ende phetrouwer den Burgers van Haerlem ghegeven, eweÜke duren-
de ende macht behouden, ende van niemant te vergeefs weder mach werden gheroepen. Soe heb ie defen jegenwoerdigen letter denvoer- feiden burgers ghegeven mitter bewaringe mijns fegels geveft. Tup-e fijn Heer. Lubbrecht Abt van Egmond, Heer Nicolaes Perfijn,
Heer Dideric, Borgh-Grave van Leyden, Meifier Daniel, HeerDide- ric vanTeylingen, Symon van Haerlem, in'tiaeronsHeerenMccxLY.
op finte Ciernenten dagh.
Van de ; ,
|
|||||||||||||
|
~ i
|
[j^B^-^J
|
||||||||||||
|
aven en- Hey
|
J
|
meraden.
|
|||||||||||
|
I.
"aedien ons Landt, dat van natuere poelachtigh is, ende de
uytwateringe onderhavigh, foo wordt de Ingefeten gedwon- ghen, met Dijeken en Dammen haer landt te bevryden van alle inbreuck van water. Derhalven zijnder al over eenige loo jaren voor defen Dijck-graven en Heymeraden geftelt, die defe forghe bevolen is van de Dijeken t'onderhouden en repareren, diedaer dwars door Kermerlant komen van Amfterdam na 't Dorp van Velfen. Die gene die tot dit ampt plachten gèkoren te worden, waren voornamer luyden, mannen van groot aenfien en hooge afkomft, die oock met fchoone Privilegiën befchoncken en vereert zijn geweeft, voorname- ück van WUlem Coning van Romen, ende andere Princen en Graven van Hollandt mede, het gefagh van defe mannen is on-weder-roepelick geweeft, haer aenfienlickeyt'is als heyligh geweeft in d'oogen van de menfehen, bekrachtight en gefterekt met menighte van zegelen by welcke hy hem felven ende de naekomelingen beneemt 't gefagh, van fijne wüle of fententie, te herroepen, ofte retracleren. Defe zijn eerft in-geftelt in 't ghatal van feven. De Prasfident van dit Collegie was de Dijckgraef, die neffens hem faten als Rade Heimraden van gelijcke macht. Om dat ick dit mach doen gelooven fal ick een Vorfie'ijcke bezegelde Brief met defe woorden, hier by brengen. II.
|
|||||||||||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 19
II.
Gulielmus door Godes ghenade Coningh van Romen, alle die defe te'
ghenwoordighen /allen fien o/ le/en doet hy groeten ende pre/enteert haer /yne gunfi. Wy die altijdt /orge hebben ghehadt, dat wy 'i profijt en V ghemeene
beflen van on/er Onder/aten, /oo veel in ons is, bevorderen, bewaren en be/chermen naer on/e waerdigheydt, /oo hebben wy geordonmert, ende ordonneren by de/en, nae de teneur ende inhoudt de/er tegenwoordige beze- gelde Brie/, betaygende en beloovende, dat wy niet en /uilengedoogen, dat eenige uytwateringh of Sluy/en, behalven die van Sparendam/ullengegrondt o/ verleydt worden, /onder advijs en confent van de Heer en Heymraden, /00 teghenwoordigh, o/t toekomende. Om dit te doen gelooven, en tot eeu- wige ghedachtenis van defe faeke, dat alle de/e dingen moghen vafl en bon- digh blijven, hebben wy de/e tegenwoordige Brieven, doen /chrijven ende verzegelen. Ge/chreven tot Leyden den p. Oblob. op de 14. Indictie. An- no Hf?- Defe felfde macht is oock ghgheven ende vergunt aen de Heeren
Heymraden van Floris Grave van Hollandt in denjare 1282, in 's Gra- venhaghe, op den 16. May. Wederom in den jare 1407 van Willem deur Goodts ghenade Palf-
graef op den Rijn, Hartog van Bayeren, ooclc Grave van Hannou ,van Hollandt, Zeelandt, Heere van Vrieflandt. Dit is oock bevefticht by Carel Hartoghe van Burgundie, in den jare
1462. III. Van V ghene dat aengaet om crackeel ter neer te leg-
ghen, 't recht hier van ïs oock aen ghemeene bzirghers^
doch eer lij ck en wel gheboren mannen ghegheven.
Floris Grave van Hollandt doen kondt, allen en een yder die de-
fe teghenwoordige brief lullen fien of lefen doen wy groeten om de waerheyt te verclaren en te betuyghen, dat wy vaerdichenghereet fijn, om alle ghedienfticheyt te bewijfen, de weicke de wel geliefde burgers van Haerlem ons bewefen hebben, en vertrouwen dat fy als noch ten huydighen daghe fullen bewijfen of haer beft daer toe fullen doen, als wy vertrouwen. Aifoo beioven wy dat wy fullen onderhou- den en doen onderhouden brieven end' hantyeften van wetteiijckevry- C a heyc
|
||||
|
^o H'Aüdveften en Privilegiën der Graaven van Holland,
hevtvar onfe eerwaerdige vader Heer W ι l l e μ Roomfch Coning aen
de Stadt van Haerlem vergunt, en willen behalven de volle end' ordi- naire Bunfte dit oock haer te geval doen, dat foo daer mifchien eenig verfehü of krackeei mocht ontftaen onder d'Ingefetenen 't zy binnen of buyten de ftadts poorten, dat in ililcken geval twee of meer burgerluy, wiender oprechticheyt ende vromicheyt bekent is en die voor vroome. luyden £aen, en wel gebore mannen zijn, hoe wel daer geen Sche- peiis omtrent zijn, fulleftdaer toe gherechticht zijn omme diekrackee- iers die -malckander niet keunen verftaen t'overtuyghen ende t'overre- ci^nen by 'eede in fulcke geval. Maer die daer over getuygenis fullen geven fullen ten minften rijck wefen tien hoilantfche ponden van aygen poedt' Maer die getuyghenis fal geven van 't ghevecht, ofhandadi- cheyt of quetfure fal ten miniten ghegoet wefen en rijck xl. pont hollants. ■Om dit te doen blijcken, hebben wy defe teghenwoordige brieven doen zegelen met onfe zegel, ghegeven t'Alberts-berch des anderen daeghs me Stc. Denijs, Anno 1273. IV. Van dat de ghemeene luytjens die buyten de Stadt
woonachticgh zijn , evenwel fiadts recht fullen behouden.
10hannes Grave van Holiandt, Zeelant, en Heer van Vrieflandc
doen condt allen en yder, die defe brieven fullen fien of lefen nae toe wenfchen van heyl en zaiicheyt, dat wy onfe burgheren end'inghe- fetenen van de ftadt Haeriem omme haer oude ende ghetrouwe dien- ften die fy aen onfe voorouderen hebben bewelen, ende vertrouwe dat fv noch aen ons end' onfe fullen bewijfen, dat wy haer fchencken en volmachtich maken, dat oock gemeene luytjens die buyten ftadt woo- nen in Rnffevort alleen met een brug afgefcheyden mt noorden nae Scho- ten toe· ende aen d'andere fijde nae 't zuyden die buyten int boffch. woonen onder de ftadt 'trecht van ftadts burgerfchap fullen hebben en behouden, die wy oock willen, dat onder't ghetal van burghers ghe- houden en gherekent fullen worden, tot dat contrary ediét fal ghepu- blïceert worden, om dit te doen gelooven, hebben wy defe tegen- woordighe brief gefterckt met het aenhangen van onfe zeghel. Gege- ven te Zierickzee in groenen was op 't feeft van Sinte Vaiencijn in den jare 1296, |
|||||
|
V\
|
|||||
|
oiïdtyds gegeven aan de Stad HAARLEM, ^ι
V. Van de Houtvefierfchop. Wy hebben hier een weynich te voren gefproken van Dijckgrave
en Heemraden, hier dient by dat wy een weynich ghewach- maken van Houtvefters ende opfienders van 't wout, dat d'Heer pro- fefibr Bmhqrnlm gheremarqueert heeft in de origineele fchriften vant Graeflchap van Zeeiandt, namentiijck, dat het bofch dicht onder de ftadt Haerlem ghelegen, in fulcken achtinghe gheweeft is, datter by- fondere bewaerders ende hooge opfienders geweeii zijn Van die bos- fchagie die men heeten Houtvefters alle mannen die gekofen worde-a uyt de treffeiickfte Adel Van auts zijn die van Teylingen rneeft met dit ampt vereert gheajck noch te fien is (volghens deghetuygheniffeD. Boxhern) in'd'outfte. brieven vant Graeffchap van Zeeiandt, die noch bewaert worden in 's, landts kiften. Noopende hare macht en ïurifdie- tie is aitijt ghelimiteert en bepaelt geweeft. Ende de Rechters vant wout, hebben noyt vermoghen eenich burger voor haer vierfchare ci- teren of verdachvaerden, niet tegenPraende dat d'Heex van Brederoode fulx verfochte, ende d'Heer Adriaen van Treflong daer teghen was met gheweit, in den jare 1556.. Op de felfde wijfe is oock de Baljou van Kennemerlandt, dat hy gheen burgher voor fijn vierfchaer mach roepen,, ofte rechte fetten noch intjaer 1557. Matt. 8, I. HanPvefien njan Grave Flor is y dat alle
Toirteren van Haerlem Tol-vry varen fullen. LoRYs Grave van Hollant die gruet al fine tolnere van mijnen
lande, Wy ontbieden u ende ghebieden dat ghy onfen lieven poirteren van Haerlem ghemeenlic laet varen voer onfe tollen mit fulcken recht als fy plaghen te varen by ons vaders tijden, ende by ons oudenaers tijden, In orconde van defen brieve befegelt mit onfen fegel, Gegheven int jaer ons Heeren M. cc. ende xe. des fater- dages acht dagen na PaefTchen, tot Dordreót |
|||||||
|
Cl
|
|||||||
|
2.
|
|||||||
|
αχ Handveilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
2. Handt-vefien van Gr ave Willem 3 dat
SceJ>enen van Haerlem mit den Scoute koern
maken mogen op den fioirteren. y Willem Grave van Henegou van Hollant van Zeelant en
|
|||||||||||
|
W
|
|||||||||||
|
Heer van Vriefiant, maken kond allen luden, dat wy om
bede onfer gemeenre poirte van Haerlem geoerloft hebben |
|||||||||||
|
en willen fo wat koern dat die Scepen en die raet van onfer
poirte van Haerlem mit onfe Scoute van Haerlem ieggen of maken op. •horen poirters of poiterfen of op poirters Kinderen van Haerlem die nu poirters zijn te Haerlem of hier na wefen rullen, en over hoer alre goe- de , dat wy Koeren vafte ende gheftade houden fullen ende doen hou- den van ons ende onfe nacomelinghen ghelijc of wy fiefelvegeleitende ghernaeéf. hadden, behouden ons onfen Heerlichheyde, In orconde de- len brief befeghelt mit onfen fegele, ghegheven in den Haghe des fa- terdaghs na finte Pontiaens dach, int Jaer ons Heeren M. ccc. ende xv. 3. Van eenen laer-marffie als Sinte Lucas avont ingaende
die die Graeflïcheit der {lede van Haerlem
ghegheven heeft. Hertoge Wiüem van Beyeren Grave van Holiant van Zeelandt, Heer
van Vrieflant, en verbeyder der Graeffchap van Henegou, Doen kond allen luden, dat wy ghegheven hebben ende gheven ewelicken durende onfer getrouwer ftede van Haerlem om menigen trouwen dienft, die onfer goede luden van onfer ftede voirfz. ons gedaen hebben ende ons en onfe naecomeiingen noch doen fullen een laerrnarcte binnen on- fer ftede van Haeriem voirfz. dair ment cruus in rechten fal allelaersop finte Lucas avont mit allen toe behoren als onfe laermarften zijn in onfe fteden ende landen, Behoudeliick ons des ghelijcs van rechte van toïne ende van allen anderen vervalle ais wy hebben In andere laerniar&en van. fteden ende van dorpen, In orconde defen Brief befeghelt mit on-' fen fegele, Ghegheven in den Haghe opten elfften dach in Septemb, int laer ons Heeren M. ccc. lv. |
|||||||||||
|
4·
|
|||||||||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 23
|
|||||||||||
|
4. Van eenen poirter van Haerlem die fijn lijfmit recht
verboert daer mede niet meer verhoren en mach dan half fijn eyghelike goede. Item of die fi ede van Haerlem eenighe hantveflen by eenighe ongheval quijt wor- den ofverouden die ghelooven wy hem buten horen cofi weder te vernwwen. |
|||||||||||
|
Η
|
ertoghe Willem van Beyeren Grave vanHollantvanZeelant^Hee-
re van Vrieflant, ende verbeyder der Graeffehap van Henegou |
||||||||||
|
doen conden ende kenlic-allen kiden dat.wy voer ons -onnenfenacome-
linghen onfen lieven ende ghetrouwen poirceren ghemeenüc van Haer- lem aifulcke gracie gedaen hebben als-hier na gefcreven ilaet. Inden eerften foe hebben wy gegeven onfen goede luden voirfz. Soewatpoir- ter van Haerlem fijn lijfmit recht verboert die en mach tgegens ons niet meer verboeren dan half fijn eighelike goedt en die ander helft fal ba- ven finen wive ende finen. wittaftigen· kinderen offinen rechten eer-P- naem. Voert waer dat faecfce dat onfe lieve ftede voirnoemt enighe handt-veften hadden die verout of verdroncken waren of by ongheval verloren worden dat iy betoghen mochten mit üyt fcriften bezegelt mit wittaftighen luden die fouden hem vervollen ende feghelen buten ho- ren cofte. Voert foe hebben wy gegeven en geven onfen lieven poirteren voirfz.
alfodanighe vrihede als fy nu ter tijdt begraven ende bevelt hebben mit horen poiteren behouden dat fy een ygeliken vol doen fullen die daer goet of recht in hebben ende hoir confent daer of crighen ende ghene vrihede en fullen fy hebben buten den uterflen cant van horen veilen of graften. Voert foe nemen wy op ons. ontheffen onfe goede luden van Haerlem ghemeenüc alle doetflage, rove, brande, fcattinghe,rech- tenifie van live, vangeniiïe, brekinge van hufen ende vellen dat inde- fsn oerloghe ende om des oerloigs wil gefchietis, ende dat geweeft f, ruffchen onfer liever vrouwen en moeder ende horen hulperen ende » ons ende onfen hulperen fonder ons of yemant eenige beteringe dair » of κ doen.. Voert foe hebben wy ghegheven ende ghelworen onfen lieven ge-
trouwen poirteren van Haerlem gemeenlic alle hoir recht dat fy hebben: van Grave Willem onfen lieven oem die totten Vriefen bleef daer Godt die ziel of hebben moet ende van finen voirvaderen, Graven te Hol- landt |
|||||||||||
|
2*4 Handveftcn εη Privilegiën der Graaven van Holland,
landt handr-veiren ende vriheiden alfoo verre als fy betoghen moghen
vaft ende geilade te houden hem ende horen nacomelinghen, voer ons ende onfen naecomelinghen. Ende om dat wy willen datalledefevoirfz. punten onfen poïrteren voirfz. ewelic vafle ende gheftade ghehouden worden voir ons ende onfen nacomelinghen. Soe hebbén wy defen Brief ende handtveften open befeghek mit onfen feghele. Gegheven in den Haghe opten elfiïen dagh van Meye, in 't Iaer ons Heeren M. CCC. LV.
5. G beleeft en die Hertoge Aelhrecht de de den Steden van
Ho Handt doe hy Rwjvaert van den lande wart. |
|||||||||
|
Η
|
ertqghe Aelbrecht bider Godts ghenade Palenfgrave opten Rijn
Hertoge in Beyeren. Doen kond ende kenlic allen luden, dat |
||||||||
|
wy om kenlike noetfaecke van fiecheiden ons liefs broeders Willem van
Beyeren, Grave van Henegou, van Hollandt van ZeelandtendeHeere van Vrieflandt dien Godt gheftarcken moedt, en om ghemenen oer- baer rufte ende prophyt fijns landts ende luden ende om verfoec ende om "bede ons liefs broeders onfer liever fufter Vrouwe Machtek van Lanckarften Gravinne van den felven lande ende hoirs raedts inden lan- de van Hollandt ghecomen zijn, ende hebben ons aengenomen ende overnemen Ruwaert te fijne ende befchermer te wefen van al ons broe- ders landen en luden van Henegou van Hollant van Zeelant ende van Vrieflandt in manieren ende voirwaerden als hier na gefchreven ftaet. · in den eerften, dat wy geloeft hebben ende ghelaven mit goeden
trouwen fchermen ons. liefs broeders landt en luden voirfz. te regieren, te bedriven ende te befchermen yegens eenen yghelijcken bider fteden van finen lande, ende by rade der gheenre die wy mitten goeden fte- den voirfz. daer toe nemen fulien tot fijnre eeren ende totter meefter nutfchap ende oerbaer fijns ghemeens landts, ende elcken riian den ar- men als den riken recht en vonaeiTe, redene ende befeeit te doen op fulcke goede cuftume ende recht, als onfe lieve Ouders voertijdt dat landt gheregiert ende beleit hebben ende recht is in den lande, ende mene des alinge by Ridderen, knapen, fteden engemenenlanden voir- noemt te bliven mit al onfen vermoyghen. Voert geloven wy by raede ons Raedts ende dengoeden fteden voirfz.
ons liefs broeders fchoud buten lants en binnen lants te verleggen ende te betalen nae allen onfen vermoyghen, foe dat die coep'uden. van fij- nen lande mit gahfTer yeyfieheyde varen ende keeren mogen. Voert |
|||||||||
|
oudtyds gegeven aan.de Stad HAARLEM. *$
Voert van alle twiftelike faken, of van alien gefchillen die in den lande
wefen moghen van heren van fteden van enighen goeden luden of van goede, die gheloven wy in goeden trouwe by Rade ons Raedts ende den goeden fteden nae al onfer macht in ruften ende in goeden punten te brenghen fonder partie als een recht middelaer, ende een Ruwaert van den lande, ende al defe punten en voirwaerdenvoirfz.fullenwefen behoudelijck onfen lieven broeder Hertoch Willem voïrnoemt al fine heerlichede, ende Vrouwe Machtelden van Lanckaften onfer liever fufter hoirs ftaets ende rechts Ridderen knapen fteden ende eenen ygheüken fijns rechts durende alfo langhe als onfe lieve Broeder voirfz. in crancken. ftaet is van fijn live, dit was ghedaen binnen der ftede van Haerlem in tegenwoordigheyt ons liefs neven, Engelbrechts Grave van der Marc- ke, ende onfer liever ende ghetrouwer Heeren Gadevaert Heere van Brunegen, Heeren Everaert Stoynke Heeren van eenre pach, Heeren Coenraedt den Cracfëlaer van volle ftem, in kenniffe hier ofhebbenwy Hertogh Aelbrecht voirnoemt doen hanghen onfen feghel aen defente- ghenwoerdighen Brief opten neghenften dagh in Maerte, in 't laerons Heeren M, ccc. lvil 6. Van dat men gien Dobbel-fcoel, Quaecbort noch
makelerdi in Haerlem doen en moet, noch houden. Aelbrecht by der Godts ghenaden, Palenfgrave opten Rijn, Hertogh
in Beyeren, Ruwaert van Henegou van Hollant van'Zeelant ende van Vrieflandt, doen cond, allen luden den poirteren ende den ghe- meen ftede van Haerlem, om menighen trouwen dien ft, die fy onfer voirvaderen ende ons ducwile gedaen hebben ende noch doen fullén, alfulke gracie ghedaen hebben ende beloeft dat wy noch onfe nacome- lingen gheen dobbel-fcole quaecbort noch makelredie gheven fullen te hantieren ofte nemen binnen onfer ftede voirfz. noch buten binnen een- re halver milen nae der ftede tot ghenen dagen toe comende, oec en fullen onfe goede luden van.Haerlem die dobbel-fcole ende quaecbort niet geven noch hantieren laten, ende waert dat fy 't deden foefouden wy die dobbel-fcole ende quaecbert weder ghegeven moigen als te vo- ren, mar fy moghen ghehenghen dat goede luden in verfcheiden her- bergen zedeliken dobbelen, of als die fcutre horen tijdt hebben te tap- pen foe mogen goede luden dair fedeliken .dobbelen als cuftumelicplach. te wefen ende onfe Scout ende Gerechte van Haerlem nutte duncken laL D Voert |
||||
|
i.6 Handveilett eil Privilegiën der Graaven van Holland,
Voert hebben, wy quyt gefcouden alle dié ghene die mede waren
daer Ian baert zoen onfe brieve of gedwongen worden, die totghenen ghelde gefet en fijn ende binnen,onfer ftede voirfz. gebleven fijn, ende want wy die graciè onfer ilede voirfz. gaern ghedaen hebben om hoirs trouwen dienft willen alil voirfz. is, foo hebben wy defen brief befe- ghelt mit onfen feghele tot eenre oirconde, gegeven inden Hage des dondre dagen na finte Maertyns dagh inden Somer in'tlaer.onsHeeren M. CCC. LXXIV.
7. Van dat die Heere van den lande f e lv e Scout ende Soe-
pen fetten fal, ende hy mach binnens laers die Scepen verfetten ende ontfetten alfoo ducke als hywil, Mar die Scepen en mogen niet langer Scepen wefen- dan dat een laer durende daer fy in. gefet fijn. Aelbrecht by Godts ghenade Palenfgrave opten Rijn Hertogh in
Beyeren Ruwaert van Henegou, van Hollandt van Zeelandt, en- de van Vrieilandt, doen cond allen luden, dat wy om menighen trou- wen dienft die ons onfe lieve ende ghetrouwe ftede en poirters van Haerlem ducwile ghedaen hebben, ende noch doen fullen ende om goedt geftandt dat daer of in onfer goeder fteden voirfz. comen mach als wy hopen hem ghegheven ."hebben.alfulcke punten:van recht als hier na gefch reven ftaet.. Inden eerften dat wy onfe Scout ende Scepen te fetten binnen Haer-
lem niemant bevelen.noch machtich maken fullen, mar fullen die macht altoes an ons felven houden ende an onfe nacomelingen. Voert foe mogen .wy Schout ende Schepen verfetten endevernuwen
alfoo ducke als ons ghenoeget, mar foe wie wy daer Scepen kiefen of fetten die en fal niet langer Schepen wefen dan een laer te famen duren- de, maer wy mogen hem eer ontfetten of wy willen. Item, foo wie wy Scepen maken ende dan of ghefet wort als voirfz.
is, die en■ fullen,wy binnen een laer daer na ghien Scepen maken mo- gen mar 't ende dien Iare moghen wy hem'weder Scepen maecken of ons ghenoeghet, ende al waert dat wy buten Hollandt waren. Soo moeghen wy die Schepen. ende Scoute vernuwen als voirfz. is, ende die fullen wy onfen Scoute overfcriven ende te wet doen wie fy fijn die wy ten. Scependoem gecoren hebben, ende die fal onfe Scout eeden en-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 27
«nde daer mede recht plegen ghelijck of wy fie felven tegenwoerdich
ge-eedt hadden. Voert foe hebben wy quyt gefcouden alle die poirters van Haerlem
die onder der ftede bannier niet en quamen doe dat opfet was vaer Sy- mons huus van zaenden van fulcke boeten als die ftede ende onfe ghe- recht daer ofghekoert had, utghenomen die ghene die als partien felve vechters waren ende daer of van der eenre fijde of van der ander be- fculdicht of bedraghen fijn, ende om dat wy willen dat dit vafte ende gheftade ghéhouden werd e voer ons ende onfe nacomelinghen onfer ftede ende poirten van Haerlem ende horen nacomelinghen foe hebben wy defen brief open bezegelt mit onfen zegele, gegeven inden Haghe des fonnendages na finte Aechten dagh in 't iaer ons Heeren M. ccc. lxxx. 8. Van dat ghien poirter die lant gelegen heeft onder die
fcouwe van Sparendam niet gelden en feilen van eni-
gher dyckaedfen tuffchen Petten ende den Oghe.
Aelbrecht bider Godts ghenade Palenlgrave opten Rijn Hertogh in
Beyeren Ruwaert van Henegou van Hollandt van Zeelandt ende van Vrieflandt, doen cond allen luden dat wy gheloeft hebben ende gheloven in goeder trouwen voer ons ende voer onfen nacomelinghen onfer ftede van Haerlem alle hoer landt foo waer d'attet gheleghen is in Noert Hollandt dat fy in Scielandt in Deelflant ende in Rijn-landt dat onder die fchouwe van Sparendam gheleghen is, ende voer defe tijdt om onfer beden willen ghedijct ende gegouden hebben van horen mor- gentael op die Zijp dat onfe ftede voirfe. noch hoer nacomelinghen nim- mermeer voert aen die voirfz. dijcken noch maken en fullen, die gele- gen is tuiTchen Petten ende den Oge, ende die men noch dijcken fal tuffchen den Ooghe ende daer baynfe die gheleghen is aen Schagher- dijck. _ Voert aen foe en fullen wy onfer ftede van Haerlem bidden noch ghe-
bieden om defer dijckaedfe voirfz. en fullen vcrdraeghen wefen vanalJe werck waer die op dijckaedfe te doen comen mach tot ewighen daghen ende voert fullen alle onfe poirters landt quyt wefen dat buten Sparen- dam gheleghen is en binnen in Sparendam niet en water,, mar rx. gul- den van der morghen die fy ons ghegeven hebben, in orconde defen Brief bezeghelt mit onfen zegele, ghegeven in den Hage des Donre- dages nae onfer Vrouwen dagh Aflup. in 't Jaer ò»ç$ Heeren M. ccc. endeLxxxYm, Ñ z 9; |
||||
|
z8 Handveften en Privilegiën der Graaven van Holland,
9. Van dat die Baen die buten der Houtpoert Leyt der fl e de
van Haerlem toe behoert te houden tot eenen fpoelveldey ende dat die Graeflicheydt ghien Scout fetten en
f al tot Haerlem hy en fal den dienfl felve be- waren ende altijdt tot weder /eggen. Aelbrecht by Godts ghenade Palenfgrave opten Rijn Hertogh in
Beyeren Grave van Henegou van Hollandt van Zeelnnt ende Heer van Vrieilant, doen cond allen luden, dat wy aenghefien hebben me- nighen trouwen dienft die ons onfe lieve ende ghetrouwe. ftede van Haerlem ghedaen hebben ende noch doen lullen, ende hem gracie ghe- daen ende ghegheven die baen die leydt buten der hout poerten ten hoüt-waert, dat die blyven fal leggende tot eenen fpoel-velde fonder enich ander oerbaer daer op te doen totewigen dagen alfoe groet ende alfoe cleyn als fy nu ter tijdt daer leydt.. Voert foe hebben wy onfer Stede voirfchreven ghegheven dat wy
ghiene Scoute fetten en fuilen binnen onfer Stede voirfchreven' hy en feit felve mit fijns feifs lijf bewaren, ende oeck gheene bevelinghe vor- der toe gheven dan tot önfen weder fegghen, Ende om dat wy willen dat defe voirfz. punten alle gehouden worden onfer ftede van Haerlem van ons ende van onfen nacomeiinghen tot ewi'gen.dagen toe, Soe heb- ben wy defen Brief bezegelt mit onfen. zeghele, Ghegeven in den Ha- ghe opten twintichften dach in Februar: In 't Jaer ons Heeren M. ccc. ende lxxxix. na den lope van onfen hovc 10. Van die gebannen wort uut der fede van Haerlem die
en fal binnen iijC. Roeden nae der fede niet comen, en- de buten der flede en fal niemant timmeren op XL·. Roeden naa te lande, ende te water op C. Roeden
nae, Item dat die Scole der flede ghegheven is
te doen rigieren.
Α el β recht by Gods ghenade Palenfgrave opten Rijn, Hertogh
in Beyeren, Grave van Henegou van Hollant van Zeelanten Heer van Vrieilant, Doen cond allen luden, dat wy aen gefien hebben me- nighen trouwen dienft die ons onfe lieve ende ghetrouwe ftede van Haerlem ghedaen hebben ende noch doen fuilen, Ende hebben hem. ghegeven fulcke punten va» recht als hier nae befchreven ftaer; In-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. z?
Inden eerften, Soo wie wart uyt Haerlem ghebannet dat hy niet co-
men en fal binnen drie hondert Roeden na der ftede voirfz. op fijn lijf ende op fijn goet. Voert foe en {lillen wy niemant vriheide geven binnen xl. Roeden te
lande waert, ende binnen hondert roeden te water waert, na der vri- heyt van Haerlem, ende niemant en fal binnen defe mereken voirfz. hu'fen timmeren noch wonen, Mar die huyfen die nu ter tijt op Arent lans erve ftaen die moghen daer blyven ftaen onbelet van. yemanden, ten waer offe onfe ftede voirfz. of hebben ■ woud e ende dan fouden fyfe gelden tot ons raets feggen die wy daer toe voeghen fullen. Voert foe hebben wy ghegheven die Seoel binnen Haerlem a's dat
onfe ftede mit onfen perfoenre aldaer die nu is of namaels komen fal ee- nen clerc die Seoel gheven fal daer hem duneket dat onfe ftede voirfz. mede bewaert is, Ende die fal felve die Scoele regieren ende niemant voor hem, Ende altoes eea half laer nae wederleggen ende niet langer, of dat fake waer dat hy dan daer toe niet nut en waer, dat men dan ee- nen anderen clerc fetten mochte die daer toe nutte waer, Ende alle de- fe voirfz. punten hebben wy gheloeft te houden ende te doen houden: fonder verbreken voir ons ende van onfen nacomelingen onfer ftede van,, Haerlem ende horen nacomelinghen ende alle dinc: fonder. arghelift, In. orconde defen brief befegelt mit onfen fegele, Ghegheven in den Hage. op Si. Nichalaus dach int laer ons Heren M. ccc. lxxxix. é é. Van 'dat die Molen-wïnt der flede van Haerlem ende
ghemeynen ftoirteren toebehoert fonder eenich
angels daer of te gheven.
Aelbreckt by Gods ghenaden Palenfgraveropten Rijn, Hertogin-
in Beyeren, Grave van-Henegou, van.Hollant,. van Zeelant en- de Heer van Vrieflandt, doen cond allen luden, dat wy ghegheven* hebben ende gheven voer ons ende voer onfe nacomelinghen tot ewi- ghen daghen onfer. ftede ende onfen ghemeynen pairteren van Haerlem. om menigen trouwen dienft die fy ons ghedaen hebben ende noch doen. fullen den molenwint. ander zuytlrjde van.onfer ftede voorfz. tot Hem- ftede, wart uyt tufTcben den vreed-fioet ende der Spaern fonder ye- ment daer eenich ongeldt daer ofte gheven hoe dattet ghenoemtmach wefen, In oirconde defen brief befeghelt mit onfen feghele, Gheghe- ven in den Hage opten feften dach in Februarij in 't laer onfes Heereno M...CCC xciY.. na den lope van onfen hove, Dj L2*. |
||||
|
3 o Handveiten en Privilegiën der Graaven van Hofland,
i%. Van dat een poirter of poirterffe verhoren mach β]η
lijf ende niet fijn goet meer dan LX.pont, Marfoe wat poirter of poirtarjfe eenen doot fiach deden die foude verboeren fijn lijf ende niet fijn goet meer dan LXXX. font. Item foe wie Scout Scepen ende Raet wefen fa f die fal tot Haerlem woenach- tich wefen X. laer lanc onder een endeghe- goet tot C. ponden toe an huyfe ende an er- ve ende die fcot ghegheven heefd XI. laer lanc. Item alle broeken die ghe- Jcien falmen berichten binnen fiaers of men fal daer of quijt wefen. AELBR.ECHT by Gods ghenaden Palenfgrave opten Rijn Hertogh
in BeyerenGrave van Henegou van Hollant van Zeelandt, ende Heer van Vrieflant, doen cond allen luden dat wy onfen getrouwen poirteren van onfen ftede van'Haerlem om menighen getrouwen dienft die fy ende hoer voervaderen tot menighen tijden onfen voirvaderen ende ons gedaen hebben, Ende fy ende hoer nacomelingen ons ende onfen nacomelingen of God wil noch wel doen feilen, dat wy hem ghe- gheven hebben ende geven mit defen Brief voer ons ende voer onfen nacomelinghen tot ewighen daghen alfulcke privilegiën ende vriheden als hier nae ghefóreven ftaet, Dat is toe weten: Eerft dat een ygelijc poirter of poirterffe binnen onfen ftede voirfz. jeghens ons verhoren mach fijn lijf ende niet fijn goet meer dan lx. pont in geenre manieren, Mar foe wat poirter of poirterffe een Doerflach dede binnen onfen fte- de voirfz. die foude verhoren fijn lijf ende niet fijn goet meer danLxxx. pont, Ende daer mede fullen alle fijn ander goeden vry wefen ende hem volgen foe waer hy vaert worde hy verwonnen als recht is, Ende dan en fal die poirter of poirterffe nimmermeer in onfen lande comen noch in onfer ftede voirfz. ten fy by onfen ghemoede ende wille bydes doden maghen, behoudelijc onfer ftede voirfz,. anders hoer rechts. Voert foe hebben wy onfen poirteren voirfz. gegeven, Soe wie Scout,
Scepen, of Raet wefen fal binnen onfer ftede voirfz., die fal aldaer woenachtich wefen tien laer lanc onder een, ende ghegoet binnen on- fer ftede voirfz. tot"hondert ponden toe an hufe of an erve eer hy Scout, Sce-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. ji
Scepen, ofRaed werden mach, ende oec fcot ende fcoude ende al on-
gele ghegeven heeft, xj. Iaer lanc mieter ftede als een poirter fculdich is te gheven. Voert foe hebben wy onfe poirteren voirfz. ghegheven dat alle broe-
ken die binnen onfer ftede voirfz. voir defen dach gefchiet zijn, die fal onfen Scout berechten binnen een jaer na datum van defen Brieve, en- de alle broeken die binnen onfen ftede voirfz. noch verfchinen fulien die fal onfe Seoute van onfer ftede voirfz. die nu is of naemaels wefen fal berichten binnen fiaers na dat die broeke ghefcien, of dieghenediedie broeke dede of ghedaen hadde, foude daer of quijt wefen, Ende om dat wy defe voerfeide punten van privilegiën ende vriheiden onfen poir- teren voirfchreven, ende hoer alre nacomelinghen voer ons endeonfen nacomelinghen tot ewighen daghen ghehouden willen hebben, in alre manieren als hier ghefcreven ftaet, Soe hebben wy defen brief open befeghelt mit onfen zeghele. Ghegheven in den Haghe opten feftien- den dach in lunio, in 't Iaer ons-Heren'M. ccc. xciv. i;3. Van dat die β e de van Haerlem fal geven die Cofterie
van der Kercken fonder yement enich fègghen daer in
toe hebben y Voert dat die Heymrad's van Rijn-
lant gien morghengelt gaderen en fulien ten,
fy medebj rade van der fede van.
Haerlem.
Aelbrecht by Gods' gh'enadèmPalenlgrave opten Rijn, Hertogh irm
Beyeren Grave van Henegou van HolJant van Zeelant, ende Heer van Vrieflandt, Doen cond allen luden, dat wy voer ons ende onfen nacomelinghen onfer ghetrouwer ftede van Haerlem om menigher trou- wen dienft, die fy ons ende onfen voer-vaderen tot menighen tijden ghedaen hebben over ons ende onfen nacomelinghen of Godt wil noch doen fulien der felver onfer ftede van Haerlem alfulke gratie ghedaen als hier na ghefcreven ftaet. Inden eerften hebben wy onfer ftede van Haerlem ghegheven ende
gheven die cofterrie van onfer ftede voirfcreven (na des ghenen doot die fy nu ter tijc toebehoert, overmits onfen giften in fulcker manieren) dat onfe ftede voernoemt mitten perfoenre die nu ter tijt aldaer is al foe langhe als hy levet, die Yoirfcreyen Cofterie gheven fulien den ghenen. |
||||
|
3 χ Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
die hem nutte duncket wefen die felve Cofterie bewaren, Ende waert
dat die coilers hem alfoe regierden dat fy niet.nut aldaer toe en waren, foe moghen onfe ftede ende die perfoenre voirfcreven die cofters ver- nuwen ende verfetten alfoe ducke als hem des ghenoeghen fal, Ende na des perfoens doet voiriereven foe lal die ftede voirfcreven .allene die cofterie gheven in fulcker manieren ais voirfcreven is fonder den .per- foenre die dan wefen fal enich toe fegghen dan daer in toe hebben. Voert foe hebben wy onfe ftede voiriereven ghegheven als dat,onfe Heymraet van Rijnlant die nu fijn ofhier namaeis wefen fullen gheen morghengelt gaderen noch fetten en fullen, ten fy by een of twie van onfen Rade die wy daer toe voeghen fullen, Ende by onfer ftede van Haerlem ende van Eeyden, ende daer fullen onfe .Heymraders voir- fcreven goede rekeninghe of bewifen of doen, eer fy enighe. morghen- gelt gaderen of letten moghen, ten fy dat die felve Heymraders mit an- deren brieven bewifen moghen dat des biiliken niet weien en fal, En- de want wy gheloeft hebben ende gheloeven voor ons ende onfen na- comeiinghen allen die punten voirfcreven ghelijc die voirfcreven ftaen onfer ghetrouwer ftede van Haerlem voirfcreven te-houden ende te doen houden onverbrekelic tot ewighen daghen.. Soe hebben wydefèn brief befeghelt mit onfen feghele hier an ghehanghen, Gegheven in denHa- :ge op finte Lamberts dach in 't Iaer ons Heeren M. ccc. xevj. 14. Van dat Hertoghe Aelbrecht die fteden van Hollant
quïjt ghewijfl heeft van den flap el-r echt te
'Th/r'dr·£'öï te houden.
• . -
Aelbrecht by Gods ghenaden Palenfgrave opten Rijn, Hertoge in
Beyeren, Grave van Henegouvan Hollant van Zeelant ende Heer van Vrieflandt, Doen cond allen luden, Want een ghefcille ende een ghetwiianghe tijt gheftaen ende geweeft heeft tuffchen onfen fteden, als Haerlem, Leyden, Deelf, Alcmer, Amfterdam, Rotterdam, Scie- dam, Sinte Geerdenberghe, Oudewater, Vlaerdinghe, Gravenfande, endeNaerden, Medenblic, Enchuyfen, Briele, Ende onfen lieven ne- -ve Otte Here van.Arckel mit fijnre ftede ende poirteren vanGofichem, Ende onfen dorpen, Als Akerfloet, Wtgeeft, ende Wormeraen die eene fijde, Ende die ftede van Dordrecht aen die ander fijde, roeren- de van ftapelinghe en onghelde die onfe ftede van Dordrecht voirfcre- ven onfen fteden en onfen neve den Here van Arkei finen poirteren van
|
||||
|
oud-tyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 33
van Gorichem ende onfen Dorpen voirfcreven eyflchende hebben ghe-
weeft, Ende fy onfen fteden onfen neve den Here van Arkel finenpoir- teren van Gorichem, ende onfen dorpen voirfcreven ducwile ommeop ghehouden hebben binnen on'fer ftede van Dordrecht ende buten op onfen ftroem aenghehaelt, Wilc ghefcjl ende twy wy niet langher lij- den en willen, Mar fijn des overdraghen dat wy dat fceyden willen mk onfen Rade na den beften rechten ende betoen an allen fijden, Soe had- den wy onfen fteden voirfcreven onfen neve den Her e van Arckel mit fijnre ftede van Gorichem ende onfen Dorpen aen die een fijde ende onfen ftede van Dordrecht voirfcreven aen die ander fijde, Eenen naem- condigen dach ghefet ende befceiden, Dat is te weten opten funnen- dach na finte Nicolaus dach left gheleden voer ons ende onfen Rade te comen in den Haghe elcx mit finen betoghe ende recht of brieve daer fy hem mede helpen willen. Op wilcken dach onfe ftede van Dordrech t voirfcreven by ons ende by onfen Rade niernent en fenden van horen weghen mit eenighen betoen recht of brieve daer fy hem mede behel- pen wilden, als vander ftapelinghe ende onghelt voirfcreven, Daer aen die .ander fijde onfe fteden onfe neve die Here van Arkel fijn ftede van Gorichem ende onfe Dorpen voirfcreven quameri mit horen brieven be- toen ende recht daer fy' hem mede behelpen wilden, Ende bewifen dat fy totter ftapelinghe ende onghelde voirfcreven niet ghehouden noch fchuldich €n waren te ftaen, Ende want onfe ftede van Dordrecht den voirnoemden dach die wy hem befcheiden hadden verlaten ende ons ghebots overhorich waren, iSoe hebben wy mit onfen Rade ende mit goeder verfinicheit befien ende ghehoert onfe boecken ende Regifteren daer wy in ghevonden hebben alfulcke brieven als onfe ftede van Dor- drecht hebben mach van onfen voirvaderen vander ftapelinghe ende on- ghelde voirfcreven, Ende oec aen die ander fijde alfulcke brieven betoen ende hantveften als onfe fteden onfe neve die Heere van Arckel fijn fte- de van Gorichem ende onfe Dorpen voirfcreven van ons ende van on- fen voervadej?en hebben, Ende hebben ghevonden mit onfen Rade dat onfe fteden onfe neve den Here van Arkel fijn ftede van Gorichem en- de onfe dorpen alle voirnoemde, die oufte ende die befte brieven ende hantveften "hebben die men mit onfe ftede brieve van Dordrecht die fy hebben van der ftapelinghe ende onghelde voirfz. mit recht niet doen en mach, waerom wy van onfer wetenheyt ende by goedt duncken ons Raets gewijft hebben ende wijfen mit defen brieve voir dat befte recht, alfoo ons dat toe behoert van onièrheerlicheydc wegen, dat onfe fteden .E e,Q-
|
||||
|
34 Handveftèn ênPrivilegiën der Graaveii van Holland',,
ende hoer mede poirteren, ónfe neve die Heer van Arkelfijnftedevan
Gorichem endé hoer mede poirteren; ende onfe Dorpen voirfz. totewi- ghen daghen vry ende quyt fullen Wefen van der ftapeüngevoirfz. ende van allen ongelde, hoet ghenoemt mach wefen, of tot ewigen daghen .ghenoemt mach worden van onfer ftede van Dordrecht voirfz. Voert foe fulien die van Mönikedame defe voirfz. vryhede genieten
nae inhout hoere hantveiten, ende geloven, voir ons ende onfen naco- - melingen onfen fteden horen mede poirteren, onfen neve den Heere van Arkel fijnre ftede ende hoere mede poirteren onfen.dorpen voirfz, ende horen nacomeiingen te houden ende te ftercken in hoere vriheide voirfz. tot ewigen daghen jegen önfer ftede van Dordrecht voirfz, ende jeghen eenen ygelijcken die hem daer in deren woude, ende waer dat fake dat onfé ftede van Dordrecht voirfz. onfen fteden ende horen mede •poirteren, onfen neve den Heere van Arkel fijnre ftede van Gorichem. ende hoer mede poirteren, ende onfe dorpen voirfz. hier en boven in enigher wijs mifdeden of moyden. Soo gheven wy voer ons ende onfe nacomelinghen oirlof ende macht
onfen fteden horen mede poirteren ende onfen dorpen al voirfz. dat fy dat mit alre hoere macht, mit hoeren hulperen verhalen moghen fon- der mifdoen of broke tegens ons ende Onfer heerlicheyt an onfer ftede van Dordrecht voirfz. horen mede poirteren ende goeden ende op alLe die gene die hem te bate comen. Ende wes fy daer in doen, fulien 'wy hem by ftandigh ende ghehulpich in wefen ende dat helpen uyt dra- gen. Ende want wy alle defe voirfz. punten onverbrokelic gehouden wil-
len hebben, foe hebben wy geloeft, ende geloven mif defen brief voir ons ende voir onfen nacomelinghen onfen fteden horen mede poirteren, onfen neve den Heere van Arkel fijnre ftede van Gorichem horen me- de poirteren onfen dorpen voirfz. ende horen nacomeiingen te houden ende te ftercken inder voerfeider vriheide tot ewigen dagen in alre ma- nieren als voirfz. is, in orconde defen brief bezegelt mit onfen.fegele, gedaen ende ghegeven in den Hage opten vridach nae Jaers dach in 'ε laer ons Heeren M. ccc. xcni, na den loope van onfen hoye, |
|||||
|
i*·
|
|||||
|
oudtyds gegeven aan de. Stad HAARLEM. §j
15·. Confirmatie van Hert o ge Willem gegeven den β e den
op fijns vaders brief voorfz. rorende van den
fiapelrecht tot <T)ordrccht.
Willem van Beyeren van Henegou ende van Hollant by der ge-
naden Godts, Grave van Oefteruant, doen cond allen luden dat wy om rechts wille ende om goeder gunfte die wy hebben ende flraghen tot ons liefs Heere ende Vaders Hertogh Aelbrecht van Beye- ren Grave van Henegou ende van Hollandt lande fteden ende luden fulcke fcidinge van geftille ende twy als onfe lieve Heere ende vader voirfz. gedaen ende gewijft beeft twiffchen finen fteden, als Haerjem, Leyden, Deeif, Alcmar, Aemfterdam, Rotterdam, Sciedam, Sunte 'Geerdenberge, Oudewater, Vlaerdingen, Sgravenfande, Naerden, Medenblic, Enchuyfen, Briele, ende finen dorpen. Als Akeriloet, Wtgeeft, ende Wormer ende onfen Neve den Here van Arkel ende fijn ftede van Gorichem aen die een zijde, ende ons liefs Heere voorfz. ftede van Dordrecht, Wael beraden mit goeden voirfien van onfcr •rechter wetenheyt geconfirmeert ende gevefticht hebben, confirmeren ende veftighen mit defen brieve gelikerwijls als ons liefs Heere ende va- ders voirfz. brieve daer onfe jeghenwoerdighe brieve doerfteken fijn in- houden ende begripen, ende geloven in goede trouwes voir ons ende voir onfe nacomelinghen den fteden dorpen, ende onfen neve den Hee- re van Arkel ende fijnre ftede van Gorichem, ende hoer alre nacome- linghen te houden ende te ftarcken in fulcker vrihedcn rechten ende fcheydinghe als onfe lieve Here ende Vader voirfz. ghevpnden ende ghewijft hevet jeghen den ftede van Dordrecht voirfz, Ende niet te ghe- dogen dat fy of eenich van hem luden vercort of belaft worden in der vriheide of fcheidinghe voirfz. vander voerfz. ftede van Dordrecht ho- ren mede poirteren ofyemant anders die des mit hem bewinden willen.- Ende waert fake dat die fteden dorpen ende onfe neve die Here van Arkel fine ftede van Gorichem of eenich van hore mede poirteren tot eenigher tijt vercort worde van der ftede van Dordrecht of horen mede Poirteren hulperen in der voerfz. fcheidinge ende vrybei.de boven ons hefs Heren ende Vaders Brieve ende onfen jeghenwoordighe confirma- tiedoerfteken, Soo mogen fy ende .elcx van hem luden hem verhalen ander ftede van Dordrecht horen mede poirteren hulperen ende horen goeden voerfeyt fonder mifdoen ofbroekejeghens ons in cenigherwijs. Voert ibe geloven wy den fteden ende Dorpen yoerfeit ende elckén |
||||
|
3 6 Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
byfonder ende hoer alre mede poirteren, ende elcken byfonder ende
onfen neve den Here van Aricel fijnre ftede van Gorichem ende al horen mede poirteren ende ilken byfonder alle hantveften ende brieven die al defe voirnoemde hebben van onfen liever: Heer ende Vader zedert die tijt dat hy Ruwaert ende Lanthere van Hollant wort vafte ende ghefta- de te houden ende in ghenen ftucken te verminderen die fy ghehadt hebben tot defer tijt toe voir ons ende voir onfen nacomelinghen hem ende horen nacomelihgen eweliken durende, Ende confirmieren ende veftighen mit onfen jegenwoordighen brief, In kenniffe der waerheyt hebben wy deièn brief befeghelt mit onfen fegele. Ghegeven ia den Haghe des dinxdagh nae fints Vicloers dach, Int Jaer ons Heren.M, CCC. XCIfl.
16. Van datmen allen vrede diemen mitter hant of optew
dorpelplach te beveften mitter clocke mach beveften. AELBRECHT by Gods ghenaden Palenfgrave opten Rijn Hertogh
in Beyeren Grave van Henegouvan Hollandt van Zeelant ende Heer van Vrieflandt, Doen cond allen luden, want wyaenghefien heb- ben grooten oncoft ende arbeidt die onfe ftede ende onfe gherechtvan Haerlem langhe tijdt ghehadt hebben om alle vrede ftaende binnen Haer- lem tot vier tijden van ilken Iare te bewaren ende te beveften, Soe heb- ben wy om een beter Ordinancie daer op te maken ende te verhoeden manflacht ende vechtelijck dateer by verfumeniffe inghefcien mochte, ghegheven ende geven mit defen brieve tot ewigen daghen durende onfen gherechte van Haerlem die nu fijn of namaels wefen fullen oirlof ende machte, ende hebben hem gheconfenteert als dat fy beveften ful- len mogen rrrifte? clocke alle vrede die in onfer ftede boeke voirfz. ghe- fcreyen ltaen of'hier na daer in ghefcreven fullen werden, Ende die men mitter handt plach te beveften of opten dorpel plach te leggen tot ilken vierdel laers, Dat is te verftaen, opten meyen avondt, op finte Jacobs avondt, op alre heiligen avont, op onfer Vrouwe*avont puriti- cacio, Ende dat die vrede die aifo mitter clocke gecondicbt aifo vafte ende gheftadë houden fullen werden ende wefen binnen onfér ftede voirfz. ende daer buten gelijc of die vrede ghegheven waer mit hande ende mit monde, ende foe wie die uyt ghelude vrede braecken of daer over deden, dat waer op fijn lijf ende LX. pont na inhout onfer hant- veften dip onfe ftede voirnoemt van-ons heeft, in orcancte defen brief |
||||
|
Qudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 37
bezeghelt mit onfen zeghele, ghegheven inden Hage opten xxiv. dach
in October in 't ïaer ons Heren M. cccc. ende vier. Hertoghe Aelbrecht â ar f op fimte Lucien avont„
in V Iaer ons Heeren Dufent vier honden ende vier,.
Bidt Godt voir die ziele^ |
||||||
|
0lpM&é&iM^m -â^ö&ö&ö&^â^· ■ '.'""^ñÌö^ö^ö^Ö-
Kz/z V ghene dat f00 V konde gebeuren datter
een Burgher lij cke beroert en mocht ontfiaen, dat in fit lc- ke gheval. om de ghemoederen der Burgheren te ver- eenigen, Aelbrecht Vus-Gr^ve verkoojen heeft vro- me ende goede luyden, die het opfter'jïe geb* iet Jou- de hebben, en in 't gerechte V m.eefie gefagh om de hevigheyt der Burgeren te fiiilen. Aelbrecht door Godes ghenade Pals-Grave op den Rijn, Hertogh
van Beyeren, Gr ave van Jnholt, Hoüdndt, Zee landt, Heer van Frkfiandt y doen alle en een yederkondt., dat na dien wy vertoen hebben-en metter daedt oock bevonden, datter groote afgunffigheydt, tweedracht en oncenigheyt. ontfiaen fijn onder de Burgers onfer ftede van Haerlem, die ie altijt plach te recommende— ren van wegen hare getrouwigheyt, uyt het. reiaes ende feggen van vrome en goede Burgeren en ingefetcnen die de vrede liefhebben, die om die oorfake ons gevolge fijn. Om dit quaet te weeren, na dien, wy altijt die moderatie gebruyet hebben, daer enige Iwarigheyt voor- gevalle was, dat wy altijt helde na vrede ende altijt onsdevoir en uyter- fte bede daer toe deden, op dat wy onfe Ond'erfaten door alle de pro- vinciën en Steden in rufte en vrede machte behouden.. Alfoo de faec- ke met rijpe deliberatie overwoeghe zijnde't felfde met onfen Raden overleydt, met. toeftemminghe van den Raet onfer lieve en getrouwer ftede, om veele getrouwe en trefieiijeke dienften aen ons en onfe voor- ouderen, fo dickmaels en fo merckelyck bewefen, en fo Godt wil noch fuilen;he„wijfen, Aloo dat wy om te verhoeden meeninge neerlagen. E ÷ Straet-
|
||||||
|
3ü Handveilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
|
||||||||||||
|
Straetfchendery, en diergelijcke ongelucken meer, die uyt de voorge-
noemde gevecht, en oneenigheyt mochten ontftaén hebben wy gege- ven en geve by defe brieven en ftatuten voor altijdt fulcke articulen als hier onder gefchreven ftaen. En voor eerft uyt defe xxxni. wel de voornaemfte ende aenfienelyxt
tlefer Stede in defe onfe brieven begrepen ende hier onder bygefchrifte gheftelt by naem en toenaem. |
||||||||||||
|
Huych van Rietwij'ck.
Ρ iet er van Saenden. Phlips van Gralingen* Flor is Scoddi. Willem van Woude. lohan van Foreefl. Willem van AJfendelft. lohan Rilard. Niclaes Hoen. Gerard Buy/e. Willem van Grebber, Hendrick Dirck/z. 'Niclaes Zeuwe. Hendrick van Berckenrode. |
||||||||||||
|
Symon van Saenden.
Gij/'hecht van RietveïU Willem van Schooien, lohan van Spaervuou. loh. Wout erfz. Symons. lohan Lot/%. Gerard Jlbout. Albert Salomon. lohan Brouwer. Willem van Saenden. Diderick van Bakenes. lohan van Heu/fen. Niclaes van A/fendelft. lan Willem/z. Ianfon. Huych van Dïemen. Gerard Baech. Meynard Claejjz, |
||||||||||||
|
Willem van Adrichem Diet.
|
||||||||||||
|
Willem Doeven.
|
||||||||||||
|
Wt de welcke jaer op jaer verkolen moeten worden op St.Geertruyts
dagh, 7 Schepens, defe nu gefeyde Schepenen uyt de refte 26 mannen die alle Jaers verkiefëe 4 Raden daegs voor Maria Boot/chap, ende ha- re namen fullen te Haerlem in de Parochi-Kerck opentlick van 't Stoel afgelefen worden op de Feeftdagh van Maria Boot/chap. Ende defe 7 Schepenen ende 4 Raden fullen prefidëren in ons gerichte alleen voor een jaer, en fullen binnens jaers niet mogen afgefet worden. En op die wijfe en manier fullen in onfer Stede voernoemt alle jaers Schepens en Raden gekofen worden. Wt defe 3 3 fo Edele als voornaemfte. En- de vorder de Schepen ofte Raden eens geweeft zijn-, en fullen niet eer 'komen in 't gerichte van ons in~gefte!t voer aleer dat d'andere oock in ordre van Schepenen en Raden gekomen zijn, niet minder indigniteyt en
|
||||||||||||
|
otidtycfs gegeven aan de Stad HAARLEM. 39
en waerdigheyt dan d'andere, die of op huyden noch in wefen zijn, of
die noch komen rullen. Vorder fo miiTcbien yernant van de haren qua- tne te fterven, of fijn Burger-recht op feyde, of out worde en onge- vallig, of door verlies van fijn goet tot armoed verviel, of fo verfwacte, dat de Vroetfchappen beftaende in Collegie van 33 oordeelen foude en verklaren dat hy een onnut Burger en tot ftadts dienfte waer iohabijj ende onbequaam. In fu.lcken geval lullen d'andere xxxiij. voeraoeratr. by voorgaende eede by gefchrifte overleveren iiij. mannen fop van Adel ais van aenfien, die daer ftaen ter goeder naernendefaem, oprecht van leven van de befte flach luyden met eere, die gheruftich ende fonder krackeel hare goederen befitten, binnen de provincie van Hollandt, 't zy of bewoonde plaetfen in de fladt, of wooninghe op 't landt of jaerr lijcxfe inkomen tot de fomme van dc. Schilden^ even alleens als onfe jaerlijcxfe renten. Ende-op die tijt oock lal hy een gerechte derde part van fijn goederen moeten hebben binnen fta.dt muyren. Ende uyt de vier nu ghemelt, fullen wy dan eener verkiefen, in plaetfe van d'over- ledene of 'onghevallige, die wy in de plaetfe fullen brenghen, vi er-da- ghen, nae dat de namen van-.cle vier mannen.by ghefchrifte over-ghe- gheven. fullen worden. Maer foo het mocht ghebeuren by d'een of d'ander ongelegenthevt, dat wy binnen acht dagen niet en fullen no- mineren of verkiefen een petfoan, in plaetfe van de af-geftorven, of' die onbequaem tot ftadts dienfte, dat wy in flfckeghevai vergunnen ende ghedogen fullen, die dan noch in rt leven fullen wefen, datfy uyt de voorgenoemde drie-en-dertich een perfoon lullen kiefen, in plaets van de af-iijvighe of onghevallighe, ende fal even foo veei gheiden, als - of de verkiefinge by ons ghedaen ware,-behoudens dit aisfy daer eenï ghekofen fullen hebben of daer toe verordent, dat dan by de meefte ftemmen moet gaen.. Wijders, alle 't gheen dat de drie-en-dertigh mannen, voornoemt,
fullen ordonneren ende refolveren, fiiLvoor vart ghehouclen wordenen· bondigh, met voorgaende eede in den Raedt, ende teghenwoordig- heyt van de Schout onfer Stede., tot behoudenis van de Gemeene ruit ende vrede. Ende alle defe willen wy dat vaft en bondich zijn voor altijdt, even alleens of die by ons gheconfirmeert ende bevefticht wa- ren. . Ende alle defe alfoo gheordonneert ende ingheftek ende eens aen- ghenomen, en mogen nimmermeer herroepen of af-ghefehaft worden, dan van de Schout, en by meerdere ftemmen, foo fijt anders verftaen, dal men moet, volghen. |
||||
|
4<d Handveiten en Privilegiën der Graaven van Holland,
- Wijders foo wy of onfe Voorouders, onfe lieve en getrouwe Stede
voornoemt, eenighe Hantveften, Brieven, of Privilegiën van outs ge- geven hebben, in de welcke eenige articulen begrepen zijn, ende be- vonden worden eenichfins met dien contrarieren, tot prejudicie van on- fe ftadt van Haerlem, hier in willen wy oock, dat noch van de Hant- veften, noch van brieven noch van articulen, oock teghenwoordigh yets foude of gaen, behoudens ontfag ende aenfienlijckheyt. Maerdit Handtfchrift, ende meer anderen,hier neffens bezegheide brieven,die wy onfe Stede ghegheven ende ghefchoncken hebben, foo hebben wy belooft, ende belooven by defen voor ons ende onfe nae-komelinghen, onfe trouwe ende wel-gheliefde ftede van Haerlem, ende hare nae-fa- faten, voor aidjdts fullen onderhouden ende vaft maeöken, en niet toe laten, dat de voor-gemelte giften foude verbroken of vermindert wor- den. Tot ghetuyghenis hier van, hebben wy aen dele brieve het Ze- ghel ghehanghen, ende omme te beter dit te doen ghelooven, nae- diender niet foo aenghenaem kanwefen, dan dat wy konden fien dat daer pais en vrede wederom ghemaeckt ware, en dat de goede burgers wederom met den andere in onderlinghe eendracht verfoentwaren. Soo hebbe ick oock by onfe welgheliefde zoon Heere Willem, Hertog van Beyeren, Grave van Gofterwoude, verfocht, ende in ernftgherecom- mandeert, jae gebeden als Vader aen mijn Soon, dat hy dit ons Handt- fchrift, te famen met ons verzegelt worden met dit formulier: Ende wy Willem,, Hertoch van Beyeren ende Hannou, deurGodts
ghenade, Grave van Ooiierwou, verfocht ende gebeden van mijn Heer Vader, wiens verfoeck ende bede als Soone van de felfde noch moet noch mach of te ilaen, eenfdeels oock omme de byfondere toe- ghenegentheyt ende enckele liefde, die wy onfe wei-beminde ende goe- de Stadt voorfchreven toedraghen. Ende om dat het fou blijeken, dat alle de voorfz. articulen met onfe wil en toeftemmingh voor goedt ghe- keurt zijn, lbo hebben wy defe brieven gelterckt met onfe Zegel. Be- loven hier neffens, dat wy alle de itucken in defe begrepen, voor vaft ende onghefchendt houden fullen, voor ons ende onfe naekomelinghen «en onfe wei-beminde ende ghetrouwe Stadt, en hare Naekomelinghen, in conformiteyt van defe voorgaande, hebben defe teghenwoordighe vergunt ende vergheven in 's Gravenhage op den vierde Martij, inden JareOos Heeren 1402. na de courfe van ons Hof. |
|||||
|
18.
|
|||||
|
emdtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 4*
18. Van dat Hertoghe W ï lx e μ gheconfirmiert heeft der-
Stede van Haerlem al fijne Vaders^ brieven h trtoge Aelbivecht voirfz. ende der fiede voirfz.
gegeven. Willem by der genade Gods Pa;enigrave opten Rijn Herrogein
Beyeren Gravevan Henegou van Hoilant, van Zeelant . ie Here van Vrieflant, Doen cond alien ludén. Want die Heerlicheyt van der Graeffchap van HoHant ende anderen onfen landen aen ons gbe- comen ende verftorven is by dode ons liefs Heren ende vader Hertog Aeibrechts dien Godt falich gedencken moet, ende ons onfe ghetrou- we.ftede ende poirters van Haerlem vfientliken onrianghen hebben, ende ghehuit tot horen rechten Heer a's daer toe behoert, Soehebben wy daerom ende om goeder gunfte die wy hebben ende draghen tot onfe gherrouwer ftede van Haerlem der feiver onfer ftede ende poirters .van Haerlem aldaer confirmeert ende ghevefticht, confirmieren ende veftighen mit defen brieve alle fulcke Privilegiën, vriheden hantveften ende rechten als fy van onfen voirvaderen Graven tot Hoilant van onfen lieven Here ende vader Hertog Aelbrecht voirfz. van onsbezeghelt heb- ben, Ende gheloven voer ons ende onfen nacomelingen onfer ghetrou- wer ftede ende poirceren van Haerlem voirfz. daer in te houden ende te ftereken na Inhouden der brieven die daer of bezeghelt zijn, in oir- conde defen brief befegelt met onfen feghele, Gegeven in denHageop ■finte Agnieten dach, -Indaer ons Heren M. cccc. ende vier, na den lo-' pe van onfen hove. 19. Van foe wat foirter van Haerlem die ghelandt is bi-
der wilderniffe, o ft gheviel dat hoer bieflen inde f wilderniffe quamen- ende daer in gefcut worden,
datmen- dat ilke fcaer beefien lojfen fal mit
acht e penningen Hollants payment, fon-
der meer daer of te gheven.
■ê Willem bider genaden Gods Palens-Grave opten Rijn Hertoge in
Beyeren Grave van Henegou van Hoilant, van Zeelant ende -er van Vrieflandt, doen cond'allen luden, dat wy onfen ftede van Haerlem gegeven hebben en geven mit defen brief ende allen onfen F · poir-
|
||||
|
4£ Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,.
poirteren van Haerlem die gelant fien aen onfe wildernifle of daer On-
trent, of den dien dien fijt verhueren, waert dat hoer beeften.uutdien lande in onfen wilderniffe quame in wat manieren dattet toe quame en- de fy gefcut worden, datmen dan iikcn fcaer heeften.loffen fal mogen mit achte penningen Ho'.lants payment fonder meer daer of te geven, ïh orconde delen brief bezegheit mit onfen zeghele, gegeven inden Hage op den derde dach in lunio, in 'tjaer ons Heeren.M. cccc. ende fes. - zo. Van dat gien fteden van Hollant of vm Zeelant, meer
koeren maken fullen of die ftede van Haerlem ofdenpoir-
teren meer dan fy op haers felfs goeden koeren offet-
ten. Item, foe wie een poirter ofpoirterjfe van
Haerlem doet jloege of die mit recht,. ende von-
nejfe ballinc geleit worde, die en falgienlant-
winninge hebben voer die tijdt dat hy mit
des doden magen vrient foene gefoent heb-
be. Item, foe wie wijt der ft e de van
Haerlem ruymde van broeken,die mach
die Scout aen taften binnen IIIC.
roeden nae der ftede vrihede.
Willem bider genaden Godts Palens-Grave opten Rijn Hertoge in
Beyeren Grave van Henegou van Hollant van Zeelant, ende Heer van Vrieflant, doen cond allen luden, dat wy omliefteendegon- fte die wy hebben ende dragen tot onfer getrouwer ftede van Haerlem* ende om dat fy ons guetelijck ende ghewiiliglic ghegeven hebben fulcke bede als wy op hem luden begeert hebben, Soe hebben wy der felver onfer getrouwer ftede ende poirteren v'oirfz. gegeven ende geven mit defen brieve fulcke punten van. recht hantveften.ende! vriheiden als hier na gefchreve» ftaen.. inden eerften dat gien van onfe fteden van Hollant of "van Zeelant
meer koeren lullen maken of fetten op onfer getruwer ftede*ende poir- teren van Haerlem voirfz. dan fy op'hoers felfs gueden koeren offetten, ende waert fake dat enich van onfen fteden van Hollant of van Zeelant meer koeren letten of maken op onfer getruwer ftede ende poirteren voirnoemt die gheloven wy hem. of te doen ende van gienre waerde te w,efen. Item ? |
||||
|
oudtyds gegeven aan del Stad HAARLEM. 43
Item, foe wie een poirter of poirterfle van Haerlem doet iloëge bin-
nen onfen lande van Hollandt, of wie dat ballinge binnen der felveron- fer ftede mit recht ende mit vonmlTe gheleit worde van doet flage, die en fullen wy ghene landtwinninge geven noch in onfen lande van Hol- lant, of van Zeelandt niet woenen voir die tijt dat fy mit des doden ma- gen vrient foene, gefoent hebben. Item, waert faecke dat yemande vari onfer ftede van Haerlem ver-
wonnen worde mit recht van eenighen broeken, ende daer voer wijt der fel ver onfer ftede ruymde, die lal onfe Schout van Haerlem die nu is of hier namacls wefen fal aen taften ende vangen mogen binnen drie hondert roeden naer voirfz. onfen ftede vrihede, ende dan die fake daer of berichten in allen fchijn of hy hem binnen onfer ftede voirnoemtghe- vangen hadde. Item, foe wat baftaerde binnen onfer voornoemde ftede wijf of mam
aflivig worde fonder. witafcige geboerte after hem te laten, Ende drie laer lanck aldaer poirter geweeft waren die foude fyn naefte bloedt van fijnre moeder gekomen fulcke eerfhifle als hy after laten fel van hem of hoer nemen, behoudelick dat die vader, fijn baftaert kinde zoene of dochter eenige goede.(hoe fy genoemt zijn) gemaeckt hadde, dat die felve goede weder komen ende'eerven fullen op hem off op fijn recht eerfhamen, Ende want wy immer onfer ghetruwer ftede van Haerlem ende allen horen poirteren defe voorfz. punte vaft ende geftade houden willen, Soe hebben wy hier ofinJcennifle voir ons ende onfen nakome- lingen delen'brief doen bezegelen mit onfen zeghele hier aen gehangen. Ghegeven in onfer ftede van Middelbaren opten derden dagh in Novemb. in 't laer ons Heeren M. cccc. ende elve. xi. Van die gene die buten der flede van Haerlem woonen
binnen drie hondert Roeden gelden ende geven ?xcijs.
|
||||||
|
illem bider ghenaden Godts Paienfgrave opten Rijn Hertogh in
Beyeren Grave van Henegouvv van Hollandt van Zeelandt ende Heer van Vrieflandt, Doen kond allen luden, Want onfe'goede ftede van Haerlem ons toegefeit ende gunftelic ghegeven heeft die fomme van fes duyfent ouder feilden, die fy ons wyt reyeken ende betalen ful- len tot drien laren, Dat is te weten tot ilken jare twie dufe'nt der ichil- den voirfz. Ende overmits dat fy dat voorfz. geit ordineeren fetién en- F 2 de
|
||||||
|
44 Handveiïen en Privilegiën der Graaven van Holland,
de ons betalen moeten uut exeijfe die f/ binnen onfer ftede voorfz,. {et-
ten moeten, Soe hebben wy hem gheoerloft geconfentierioirloven en- de geconfenderen mit defen brieve, Ende willen dat aile die gene die buyten onfer ftede van Haerlem woonen binnen drie hondert roeden na de ftede,voorfz. vriheit den voorfz. excijs diemen binnen onfer ftede voorfz. fétten fal mede betalen ghelijc ende in allen manieren of fy bnl·· nen der voorfz. onfer ftede ¥/öenden, Ende ift dat yemandt van dien onwiliigh is den voorfz. excijs te betalen, Soo willen'wy ende bevelen onfen Schout ende den ghemeenen gerechte van onfer ftede voirfz, die nu zijn of hief namaels wefen ful'ien, dat fy dat berichten ende corri- gieren mit iiilcken koeren ende rechten als ortfe goede luden van den gerechte dair op maecken ende ordinieren fullen, Dit fal gedueren drie jaer lanc ende niet langher, In orconde defen brief bezegelt mit onfen zegeie, Ghegeven tot Middelborch op Sinte Wilboertsdagh, In'tlaer onsHeeren.dufent vier hondert.ende elve.. Hertoge Willem, Hertoge Aelbrechts zoen voorfz.
fiar f des naeflen dages me Pinxter-dagb in 't laer ons Hee- ren dufent vier hondert ende foeventien, Bidt Godt voer die Ziele. 22. Van dat Hert ogh e lan , Hertoghe <van
Lothringhen van Brabant, &>c. Ende Vrouwe ïacof van
Beyeren, die een enighe Dochter was, Hertoghe Wil- »
lems van Beyeren Grave van Henegou &c. voir-
fchreven .· Ende Hertoghe lan voirfz. die lande
van Ho Handt ende van Zee Landt gheconfor-
mïert hebben alle Handt-vejten die fy van
den Graeflicheyt hebben.
Ian byder gracienGodts Hertoge van Lothringen van Brabant ende
van Limborch, Marck Grave des heilighen'Rjjcs,. Grave van He- negou van Hollandt van Zeelanfende Heer van Vrieflandt, ende lacop bider felyer gratiën HertoginneMarck-Grayinne ende Vrou- we |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 45-
we der felver lande doen kond allen luden dat wy onfer ghetrouwer
flat van Haerlem ende allen horen poirteren gheconfirmeert ende ge- verlicht hebben geconfirmieren ende geveftigen mit defen brieve alfulo- ke privilegiën, vriheden, hantveftèn ende rechten als fy van onfen voer- vaderen Graven of Gravinnen van Hollandt ende van Zeelant bezegelt hebben. Ende geloven voer ons ende voir onfen nakome'inghen onfer ghetrouwer ftede, ende poirteren van Haerlem voorfz. ende horen na- komelinghen daer in te houden ende te fiereken tot ewighen dagen na inhout der brieven die daer of bezegelt zijn, ia orconde dézen brief bezegelt mit onfen zegelen, .gegeven tot Wonirichem opten xxiv.dagh in lanuarius in'tjaer ons Heeren M. cccc. ende achtien... 23. Van dat Hert ogh e lan ende vrouwe lacop voir fz. der
ftede van Haerlem een hantveftèn gegeven hebben eerfl dat fy alle laers VII. Scepens ende vier Bur- germee fiers alles f ett en fullen op fint e Ambrofius- dagh, ende die fullen oudt ivefen XXVI. laer of daer boven, ende /allen niet naere van maeffcap we~ fen dan after fiifier kindt, of der onder, Item, dat men koeren maken en fullen ten fy biden Scout ende den ghemenen gherechte ende by der meefter menin- gen, Item, dat Baliu ende Schout de} fiede van Haerlem eerfl eenen eet doen fullen eer fy horen dienft aen vangen eenen ygeliken recht ende- vonnejfe te doen.. an by der graden'GodtsHertoge van Lothringen van Brabant, Marck-·
Grave des Heiligen Rijcx, Grave van Henegou van Hollandt van ■eehndt ende Heer van Vrieilandt, ende ïacob bider felver graden Godts Hertoginne ende Marck-Gravinne, Gravinne ende Vrouwe der felver lande, Doen kond allen ludèn dat wy om den getrouwen dienft. die ons onfe getruwe ftede van Haerlem ducwil'ghedaen heeft ende da- ghelickx doet ende of Godt wil noch doen fal, der felver onfer ftede horen poirteren ende nacomelingen g'hegheven ende verlient hebben geven ende verüenen mit defen brief voir ons ende onfen nacomelingen- alfulcke hantveften ende previlegien.als hier naebefcreven ftaet. F 3 In-
|
||||
|
4-6 liandveften en Privilegiën der Graaven van Holland,
Inden eerden dat wy alle ïaers op finte Ambrofius dagh in onfer Ste-
de voirfz. fetten fu len of doen fetten foeven goeder mannen tot Scepen die een laer lanck fonder verfetten daer Schepen bliven fullen, dat en waer dat enich binnen fijnre tijdt aflivich worde daer voer fullen wy dan eenen anderen fetten of doen fetten dien tijdt uut blijvende en des ge- lijcx fullen wy hen oec Burgermeefters fetten die een laer lanck bliven fullen fonder verfetten, Ende wy en fullen niement aldaer tot Scepen fetten hy en fai out weien xxvi. Jaer of daer boven, Ende dat niement naeré van Maeflcap toe ■ famen fitten en fai dan after Sufter kinder of daer bineden, dit fai dueren alfoe langhe ende totter tijdt toe dat dat lelie payment verfcenen fai fijn van hondert en fes nobelen die wy nu onfen Oem Hertoghe Jan van Beyeren gheioeft hebben te betalen. ' Voert aen want in onfer ftede voirfz. een wijl tijdts herwaerts ghe-
woeniich is gheweeil dat onfe Scout mit twien of mit drien Scepen al- daer nuwe ghebode koeren ende ftatuten ghemaeckt hebben een half of een heel laer durende, die willike als wy claerlikeruonder wijil fijn srtotelic ■ghedragen hebben in achter deel ende fcaden onfer voirnoem- de ftede ende horen poirteren ende ghemeenten foe ift dat wy beghe- rende der feiver onfen ftede daer op.te verfien, hebben wy dievoerfz. .gewoénte ende handtveften die fy daer of hebben weder roepen ende te niete ghedaen, Ende hen ghegheven ende verlient, Als dat onfe Scouten Scepenen ende Rade onfer voirfz. ftede by confentRaedtende toe doen van der meefter meninge die in onfen gherecht van Haerlem gheweeil hebben voert aen nuwe ghebode koeren ende Statuten ma- 'ken moghen tot eenen halve iare of tot eenen helen durende by horen eeden clatter meenten of der meefter meninghe oerbaerlick is, behou- delijck ons daer in onfer Heeriicheydt ende Rechts. Ende alfoe verre als die felve geboden koeren ende ftatuten 't gheghen onfe heeriicheydt ende recht niet en dragheu, Ende foe wat.ghebode koeren ofStaturen gemaecl; worden anders dan by der meefter meninghe ghelijck voirfz. is die en fullea gien ftant houden noch van gienre waerde wefen. Voert meer hebben wy onfer voirfz. ftede verlient tot ewighen da-
ghen dat onfe Baljuw rechter of Dienaer onfer voirfz. ftede fai ten hei- lighen averen eer hy den dienft aen taften'of bewinden fai te regieren dat hy eenen yegheüken dies begheert recht ende vonneiTe doen fai -wüke voirnoemde punten wy hebben gheioeft voir ons ende onfe nae- komelinghen onfer voirfz. ftede van Haerlem ende horen nakomeünghen vaft en gheftadc te houden inder maten die boven ghefcreven ftaen, En-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 47
Ende des 't orconde hebben wy onfe zeghelen aen defen brief doen
hangen, ghegheven tot Wondrichem opten xxiv. dagh in Ianuarius in 't laer ons Heeren M. cccc. en xvui. na den lope van onfen hove. 24. Van dat Hertoghe lan van Brabandt voirfcrevenghe-
loeft heeft baenroedfen Ridderen knapen endefleden van Hollant ende van Zeeiant te houden allen hant- veflen privilegiën ende rechten diefiy hebben moghcn van finen voer fat en Graven te Hollant, ende fin- der linghe van Hertoge lan finen Oem van Beyeren,. voert dat hy die lande voirfcreven niet verfetten noch vervreemden en fal buten confient der voerge- noemde noch binnen den lande niement dienft voeren laten dan Hollanders of Zeelanders. [Nota. Defe volgende bladen -βaen in de Latijnfche Text niet al)
IAN by der ghenaden Gods Hertog van Lothringhe van Brabant ende
vanLimborch, Marcgrave des Heyligen Rijcx Grave van Henegou van Hollant van Zeeiant ende Heer van Vrieflant, Doen cond allen lil- den. Alfoe die lande van Hollant van Zeelandt by dode ons liefs Oems: Hertogh lan van Beyeren faiigher gedachten die ,wy hem voirtijts in han- den ghefet hadden ghelijc die brieve daer op ghemaeckt dat Inhouden ende begripen weder an ons ghecomen.ende beftorvcn zijn, Ende on- fe lieve ghetruwe ende ghemincle baenroedfen Ridderen ende knapen ende fte.den van Hollant ende van Zeelandt die op defe rijt in den lande fijn ende by ons liefs Oems voirfcreven tijden die gheregiert ende be- waert hebben by ons om die lande voirfcreven.aen ons ende in onfen handen te brenghen gheüjc wy daer in gherechticht zijn van horen me- de ghefellen.ende vrienden ghefciet ende ghefent hebben daer fy hem foe trouwelijc ende eerlijc in bewijft hebben ende foe wel ghequijt dac wys hem vrienüc dancken, Soe hebben wy daer om den felven onfen: ghetruwen ende gheminden Baenroedfen Ridderen Knapen (leden lan- den ende luden voirfcreven gheloeft ende gheloeven mit defen onfen ■ brieve, dat wy hem alle alfulcke brieven hantveilen privilegiën ende rechten als fy in voirtydenvan onfen voorlaten Graven en Gravinnen te Hollant ende mede van onfen lieven Oem van Beyeren voirnoemt des- |
||||
|
4-δ Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
hy machtich mochte fijn verworven ghecoft of in eenigher wijs vercre-
ghen moghen hebben confirmieren fullen ende daer hem in fliven fterc- ken houden ende veftighen a!s behoeriijc is. Voert hebben wy gheloeft ende gheloven onfen getruwenendeghe-
minden Baenroedfen Ridderen Knapen fteden ende Landen voirfcreven, dat wy die lande van Hollant ende van Zeelant voirfcreven rnk horen toe behoren in niemenfö handen verfetten noch brenghen en fullen, noch gheerie (lede renten ende goeden die der Gracfifeheyt toebehoe- ren of namaels aen comen moghen vercopen verminderen ofvervreem- den noch mit geenrehande dadinghe over gheven noch dier weerloes worden, ren fy by wille, wete, ende goet duncken onfer ghetruwer ende gheminden baenroedfen Ridderen Knapen ende fteden voirfcre- ven. 'Mede hebben wy onfen ghetruwen ende gheminden baenroedfen
Ridderen knapen fteden ianden ende luden voirfcreven gheloeft ende gheloven dat wy die felve Landen van HoUant ende van Zeelant van niemande en fullen laten noch doen regieren noch eenighe treforieren Rentmeyfteren Cafteleynen Droffaten Baljuwen Scouten noch geenre- hande amptluden noch dienaers in den lande ende ftede voirfcreven f&t~ ten noch doen fetten , noch maken dan Hollanders of Zeelanders die in den landen of Meden voirfz. ghefeten ende ghetruwelic by onfen lieven Oem voirfcreven ghebleven fijn, Ende want wy johan Hertogh van Lochringhe van Brabant &c. voirnoemt, Alle defe voirfcreven pun- ten ende eliic byfonder gheloeft hebben ende gheloven by onfer trou- wen ende Vorftdiker eeren onfen goeden luden voirfcreven volcome- lic te houden ende van een yeghelic te doen houden fonder eenighe inbreke ende arghêlift uut gefceiden, Soe hebben wy hem noch vorder gheloeft in der manieren voirfchreven, Soe wanneer wy onfe Lande ende ftede voirfchreven een eet doen als behoerlijck fijn fel, dat wy dan defe felve punten ende gheloeften in dien onfen eede mede begripen fullen fonder yet anders daer in toetrecken, Ende des te orconde foe hebben wy van onfer rechter wëtenheyt onfe feghel hier aen ghehan- ghen, Ghegheven in den Haghe opten achtenden dach in Februari© Int laer ons Heren M. cccc. xxiy. naden lope van onfen Hove. |
|||||
|
25.
|
|||||
|
.oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 49
z$. Van dat Hertoge lan van Brabant van Lothringe, &c
geloeft heeft te betalen alle wittaftïghe fcult Üú€â^ç.
Oem Hertoghe lan van Bejyeren achter rmchte
laten.
Iohan bider ghenaden Gods Hettogh van Lothringe van Brabant ende
vanLimborch, Marcgrave des Heiligen Rijcx, Grave van Henegou Van Hollanr, &c. Doen cond allen luden, dat wy geloeft hebben ende gheloven mit defen brieven onfen ghetruwenendegemindenbaenroed- ien Ridderen Knapen poirteren ende onderfaten onfer lande van Hol- lant van Zeelant ende van Vrieflant dat wy hem beialen fullen alle be- kende ende wittaftige fchulde die onfe lieve Oem Hertgh lan van Beye- ren faligher ghedachten fculdich mach gheweeft hebben in brieven of daer buten daer wy in ghehouden moghen fijn datvanderGraeflicheyt, ende oec mede 't gebreck van den xcm. cronen des daer noch onbetaelt is die wy fculdich waren onfen lieven neven ende ghetruwen, Iacopvan Gaefbeec, Heer tapconde tot putte ende tot ftreyn, Heren Huprcct Heer tot Culenburch, Heren Floris vanBerfel, Heren Aernt vanLeyn- burch, Ende Heer Gerrijt van Hemfkerck, ende bewijft hadden opte boeren ende te ontfangen an onfen lieven Oem voirfcreven, in wilken fculden onfen lant van Brabant ende andere onfe landen vry ende onghe- laft fullen bliven, Mar die voirfcreven fculden wy hem bewifen fuiien op te boeren ende in toe nemen van allen onfe renten boden broeken opcominghen ende vervallen die ons in onfe lande van Holiant van Zee- lant ende van Vrieflant verfcénen zijn ende noch verfcinen ende op co- men fullen ter tijt toe dat fy/volcomelic vol ende al betaelt fullen wefen, Ende fullen oec hem ende eenen ygheüc byfonder van finen fculden die fy wittelic bewifen moghen dat men hem fculdich is fonderlinghe brieve van betalinghe ende bewifinge daer ofgheven daer fy waelende volcomelic mede bewaert fullen wefen, Des te orconde foe hebben wy van onfer Rechter wetenheyt onfe zeghele aen defen brief doen han- ghen, Ghegheven in den Hage opten achten dach in Februariointlaer. ons Heren M. cccc. ende xxiv. |
|||||
|
«3
|
|||||
|
5*3 Η and veilen en Privilegiën der Graaven van Holland",..
%6. Van dat Hertogh Ian van Lothringe w» i?nz^#£ i^r:
ge loeft heeft dat die ballingen die uut" den lande ende
ftede van Hollant geweken zijn by tijden fijns
Oems Hertogh lan van Beyeren niet weder
in co wen en f al laten buten weten ende
wil der Ridder ft ap ende fteden der
lande voirfz..
Iohan bidér ghenaden Gods Hertogh van Lothring van Brabandtende
van Limborch, Marcgrave des Heylighen Rijcx, Grave van Hene- gou van Hollandt.&c. Want onfe lieve getruwe ende ghemeindebaen- roedfen Ridderen ende Knapen fteden, ende goede luden van Hollant van Zeelant en van Vrieflandt die nu in dea landen fijn nae doede ons liefs Oems Hertogh lohans van Beyeren faliger gedachten ons gunftelic ende onderdaeniic inden voirfz. landen ghehaelt ende tot horen rechten Heer löe wy daer in gerecht fijn mit betaemliker waerdicheyt ontfan- gen hebben als behoerliken ende gewoenliken is, Soe hebben wy den felven onfen goeden luden voirfz. gheloeft ende gheloven by onfe trou- wen ende eeren, dat alle die ghene die nu ter tijt baliinghe of voer- vluchtich fijn der lande van Holla'nt ende van Zeelandt nimmermeer in die felve lande voirfz. weder comen en fullen noch hoeren goede ge- hruken ten fy by onfe confente ende wille ende goet duncken, onfer ghetruwer mannen die inder tijt onfe Threforier ende rade wefen fullen van Hollant ende van Zeelant, ende biden fteden daer die Ballinghen uut gheweken fijn, Ende foe wes recht vordêilnghe dat van onfen Scou- ten Scepenen of Dienaren tot defen dage toe ghedaen mogen hebben geweeft binnen fteden of daer buten zeer dat onfe lieve Oem van Beye- ren faiiger gedachten voirfz.. aflivich geworden is die ghenoeghen ons wael ende kennen dat fy,by onfen wille ende confent ghefchiet fijn, In orconde defen brief befeghelt mit onfen Tegel hier aen ghehanghen, Ghegheven in onfer ftede van Haerlem opten elfften dach in Februario Int Iaer ons Heren JV1. cccc. xxiv.. |
|||||
|
27.
|
|||||
|
oudtyds gegeven aan 3e Stad HAARLEM. fi
:.%γ. Van dat Hertoghe lan van Lothringe van Brabant &c.
'geloeft dat hy ghene dienaren van horen dienfl ontfet- ten en falfy en fullen eerji vernoecht ende betaelt wefen van allen dat fy metfeghele ende brie- ven of met befcheydenre rekeninghe be- wïfen moghen. Ïohan by der genaden Gods Hertog van Lothringen van Brabant ende
van Limborch Marcgrave des Heyligen Rijcx, Grave van Henegoü van Hollant &c. Doen cond allen luden, Alfoe onfe ghetruwe,endege- minde Baenroedfen Ridderen Knapen fteden en goede luden ons na do- de ons liefs Oems Hertogh lan van Beyeren faligher ghedachtengunire- ilic ende onderdaenlic ontfanghen ende ghehult hebben in onfe Lande van Hollant ;tot horen rechten Heer ende voicht der lande van Hollant van Zeelant ende van Vrieflandt, Soe hebben wy defen felven onfen ■goeden luden voirfz. gheloeft ende gheloven mit defen brief dat wydie Ampt-luden ende Dienaren die nu in den lande van Hollandt fijn ende tot hair toe gedient hebben uut horen dienften niet fetteh en fullen noch laten fetten voir die tijt, dat wy hem ende elke van hem voldaen ende betaelt fullen hebben, fulc geit als fy mit goeden brieven of mit befchei- denre rekeninghe bewifen fullen moghen dat wy hem fculdich moghen iljn op die dienfte voirfz. Ende des te ghetughe foe hebben wy onfefe- ghel hier aenghehanghen, Gegheven in onfer ftede van Haerlern op ten elfften dach in Februario, Int Jaer ons Heren M. cccc. ende xxiy\ na den loop van onfen hove. z8. Van dat Hertogh lan van Lothringen van Brabant, &vt
genen luden buten den palen van Hollant of van Zeelant
ghefeten eenige vriheide van tollen gheven fal noch
gheen munt e en fal doen flaen binnen de palen van
Hollant of van Zeelant, ten fy by confente der
Ridderfchap ende der fleden den lande voirfz.
ohan bider ghenaden Gods Hertog van Lothringe van Brabant, ende
van Limborch, Marcgrave des Heyligen Rijcx, Grave van Hene- gou van Hoüant &c. Want onfe ghetroüWe ende gheminde Baenroed- fen Ridderen Knapen fleden ende guede luden van '■Hollant, van %èc* "G -2 -iandr
|
||||
|
f2 Handveften en Privilegiën der Graaven van Holland",
'landt ende van Vrieilant die nu in den voirfz. lande fijn na doden ons
liefs Oems Hertog lan van Beyeren faligher ghedachten ons gunftelic ende onderdaenlic in den voirfz. landen gehaelt, ende tot horen rech- ten Heer foe wy daer in gerecht fijn mit betaemliker waerdicheyt ont- fanghen hebben als behoeriiken ende ghewoenliken is, Soe hebben wy daerom den feiven onfen goeden luden voirfz. gheloeft ende gheloeven mit defen brieve, dat wy gene lieden, landen noch luden die buten den palen van den lande van Hollant ende van Zeelant geleghen ende gefeten fijn eenighe vriheden van tollen gheven confentieren noch ver- Henen en fullen noch munte doen flaen van goude of van filvere binnen den lande'van Hollant of van Zeelant voirfz, ten fy by confente ende goet duncken van onfen Rade ende fteden der lande voirfz. in orcon- de deiên brief befeghelt mit onfen feghel hier aen ghehanghen, Ghe- gheven in onfer ftede vaaHaerlem opten elfiten.dach in Februario inc· Jaer ons Heeren M. cccc. ende xxiv. na den lope van onfen hove. Hertoghe lan van Beyeren voornoemt flarjf op ten
heilighen dertienen dach in't Iaer ens Heeren M, CC CC. ende
XXIF. Bidt Godt voir die ziele.. . 29. Van dat Hertogh Philips, Hertogh van
Borgondien, &c Regent der Lande van Hollandt &c.
gheconfirmiert heeft den Baenroedfen Ridderen kna- pen ende fleden der lande van Hollant van Zeelandt &e. Alle Hantveflen Trivilegien ende rechten die (y vercreghen hebben van Hertoghe Iohan vanLoth- ringen van Brabant ^ &c.· van Hertogh lan van Beye- ren ende van horen voirfaten. hilips by der genaden Gods Hertog van Burgondien, &c. Doen
cond en kenlic allen luden dat wy om rechte liefte ende gunde die wy draghen en hebben tot onfen lieven en gheminden pre- laten, baenroetfen Ridderen knapen fteden ende goeden luden der
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. si
der lande van Hollant van Zeelant ende van Vrieflant, om iuicke on-
derdanicheyt ende trouwe als wy an hem luden in onfen vervolgen van den Regiment der lande voiricreven wael bevonden hebben den felven Prelaten Baenroedfen Ridderen Knapen Heden ende goeden luden die ons ghetrouwe ende byftandich daer in ghevallen zijn, gheloeft hebben ende gheloven mit defen brieve alle alfulcke privilegiën hantveften rech- ten heercomen ende brieven als fy van onfen lieven neve den Hertogh van Brabant van onfen lieven OemHertogh lan van Beyeren. faligher ghedachten ende van horen voeriaten, Graven ende Gravinnen te Hol- lant gheworven ghecoft of vercreghen moghen hebben, Soe datwyfïe daer in houden ftiven ende ftercken lullen nae inhout hoire brieven en- de hantveften voirfcreven der tijt durende van onfen Regimente, Ende gheloeven voert hem allen voiricreven ende eenen yghelijc lande ftede Ridderfchap ende perfoenre byfonder, die ons willichliken hulden ful- len onfe fpeciale brieve daer of te gheven achter dien dat wy inderover- drachte dier ruiTchen onfen lieven neve van Brabant ende ons daer of gemaect is inden voirfcreven Lande van Hollant van Zeelant ende van Vrieflant ontfanghefl ende gehult fullen zijn wanneer fijt dan an ons verfoeken of eenich van hem allen arghelift wijr ghefeyt, in orconden defen brief befeghelt mit onfen feghele, Gegheven tot Denremonde dertien daghe in Augufto, Int Jaer ons Heeren M. cccc. ende xxv. 30. Van dat Hertoghe 'Philips van Bourgondien &c. ghe~-
confirmeert heeft der· fede van Haerlem allefrivilegi--
en, rechten, hantveften haercomen ende brieven, die
fijn neve Hertogh 'lan van Brabant ende fijnen Oem
Hertogh lan van Beyeren voirfcreven ende der
fiede voirfcreven ghegheven.
Philips Hertoge van Bourgondien Grave van Vlaenderen van Artoys
ende van Bourgondien, Palatijn Heer van &?/fjy.fendévanMache- len, Ruwaert ende oir der lande van Hollant van Zeelant ende varï Vrieflant, Doen cond allen luden, Dat wy om rechter lieft, endegunft uie wy draghen ende hebben tot onfen lieven ende ghetruwen der goe- der ftede van Haerlem, Ende om aifulcke trouwe endeonderdanicheyt als fy ons bewijft hebben in onfer ontfanghcniiTe endehuldingheinHol- iant der felver ftede van Haerlem ende allen horen ghemeynen poirte- --■ ■ G■ l ren
|
|||
|
54 landvellen en Privilegiën der Graaven van Holland,
ren die nu zijn of namaels wefen fullen gheconfirmeert ende gheveilicht
hebben confkmeren ende veilighen mit defen brieve alfulcke privilegiën hantveften rechten haercomen ende brieven als fy van onfen lieven ne- ve den Hertogh van Brabant van onfen lieven Oem.Hertogh Ian van Beyeren faljgher ghedachten ende van horen voerfaten, Graven en Gra- vinnen te Hollant geworven gecoft of gecregen mogen hebben,:Soe dat wyfe dair in houden iïiven ende ftercken fullen nalrihaurhoure brieve ende hantveften voirfz. den tijt geduerende dat wy 't Regiment der lande van Hollant ende van Zeelandt in onfen handen hebben ful- len. In orconde defen brieve bezegheit mit onfen zeghele hier aen-ghe- hanghen, gbegheven tot Leyden op finte Thomas dach Apoftel, in't Iaer ons Heeren M. eccc. ende xxv. JI.
Philips Hertoge van Burgondien Grave van Vlaenderen van Artoys
ende van Burgondien,. Palatijn Heere van Salijnisende van Mache- len, Ruwaert ende oir der lande van Hollant van Zeelandt ende van Vrieflant, doen cond allen luden dat om fonderlinge gunfr ende liefte die wy hebben ende dragen tot onfen lieven ende ghetruwen der goe- der ftadt van Haerlem, evermidts vele goede truwe dienften die fyons hier voertijdts ghedaen hebben, ende in toecomenden tijden doenmo- ghen, ende namëüke om fulcke geloeflike trouwen ende onderdanig- heydt die fy mitter daet bewijil hebben inder tijdt doe onfe nichte van Brabandt mirten ghemenen kermaren ende andren horen vrienden nu left dair voiren laghen, wy hebben der felver ftadt ghegevenendeghe- ven mit defen brieve aifulke vriheden ende rechten als hier nae gefcre- ven ftaen.
inden eerften hebben wy der goeder irede. van Haerlem ghegheven
ende ghegonnet, confentieren ende gonnen hair ftedexichtendevrihe- de uut te recken ende te meeren al omme ende orame der felver ftede van der vriheidt die fy nu ter tijdt heeft hondert ende tachïich roeden te lande wairt"in, foo 'dat fy binnen deler nuwer vriheit aüeprevilegien ende rechten hebben ende ghebruken fullen als fy tot hair toe binnen hoire vriheidt ghehadt ende ghehantiert hebben, Ende binnen defer voirfz. nuwer vriheydt van den uteriien cante van der veile die fy nu ter tijdt begraven hebben uut waert en fal hierheat mogen hufen tijm- .meren tot genen dage. Jtem. loe en fal men binnen der flede vriheydt voirfchrevengienBe-
ghjjn-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. ff
ghijn-hove, Sufter-hufe noch gheenrehande vergaderinghe voirt aen
maecken noch begripcn van Mannen of van vrouwen .perfoonen in gheenre wijs meer dan der nu ter tijde zijn, Ende die Beginen ende Su- fteren die jeghenwoirdelijck binnen Haerierh fijn en lullen ,nae deler tijdt gheen Beginen Sufteren noch Vrouwen perfonen in-nemen noch ontfaen dan nu ter tijdt poirters of poirtarfien kinderen zijn, of die hier naemaels poirterffen ofte poirters kinderen gheweeft lullen hebben twin- tigh Jaer langh achter een.. item, dat alle wairlike lande ende goede daer men nu ter tijdt ons
af fculdich is te dienen of die fcotbaer ende bede fculdich fijn fullen, fcotbaer ende bede fculdich bliven dienen ende gheiden als fy tot hair toe ghedaen hebben, Al waert oeck dat die voirfchreven lande ende goede mit cope mit befpreck of anders in wat manieren dattet wefen mochte in gheefteliker handt quamen, ten wair dat die by ons ghedoet ende gemortificiert waren ende wy onfen dienft dair ofquyt fculden. Item, hebben wy grïeconfemiert ende ghemachticht, confentieren
ende ghemachtighen onfen Gherechte van Haerlem die nu fijn ofte nae- maels wefen fullenj dat fy voirt-aen fullen moghen bannen uytter Bal- liuwfchap van Kermerlantende van Rijnlandt geliker wijs dat fy tot hair toe uter ftede ende Perochie van Haerlem ghedaen hebben, Behoude- lick dat wy die banninghen altoes tot onfen wille lullen moghen weder roepen en die gebannen perfoenen die voirfz. landen weder gheven tot- ter vriheidt toe van Haerlem voirfz. alle arghelift'utghe'fteecken, Ende want wy die goede ftede van Haerlem ende hoire ghemene poirteren: die nu fijn of naemaels wefen fullen in allen den voirfz. punten ende-vri- ■ heden ghehouden willen hebben van ons ende van een ygheliken ghe- rtade ende onverbroeken. Soe hebben wy des te orconde onfen ze- ghel hier aen doen hanghen, Ghegheven tot Amftelredamme den'acht- tienden daghe in Augufto in 't laer ons Heeren M. cccc.'endë xxvi. 3 2-· Van dat Hert o ge 'Philips van Burgondien voirnoemdt:
gheoerloft heeft der Fier meren te hant i-eren ende tege-
brujken hoir oude rechten tot finen weder-fegghen.
Philips Hertoghe van Burgondien, Grave van Vlaenderen van Artoys
ende van Burgondien Palatijn Heere van Salijnis ende van Mache- ien, Ruwaert jende, oir der lande van Hollandt van .-Zeeiandt ende van 'Ërieilandt, doen cond allen luden alift dat wy.den ghemenen kerma- ren
|
||||
|
S6 Han.dveften en Privilegiën der Graaven van Holland,
ren ende horen mede pleghende nu laefte in onfen fegghen overmidts
hoire brueken wille overghefeidt hebben dat fyvoirt meer gh eenre han- de verfameninghe Scependoem noch rechten hebben noch voeren en Tullen geiijc onfe voirfz. fegghen dair afclaeriikenuutwifet, Soe hebben wy om alles beften wille den voirfz. kermaren mit horen toe behoeren ende ghevolghe van fpeciaelre gracien gheoerioft ende geconfentiert oerloven ende confentieren mit defen brieve dat fy hem behelpen fullen mogen mit fulcken Scependoem rechten ende kueren als fy plagen te hebben eer fy breuckich 't ghegens ons worden die te hantieren teple- ghen ende te ghebruycken ter rijdt toe dat wyfe hem mit onfen brieven doen weder,fegghen, in orconde defen brief bezeghelt nik onfen ze- geie hier an ghehangen, gegeven tot Amfrelredamme opten negh en- tenden dagh in Augufto? in 't laer ons Heeren M. cccc. ende xxvi. '3 3-
Philips bider gracie Godts Hertoghe van Burgondien van Lothringen
van Brabant ende van Limborch, Grave van Vlaenderen van Ar- toys van Burgondien Palatyn van Henegou van-Holiandt van Zeelandt ende van NamenMarck-Gravedesheilighenrijcx, HeerevanVrieilandt van Saiijnis.ende van Machelen, allen onfen baenroedfen Ridderen kna- pen goeden fteden ende Onderfaten ons landts van Hollandt ende van Vrieilandt faluyt. Want dicke ende menich warf groet onghenoeghte ende vechtelike ghefcien midts dat wanneer als onfe onderfatenvechte- iic ende ghefcil hebben dair doet flaghen leemten ofquetfingheghebeu- ren dat dair of wrake ghedaen wort anden maghen van der eener zijde oft van der anderen die niet mede in vairde noch in velde en fijn als dat vechtelick ghefciedt ende die öock leedt is totten vechtelick dattetghe- fchiedt is. Welcke een onbehoerlijck dinck is, ende hebben dair om by rade ende goedt duncken van onfen ghemeenen Ridderfchap fteden ende luden onfer landen van Hollant ende van Vrieilandt gheordineert voverdraghen ende ghefloten dat foo wanneer in onfen voirfchreven lan- den van Hollandt ende Vrieilandt tuflchen enighen perfoonen van wat ftate of condicie dat fy fijn enich vechtelick ghefchiedt daer doetilaghe leemten of quctfinghe of comen dat die maghen van beide pertien die niet mede in vaerde noch in velde gheweeil en hebben in eten felven vechtelijck terftondt nae den vechtelick voirfchreven eenen goeden va- ften vrede hebben fullen fes Weecken langh op dat binnen dier tijdt een yghelick aen beiden fijden (die yrede begheert) eenen yrede mo- |
|||||
|
Ί
|
|||||
|
oüdtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 57
ghen doen foeken ende maecken alshemnoetdunckenfal. Endewairt
dat yemant binnen den voirfchreven fes weken mifdaén worde van del" eenre zijde of van der andere dat falgherekent worden ghedaen te we- fen boven vrede gelijck of boven eenen goeden handt vrede gedaen wair, ende datmen in al onfen fteden in onfen landen van Hollandt en- de van Vrieilandt, dair nien ghewoenlick is koeren te maken van der voirfc. ordinancie ende overdrachte koeren maecken fal om die te bet gehouden te werden. Voert want tot fommighe plaetfen in onfen voirfchreven landen voel
fubtylheden ende uytweghen ghefocht worden in recht vorderinghe die öniè Onderfaten 't ghegen malcanderen hantieren in aenfprake van lan- de die fy malcanderen doen mitren feventuych dat een oude coftume van recht is die fy mifbruken, Soe hebben wyby Rade ende goetdunc- ken van onfen ghemenen Ridderfchap fteden ende notabelen verftande- liken perfonen van onfen voirfchreven landen geordineert overdraghen ende gefloten eenre maniere hoe ende in wat voeghen men voirt aen dat recht van feventuych gebruken fal ende ghehantieren, ende niet anders, Ende foe wie ende wair dat anders gebruyft ende ghepleghen worde dat en fal van gheenre waerde wefen, Dats te weten dat die Te- ven naefte Ackeren die daer an ende winnen noch verliéfen an beyden fijden gheleghen nae ouder coftumen den achten Acker beheeren fal fonder ban ende fonder boete, Dats te verftaen dat uut elcke ftucke landts tuflchen twie heyn floten niet dan een twijch wefen en fal, ende dat ftucke landts fal ten minften groet wefen een morghen Landts of fes hondert roeden Landts, Ende ofter meer dan een perlöen eyghen- doem hadde in dat ftucke Landts, foo foude die gheene daer uut tuy- ghen dier meeft Landts in heeft, en waren dair meer dan een ghelijck ïnghelandt foe fullen fy dairom cavelen wie die tuygh wefen fal, Ende foo wie in den onrechte viel die fal·den feven horen coft betalen, te weten elck van den feven van finen coft van eicken recht dagh twie goe- de ^groten, Ende wair enieh van den feven die verrer fate dan eenmiïe foe fullen fy daer afgheven van elcken mile twie goede groedt, Des en lullen die Schouwten niemandt dagh van recht legghen van eenighen feven-tuygh fy en fullen eerft borghe nemen voir der feven coft, ende defghelijcks van den verwerre, oick foe eride fal niemandt feven tuygh wefen van enighen lande hy en fel Iaer ende dagh indenbefittevandcn lande gheweeft hebben eer hy dair of tuyghen fal, ende als van lande ghelegen op gheeften of anders wair dair gheen heyn floten an en fijn, Η is
|
||||||
|
,-8 Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
is mede te verftaen dat elck ftucke landts dair men uut tugen fal groet
lal wefen een morghen ten.minfren ais voUfz. ilaet ende opdateenyge- Hc van wat Staete dat hy fy defe voiriz,. ordinancie ende overdrachtich condich wefen mogen ende hem weten mogen dair na te rechten. Soe ift dat wy alie onfen Onderfaten, ende byfonder alle onfen Offi-
cieren gerechten ende dienaren over al in onfen Lande van Hollant en- de van Vneflant binnen fteden ende dair buten dat fy defen .onfen brief openbaerüc condighen ende ghebieden te. houden.endë te volkomen fonder in 'eniger wijs die voiriz. ordinancie te breken ofte mencken of in eniger wijs dair 't gheghen te doen. In orconde delen brieve ende onze zrgele hier aen ghehangen, ghegeven opten negenden dagh in Augufto, in 't teer ons Meeren dufent vier hondert ende fes-en-viertich. Gecollationeert met 1 o ha ν Hofman van imondt
tot ivoordt alleens luydende nm *t Origineel, A»m 1644. zo. Jpril, Hant'vejien ende Privilegiën ?, van Vrouwe
MARIA. Aengaende Ho Handt-, Zee landt, ende
Vrieflandt, in't gemeyn. IJenï^., Maert 1476. ARIA, by der gratiën. Godfs, Hartoginne van■ Bourgon-
dien, van Lothrijcke, van Brabandt,, van Limborg, van Lutfenborg, ende vanGelren, Gravinne van Vlaenderen, van Artoys, van Bourgoennien, Palatijn van Henegouwen, van Hoüandt, van Zeelandt, vanNaemen, ende van Zutphen, Marck- Gravinne des Heyügen Rijcx, Vrouwe van Vrieflandt, vanSalins, en- de van Mechelen. Doen te weten, allen den.genen.die nu fijn of nae- maels wefen lullen: Alfoo nae der aflijvigheydt van wylen (hooger me- morien) onfen lieven Heere, ende Vader Hertoge Care!, He-ere in fijn- der rijt, vanden Landen, ende HeerJijckhedèn voorfz., tot onfer be- geerte, ende veribecke gekomen fijn by ons in defe onfe Stede van Gent, die Gecommitteerde van onfen Landen van Hoüandt, Zeelandt, ende Vrieflandt, metten Staten, van onfen anderen Landen van her- waerts
|
||||
|
óüdtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. -yp.
waerts over, die welcken 'Wy in prefentien van de Mogende Fleeren,
den Hertoge van Geve, ende van derMarcke, onfen Neve, Heere Lodewijck van Bourbon, Biffchop van Ludieke, Hertoge van Boulii- oen, ende Grave van Loon, onfen Oom. Ende Adolph van Cleve,. ende van den Mareken, Heere tot Ravefteyn, Stedehouder Generael, ende Gouverneur van onfen voorfz. Landen, oock onfe neve, die onfe naefte Magen fijn van onfen Bloede, ende by advijs ende goetduncken der felver, hebben doen op doen den grooten laft, daer wy ende on- fe Landen gemeenlijck in fteeken, mits der vyantfehap ende quaetwil- ligheyt van den Coninck van Vranckrijck, die hy alfoo vooren neemt, tot ons ende onfe Landen waert, vordert ende voort keert, met di- verfche plaetfen van onfen voorfz. Landen in te nemen, ende die tot fijnder obedientie te trecken, totten welcken alfoo wy nochtans ontwii- felijk houden, hy geen reden noch faeken en heeft: Begeerende uyt grooten betrouwen, ende toeverlaet die wy hebben totten goeden Luy- den onfen Onderfaeten van den voorfz. Landen, dat fy ons daer inne by raedt, ende daet te helpen, ende te baëte komen willen,· op dat die felve onfe Landen, ende Onderfaten van laften ende fchaden mochten werden verhoet, daer op die Gecommitteerde van onfe voornoemde, fonderlinge van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieflandt voorfz. Lande bewijfende, ende vertoonende den goeden wille, ende den grooten gunft, die fy als onfe getrouwe Onderfaten t'onfwaerts hadden. Ons hebben geprefenteert nae alle haeren vermogen hulpe ende byftandt te doen, des Wy hen grootelijcx dancken. Ende om dies wille dat die yan onfen voorfz,. Landen van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieilandt, hebben ons op gedaen den grooten laft, ende onverwmnelicke fchade die de felve onfe Landen, in haeren leden hebben gehadt, mits der Oorlogen die onfe voorfz. lieve Heere, ende Vader totten eynde van fijnen leven heeft geachtervolgt, alfoo dat die felve Onderuiten van den feiven onfen Landen, feer bearmt, ontgoet, ende t'onder gegaen fijn, ende dat meer is fijn de felve onfen Landen, ende Steden grootelijcks afgenomen ende ingebroocken in diverfche manieren, die RechtenΫ IMvilegien, Coftumen, ende Ufantien van den feiven, ende yegeüjck van hen, fonder van den welcken wederomme gerecht, ende gerefti- tueert te wefen, de felve onfe Landen in haren Rechten, Privilegiën, Coftumen, ende Ufantien in 't onderhouden vander juftitien, nietftaen- de foude mogen blijven, noch geregeert worden. Overgevende mits dien in onfen handen bVmanieren van gefchriften, fceckereDiinclen,· |
||||
|
6o Handveften en Privilegiën der Graaven van Holland",.
ende Articulen, dienende ter welvaert van onfen voorfz. landenvan
Hol.Iandt, Zeelandt, ende Vrieflandt, hebben ons gebeden, dat wy als Hartoginne, ende Princeffe der Landen voorfz.. henluyden diefelve punften van onfer fpeciaelder graden, gpnnen,.. geven, ende-verlee- nen wouden voor ons, onfe oors, endenaekomeiingen, ende Graven Gravinnen, Princen, ende PrinceiTen der Landen voornoemt, henluy- den haeren erven, ende naekomelingen. Welcke punéten wy bevon- den hebben by advyfe vanden felvén onfen Neven, ende Oom, ende oock by onfen Raede grootelijcx dienende, noodelijck ende profijte- lijck fijnde, voor ons, onfen erven., ende onfer voornoemde Landen, ende den'Inwoonenden der felver. Ende hebben daerom by onfen rechter wetenheyt, ende by advyfe,
ende raede als vooren uyt fpecialer gratiën, den felven onfen landen vanHoilandt, Zeelandt, ende Vrieflant, gegeven, geconfenteert,en- de verleent, geeven, confenteren, ende verleenen voor ons, onfen erven ende naekomelingen, henluyden ende haren nacomelingen, ge- neralijck ende particulieriijckj elcken van den landen byfonder, in for- me van een eeuwige Privilegie, die! punclen ende Articulen hier nae verklaert tot eeuwigen dagen te gebruycken, ende onderhouden te werden fonder in breken, I. Van niet te Huy'lij'eken dan met advjys, &c.
inden eerden, dat wy Huylijcken fullen, ende eenen Voocht ende
Man kiefen by advys, ende goetduncken vanden Heeren van onfen bloede, ende van den Staten onfen voorfz. landen. II. Qtttjtfcheldinge van e enige beloofde penningen.
ι.
Item, dat wy quijtfchelden die van onfen voorfz..lande vanHoilandt,
ende Vrieflandt, die penningen die fy confenteerden, ende geloofden onfen voorfz. wylen Heere, ende Vader inden Jare vanLxxv. leilleden ter caufe van den Regimenre ende wetten der lande van Hollandt, en- de Vrieflandt voorfz. voor welcke Penningen, die vijf groote Steden van Hollandt, te weten, Dordrecht, Delft, Leyden, Amftelredam, ende Goude, ende elck voor een feftendeel haere Obligatien, ende Verbanr-brieven gegeven hebben, die henluyden weder gegeven wor- den, omme gecafleerc endegefcheurt te worden, quijdcheidende voort den
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 61
den voorfz. Steden, ende Landen vanden felven haerluyden portie, en-
de aendeel vanden grooten beede, van vijf hondert duyfent Croonen jaerüjckx geconfenteert, onfen voorfz. wylen Heere ende Vader, by den drien Staten van onfer voorfz. landen van herwaerts over, ende daer toe alle die achterftallen, ende gebreecke van den fëlve Pennin- gen;, Subventien, Giften, ende Dieniten of hoe die genoemt mochten wefen, indien daer eenigen waeren, die hier vooftijts by onfen voorfz.. Landen ende Steden of eenigen van dien in voorleden tijden geconfen- teert, ofte niet geconfenteert te hebben geweeft, en daermen in eeni- ger manieren in toekomende tijden penningen vande voorfz. Landen ende Steden, of van eenigen van dien foude mogen eyffchen, of tot haeren lafte komen, in wat. manieren dat het waere. III. Ghnjtfcheldinge van fes duyfent Klïnkaerts.
Item, defgelijckx hebben w.y quijtgéfcholden, ende fchelden quijt
met defen voor ons, ende onfen. naekomelingen-, die van onfe Stede van Dordrecht, metten lande van Zuyt-Hoilant, ende haeren naeko- melingen, die fes duyfent Klinckaerts-, die fy erffelijck geconfenteert. ende by manieren van Domeynen in die Sreden. van.allen voorleden, ende toekomende beden jaerüjckx gelooft hadden te betaeien, in den Tra&ate gemaeckt tuflchen onlen voorfz. wylen Heere ende Vader, ende die voornoemde Stede ende Lande vanZuyt-Hollandt, indenJae- re van Lxviij. leftleden, metten welcken fy blijven foudenvry, exempt.. ende ontlaft van allen beden, die in toekomende tijden by den Staten,, ende goede Steden der voorfz. landen geconfenteert foude mogen wor- den, daer af de voorfz. Stede van Dordrecht, haer Obligatie ende Ver- hant-brieven, den felven wylen onfen Heere, ende Vader gegeven heeft, die ooek henlieden.weder gegeven worden, omme te.mogen cafleren, ende te niet te doen, ende fal dat voorfz. Tractaet niet, en- de van geenre waerden fijn ende blijven tot eeuwigen daegen. IV. Geen uytheenijche Ter.foonen e enige groot e Officien·
te geven.
Item, dat wy niemandt Raedt, noch Hooft vanden Rade, Griffier,.
Rentmeefter, Droflaert, Cafreleyn, Treibrier, Dijck-Grave, Bailiiu,, ofte Schout, maecken noch ordineren en fullen, noch geenrehandean- H. 3 deer
|
||||
|
6% Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
der Officien, noch dienden kleyn-of groot hoedanig die wefen mogen,
in den voorfz. lande'van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieflandt, geven noch confenteren en fullen, noch doen noch laeten bedienen, dan die vanden voorfz. lande gehoor en [uilen wefen, ende niet van vreemde lan- den , ende indien eenige giften van de voorfz. Officien of Dienften, by ons ofte onfe voorfaten contrary van defer Ordonnantie gegeven waren» of by ons of onfe nacomelingen, in toekomende tijden gegeven moch- te werden, die en fullen nu als dan, ende dan als nu, doot ende van geenre waerden fijn, ende blijven, des foo en falniemant inden voorfz. lande, meer dan twee officien mogen hebben of gebruycken. V. Van een Stedehouder te fetten.
Item, dat'wy Hellen fullen in onfen Raedt van Hollandt, eenen Ste-
dehouder, ende acht Raedtfiuyden, daer af twe Edele fullen zijn, die andere notabile Klerken ofte Cuftimiers, te weten, fes uyt Hollandt, ende twee uyt Zeelandt gebooren, die wy daer toenemen, ordineren ende onderhouden fullen, met behoorlijcke wedden, ende boven die acht fullen wy daer toe noch ftellen, ende ordineren op dat ons gelieft, twee goede notabile Mannen oock vanden lande gebooren, die geen wedden hebben en fullen, die welcke van onfe Raede henluyden niet en fuüen onderwinden kenniiTe te nemen, in die eerfte inftantie van eenige faecken, die tot kenniiTe van der Steden of Dorpen der voorfz. lande behoorende fijn, welcke faken hier na verklaert fullen worden, maer lullen terfiont fonder eenich Proces, tot begeerten van partyen, . de faecken die ter eerfrer infhtntien aldaer betoogenwerden, renvoye- ren, ende wederfenden ter plecken daer fy van ouden hercomen be- hooren, om kenniiTe daer af te nemen, ten waer datter groote ende rterckelijcke faecken ter contrarie waren, van welcken die felve Raedt gehouden fal fijn fomrnierlijck te kennen, fonder partyen t'appoincleren ofte te fchrijven. VI. Van den 'RaedtJIuydcn.
Item, dat onfe voorfz. Raedtfiuyden, naevolgende die oude manie-
ren diemen over veel jaren in den felven Raet te gebruycken plach, de fimplici ξ$ plano, in al'en faeken tot haren kenniiTe behoorende, ende -komende, voortvaren ende procederen fullen, ten eynde toe uyt, al- daer |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 63
daer e!ck dien belieft fijn felfs woorden op fijn püchte, ende boeten ial
mogen voeren ende fpreecken, of by eenen Procureur indient partye. beiieit,. doen feggen, fonder oock productie rapport of Specie-geide van partyen te nemen, maer ial elck vanden voorfz. Raedtiluyden met fijnen wedden, fonder meer genot van partyen te nemen, tevreden fijn, ende indient tot eenigen tijden vernomen worde, dat eenige ν; η de voorfz. Stedehouder, ofte Raedtiluyden, eenige corruptie namen, ende ontiingen, die fouden van hare Officie af geftelt worden, ende daer toe gecorrigeert, als nae gelegentheyt vanden faeken nae recht ende redene daer toe behooren foude. VIL Van de Ttewwaerders.
Item, dat uyt onfe voorfz, Raedt, ende Hove en fulien geen Deur-
waerders meer uytgaen, maer fulien alle verdachvaerdinge, ende ex- ploiclen gefchieden by feekere gefwooren Boden van den Hove, die acht fulien fijn in getaele fonderlinge daer toe geëedt, ende hen daer op verfiaende. Ende dat op feekere dach-gelden, te weten xvj. groe- ten Vlaems daechs, des foo* fulien fy gehouden wefen met een Manda- ment alleen uyt te gaen, ende te.reyièn-, foo dick ende menigwerven fy des van partyen /verfocht worden, op verbeurteniffe van hare Offi- cien, indien aen den voorfz.. Raedt eenige klachten daer af quamen, ende foo wanneer eenige van den gefwooren Boeien eenich exploicl, of executie, in Steden of Dorpen der voorfz. lande doen fal, die fal ge- houden fijn den Heere, ofte overfte Officiere van der plecken daer 0- ver te roepen, die welcke daer toe gehouden fal fijn over te ftaen,fon- der profijt daer over te nemen, ende by advyfe ende goetduncken van den felven Officiere, dat exploiét, ofte executie te werek te ftellen, ende als vanden anderen gebreecken, ofmefufen, die by den. voorfz. gefwooren luyden. in toekomende tijden, haer exploicl, ofte executie doende geperpetreert mogten worden, fal by onfen voorfz. Raedt ter begeerten .van Siaterf of Steden der voorfz. landen of eenige van dien, ende by advyfe vanden felven .geremedieert ende daer inhe voorfïen worden, gelijck dat behooren ende ten beden dienen fal Des en fal niemandt van den voorfz. Raedtiluyden, geen van den gefwooren Bo- den, ten exploicten binnen fijnen huyfe, ende in fijnen kofte mogen houden,. |
|||||
|
vin;.
|
|||||
|
64 Handveften en Privilegiën der Graaven van Holland,
VIII. Van den Griffier.
Item, dat die Griffier van Hollandt, van allen Aéfcen, Sententien,
Mandamenten, Executien, ende anders totter felver Officien behoo- rende, fijn Salaris ende Loon nemen, ende hebbenfal, als onfe voorfz. Raedt, by advyfe van den Staten onfer voor-fz,. landen, ramen ende or- dineren fal, ende niet meer, ende en fal die fëlve Officie, totgeenen toekomende tijden, in geenre manieren verpacht worden. IX. Van Erffelijcke faeken.
Item, dat alle Erffelijcke faecken, ter eerfter inftahtie nae ouden
herkomen berecht worden, binnen den Ambacht ofte Plecke daer 't Erf gelegen is, ende lullen die Ingefetene van eenre Stede, malkander ter eerfter inftantie, om wat waerlijcke faecken dattetfy, betrecken voor den Gerechte der felver Stede, ende niet vorder, noch oock tot geenen anderen Gerechten noch Plecken, uytgenomen vanLeen-goe- den die gaen fullen ter eerfter kenniffe, daer die nae den Leen-rechte, ende oude herkomen behooren te wefen, defgelijckx fullen alle Geefte- lijcke faecken tuflchen partyen geëyndt ende getermineert worden, voor den Promforen, ende Landtdeeckenen der voorfz. Landen ende Steden, fonder vorder malkanderen te betrecken, welke Promfoors en- de Landt-deeckenen hen niet voorder onderwinden en fullen dan van Geeftelijcke faecken. X. Van reformatien van Vonnijfen.
Item, indien eenige partyen, die Vonniffe gegeven by den gerech-
te of gefwooren vanden Steden of Dorpen der voorfz. landen, tegens gegaen of gewijft waren, in fin worde, dat felve Vonniffe by den Ho- ve;van Hollandt te doen reformeren, die en foude totter felver refor- - matte niet toe ghelaten worden, ten waren dat fy voor allen 't Gerech- te, of gefworen, wiens Vonniffe fy wilden doen reformeren, cautien met borghen ftellen van xxx. Rijns guldens, van xl. grooten Vlaems 't ftuck, omme indien zy winder worden, ende die Sententie vander re- formatie voor hen ghekregen, contrarie der geender die eerft by den voorfz. gherechten, of gefwooren, ware ghegeven vander voorfz. cau- iie .ontflagen te wefen, ende indien fy fonder ginghen die iëlve xxx. Rijns
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 6$
Rijns guldens op te leggen, ende verbeurt te hebben, tot profijt van
onfen Erven ende naekomelinghen, dies foo en fullen die voorfz. ge- rechten, of gefworen, niet ghehouden wefen haer VonniiTen fuffine- ren voor den Raedt ter Dach-vaerdinghe te compareren, noch koft, moeyte of vervolgh te doen in wat manieren dattet fy, ten waer oft hemluyden beliefde dat te fuftineren, 't welde aen hemluyden ende aen haer electie, ende niet aen den Heeren van onfen Raede ftaen en- de blyven 'fal, maer falmen ter eerfter dach-vaerdinghe, die voorfz. ge- gerechten, oft gefworen, alleenlijk inthimeren ende compareren ten dage, indient hem goet dunckt, die nochtans niet ghehouden en ful- len fijn te verfchynen het en fy dat hem belieft, ten waer e of yemant wilde doen blijcken dat die voorfz. eerfte jugen by corruptie oft open- baeriijk, ende klaerïijck tegens den Privilegiën, van der plecken haer Vonniffe ghegheven hadden, indien gevalle fouden fy ghehouden we- fen, haer Vonniffe alfoo gegeven te fuftineren, ende anders niet, en- de foo wanneer eenige faecken by appellatien uyt onfen Raedt voorfz. van Hollant getogen worde, aen onfen grooten Raedt, die fullen ge- eyndt, ende getermineert worden, ex eïifdem actis, alfoomen die alre eerft fal moghen fonder die Schriftueren te doen tranfiateren-, ofyedt nieuws daer in trecken. XI. Van Evocatien.
ïtem, als van den Evocatien, dat die voorfz. Staten, endeLandea
daer of blyven, aen haer oude Privilegiën. XII. Van Gerechten te fetten, in enige Hollandfche Steden.
Item, omme alle partyen, ende tweedracht die in onfen voorfz. Lan-
den, ende Steden omme die vernieuwinghe, ende vermakinge van den Wetten tot grooten achterdeele van den felven geweeft, endegerefen, is, ende noch werden, ende ryfen mochte, doot ende te niet te bren- gen, ende te blyven tot eeuwigen dagen, foo confenteeren wy dat die goede Steden van Hollandt, te weten Haerlem, Leyden, Delft, Am- fterdam, Goude, Rotterdam, ende Schiedamrae, ende eickbyfonder van nu voortaen hebben, ende houden fullen alfulke manieren van Wet- ten, ende Gerechten te fetten, ende ordineren, als fy langhe Jaeren by wylen (Zaliger gedachten) onfen oude Vader Hertoge Philips, en- de fekeren tijt daer nae gehadt, ende gebruyckt hebben. I * XIH,
|
||||
|
éé Handveiten en Privilegiën der Graaven van Holland,
XIII. Van den Steden van Dordrecht, ende Briele.
item, dat die van Dordrecht, vanden Briele, ende ook die van Mid-
deiburgh in Zeelandt, foo fy inder fettinghe van der Gerechte, in die Steden van anderen natueren, ende conditien zijn, falelck een Ordon- nantie overleveren, omme naevolghende die felve 't Gerecht aldaer ghefet te mogen werden, welcke -manier en Ordonnantien van Wet- ten, of gerechte van den voorfz. Steden, ende van eiken byfonder, wy voor ons, onfen ooren, ende naekomelingen toegelaten, geloven, ende bezegelen fullen, die alfoo te houden, ende doen onderhouden, eeuwelijck duerende, ende daer toe elcken van de voornoemde Ste- den, byfonder te doen expediëren brieven in behoedijcker forrne. XIV. Vande'Viniverfiteyt tot Loeven·^
Item ,. op dat die van onlè Univerfiteyt van Leuven, haer Privilegie
alfoo niet en mif-bruycken, ende fonder onderfcheyt een yegelijck in rechte aldaer niet te trecken, tot begeerte van allen haeren fuppooiien, geüjck fy dat tot hier toe ghepijnft hebben te. ufereny maer willen wy ende ordineren dat een goede Ordinantien by onfen.Raede, ende by goetduncken van onfen voorfz. Landen, daer op ghemaeckt zy, daer by onfe Onderfaten der feiver Landen, alfoo byonredelijckenweghen, met onbehooriijcken koften niet meer gemolefteert, noch getogen en worden. XV. Dat dè Steden dachvaerden mogen houden,
frem, dat onfe voorfz. landen van Hollandt, Zeelandt, ende Vries-
landt, of die Steden, van den felven landen onder malkanderen, ende ook metten Staten van onfen anderen landen, fullen moghen foo dicke ende menighwerven hen dat believen fal, die een den anderen befchrij- ven, met malkanderen in. dachvaerden ende anders vergaderen, ter plecken daer 't henluyden goetduncken fal, omme aldaer te fpreecken van faecken der voornoemde Landen, of Steden of eenigh van dien aengaende, fonder daer op te mogen verwerven, voorder confent of oorlof van ons, of van onfen nakomelingen, of ook teghens ons daer omme te mifdoen, of tot begrijp gefteldt te worden, in eeniger ma- nieren, XVI.
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 6>
XVI. Τ)at men geen Officien fal moghen verpachten.
Item, datmen voort meer tot geenen tijden geen Officien in onfen
voorfz. landen, hoedanigh fy zijn, Verpachten noch Verhuerenenial·: maer fullen alle Officieren wie fy zijn, die geen ghegeven Officie en hebben, dienen op Rekeninghe nae ouden herkomen, ende midts.de- fen hebben wy alle die officien ende dienden, van onfen landen voorfz. aan ons genomen, quytfclieldende den Pachters haere Pachten, nae dat die felve betaelt fullen hebben, nae advenant vanden tijt, dat fy die Officien bedient hebben, uyt-genomen die Schout-ambachten, in die Steden van onfen voorfz. Landen, van Hollandt, Zeelandt, en- de Vrieflandt, die wy believen, ende confenteren fullen, tot begeerte van den felven .Steden, eenïge notabile, ende bequame mannen, tot eenen redelijcken pachte van nu voortaen aen te begheven, ende-te doen bedienen, ende fullen onfen voornoemden Steden, defer tegen- woordighen Pacht van der Schout-ambachten felve mogen houden, in- dient hen goet dunckt oft quytfcheiden nae-volghende dat voorfz. is. Sullen voort die Officien van de platten landen doen bedienen, by goe- de bequame Mannen,, ende notabile perfoonen op Reeckeninghe ge- lijck voorfz. is betalende, ende voldoende alle oude receiien op die voorfz. Officien daer ftaende, daer van men goede beAvijfinghe bren- ghen fal moghen, op die Officien der felver landen, die oudereceiTen daer op hebben, ende naer uytwijfingh haren Brieve laten bedienen, ende gebruycken. XVII. T>at men geen nieuwe Tollen, noch befwaernijfen^
van den felven op fetten fal. Item, dat men geen nieuwe Tolle, Wacht van Tolle, noch be- iwaernifle van den felven, voortaen op ftellen en fal, daaby goetdune- ken vanden Staten der voorfz. Landen, ende dat alle nieuwe Tollen, nieuwe Wachten, of Ankeragie in Zeelandt ende andere riieuwigheyt, ende befwaerniffe, fonder confent van den landen, federt diehuidinge van wylen onfen ouden Vader Hertoge Philips vooriz. opgefet is, aF ende te niet gedaen worden ende blijve. XVIII. ^Dat den landen in haren Coopmanfchaffen
fullen blijven. Item, voort gelooven wy den voorfz. landen, ende Ingefetenenvan .1.2 .die%
|
||||
|
6t HandVefEen en Privilegiën der Graaven van-Holland,.
dien,, in .haere Coopmanfchap, Neeringe, ende oude Coftuymen ,.Vry-
heden, ende Handteringe van dien, dat fy dus lange gehadt hebben, te houden, teftyven, ende te ftercken, tegens eenenygelijcken, die hen daer inne eanighinder, belet, vermbderheyt, ofongebruyckfou- den. wille doen, ende waert faecke dat henluyden daer inne, vaneeni- gen lande, of iuyden, wie die fijn of wefen mogen,, naemaels eenig. beier, verminderheydt, of ongebruyck gefchiede ende aengedaen wor- de, dat te wederftaen ende henluyden af te doen, nae onfer macht, ende mogentheydL XIX. Van Oorlogen aen te nemen.
item, dat wy noch onfe nacomelingen, geenderhande Oorloge aeir-
ieggende, noch verwerende tegens niemant aennemen en fullen, dan by goetduncken vande Staten onfe voornoemde landen, ende alfdaiv, te weten,, alft Oorloge by goetduncken der voorfz. landen aengenomen is, foo fuiien die Edelen, ende Leen-mannen van onfer Graeftijckheyr, der felver landen de Leenhoudende, tot dienften van napende van ou- den tijden, ftaende uyt faecke van haren voorfz. Leenen, gehouden wefen te dienen, ofte doen dienen, ©p die palen van Hollandt, Zee- landt, ende Vrieflandt, ende niet voorder, ende dat op redelijcken wedden, koften·, van, ons ende onfennakomelingen, ende foo en ful- len die Onderfaten van onfen wederpartye, in onfen voorfz. landen van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieflandt, nae de publicatie van den felven Oorloge , geen geieyde voorder hebben , dan by goetduncken der voorfz. landen, gefloten,, ende geraemt fal werden, niet tegenftaende alfulcke Ordinantie van geieyde van. xl. dagen, als by den Staten alle ©nier landen, contrarie van defen van.ons verkregen is. Ende indien wy of onfe naecomelingen tot eenigen tijden Oorloge aennamen, fon- der goetduncken ende raet van den Staten der voorfz. landen, foo fou- den die voorfz. Edelenv ende Leen-mannen, Mans-mannen, Steden, ende platten Landen voorfz. alle te famen ende ëlck byfonder, onge- bonden ende onbelaft blijven: ende fijn van eenige dienften, met lijf of- te goedt inden felven Oorloge te doen., ofte doen doen, niet tegen- ftaende eenige Ordinantien, noch oock Ufantie by den levendigen lijf, van onfen voorfz. Heer ende Vader HertogeCarei, of fijnen Voorfa- ien gemaeekt, ende onderhouden, contrarie van defen, ende fouden •cker toe die geene die wy of onfe nakomelingen, fonder goetduncken |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 6f
der voorfz. landen, Oorlog tegens aengenomen hadden, vry, veylig,:
ongeveft ende ongehouden. mogen vaeren, merren ende keeren. XX. Van de duytfche Tale.
Item, dat wy van nu voortaen, geen brieven open, noch beiloten,
inden voorfz. landen fenden en fullen, dan in de duytfche Tale, ende- en fuiien geen. laften daer op ftellen, dan by confent van den feiven. landen. ΧΧΓ. Van geboden, ende verBodèn.
Item, alft gebeurt dat by ons ^ of by onfen nacomelingen, ofbyor^
fen hoogen of particulieren Rade, eenige bevelen geboden of verboden uytgefonden worden, gedragende folder middel tegens generale, of particuliere Privilegiën van,den voorfz. landen, of Steden van den fei- ven, dat die bevelen, geboden of verboden, geen ftant en fullen grij- pen, noch hebben, maer fullen van onwaerde fijn ende blijven, ende niet ailringeren, noch bedwingen den. geenen die daer inne gequetft mogen wefen. XXH. Van de Kamer van rekeninge.
Item, dat die Kamer van reeckeninge, die altans tot Mechelen leg-
gen foo verre den voorfz. lande van Hollandt, Zeelanck, ende Vries— landt aengaet, in Hollandt geleyt worde, ende blijven tot eeuwigen', dagen, daer gebracht fullen worden alle die Regenten, Munimenten, Brieven, ende alle andere befcheyt, dat totter voorfz. Kamer vanreec- keninge der voorfz. lande behoorende is, omme aldaer te fijn ende te blijven, fonder weder uytten lande mogen voeren, in wat manieren dattet waer. Des fullen wy of onfe nacomelingen, Graven of Gravin- nen van Hollandt, in onfe voorfz. lande wefende, die reeckeninge mo- gen doen hooren,daer 't.binnen den feiven lande ons believen fal,voorv ïulcke gecommitteerde, fijnde van den félven,landé,>alsLaas goetdunc?; ken fal. XXIII. Van Leengoederen-..
Iiem,, dat. alle Leensleenen, diemen.hout. van eenige particuliere·
1.3 Bee-
|
||||
|
7o Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland.
Heeren ofte Leen-mannen, aen de felve inmediateLeen-heeren, ende
niemant anders fijn ende blijven, ende tot haeren dienden ftaen lullen foó dat van ouds gewoonlyck is te gefchien, ende anders niet, fonder in confequentie te trecken, ende oock niet tegenftaende die Ordinan- tie, ende Ufantie by tijden van onfe voornoemden wylen Heere ende Vader Hertoge Karel gemaeckt ende gebruyckt contrarie van defen, van weieke Ordinantie van der voorfz. Leensleenen, of Mans-mannen een regifter gemaeckt is, leggende onder den Regifter-Meefter van Hollandt, 't welck wy ordonneren overgebracht te wefen, endere bly- Ven onder die voorfz. particuliere Leen-mannen. XXIV. T)at e lek fijn Zee driftige goederen mach aen-
'üaerden mits betalende reaelij e k bergloon. Item, foo wanneer eenige Schepen, by wat faecken dattet fy, ter
Zee verdorven wierde, dat een yegelijck fijn goet daer uyt komende by der Zee, of aender ftrandt drijvende, ofoock by andereluydenge- bercht wefende, fal mogen vry aentaften, ende fijn profijt daer mede doen, in wat plaetfen, of landen in die onderdanigheyt, ende Heer- lijckheyt van ons, ende onfen nakomelingen die voorfz. goederen ge- vonden mochten werden, betalende redelijck bergloon, den genen die 't gevonden of gehouden hebben. XXV. Van Makelaerdye ende excij'fin, &c.
Item, dat alle Makelaerdyen, die de Steden van outs toebehoort
hebben, ende van onfe Domeynen niet en fijn, Excijfen, ende andere ongelden, hoe die genoemt moge .wefen, of worden, by de Steden onfen voorfz. landen, .omme harenlaft te vervallen opdieinoefetender feiver Steden opgeftelt," of noch in toekomende tijden op ftelfen aen den feiven Steden, ende elckx in haren blijven, ende toebehooren fullen foo fy van outs geweeft, ende toebehoort hebben, ende haren laft, en- de renten daer mede te mogen vervallen, ende betalen, ende en rul- len wy, noch onfen naekomelingen tot geenen dagen, Recht, Aétie. ;;noch toefeggen daer in hebben, noch behouden. XXVI. Van Cojieryen ende Κ'Ierχ ken-ambacht'en, &c.
Aem, alle die .Coftcryen, Ctenck-ambachten, .Scholafteryen, Bood- ...am-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 71
ambachten, Camerwaerders, ende alderhande kleyne Officien, hoe-
danig die wefen mogen inden voorfz. Landen ende Steden, van den felven wefen ftaen, ende blijven fullen.eeuwiglijck., ter gifte ende di- fpofke van den genen, het fy van den Ridderfchap, of Steden der voorfz. landen daer fy de naefre vijftig jaren voorleden afgegeven, ende uyt krachte vander felver gifte befeten ende gebruycktfijngeweeft, fonder te trecken in confequentie 't gene dat by Hertöge Philips, ofonfelieve Vader voorfz. by tijden vander gifte, ende difpofitie der voorfz. officien- gefchiet mach fijn, dat voor haren tijde, eer fy Heeren der voorfz.lan- den geworden waren, niet te wefen en placht, welcke giften contrarie defer ordonnantie by den voorfz Philips, of Carels tijden gegeven, doot ende te niet wefen, en blijven fullen. Ende indien in toekomen- de tijden by inadvertentie, of anders, hoe dattet fy, eenige giften van ons of onfe nakomelingen vanden voorfz. Steden goederen inden lellen- voorfz. punéten begrepen, of oock vanden voorfz. kleyne officien, con- trarie defer ordonnantie gedaen, ende gegeven worde, foofaldiefelve- gifte, nu als dan, ende dan als nu, niet ende van geenderwaerden fijn, ende blijven tot eeuwigen dagen. XXVII. Van Stalen y ende'Viffchen.
Item, dat een yegelijck vanden Steden onfer voorfz. lande van Hol-
landt, Zeelandt, ende Vrieflandt, alle die Stalen die inde wateren fijn, ende Rivieren der voorfz. landen om Viffchen te vangen gefet worden, wien dat fy toebehooren, uyt ende op fonder verbeuren fullen mogen trecken, ende te niet doen, navolgende fekere Privilegiën, die eeni- gen vanden voorfz. Steden daer af hebben, foo by der felver Stalen het voetfel vande voorfz. Viffchen grooteüjckx ende veel verimoort, ende niemandt te goet en wordt, daer by die voorfz. wateren ende Rivieren fonder Viffchen worden, ende blijven, ende.oock den Coopman, door die ftroom voor by die. Tollen leydende dickwils in vreefen van fijnen lijfis. XXVIII. Van nieuwe Munt e tefiaen.
Item, datmen voortaen nieuwe Munten fiaen, ende ordineren fal,;
ende oock die penningen hoogen, ende lagen, by advyfe van onfen lande, ende by goetduncken vand'e Staten onfer; landen, op alfulcke ver-
|
||||
|
7 χ Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland ,
verbeurteniiTe, ende pene als in Brabandt ende in Vlaenderen daer op
geftelt ende ggordineert fal worden, ende fal die Munte van Hollandt na ouder herkomen te Dordrecht gehouden worden. XXIX. Van Schrijf-geit ende Zegel-geit.
Item, datmen van geen Schrijf-gelt, noch Zegel-geit alsmen eenigen
'leen en ontfangt, noch oock vander Zegel van fententien, of aften ge- geven by den voorfz,. Raedt van Hollandt, geven, ontfangen noch be- xalen en fal, dan by ordonnantie van den felyen Raedt, endegoetdunc- ken der voorfz. landen. XXX. Van Brieven gegeven hy Hertoge Tbilifis.
Item, dat alfulcke Brieven als wylen Hertoge Philips voornoemt ge-
geven heeft, het fy van Officien, hoedanig die wefen mogen in recom- penfatie van eenige dienften van receflen, of anders, ende die daer ia poiTeffie, ende gebruyck hebben geweeft, tot overlijden van wylen Hertoge Philips, ende naderhant verandert endeontvremt fijn geweeft, by wylen onfen voorfz. Heere ende Vader, dat die felve Brieven van waerden fullen wefen, ende dat die gene die de felve Brieven daer af hebben, of hare Erfgenamen, het -fy te lijve, ofanderfints de volkomen poileffie ende gebruyck daer af hebben fullen, gelrjck fy hadden by le- vende lijve van de voorfz. Hertoge Philips, of ten minften van ons we- der hebben fullen alfulcke penningen of renten, ais nae uytwyfinge hae- rer Brieven, die fy op die felve Officien ftaende hebben. XXXI. Van Reeckeninge te fluyten.
Item, dat alle die Reeckeningen van inkomen, ende uytgeven van
den Steden goederen der voorfz. landen gedaen, gelooft ende gefloten Ka ouden herkomen, of die noch in toekomende'"tijden, gedaen, ge- looft ende gefloten fullen werden, na der felver ouder herkomen blij- ven fullen, vaft ende gellade, ende fullen wy noch onfenakomelingen tot geenen tijden eenig feggen daer in'hebben noch houden, noch "die felve reekeninge alfo gedaen mogen doen retraéteren of wederleggen, Koch ten kiften fetten den genen' diefe na der manieren voorfz. gedaen fullen hebben, of haeren Erven ende Nakomelingen, iriaer fullen daer af onbelaft blijven en fijn-tot eeuwigen dagen. XXXiL
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 73
XXXII. Van Φ-r'alatueren. Item, datmen geen Prielatueren, ofBeneficien in toekomende tijden
voortaen geven Tal. XXXIII. Van het landt van Stryen.
Item, dat het landt van Stryen fal altoos fijn ende blijven een Lidt
vande landen van Hollandt, ende metten felven nae de manieren als die gewoonlijck fijn te betalen, ende anders niet nae haren advenant, in allen Beden, Kollen, Laften ende Dienften, Gelden ende Contribue- ren, niet tegenftaende dat in voorleden tijden, van Beden, ende an- ders, contrarie van defen gefchiet mach fijn. XXXIV. Van Beden vanden landen.
Item, indien eeriige Beden ons of onfe nakomelingen in toekomende
tijden by eenigen vande voorfz. landen of Steden vanden felven gecon- fenteert ende belieft worden, foo fouden nochtans die andere platten landen ende Steden die inden felven Bede niet geconfenteert noch be- lieft en hadden, ongehouden ende onverbonden fijn te betalen, ende yet daer in te gelden ofte contribueren, niet tegenftaende oock dat die meerendeél der voorfz. Landen ende Steden daer inne geconfen- teert, ende belieft'hadden. XXXV. *Dat die Heer e als hy eenige Beden verfoeckt,
felfs ïn fierfoon komen fal. "Item, indien wy of onfe nakomelingen in toekomende tijden, eeni-
ge Beden, of andere faecken, komende tot laften der voorfz. landen begeeren fouden willen, dat wy, of onfe Oor, alsdan gehouden fullen fijn felve in perfoon te komen, ende te verfchijnen, ten behoörlijcken ende gewoonlijcken plecken binnen den voorfz. landen van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieilandt, elcx inden haeren, omme aldaer onfeneyf- fche ende begeert te openen ende te doen openen ende antwoorden te ontfaan, fonder die voorfz. landen of haren Gedeputeerden buyten Is landts te befchrijven, ende te doen komen. |
|||||
|
Κ .XXXVI.
|
|||||
|
"4 Handveiten en Privilegiën der Graaven van Holland,
XXXVI. Vanden Dijck van Wefi-vriefiandt, ende
Kermerlandt. Item, omme dies wille dat die bewaerniffe vanden lande van WeiB
Vricilandt ende Kermerlandt, legget ende.hanget aen den Vriefen Dijck ende aende bewaerniffe van dien,.,ende alfoo inden-genen die het re- giment op den voorfz. Dijck tot,defen rijdt gehadt hebben, veel ver- iuyrnenilïè ende gebreken gevallen fijn, daer by dat.die voorfz,.landen in groeten vreefè gêweeft fijn, ende noch meer doen fouden dat daer inne niet voörfien en wierde: Soo confenteren ende wille-keuren wy, dat die Stedehouder ende den Raedt die wy ftellen in onfen lande van Hollandt, macht hebben fullen een ordinantie te rnaeckenopten voorfz. Dijck, by rade ende advyfe vanden Dijckgrave ende Heemraden van. Rijnlandt, ende vanden Steden van .Haerlem,..Êcyden, Amitelredam, Alckmaer, Hoorn, Medenblick, ende Enehuyfea, dragende tot be- hpudeniffe vanden voorfz. Dijck ende van den landen daer .onder gele? gen, ende dat onfe voornoemden Stedehouder ende Rade van Hollandt, altijdt die Dijckgrave ende Heemraden.opten voorfz. Dijck ftellen, en- de verftellen fullen by rade, adyyfe endé goetdüncken/ ende tot ver-- inaninge vande voorfz. drie Steden, als Hoorn, Ejnchuyfen, ende Me- denblick, als die voorfz. Steden dat aen onfe voorfz. Stedehouder ende Rade van Hollandt verfoecken ende vermanen fullen, ende dat die voorfz. Dijckgrave gehouden fal wefen, om die haeftige periculen die dage- lijckx by tempeefte ende onweder aen den voorfz. Dijck vallen ende gebeuren, inden voorfz. Stede van Medenblick woonachtig te fijn,en- de wes onfe Stedehouder ende Rade van Hollandt, by rade ende advy- fe hier inne doen, inder manieren als voorfz. is ftant houden, ende van waerden fal wefen, gelijck of dat by ons of onfe nacomelingen gedaen waer. XXXVII. Van Luyden te vangen in Zeelandt,
Item, dat onfe Rentmeefters, Baljuwen, noch niemant anders van
onfen 't wegen eenige Poorters, Poorteraffen, of ïngefeten van Zee- landt fullen mogen vangen, n©eh doen vangen van Civile faecken ende breuken, ten fy dat,die,Perfoonen eerft verwonnen fijn ter Vierfchae- ren nae den rechte vaneden Plecke,,ailoo.dat behoort, uytgenomen van,onfen Domeynen,,noch.desgeiijckx oock Luyden van buyten, die bor-
|
||||
|
oiidtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. f$
borgeTende feekerheyt ftellen mogen, daer die Heere ende partyen aen
bewaert fijn, ende foo wie gevangen gebracht wort in 's Gravefteen van Middelburg, of elders van Crijmen, die fal die Heer gehouden we- fen 't recht te geven binnen den derden dag na dat hy gevangen is, of by gebreecke van dien de Burgermeefteren metten Schepenen, ende metten meeften menichte van henluyden die dat eynden fuüen mogen., ende ontfiaen uytter voornoemden gevangenifle fond er verbeu-ren. XXXV11I. Van Befiellen.
Item, dat foo wat befiellen vromen, of berijden gedaen worden by
Bailiou, Burgermeefteren, ende Schepenen over al Zeelandt elck in '| fijn, aen eenigerhande goederen, het fy vruchten, ofandere, uytver- foecke van Perfoonen, ende yemant die goeden ontweldigden ende "wech voerden boven rechte, fonder confent of wille van den klager, datmen die Perfoonen ofPerfoone, wie fy fijn, lalmogen halen over al Zeehndt, daer 't van noodc wefen fal, ende brengen gevangen in 't 's Gravenfteen, tot haren koften by den Rentmeefter, Baljou of haren Stedehouders ofte Dienaers, ende fy fuilen aldaer gevangen blijven .ter tijd toe dat fy partyen voldaen, ende vernoegthebben, behouden allen Steden, ende Vryheeren haers rechts. XXXIX. Van yemants Leen ter Tafel te brengen.
Item., dat wy of onfe naekomclingen niemants goet Leen noch Erve
binnen onfen voorfz. lande van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieflandt tot^onfer Tafel leggen en fuilen, noch niemant by provifie uyt fijn Pos·· feffie ftellen en fuüen, maer fuilen nae dat_ die natuere ende conditie vanden goeden fijn, eerft verwonnen fijn, ende daernaegeëxecuteert worden, navolgende die Rechten ende Coftumenvanden.Landen,Ste- den, ende Piecken, daer die iententie, of condemnatie gegeven, of gedaen fal worden. XL. Van de Rentmeefleren in Zeelandt.
Item, dat voortaen in onfe lande van Zedandt, twee Rentmeefters
r,efi;n ^"en? daer af den eenen refideren fal 'm Middelburg Béwefter- fcnelt, ende den anderen tot Zierickzee Beoofterfchelt, behouden die ma der Tholen, daer af haer Ufantien ende Couftumen. Κ ι XLL
|
||||
|
Τ6 Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
XL1. Van Zei te delven.
Item, dat wy voortaen geen Brieven, noch oorlof geven en fulien
meer te delven om Zei daer af te bernen uyt den erven, die inden voorfz. landen van Hollandt, Zeeiandt, ende Vrieilandt, binnen die bedijckte lande leggende fijn, ende alle Odroyen contrarie defer or- donnantie verleent, fulien fijn doot ende te niet. XLII. Vanden landen in haren oude groot en te houden,
ïtem, datmen die voorfz. landen in haren oude grooten ende Palen
fal houden ende doen houden. XLIII. VanlDootflagen.
Item, dat alle Dootilagen die gefchieden- binnen endé buyten den
lande van Zeeiandt, die ontfchuidige Magen fulien terftont bevrijt fijn, ende dat voor Edele, Onedele, ende Baftaerdën, te weten dat alle ont- fchuidige Magen die niet in velde ende in vaerdegeweeitfijn, bevrijdt fulien wefen fes weken lang, ende wie hier over misdede dat fal mea aen hem verhalen, Jöfhy die vrede felvejr metter handt gebroken hadde, ende t'eynden die voorfz. fes weken, foofulien die ontfchuidige mo- gen eeuweiijck verfoent ende bevrijt blijven, nae alle manieren,gelijck Se Privilegiën onfer landen van Hollandt, ende Vrieilandt, vanHerto- ge Philips voornoemt daer af verkregen hebben, inhout endé begrijpt., XLIV. Dat e lek fijn goed dat hem ontfiolen is^
aentaflen mach., Item, dat alle die ïhgefetenen dër voorfz. landen van Hollandt, Zee-
iandt, ende Vrieilandt, fulien mette Heeren van die Piaetfen mogen aenveerden haere goederen, henluyden>ontftolen, omdragen of an- ders ontvreemt, tot allen Plaetfen daer fy die.betrappen, achterhalen, ende bevinden fulien mogen, fonder verbeuren. XLV. Van die h&er felven verdoen,,ende^Drinc kelingen.
ïtem, geene Beraders, noch andere Officiers in onfen voorfz. landen
hoe-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 77
hoedanig fy fijn, en fullen mogen ycmant moiefteren van lijf ofte van
goederen, daer men yemanr doot vint onder dexfelvandiendatdedoo- de hem felver verdaan ende gedoot foude hebben, ten ware dat men eerit wettelijck bevonden dat die perfoon hem felven met opgefetten wille, ende met boosheyt verdaen hadde, ende men fal een yegeiijck uyt het water mogen trecken diemen daer -inne vint, hy fy levende of doot, fonder verbeuren, maer indien dat hy doot bevonden wortj foo fal men hem weder metten voeten in 't waeter leggen. XLVI. Dat die Ambachts-heere verbooden mogen makenï
Item, dat alle die Ambachts-heeren van Zeelandt fullen mogen ver-
boden maken binnen haren Parochien, ende Vryheden by Schepenen aldaer, tot nutfchap, orboor ende profijt vander ielver Parochien, be- dragende tot thien pondt fwaerten of daer beneden, indien daer yemant tegen gebruyckte, of dede, daer af foude hebben van dier verbeurte- niffe, te weten die Grave dat derdendeel, d'Ambachts-heeren een der- dendeel, ende die Bailju, Schout, Schepenen aldaer een derdendeel, behoudens die Steden haeren Rechten, Keuren, ende Privilegiën,en- de voor defe boete fal, die Ambagts-heer, of fijn Dienaers die breueki- gen mogen aentaften ende vangen. XLVII. Tiatmen niemantbefetten en mach voor eenige
Tollen dan voor fijn rechte. Item, dat men niemant vandë Ohdërfaten van onfer voorfz. landen
binnen Steden, ende daer buyten houden noch befetten fal voor eeni- gen Tol, van eenigerhande faecken, dan voor fijnen gerechte Tolle, of voor die boeten daer aen klevende. XLVIII. Vanden geenen die van hare erffelijcke goederen
qjervreemt fijn geweefi. Item, alfoo de Ingefetenen der voorfz. landen van haren Leenenen·*'
de Erffelijcke goederen vervreemt fijn geweeft, by inbreken van den · lande, ofte Oorloge van Vyanden, ende anders, foo fullen fy die goe- deren gebruycken, daer fy den tijdt van een derdendeel van hondert, Jaren, of langer in bcfitte oft poffeiiïe geweeft fuiien hebben, tot diea K-3 %
|
||||
|
?B Hand veilen en Privilegiën der Graaven ν an Hofland,
'rijt dat fy met recht daer uyt verwonnen fulien worden ter plaetfen, en-
de foo dat behoort. XLIX. Van "Dootflagen, qmade feyten, Vredebrake, 8ste.
■"Item, om te beletten alle quade feyten van Dootflagen, Vrede-breec-
ke, Kraft van goederen, troffinge ende anders,, die dagelijckx vele 'm den landen en fommige Steden van Zeelandt gebeuren., mitsdien dat men van Dootflagen, Vredebraeck, Kraft van goederen, Trofferinge, ende anders, niet en plegen te berechten, dan ter hooger vierfchare van Zeelandt, die dicke feer lange vertoefde eer die gehouden wert, daeromme die Doorikgers, Vrede-brekers, Kraft-doenders, ende an- dere, te bouwelijcker misdoen, 'Ophopej.slwaert dat fy gevangen wor- den, dat fy by uytbrèken van*gevangenifTe, by borge te ftellen of an- ders uytkomen mochten: Soo fulien voortaen alle goede Steden, na- «lelijcke Remmerswnle, Tholen, Goes, Cortkene, "vHiffingen, Brou- wershaven, ende andere die begeeren ende van nooden fijn, binnen haeren Vryheyt mogen Reclitendejuititie doen, van Dootflagen, Vre- debrakcn,'Kraft van goede, ende van Straffenefinge, gelijck fy van allen anderen quaden feyten gewoon'ijck fijn van doen, ende ofgelijc- ke feyten ende misdaden van 'dootflagen, vredebraken, ende anders als voorfz. ftaet, op platte landen of in Dorpen.van Zeelandt gefchie- den, foo fulien die Rentraeefters van Bewefterfchelt, ende van Beoo- fterfchelt' haren Stedehouders,-.ofte haeren Dienaers elcx in fijnen be- drijve gehouden fijn, dien voorfz. Misdadige te vangen, ende te bren- gen in den Steen, te weten die gevangen worden Bewefterfchelt, in Middelburg, ende die gevangen worden Beooiterfchelt,: tot Ziericx- zee, .omme die aldaer gerecht te werden by den Burch-grave van Zee- landt, van hare misdaet als voorfz,. is, by Wijsdom ende Vonniffe van gefworen Mannen van den voorfz. lande, als voorfz. is, ende omme defejufritie te volkomen, foo fal men by den Rade van Hollandt, ende by de Staten van Zeelandt daer toe ordineren twaelf gefwooren Man- nen, te weten feven Bewefterfchelt, en vrjfBeoofterfchelt, den welken Burcbgrave ende Mannen men by den Rade ende Staten-ordineren fal, fao redeüjcken wedden als daer toe dienen .fulien, tot kofte van den voorfz. landen van Zeelandt, indien de Misdadigen niet goetsgenoech en hadden omme die voorfz. wedden, te betalen, behouden die Steden •fan Middelburch, Ziericxzee, ende alle.Vryheden in't voorfz. landt.,, haers Rechts, Keuren, Handtveften, ende Privilegiën. ' L. |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 7f
L. Van duyfleren TunSlen in de Keuren van Zeelandt.
Item, alfoo veel punéten ftaen in den Keure, van Zeelandt die feer
out ende duyiler te verfhen fijn, foo fullen wy ten verfoecke van de Staten van Zeelandt ordineren twee Perfoonen van onfen Rade van Hol- landt, omme by den.feiven Staten die voorfx. punclen die duyiler fijn te helpen vermaken , ende tot beteren verftandete fiellen, om die ge- meene oorbaer van den yoorfc. landen,- LI. Van vonnijfe 'm Zeelandt,
Item, dat alle Vonniffe die in toekomende tijden by Mantien vanι
Zeelandt gewijft lullen worden^ dat die haren voortganck hebben ful- ien, by den meeften gevolge van ftemmen van den voorfz. Mannen. LIL Van LoJJïnge van Tienden in Zeelandt.
Item, dat men voortaan voor die Loffinge^f Verheffinge van den
Tienden van Zeelandt die men van den Grave hout, niet meer betalen-·■ en fal dan voor elcx pont fwaerten xx. grooten Yiaems, ,nae ouder Co- ftume.. LUI. Van Heerlijkheden die verflerven in Zeelandt.
Item, als eenig Ambacht of Heerlijckheyt van Zeelandt verfterftvan
den Vader ;op den Soon of Sonen, die lullen Tt ontfangen binnen den Jare van den Grave, of van ifijnen Rentmeefter daer 't onder gelegen is, ende die Rentmeefter fal 't op dien overfetten ten Boeck, elck Ge- met om een halve groot, en vielder gebreck in derverlingevan'sHee- ren wegen, foo fal die gene daer 'tgoetaengeftorvenis, gaen ter plaet» ■ fen daer men plecht die Vierfchare te houden, in kenniffe van drie 's Graven Mannen, .ende van hem Brieven nemen dat fybereydtfijnhaer Leen te ontfangen,· ende alle te doen dat fy van rechts wegen lchuldig fijn te doen: Endé hier mede fullen fy haer goederen befitten fonder eenige fchaden daer af te lijden, ter tijdt toe dat ment hem yerleenen wil, ende dan fullen fy 't ontfangen als recht is. LIV. Van lojjïnge van Heerlijkheden in Zeelandt.
. Jjfêm, alle Ambachten of Heeriijckheden yan Zeelandt, die yerfter- yen..·
|
||||
|
8o Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
ven aen den Grave, heeft die gene daer die goederen of verfterven,
genen Sonen noch Dochteren achtergelaten, lbo fullen die Dochteren dat Ambacht of Heerlijckheyt met fijne gevolge mogen loflen tegens den Grave, of yemant anders, ende en heeft hy geen Dochteren ge- laten, foo fal 't mogen loflen den oudfte ende naafte Man-hooftvander Maechfchap vander Zwaerts fijde, ende ifler niemant vander Zwaert fijde die dat lollen wil, foo fal 't mogen loflen die oudfte ende naefte Man-hooft vander Moeders fijde, van grade tot grade, alft vander Zwaert fijde voorfz. ftaet, ende men fal voor elck gemet Ambachts met fijne gevolge, dat tot heelen Schote ftaet, ende te Boecke het derde Gemet vry ftaet, den Graven betalen anderhalf pont fwaerten, ende voort foo fal men van elck gemet, dat ten halven Schote (laat, naeloo- pe ende advenant den Grave alfoo veel betaelen , ende dat half Schote heeft, en 't derde gemet ten Boecke vry ftaet, daer af fal men den Grave geven voor elck gemet xv. Penningen groot, ende alfoo voort na den advenant, nae dactet vry heeft, ende ten Boecke ftaet,. ende en heeft dat Ambacht geen vry, foo lal men elck gemet mogen loflen om tien Schellingen, indien dat men wille, ende foo wat Ambacht dat men loiTen wil dat fal men loflen binnen een halfjaernaedattetverftor- ven is, quaemt oock alfoo dat een Weeskint defe goederen loflen fou- de,foo falie des Weeskints Voocht voor hem loflen, binnen der voorfz. halfjare, alzo voorfz. is, alfoo verre als hetWeeskindtReeder-Haven, ende Renten genoeg heeft, dat Ambacht mede te loflen, doet die Voocht dat niet, foo fal dat Weeskindt fijn fchaden mogen verhalen op fijnen Voocht,..alft fijn Jaren hebben JaL L·^ ..'Van 'verkoofiinge van 'Leen-goederen.
.Item, foo wanneer een Man fijn Leen-goederen, Ambacht, of
Thienden in Zeelandt verkoopen wil, öf moefte, by kennelijck laft of armoede, daer op hy eerft fal mogen werven ende verkrijgen confent van ons of vanonfen nakomelingen, of van onfer Officieren, foo fal die Rentmeefter indien gevalle gehouden fijn dat Ambacht over te fetten, om twee grooten van der gemeten ten halven Schoten, enfondermeer daer af te nemen, ende van Thienden, ende Leenmannen, Leenlan- .•;den, fes Schellingen grooten van dien geniete, &c. |
|||||
|
'LVL
|
|||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 81
LVI. T)at defe WunBen onverbroken gehouden fullen
werden.
Item, indien eenich van den voorfz. Articulen of Punclen, in eeni-
gen Steden der voorfz. landen ingebroken worden, dat des niet tegen- ilaende die felve Privilegiën alle fijn Articulen ende Punéten, in alie den anderen Steden ende Dorpen der voorfz. landen onverbroken ge- houden fal worden. LVII. T>at defe ΨιιηΒεη ende 'Privilegiën, ende Couflu-
men niet fullen firejudïceren 'Item, dat men alle die voorfz. Articulen ende PuncTen endeelcxby-
fonder verilaen fal behouden die voorfz. Landen, Ridderfchap, ende Steden, ende elcx Steden byfonder in allen haren Rechten, Privile- giën, Couilumen, Keuren ende Oude-heercomen, niet tegenilaende dat die felve by tijden van onfen vooriz. wylen Heere ende Vader in- gebroken mogen wefen, die wekke wy in onfer Huldinge beloven en- de fvreeren fullen den voornoemden Landen ende Steden in 't Gene- rael, ende elck in 't fijne, in Particulier wel te onderhouden, ende doen onderhouden fonder eenigh inbreek, mitsgaders oock fulcke re- delijcke provifie als elckeStede in den fijnen behoeven ende verfoecken fal. Ij VIII. T>at den Canceiier ende die van den groot en Rade
fullen Eedt doen.
Item, foo fullen onfe Canceiier, mitsgaders ook die Van dengrooten Rade, van ons ende onfe nakomelingen Graven of Gravinnen der vooriz. landen van Hollandt, Zeelandt ende Vrieflandt, als fy totten voorfz. Officien. ontfangen fullen worden, haeren behoorlijcken Eed doen, en- de elck van henluyden byfonder belooven ende fweeren dat fy onfe Hoogheyr ende Heerlïjckheyt, bewaren fullen,ende elx alle die voorfz. Puncten, Articulen, mitsgaders oock alle die vooriz. Steden ende Lan- den Reenten, oud ende nieuwe Privilegiën, Couilumen ende Heer- komen , den felven Landen ende Steden onverbrekelijck fullen onder- houden, ende doen onderhouden. LIX. Ό at den Stadt houder ende Raden fullen Èedt doen,
item, in gelijcke fullen onfe Stedehouder of oyerfte Officier die by
L tij-
|
||||
|
81 Handveflen en Privilegiën der Graaven van Holland,
tijden wefen ial in den voorfz. landen, mitsgaders onfe Raedtsluyden
der felver, ende elcx byfonderin 't.ontfangen van haeren Officien,ful? len even gelijcken Eedt doen als voorfz. is. LX.- Van den Β f'ieIe, ende van den landen vanVoome,
Item, alfoo van der Steden van den Rriele, ende landenvanVoorne-
eontentie, ende gefchil is tuffchen den landen van Hollandt aen die een fijde, ende den lande van Zeelandt aen den anderen fijden, welcke van den voorfz. landen dat toebehoorende is, foo ial die Stede van den Briele, metten lande van Voorne voornoemt, in den voorfz. Provifien, Articulen ende Punclen mede begrepen fijn, 'óm'me die felvetedienen voor Iiem,. als toebehoorende een van der voorfx.lande: WelckePun-· éten ende Articulen voorfz. ende elcx byfonderwybyadVyfë ende goet- duncken van onfen Neven ende Oom voorfz, mitsgaders oock van on- fen grootên.Raden, om die welvaert, ruft,, vrede., ende neeringevan onfen voornoemde lande, ende om menigen trouwen dienft die de In- gefeten van den feiven onfe Önderfaten dickwils gedaen hebben, ende hopen fy ons, onfen erven ende nakomelingen noch doen-Tullen, ge- looft hebben met dele tegenwoordige Brieven, ende gelooven in goe- den trouwen voor ons, onfe Oors, ende Nakomelingen, onfen voor- noemden landen van Hollandt, Zeelandt, Vrieflandt ende den Önder- faten der felver, ende haren nakomelingen, ende elcx van hem byiön- der tot eeuwigen dagen, goet, Vaft, ende geftade te houden fond er verbreken, ende fonder d'aer nae regens te komen, ende te doen, of- te te doen doen, of oock te laren gefchieh in ecnigei' manieren, wil- lende ende confenterende indien, by inadvertentie, of anders, hoe, en- de in wat manieren dat het waren eenige Brieven op of beiloten, hoe dat" wefen mochte contrarie van defen in toekomende tijden gegeven worden (of dat Godt verbieden moet) contrarie van defen gedaen, ofte in gebroocken worde, dat dan als nu, ende nu als dan, niet, ende van geender waerden fy ende büjven tot eeuwigen dagen, ende 'niet aïtrïn- geren den genen die ctaer inne gequetft foude mogen fijn. Ende want men in diverfche Piecken dele Voorfz. Privilegiën, ende Brieven te doen fit) hebben, foo willen wy dat tottenFUimm van defê'n gemaeckt oh- der 't Zegel Autentijck, of rotter Gopye hier af gecollationeert, ende geteyekent metter hant van eenigen onfen Secretariflen, fulke geloven gegeven fy, als defe principale ende originele Brieven. Des te geven, en-
|
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 83
ende rot eeuwigen vaftigheyt, hebben wy uyt rechter wetenheyt onfe
Zegel hier aen doen hangen, ende tot meerder feeckerheyt, approba- tien, ende authorifatie der dingen ende faecken voorfz. hebben gebe- den onfen lieven Neve van Geve, onfen Oom van Ludieke, ende on- fen Neve den Heere van Ravefteyn voornoemt, dat fy haer Zegelen by den onfen aen delen Brief hangen willen. Ende wy Jan Hertoge van Geve, ende van der Mareken, Lodewijck van Bourbon Biffchop van Ludich, Hertoge van Builliön, ende Grave van Loon. EndeAdolph van Geve, ende van der Mareken, Heere van Ravefteyn boven ge- noemt, hebben ter begeerte van onfer Nichten den Hertoginne geern dat alfoo gedaen. Gegeven in onfen Stede van Gent, op den xiiij. dach in Maert, in 't Jaer ons Heeren 1476. Kort Vertooch 'van V Recht ijan de Ridder-
β hap, Edelen, ende Steden van Ho Handt ende Wefl-
Vrieflandt, van allen ouden tijden in den voorfz. Lan- de gebruyekt, tot behoudenijfe van de Vry heden, Ge- rechtigheden , 'Privilegiën, ende Lojfelijckegebruye- ken van den felven Landen. De Ridderfchap, Edelen, ende Steden vanHollandtendeWefr-
Vrieflandt, Reprefenterende den Staten van den felven Lan- de, wel ende rijpelijcken, naer voorgaende communicatie, deliberatie, ende rapport,onder den Edelen ende inde Vroet- fchappen van de Steden gehouden ende gedaen, op den jegenwoordi- gen ftaet defer landen. Hebben volgende haren Eedt ende plicht, noo- dich geacht den wettigen ftaet der landen, van Hollandt ende Weft- Vrieilandt by defen te openen, op vaft betrouwen dat een yegeiijck die defen fal fien, daer van fal oordeelen foo onpartijdelijcken ende vreedfamelijcken, als den bedroefden ftaet defer landen is vereyfehende. f- Het is kennelijck dat de landen van Hollandt met Weft-Vriefianck ende Zeelandt fijn tfedert den rijdt van 8oo. Jaren herwaerts geregeert ende bericht geweeft by Graven ende Gravinnen, den welcken by den Riddcrichap, Edelen ende Steden, reDrefenterende de Staten van den L 2 Μ
|
||||
|
?>4 Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
felven lande, de Heerfchappye ende de Souverainiteyt der felver landen
wettejijck is opgedragen ende gedefereert geweeft, die.oockmecfulcke difcretie ende matigheyt hen gedragen hebben in haere regeeringe, dat de ièlve noyt hebben gedifponeert van Oorloge aen te nemen ofte Pays te maecken, fchattinge oft contributien over den landen.te heffen, of- te van eenige andere faecken den Staet van den lande betreffende (hoe- we! de felve nochtans van goeden -Raedt van den Edelen ende Ingebo- renen van den lande ordinare ware voorfien) fonder advijs endeconfenc van den Edelen ende Steden van den lande, die t'elcken daer op wer- den befchreven ende vergadert voor 't Hof van Hollandt, ende hebben boven de voorfz. Raedt, d'Edelen ende Steden van den landen t'allen tijden ende in allen faecken gegeven favorabele audiëntie, volkomen geloof, ende goede Refolutie, op alle 't gene de felve immermeer had- den te verthoonenr den ftaet ende welvaren van den landen eenigfints betreffende. ÏI. 't Welck als geweeft fijnde een gantfch wettige Regeringe, foo
feer als oy.t eenige andere is bevonden. Heeft voor-t gebracht vruchten die merckelijck, ende fonderlinge tot eere ende reputatie van den voorfz. Graven, mitsgaders welvaert der voorfz,. landen, ende van de Ingefe- tenen der felver hebben geftreckt, als boven alle anderen, dat de Gra- ven van Hollandt, Zeelandt, ende Vrieflandt op de Heerfchappye van foo kleyne begrijp, fijn geweeft by alle Prineen en Potentaten van 't Chriilenrijck niet alleen in fonderlinge refpeét, eere ende reputatie, als blijckt by de hooge alliantien van Houwelijcken die fy hebben gemaeckt by na met alle de machtigfte Koningen ende Potentaten van Chriilen- rijck, ende dat in.den Jare Xil\ Xlvij. Coninck Willem de tweede van dien Name, is gekoren geweeft Roomich Keyfer, maeroockdatdefel- ve by na altijd fijn geweeft viétorieus over haere Vyanden, de palen van de felve landen, feeckerlijck tegen, alle haere Vyanden (hoe machtig die waren) hebben befchermt, waer door de felve niet weynig fijn ge- refpecieert ende ontfien.geweeft byhareNaegebueren, immersmogen wy mette waerheyt leggen, dat den ftaet der landen van Hollandt ende Zeelandt binnen den tijde van acht hondert Jaren noyt metten fwaerde en is geconquefteert of t'ondergebrachtgeweeft, noch by uytheemfche, noch by injantfche Oorlogen, 't welck wy niet. en weten oft van eenige andere Rijcken (ten waere van de Republijke van Venetien) tegenwoor- deück fouden' mogen worden gefeyt,,. fonder dat men hier van eenige andere redenen foude konnen.geven,;dan.dat altijdt.goede eendracht, |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 8?
liefde ende verftant is geweeft tuflchen den Prince ende Staten van den
felven Lande, dewijle doch den Princen (die by hen fel ven geen ffl acht en hadden) fonder den Edelen ende Steden van den Landen gantfch niet en vermochten, als ordinare geen middelen hebbende danhetinkomen van de Domeynen, tot vervaüinge van de koften haerder Hof-houdin- ge, ende betalinge van de ordinaris Officiers. HL Men bevint oock wat Authoriteyt den Staten van den felven lan-
de hebben gehadt omme den Princen (als fy door quaden raedt waren tot nadeel van den lande mifleyt) te brengen tot recht ende redelijck- Heyt, niet alleen met remonfirantien ende verfoecken, maer oock, als hier op niet en werde behoorlijck verfien-, merter daet procederende, oock ftrengelijck tot' ftrafTe van den genen die der Princen authoriteyt hadden mifleyt, mishandelt ofte onbehoorlijckmisbruyckt, gelijckdaer van.d'exempelen fijn veele ende menichvuldig. IV,... Oock mede bevint men klaeriijck dat der Staten van de voorfz.
Landen officie is geweeft, den minderjarigen Princen te voorfien van wettige Voochden, Mombaers ende Gardenobels, gelijck oock is ge~ fchiet aen.Grave Willem de vijffte van dien Name,, tot kranckfinnig- heyt gekomen fijnde. V. Eyntelijck is buyten twijfel dat de admiriifbratie van de Souverai-
niteyt van.de landen t'allen tijden wettelijck is aengenornen geweeft by den Staten der felver, foo wanneer door aflijvigheyt, minderjarigheyt, kranckfinnigheyt, misverftant ofte eenige andere inconvenienten de landen verlaten fijn geweeft van de wetteiijcke bedieninge der Princen, die over fulcks dickmaels een Hooft hebben gekoren, die men Voocht oft Ruwaert noemde, 't Welck oock noch fulcks is geobferveert ge- weeft ten tijde, van den huyfe. van Bourgongien, als nae't overlijden vanJiertoge Caerle ende Hertoginne Marie, fijn Dochter, ten wekken tijde Hertoge Maximiüaen willende met gewelt, contrarie invoeren, tegen die Authoriteyt van de Staten,den gehe.elen ftaet van den landen bracht in 't uyterfte gevaer ende perijckel, ende. Keyfer Caerl felve is geduerende fijne minderjarigheyt door d'authoriteyt van den Staten ver- fien van Voochden, ende 't landt van behoorlijckê Regeerders, dieal- tijdt de Staten van den lande (hoewel in. veele faecken de Vryheyt, ge- duerende de Heerfchappye van den Huyfe van Bourgongien, feer is vermindert) grootelijck heeft gerefpecleert, als lichtelijck bemerckende fijnen ftaet door geen ander middel verfeeckert te konnen weien,heeft over fuickx fijnen Sone den Koninck van Spangien met verfeheydever- L... ζ , ma-
|
||||
|
86 H-andveilen en Privilegiën der Graaven van Holland ,
maningen, tot gelijcke corifideratie ende difcretie gefocht te bewegen,
met exprefie verklaringe, dat hy fijnen ftaet foude fien in perijckel, foo haeft als hy de Staten van defen Lande foude hebben in kleynachtinge, gelijck hyoock metter daet bevint, grootelijckx tot fijne ende der lan- den fchade, fonder dat men den oorfpronck der Oorloge andere oor- faeck fouden konnen geven (wat men daer van difcoureert) dan dat hy .defe landen met gewelt, van'Spaenfch ende ander uytheemfch Krijgfch- volk heeft willen dwingen te doen 't gene fyluydenStaetsgèwijfe, niet en hebben goet gevonden,in faecken betreffende den ftaet van den lan- de. VI. Alle 't welck hoewel wy feecker achten genoeg buyten difpuyt
■te wefen, hebben nochtans noodich gevonden hier te verhalen, over- mits vele Perfoonen hier van feer onfeeckeriijck .ende verfcheydelijck: gevoelen, de Vergaderinge van den Staten anders.niet refpeéterende, dan na dat hen goet dunckt de qualiteyt van de Perfoonen op de Ver- gaderinge comparerende te meriteren, ende van alle faecken die aldaer worden gehandelt, oordelende in allen fchijne of de voorfz. Perfoonen die uyten Edelen ende by den Steden· worden gedeputeert op de Ver- gaderinge van den Staten, hen felven waren dragende als fijnde de Sta- ten , ende over fulcks als hebbende de Souverainiteyt in de hoogfte macht van den lande, naer haren welgevalle van alle faecken, den ftaet van den lande betreffende waren difponerende, retorquerende over fulcks alle de handelinge der felver tot haren particulieren laftc,haet ende nijdt, maer de gene die naerder infiet"'t geene vooren verhaelt is, ende: ande- re groote faecken by den Prince van den lande met hulpe van den Sta- ten te wege gebracht, ende infonderheyt't.gene tfedert den tijdt van vijftbien Jaren herwaerts in de landen van Bollandt met Weit- Vriefjandt ende Zeelandt is gepaffeert, kan lichtelijck bemereken, dat d'authori- -teyt van den Staten niet en beftaet in 't beleyt, authoriteyt ofte macht van XXX.. ofte XL. Perfoonen min of meer, die op haer Vergaderinge fijn comparerende, ende de Agenten van den Coninck van Spangien felfs, die" met, dusdanige argumenten tegen onfe faecken'altijdt hebben gemineert, ende gefocht te brengen,in kleynachtinge d'Autoriteytvan den Staten, hebben metter daet nu wel bevonden hoe grootelijck fy in ..aifu'.ckefi opinie fijn geabufeert ende mifleyt geweefh Vil. Ornme dan te ontdecken waer uyt de authoriteyt van den Sta-
den is fpruytende, foo ftaet te confidereren dat dePrincendieooytwet- :le!ijcken hebbengeregeert,niet alleen hare regeeringemetdelatie,con- fortt
|
||||
|
oudtyds gegeven aan:de Stad HAARLEM. Sr
fent ende believen van de Lantfaten hebben begonnen, maeroockfuicks
vervolcht, dat alle.de leden van de lighamen,daer Van fy tot Hooft fijn geftelt, fijn gebleven ongevioleert, onverkort ende on vermindert, 't welck niet heeft konnen worden verhaalt (dewijle de Princenbyfchaic- ke ende ambitieufe luyden lichteiick worden gecircumvenieert) ten ware de Lantfaten middel hadden om hen met goede ordreendèbeleytt'allen tijden tegen.alle quade praftijkente oppoferen, ende de Prince, van de behoudeniffe haerder Vryheyt ende welvaren, uyten name van alle de Leden, niet alleen t'alien tijden te vermanen * maeroock, om foo wanneer de felve hen tot tyrannie foude laten mifleyden, met de mid- delen van den lande hen daer tegens t'oppoferen. Totdefen eyndefijn de Lantfaten van den voörfz. landen gedeelt in tweederley Staten, te weten, d'Edelen ende Steden. VIII. d'Edelen worden gehouden voor een Lidt, tenopfiene van de
digniteyt haerder afkomire, die iönder beroemen wel fulcke is, ende foo oudt (als ïtien in eenige andere landen foude vinden) ende van de Heerlijckheden die de felve binnen defelanden fijn befittende, van welc-r'· ke Heerlijckheden fyluyden meeft al hebben ende gebruycken'hooge midde'en ende lage jurisdicTien, dewelcke op alle occufentienmetmal- kanderen delibereren op den Staet van den Lande, ende ter Vergade-' ringe comparerende, adviferen op alles neffens de Gedeputeerde van de Steden.. IX. De Steden hebben meeiÏ al een form van regeeringe, te weten,
een Collegié van Raede ofte Vroetfchappen, geconfiitueert lijnde van de notabeiiie uyten midden van de gantfche Burgerye, defe lljninfom- mige Steden van XL. In andere van'XXXVI.'InandereXXXil.XXVUL XXIV. ofte XX. Perfoonen, ende fijn de Collegien van de felve foo oudt ais de Steden, ofte immers datgeeiiMemorieenisvanhaerebeginfelen, de Perfoonen eensverkooren fijnde, dienen haer teven ofte Poorterfchap lange geduyrende, in plaetfe van dengenen die fïerven, ofte haer Poor- terfchappen verlaeten, warden by 't felve Coliegie tot haren gelieven gekooren* andere Perfoonen uyt't'midden der Burgeren, tot vervul- linge van 't getal... By defe Collegien alleen is de magt omme te advife- ren, refoiveren ende difponeren van alle faecken cpncernerende dén liaet van den Lande ende der Stede refpeclive: Ende wat 't felve Cöl- kgie advifeert, refolveert ende difponeert, wert by de gantfche Burge- rye gevolcht, daer tegen noyt eenige inbreuck ofte oppofitie van de Burgeren is gevallen,. . . " - Χ;.-
|
||||
|
88 Hand veilen en Privilegiën der Graaven van Holland,
X. By defe Collegien worden Jaerlijckx gekoren de ordinarife Magi-
ftraten, te weten, vier, drie ofte twee Burgemeefters, ende feven of- te meer Schepenen, omme,te dienen voor eenjaer. In fommige Ste- den gefchieden defe eleöien abfolutelijck, in de fommige by nominatie van dobbel getal, daer uyt by den Stadthouder de verkiefinge van 't gewooniijck getal wert gedaen. XI. Der Burgermeefters officie is bevolen het ordinaris beleyt ende
gebiedt in alle poütijcque faecken, foo wel de adminiftratie van Stads- goederen ende innekomen, ..als den welftant ende bewaringe der Ste- den betreffende. XII. De Collegien van den Schepen vaceren ordinare tot d'admini-
flratie van de Juftitie, foo in alle Criminele als Civüe faecken, ende heb- ben, ende exerceren alle hooge middelen, ende lage jurisdiórien. XIII. By defe Collegien van Magiilraten worden abfolutelijck bericht
de regeeringe der Steden van Hollandt, Weit-Vrieflandt, ende Zee- landt, meeif al genoech op eenen voet, fonder dat de Princen van den landen hen de regeeringe van de Steden eenichfins hebben onderwon- den, anders dan in 't ftellen van eenen Officier, die op heuren name de Juftitie heeft gevordert. Dit is in 't korte de waerachtige gelegent- heyt van de regeeringe der Steden van Holiandt ende.Zeelandt. XIV. Waer uyt goet te verftaen is., dat defe Collegien van de Magi-
ilraten ende Raden van den Steden gevoecht by de Vergaderinge van den Edelen ontwijffelijcken reprefenteren den gantfchen Staet ende't geheele Lighaem van den Lantfaten, ende en kan nietbedacht werden eenige forme van regeeringe, die met feeckerder kenniffe van alle ge- legentheden van den lande foude konnen refolveren, ofte hare refolu- tie.n met meerder Eendracht, Autoriteyt, ofte Gevolg fouden konnen executeren: over iülcx en is niet te verwonderen, dat den Staet defer landen is geweell onveranderüjck, ende foo geduerigh ais eenich Staet ter werelt foude mogen wefen. Omme nu de Collegien van den Ede- len ende Steden te brengen in eene Vergaderinge, en kan niet gefchie- den dan by Gedeputeerde van de felve, overfuickx als omme eenige merckelijcke faecken te beraetflagen, van noode is de felve te vergade- ren, foo worden die befchreven, met infertie vandeprincipaelitepoin- xen die by den Collegien in deliberatie geleyt, ende daer op gerefolveert iljnde, worden afgelönden alfulcke Gecommitteerd.e als fy vertrouwen, en met alfulcke laft ende refolutie als fy bevinden ten dienfte van den lande te behooren. d'Êdelen compareren in competenten getale,, en- de |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. 89
de dé Steden fehden een Burgemeefter met eenigeRaden, ai tot fuiken
getale als fyluyden goet vinden, nae de importantie van der faeken,era- de boven dien fijn de Gecommitteerde geduerende 't Oorloge (over- mits de menichvuldigheyt van de occurentien) altijdt generalijck gelaft geweeft, omme alle faecken de welvaert ende confervatie van den ftaet van de landen betreffende te .adviferen enderefoiveren, fulcks fyluyden ten meeften diënft van den lande bevinden te bëhooren,endebyfonder om de Rechten, Vryheden ende Privilegiën van den land e te maintene- ren, ende alle inbreecken te weeren ende wederftaen, ende defe Ge- committeerde alfulcks by den anderen vergaderende, reprefenteren de Staten van den felven Landen, niet dat fyluyden in hare perfoonen,of- ;te uyt hare Autoriteyt de Staten fijn,maer alleen uyt kracht van de Com- ■miffie van haere Principalen, fonder dat te prefumeren ftaet, dat ye- mandt fich ielven uyt ambitie foude avanceren tot defe Commiffien, want boven dien de natuere van defen Volcke een afkeer is hebbende van aliülcke ambitie, ende Vyandt is van alle ambitieufen, foo en ftaet 't felve niet te prefumeren in foo vrye electie, ende veel min dat ye- mandt in defen tegenfpoet, die Godt almachtig den lande gelieft te over fènden, foude begerich wefen omme de faecken van den lande te han- delen, daer niet dan fwarigheyt is in tefien, niet dan vyantfehap ende misgunft van den Vyanden onfer faecken (die oock de gequaiificeerfte ende veele getrouwe Perfoonen met valfch aengeven abuferende,dick- wils quade opinien van veele goede Dienaers van den lande hebben ver- weckt) ftaet te wachten, fonder eenig profijt, overfulcks heeftmenhet aennemen van de voorfz. Commiffien moeten redigeren Stoter muwr λ necejféri'a, ende alle die geenen die eenig beleyt deler landen hebben gefien, konnen getuygen wat fwarigheden ende conftrinétien fijn ge- vallen ende gebruyekt, omme de Gecommitteerde, verfochte ende ge- bruyekte perfoonen tot de opgeleyde laften te bewilligen. XV. Ende fijn de felve Gecommitteerden gehoude wederkerende
hare principale te doen van alles getrou rapport. XVL Dit is 't fundament van de regeringe defer landen van Hollandt
met Weff-Vrieflandt ende Zeelandt, daer op den ftaet der felver Lan- den den tijdt van vijf, fes, feven hondert jaren, ende foo lange a!s de Oütfte Monumenten ftreckende fijn, heeft beruft. Dit.is oock (naeft de hulpe van Godt almachtigh) 't gene dat de felve in defe gevaerlijcke Oorlog tegen foo machtigen Vyandt heeft gehouden in goede kloeck- moedigheyt ende eendracht, iulckx dat geduyrende.defe Oorloge, noyt Μ } JLidt
|
||||
|
9 o Handveften en Privilegiën der Graaven van Holland „
Lidt van de voorfz. Lande anders dan met 't uyterfte gewelt,, van ons
is gefcheurt, noyt Burgerye oproerig, nayt gemuytineerde. Soldaten in den Landen van Hollandt ofte Zeelandt fijn bevonden, daer van wy, naeft Gods machtige hant, geen andere redenen fouden konnen geven, dan dat in alles oprechtelijck, vrymoedelijck, rijpelijck, ende met open deuren is gehandelt, tot welcken eynde is gebeurt, dat vee- ie van de kleyne Steden, oock die men. van ouden tijden ter Vergade- ringe van de Staten niet en. placht te befchrijven (immers alle de gene die iulcks begeert hebben) in de Vergaderinge van de Staten vrye ceffie ende itemme is gegunt, op dat een yegelijck 't. beleyt der gemeene Landt-faecken kenneüjck lijnde, de laiten (die anders onverdraechlijck fchijnen) met goetwilligheyt gedragen, ende de eenigheyt onverbreec- kelijck onderhouden foude werden, tot welcken eynde d'Edelenende Steden oock vry geftaen heeft met fulcken getale ende Perfonen, van het lighaem van de Vroetfchappen welènde, te compareren als hen goet •dochte, behoudelijck datde Perfonen by de Privilegiën van den lande niet en worden uytgeilotem XVII. Ingevalle nu yemant foude konnen bewijfen, dat onder den
Edelen ofte onder den genen die als Gedeputeerde van den Steden op de Vergaderinge van de Staten fijn befchreven, yemandt vet foude ge- handelt hebben (des wy niet en weten) anders dan in. der voegen als voorfz. is, ende in conformité van fijnen, la-ft ende commiffie, den fei- ven foude gehouden fijn t'aüen tijden daer van voor fijne principaelen te verantwoorden, ende by gebreecke van dien ftrafbaer fijn als naer rechten,-ende de geene die ter goeder trouwen arbeyden om fulckste openbaren, achten wy voor goede Liefhebbers des Vaderlandts. XVIII. Maer de gene die de Staten van den landen verachtende ende
befchimpende, hare actiën caiumnieren, abuferenhengrootelijcks, in- dien fy verftaen te doen te hebben mette Perfoonen van de Edelen en- de Gecommitteerde van.de Steden in haer particulier, ingevalle fyniet met eenen en bewyfen, dat yemant van de felve yet.fonder laft foude hebben gedaen, ofte fijne commiilie geè'xcedeert. Ende hoewel veele Perfoonen fuicks uyt onwetenheyt enie- fimpelheyt doende, 't felfde niet op 't fwaerfte en wort afgenomen: Soa is nochtans feecker, datde gene die fuicks. doen met goede kenniffe ende wetenfchap, fijn Vyan- den van den Staet ende Republijcke defer Landen, ende dat de felve daer mede niet anders konnen voor hebben, dan te ondergraven de Fundamenten van den huyfe, omme 't felve te doen itorten,. en ver- |
||||
|
oudtyds gegeven aan de Stad HAARLEM. $r
vallen. Soo wel ten opfiene van den Prince, als van de Gemeente:
Want wat is de macht van een Prince, fonder goede Correfpondentie van fijne Onderuiten:- Wat Correfpondentie fa! hy met hen houden, wat onderilant fal hy van hen trecken, indien hy hem daer toe laet bren- gen, dat hy partyfchap aenneemt tegen, de Staten, die de Gemeenten reprefenteeren, oft« om eygentlijcker te fpreecken tegen fijn eygen- Volck felver:. Ten anderen hoe kan den ftaet van den'Lande beftaen, indien het gefchieden konde, dat de Gemeente lbo verre werden ge- bracht dat de lèlve partyfchap aennamen tegen den Staten, dat is, re- gen de Edelen, Magiftraten ende Vroetfchappen van den Steden, die haer Voorftanders ende wettelijcke Magiftraten fijn, die tot voortent: van de Gemeente, oock den ondanck van den-Princen ende Gouver- neurs dickwils in 't particulier moeten dragen: XiX, Daeromme fullen alle redelijcke menfchen klaer'ijck verftaen,,
dat den Gemeenen Staet van den Landen geen fwaerder, fchadëiijcker, noch dootlijcker Vyanden fouden mogen hebben, dan de genen die fich fouden fcrmaliiëren tegen den Staten van den Lancien in 't gene- rael. Maer fulckx en verftaen wy niet te weien die geenen die ibude konnen bewijfen tegen yemanden partcuüeriijcken dat hy decommiiïle van fijnen principalen, op de \rergaderinge van den Staten compare^ rende, fouden hebben geë'xcedeert, als voorfz. is, ofte oock anderfins- hen fouden hebben ontgaen. XX.. Hieromme fal eenyegelijck gelieven te verftaen, dat diegene
die verkkeren de Souverainiteyt der Landen te wefen by den Staten, fy niet en-verftaen daer mede te fpreecken van eenige particuliere Per- fonen ofte Gecommitteerden in 't particulier, maer van haere principa- len, te weten, die Edelen ende Steden van den Lande, die fy uyt. krachte van hare Commilïlen repreiënteren, 'tweick verfcheyden Prin- cen ende Potentaten, ende oock haere Majefteyt van Engelandtmette Generale Staten traclerende, ende fijne Ex.de Commiffie als Gouver- neur Generael van den fel ven ontfangende, fulcks hebben verftaen, ende by niemanden ter Wereldt gecontroverteert mach werden. XXL Sonder dat wy konnen gelooven, dat yemanf meent met goet
Fundament anders als nu te kunnen fuftineren, ofte foude moeten vol- gen, dat d'Edelen, Magiftraten ende Vroetfchappen van den Steden, nu niet de felve macht en hadden op de exercitie van de Souverainiteyt, die de felve hebben gehadt in voorleden tijden, ais voren bewefen'is, ende oock hadden in 't traderen met hare Majefteyt ende confiitueren Μ ζ, van.
|
||||
|
9% Handveften en Privilegiën der Graaven van Hol!., enz.
van 't Gouvernement van fijn Excellentie, ofte anderfints foude moe-
ten in controverfie getrocken worden, niet alleen de beftendigheyt van de traétaten met hare Majefteyt, Commifue ende Gouvernement van fijn Excell., maer alle 't gene de Staten 't federt den tijdt van vijfthien jaren tot hare defenfie hebben gedaen, 't welck alleen 't werck is van der Landen Vyanden. XXII. Mits allen 't welcke wy kïaerlijck ende genoegfaem achten be-
wefen te fijn, hoe noodig de Authoriteyt van den Staten dient gecon- ferveert, als wefende het Fondament daer op den gemeenen ftant van den Lande is beruftende, 't welck fonder de ruine van de gemeene faeke niet en mach werden gekrenckt, ende dat de Souverainiteyt van den Lande is by den Staten in alle faecken, niet min als die géweeit is by de voorgaende Princen defer Landen. Aldus gearrefteert in den Hage, den xvj July, Ende is als noch ge-
irefolveert, dat daer overleveringe fal worden gedaen. Gedaen Mt Haerlem, den xvj. Oétobris 1587. E Υ Ν D E.
|
||||
|
93
AAN HA NGSEL
•van
RE QUE STEN,
enz.
Requefi 3 door eenige Burgeren der Stad Haerlem, welkers Huyfen in V Beleg tot de
Fortificatie jwar.en gebruykt of anders geruï- neert, aen de Staeten van Holland geprefen- teert; met het Jlppointement daer o£ verleent den xyflen van May 1577* Aen de Staeten 's Lands van Holland.
Vertoonen in alle reverentie de arme fchamele defolate Burgers
der Stad Haerlem, wiens Huyfen mits den'belegge van denv~y- and in der Stads wallen tot refiitentie van dien gebragt zyn geweeft, mede mits 't fchieten gantfchelyk geruïneert, by den Soldaaten en anderen tot brand omgehaelr, en ren leiten, God betert, metten grooten Brand vernielt en te niete gekomen, hoe dat henluyden re- fpeéhVe Huyfen en Erven eensdeels met Kuftingen, Renten-en an- dere Laften gechargeert zynde, defelve by hun Supplianten mits den belegge, overgifte in handen van den Vyand, groöte continueele Belaftingen, Extorfien en Exhauratien der Soldaaten, niet mogelyk en is geweeft defelve Op fyne behoorlyke tyd (t'haere leetwefen) te betaelen, fuiks dat als nu heurluyden vqorfchreve Huyfen en Erven in refpective als boven grootelyks met fwaere accumulatien en arre- .rages belaft zyn, en alfoo fy Supplianten niet en vermogen defelve als nu in promptis te furneeren , en dat fy luyden nochtansgaerneheur- iuyder Crediteursfouden begeeren te betaelen, verfoekenfySuppliaH- Ν ten
|
||||
|
94 Aanhangfel van Reqiieilen, enz;.
ten fee? ootmoedig, dat Uwer E. in-infich van heurluyder geaÏÏê-
geerde hen gelieven wille te oétoyeren en behoorlyk ocïroy te ver- kenen, uyt krach te van dewelke alfulke Pachten, Renten, Kuftin- gen, als heurluyder Supplianten Huyfen en Erven eenigfints fouden mogen mede belaft wefen gefu-rcheert fullen werden en blyven den tyd van tien jaeren , ingaende r.efpeclive federt de laetfte betaelinge van defelve Kuftingen/Renten,, Pachten, en f, mits de expiratie vam de voorfchreve tyd omgekomen zynde, by henluydenrefpeótivebe- raelt te worden jaerlyks dobbele Pachten, Renten en Kuftingen, ter, tyd de voorfchreve gefureheerde jaeren geheelyk en al ten 'vollen··:-* betaelt en gequeten fullen wefen, om fulks alle onbehoorlykeexecu-,- iien en difcuffien te eyitereji, Dit.doende·, ,&c, . (In margineJlondyX '■
De Staeten van Holland 'en -Zeeland ,aenrnerkénde de groote fcha»»
de, deftruérie, en ruïne die binnen de Stad Haerlem geduurende die voorleden Oorlog is gevallen en geleden, om te voorfien voor - joo veel doenlyk zy, ten folaigemente van de, Iogefetenenvan, dien,.... o.p de reftauratie van defelve Huyflnge, hebben denfelven Supplian- ten van alle onbetaelde Pachten, Kuftingen, Grond-renten en ande--■ ra Lallen, ftaende op eenige Huyfingen en Erven binnen Haerlem voornoemt, dié door den belegge denVyanden, ftaende die voor- leden Oorloge, in de Walle der voorfchreve Stede van Haerlem tot; refiftentie:derfelver Vyanden fyngebruykten gewroch£v..ook.bydem,. Soidaaten en andere tot brand.omgehaalt en-gedemplieert of met ge?·.. fehut ganfchelyk fyn geru'ineert, o? ook die ten laetften,metten groo-7; ten Brand mogen- fyn vernielc en te niete gekomen, en airede ver- fchenen en onbetaelt mogen wefen, gegunt en geaceordeert, gun- nen en accorderen.by defen uytftei en-atterminat-ie;van betaelinge- voor den tyd van,acht jaeren eerftkomende,..mitsgaders van allen- Pachten, Kuftingen, Renten, en andere gelykeLaften, die binnen- den felven tyd vallen en-verfchynen fullen, fulks dat daer:voor nie- mand binnen den voorfchreven tyd in rechten of daer buiten fa 1 mor- gen worden aengefproken of gemolefteert, houdende overfulks me- de middelertyd in furcheantie alle proceduren, condemnatien enex'~ ecutien die uyt fake van den verfchenen Kuftingen, Pachten of Ren- terj als vooren aangeheven of Yerleemfouden mogen wefen; wei- ver,-- |
||||
|
iAanhangfel van Reqüeflen, énz/ o^r
"■•yerftaende, dat na de expiratie van de voornoemde acht eeritkomën-
de jaeren, de voorfchreve verloopen Renten, Pachten en andere Laften by fmaldeelinge en verdubbleringe op de-navolgende jaeren betaelt fullen moeten worden, en foo verre eenige Kuitingen geduu- rende die voornoemde acht jaeren geene loop en hadden, dat na de •expiratie van de voorfchreve acht·jaeren dubbelde Kuitingen van de voorfchreve :Huyfen ^en.jErven over ;t verloop van dien jaerlyks by ;;fmaldeelinge;mede fullen moeten werdeiv.betaek, ter volle betaeün- r.ge-toej behoudelyk ook, dat die geene die binnen de vier eerftko- 'mende Jaeren haerluyder Huyfen niet aengevaert en "weder opgetim- mett fullèn hebben, van de geene die opgebouwt mogen worden,, die felfde na de expiratie van-dien den effeéte van defen niet en ful- len mogen genieten, ;daer op behöorlykeBrieven van Oclroyrfulten worden verleent. Gedaen tot Haerlem den.-i'j May 1577. (Onder ftond,) Ter Ordonnantie van de Staeten.
:'; By my, (was getekent)
C. de RECHTERE.
Mmplïdtie van kei Appointement ν tin den
α3 May 1577;, door de Staeten van Holland
verleent den 4 Januarius 1579. Aan myne Heeren den Staeten van Holland.
Vertoonen in alle reverentie den Burgerneefteren, Schepenen eiï
Regeerders der Stad HaerJem, hoe dat voor henluyden onlanks queftie gerefen is ter faeke van Huys-Kuitingen van eenen verbran- den Huyfe in den grooten Brand defer Stad anno 7<5mede vernielt en te niete gebrogt ,toekomende 't felye verbrande Huys eenePoorters Dochter, dewelke met haeren Man etrelyke jaeren voor den oorlog haere Poorterfchap verwoont heeft, en nu wederom binnen defe Stad na de Pacificatie is komen* woonen, doende fuiïineeren dat mits 't voorfchreve Huys als andere mede verbrand is, fy behoort te ge- nieten defelye gratie enattenrrinatie van den Kuitingen, als by Uwei -N 2 'Bk
|
||||
|
~$6 Aanhangfelvan Requeiièn, enz.
-E. den 23 May anno η-j den fchamelen Burgeren van Haeriem ge
gunt is voor den tyd van acht-doen eerftkomende jaeren, volgende d'origineele Apoftille geftelt op de Requefte hier aen gehegtj enfoo fy Supplianten daer in fwaerigheyt bevinden·, verfoeken ootmoedè- lyk: dat Uwer E. dien defelve Apoftille, verleent hebben, believe by forme van interpretatie op de marge van defen verktaeringe te doen, ofden Buytenluyden,geen Poorters van Maerlem weiènde, en noch- tans haeren Huyfen binnen derfelver Stad in den grooten brande of anderfins, fulks 't felve-Oftroy vermeit, verlooren hebben, mede de voorfchreve gratie fullen genieten in allen fchyne als dec Burgeren van Haerlem, dan niet, ook'medë of den geenen die naer dato van 't voorfchreve Oftroy haere woonplaetfeweder binnen der voorfchre- ve Stad hebben genomen, daer doof in-de voorfchreve gratie fouden fyn begrepen. Dit doende,, &c.' {In margme fiönd'^ J*
Die Staeten van Holland verklaeren, dat alle die geenedieeenige,
ledige Erven hebben binnen der Stad Haerlem, daer af die Huylèn· fyn verbrand, het Oófcroy fullen mogen genieten by den Staetendaeïv op verleent. Gedaen tot Haerlem den: 4 January 1579. .. (Onder ftond,) Ter ordonnantie.van de Staeten;
By my, (was getekent,)
C de RECHTERE.
. Keautfi door den Schout, Burgemeefiers en
Regeerders der Stad Haerlem, aen fyne· Ex-
' cellentie en de Statten van Holland gèpre/en- teert , om Vergoeding der Schade ^ ge duur ende het Beleg geliden. Aen fyne Excellentie en de Staeten van Holland;
Geven in alle ootmoed te kennen de Schout, Burgemeefters en
Regeerders der Stad Haerlem, foo yoor hun felve, alsuytden. aen-
|
||||
|
Aanhanglel van Reqüeften, erft. yy
naeme en van wegen de Gemeente, Burgeren der felver Stede, dat'
fy in Juny 1572- hoorende, dat uwe Excellentie met een beirkragt opgefeten was, orn de Nederlanden te bev-ryden van deoppreffieen tyrannie der Spanjaerden, en defelve weder te ftellen in heure oude Vryheyc, Privilegiën en Courtumen, hen terftond met'andere Ste- den begeven hebben onder 't Gouvernement van uwe Excellentie, als Stadhouder des Lands van.Holland, ten welken, tyde fy terftond ingenomen hebben, garnifoen, die de Burgeren de Koft hebben moe- ten geven;, daer na-de Vyand het hoofdnaerHollandkeerende,heb- ben, boven 't Garnifoen. daer in'leggende, noch ingenomen vier -Vendelen Oofferfche knegten van den Regimente des Overften La™ farus Muller, om. den Vyand 't hoofd te bieden; en na-de Vyand, de Stad met groote heirkrachte belegert, befchoten, ondergraven, en eenen groote bequaame breffe gemaekt hebbende, defelve ook geweldelyk beftormt hadden, en de Knegten met de Burgeren door ■ Gods genade den ftorm wederftaen hadden, beeft, uwe Excellentie,
tot verfekeringe derfelver Stede en bevrydinge van 't geheeleEand, daer foo veel Krygsvolk ing.efonden, dat daer. verre boven de 3000 Soldaeten binnen waren, die de. Burgeren op de toefegginge van • uwer Excellentie en de Staeten, inhoudende:, dat alle de koften,.
die de Knegten daer binnen op de Burgers en anderen teerende, en . 't gunt hen aen Geld en.Waeren,verftrekt foude worden, by 't ge-
.' meen Landvoldaen en betaelt.foude worden, op welke toefegginge fyluyden defelve. Knegten geduurende den tyd van omtrent leven. • Maenden , fonder eenig wederfeggen, onderhouden.hebben, en
•voorts tot defenfie derfelver Stad verftrekt hebben, alle 't gunt fy hadden of wiften te bekomen, niet twyffelende, offouden de Stad.
•■met de hulpe Gods wel behouden, en 't geheele Land bevryd heb- • ben, als fy ook fonder twyffel wel gedaenfoudenhebben, enhadde
■ henluyden die Viétuailles.niet ontbroken, door welk.gebrek (na dat
•fy alle.de Paerden, Honden., Katten, gefoutenHuyden, en andere ongewoone-Spyfen. geconfumeert haddea) fyn fy genootfaektgeweeft
hen in de genade en ongenade van den Vyand op te geven, (en die noch naer voorgaende fchryvens yan uwer Excellentie hebbende) Cn denfelve,n>ook moeten.beloven, voor de redemptie van der.plunde- ringe van heure overgebleven Goederen de fomma van 240000 Pon- den van 40 Groeten, waer van fy foo in Gelde, Wolle en Linde-la- ken., als andere Waeren gereed opgebragt hebben boven de 90000 -Í. é Ñïðê-
|
||||
|
!*β 'Aanhangfel van Reqtieften, eflz.
■ Ponden yiya daer en boven veel van heüre Burgeren alsSiaeVenvoof
Alkmaer gevoert, te pioneeren, alwaer veele van henluyden gefcho- :ten en geftorven zyn^ ook daer benevens federt dien tyd altoos be- laft gebleven met groote garnifoenen, foo van Spanjaerden als ande- ren, die fy Je Koft of groote Service hebben móeten geven,wefen- -de genoeg 't Gafthuys der Spanjaarden en Soldaeten ·, boven allede-
fen, foo is -onlangs door eenen afgryffelyken brand het derde part van . de Stad wel atgebrand/Too dat üe helft van defelve Stad genoeg ge- ruïneert en. in'deraflche legt,'foo'door den voorfchreven brand, als ■ door 't fchieten van den Vyand, en demolitien van de Huyfen, foo
door de moetwillige Soldaeten, als tot de Fortificatien in den beleg- ge gedaen, foo datfe ontwyffelyk gefehapen is nimmermeer te ver- komen noch opgebouwd te werden, ten fy dat uwe Excellentie mee de Staeten de hand daer aen houden, en defelve voorfien met eeni- ge vryheden of preëminentie, daer door de lieden verwekt mogen worden, aldaer te komen refideeren, en weder te bouwen; foo de Burgeren,ter oorfaeke hier vooren verhaelt,in den uytterften nood, calamiteyt, miferie en armoede gekomen zyn, die macht niet beb- • ben 'tfelve te doen. Waerom de Supplianten haer keeren tot uwer
Excellentie en de Staeten van Holland, verfoeken feer ootmoede- lyk, om de paiïïe onfes Heeren, en in refpeéte, dat de Burgeren van Haerlem met haer lyf, bloed en goed tot heure onverwinnelyke fchade en grondige bederffeniiTe den Vyand gerefifteert, en 't Land van Holland gepreferveert hebben, eenige uyt de Staeten te willen committeeren, die met uwer Excellentie en den Supplianten eenige Middelen willen ramen, waer deur de Stad, als een van de voor- baerigfte litmaeten des Lands, weder opgebouwt en tot eenig wel- vaeren gebragt mag worden, en dat ook de Burgeren van heure ICoften en andere gedebourffeerde Penningen, daer in't Land be- vonden fal worden naeralle equiteit gehouden te zyn, met de min- üe quetfe van den Lande ..betaelt mogen worden naerbillikheyt eja sredenen vereyffchen fullea, 'ι Welk doende, ■ &c. |
|||||
|
■Jts-
|
|||||
|
Aanhangfei van Requeften, erre. $ψ
jtccord tuffchenfyne Excellentie en de Staeten
van Holland ter eenrer en Burgemeeflersen Re-
geerders van Haerlem ter ander e zyde, aengegaen r ter vergoedïnge van de fchaden at· verfchotten door de Stady gedtiurende het Belegd geleden engedaen;, getekent en kez,egeU aen.^ A^riL· 1581=. IfoO' de Bürgemeefteren en Regeerders der-StadTiaerlern feer
_ernftelyk. vervolgden en aanhielden, om van de Staeten van Hol- land te. hebben rembourièment en bcraalinge,, foo; van,'t gunt uyt dés voorfchreven Stads Beurfe, op de Soldie van.eenige. Kapiteynen,. Officieren- en Soldaaterr,· item van. Arbeytsloonen, om··die Stad en-: Breffe, byden.Vyand gefchoten; weder te reftaureereny en jegens den Vyand te. fortifieren,. verfchoten en betaak is geweeft, alsook yan 't gunt· haere-Burgeren f Inwoondéren; en andere particulieren noch ten achteren z,yn,foo wel voor 't.onderhoud van déSoldaaten, dié in. den belegge, geduurende omtrent feven Maéndënln groot ge- tale binnen derfelve Stede waren, en.opde toefegginge van:betalin- ge, by de Staeten die van Haerlem gedaen, daer-binnen ontfangen fyn geweeft,als van verfchoten Penningen en geleverde Waren, die ff tot 'er voorfchreven onderhoud,' fortificatie,, emtotredemptie van heur lyf en goed,, (als de.:Yyand.deStad,doorhongersnood beko- men had) hebben moeten leveren·emopbrengen:,. en· voorts generae- lyk van: alle andere, koft©n,, by. defelve; Rurgereny.Inwoondéren en andere· binnen•-••de; voorfcbreve· Stede.· ten? fëlven tyde daer voor en na,- tot..defelveStad weder;onder 't.gebiedéngouvernement vanfy- ne Prinfeljske,Excellentie gekomen is,, gefupporteertj en om te ver- hoeden,, dat,, ter caufe van de-fatisfaciie by die van Haerlem van fy- ne Excellentie en de Staeten verkregen·, geene twift ofonverftand tuffchen. defelve Staeten en Regeerders van Haerlem namaels foude mogen opreyfen, en overfulks die fatisfaéfcie geannulleert en te niete gedaen worden, fonier voortaen van eeniger waerde of kracht van d'eene of d'andere fyde gehouden te worden; foo hebben de voor- fchreve Staeten, ten overftaen en. met advys van fyne Prinfelyke Ex- cellentie, met die van Haerlem onderlinge geaccordeert en verdra- gen ,. en denfelven.van Haerlem, ter oorfaeke voorfchreven en i». |
||||
|
το© Aanhangfel van Requeilen, enz. -
voldoeninge van heure gepretendeerde en voorgewende achterde-
len, in volle betaelinge van alle 't gunt voorfchreven is gegeven, en- ten vryen eygen opgedraegen., geven en opdraegen ten vryen ey- gen mits defen den voorfchreven Burgemeefterenen Regeerders, ten behoeve derfelver Stede, heure Burgeren, Inwoonderen en andere als boven, de partyen van Goederen, hier na verklaert. Eerft alle dieGoederen, toebehoorende de Conventen, Geefre-
lyke Collegien en'Gilden, die binnen de Stad Haerlem en Parochie van dien, ten tyde van de Satisfactie, geftaen of gevveeft zyn. En daer en boven de Goederen van de Kanoniken, eertydsMoh-
niken te Amfteldam en Heylo geweeft zynde, mitsgaders ook de helft van de Goederen, toebehoorende de twee Conventen, in de ! Beverwyk geftaen hebbende, daer van de Staeten de andere helft tot henwaarts behouden,om by henluyden ad pios ufusgeëmplojeert te worden; mits dat de iafren, daer op ftaende,·mitsgaders de ali- mentatien van de Conventualen,den Predicant en Schoolmeefter van die plaetfe, ook half en half gedraegen fullen worden; van welke Goederen eensdeels by fekere Gecommitteerden van de Staeten In- ventaris en Staet gemaekt is; en fullen de voorfchreven Burgemee- fteren en Regeerders van Haerlem, van wegen en uyt den naeme der voorfchreve Staeten, den Conventualen, Collegien en Gilden, die als noch geene Inventaris of Staet overgelevert hebben, behoor- lyken Staet afeyffchen, en doen oyerleveren van alle de Goederen, die ten tyde van de voorfchreve fatisfaétie henluyden toequamen 5 en van alle de voorfchreven Conventualen, Collegien en Gilden over- neeraen de Brieven en Munimenten, die iy van defelve heure Goe- deren hebben, tot alle 't welk fy ook den onwilligen fullen mogen bedwingen by gyfelinge en apprehenfie van heure Perfoonen, die daer in -weigerig bevonden fullen worden, is't nood; waer toe de voörfehre-ve Staeten defelve Burgemeefteren en Regeerdersgeautho- rifeert en volkomen laft gegeven hebben, authorifeeren en volkomen laft geven by defen onwederroepelyk,om alle-de voorfchreven Goe- deren by henluyden geaenvaert en gepoffideert te worden, als ande- re Stads Goederen, en defelve te mogen verkoopen ten behoeve en profyte als boven: we'verfraende, dat die van Haerlem die Conven- tualen en andere Geeftelyke Perfoonen, wefende wettige Litmaeten van defelve Conventen en Collegien voor dato van de fatisfaétie aei> genomen, naer behooren, eerlyk en wel fulien.alimenteeren en on- der- |
||||
|
Aarthangfel van "Requeften, enz. ιοί
ilerhouden, naer 't vermogen derfelver Goederen, in eonformité van
de Pacificatie van Gent; en "fullen alle die Conventualen, heure re- fidentie in den belegge en daer voor binnen Haerlem gehad hebben- de, hen by den anderen mogen verlamden in een bequaeme 'plaét-s of Convent, dat hen de Burgemeefteren en Regeerders daer toe ful- len laeten volgen en toeëygenen, om heur leven lang, offoolang hen dat gelieft, by den anderen te woonen, om de andere Kioofte» ren en Conventen by de voorfchreven Burgemeefteren ten behoeve als vöoren geaanvaert te wordenj'alle. Welke Goederen van devoor- fchreve Conventen, Collegien en Gilden die voorfchreve Staeten be- looft hebben en beloven by defen de voorfchreveBurgemeefteren en Regeerders, ten behoeve als voprén, te keten ten vryen eygen.met alfulke laften, als die by de jegenwoordige Conventualen, Giide- hroederen en Geeftelyke Perfoonen, en heure vooriaeten mede be- laft en befwaert zyn,fonder meer; en ook defe alienatie en opdragt, by alle contraéren van payfe, beftand en anders'ftaende te-houden, en te doen va'ideeren: welverfraende, dar, indien namaels die van Amfteldam, of eenige andere Steden, by bewillinge van deStaeten, of anders dan by transaétie of eenige andere onerofë titule, de Goe- deren van de Conventen en Collegien, binnen heure Stede gelegen, quamen te behouden, dat de voorfchreve Staeten, in fuiken gevalle* die van Haerlem in geld beraden fullen de fomme van 2CCoco Pon- den, van 40 Grooten 't Pond, op vier als dan eerftkomende jaeren; hetende henluiden niet te min de voorfchreven Goederen behouden, fulks en indier voegen, als-andere Steden dat toegelaeten fal zyn. Boven dien Tullen die van Haerlem,- ten eeuwigen dagen, vry be-
houden het Klerk- en'Bode-amptenj de Markt en Hamburger Bier- rollenj het Veer, in de Leede leggende, dat by die van Haerlem geftopt is geweeft-, waar voor fyjaerlyks ten Comptoire van Kenne- merland plagten te betaelen de fomma van 158 Ponden jo Schellin- gen,munte als vooren^meMioch 17 gelyke Ponden 10 Schellingen, voor de recognitie van dat die van Haerlem heuren Vlees-exchys verhoogt en 't Befterf-geld afgeftelt hebben; en dat men in 't Haer- lemmer-bofch niet foudefappen; daer van fy voortaen exempt fullen blyvenj item fullen mede ten eeuwigen dagen ontlaft en bevryt zyn van 120 gelyke Ponden, die fyjaefiyks aen handen van den.Tolle- naer van Spaerendam moeften uytkeeren en betaelen, voor dat alle Waeren, uyt het noorden binnen Haerlem komende, en daer niet |
||||
|
*σ* Aanhangfel' van Requefteii, enz.
verkogt worden, weder vry van de Tollen naer het noorden ge*
fcheept mogen worden; en dat ook de Schuyten, fonder Denne deur Haerlem vaerende, vry fyn van de Roer-tolle; bedraegen- de alle de voorfchreve partyen, 296 gelyke Ponden; die voortaea; uyt de Rekeningen van Kennemerland en van de voorfchreve Tol- len gelaeten fuilen worden., en van de. reileerende onbetaelde jaeren-, ontlaft blyven; en die van Haerlem ten eeuwigen dagen blyven ge- nietende de voorfchreve vryheyd- in de -Tollen van de Goederen , die uyt het noorden komende, en niet verkogt zynde, weder na·, het noorden gefcheept werden, als ook de Schuyten fonder Deane vry Tullen wefen van de Roer-tolle. Voorts fuilen -die van Haerlem t'heuren profyte hebben en genie-
ten de weydinge van de Duynen en Wilderniffen, noch aen deDo- meynen wefende, beginnende van het zuyden, royende van den Dorpe van Voorhout op Moordwyk naer zee gaendë, en van daer noordwaerts tot de Duynen van Arenbergen, leggende in Heems- kerk ; des fuilen die van Haerlem ,. op de weydinge, hen reguleeren naer de Ordonnantie daer op gemaekt,. of-noch te maeken: welver- .Oaende, dat hier onder niet begrepen, is·de weydinge in de Duynen van Brederode, en andere, daer van eenigeparticulieren, voordea.. jaere 1580,,^ recht van weydinge verkregen hebben* welverftaen- de, dat de voorfchreve Staeten die voorfchreve weydinge, t'heuren beüéyen, tot allen tyden fuilen mogen redimeren,- en aenhenloffen met een fomme van.-.6000 Ponden, munte als vooren, te betaelen op fes vervolgende termynen van jaeren,als t'elken termyn iocoder- felver Ponden j en die van Haerlem, ontfangen hebbende den eer- ften Termyn, Tullen de faéto van defelve weydinge afftand doen, en ; de voorfchreve Staeten daer mede laeten geworden. Boven al, defen, foo hebben de voorfchreve Staeten belooft en be-
looven by defen den voorfchreven Burgemeefteren en Regeerders van Haerlem, ten behoeve als vooren, noch te betaelen,..fonder eenige afflag, de fomme van 2000CO Ponden, munte als vooren, op · 13 vervolgende jaeren, te weeten,. 20000 Ponden binnen 'sjaersy., naer de generaele Middelen binnen de voerfchreve Stad in train ge- bragt en geheven fuilen worden by verpachtinge of colleclatiej om 't welk te mogen gefchieden,foo hebben de voorfchreve Burgemee- fteren en Regeerders, uitnaemevan de geheele Burgerye en Ge- aeeme.j belooft ep beloven, by defen, dat fonder eenige yerhinde- rin-
|
||||
|
Aanhangfel van Requefïea, errz. tof
4'inge of letfel een Commiffaris van de Staeten defelve Middelen, als
in andere Steden, mede aldaer binnen Haerlem fal nlogen verpach- ten of doen colle&eeren, orn den eerften May aldaer mede geheven en ontfangen te worden; en voorts de téfteerende 18cooö Ponden,, op i2 daer aen volgende jaeren, als t'elkenjaere ι jcco gèlyke Pon- den; tot verfekeringe van de voorfchreve 2cocoo Ponden, hebben de voorfchreve Staeten die van Haerlem in handen geftelt en verbon- den, fiellen en verbinden by defen alle 't gunt van de generaeïe Middelen binnen derfelver Stede en Parochie van dien komen fal, om op den voorfchreven termyn te ontfangen; en, ingevalle deièlve Middelen foo veel niet uyt en bragten, ho hebben de voorfchreve Staeten henluyden belooft en belooven by defen, in fulkea gevalle, het kort of den geheelen termyn (in cas defelve Middelen over Hol- land in de Steden geheel quamen te ceffeeren) uyt andere des gemee- ne Lands Penningen te doen betaelen, en daer voor fpeciaelyk ver- bonden en in handen geftelt alle de Contributien en Subventien,foo wel ordinaris als extraordi naris, hoe men defelve foude mogennoe- men, die over Kennemerland en Kennemer-gevolg geheven fullen worden·, ordonneerende onwederroepelyk by defen den Ontfanger of Ontfangers derfelver Middelen, Contributien en Subventien, dan in der tyd wefende,den voorfchreve Burgemeefteren en Regeerders van Haerlem daer uyt hen foo veele t'heuren contentemente teaffig- «eren, om daer uyt den geheelen termyn of't kort te mogen ont- fangen; en mits voor de eerfte reyfe overbrengende Copie autentyk van defen, met behoorlyke Quitantie daer op dienende, fullen den Ontfangers de fomme in uytgeven gepaffeert en geleden worden. En beloven de voorfchreve Staeten defelve Burgemeefteren en Re- geerders noch te betaelen, uyt de eerfte Penningen, die van de ge- neraeïe Middelen binnen Haerlem geheven en ontfangen fullen wor- den, de fomme van 2000 gelyke Ponden, t©t hulpe en affiftencie van de koften der reparatien, die aen de groote Slüys te Spaerendamge- daen, en by die van Haerlem verfchoten zyn, die den Ontfanger derfelver Middelen, mits overleverende hier van extracT: en behoor- lyke Quitantie, geleden fullen worden in Rekeninge; en fal de Stad van Haerlem vry en exempt wefen in de Omüagen van de Contribu- tien, die men doen fal, om de andere Steden van heurluydergroote Rekeninge te betaelen. Voorts foo hebben fyne Prinfelyke Excellentie en de Staeten'be- O ζ looft
|
||||
|
■vro% Aanbangfel van Requeilen, enz.
looft en belooven by defen, die van Haerlem de fa&o wederom To-
rtellen in de pofTeffie van alleheure Preëminentien.over de Dorpen van Kennemerland en Kennemerrgevolg,. als fy over 20,. 30, 40 en 50 jaeren gehad hebben, fonder dat hen. fai'ohfteren dq verandering die federt 20 jaeren herwaerts daer in gepleegt. is. aewèeft; " Bes foo hebben, de voorfchreve Buigemeefteren en Regeerders1
van wegen de voorfchreve Stad». belooft en,belooven. by defen tot vordering© enopbouwinge derfelver Stad»· te b.etaeJe», uytden'aem en van wegen de, voorfchreve. Staeten van Holland, het hard Dak dat men behoeft, tot de optimmeringe van de Huyfen, die by den brand, en de Soldaeten vernielt en gedemolieerLzyn.geweerr. foo .wel die alrede^ naer dato. van de fatisfaétie, opgetimmert fyrj' met hard Dak, als die. geene die binnen acht toekomende jaeren weder opgetimmert Rillen werden. EnAdat fydaèr benevens ook drie Jon- gens, die men bevinden fal.kloek en vernuftig vamverft-and, en d& Ouders van, dien niet van vermogen tezyn„ om defelyerter fchooie" te houden, foo binnen de Stad-van Haerlem, als binnen.de Univer- fiteyt van Leydsn, in Studies fullen onderhouden. Van gelyken •hebben fy belooft, en.belooven by defen, uyt die .voorfchreve Goe- deren , foo veele te verftre.kken tot onderhoud van den Armen bin* nen de voorfchreve Stad welende,. als de laftenyan de Stad eenig- fints fullen mogen lydeo.. En Rülen hier mede alle vordere aftien van achterheyt, fchade,
of hoedanig.'t felve genaemt foude mogen worden, af, dood en te niete wefen, mitsgaders de fatisfactie, die fyne.Excellentie en dé Staeten van Holland, den Burgemeefteren.van Haerlem gegeven heb- ben ; en overfuiks die van Haerlem in alles henfullenhebben te go . draegen als de andere Steden van Holland. Dan alfoo fyne Excellentie en de Staeten van Holland niemand'in
fyne confcientie .willen dwingen, ftil een iegelykvr.ynafyneconfcien- tie mogen leven, fonder gerechergeert of ach terhaelt teworden dan alfoo. veele firnple iuyden by menfchelyke infettingen,.bekleed met een uyterlyke fchyn, verleyt, worden van God, 't welkin't nakomen van Gods Woord niet gefchieden kan, foo hebben de voorfchreve Stae- ten, ten overftaea en,met adyys van fyne Princelyke Excellentie verftaen en goedgevonden, dat.,pok binnen de Stad Haerlem, incon' fermité van'de overkomite van de Unie tufichen den Lande van Hol- iHnd.en, Zeeland ?jq den jaare \.$j6 ,geraaeki,als inalle. de andere Stel den
|
||||
|
Aanhangfel-van-Requelten, enz. ,IO-
den van Holland, geene andere exercitie van Religie fal worden pp
exerceert, dan van de Gereformeerde Religie^ enidfes aengaende hen reguieeren na dé laetfïe Refolutie, Staetsgewys By die van Hol en Zeeland onlangs, als in. MaerMaetilleden alhier tot Amfte>-dam genomen. a"J' Alle 't welk· de Staeten en de Burgemeefteren en. Regeerders van
Haerlem aen wedérfyden eikanderen belooft hebben en toesefévr beooven en toefeggen by deiën, in allen pointen vaft en onverbree- fcelyk te onderhouden en na te komen. Bevelen en belaften daerom fyne Prinfelyke Excellentie en de voor-
fchreve. Staeten dien van den Raede Provinciaei van*Holland, en al- le andere jufticieren en Officieren derfelver Landen, alle'tgutt voor- fcnreven is na te doen komen , en geene provifie hier teglns te ver- kenen , of te gedóogen dat de voorfchréve 'Burgemeefteren en Regeerders hier ineenige hinder of letfel gedaen wJrde; maer veel eer alle behulp addreffe en vordénnge den feiven te doen / om > in- houden van defavolkomentlyk, na fyn form en inhouden, te moVen genieten. &v En tot verfekertheyd van: alle 't gunt Voorfchreven is, hebben fv
aen wedérfyden gebeden fyne Prinielyke-Excelientie, defe twee ai leensluydënde,daer van fy elks een hebben, als Hooge Overiaheid over henluyden te willen tekenen, en uythangende doen bezJS- en tot meerder kenniile en vafrigheyd, foo hebben de.Staeten van Holland voornoemt dëfelve mede, by heuren Secretaris vanheuren't wegen doen ondertekenen, en daer benevens met 'er. Staeten 7e ge ,fulks fy tegenwoordig gebruyken, .uythangende bezegelen- th ook die van Haerlem voor hun feiven die alle bevde met hl, Stads Zegel uythangende bezegelt hebben. Aldus gedaen binnen de Snd ^f, n^r'plh?n VierenCWintigftM Apri!' in 'C jaer 0nfes HeeE^V
(Was ondertekent,) GUILLEAUME dé NASSAU,
(Lager ftond,) Tér ordonnantie van de Staeten;
By.my, (wasgetekent,). G, BE. RecHIErkv
|
|||||||
|
Q*±i
|
|||||||
|
HA AR,.
|
|||||||
|
'■'Befchryving der Stad
Ç Á Á R "L E M,, '
't Hof van
CR AA VEN, VORSTEN
€11 '
V O R S Ô É Í Í Å Í.
erhaak hebbende, de Statuten, Privilegiën , Vry-
dommen en Vereeringen, dewelke de Graaven van Holland en Zeeland, en Zoonen van Graaven, die niet verbaftert waren van de vroomheid hun- ner Voorouderen, aan die van Haarlem, volhar- dendein hunne oude getrouwheid, bewezen heb- ben j zal 't niet onvoeglyk wezen, zo ik hier in- · breng de Hoofden en Souverainen van 't Land, en de Grooten van de Provintien, die men Graaven noemde, en hun Hof of Paleis te Haarlem veel gehouden hebben. Daar van daan komt het Huis van Weelde, in de Vogelezangk, verordineert om te-jaagen, van •Graaf Floris, de vyfde van die naam, in denjaare 1280. Hiervan daan quara 't dat 'er meer andere Vorften en Heeren de Stad Haar- lem verkozen hadden, om daar hun woonplaats te neemen, tendee- ■le om de plaats van plaizier en gezonde lucht, en ten deele om de getrouwheid van de Burgers, en vriendelykheid der Ingezetenen. Waar van't ook komt, dat de Stad Haarlem weleer genoemt is'å Hof van Holland -r als de oude Hiftorien ons getuigen. Graaf Floris, de twede van die naam, gebynaamt de Vette, en
in ordere de elfde Graaf, heeft deze onze Stad mede luifter gege- ven: en die na hem geweeft zyn hun Hof te Haarlem gehouden van den jaare 129!. Maar deze bovengemelde Graaf Floris hadeene Huisvrouw getrouwt, Petronella genaamt, de Zufter van Keizer Lotharius; uit welke gebooren zyn Diderik, de naafte Erfgenaam5 Floris, Prins van Kennemerland; en Hadcwig, een uitermaate fchoo- ne Maagd j die te Haarlem ook geflorven, en begraven is in de Groo- |
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek': &p
te Kerk, onder een marmore Zark". En als op die tyd voorgeval-
was een Leen van 't Ryk, is die ook te Haarlem afgedaan, ten over- ftaan van Graaf Floris; die dit ftuk heeft bevordert en uitgewrocht, den eerfte Maart, op het-begeeren. van zyn wettelyke Gemalinne PetroneMa.
Diderik, de zevende van die naamj en 14de Graaf-, -heeft binnen
Haarlem een tocht toegeruft op de Vriefen , die veel volk aannam, en Keizer Henderik dé vierde hem de hand daar toe biedende. Alzo ook van voor die tyd, in den jaare 1195, is te Haarlem een Accoord- gemaakt tuffchen Diderik en Jfillem, Gebroeders, noopende eenig verfchil onder hen.. jida, de 15de Gravinne, in den jaare 1203, als zy in't Gouver-
nement gekomen is, en getrouwt was aan Lodewyk van Loon, bui* , ten weeren van deHeeren -Staatenj en-T^Y&^haar Oom,ook tegen hadj heeft haar begeven na Haarlem, als tot een vrye en geweide plaats, met alle de geene, die haar party gekozen had en gevolgt waren, ter tyd toe dat zy alle verftrooit zyn,om de vreeze en beroerte van Oorlog.. Ook is'er niet aan tetwyrTelen, dat Willem de eerfte, de16de
Graaf in ordre, de toeht gedaan heeft"mee onze Burgers na 't Heili- ge Land, als hy Damiate met force ingenomen, en tot triuniph me- de gebragt heeft de loffelyke Wapenen en Klokken van Damiate, die te Haerlem noch te zien zyn. Maar onder alle de Graaven heeft de naarrrvan 'Wittern, de twe»
den van die naam, ert 18de Graaf van Holland, wel de meefte lui- wfj^ ft'er gehad, die re Haarlem gewonnen en gebooren is, en van kinds- detwü.^ · been (zo men zegt) opgevoed. Deze is gekozen Roomfch Komngk in den jaare 1245} hynu machtig geworden zynde, en totdehoog- fte Majefteit verheven, zo heeft hy de liefde van zyne Vaderlyke Stad niet kunnen afleggen·, maar dezelve, daar hy .eerft ter waereld gekomen was, met zeer treffelyke Privilegiën en Vereeringen be- dacht^ die wy boven hebben opgegeven: en heeft dezelve, boven anderen; die of ingelanden, of Inwoonders en ingezetenen van Hol- land waren, zyn Burgerye met een byzondere prerogative en voor- deel, Burgers van Haerlem laaten noemen; ter eere van de oude en genereufe Stam van die van Haarlem.. Ook heeft by een Koningklyk Hof te Haarlem gehoudenj daar van daan voerd de Koningkfrraat noch haare naam, en daar by de Paarleftraat, alwaar men Paarlen en Jiiweelcn voor 't Hof. verkogt, ïn den jaare 1259; daar ook noch |
||||
|
-J2-4 Befchryving dei* Stad ■
de Schilden en Wapenen, boven aan't Stadhuis gezet zynde, ge-
noegzaam te kennen gaven, dat daar het Paleis.der Graaven altyd geweeft is. .Floris, de vyfde van die naam, en.in ordre.de rode Graaf, heeft
ook met zyn gantfche Suite en Hovelingen eenigejaarenhiergeleeft. Bezë is 't, die in de Stad Haarlem, de Broeders van de ordre der Predikers, die men Jacobynen noemde, de grond om eén Kloofter te bouwen, heeft gegeven, en verordineert ten behoeve van de voorfz. Broeders, .om aldaar hunnen Dienft te pleegen; * daar'van, ais ook van Willem de Procurator, maakt Ñ'. Schriverius gewag, in zyne gefchrevene Chronyk. Na deze is gevolgt Jan, de eerfte van die naam, en 2ofte Graaf
van Holland: deze, als de Onderzaaten tegen hem opftonden en re- belleerden, eensdeels om de moedwil van de Vader, als ook om de booze ftukken van IVolfert, en neerlaag van dien, heeft hy zyne Gezanten aan Jan van Henegouwe gezonden, die vermaard was en de naam had van byzondere voorzichtigheid en goed beleid, om' ootmoediglyk te verzoeken, dat 't hem gelieven zou weder in Hol- land te komen, en dat hy van de hand zyner Neef, (die God wil zegenen) onder de naam van Voogd,'t Gouvernement vandeGraaf- lykheid wilde aanneemen. Deze, als hy te Dordrecht gekomen was, na zyne jaaren wakker, is hem te gemoet getrokken, en hem opgedraagen hebbende het Gouvernement van't Graaffchap, heeft zich weer na Haarlem begeven, om zyn plaizier aldaar met de'Jacht te neemen. De opftand of rebellie door Jan van Hencgowwe geftild zynde, binnen vier jaaren, is Jan wederom tot de zyne gekomen, om het Gouvernement te-aanvaarden. Maar, niet lang daar na, als hy
* la dit geweezene Kloofter, en nu het Tand genaamt, word noch een Giaffchiift
gevonden, op een kopere Plaat gegraveeit, dus luidende.· Hier legt begraven, Lefer, „* , Hy fsrakt Heer , fet ter fy
Den ouden \ Dirk Jan f en Blefer, . *? Die hindert jaeren vry,,
Hendert en elf jaeren tpi En die elf alleen behoud,
- Was hy oud, na fyn verklaeren, 3$ Soo en ben ik, niet te oud.
Doe hy.eerfl ftude trouwen jjt Dit Bttvjlyk.it aldus volbracht
Ter Echt een jonge Vrouwe. *gj Met Liefde, fander klacht,
Den Paffoar flyde hem bout: *fC En f"0, hebben geleeft dees twee
Cy Dirkfyt fcker -veel te cm, .'3V[ Twintig jaeren , met vree,
En komt waeriyk v"' te ^aet > SS ^" em Dichter gewonnen,
Om te voldoen den Echten-flaet. ^* Geefilykgeiiorven een Nonne,
t Deze Man (indien een Vreemdeling Ééßæà ongeloovig in mogte zyn) is by oftzr;
Voorouderen gekent geweeft, geh'k zulks als noch door oude en levendige Getuigen ..k-a« MykMi. Zie Leegwater, ia zy* kort Ciuonykje van Haadern-. |
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek,
|
|||||||
|
3-2 %
|
|||||||
|
"hy. aan de koorts en buikloop geraakte, (men zegt door fenyn ver-
geven) is hy op den..eerfte December,in denjaare 1299,overleden. •In zyn plaats is gekomen Jan, de twede van die naam, Graave
van Henegouwe en Holland, enz.: deze, als hy te Haarlem was, en daar in weelde leefde, trachte het Gouvernement van 't Graaf- fchap op zyn Neefjoban (die nu met zyn Bruid uit Engeland geko- men was) te doen tranfporteeren; met hem veraccordeert zynde in 't Hof, dat te Haarlem was, als alle de Grooten daar in bewilligden. Maar, .na 't Gebied-over 't Graaffchap Holland en Zeeland vier jaaren bezeten te hebben, is in November daar na overleden, "'t Is on- gelooffelyk dat de Hiftorien betuigen van Graaf Willem ^ die de naam had van Willem de Goede,om zyne goedaertigheid aan den Ar- men; was onveranderlyk en rechtmaatig in 't Gerichte > had tot zy- ne Huisvrouwe genomen de Zufter van Ρ bi lip,Koningk van Vrank- ryk: deze, als hy zyn Gouvernement eerft zoude aanvangen, heeft alle de Hovelingen te Haarlem genodigt, en eene koftelyke enKo- ningklyke Maaltyd gehouden ,in den jaare 1311 ,maar voor een kor- te tyd van acht dagen: op deze Maaltyd zyn gekomen 20 Graaven, ico Baronnen, 1000 Ridders, met ontelbaare Vorftinnen, Vrouwen en groote Madames, nevens veele Edele Sraatjurïers; hier waren ook alle de Schildknaapen, Edelen, en Welgeboorene Mannen in groote meenigte. Alle deze folemniteiten van Hooffche Pracht duur- de acht dagen, die gehouden zyn met uitneemende koften en Ko- ningklyke Parade; men hield hier Tournoyfpelen, zo te paard als te voet, Hoffclyke Banquetten, en allerhande vreugde. Keizer Hendrik, ten tyde van Vrouw Jacoba, Hertoginne van
Beyeren, heeft ook zich onthouden te Haarlem, als zy Krygsvolk aan liet neemen tegen de Vriefen. Doe de Faftie van Hoeks en Kabeljauws hier hevig was, is de Her-
toginne Ifabella te Haarlem gekomen, met haare Hovelingen, om de Partyen te vereenigen, en dit daags voor St. WiUebrorts Feeft% omtrent den jaare 1404. Niet zeer lang daar na heeft Maximiliaan, Keizer van Romen, als
de zaaken in Nederland heel qualyk ftonden, te Haarlem Dagvaart gehouden, en een ruime tyd zich daar onthouden. Maar, wat is 't noodig alle de Graayen op te haaien, die hun ver-
maak te Haarlem genomen hebben, als Liefhebbers van de Jacht. De Koningk van Bohemen, by onze tyd, zegt men, (en 't is ook
R R waar-
|
|||||||
|
?i£ Befchryving der Stad
waarheid) dat hy in 't geweft van Haarlem meermaaleη zich quarn-
vermaaken-, rondom in de Boffchagie en Duinen. Hier en boven de Heeren van Brederode, niet tegengaande dat zy
naby hadden 't Huis van Brederode, en dat van Kleef, zo na gele- den aan de Stad, door gunftvan de Graaf,, hebben,nochtans hunne Wooning en Hof te Haarlem gehouden;;. Dat ieder van, VorftelykeAfkomftnietmogtgebeuren, zyneRefi-
dentie te Haarlem te neemen.- 't Is dé Keurvorft van Keulen gewefr eert te Haarlem zyn Logement te houden, en zich-daar ter neète te zetten·, dit gefchiede in November, in den jaare 1584., Amelia, door Gods genade,: Paltsgraavinne op den Kyn, Herto·
sinne vanW/eren, Weduwe van de Heer van Brederode,. Viahen> Ameyden en Bergen, heeft te Haarlem haar Hof gehouden, eneeni- ge jaaren haatte Refidentie gehad in 't Zyl-kloofter> die wederomr in May 1613,. na de Palts is vertrokken. Ins»elyks de Baron Siddenifci,.'. Ritmeeiter-Collonef, vermaard' ir»
Krygszaaken. van Nederland; déze heeft veele tyd gewoond in de Bapyne-ftraaf, daar zyne Huisvrouw ook geftorven is, en begraven- op 't Choor in de Groote Kerk. Ais ook de Hofmeeiïer' van de Palts- graavinne, Werner van Batenburg, is, na het vertrek van de Graa- vinne Jmelia, mede te Haarlem gebleven^,.zo-om?de zoete en aan- genaame lucht·, als beleeft- en vriendeiykheid van de ingezetenen j hy was Bailjuw van Brederode, en heeft zyn wooning gehad in de Wyde Appelaar-fteeg, alwaar hy oud geworden en overleden'is, den 2.8ften van Augufty, inden jaare 1625-, en in de Groote Kerk beeraven. De oudfte Zoon,: Nicclaas van Batenburg, is Bailjuw in zyns'Vaders plaats geworden, döcb ontydig overleden: maar de an- dere Zoon, PhiïiP van Batenburg, Rechtsgeleerde, heeft geen ze- kere woonplaats, en is nóch ongehuwt - Het dunkt my ook, dat ik dit met behoore voorby te gaan, als
ftrekkende tot reputatie en, eere van onze Stad=; dat door de gunft van de Paltsgraaf Öp denRyn, Graaf van Holland, Zeeland, enHer- ms van Beyeren, die van Hoorn toegelaaten en vergunt is, hunne Burgemeefteren en Schepenen te Haarlem te verkiezen, met vrye yerkiezirige en keure. Alzo de Stad Haarlem van alle oude geheur êeniiTe dé Hoofdilad is geweeft van geheel Kennemerland, om de Stoel van de ïuftitie te maintineeren en handhaven: te meer, om dat dhza in macht en rvkdom geene van alle de Steden geweken heefr. Want
|
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek.
|
|||||||
|
3-I '7
|
|||||||
|
Want als Hertog Philip eene tocht met al zyn Volk voor had op
Vlaanderen, en by deze gelegentheid aan de meefte Steden van Holland om 20000 Schilden, a 15" Stuivers 't ft uk waardig, verzogt, om de Soldaaten, die rondom in hunne Garnifoenen lagen, hun Be- foldinge te betaalen, zo bragt Haarlem dier tyd op 4622; Amfter- dam, heden de machtigde Koopftad, 2832; Delft 3305; Leyden mede 3305 j Rotterdam maar 8533 en eindelyk de Stad Enkhuizen 100 Schilden. Dat hier ook Doorluchtige Familien en Huizen geweeft zyn, ge-
ven zo veele Heeren-huizen en Kafteelen te kennen, als daar zyn die van Adrichem, Alkemade, Affendelft? Foreefi, Heemskerk , Me- refieyn, Oofierwyt, Poelenburg, Pdaanen, Schooien, en meer ande- ren. Behalven deze Heeren-huizen, zyn 'er ook geweeft veele oude
Stammen van Adel; die ik goed gedacht hebbe, mede op te noe- men , om de eere der Stad, daar my op te letten (laar. Hoe veele Doorluchtige Mannen, en uit Ridderfyke Ordre ge-
fproten, 'er geweeft zyn, afkomftig van de oudfte en Edelfte Ge- flachten der Haarlemmers, heb ik in 't begin van myne;BeTchryving der Stadverhaait; die mynen Landsman Jmpfing wydluchtig befchryfi: van den jaare 1124, aanvangende van Wermhold en Folbert, tot Jo- .han van Haarlem, de geene die Raadsheer in den Hoogen Raad ge- zweeft is. Onder deze is noch een andere. Johan van Haarlem ge- 'weeil-, een Edele Schildknaap, die, om eenige gedenkwaardige ■ dienften, van Graaf Floris befchonken is met een vereeringe van eeni-
;ge Morgens Weiland, gelegen naby^Haarlem, genaamt Berkenrode. Hier van komt eerft de Adel en Heerlykheid Berkenrode. Dit Ge- ilacht van Berkenrode is vervallen en t'einde gekomen by ons leven. De laatfte van dit Gedacht zyn geweeft, Diderik, uit Haarlem,^® Berkenrode, die geleeft heeft op het Huiste Berkenrode, en zyn lé- ven aldaar voleind, zo lang het God behaagde, en is zonder Nazaa- ■ ten overleden: en noch eenen Flendrik van Berkenrode, die nageiaa-
teri heeft eene natuurlyke Dochter. Omtrent den jaare 1440 heeft 'er geleefc eene noble Bazinne uit het Gedacht van Haarlem; deze (zo men zegt, en zulks mag gelooven) is gehuwt met Qerardvan AJfendelft; die te dier tyd niemand Van Adel week, een'voornaam Man van de Ridderfchap. Alzo zyn 'er twee Gedachten van de E- ,del(le Stammen door Huwelyk vergadert en geaiüeert. Want dien ' R r 2 ... Gt~
|
|||||||
|
yi'f Befcfiryvihg der Stad
Gerard van Affendelft, als 'er geen mannelyk oir was, heeft het Huis;
van Affendelft, de naam'· verandert zynde, in zyn Familie gebragt de Stam van Haarlem, en heeft deze, midsgaders de Schilden, Wa- penen en alle■ erffelyke fuceeffie gebragt in zyn Huis, en uit het Recht van 't Huwelyk, voert hy noch- de-Wapenen tot. op-dezert huidigen dag, Op zyn Kafteel,. dat een varrdeOudftefey. zegtmferj heeft hy Vierfchaar gehouden,, als. cte- vrydom van- geheel Kenne- merJancL Het Geflacht van, Affendelft heeft zyn naam eerft gekre- gen van de Heeriykheid Affendelft,. een machtig-en ryk Dorp; de- Ruinen en vervallene- muuren. zyn-noch aldaar te zien: De naafte Stam hieraan, is,'t Huis van -Renes-, dewelke yerlaaten. van mans oir,.., heeft-de Domeinen· van- 't Huis opgehouden-: Maar daar zyn noch ouder Stammen dan deze', en van.meerder
luifter,.als daar zyn die· van Breder ode; die ook Ingezetenen van on- ze Stad.geweeft zyn, als boven verhaalt is.- De naafte Stam daar aan zyn geweeft die van -van Ïeylingen; die hun Geflacht voeren van eenen·. Vader: want de Hiftorien die melden, aatArnold, de derde Graaf van Holland-, drie Zoonen, gehad, heeft, de oudfte van dien was Diderikr. ais in zyn Vaders plaats gekomen is, als Graaf: de naafte daar aan heete Sifridus; als de Vader deze gefchonken had eenige Morgentalen., wel ruim gemecten, heeft.de naam gekregen van Breder ode,, in- den jaare 990: en de jongfte van déze was ge- mzmt.Syman>.dxQ de Heeriykheid-van 't Huis van Teyiingen te beurt viel, gelegen, naby Warmond; Hier van daan komt het Geflacht van vêh/Héylingm*,. dat zeer vermeenigvuldigt, tot de nakomelingen voortgeteeld- is, een vrugtbaar Geflacht, welks Geflachtregifter ik hier niet zal bybrengen,. dat zyn begin neemt van-den jaare ioót:, en die door voortteeünge geduurt heeft tot.· dezen huidigen dag. Uit deze Edele Stamme (dat ik zonder oprpraake alzo mag ipree*·
ken) is my.ne Huisvrouwe ook gefprooten-, eene Moeder van veele Kinderen, Mnvia.van.teyMttgm^ de Dochter \~3n-AuguJïyn,en Doch- ters Dochter- van Jofim-van Nyenburg, die 20 Kinderen gewonnen heeft, zo Zoonen, ais Dochters, van de gemelde Auguflyn, haar Grootvader·, van welke de jongfte geweeft is dé Vader van myne Huisvrouw, een Oud-Burgemeefter. Te Haarlem hebben ook van 't zelve Geflacht. eenige weinige geweeft:by onze tyd, als, Adriaan en Auguflyn van feylingen,, van twee Gebroeders Zoonen, beide Doctors.in de Medicynen.j wat Kinderen deze nagelaaten hebben, gullen wy naderhand zeggen?, zo Jh'ec God behaagt, De,- |
||||
|
HAARLEM.. Vierde Boek.
|
||||||||||
|
32.9·
|
||||||||||
|
De Stam van Duvenvoorde komt; naait aan 'deze; waar van' die hun
naam en Geilacht hebben, geven ons de oude Chronyken te ver- ftaam De eerfte van deze Stam is geweeft Philips, van. Wajfemar de Broeder van de Edele Heer van WaiTenaar, die onder de patri- moniale Goederen. Landen gehad heeft, die.hy zonder onderfcheid noemde, de Landen, van Duvenvoorde en- Polaanen:- deze heeft twee Zoonen gewonnen; uit de Dochter van de Heer van. Stryen;ac jongde heete Jan, maar de oudfte Jr.noldvan Duvenvoorde, een der Ridderfchap, die getrouwe heeft Mevrouw van Kraayenhorfl,.en leefde in den. jaare 1258. En Dirk van PFaJfenaar,, synMoeders Broeder,, die een Leen-hofftede tranfporteerde. op-Floris r. Heer. van-Duven- voorde, die uit zyne Huisvrouw won een-Zoon, levende in den jaa- re 1302. Byna op die zelve tyd heeft Jgnies van Duvenvoorde ge- leeft, die gehuwt. was aan Gerardvan Raaphorfl , Ridder.;, deze Vrouwe is geftorven in den jaare 1335;, en heeft een Kind. napelaa- ten. Op die zelve tyd leefde ook Machtild van Duvmveorde^ Ab*. difle te Rynsburg;. die overleden.is imden jaare 1349. in dat'zelve jaar heeft de voorgemelde Floris e<?n Broeder gehad., genaamt- Wil- lem van Duvenvoorde, Ridder ;. van deze word gezegt, dat hy een Man geweeft is van zeer gaauw veritand,. om. dat hy- veele Domei* nen, Dorpen en Landeryen kogt, die belaft waren, voor eeneklei- ne prys; waar door hy ziehzeive veel verrykt heeft,, en die altyd raad wift om Geld tekrygen: hy huwde te Viaanen/f«/a>^, een ongelukkig. Portuur, om dat hy v/as een natuurlyke Zoon; is over- leden.imden jaare 1353.. Ik ga voorby d'eene en d'andere naamen die afkomftig-, zyn van 't Geilacht van Duvenvoorde: enkoine wat' nader; want in deze Stam,:. Jacob, Heer van Duvenvoorde, die van Philips, Koningk van Spanje, te Dordrecht Ridder .geilapen is'i. op den.2Öften van September, in den jaare 1549, is de eeriie Heer geweeft van Obdam.en Heemsbroek; deze is te Haarlem overleden omtrent 60 jaaren oud, in den jaare 1558, eer ft- in het Jacobïiieh Kloofter, en daar na zonder ftatie in de GrooteKerk gebrast- en begraven.op het Choor, in een Grafftede aan een Pilaar;- daar de Wapenen van.'c.Edele. Geilacht -noch hangen.. Deze heeft een Zoon- nagelaaten, Gysbrecht genaamt, die goede dienften ■ aan onze Staat gedaan heeft,als hy van de Prins van Oranje Burgemeefter gekozen is in den jaare 1577; daar na Gouverneur van Woerden geworden zynde? is hy. overleden in den jaare 1580, en-begraven te Haarlem, |
||||||||||
|
R r ?
|
;B.
|
|||||||||
|
^'30 Befchryvlng der Stad
in de Groote Kerk,op 't Choor,in 't Graf zyner Voorouderen. De
twedc Zoon van Jacob,is geweeft Siivanus, Dykgraaf van Delfland, en Schildknaap van Holland.·, is overleden in den jaare 1627. En de derde Zoon van Jacob, is geweeft Arnold van Duvenvoorde, Bail- juw van Rynland en Dykgraaf; die te Leyden overleden is den i8den van july ióio. Na deze zyn gevolgt Jacob van Duvenvoorde,Zoon van Gysbrecbt, Heer van Obdam en Heemsbroek, mynen Landsman, en van mynejaaren, lieftaalig by de Prins van Oranje; deze is op den ~den.van September 1623, in den Haag, Admiraal van Holland gemaakt. Voor dezen is ook geweeft Johan van Duvenvoorde,Col- 'lonel, en Voorftander van de Burgers, ten tyde van het Beleg, die getrouwt had Comelia, uit't Edele Geflacht van de Foreeflen; deze Edele .Ziel, als de tyrannie van den Hertog van Jlva op 't meefte woede', de Stad nu ingenomen en vermeeftert, is in de gevangke- nis met andere Burgers, die van 't Pardon uitgefloten waren, door frank van de kerker, aan de teering geraakt en geftorven. De Zoon van deze,die als zynen Vader genaamt was,is verflagen in het veld, op de Heide van Hardenberg. Deze Stam van Duvenvoorde, heeft ook de tytel aangenomen van Waâ e naar, yaoov gebrek van mans oir. Hier en boven zyn 'er ook geweeft en noch van 't Geflacht van Du- venvoorde te Warmond·, want daar is eenen Johan van Duvenvoorde geweeft, Ridder, die getrouwt heeft Maria van Mathenes, Doch- ter van Philips en Maria, Mevrouwe van Woude en Warmond.^ die van zynen Vader·, door 't Erfrecht van zyne Huisvrouw, van beide deze .Domeinen Hafs-heer gemaakt is, in den jaare ÀæÀî.- Een is 'er noch van in het leven, namentlyk, Jacob van Duvenvoorde, Heere van Obdam en Heemsbroek; die de Vader my bevolen had, om onder onze difcipline geleert en gefatzoeneert te worden, en by my al eenige jaaren te Leyden gewoont heeft. Naderhand, in Vrankryk gereift hebbende, om die Taal en de Franfche en Hoof- fehe beleeftheden te leeren, is wederom in 't Vaderland gekomen; daar hy terftond zich géinfinüeert heeft in de goede gunft van Prins Frederlk. Hendrik; en zichzelve geheel overgegeven tot dienft van 't Vaderland, volgde 't Hof en de Prins op alle tochten als Volon- taris·, deze heeft hem alzo gedraagen in vrede en oorlog, dat hy veele proeven gegeven heeft van de oude ee vroome Adel^ hy is ais de eerfte onder de Dü'obel-ibldenaars en Kapiteins gehouden van ons Volk, en daar na wierd hy Ritmeefterv eindelyk, of na gunft of ggerite, is hy verheven tot Gouverneur van Heusden. De |
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek, &Ψ
De Familie van Schooien, die zynnaam mede brengt van een ver-
maard Dorp, gelegen in 't geweft van Haarlem, digt aan de Stad; deze wykt byna niemand in oudheid.· Wantin de oude Chronyk word gewag gemaakt van eenen Dirk van Schoot en, een Edele Schild- knaap, in den jaare 1163. In deze Familie word bevonden, dat'er rneer Geeftelyke dan Militaire Mannen geweeft zyn. Want onder" de Commandeurs van de St. Jans Heeren, in den jaare 1405, is Willem· van- Schooien Commandeur geweeft, de eerfte van dat Ge- dacht: en na-"hem Gerard van Schouten, in den jaare 1428. En 10 jaaren na deze Nicolaas van Schooien: en meer andere, zo Priefters als Kanoniken, zyn 'er van dit Gedacht geweeft. Maar Tsbrandvan- Schooien, is Bailjuw van Kennemeriand geweeft, die.overleden is in -' den jaare'.-1525.·:. in zyn-plaats is gekomen Gerard van Schooien. Daar is ook geweeft in dit Gedacht Johan van Schooien, die ten Vrouwe getrouwe hadiCorneüa vtw Egmond, Zufter van de Heer van Ree- nenberg·, diezyniWoonftede te Haarlem gehouden heeft, en is ©verleden en begraven in de St. Jans Kerk · en niet lang daar na zy- nen Zoon Jacob mn-Schooten, inden-jaare lóiö. Uit dezelve Stam : is ook geweeft Gerard van Schootm% Vaandraager van de Schuttery,. zonder Kinderen na te laaten, is Weduwenaar geitorven, en met hem zyn begraven de: Wapenen: van dat oude en Edele Gedacht. Hier en boven,uit de zelve Stam zyn 'er ook Edele Juffers geweeft, als Magdalena en ••Maria van- Schooien,, \mr welke ae eene (dat ge- denkwaardig is) in 't Beleg van Haarlem met eenyzereKogeigefcho- ten is, zo: als zy in de yzere Tralie lag, om door nieuwsgierigheid uit' te zien.- Deze Familie,:; hoewel die zeer oud.is, verlaaten van mans oir, is ook vervallen; hun-Buis en wooning hebben zy gehad. in de Soetemelks-Wittebroods-ftraat. '· In de Familie van die v^nBronkhorfl,komi^oorimOttu%>anBronL·
horfl, Baander-heer; dewelke Jacob Jacobfz. hield afkomfng tezyn : uit de Familie van Bronkhorft, heefthem gehouden voor zynen Neef, en zyn hand daar opgegeven·, inden jaare '1446·.-- De naafte Suc- cefleur aan deze is geweeft Willem van Bronkhorfl y een uit de Rid- derfchap, Bailjuw van Putten, in den.jaare j508;■ heeft tot eene ' Huisvrouwe gehad Etvalda van Mourmond, waar iriï hy gswonnen heeft, Andriei en Joofl, die Schout geweeft.isin:den< jaare 1519,7.0 men de Jaarboeken, mag gelooven. ft» déze: Stam. is geweeft een groot Rêgifter yan Kinderen m Kinds-kinderen 7; tot Laurcns φοφ Bt-ênk-"
|
||||
|
y%%. Befehryving der Stad
Bronkhorfi toe, Ridder en Heer van Werkendam; die geirouWt
heeft Anna Zegers van Wafienhoven; en daar na in zyn twede Hu- welyk, Anna van Chamay. En-noch by onze tyden Lambert van Bronkhorfi, Heer in Schoot, (een Dorp in de-moeras gelegen) die overleden is in den jaare 1628. Deze heeft nagelaaten, als naafte Erfgenaam, Gysbert van Bronkhorfi, Heer dn Schoot; die begraven is in een treffelyk Graf van zyne Voorouderen., te Haarlem, in h-et ooften van de Groote Kerk. Na welke gevolgt is zyn Zoon: Willem.. Heer in öuddorp, die noch leeft. Het Huis van Schagen is ook doorluchtig; want dat heeft zynooc-
fprongk van Heer Willem, natuurlyke Zoon van Aalbrecht, Hertog van.Beyeren, en Graaf van Holland, die hy uit Maria van Bronk' horft gewonnen had. Dit is de eerfte Heer van Schagen geweeft, dewelke in 't Land van Vroonen een Kafteel gebouwd heeft, inden jaare 1440: deze was vermaard en beroemd door zyne dappere Daa- den; want hy is Ridder geflagen in den oorlog tegen de Vriefen, ook geweeft Admiraal van Holland, en Overfte op het Kafteel van Me- denblik; ook Kamerling van Hertog Philips, die hem (dat ik zo mag fpreeken) geiegittimeert en als een echte Zoon erkent heeft: hy is. ook tweemaalen te Jerufiilem geweeft., tot hooge jaaren gekomen, en overleden in den jaare 1473. Deze had beleeft vyf Graaven, en getrouwd tot zyne Huisvrouw Alitha, Dochter van de Heer Johan van Hodenpyl; uit welke hy gewonnen heeft de Heer Albert van Schagen, naafte SucceiTeur, en de Heer Johan van Schagen: ook heeft hy noch een andere Vrouw gehad, Maria van Polaanen; uit deze zyn veele Kinderen en Kinds-kinderen geteelt, vervolgens op een lange ftreek. Deze alle hebben vreemd avontuur gehad. On- der deze zyn Johan en Ysbrand van Schagen, Stads Schouten en Of- ficieren geweeft, omtrent den jaare 1511, die in vrede geleeft heb- ben. Maar Chrifiofel van Schagen, fcheen onder een ongelukkige Planeet gebooren, die, ten tyde van het Beleg, in zyn Voorvaders Huis aanzienlyk in de Koningkftraat woonde, een ongelukkig Ge- zant, als die van de Vroetfchappen alhier (daar andere tegen waren) gecommitteert is, om na Amfterdam te gaan by Don Frederik. En als hy weinig danks behaalt had, wierd terftond na zyn te'rugkomft gevangen gezet, en des anderen daags na Delft gebragf, by den Prins van Oranje; alwaar hy in de gevankenis de geeft heeft gege- ten ; men twyfielt of door ziekte, of door fenyn. Deze heeft na- ge- |
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Vierde Boek. 3 3 3
gelaaten drie Zoonen, Johan, Ïslrand en Floris van Schagen,eigen
Broeders: van welke de eerile, Kapitein, in den oorlog gebleven is; die rot zyne Huisvrouw genomen had Maria van Mathenes: de iwede heeft eene Huisvrouw getrouwt uit het Huis van Duvenvoor- de; eene gaauwe Baafin; waar uit hy gewonnen h«eft Chr.ifioffelvaa Schagen, die overleden is zonder Kinderen: de derde is Floris ge- weeft, die zich in geenHuwelyk begeven heeft ·, hebbende de Heeren Staaten gedient als Vaandrig en Kapitein. Masr Gerard'vanSchagen, is ten tyde van het Beleg van Haarlem door een Kanonkogel geble- ven-, deze heeft het mogen gebeuren onder de hooge Wallen van Haarlem te fterven voor 't Vaderland; alwaar hy begraven is in de Capel van, die van Schagen. En eindelyk uit de zelve Familie de Heer van Spenge, die zyn Huis bad ftaan in de Wyngaard-ftraat, is insgelyks in de Groote Kerk begraven, en in zyn Voorvaders Graf gelegt, in den jaare ióoi. Onder de Edelen moet ook niet verge- ten zyn de Heer van Veenhuyzen., PreOdent van 't Hof van Hol- land , te Haarlem gebooren. Dat de Familie van die van Vliet, onder de Edele Stammen van
Haarlem van ouds geweeft zyn, betuigen ons de oude Chronyken van den jaare 1204. Die van Vliet rekenen hun GeflachtvandeHeer Herman, Fondateur van deze Stam, dewelke kenniffe had van dë moord van Graaf Floris ;hj had een Broeder, Heer Gerard van Woer- den, die, door vreeze van zyn Broeder, mede gevlucht was, en hem verborgen had. Deze genoemde Gerard bezat het Land van Vlieten by erfTeniffe; waar van daan de naam komt van die vanFliet. Daar na, zich verlaatende op zyn onfchuld, en goede confcientie, is hy met den Graave in den jaare 1302 verzoent. Daar is een groot Geflacht van gekomen, een lang Regifter van Kinds-kinderen en Na- komelingen. Maar onder alle dezen heeft uitgemunt de heroïque deugd van de Heer Johan van F liet, die ih het Beleg van Haarlem zich manhaftig gedraagen. heeft) is daarom by de Burgers in groot aanzien geweeft; die aan 't Roer van de Republiek zat, zynde re- geerend Burgemeefter; deze deed zeer goede dienft aan 't Vader- land met raad en daad, en voornamentlyk, was hy door zyne vroo- me Daaden regens het geweld van Spanje zeer vermaard, eenfchrik voor den Vyand, en een bolwerk voor dert Burger·, deze was ook een van de æã, daar wy voorheen van gefproken hebben, die van't generaals Pardon uitgefloten, gehouden wierden in de gevangke- |
||||
|
j^4 Befchryvihg der Stad
nis als begaan hebbende de misdaad van gequetfte Majefteit: deze
is wonderbaarlyk geraakt uit zyne banden; afgelegt hebbende de kleeding van een Burgemeefter, en aangetrokken hebbende het be^ ftoven gewaad van een Molenaar. Deze heeft een Broeder gehad, Anthonls van Vliet, die niet verbaftert was van de vroomheid zyner Voorouderen; dezelve had zyn wooningein de Smee-ftraatj maar is overleden zonder Kinderen, en.begraven te Haarlem, nevens aller de Wapenen van Adel met hem.. De Bloys zo Vader als Zoon, moeten ook niet uitgefloten wor-
den van. de'bende der Edelen; want Ca/par van Bloys, die Officier geweeft is en'daar na Bailjuw, is ook Dykgraaf geweeft in den· Briel. De'oudfte Zoon, Johan van Bloys, als de tyrannie van Duo d'Alva meeft woede, is met den: zwaarde het hoofd afgehouwen,, nevens de Broeders van Batenburg, om dat zy hunne naamen mede verleent hadden· tot de unie van de geconfedereerde Edelen. Hier en boven heeft hynoch een Zoon gehad,. Willem van Bloys, Admi- raal van Holland: en Zeeland, en naderhand Houtvefter in Holland j. die getrouwt heeft Ottó's Dochter van Egmond, Heer van Kenenberg -T die onder andere Kinderen nageiaaten heeft Ca/per van Bloys, en die om zyn getrouwe dienften,. aan 't Vaderland betoont, gemaakt is Gouverneuc van den Briel Het waare lang werk, om alle de oude Stammen van de Edelen in hunne Geflachten voortgeteelt, naauw te onderzoeken, en te bevryden van de roeft der oudheid. Maar wie weet niet van de Geflachten en Familie van die van Spaar-
woude-j die hun Huis gehad hebben in de Moerinne-fteegj Tsbrand van Spaarvüoude, was te Haarlem Burgemeefter, als de Stad aan den Vyand over ging. Onder de.Beekefieynen, die uit een Familie var* een zonderlinge luifter gebooren zyn, is wel de voornaamfte ge- weeft Johan van Beekefleyn, dien de deugd, vroomheid en geleert- heid verheven heeft tot te opperfte trap van eere, als die veele jaa- r**n Thesaurier geweeft is, daar na Officier, en eindeiykBurgemee- fter als'een Vader des Vaderlands. Ik ga (om de kortheid) noch voorby de Gebroeders van Alkemade ^ mitsgaders de Zoonen, die noch leven. Als mede de van Duynen,Cornelis en Hendrik van Wct~ tnelen, met de geheele Familie; die wy verftaan hebben altyd gehou- den te zyn onder 't getal van de Edelen. Dit zyn byna de Familien onzer Stads Edelen; van welke veele
vervallen zyn, verfteeken yan mans oir, zonunige door verdrietige ty-
|
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek.
|
|||||||
|
335"
|
|||||||
|
tyden, andere door verwoefting van oorloge maar meeft alle die of
Hoofs gezint waren, of de dienlï onder de Militie beter aanftonden: .als 't gewoel en Koopmans Handel hen begon te verveelen, zyn zommige na den Haag, en andere na Leyden vertrokken: zodat 'er hedendaags in onze Stad weinig Edelen meer te vinden zyn. In de Familie van van T'eylingen zyn 'er noch twee Broeders in 't 'leven, Johan en Cornelis van Teylingen, de derde is geweeft Jacob vanTey- Jingen, onlangs overleden, zynde geweeft een Pilaar van 't Huis. Deze zyn wel de Edelen van de oude Stamme van van Teylingen^ maar zyn nederige Zielen, en niet begaan met eergierigheid. Wil- lem van Bronkhorfii die noch leeft 5 maar niet veel onder menfchen komt, houdende zich veel binnens huis, gedenkende aan 't oude fpreekwoord: „ Die wel gefcholen heeft, die heeft ook welgeleefc. v Een vergeeten Burger is'er beft aan. Floris van Alkemade, die Goedela tot zyne Huisvrouw genomen heeft, welke gefproten is uit het oude Geflacht van Haarlem; die noch een Zoon heeft,Henderik van Alkemade ^ zynde de hoop van 't Geflacht van Alkemade. En noch andere Edelen, die van wegen de oudheid hen zelve recom- mandeeren, en ook vermaard in Krygshandel·, ik fpreek van die,die 'in de tocht van Damiate geweeft zyn met Graaf Willem, en hunne Wapenen t'huis gebragt hebben, na dat zy zich in den oorlog kloek en dapper gedraagen hadden. Hier van daan komt de Stam van de Mofiarden, die in hun Schild voeren drie ï^notzen, in een drygende Hand. Hier van daan zyn noch ten huidigen dage deHelmbreekers, die met opgeheven Handen de Helm breeken. Hier van daan is van de heröiqua dapperheid de Stam Ferweeren, dreigende met een Vuift-. hamer. Hier van daan de Stam van de Coddes, die de Byl van de Amazones in hun Schild voeren. Hier van daan is het Schip, waar in dat Vader Cogmans gevoert is. Het Spinrokken moet ook niet verzwegen worden, die de Schildknaapen Adeldom toegebragtheb- ben: noch ook de drie Pylen met zo veele Sterren, die de Familie van de Halfen een luifter geven. Alzo js 't Geflacht van de Wiffe- metis bekent geworden: en de oude Familie van de Beet/en, is Edel geworden door de Beedt. Eindelyk, de witte en zilvere Leeuw, in een blaauw Veld, beduit 't Geflacht van van Loo, die Jacob van Loo een luifter gegeven heeft in de tocht van Damiate: en denaamen van die van Loo zyn niet vervallen door de oudheid van tyden. Want in den jaare 1349 word gewag gemaakt in de oude Chronyken van S f a Ja-
|
|||||||
|
3 3Ó Befchryvïng der Stad
'Jacoh' van Loo; en in den jaare 1416 van Pieter van Loo; wiens
Zoon was- Simon van Loor die Schepen geweeft is, gelyk de oude. Brieven roeiden, in den jaare 1475; die getrouwt heeft Agatha van Wijfen; welks. Voorvaders ook geweefi: zyn op de tocht van .Damia- te : en.zo meenig Ter gevyeeftzyn van dit Geflacht, zyn alle Raads- heers Kinderen geweefi: dezer Stad, voornamentlyk, die denaam van Simon droegen., en. hunne Kinderen, die van den jaare 147? of Schepens, of Burgemeefters, ofThefauriersgeweeftzyn, totden jaare 1500. Hier van daan komen alle die Willem van Loopeheeten en Schepens geweeft zyn,. en een van hunBurgemeeirer, indenjaal re 151 o. En. in den jaare 1528, heeft Jacob van Loo geieeft een van de Vroedfchap, die getrouwt was met Anna van der Laan- uit welke, liy gewonnen heeft. Nicolaas van Loo, Licentiaat in de Rech- ten , die tot zyne Huisvrouw heeft genomen Cornelia Felfcrman in den jaare 1558» Alzo is het Geflacht van van Loo voortgeteelt door een vrugtbaare aanqueek,tot op dezen huidigend'ag; inwelkenoch overig is de iaate pofteriteit van der Voorvaderen Deugd, de Heer Johan van Loo, Oud-Burgemeefter, met zyn Zoon, Licentiaat in de Rechten, die noch Secretaris van Schepenen, en in goed aanzien is. Maar ik kom weder tot myn voorneemen, 't zou te lanc? vallen op' 't naauwkeurigir. te vernaaien'alle de Wapenen en Schildert, die uit het Ooiten mede gebragt zyn, tot een eeuwig gedenkwaardig fluk van dapperheid van.die van Haarlem. Daar zyn zominige die 't ge- loof van deze Hiftorie in twyifel trekken, die nochtans van onze Voorouderen van hand tot hand overgegeven is; wiens gedachtenis ook niet zai verfter/en. My gedenkt, noch een Jongen zynde dat hier van geheugenis wierd gehouden,ais de Kinderen enjongejeugd van Haarlem Praauwen droegen met het Schip van Damiate, met / gewapende Mannekens, en elk op't befte pronkte: hier vandaanis / het fpreekwoord gebleven op die nette polite Lieden: ,, 't Is een * „ Manneke om op een PraauW- te zetten! Dit zyn noch de kenteke- nen van de Viclorie voor Damiate, die alle jaaren op den eeriie Ja- «uary feefrelyk vertoond- wierden; welke manier zeer oud is, onder- houden, en gevieit van vericheidene Eeuwen herwaards; doch ein- delyk afgePchaft, om fuperititie te ontgaan-. , Tot noch toe heb ik verhaalt, die van eerlyke en Adelyke Stam
geweeit .zyn. De naamen van die geene, die door hunne manhaf- - tjgheid en dappere, daaden in dat awaare Beleg zich wel gequeten heb,-
|
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. Vierde Boek.
|
|||||||
|
iij
|
|||||||
|
h-ebben, zo Overften als Kapiteinen ,.æï Burgerlyke als Militaire Per-
zoonen, moeten ook niet verzwegen worden. Onder deze'komt vooraan Johan van Duvenvoorde, boven gemeld, en zyneil Luite- nant drent de Jong. Daar is noch een andere Gerard de Jong ge- weeft, die in het Beleg Overfte gemaakt is van een Galei, om de Meer te bevryden tegen BoJJü; maar heeft ongelukkig zyn Vyand bejegent, en is geflagen in zyn eerfte militaire proeve. Maar daar na heeft hem de fortuin beter gedient, en is tot de hoogfte Krygs- eere verheven, als hy Gouverneur gemaakt is van de Stad Lochum, Knotfenburg,en. eindelyk. van Schenkenfchans j daar hy ook loflelyk overleden is, den z/ften van September 1595·. Insgeiyks ook de Ê.¢- ■pite'men Schatter, van welke de eene, Diderik gem&mt, in de tocht·' van Batenburg^ in 't veld geflagen en gebleven is. Noch Hendrik Janfz. Ty/fen, die onder de Wal van. de Stad met een Kanonkogel getroffen is, en dood gebleven. Hier nevens Jacob Barentfz., Ja- cob Bartholomeufz. Peilikaan, zyn in de ftank van de Gevangkenis verffikt en omgekomen. En MicBel de Waal, die, na hy uitge- ftaan had het uitterfte gevaar in 't Beleg tegens de Spaanfche, is ge- raakt in fufpitie van Ketteryen is aangerand en gevat van Schout Fop- pen; doch door de Burgers, die hem ontmoeten, weer ontzet; en ontweldigt zynde uit zyn handen, is hy 't bezwaarlyk ontkomen, als een Lam uit de kaaken van een Wolf.. Behalven deze is'er noch geweeft Ñ iet er Flaman, die met een kogel geraakt en geftorven is, den i/ften van January 1-575. Maar Gerard van Schooien, een Bur- ger van Adel, Pieter Janfz. Raadr Pieter Janfz. Fabryk, en Dirk Brafeman, zyn alle een dood geftorven, door grof Gelchut gefcho- ten. Gerard van der Laan moet ook niet uitgefloten worden uit de bende van de dapperfte Burgers; dewelke, Spaarendam verlaaten hebbende, en by de Spaanfche door geweld ingenomen■, met Kapi- tein Michel, zyn Adjunkt, in groot gevaar van't. leven, onderde hoede van God, ontkomen zyn; als. Maarten-Pr uy s, en zyn Luite- nant Nicolaas Berkhout, daar dood bleven, Ook wil ik niet voorby gaan de goede Heer Lancelot van Brederode, die te Schootenont- halft is, als een Edele flagting. En die geene ook, die de andere de Banier opgeftoken hebben tot krygs-dapperheid, als daar zyn Frans Cornelis Kouffeband, GerardPieterfz. Ruychaver, JohanDirkfz, Schatter, en Nicolaas Dirkfz. Flafelaar,- deze.zyn alle voor 't Va·* derland geftorven. S- f 3. Dm:.
|
|||||||
|
j 3'S Befchryvïttg der Stad
Dees wel gelukkig zyn, die Mar o drie en vier
Wel gelukzalig noemt, gelyk ,t gefchied is hier·-,
Die dat gebeuren mag, te fierven in 't aanzien
Van Ouders, wel bej'aart, voor'V Vader lanaImijfchlen.
En noch veele andere gemeene Burgers. Noch de ukheemfchelia-
- piteinen, van vreemde Garniioenen, moeten niet verfteeken wor- den van de eere,die hen toekomt. Onder deze is wel de voornaam- fte de Heer Wybaldus Ripperda^ Gouverneur van de Stad, een dap- per Soldaat, een Held van onverwinnelyk gemoed, en een luider van de Vriefche Adel-, nevens zyn Luitenant, Lodewyk van Gent; die te zamen onthoofd zyn den ióden van Julyi 57 3. Naad deze in militaire dapperheid en Krygs-ervaarenriieid is geweeft Jeronïmus Tje- raas, Gezant van de Prins, en een voornaam Overfte van het Krygs- voik. Als mede Nicolaas Houttyn, Gouverneur van Vliffingen. lns- geiyks Nicolaas Beaufort, onder de Krygsoverften gehouden voor een dapper en voorzichtig Man; die met de Heer van Vliet, Steen-. bach, Pellikaan, enCornelis Matheufz., als Gevolmachtigde gezonden is, om accoord van Vrede te maaken. Op die tyd, als Bordet, een Franfch Edelman, en Collonel van de Soldaaten, onvertzaagd, op dat hy niet zoude komen in handen van de Vyanden,zynenDie- naar heeft geboden, (die een fchrik had van zo eenfVadermoord) dat hy hem zou doorfchieten; welke, na hy Gods Naam aangeroe- pen had, en bevolen in zyn barmhartigheid, en zich in een Deken gewonden had, op 't bedde doorfchoten is, en de geeft heeft gege- ven. Maar die in de flag gebleven zyn, niet ongewroken, zyn 'er gelukkiger aan geweeft. Hoedanig Nicolaas Derdeyn geweeft is met de zyne, die in een zeer gevaarlyke en fcherpe uitval in 's Vyands Leger geflagen is, op den a^ften van Maart 15:73. De Hoogduitfchers zyn ook niet verbaftert geweeft van de dapper-
heid hunner Voorvaderen.j onder welke wel de voornaamfte geweeft zyn Chrifioffel Gunt er, en Chriflofel Vader, die vermaard zyn door hunne dappere daaden in den oorlog, en de laatfte eene Edele Juffer van Haarlem getrouwe had, Maria van Schooien. Hier komt noch by Jacob Steenbach, en Lambert van Wirtenberg, in de laatfte Storm van de Spaanfehe gefchooten met een Lood, en niet lang daar na de geeft heeft gegeven. Margottin, Kapitein van de Garde, beftaande 'een uitval te doen op 's Vyands Leger, is ook met een Lood door- fchoo·-
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Vierde Boek.
|
|||||||
|
339
|
|||||||
|
ièhooten. Insgelyks Maarten Pruys, Schram van Brunsivyk, en Ju-
kan Bebekot; dez,e alle van Duitfche Natie, hebben goede dienden aan ons Vaderland gedaan. Onder de Waaien zyn de voornaamfte Voorvechters geweeft, eerft Nicolaas Rofigny; die te Schootenont- halft is, op den i8den van AuguMus 1573. Als op die zelve dag noch meer andere Kapiteinen en Vaandrigs met den zwaarde omge- bragt zyn, een bloedig fpeétakel En noch andere Kapiteinen en Overften meer, als Summado, een Engelsman; JohanKumgam, een Schotsman; en andere meer, welkers naamen in de Jaarboeken de Nakomelingen zullen lezen. Noch meer, als het Beleg nu over was, en de Republiek in ftilte,
zo heeft het vuurig gemoed van Herman Helling niet kunnen ruften y hy, Gouverneur van Haarlem zynde, een kloek Held, heefteene iooze aanfiag gehad op de Stad Amfterdam, en had alomme lagen gelegt; daar Ruychaver,en Frans Circourt kenniffe van hadden. Maar, deze aanfiag is ongelukkig uitgevallen. Alzo is 'er byna geene eeuw geweeft, die niet gehad heeft haare
Burgers, vermaard en verheven door Krygshandel: onder deze is eerft geweeft Nicolaas, noch van de oude Adel van Haarlem; die met weinig Volk Haffelt ingenomen', heeft.. Ooftende insgelyks, á fpreekt noch ten huidigen dage van twee andere, die de regtenaam van Klaas voerden, (dat is, Overwinnaars van 't volk) van welke de eene was Nicolaas de Leur, en de andere Nicolaas van Dyk7 die beide eerft ilegte Soldaaten geweeft zyn; gepaffeert zynde door alle Militaire ordre, hebben eindelyk verdient om't Bevel over andere te hebben, en voor Kapiteinen te dienen:, dat wy kunnen leezen in een Grafdicht op de eene, in de Groote Kerk, in de Brouwers Capel; dat ik ook zelye gemaakt heb , op 't. verzoek van de Vrinden, en dus luid: Van kindsbeen aan hel· ik de Wapenen gevoert,
•dlsflegt Soldaat in 't eerfi, maar naderhand gehe'rt Op eer en vroomigheid·, waar door ik ben verheven. En d'Overfie geweefi in rt befie van myn leven, lOt vyftigjaarentoe, doen wierd ik groot er Man? uils Collonel'ge'éert, maarfiierf fOoflende dan-· Onder de^Militaire Perzoonen is ook niet de laatfte gewesft Jê-
mb Áøöñö' Steyn7 yermaard door zyne dappere daaden en goed: be-
|
|||||||
|
34o Bcfchryving der Stad
beleid j die eindelykin de flag van Steenwykgêfchooten en gebleven
is. Ik ga nu voorby Willem en Jeroen van Paanderen, Vaderen Zoon, beide dappere en ftrydbaare Mannen, en veeier andere Hel- den meer. Hier en boven,'t waar te lang om te vernaaien van d'Admiïaalen„
Scheeps-oyerften, en Kapiteinen .ter Zee;, onder welke vooraan komt de Heer Heemskerk, dewelke, hoewel hy t'Amfierdam en niette Haarlem gebooren is, heb ik nochtans goed gedacht hem te zetten onder de Kapiteinen onzer Stad, om dat hyeeneHuisvrouw getrouwe had, die te Haarlem was gewonnen en gebooren, ook aldaar opge- voed en .onderwezen, van de ioffeiyke Stam van die van Kolterman; die waardig was zo een Edele Heldj die, na verfcheidene tochten 'ter Zee, de Aardkloot om gezeur heeft, en bekent gemaakt Landen die onder een andere Zonne gelegen zynj als hy in den jaare 1^97 de weg geöpent heeft na het Noorden, tot Nova Sembla, alwaar geene menfchen voetftappen ftonden.; als hy door iever het Land China nafpeurde, Willem Bernardszoon hem tot gezelfchap gelaatenj na dat hy den Hemel afgemeeten had tot 80 en. eindelyk tot η β Gra- den, heeft hy zich begeven na 't Land,en aldaar een Hutgebouwt,' en met .zyn Volk overwintert, zynde verileken van zonnefchyn en lichten dag geheele drie maanden. Daar na is hy na Ooftindien ge- zeilt, met de Eertytel als Admiraal, trachtende eere in te leggen, en een Onderzoeker van de Waereld, die onbewoontis. Tenlaat- fien, de gelegentheid waargenomen hebbende, om iets zonderlings te verrigten, en zyn Overften in Spanje te zamen geroepen hebben- de, om met hen te fpreeken, heeft hy zyn geheim voorneemen hen bekent gemaakt, en te gelyk op den ziften van April zyn Zeilen gewend, en cours neemende op Gibralter; alwaar de Vloot der Vy- and lag, daar Overfte van was Don Jan divares êïAvila, Admiraal, een dapper Held, en op de Scheepsvaart zeer bedreven. Maar Heemskerk, zonder eenig uitftel, doet de Trompet blaazén, en met een de Vendels en Voorftevens van zyn Schepen keert hy om, wend- ze na den Vyand, en die hy ook uitdaagt om te flaanj de flag aan- gevangen hebbende, verwekt hy de eouragie van zyn Volk,en vale met een aan op 't Schip van de Admiraal: waar op de Kapitein, Lam- bert de Schoone, terftond gevoigt is, en andere meer op ordrej de- welke aan weerzyden, met een verfchrikkelyk gedonder van 't grof .Gefchut, daar men niet van zich konde zien door de opgaande rook, een
|
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek.
|
|||||||
|
3 4 τ
|
|||||||
|
een zwaafe neerlaag te wege gebragt hebben. In deze flag is den,
Admiraal Heemskerk zelve gebleven, gequetft aan zyn linker Been, :niet tegenftaande de zyne vermaand hebbende, dat zy zich zouden in May gedraagen als oude Batavieren: daar na de Naam des Heeren aange- l6lS" xoepen, en zyn Ziele in de hand zynes Gods bevolen hebbende, •heeft hy de geeft in de Wapenen gegeven. Des niet tegenftaande, •hebben Scheeps-Kapiteinen, Soldaaten en Bootsgezellen de Vloot van den Vyand met brandende Toortfen alzo benaauwt en benard, dat zy niet willen waar zy hun bergen zouden. Eindelyk, de Vic- torie verkregen hebbende door veel.bloeds, en afgemat door ftor~ ,men, hebben zy bun tot ruft begeven, en hunne beloften betaalt aan de machtigen en ftrydbaaren God. Dit Grafdicht van deze onze Held ,.ter eeuwige gedachtenifie, ilaat t'Amfterdam in de Oude Kerk: Heemskerk, die dwers door 'tys, en"'tyfer dardeflreeven,
Liet d'eer aen V Landt, hier V iyf 7 voor Gibralter het leeven* Hy heeft geleeft 40 jaaren, 2 maanden, en '12 dagen.
Na deze zyn gevolgt d'eenen d'ander van dezelve ordre: Want
in den jaare ién, in de maand December, heet Ja-cob Jrentfz. Clant van de Heeren Staaten verkreegen, daar toe ook verleent zyn Brieven van Prins Maurits, met het Zegel, daar in bewilligende •d'Admiraalitek van Amilerdam,dat hy een tocht zoude doennaGüi- nea, met de Tytel van Generaal; dat hy eenige Schepen zoude toe- ruften, als een Schip van Oorlog, twee Jachten, benevens noch een Schip om de Victualie en andere Behoefcens, insgelyks ook Scheeps- volk en Bootsgezellen; alzo is hy geboden te vertrekken na Guinea, de Goudkuil:; en tot dien einde, dat hy alle geweld zoude weeren van onze Schepen, die daar handelen en Koopmanfchap dreven met koopen en verkoopen,€n waaren te verwiflelen; dat hy zoude trek- . ken na de Plaats Del More, en aldaar zich zoude infinueeren in de goede gratie van de Sabou, en aan dien bekent maaken de oorzaak zyner komftej dat hy de vrede zoude aandienen, en zeggen: „Dat » hy gezonden was met Bezegelde Brieven, ter meerdere verzeke- „ ring, om te befchermen de Nederlandfche Schepen, die gewoon „ Zyn in die Geweften hun Koopmanfchap te dryven; als mede, dat ,, hy laft had van de Heeren Staaten, als Vaderen van 't Vaderland, » daar de Vorft Sebou. niet tegen had, een Fort te bouwen, terbe- T Τ „ waa-
|
|||||||
|
^•z; Befchryving der Stad
, waaringe van de onze, tegen de inval van-Vyanden en Wilden..
Alzo verlof gekregen hebbende van dieVorft, om een Fort te mo- gen bouwen, heeft hy verzogt aan de Koopvaarders Schepen, eik- ui 't byzonder, eenige Bootsgezellen en Scheepsvolk: dit was een dangereus werk, en vol gevaar ·, des niet.tegen.ftaan.de, zo heeft de Generaal Clant dit werk onvertzaagd by de hand genomen. Van ftonden aart zo heeft Jacob Clant, Zoon van de Generaal, zyn Va- der hem·aanmoedigende, voor de andere,.als:de Banier opgeftoken,. en de hand aan 't werk geflageiv, daar de andere Bootsgezellen niet: ftil ftonden. 't Is niet te zeggen, met wat een vaardigheid en cou- rapie zy dit werk begonnen, en zo,een Bolwerk voltrokkenhebbenj... dat de naam kreeg van 't Fort van Nafau. Als dit Fort in gereed- heid was, zo is Ter vrye Handel geweeft, en de Scheepvaart minder periculeus, daar de Kooplieden over en weer voeren. Zo een ge- lukkig exploot, ja boven hoop, heeft op nieuws gelegentheid gege- ven, om de tocht na de Goudkuil te hervatten. Alzo is hy, na ee- nige jaaren, met gelyke ontzach en.waardigheid, als boven, wede- rom na Guinea getrokken, met gelyke Commiflie, op den oden van November éüéüà En als hy daar een ruime tyd zich onthouden had met eere en reputatie, is hy behouden wederom t'huis gekomen,,. en heeft het Vaderland verrykt met groote Schatten; hebbende een eeuwige memorie van.zyn naam nagelaaten by de pofteriteit.. De'fortuin van Jacob Ruychaver is ook waardig om verhaalt te wor-
den, die met een conditie niet te vreden zynde, na hooger trach- ten, geen nederige Ziel, die geftadig op den Hemel het oog had,, en aityd zag op God, die den Hemel beweegt, deze is eerft inge- komen met luft en begeerte om. te reizen in vreemde Landen; hier door heeft hy zich vernedert, dat hy als Boekhouder 3 hem geheel- begeven heeft tot de Koopmanfchap, en veele preuven gegeven van de dingen die tot de Koopmanfchap diende, by de welke hy zich zelve geïnfinueert heeft in de goede gratie van die geene, die in ¸ Goilegie van 19 over de Zeevaart geftelt zyn, die de naamenheb- ben van de Admiraaliteit, dat hem geprefenteert is, zo honorabile als profitable Conditie, om uit de naam van de Admiraaliteit na Gui- nea te gaan. Hy zo een Commiflie niét verfmaad hebbende, maakt 2ich gereed tot de reis, aangenomen onder 't getal van Kooplieden, en is verklaart, Dire&eur van 't Schip en Koophandel. Alzo is hy iii den iaare 1639., in 'tlaacft yan de Zgmer, tegen den Herfft, te fcheer>
|
||||
|
HAARLEM. Vierde Boek. 343
fcheep gegaan op 'r Schip de Kameel, en na Guinea vertrokken,dat
Goudryke Land; alwaar hy ook eindelyk gearriveert is, en, na de Inftructie van hooger Macht, den 5den van Maart t'zeil gegaan na de Myne van Si. Joris, alwaar hy den ioden van December is aan- gekomen: en waar hy ook eenige maanden met zyn Bootsvolk zich onthouden heeft; -ondertuflchen wel lettende opzynprofyt, en heeft goede Conqueften gedaan. -Ondertuflchen , Arent Jacobfz., van .Amfterdam, Generaal van de Vloot, door -InlandfcheZiektebezogt zynde, heeft eenige weeken ziekte bed gelegen, en leggende alzo :noch 2<5 dagen in zwaare krankheid, is eindelyk op Zondag den^den van January overleden: waar over het Bootsvolk zeer treurden en bedroeft waren. Deze, als zy de uitvaart en eerlyke begravinge van hunnen Generaal gehouden hadden,na behooren,zo heeft men Raad gehouden, en die van den Raad doen vergaderen, die Don Anthonio Florada geleit heeft; deze, na hy eeneLykoratie gedaan had over de dood van Arent Jacobfz., boven gemeld, heeft voorgehou- den en geraden, dat in plaats van de Overledene, een ander in zyn plaats gekozen en geftek mogt worden, met bewilliging van de 195, de nood zulks vereiffchende, dewyl de plaats niet lang konde vacant blyven, om 't gewigte van Negotie, en andere zwaarigheden, die dagelyks konden voorvallen. Die van de Raad,na afgelegden Eed, dat zy niets zouden doen of beiluiten tegen het geene zy beloof! hadden, of tegen 't gemeene befte,zo is men gekomen tot ftemmet^, die op Briefjes gefchreven en opgerold wierden. De Stemmen ver- zameld en geöpent zynde, is bevonden dat de Heer Jacob Ruycha- ver, met de meefte Stemmen, waardig geöordeelt is als Generaal te commandeeren over de zaake ter Zee., en alle Negotie en Handel; dat befloten is den i8den van January 1641. Deze heeft die Dienft gewillig aangenomen, en zichzelye zogedraagen, als een Overfte en Batavier betaamt; die met zo een difcretie en voorzichtigheid zyn Ampt bedient, en alzo gequeten heeft, dat hy aangenaam by ieder was, en niemand lallig viel. De eerfte zorge die hy had, was om dé Koophandel te doen avanceeren, daar aan om de Militaire Zaa- ken in ordre te houden, als hy op den 8ften van January 1642 ge- monftert heeft, zo Schepen, Scheepsvolk, als Bootsgezellen; de Schepen uitzendende na alle Kuiten-en Geweften van Guinea,diena \ Fort Naffau, andere na de Myne van St. Joris; wederom op een -andere tyd na Axem of Chama, daar de Commiefen der Koopliedes T-t 4 ' Jiua-
|
||||
|
544 Befchryving der Stad
hunne Koopmanfchap dreven; .zomwylen ook na de Kuit van Africa,
alwaar zy met allerhande Waaren van Coraal, Caneel, Suiker in over- vloed, Brafilien-hout, en. Manufacluuren, hunnen Handel drevem Hier en boven kregen zy in Vaten een, groote menigte Goud en El- penbeen; want in deajaare 164,3 nee^ een Scheeps-Kapitein geladen 806 Ponden Goud, en 29501 Ponden Ivoor of Elpenbeen, behalven noch andere koftelyke Waaren, die van waarde gehouden wierden. Alzo heeft gemelde Jacob Ruychaver niets onverzogt gelaaten,maar alles ten voordeele ondernomen, geduurende alle de tyd dat hy in Guinea Genexaal geweeft is. Als 'er. nu 7 jaaren verloopen waren en alles, wel en gelukkig Verrigt had, begpn hy te denken op zyn vertrek,, bewogen door een· verlangen na't Vaderland, Vrouwen Kinderen. Alzo is hy. eindelyk.,. verlof gekregen hebbende van de Bewindhebbers, Mannen van 19,. in. Zeeland gearriveert; daar hy met groote bly.dTcbap en gelukwenfchingen ontfangen is, en op de Kamer gebragt van.die geene, die hem aangenomen-had deze reize te- doen,; en met hem zyn ook aangekomen de Schepen met Goud geladen,., uit het Goudryke Guinea, den 2iften van, Maart 1646. Hier wierd.de Generaal van zyne hooge Meefters gebooden,de ryk geladene Schepen met Goud te loflen, en aan land te brengen alle de Waaren; dat belail; wierd eenen Kak Qn~Fullo, getrouwe Die- naars van de Generaal; die eenige Millioenen.Gouds in gebragt heb- ben : hier en boven vee'e Kiften en Kaften met Suiker, en Brafiiien- hout. Na dat de Generaal Jacob Ruychaver deze Reize gedaan had, en zyne order volbragt,., zo.profytelyk.akeerlyk, is hy behouden in het Vaderland tot de zyne gekomen; daar de Huisvrouw haare Man. 'om den hals viel, de Kinderen omhelsden hun Vader, en allede ¥rinden-he.eten hem welkom, met. ve.eie. vreugde en blydfchap.. |
||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek.
VTFO E Â O E IC
Van alle de
Ñ O L É Ô É
der STAD
|
|||||||
|
34?'
|
|||||||
|
'oedanige Politiete Haarlem geweefris, van dat de
Stad eeril gebouwt was, als in haare kindsheid», (dat ik zo lpreeke) dat die noch ruw en teer ge- weeft zy, heb ik boven in het eerfte Boek aan- geroert: maar hoe dat die geftelt is ten huidigen dage,en vooreenige honderde jaaren herwaarde daar van-zal ik nu ipreeken. ' Holland is in Steden en Dorper* verdeelt:, de zorge van iedere Stad
is altyd geweeft by de Magiftraaten en Raaden,dien deze machtge- geven is elkiazyn Diftrict en jurisdiér.ie,Ördonnantien en Statuten na de Wetten en Coirume, te maaken en te breeken. Want Cicero heeft zeer wel· gezegt: „ Dat-dit het Ampt is vaneen Maoiflraat » dat hy wel verftaan moet, dat hy draagt de Perzoon vaneen Stad' „ en dat hy de waardigheid en eere van dien moet voorftaan en main- „ tineeren, de Wetten onderhouden, de Rechten.te befchryven · „ en te gedenken dat deze hem vertrouwt zyn.. WantdeMagiftraats' · perzoonen zyn zodanige Lieden, die gefteld zyn inBurgerïykeaan- zienlykheid, en bediening van de Republiek:,-die met Eertytelen van God zelve in de Heilige Schriftuur befchreven zyn, 'daarzyGo· den genaamt worden hier op aarde; en by de Heidenen zelve vare gelykheid Van zorge, Vaders, en van wegen hunne befcherminse Herder? des Volks genaamt zyn. In de welke djc meeü te wenfc&fl |
|||||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
34?
|
|||||||
|
as, dat de Magiftraaten ftaan onder de Wetten, en d'Onderdaanen
onder de Overigheid. Van onze Magiftraat is een Ediét uitgegaan van Graaf Aalbrecht, dat niemand na 't Magiftraats-ampt mocht ftaan, dan die 10 jaaren Burger geweeft was,en die aan' Goed had 100Pon- den 's jaars. De Magiftraat is altyd bedient geweeft, zo by Burge- meefterenals Schepenen, en met deze de Raad van Vroedfchap, die altyd in dienft continueeren., zonder eenige Salaris, of met zeer ge- ring profyt, Onder ,deze hebben de ■Burgemeefteren het Opperfte Gezach over de Burgers,,dien her voornamentlyk bevolen is, wel xoQte zien en zorge te draagea, .dat de Republiek geen fchade lyd.; en dat de Juftitie .wel bedient mag worden, zo wel in Civiele alsCri- mineele zaaken. .Hier komen by de Officieren, zo buiten als binnen de Stad,die 'er gefteld zyn ten deele over Stads Zaaken, en ten dee- le over de Zaak yan de Provintien: deze zyn 't die bedienen het Ampt. publyk van Befchuldigers en Aanklaagers; ieder een van deze hebben hunne Byzitters: benevens deze zyn'er noch Dykgraaven, en Houtvefters, gefteld over 't Woud. Hier en boven'is 'er noch liet Hof in den Haag, zo de hooge als
laage Raad.j-._aan wie het vry ftaat te appelleeren. GelykookdeHee- ren Staaten, zo generaal als particulier, by welke de Opperfte Macht is·, en 't Hoofd van alle deze is de Gouverneur van Holland en Zee- land, die altyd vertrouwt is geweeft'de Militaire difcipline, verkie- zinge van Burgemeefteren ..en Schepenen, by voorgaande nominatie van Vroedfchap pen: by hem. is ook remiffie van Halszaaken om Par- don te geven; dat tekenen zyn van Oppermacht ·, hoedanig ook ge- weeft is de macht van de Graaven, doe de Republiek in haare fleur en kragt was. Maar ten tydevan de Graaven, was 'er geen eenerlei pracTyk van
JViagiftraaten te verkiezen. Want als Margriet, Graavinne van Hol- land, met Lodewyk, Hertog van Beyeren:, en .als Willem, de Zoon van Margriet, Hertog van Beyeren en Graaf van Holland, door recht van fucceflie, in den jaare 1355, van die tyd af zyn Burgemeefteren -en Schepenen gekozen, met toeftemming van denGraaf: maar daar na, in den jaare 1430, zo zyn zo wel Burgemeefteren als Schepenen ge- kozen, zonder advys te neemen van de Graaf, even of de verkie- zinge van de Magiftraaten die van de Vroedfchap vry ftond. Op dat dan de Politie van onze. Stad meerder mag blyken en klaar-
der voor oogen geftelt worden,zo zal.ik 't geheele Corpus intweën af-
|
|||||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. u7
üfdeelen,in Magiftraaten en Onderzaaten,d'eene zoort van die gee-
ne, die over de Regeering, van de Burgery en ingezetenen geftelt zyn en het hoogfte Gebied hebben, en d'andere, die alsOnderdaa- nen onder de gehoorzaamheid moeten liaan.■ Maar daar is geen een- Regiment, van.de geene die over de Regeeringe geftelt zyn, zo hoog als laag.. Want daar is voor .eerft een.Regiment dat Politiek isr het ander Ecciefiaftiek of Kerkelyk, het derde Militair van Schutte- ry, en, het vierde beftaande in Oeconomie van de Godshuizen. Eiiir delyk, 't Regiment dat Scholaftiek is, beftaande in de regeeringe van de jonge Jeugd-, die opgetrokken worden in hoope, datzydaar na ten dienfte der Stad mogten bequaam wezen. Tot het Politiek Regimenr komen Schout, Burgemeeileren, Schepenen, Raadenen· Vroedfchappen. Onder deze fteekt uit de aanzienlykheid en waar- digheid van.de Schout, en der Burgemeefteren macht. Maar, voor dat ik kome tot de beichryvinge van deze Ampten,.,
zal ik hier ook van de Kennemers gewag,maaken, hoe dat zymede hunne Rechters enBailjuwen gehad hebben, (dewyl. Haarlem de Hoofdftad is van Kennemerland) die Graaf Floris vergunt heeft, uit- wyzende de Privilegie, gegeven teAalbrechtsberg,indenjaare 1290, met deze woorden: PFy fuilen haer fetten een Baljou,die ivybaer met eeren fettsn mogen, en die geen Keves-kind is.. Onfe Schout en Schepe- nen /uilen binnen ''t Gr atf- ge dingt'des Maendaegs, des Dingsdaegs, des Woensdaegs na St. .Pontwens dage te Haerlem; of' fügmoml ie■ rechte fiaen des'Donderdaegs en des F'rydaegs, en desSaterdaegs,. nadenbanne.- Alzo nochtans,dat de Baiijuw van Kennemerland niet vermogt eenig; Burger voor de Vierfchaar, die hy binnen dè Stad Haarlem had, te roepen, of te recht te zetten,. Even alzo,' als de Jurisdiétie van 't Woud, ook gelimiteertien bepaald is geweeft,die geen Burger voor hun Vierfchaar mogt roepen. Wie de eerfte Baiijuw by^ Graaf Flo- ris gefteld is, zou ik niet kunnen zeggenj* maar dat is.zeker, dar: ze-
¥ Volgens 't Naamrepfier der Heereii van de Regeering der Stad Haarlem, zyn 'er. ■
al Bailjuwen van Kennemerland bekent geweeft , ten tyde van Ksningk. Willen;, Graave van Holland, als in den jaare 1246, Keer Girrit van Heemskerk^, Ridder; 1272 We'uter de Vriefe, in of voor r29i , Philips van JJuvenvoorde $ 1306, Gerrit vanT^aapharfi; 1332 Wil~ lem Cufer ; 1346 ; Ja» van ^Atkel; 1354 > fan van Blttmtfyu ; 1361 , Herman van tien Bojfmt, Knaape; 13S7, Gysbert -van Nyenrode , Ridder ; ... . "Έ^γneut van Brederoie ; 13S0 ,Frankjiia'rs Borftlen; I3g4; Splinter van. Loenfefloote; 1393 , Dirkjan Santhorjïi ii9i,ïUrUvan ^Aikcmadt tfendriksz.. ;. I4oo , Hartholoraem van %aapborfi; 1432 , Jan van ^Ikemade 1, 1440, Jan-van Heem- fiedi j . · · · otto van Eg/und ; 1471 , Claas van T^nyven ; 1477 1 f"-» van Heemfttde Ger/it/z.'-r '147* s JM v"" £&""">.<1 dtjo-,ψ; J4,3«j Clfitiym vAJjindelfttitr-ritf** j 1453 , WUtemvmCnmp- |
|||||
|
\
|
|||||
|
348 Befcliryving der Stad
zedert den jaare 1440, by fucceffie altyd Bailjuwen geweeft zyn.
Want, na dat Philippus, de laatfte Graaf van Holland en Zeeland, de Nederlanden ging verlaaten, en na Spanje zich begaf, zo is't dat •hy een Gouverneur gefield heeft over de Nederlanden, Richters en Bailjuwen, ook in 't Graafs-geding van Kennemerland, Lieden van grooten Fiuize en hoogen Adel: de eerfte zedert den jaare 1440, is geweeft Heer Jan van Heemfiede, in wiens plaats gekomen is,Oïtg,y Heere van Egmond en YiTelfteyn:, daar na Nkdaasvan JferJelft, van Edelen Huize en oud Gedacht, Bailjuw van Kennemerland ea Vriesland: na deze zyn gevolgt Gerrit van Sckooten ,Joofi van Eronk- horfi, Johanvan Dompfelaar, Paulus van der Laan, -en David van- der Hoeve.: flüch na deze Chrifioffel d''Affonvüle, Bailjuw niet alleen van Kennemerland, maar ook van BrederodeenTooge: byonzety- den zyn deze navolgende geweeft, Gerard'vanBerkenrode, eenreg- te Israëliet-, en na deze David Colterman, een Bailjuw zonder weder- gade, die de Juftitie handhaafde met eere, andere ten exemple. Na deze heeft de Heer Damius, zyn Stedehouder, het Bailjuwfchap lang bedient:, tot dat Alhert, Heer van Schagen, in deszeifs plaats gekomen is; maar heeft niet lang daar na ge'leeft. Na deze, als Da- mius noch leefde, is tot het Bailjuwfchap geraakt Lodewyk van Mte- ren vanjaarsveld, Ridder, noch tegenwoordig in dienft, vindgroo- te moeite en rencontre; maar zal 'er zich met 'er tyd wel door red- deren: de Heere wil hem wysheid en mannelyke dapperheid geven;! Dus verre, van de Bailjuwen van Kennemerland; nu komen wy tot Schout en Burgemeefteren. Dewaar- Dat het Schouts-ampt by de onze altyd in eere gehouden is, be- zigheid iujgeu de Jaarboeken en Hiftorien: deze is by de Romein'en in zo jschouts- een eere geweeft, dat zy alle de geene, dien't Magiftraats-ampt amft. bediende, om de eere Scholten, of in hunne taal Pranores, endaar na Vaders noemden: maar naderhand, als L. Sextus, éerfte Burge- meefter, uit het gemeene en flegte volk, en Furius Camilhs, de eerfte Stads Schout (die in de Stad te rechtzat) gekozen is, 't gebied da-
vliet; T499 , Jan Oem van Wjngaarden ; 150S , té·/and van WyngaArden ; IJ07, Vieter van iAU
phenr, IJii , Gerrit van Schotten , 1513, Jan van ^ilkemade ; ISI4> Gerrit vanT(urvenGerritfz., ; 1517 , Jan vjtn \Alkemade ; IS20, Gysbert van S chooten , Schildknaap; 1524, Xsbrani van Schot- ten; 1519, Huybert van Httyven ; 1537, Joojt^van Bronkhorfi, Ridder, enz.; 1549, J'han van Dompfelaar ; Ï551 , Taulus van der Laan, Dirksz,,; js6z7 David van der Hoeve ; 1570, Chrifiof- fel d' vAffonvule ; .IJ75 , Mr, Gerard van Berkenrode; 1596? David Colterman; 1636 , Jonker iAal- hrecht van Schagen, eaz.; .1640, Lodevj)\van ^ilferin vanjaarsveld, eaz. Z-ie ook vau Zan· tin .IJar.dveften van, Kennemerland, |
||||
|
HAARLEM. Fyfde Boek. 349
dagelyks toeneemende; en als Sardinië ingenomen en overheert was;
midsgaders noch andere Provintieii,zyn 'er ook gekozen die't Recht uitfpraken, by de vreemde en uitheemfche. En naderhand zyn'er zo veele Schouten geweefi:, als 'er veroverde Provintien waren: zo dat het ontzach van de Schouten groot geweeft is, ook vaagelyke Macht, die veel vermochten: deze, meent Livius., dat genoemt zyn Pratores, in 't voorzitten van het Gerichte: maar Van o meent, dat die zo genoemt worden als Voorgangers, dat zy voor gingen in het Gerichte in 't Leger. By deze was alle de Macht en Gezach om nieuwe Wetten te maaken, en de oude af te keuren; dit vermogen word genaamt het Recht yan Eere, daar de Poëet op gezien heeftj als hy zegt: De Schout, die (Peer toekomt^ heeft zyne vrye fiem.
Maar hier te Land is 't heel wat anders, want alhoewel zy in groot Scll0il.
aanzien zyn by het volk, zo is 't nochtans zo, dat hunne macht al- ten. tyd gelimiteert en bepaalt is geweeft; want de Schout vermag niet iemand van de Burgers voor 't Recht te roepen, noch in Civiele, noch in Crimineele zaaken,zonder kenniiTe van Burgemeefteren; hy ver- mag ook niet eenig Deliét kwytfchelden, noch loslaaten eenen Mis- daadigen, noch met iemand compoferen, geduurende de Plaidoy; maar moet ten einde uitwagten, tot dat Schepenen Sententie en Von- nis wyzen. Dat 'er Schouten en Officieren geweeft zyn al vooree- nige honderdejaaren, is kennelyk. Maar wie die geweefi zyn met naam en toenaam, die de hooge macht met het Schoutfchap vereert is, kan men niet zeggen, dewyl de Stads Boeken daar van niet mel- den; * behalven dat 'er gewag gemaakt word van een Schout, die zo een ontzach had, dat hy een Subftituit verzogt,en ook verkreeg, in den jaare 1476. Maar dit is remarcabel en waardig om te verhaa- len, ja ook wat nieuws en ongehoort, dat in den jaare 1479, vier Burgemeefters in getal, welkers naamen wy hebbénf die als Schout gefpeelt hebben, met verdeelinge van 't Gebied; ieder van hen be- diende 't Schouts-ampt voor drie maanden, aanvangende van deeer- fte Burgemeefter, die was Gerrit de Vijfcher, de twede Jan van V V Seboo-
* Bovengemelde Natmtregifier, geeft ons al een Schout op van den jaare 13S1, Jm'Bou-
dewynfx., xnuns zjian j 1421, Gerrit van Heujfen 5 1436, kliert van %aa(herfi, Dirksz,. 5 147«? Gerrit vm Btrkfnredc 5 1477} Tjm/in Barweuts; 147S , fan vm Sfhagen, enz. |
||||
|
Befchryving der Stad
c · W/,» de derde Jan Pieferfz. Hals, en de vierde Jan van Sda~
f; Alzoindetjiare ö,, Jacokvan Jjendelf,, is van Burge- meefter Schout gemaakt-, die den ioden van July 1492, in de Vier-* fcha e recht gezeten heeft. Op welke tyd Hertog Aalbregt van Beye en en Saxen, de Raad verandert hebbende, en de Burgers ia boeS beflagen, heeft ook een Stads Officier gemaakt, op den laa-- Sn van May, op dat hy de Misdaadigen zoude ftraffen, en-voor £ Gerichte roepen, die beticht waren van confpiratie- daar wyboven van ge proken hebben.- Dwk %^r,Thefaunerwezende,isSchout Temfakt, en heeft th de Vierfchaar te recht gezeten- den a7ftea SnïiLv tii Insselyks, Tsbrand van Schooien, is Schout geweeft -r In na die Johan van Schagen, weinig tyd daar na·, die verzogt ge- releveert te worden van het geene hy jaarlyks moeft opbrengen >. dat hy ook verkreeg.- Joofl van BronkhorJH-m Schout geweeft in April Ki0 Frans van Hoogfiraaten,aenjaen.wn September 1-521, Jan van Alkemade, op den 2den van Oftober »504, . Wederom in den ie 1 W,den idenvanO&ober, JafpervanTreflong, cSchouts- amp bedienende, uit laft van den Hoogen Raad, de Raadsperzoo- n?n onzer Stede, en den Eed afgenomen na gewoonte. loabfenue van de Schout, placht den Eed gedaan te worden voordeHeervan TffSddft op \ Huis te AiTumb urg, in den laare 1548. Na dezen fmuL·! Beekefieyn^s hy vede jaarenTheiaurier geweeft was, Schout gemaakt-, deze had wel gaarne in de Vroedlchap gecompa- reert el tot de geheimen-van Landzaaken geadraitteert geworden,. â hleft daar ?oe niet kunnen geraaken dewyidat ftreed tegen de PrivHfiSie der Stad: deze heeft ook een bubltitmt verzogt, maar w'erdhemafgeflagen, in July 1552: en a:s hy het Schoutfchap moe- lè was, Ïs hy eindelyk tot Burgemeefter verheven i, den jaare 15& daar in hy geruft was. Noch is Meynard van /*«/*» hchouc geween uaai 111 11 y g r„w„ ;nVnrderde, tegen de geene die de Lxcynfen iStafaSStaOT2E* M«*„ veW Wyd«£ Ë
geH-auueciL , waardigheid van 't Schouts-ampt aan- S^^ïiSS^den &S* Raad> rar d2hynie£
geboden, m"LJ , heeren ook bedankt; zynde een Man zon-
aangenomen heeft en d Ç ere P^™^
"den Àß^Ì Ë -'-jaar. "ÊJÊ W-/-^
5 ß is ook Schout gekozen; by accoord verplicht zynde, dat hy ieen het derdendeel ,ou mogen genieten van de Boetens, de reft |
|||
|
HAARLEM. Vyf de Boek. ^i '
kou hy moeten geven aan den Armen; aangenomen op deze condi-
tie den 4den van Maart 1559. Na deze is gevolgt Jacob Foppenfz.; dewelke omtrent de eerfte Re- J"ih
formatie, ten tyde van de perfecutie des Hertogs van Alva, onder sc£o«t pretext van de Catholyke Religie te maintineeren, was een fcherpe Vervolger van Ketters en Ketterye, en over zulks by den Burger gehaat, ook met gevaar van zyn leven: hier van hebben wyeenno- label Exempel van Michiel de Waal, en zyne Huisvrouw Geeriruid EgbertS-, die al voor twee jaafen in fufpitie van Kettery gekomen waren, by de geene die met een ongemaatigde iever van de Catho- lyke Religie ingenomen waren. Ais Michiel de Waal, getrouwde Man van Geeriruid Egberts, Schout Foppenfz. op de ftraat ontmoete, op het Spaarne, by de Vifchbrugj en hy, de Schout ziende, vermoe- dende dat het op hem gemunt Was, en vreezende dat hy hem op 't lyf zoude vallen, word gezegt, dat hy, zyn Mantel opilaande, de Schout gedreigt zoude hebben met een Piilool, Nadien hy al voor- dezen verftaan had, dat hy by de Schout, verklikt was, dat hy onder voornaame Hoofden van rebellie, en nieuwe Confiflorie gehouden ïn de huizinge van Dirk de Moutmaker, voor een van die wïerd ge- houden . Daarom heeft Schout Foppenfz. de hand aan hem geflagen en gevangen genomen, en hem alzo geleid door de Veer ftraat, digt aan 't Spaarne, midden onder de Schouts Dienaars. En als daar eert groote toeloop van Burgers was, -die hem volgden, als Zakkedraa- gers, Kuipers, en diergelyke meer j en alle deze troepen de Schout bezetten., die voor 't Huis van eenen Hendrik Appel een weinig ftil Ilaande, heeft hem onverwagt binnen gerukt, dat hy op de Zolder zoude gaan: waarom het Volk, dat daar omtrent was, meenden te barften van fpyt. En,als dit gewoel fchielyk meer en meer toenam, zo liep het geucht, dat Michiel de Waal, de Man van Geeriruid, geraakt was onder eenige oproerige Menfchen, en zichzelve alzo geweerd had tegen 't geweld, dat hy in perykel van zyn leven was, ten waare eenige Burgers, zyne Vrienden, hem te hulp gekomen waren, om dat zy hem alzo onthaalden , als of zy hem hadden willen vernielen: door welke tyding, de Huisvrouw alzo verflagen en verfchrikt is, dat zy fchielyk ten huize uitliep, en met allefpoed na die plaatze, daar men zeide, dat haar Man was vaftgehouden.: zy nu aan de Vifchbrug gekomen zynde, vraagde: Wat 'er te doen ■?vas? Men gaf haar ten antwoord: Dat Michiel de Waal, als een V ν ζ Mis-
|
||||
|
35*· Befchryving der Stad
Misdaadige, gevangen genomen was; dat hy in de naafte Buurt 'm
een Huis gebragt, en boven op een Zolder gefleept was, om aldaar geftraft te worden. Dit deed haar geloven een zeker Burger, die daar ter loops uit een Huis quam, en voor God' enmenfchen betuig- den, dat Michiel de Waal kragt en geweld gefchiede, die zygevan- gen genomen hadden, om geftraft.te worden. Geertruid' Egberts, hoorende de naam van haar Man, is zo ontfteld en verfchriktge- weeft, dat zy,, vergeeten hebbende d'eerbaare fchaamte van eene Vrouw, als een onbezinde al haar beft is geloopen na 't Huis van haar Broeder, die. daar digt by woonde; zy eene Leer gevat heb- bende,, met hulp van anderen, en om hoog aan de Gevel by'tVen- fter gebragt, peurden zy na't Dak; maar met vergeeffche moeite. Want de Schouts Dienaars hebben de Leer ettelyke maaien opge^· regt, afgeftooten, verfchoven, en eindelyk na boven opgehaalt. En als zy haar Man. geenhulpe kond e toebrengen, is ze zo verbittert en ontfteld. geweeft, ten deele door fpyt, ten deele door weder- waardigheid, dat zy van. haar zelve ter aarde is gevallen-, als of zy de geeft had willen geven. Maar eindelyk weder tot haar zelve ge- komen, is allengskens wat bedaard; daar de Vrinden haar getrooff hebben, en mede brengende, dat haar Man verloft was uit de han- den van de Schout: hier door is zy geftild, greep moed en coura» gic. Maar, om dat Schou t Foppenfz. revengie wilde neemen, niet lang daar
.na zyn 'er twee van de oproerige Burgers aan den hals geftraft. Daar na dagvaart hy ook Geertruid, als een:misdaadige, om- dat zy haare Man voorgedaan had, tegen alle recht, als een zaak van quaad ge- volg, en. heeft haar boven doen komen, op 't Stadhuis: ais zy aldaar compareerde, heeft hy geboden, dat zy ter goeder trouwe reken- fchap zoude geven, hoe veel Zaad of Koren zy op zolder'had; roe- mende ook trotfelyk en verwaand, dat hy de macht had om alle haare Goederen te confisceeren; om dat haar Man, Mkhïel de IVaal, by publyke A6le met geweld de Schout aangerand had, als hy ëen Pi- ftool uit zyn zak trok, om hem een Loot tefchenken. Geertruidhza. naauwlyks haar voeten over de drempel van 't Stadhuis gezet, of hy gebood dat men haar in verzekering zoude neemen, en op de Keu- ken gebragt worden, daar men de Misdadigen brengt. Niet lang hier na, is de Schout met een Schepen.na 't Huis van de gevangene Vrouw gegaan., en heeft zyn Dienaars geboden, dat zy in het Goed zou-
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Vyfde Boek. &$
zouden zitten, poiTeffie neemen van de geheele Boedei, en goede
chier maaken: des niet tegenftaande, dat Adriaan Klaafz., haar Zufterling, gewezene Thefaurier der Stad, Borge geworden was: en dat noch veel arger is, gebied, dat men alle Kaften zoude ope- nen, en 't Comptoir tegen de vloer aan ftukken ftnyten. De Borg" heeft zyn beklag gedaan voor de Heeren,en geprotefteert van kragr en geweid, fuftineerende, dat-de Schout geen. recht had om zo te procedeeren, nadien zy een Burgers Dochter wasj die in geenhoo- gcr boete konde vervallen, dan van 80 Guldens; waar voor hy ook prefenteerde Borg re wezen. En hier op de Schepenen advys ge- vraagt zynde, hebben ftaande gehouden,, dat men 'c daar by zoude laaten blyven, en defifteeren van't voorneemen, om dar deze din- gen moeiten gebragt worden voor deaRaad: maar't was ais voor een doof mans deur geklopt... Want de Schout,, ais een raazend Menfcti, zeide: Dat hy 't Comptoir op fm.ee t op zyn perykel; alzo zyn de Laadjes over de vloer verftrooir, daar hy hygde onbehoor- lyk na den Buit, die hy zjchzelve ingebeeld had, dat 'er veel 'Geld in het Comptoir möeft wezen, om dat hy een Koopman en Mout- maaker was, Maar hier mede heeft hy noch niet kunnen ftiilen zy- ne verboigentheïd en wreedheid, haar dreigende ook ¢ een Gat te frhyten, daar men; Zon noch Maan ziet, en daar men Schelmen en Dieven gewoon.is te zetten, geen eerlyke Lieden, en veel minder Vrouwen van fatzoen. Als deze en diergelyke dingen de Vrinden voorwenden-, en eerlyke' Mannen voor haar' fprakeix, dat zy een zwakke Vrouw was·, en behebt met zwakheid van heriTenen, ook ftaande hielden., dat zy behoorde of uit de Gevangkenis verïoPt, of voor 't Gerichte geftek te worden, onder Borgtogt: maar hebben hem niec kunnen verbidden of beweegen:. hy gaf dit alleen tot ant- woord: „ Dat hy zyne .informatie ten vollen niet gereed: had, en dac „ hy deze gevangene Vrouw niet konde los laaten, zonder de Hoo- »' ge Machten daar van gefproken te1 hebben, om advys van hen-te „ haaien. Dit is de eerfte vertooning, van dit treurfpel. Daar na heeft de Schout actie geinftitueert tegen Geertraid Eg-
herts, waar by hy inftantelyk begeerde, dat men haar ter Torturd zoude- brengen. Die- van den Gerechte gehoort hebbende de coi>- elufie van den Schout, op dat daar meer blyk zoude wezen van de waarheid, hebben goedgevonden hun oordeel uit te ftellen rotVry- (iag, eerftkomende. Alzo de Burgemeefteren daar op gehoort heb- V í 3 beo,-
|
||||
|
354 Befchryving der Stad
bende, hebben den eifch van de Schout afgeflagen, met dit bevel:
„ Dat hy de gevangene Vrouw voor't Gerichte zou brengen, en „ dat de zaak daar zou dienen na behooren, en recht. Maar de Schout maakte de zaak noch dagelyks zwaarder; als AdriaanKlaafz., regce Zufterling van haar, en andere Vrinden, buiten raad zynde, hen gekeert hebben tot de aardfche Goden, de Heeren Staaten, en andere Raadsheeren van 't Hof van-Bolland, prefenteerende een of twee Requeften. Op de eerile hebben zy dit verkregen, dat de Prefident van 't Hof van den Hoogen Raad zoude Brieyen depechee- ren aan de Schout van Haarlem, ten einde dat hy Geertruid zoude ios laaten, of haar te rechr ftellen. 't Was zo verre daar van daan, -dat hy zoude nakomen 't bevel van den Hoogen Raad, dat hy zyn Gevangene in tegendeel verbannen heeft tot een fameufe Kerker aan de St. jans-poortj daar niemand by mogt komen, noch Zufterof Broeders, of Broeders Kinderen, en geen regard neemende, datzy zwak, ziek en ongevallig was. En als 't pynigen en gefchreeuw, deerlyk om aan te hooren, tot haare ooren quam, liep het groot pe- rykel van in meerdere zwaarigheid te geraaken, als gewend zynde alle gemak van Dienftmaagden binnen haar huis, niet kunnende ver- draagen zo fchandelyke en ongerymde Gevangkenis, te meer als die niet bewuft was van eenige booze daaden; dan alleen, dat zy met billyke droefheid, en uit Godzalige affeétie en genegentheid van de Echtenftaat, haar Man in zo een gevaar te hulpe gekomen was. Maar, als 'er eenige dagen gepafieer.t waren, dat de Schout zyn
ampt niet deed, zo hebben de Vrinden yan de Gevangene noch- maals geappelleert voor den Troon van Juftitie, aan den Hoogen Raad, en by Requeft verzogt: „ Dat zy de gevangene Vrouw of „ los zoude maak en, of haar te recht ftellen. Dit verzoek, als bil- lyk, is ook aangenomen. Maar de Schout wift het eene en 't ande- re voor te'wenden, alles tot verhindering, en zogt het liedje van verlangen > ter tyd toe, dat 'er Brieven van de Graaf van Bofu, Gouverneur Generaal, gekomen waren, die ook door authoriiatie van de Koningklyke Majefteit verfterkt waren; een Deurwaarder van 't Hof bragt de Brieven van dezen inhoud: „Dat, zo de be- ,/gaane misdaad van Geertruid Crimineel waar, dat de Schout in zo „ een geval haar te recht zoude ftellen} en zo die Civiel was, dat „ hy haar op Borgtogt zoude ontflaan. Dit verkregen hebbende ton kaar voordeel, zo hebben ddrkm Klaafz., gewezeneThefaurier, ■en
|
||||
|
ESMBS
|
|||||
|
HAARLEM. Vyf de Boek. iss
en Klaas Janfz. Guldenhoofd, naafte Vrinden van Geertruid, de zaak
zo verre gebragt, dat de Officier Foppenfz, de Raad zulks toeftem- mende, Geertruid te recht zoude ftellen. Doe heeft de Schout al- daar de zaak zeer zwaar voorgefteld, ja zo verre,dat hy wilde ftaan- de houden, dat zy aan den hals moed gefiraft worden, volgens de Placcaaten van zyn Koningklyke Majefteit: hy befchuldigde haar ook van Ketteryen verzoekende dat zy zelve haar woord mogt doen, zonder voorfpraak van de Advocaat. Den Raad de zaak gehoort hebbende, en in advys genomen by omvraage van Stemmen, heb- ben eindelyk de Sententie uitgefproken in deze zin: „ Dat het ver-- ,, zoek van de Schout onbillyk, onredelyk en öngefondeert was; en „ dat het verzoek van de Vrinden in alle billykheid beftond.. Niet tegenilaande, de zaak heeft noch ettelyke maaien op Burgemeeiters Kamer gedient,daar prefent geweeft zyn Roosveld en vanderMather Burgemeefteren., alle de Schepenen,, alle haare Vrinden en Bloed- verwanten, voornamendyfc Adriaan Klaafz., Oud-Thefaurier, en. Klaas Janfz. Guldenhoofd., die hun als.-Borgere prefenteerden. Noch- maals- is de zaak wederom, uitgeftelr, als of'er wat zwaarder achter fchuiide, niet met uitftel van eenige dagen:, maar van maanden: als de zaak hervat wierd, de Vrinden van Geertruid zulks verzoekende, is de Schout belaft,' dat hy zyne eifch by gefchrifte zoude ftellen\ en dat daar op Geertruid Egherts peremptoir zoude antwoorden:, daar de Burgemeefteren-, die tegenwoordig waren, niets tegen had- den, behalven Mr. ghtiryn Dirkszoon, Prefident-Burgemeeiter, ne- vens van Schagen en Rolland, Schepenen, op den üóftebivan Ocft-o- ber. Derhalven de Schout geboden zynde, dat hy de zaak tenprin- cipaale zoude voordellen·, heeft hy zyne Actie geinftitueert, enzy- zen Eifch by gefcbrifte over gegeven met volleinformatien,maaken- de deze Conclufie: „ Dat zy verdient had, met den zwaarde ge- ,.flraft te worden, uitwyzende het Placcaat, geëmaneert tegen.de 5, Ketters; en dat men tegen haar zou procedeeren, tot confiscatie „ van alle haare Goederen, of Crimineele correctie, of Civiele boe- h re> zonder te admitteeren een Advocaat of Voorfpraak. Hierop heeft Au-wel Loevenfz., Jdriaan Klaafz.., Klaas Janfz., en Johan de Waal, Vrinden en Bloedverwanten, daar op gedrongen en inftantie ge- daan , dat het haar geöorloft mogt zyn voor 't Gerecht haarzaakete verantwoorden'door Advocaaten, na 't welgevallen van de Vrinden, De Rechters en Schepenen de zaak gehoort hebbende, zyn hier 'm eens.
|
|||||
|
35ä Befchryving der Stad
eens geworden, dat de Schout zyn Eifch zou proponeeren, de ge-
vangene Vrouw prefent,, en dat zy een of meer Advocaaten zoude verkiezen, om haar te verantwoorden en te verdedigen. Auwel, nevens de andere Vrinden, verzoeken ootmoedig, by provifie, ont- ilag van de gevangene Vrouw; en prefenteerdennochmaals daar Borg voor te blyven, na 't believen en welgevallen van de Rechters. Op dit verzoek, is de Uitipraak gevolgt, byna in deze zin: .,, De Hee- „ ren Burgemeefteren en Raaden, de informatie gezien hebbende, „ en andere munimenten van bewys, als Afte Notariaal, hebben „ voor goed gekeurt, damien de gevangene Vrouw by manier van ^, provifie zoude ontilaan en los laaten, en dit.onder 't beneficie van „ Borgtogt j dat zy daar de hand op zoude geven, dat zy tot alle „ tyden , geeiteert zynde, perzoonlyk zou compareeren, op de „ ftrafTe Confejji &. convictl. Hier en boven zal zy noch Borg jtel- „ len van joo Ponden Vlaams. Boven alle deze zal Geertruid voor- 5, noemt, die noch in hegtenis is, pendente lite, 'belooven, dat zy „ buiten de Stad geen voet zal zetten,en dat zy de Stad zal houden „ voor haare gevangkenis, onder dezelve boete. De Schout gebo- den dag ,te zetten, heeft, het daar by laaten beruften. Adriaan Klaafz., en Nicolaas Janjz. GuMenhoofdzyn Borgen geworden, als geaccor- deert was, voor Geertruid Egberts, en hebben daar op den Schout de hand gegeven^ en op deze zelve dag is zy eindelyk los gelaaten, en uit de Banden verloft. Deze Vrouw, na lange afwezendheid van de Vrinden, is wederom tot de haare gekomen; na veele tegen- heid geleden, en veel onheils uitgeftaan te hebben, daar de Schout altyd wat nieuws ophaalde, heeft haar begeven tot geduldigheid, met een goede eonfcientie: hoewel zy acht dagen daar na wederom geeiteert is; maar niet overtuigt zynde, roept zy de Naam van God aan, als een Getuige van haare onfehuld en onnozelheid j die wel gedenkt aan 't booze en onfehuld, een Wreeker en Vergelder van alle boosheid. Van Aagt Jafjens, dat de oude Burgers vernaaien, die dingen zyn
aiet meer te verwonderen,als wel verfchrikkelykjik ilorte daar traa- nen over, en geve het andere te bedenken. *. Als
* De gruweiyke handel van deze Schout Jncob foWensz.ooti,s verhaalt P. C, Hoofd aan't
einde van zyn'ede Boek , aidus : Maar 't zal niet vergeefs , noch vremd van onsvoor- neeraen wezen, de reden zyner vlucht en eenen handel t'ontdekken. waar uit mende areedheid en lyijdernis dier tyderr bezeffen kan, Toth« Schoutampt van Haarlem, |
||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. 357
Als de Stad noch niet over gegaan was, is 't recht Van 't Schouts-
W W arnpt
dap, gewoon by luiden van adel of achtbaarheid 'bekleed te worden , was , uit bitter-
heid van partyichap, voor 't aanfipannen iier Burgerye met den rrins, een Londens- vaarder gevordert, met naame J&cob Fopfienszjwr, Deez' , Haveloos te vooren , en bren- gende een' hollen honger na baat, aan den dienft , vervolgden niet alleen d'Onrocm- Ichea , daar eenig bewys tegen te vinden was; maar, verlekkert door 't genot, zocht, by middel van fnoodé treeken, ook andere een' araxt aan te j'aagen, die hun raaden inogte , in der yl, de Stad te verlaaten , op dat hy vat aan hunne Goederen vond. En men hield hem niet zuiver, van eenige onnozelen'in valfchebetichtinge verürikt, en ia de laatfte elende geholpen te hebben. Hy bezigde om der goede luiden deuren en hui- zen re beluifteren , of hen door de glazen te beloeren, en anderzins, tot fpiede eea vvyf geheeten ^Aaff Jafiens: ftckhoudfter van de St. Jans Poort.; en beqiiam op haat aanbrengen, Taniréke Ogiers, een' plateelbakfter, in hechtenis, die om't Geloof ver- dronken werd. Dezelve terwyl zy gevangen lag, had hv , tot fchriftelyke waarfcluui- wing, en vervaartmaaken van verfcheide perzoonen . dié hy zeide Doopsgezind te zyn, doen beweegen, door de Stokhoudfter. Dewelke, ziende den Schout zo graag , en even veel werks rnaaken van Overtuigden en Oncvertuigden te bewaaren , hem opening van eenen aanfUg deed, waar aan, zo haar dacht, geringe moeite en groot voordeel aan valt was. Daar woonde, in de Koning kftraat, een Arts, een man op zyn dagen, e.B ongehuwtj die zomtyds een reis na Delft zyn Geboorteplaats deed, laatende 't iiuss zonder meer_ gezins , in bewaaring van een oude Dienftmaagd. Met deze had ιΑλΧ eenige kennis gemaakt, door 't haaien van Talve , tot behoef der gevangenen: en neemende haaren ilag waar, dat de Meeiter uit, de ftadwas , komt zy, op eenen laa- fïri avond, cjuanluis om de oude boodfehap, tot zynent aankloppen, Na'töntfluitehs ■zy en de Schout ftryken in, necmen de Maagd bet leven, de planken van haar Map- plaats uit, en floppen haar daar onder. In d«i Buit vondea zj> zich bedrogen, cu nergens na 't baar'geld hunner gierigheid ihgebeelt. Arme tweehondert Guldens, met een Kop en zes Lepelen van zilver, waren 't loon van zo een hachgelyk en heiloos beftaac. Ook werd van Foppermmon, aan ^Awrt niet meer dan't enkel'vierendeel der Pen- ningen toegelegt. Des anderen daags bleven deur en venfters digt toe, de gebuuren -verwondert, wat aan 't Jongkwyf mogt overgekomen zyn. 't Word entlyk der Wet aan- gegeven; en de Schout, plechtelyk vérzelfchapt, gaat iet huis openen. ' Menfpeurt'er alles op gewoonlyken ftel; haar bed ongefo.mmèlt. Hy zocht van plaats tot plaats, ■dost verzetten, verleggen, en fpeelt den on weetend e.: vollen loosiyk npchtans , en zulks - dat het nadenken geven mogt. Want het bed. daar niemand iets vermoedde wil hy af, en d'onderlaageri opgeiigt hebten. Daar werd men 't Lyk gewaar ,· en-bekende dat hy gaanw was. De fcheltrjflulken hangen, als fchakels eener keten, t'zanren ; en liet hy t daar zelden by , d;en 't eerfte ongeftiaft veiginif: te min, Jacib"F ofyerisi.ith, die, héb- bende reeds te vooren (zo men zeide) 't eetwaardig Gerecht door valfche getuigeniifen verraaden , en de heilige Vierfchaar tot een moordkuil gemaakt, nu tot het bezoedelen zyner eigene harden, mei zo vervloekt een werk, was voortgefchiedeii. Hy , cf om "van elders vol re maaken < 't geen aan den voorigen roof' gebrak , of om zich beter uit het ooge te houden, poogt daar in te helpen zekeren Namaag der deerne , met voor- wanden, hoe die haar Erfgenaam was, en niemand het zondigen ligter ltond , dan die de zwaarfle bekooririg lyden. Thans grypthy hem by den hals, bevordert dat hy ter fcherpe vraage gedoeött word >eri de misdaad, uit pyne , bekent. Terwyl de onfchuldige in deze zwiarigheid fteekt, het aanzeggen der dcod'verwagtende , begint'er een (haaltje van de waarheid der zaake te flikkkeien. Naraelyk, eeiiige Vlafters, die, bezig met haar handwerk, op dien avond, als de moord gefchiede , "de Stokhoudfler aan de deur van den Arts gehotut hadden, werden daar op maaiende, dat zy daar laatfi in en uit gigaan moeft 7yn, en quamen 't, by deze gelegentheid des Gevangens , aau.de Huis- vrouw_ van een Schepen voordraagen. De Vrouw "dient het haaien Man aan: dewelke, daar in ontmf , ook voort het meefte deel zyner Stoelbroederen zwaarhoofdig maakt. Pe dingen aldus fraande ; gevalt het omflaan van Haarlem, ten Prinfewaatts. Waar , over Jacob Ïüpfetrsx.een na Anifterdam vlood, daar hy Hopman op een Galei wierd: de Stokhoudfter na den Haag. De twee geraakten echter wederom te gader; en liet zy .zich van hera uitmaaken s om wel een groovei fchennis aan te rechten; «n Haat- |
||||
|
3Cg Befchryving der Stad
atnpc ongedragen aan Arent Janfz, van Dordrecht, den-iyrtëiï Wtt
April Κ7Π op beding, van- geen compofitie met Misdaadigen aan te gaan, en geene-gunft of genade mogt plaats hebben. Na 't overgaan der Stad, is Fincent J&cobszeon Schout geworden;,
zeef. gebaat by den Burger, als Schout Foppenfz., doedeSpaanfcheti- rmny op 't heetfte was: deze Schout, Cent in de wandeling genaamt,. is. döod&yi gequetft van de Soldaacen, en in dat zelve jaar 1573. overleden. _ , , rT . _, , .
Na deze is gevolgt Sehdfliaan Craanhahvan Hottmga^ van Edelen
Huize·, deze is opgeleit, door bevel van de Heeren Staaren., het Ampr'van een Droft, op die tyd als de wreedheid der Soldaaten op- 't hoogft was in 't noorder·quarrier van Holland, dat voor een Droft zeer févaarlyk wasj hy zoude waarneemen alle vluchtende Soldaa- tèn' dié a!s fcheimen uit hunne Vendelen geloopen. waren, mitsga- ders alle Landloopers, die de Huisiieden knevelen, en ftraffe daar overdoen Deze, uit kragt van zyn Comm-iffie, is met 1-2 Knegtei* op 't einde van July na buiten getrokken, en gepaffeert zynde voor- by Velzen, Beverwyk, en andere Dorpen meer, is tegen demavond re Berden gekomeri> eene myl van Alkmaar, alwaar hy op zynHof- ifede na gewoonte, vernachte, by Pieter Janfz., zyn Pachter.. 's Anderen daags, 's morgens vroeg, vertrok liy van Schorelmetzyn: GevoKtwee alleen laatende op zyn Wooning, die de Paarden zou- den gadëflaan, Daar hem verfcheiclen op. den weg ontmoet zyn, mr twee dan drie, ook. wel vier en meer; van welke alle en ieder in "1 byz'onder, na krygsgebruik,hy de Paspoort afgeëifcht heeft. Kort daar aan weer andere, die hy. mede. behandelde als de voonge j en dis·
iein, tU zc^n ï'-f·™, '"kmlt tot de poppen., te veizoigen had. En moeit de brand,
pek, teer, zwavel en \mW'slS α&% voorhout, ondel de Stad verfche- ' dien zeeven nacu °Ρ?»η^«, ff£ 'fukkelt, af zwaailyk onbekent terpoortin zier nen. hiuMW.x tei.mζ, er uit. w t, { γ s bef ,h ., „. £Λ?·Λ toï$Któ"« hH WaJwe-;S dagen <laar n| eld 2y gekte-
' j 3, Tr ?n rp Yeilite ratelt, als gevangene van Oorlog, vcor 's ïimien ge- gen op ae *^f» " ί r>l,eaen van Oogftmaand., na 't bekennen dei gemelde grit- magtigden j die, op oen twtuva v*« β ' f .„ j- p,r3<f„ Sn her 7ind- me\en haat 'evencti" ten vuure verwezen, in t ontiangeu cuer urarte ,. opnet z,,tna,
*i- een m$ tSIzy met haar voorfchoot, en-handen, d,e: los .waren-, zo lang zy ;„V ie Vlam uït het aangezigt-, onder een roepen met „are ftem : o ?^f#,*,»i »ogt, uw vian, " 1 , b tacnbrm? En wifteldarH.e^d^eeneji-w,ecdom«KM-ttg>- ^ί/^ΙΤ,& h«r ie' Vncók én vonken verfmachten. Haar medepleger had, Il |
|||||
|
op. aarde, nochtans dooi&4«f 4« boosheid pau w « voJge%
|
|||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. 3^9
die geen Paspoort van hunne Kapiteinen hadden, gebood hy terug-·
ge na hunne Garnifoenen te fceeren. Van welke zommige gewillig heenen gingen, andere gedwongen, met ontwaardigheid en fchei- den, loopende waar zy wilden; doch altyd met dit bevel: „ Datzy v de Huisluiden zouden fpa-aren, en hen onthouden van ftraatfchen- „ dery op de wegen. Als .hy te Schprel wat vertoeft had, zo keert hy weder na zyn Hofilede, omtrent de middag, niet. denkende op- gevaar. Hy nu aan tafel gezeten zynde, ziet op 't onvoorsienfte eenegroote troep Soldaaten van 80 of meer, die met een verièhrik- 'kelyk geroep aanquamen, en-hebben eerft in de Glazen als met Ha- gel gefchooten, en een leus gegeven om te vermoorden, roepende: ψ Siaa dood' flaa dood! waar is de Schelm, die ons plaagt en yer- j, volgt? Als dit zyne Dienaars hoorden, verbaaft zynde, hebbenze zich na binnen begeven, de boodfehap brengende van groore zwaa- ï'igheid en^gevaar, om alle gemafTacreert te worden. Als denDroft zulks gewaar wierd, nam hy de vlucht door een achter-deur, om Zich te falveeren: die de Soldaaten terftond, alson'oezinde, meteen yilelyk gefchreeuw vervolgt hebben, op 't lyf gevallen, en door- zieken, hem gevende noch'verfcheidene-wonden na zyn dood. De- ze, na dat hy de Naame Gods had aangeroepen, zyn geeft in zyne handen bevolen, en zyne oogen na den Hemel opflaande, gaf de geeft. Als men da-ar na het doode Lichaam vifiteerde, bevond mera 'er 32 fteeken in: alzo word gezegt, dat Jutius Cafar op diergelyke wyze in den Raad van Romen omgekomen is. Dit fchelmftuk en Vadermoord bedreven zynde, wenden .zy hun tot denBuit, frnee- xen af de Sloten van Kaften en Kiften, en Meten niets ongefchonden; alle Meubilen en Huisraad fteepten zy met hen; ook het Geld, dat hy by zich geftoken had, om Paarden te koopen, fchudden zy uk zyne Broek: daar en boven ftroopten zy eenige Klenodien van Goud, ' en oude en raare Medailjes, die hy gewoon was: by zich te draagen, tot zyn vermaak. Dus is de uitgangk geweeft van 'Schout Sebafiiaan Craanhah van Hottmga, gantfeh treurig, als een tragedie; welks Lichaam en doode Ledemaaten zyn aan ftukken gehouwen, en als tot hutspot gekapt, en alzo na Haarlem gevoert. Na deze Schout is Aïbert van Raaphorfigtyolgv. en na hem Cas-
far van Rlop. Na die, by ons geheugen, en met. beter geluk, Ni- klaas Ruycbaver, die lang in SchoutsBedieninge is geweeft. Eb na deze is gekomen Nicohas Suyker; -die.menz.eide, dat de Paus- ■ W w 2 ge»
|
||||
|
·:$φ Beichryvmg der Stad
gezinde te veel toe gaf,. en overzulks afgezet Van 't Schouts-ampt.
Op welke tyd; Blok na 't Schouts-ampt fiön'd: maar CorneüsWillemfz. van Ïeylingen, die de Burger aangenaam was, wierd'er mede ver- eert. Eindeiyk, is Johan Schatter, die noch leeft, van Burgemee- fter Schout..geworden.- En dit is 't geene dat tocdè waardigheid van. 't Schouts-ampt dient,· en dat men vind in de oude Chronyken be- fehreven, van den jaare 14^9, by geduurige fucceilie, tot deze on- ze tyd. Bul-ge- Volgt nu de Macht van- Burgemeefteren, naaff het Höogfte Ge- ^fdU" bied. Daarom is 't ook dat de verkiezing van Burgemeefteren altyd' by de Prins, of Gouverneur, of inabfentiévandePrins, bydeHoo- gen Raad, by welke Burgemeefteren de ■ ordinaire direétie en 't Höog- fte gebied is, in alle Politieke zaaken> boven-deze de administratie van Stads Goederen.en Inkomen, dewelke het gemeene weivaaren, de behoudenis van de Stad en befcherming van den Burger bevolen is; hier van daan komt dat formulier van fpreeken, als de Stad in ge- vaar of zwaarigheid was: ,, Dat Burgemeefteren wel zouden toezien, dat de Republiek geen-fchade lyde. Derhalven, het Ampt en
plichten van de ii-u-^emeefteren* zyn, '|- Recht van de Burgery en Inq.ezetenen te befchermen eh maintineeren, de Handveften, Pri- vilegiën, Rechten en Voorrechten te handhaven: de Schout, alshy verlegen isr in alle zaaken, die de Domeinen van dë Graaflykhetd .aangaan, te hulp komen met raad en daad} de Schepenen doen ver- gaderen, en de nood zulks vereifichende, de geheele Vrocdichap; in delibereeren.de maat (lellen, advys te vraagen, de Stemmen van Vroedschappen in te zamelen, en uit deze een befiuit iraaken; de- zelve op de Kamer te pronuncieeren, of de Penfionaris geven om te pronuncieeren, en zaaken van de Vienchaar puhiiek doen afleezen. i-lier ftaat ook wel te noteeren, dat 'er van ouds tot het Burgemee- fterfchap niemand toegelaaten is,dan die zesjaaren in 't Reghter van Burgers aangefchreven waren, Dat'er Burgemeefteren en. Schepenen voor veele bionderde jaaren
»pSn.licp'e> geweeft zyn^blykt uit't voorgaande verhaal, betuigenook zulks de publyke Aften, by Schepenen ondertekent; maar de naamen van die zyn; veele verlooren, en door ongeluk van tyd, niet tot onze geheugenis gekomen. De Burgemeefteren en Schepenen dezer Stad, behalven de folemneelen Eed , worden genoodzaakt, dat zy alle Wetten cnCoftumen, yoor dezen gemaakt, of die noch te ma'aKen. |
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Vyfde Boek. sói
zyn, op alle manieren'voor te ftaan, hun uitterfte beft. ook moeten
doen, dat dezelve vall gefield en onderhouden worden; die dat zou- de weigeren, dut dezelve in de boete zoude vervallen van 60 Heeren Ponden. Tot de Schepenen behoord alle. kennilTe van zaaken, Bur- gemeefteren zulks toeftaande; hiernevens de Documenten, en ge- wezene zaaken, die van de Burgers of hunne-Goederen gepronun- tieert zyn. Als mede de corredie en ftraf van alle Delicten,'begaan binnen de Stads Vellen, Tot de Schout behoort d· executie, de .Graaf of Hooge Overigheid de authoriteid daar toe gevende. Hiel- en boven is de macht en \ ontzach van Schepenen zodanig·, dat zy gezamentiyk de Statuten mogen maaken en breeken, ten befte van 't Gemeen, Wie die geene zyn die de Magiibaats-ampten bedient •hebben.van al voor den jaare 1430, en daar aan vqjgende,. tot dezen huidigen dag, dat geven de Stads Regifiers te kennen; in welke ik geremarkeert en waargenomen heb, dat in 't begin van ouds vier Burgemeëftere» en zeven Schepenen plachten gekooren te worden. In deze tyd komen vooraan als_Burgemeeiteren Meynard Claaszoon', Jan van der Laan, Claas Pclgrimszoon, en.Ysbrant van Schooien: en de zeven Schepenen, namentlyk, Janjacobfz, Pudt, Barlhoutvan Jtjfendelft,, Pieter Gerritfz. van Btnnebnek, Jan Claafz.van Dam- me, Jan Dirk Thymanszoon , Jan Willem CUaszoonszoon, en Flor is Martymzow. * Op; dezelve ■ ordre en getal, zyn Schepenen g^durio· gekozen. ° Theföt%. in den jaare 1447, beHaivendïe voorheen daar toe verkoorenwa- rkrs"
ren, zyn 'er vier Théfauriers aangeitelt, om Stads Comptoir waar te neemen, en deze waren jonge Claas Janfz. van Hilkgom■·,. Wiffe* Pieter szoon, Claas de Friife, en Bartholomeus Goudenaerts ; blyven- de alle tyd by een getal tot den jaare 1501, als 'er maar twee'Thé- fauriers^gekozen zyn, namentlyk, Frederik Jacobfz. Deyman, en Pieter Janfz. Raet. Eindelyk heeft men zich .nader bedacht', en maar een verkozen en geftelt over Stads inkomen, de bovengemel- de Deyman, in den jaare 1^10: in wiens plaats gekomen is IVouter van Beekejleyn, zonder iemand nevens hem. Deze is yeele jaaren W w 3 The-
Volgens bovengemelde Naamregiftet, zyn noch bekent Burgemeefteren van den jaare
1420 ò l1s H"rPert íËç Foreejï, Gjtsberr van Noortigb; Jan van Bakptes s en Claas ■ Selandcr ■ en van Schepenen, zedert 1422, Jan Jaaiszj,.» , Dwnc vm^irtwyk., Janvan Beiffltern , Ïsbraad van Achc.m, Diri^-uan Beitfth. Gerfh van Santvoort, en Jan Dir>CThymanszj,Yn. Óokzèvén. f'ie?^^W^nn42f,' I42/ e" HZ^ ,Waar 0nder LAURENS JANSZ., eerften .Uitvinder: ë ôé „<I„^7;c ftA ea ttA4ïlWS ??i}wige Eet; øß uc* ia dsnjaaie 142« ne£U- |
||||
|
gS& V "Befchryving der Stad
Thefauner geweeft.3 maar heeft eindelyk verzogt, van die dienft
antfiagen te mogen wezen, in den jaare 154.2. Daar na zyn d'een en d'ander Theiauriers geweeft, als daar waren Ckas Pietenzoon, JVillmt Harmenfz. Ramp, Hendrik van Berkenrode, Mr. GerritHen* drikszoon, Mr. Gerrit van der Goude, Adriaan Claaszoon, en Corne- lis van Berkenrode, die overleden is in den jaare 1583. Alle deze'-zyn maar alleen, geweeft in hun bediening-e j maar allerlangft by onzetyd Gerard Rnychaver, in welke Man was de deftigheid van Cato, en de deugd van Scipio,die van den Raad van Romen dealierbeftegekeurt is. in deszelis plaats is gekomen Adriaan van Berkenrode: daar na Mr. Reynier Wi'demfz. Buys: weiks SuccefTeur is geweeü Gerard van Teylingen. Na 't eyerlyden van deze zyn 'er twee Thefauriers ge- maakt,, namentlyk, Willem Buys, en Cornelis Guldewagen, beide Oud Schepenen. 't Getal Dat 'er eerfl: vier Burgemeefteren geweeft zyn, is reeds gezegt. scmee-ul".Maar in den jaare 1501 zyn 'er d'eerftemaal maar twee gekozen, als fleren Dirk Potter, en Gerrit van Schooien; daar toe Brieven verleent door *im.a~ d'authoriteit van den Koningk, aan de Pre'fident van de Raad van Holland, daar de Burgemeefteren tot een tyd toe bleven in hun dienft. • Maar vier faaren daar na, zyn 'er drie Burgemeefteren gekozen,.als Gerrit van Schoot en, Frans Gerrit szoon, en Ñ iet er Janfz. Raet: en wederom, in den jaare 1510, zyn 'er-andere drie Burgemeefteren gekozen, ais Willem van Loo, Harman Echbertfz. Ramp, en Gerrit Zidamszoon. Derhalven, om dat zulks de oudheid dient, ftaat hier alleen te letten, dat 5er in 't begin, zo de Jaarboeken meiden, van den jaare 1430,tot op dezen huidigen dag,meeft altyd vier geweeft zyn, en daar na twee en drie voor een kleine tyd. . Maar 't getal van vier is honderde iaaren gebleven,'en blyft noch byna over alle de Steden van Holland; Dordrecht uitgezonden:, daar maar een :Burgemeefter is, die Helbaardiers voor zich heeft, met uitbeelding van "'t Roomfch Gebied, 't Getal van Schepenen is altyd eenpaarig ■geweeft, zynde zeven, en alle jaaren nieuwe verkiezing, na't wel- gevallen van de Prins of Gouverneur, enz. su-Aikn Van Raaden en Vroedfchappen word geen gewag gemaakt in Stads I? d Boeken voor den jaare 1560, de naamen hebben wy noch, en zyn fchap-" deze, Willem Harmanfz. Ramp, Dirk de Fries, Bartholomiesja- B*»· cobfz., Ñ iet er van Dorp, Cornelis van Berefleyn, Johan Andriefz., Cornelis Timanfz., Johan Adriaan Lob, Wouter van Rolland, Pie- ter
|
||||
|
HAARLEM. Fyfde Boek. 363
ter Fredêrikfz. Deyman, Dirk Claafz., Steven Dirkjz., Hender ik van
Wamelen,Tsbrand van Berkenrode,Frans Janfz. Kies, en-Jan Janfz. Ferwer. In den jaare 1-571, waren Burgemeeiteren ,-Mr. Dirk Ramp, Henderih van Warneten , Tsbrand van Spaarvooude, en Johan van Fliet, Maar in den jaare 1572, in die gevaarlyke tyd:, zyn Burge- meeiteren 'geweeft, Dirk Jacobfz. de Fries, Nicolaas van der Laan', Johan van Fliet, en Gerrit Hendrikfz. Siuyver. Maar deze zyn af- gezet in dat zelve jaar door de Heer van St. Aldegonde, te Haarier» gekomen j en door 't bevel van de Prins van Oranje, de volgende Verkozen, als, Nicolaas van der Laan, Johan van Vliet, Gerrit Hen- drikfz. Stuyver, en Pieter Janfz. Kies ι benevens noch zeven Sche- penen, ίη· den jaare 1575, den oden van December', als de Stad' overgegaan was, zynBurgemeeiterengeweeft,. Mr. Jan van Ζ'uy- ren, Mr. Philips van der Mathe, Hender ik van IVamelen, en Tsbrand' van Sparwoude. In den· jaare 1580 is 'er ook verandering geweeft, ais 'er tot Raaden gekozen zyn voor altoos 30, alle voornaame Bur- gers Kinderen en Wethouders, Ten laatften heeft de Magiftraat van Haarlem by Requeits verzogt aan de Prins van Oranje, dat hy den Raad in getal wildevermeerderen:, en zy in plaats van 24 Raaden, 'er 2 2 mogten hebben:. dat. zy ook verkregen den 2 iften van Octöbcr ï$Êz, en wierden, verkooren de volgende Heeren, Dirk de Fries, "Ni-- eolaas van der Laan,. Mr. Johan van Zuyren, Pieter Kies Janfz., jidriaanvanBerkenrode,. Maitheus Steyn Auguflynfz., Willem Dirkjz. Deyman, Cornelis Rykefz., Thomas Thomaszoon, Mr. F/ugo Bol van- Zanen, Pieter Bal Willemfz., Johan Claas Lots Gaal, yirent Dey- man Pieterfz., Ja-cob Tsbrandszoon,. Pieter Tsbrandfz.Oly, Gerard Ruyehaver, Willem Wiggertfz. van Paenderen, Mr. Ρ iet er van Blan- kenoor t, Tsbrand Hagemm, Jan Rarthohmeeuszoon, SimonSchoot?en Janfz-, Cornelis Gerrit Jan Eefs ,' Willem jooflen (van Hnysduy- nenf) Engbert Gerritfz. de jonge, Pieter Willemszoon, Mr. Embert Hendrikszoon, Jan Marcuszoon, jan Schatter, Jrent Meynartszoor^ Cornelis Fechterfz., Jan Ma-ttheuszoon,. en- Gerrit Willemfz. Schcter- bofch. Waar uit 'er vier tot Burgemeeftereh gekozen wierden, als, Hicolaas van der Laan, Jdriaan van Berkenrode, Willem Dirkfz, Deyman, en Thomas Thomaszoon: benevens deze zeven Schepenen, als, Mf- jan -van Zuyren, Mattheus Steyn■■ jjxgufiynfz., CornelisRy- kefz., (die overleden is in den jaare 1595, zynde tot hoogêOudër-i dom gekomen) -johan Claas Lotfz. Gaal, Gerard Ruychaver, Willem Wiggertfz, ven Paenderen, en Mr, Pieter vm Blankenoort, De |
||||
|
3^4 Befchryving der Stad
, De Raaden van 24, die altyd blyven, zyn geweeft deze., Dirk
de Fries, die overleden is, en in zyn plaats gekomen Gerrit van der Laan Cornelifz.; hier na is ook geweeft Pieter Janfz. Kies, die ook overleden is den 5den van February 1594·, Mr. Η ugo Bolvan Zanen, in 't zelve jaar overleden, Pieter Bal Willemfz.; Arent Deyman Eieterfz,; Jaccb'Ysbr·andszoon; Pieter Tsbrandfz. Oly, overleden; Tshrand Hageman; Jan Barthohmeuszoon, welke plaats maakte voor zyn Zoon Jacob Janfz, Guldewagen; Simon Schootgen Janfz., die om zyn hooge jaaren verfchoont is geworden; Comelis Gerrit Jan Eefs; JVilïem Jooflen (van Huysduynen;) Engbert Gerritfz. de jonge; Pieter Willemszoon, Brouwer ; Mr. Engbert Hendrikszoon ; Jan Marcuszoon; Jan Schatter; Arent Meynartszoon; Comelis rechter fz.; Jan Mattheuszom; Gerrit Willemfz. Schoterbofch, die fchielyk in 'den Haag overleden is; Hendrik Vechter s\ en Johan Coltcrman, Rent- 'meefter van Kennemerland, die dier tyd de laatfte inde Vroedfchap w.as." Van die af, is deze wet gefield, dat op den yden van Sep- tember, in Ί verkiezen van Burgemeefreren,acht genomineert wier- den, uit welke de Gouverneur, of Prins van Oranje, gewoon was vier te verkiezen, of in zyn abfentie, of buiten de Provintie zynde^ van den Hoogen Raad; en dat zy op den ioden der zelve maand moeften met Eede beveiligt worden. Van geiyke in 't verkiezen van Schepenen, zouden 'er mede een dubbel getal van 14 genomi- neert worden, uit welke zeven moeften gekozen worden, die hun Eed moeten doen op den i4den van September. De verkiezinge van Schepenen ftaat vry, die gekozen kunnen worden uit den Raad, Vroedfchap, of Burgery, die of Kinderen van den oude Raad, of Lieden met eeren en welgebooren, en onftrafièlyk-van leven zyn. En dit zyn byna die geene, die gewoon zyn oyer de Regeeringe der Stad te ftaan. rc s Tot behulp van dien komen de Penfionariffen en Secretariffen; «sniffen? van welke de Penfionariffen in groot aanzien zyn,om dat zyinwys- ,heid en voorzichtigheid,ook in weifpreekenheid andere overtreffen; die (dat ik zo fpreeke) voor Orakelen van de Stad gehouden worden; en met Burgemeefteren en Schepenen in 't Gerichte uitfpraak doen van Recht; dat de naam in 't Griex mede brengt, om datzy Syndici irenoemt worden, als Mede'Rechters; hetampt en plichten van deze zyn, te raaden, of te ontraaden, dat vorderlyk is voor't Gemeene^ iaèftj offchynt te wezen; de Raaden, als Vaderen des Vaderlands, |
||||
|
HAARLEM. Vyf de Boek. 36$
die ten einde raad zyn, met raad en advys te-helpen, en te regt te
brengen. De PenfionariiTën zyn alle macht benomen van Wetten te maaken, de gemaakte af.te fchaffen, en vermag ook niet iemand van de ingezetenen voor 't Recht te roepen, noch hier, noch el- ders. Des niet tegengaande dat zy in alle Steden in groot aanzien zyn, is ieder een bekent. Maar wie de eerfte-Pënfionaris in-onze Stad geweeftis, zou ik niet derven bepaalen. Dat gaat echter vaft en zeker, dat 'er PenfionariiTën gèweeit zyn aloverve'eleiyd., Want de Stads Regifters geven ons te kennen, dat Steffen'Picterszoon Pen- fionaris is geweeii in den jaare 1478: na dieMr.JacobBondius,Stads Doctor, in den jaare 1484: daar na Mn Thomas van Medcnblik, in den jaare 1492: na die Mr. Symon Jelbrcchtfz. van Λ//htdclfé, in den jaare 1497: daar na Mr. Johan vanden Briel, in-den jaare' 1510: n& die Baïnard Say, iri den jaare 1524: daar na 'Mr. £>>iiiryn Dirkszöon, in.den jaare 1531: na die Mr. Lambert Jacobszoon, inden jaare τςζζ. Daar na is Mr. Comelis van Alkemadz tot hét Ampt van Penfionaris geroepen, in Oftober 1559; welke zeven jaaren daar na overleden is, in den jaare 1566; als zyn Weduwe na deszëlfs overlyden ver- zogt de helft van zyn Gagie,die hy voor zyn Salaris gehad had, 150 Ponden Vlaams: en als Burgemeeireren of Raaden'na de.Dagvaart trokken, haddenze 6 Stuivers, behalven hun Reisgeld. Na d'eze is gevolgt Mr. Adriaan van AJfendelft, den 3den van November 1568. Als deze overleden was,is het Penfionaris-ampt (dat ik zo magfpree- ken) 30 jaaren vacant geweeit, namentlyk, van den jaare 1573 toe den jaare: 1603. Op welke tyd Mr. Johan de Haan Penfionaris wierdj die al eenige jaaren Secretaris van 't Collegie van de- Admiraliteit te Rotterdam geweeii was; de welke, 15" jaaren daarna, alshier de hekken verhangen wierden en verandering in· Regeering quam, af- gedankt zynde, heeft hy zich in 't verborgen gehouden, en als eea privaat Man noch eenige tyd geleeft. Dit is. gebeurt in dat dange- reufe jaar 1618. In wiens plaats gekomen is een dapper Man', Mr. Gilles de Glarges, Heere in Eflems, die ook geweeii is Curator van de Univerfiteit te Leyden: en noch by zyn leven, als hy te met toe hooge ouderdom quam, en de kragten zyns lichaams hém begaven, alzo hy in Zyn 8oite jaar overleden is, zo nebben de Hoeren Burge- meeiteren en Raad onzer Stad de Heer Mr. Jlbsrt Ruyl, Advo- . caat voor den Hove, geleerd en zeer ervaaren in de Rechten, een jgropr. Praélizyn, die door wysheid en voorzichtigheid, en voorna-- X X ment-
|
||||
|
g$$ · Befchryving der Stad
ment!yk in welfprekentheid andere overtrof, met alle beleeftheid
verzoet dat hy zich wilde laaten gebruiken voor Penfionans van Haarlem* 't welk hy aannam, in den jaare 1Ó37, en weiks gaven wy noch met vreugde genieten. ; secma- Naaft aan de Penfionans komen de Secretanüen, dewelke to.ege- ïii&n. laaten worden tot de Secreeten van 't Stadhuis,en Stads Privilegiën,, als tot de geheimenis van Ceres, en die alle publyke Aften te boek zetten die de Stemmen in. de Vroedfchap aantekenen, Rekeningen ooneemen, en publyke Brieven ondertekenen.. Deze zyn vier in. setal en ieder weet wat hy doen- moet. Eerlt is 'er een Secretaris by Burgemeelleren, die te boek Helt. derzelver Befoignes: detwede· is S-ürptsris van die van den Gerechte, en by Schepenen zit, die alle Plaidoven en gewezene Vonniffen te boek zet.: de derde en vier- de Secretariifen, zyn gewoonlyk ter Secretarye preient, bewaaren. de Boeken van Verkoopingen van.Huizen en Erven,. Boelhuizen,, en wat daar meer te verrichten is. _ Benevens deze, is 'er noch een Secretaris van.de WeesKamer,die
met de Weesmeefteren befoigneert,. en alles waar neemt, dacfirekr ■ rot voorftand van de; Weezen. Dat deze geweeftzyn voor veele. honderde jaaren,en.noch zyn, weet ieder. De oudile van de Kier- kep (70 wierden de Secretariflen genoemt) als de oude Stads Boe- ken 'melden , tot onze eeuw toe, zyn altyd drie geweeft, die op die tvd ίο Guldens Salaris hadden, tot den jaare 1503.. En na deze heeftVr. Lambert Muyteling Jacobfz. een Salaris gehad-niet meer als van ró. Guldens, en. voor zyn.Tabbert, jaarlyks geld, dat daar toe ftond.. Maar in den jaare \$%si ^fj^van EykJacobjzr totee» Salaris-gehaddezomma van 70.Guldens,, bedienende twee Kamers, zo van Buraemeefteren als Weeskamer: alzo zyn de Weddens van, Secretariflen met 'er tyd verbetert en vermeerdert,, maar voorna- mentlyk in den jaare 1*58, tentyde vm Adrïaan van Steynoort en Dirk Fslkertfz. CoornhaYt-, een Man van kloek verftand; deze heeft zvn Am.pt verlaaten vier jaaren voor't Beleg, verdacht zynde van Kettery, nevens den. Raad, en andere meer. Maar dit is gedenk- waa'-d;o- dat 'er drie Secretariflen omtrent 36 jaaren aan den ande- ren te zamen in een Collegie in dienft geweeft zyn,als drieGebroe- d'érs; van welke de eerfte geweeft is Michtel van boerden, die dik- maalen met Burgerneefteren of Schepenen op de Dagvaart reisde als ïte-ifiona-HS · de twede was. édriam Ifükmizom, die Secretaris w-ierd |
||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. 3 67
m denjaare 15730· een zeer oprecht Man, zonder ambitie ,· en een
uitgedrukt beeld van der Grootvaderen nederigheid: de derde is ge- weeft Dirk Spyker; een exemplaar van deugd en vroomheid. Deze hebben, als drie Broeders van eene dragt, zo veele jaaren geleefc, zonder eenige klagten -of misnoegen. Voor deze is geweeft Janvan Weerdt, in wiens plaats gekomen is Mïchielvan Woerden, boven ge- meld. Maar veele jaaren hier na, is Hugo Steyn Mattheufz., van Vroedfchap Secretaris gemaakt; die in denjaare 1Ó18, -met de ver- andering van de Magiftraat, ook Secretaris gebleven is.: nevens heni is ook geweeft BartholomeusJ acobszoon, Meynard Jrentfz. Fabriciusf en Wouter Croefe. Maar de vöornaamfte onder deze is geweeft Mr. jan van Bosveld, Secretaris van Burgemeefteren; die naderhand Raadsheer in 't Hof van Holland-geworden is 3 daar hy niet wel me- de gedïent was. Nu zal ik opnoemen Secretariflen die noch in Ie- yen zyn; als Jan Benning, Secretaris van Burgemeefteren; Mr.Cor- nelis van Loo, Rechtsgeleerde, Secretaris van Schepenen; Jacob Steyn, Zoon van de Burgemeefter Steyn, die ook in Vroedfchap (dat ongemeen is) item heeft; en Mr. Willem van der Hom-, die Fifcaai is geweeft in Indien, Advocaat en Leenman van de 'Heer van Brede- rode. Voor deze is ook Secretaris geweeft Jacob van Bosveld; wiens Vader 50 jaaren op de Weeskamer gedient heeft,en 190 Weesmee- fteren overleeft;van welke noch eenige leven in goede gezondheid: in wiens plaats gekomen is Hillebrand Willemfz. Warmord, de Zoon van Burgemeefter Warmond, en hem bygevoegt Nicolaas van Bos- veld. Hier moet men ook niet voorby gaan de Commiffariffen van kleine Gomm»
Zaaken; die geftelt zyn over geringe Zaaken van kleine importantie, ianffea* die niet excederen de waardy van 150 Guldens; om te veiiigten de iaften van Burgemeefteren en Schepenen: dit Collegie is opgeregtin den jaare iói 5. Eerft van drie, daar na van vier, en eindelyk van vyf Mannen. De eérfte drie Mannen zyn geweeft Pieter Nicolaafz. van Hoorn, Johan van Napels, en Nicolaas Symonfz. van Krabbe- mors, voor twee jaaren. In denjaare 1618, als de Befoignes zwaar- der wierden, en de laftgrooter, zyn 'er vier Mannen gekozen ter beflegtinge van zaaken, alle bequaam tot die dienft, als, Gerritja* , cobjz. Hulfi, Symon Franfz. van den Bogaart, Pieter van Dorp, en Johan van der Camer. Deze order van vier is vervolgens gebleven tot den jaare 1645·. Daar na, ais de Gemeente en Stads Zaaken mer- Χ χ ζ fae~
|
||||
|
βφβ B.efchryvïng der Stad
kelyk toenamen, zo zyn ?er eindelyk vyf.gekozen, namentlyk,M-.
Johan Everfwyn, Willem Fsbrkius, Dirk Dirkfz. Del, Ρ iet er Pk'· ter fa. de Jong, en Egbert Warmont, tot op dezen dag. De eerfte Secretaris van dit Coïlegie is geweeft Pkter Ruyehaver Nkolaafz. Zoon van de Schout Ruyehaver, die in deze Kamer ;6 jaaren Secre- taris is geweeft. In wiens plaats gekomen is Jacob Benning, in den jaare 1628: deze, als hy 't Secretaris-ampt eenige ty'd met eere be- dient had, is waardig geacht om geavanceert te worden, en is Se- cretaris van Burgemeeft eren gemaakt. In zyn plaats is gekomen als Secretaris Mkbielvm Limmen, in den jaare 1632. En ten laatften als.de plaats wederom vacant was, zo is Salomon Coefaart gevordert tot Secretaris van kleine Zaaken; die waardig is om hooger ftaat te bedienen. En dit zyn byna die tot de Politie en BurgeriykeRegee- ringe behooren. Ik kome nu tot de-Kerkelyke Regeeringj zonder de welke geen
Republiek lang heeft kunnen beftaan, dewyl 'er niet beter is om een Ryk of Republiek te flabileeren, en vail te maaken, dan dat men de harten der menfchen befoedelt met eenige Religie, en met de vreeze der Goden: dat Numa Pompilius, de twede Koningk van Romen wel verftond; die op de aanvang van zyn Ryk dacht noodig te we- zen , dat hy hier op moeft acht neemen, dit betrachten, dat hy zyn Volk zoude leeren de Sacrificien, Ceremoniën, en alle dienft van de onfterfFelyks Goden, als hy de Hoogepriefters, Waarzeggers' Dans-priefters, en Prelaaten geftelt heeft over de Godsdienfl: hier- op oogende en acht neemènde, dat hy de Nakomelingen wmRomu- lus-, die moedig en als door den oorlog verwildert waren zoude brengen tot een tammer en gezet leven j en dit alles door ingeven van de Godin Egeria; op dat de woefte menfchen dit te beter zou- den aanneemen: want daar de juftitie eens vafr. gefteid is, (die wel gezegt word, als d'oorzaak aller Deugden) zo is de naaile zorge de Kexkeiy- ReligiÊ en Godsdienft. Zo gaa ik dan over tot het EccleiMyk en kc Re- Kerkelyke Regeering,en kome tot die geene die over deGodsdienfl gcering. gefle{t zyn ? die de naafle eere toekomt na de Magiflraat, als die 't befte verdienen aan 't menfchelyk geflacht. Die over de Godsdienft geftelt zyn als Prelaaten in 't Kerkelyke, worden met een gerneene naam genaamt Ouderlingen. Maar in de eerfte Apoftoüfche Kerk Waren 'er twee zoorten van Ouderlingen, waar van zommige wor. den gezegt nieeft te arbeiden, in het Woord en JLeere, die de Apo-' ftei
|
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. Vyfde Boek. S69
ftël Priefters noemt, en dubbele eere waardig houd, als die'tEvan-
gelium predikten:, Uitleggers van de Goddelyke Verborgentheid, en Sacramenten bediende; met een onderfcheiden Ampt van beclie- ninge, die niet arbeiden in de woorden, alleen alsNoodhulpersmst raad en daad t'aflifieeren, als de Gemeente des Heeren ten einde raad en verlegen is. Het Ampt van deze in 't byzonder is dit, dat zy de zorge over de Gemeente hebben, en dat zy dezelve regee- ren en gouverneeren met de Dienaars des Goddelyken Woords: waar uit wy kunnen afneemen en beiluiten, dat de Ouderlingen van de twede ordre, met de Dienaars des Goddelyken Woords eenCol- legie maaken, op de manier van Kerkenraad; deze reprefenteert de geheele Gemeente. Alzo dat het Ampt van Ouderlingen dit voor- nament'yk zy, met de Dienaarén des Woords zorge te draagen,dat de Gemeente Gods geen fchade lyd, en daar wel op te letten, hoe zy hen draagen, die in Chriilus Gemeente ingelyftzyn; hiernevens, of zy hun leven aantellen conform hunne Chritelyke profefficj ook uit het Woord van God te vermaanen, die geene die onaebonden " leven, op dat zy hen beter draagen, fchikken, en bekeeren. Hier en boven brengt hun Ampt dit mede, wel toe te zi-åð dat de Sacra- menten, van Chriilus ingeitelt, nier geprofaneert of ontheiligt wor- den: noch zorge te draagen, dat de Kerlcelyke tucht en diftipiinc wel onderhouden word·, en dat zy hier toe hun üiterfte devoir zien te doen, dat zy die geene, die op een dwaalweg zyn, teregtbren- gen·, en dat zy, die obftinaat blyven in al hun doen, deze flaan met den zwaarde des Geeftes, als met een blixemj en d'overhoorige uit het Ryk der Hemelen fluiten, voor zo verre zy zodanige blyven; maar de boetvaardigen wederom aanneemen in de fchoot der Kerke: na 't exempel van Janus, den Hemel te fluiten en te openen, door macht der Sleutelen, Maar dit zyn d'eige plichten, dat de Ouderlin- gen in ordre onder de Leeraars, hier toe hun beft doen, datallesbetaa- melyk en ordenteiyk mogt toegaan, en op die dingen we! letten, die 'er zouden mogen voorvallen, en niet jtiehtelyk zyn. Hier en bo- ven, gelyk nugezegt is, dat zy de Dienaaren des Woords, diezom- tyds t'einde raad zyn, met goede raad affifteeren; ja dat meer is, alle Broeders in Chriilus, die verlegen zyn, te trooften, hun dienit pre- fenteeren en de hand bieden ter hulpe en byftand. Ten derden, is voornamentlyk hun plicht, hier toe alle devoir te doen, dat zy wel letten en ook regard «geniën op Leere en Leven der Dieaaaren die × ÷ 3 op
|
||||
|
17 © Â efchry ving d er Sta d
op Stoel komen; zorge draagen, dat alles gericht word tot ftich-
rtinge; van de Gemeente; dat zy ook alle tyd waaken dat 'er geen wolven.in de Schaapsftal van Chriftus in dringen: en opdatzybetoo- nen mogten, om 't Ampt van Ouderlingfchap wei te betrachten, zul- len daar toe alle devpir ook aanwenden, dat zy het. Woord Gods, ia de Heilige Schriften vervat, aandachtig leezenen.overleggen, en dat zy hun in geduurige meditatie van de verborgentheid des Geloof» mochten oerTenen. 't Derde Ampt in de Kerke Gods, is de zorge voor den Armen, dat de nood geleert heeft. Want als in de eerfte Kerk, de zorge van de Aalnioeilèn en 't heilig Comptoir bydeApo- ftelen ge weeft was, als die iaft merkelyk toenam, door dien de Ge- meente Gods grooter in getal wierd, en benevens dien dat 'er ont- ftaan was een gemor en misnoegen tuilchen de Grieken en Hebreen, dat hunne weduwen in de dagelykfche dienil: niet veel geacht wier- den: en dat.de Broederen ettelyke maaien geklaagt hadden over de lalt van hunne dienft, alzo de zorge der Armen dagelyks zwaarder wierd: by deze gelegentheid hebben de Apoftelen, (by welke het opperfte gezag was) te zamen geroepen de geheele Gemeente der ,Diaco. Difcipelen, en geraden, dat zy zouden uitzien na gefchikte en be- «m. " quaame Mannen, die over de AalmoefTen zouden geftelt worden, en de zorge zouden hebben over de Armen; alzo zyn 'er op eene folemneele wyze Diaconen gekozen. - Maar, nadien in de Heilige Schrift ook gewag gemaakt word van
fchóp Biflchoppen, zo zal ik ook een weinig hier na fpreeken van de Bis- sen, fchoppen·, dewyl de Biffchops-ftoel in de laatfte eeuwe te Haarlem geweefiisj dat ook feheen te ftrekken tot eere van onze Stad. De naam van een BilTchop is cierlyk in de oogen der menfchen, en voi van waardigheid; dat de Heilige Paulusook bekent, é Hm. ã.\. Dit is een getrouw woord, zo iemand tot een Opfienders-ampt lufl heeft, die begeert een treffelyk werk. Daar mede te kennen gevende, dat het Bis- dom of de dienft van Gods Woord, geen iedele eere is, maar een; werk zo treffelyk, als zwaar. Maar de naam van BifTchop, zo gy 'r. woord inziet, breid zich wyd uit, dat ook 't ooripronkelyke van 't -woord te kennen geeft. Want wat beduid het woord BifTchop an- ders in zyn origineeie Taai, dan Opfiender, of Toefiender, of Ver» fpieder? Waar op de Heilige Paulus ook fchynt te zien, als hy de Kerke-dienaars, en. dienaars van God gebied wel te letten op hun zel- ve, en de geheele Gemeente, in welke deHeilige Geeft de Biffehop- pee
|
||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. 371
peh geftelt heefc. De Rechtsgeleerden noemen Bifichoppen,. Keur-
meefters van Brood en andere eetbaare Waaren. Arrianus maakt ook gewag van Bifichoppen, welks Ampt was toe te zien, en waar te neemen wat 'er omging in iedere Provintie, op dat zy kennis van alles neemende, rapport zouden doen aan hunne Sou verainen en Ma- gifixaaten. Daar is ook Magirtraat van Athenen, als Schout-Bifichop geweeft, die gezonden wierden tot alle Steden, die onder 't gebied van Athenen waren, om te verfpieden, als men te rechtzat. Zover- haalt Plutarchus,- dat Phidias een Toefiender zou wezen, om alles te verrichten en te beflegten. Alzo worden ook de Goden zelve Bifichoppen (dat is toefienders) gezegt, van alle het geene goed en quaad is, voor wien dat niets verborgen.is, die op alles toe zien en merken. Maar de naam van Bifichop is tot de Heilige en Kerkely- ke Bedïeninge ook gepaft, met de zelve betekening van opzicht, Paulus de Apoftel, fpreekt zeer eerbiedig van 't BüTchops-ampt, en geeft te kennen: Dat zy gegeven zyn om de Gemeente des Heeren, die onze Zaligmaaker met zyn eigen Bloed verkregen heeft .· als hy fpreekt tot de Philtpenfen, in. het eerlle Hoofdiluk. Alle de Dieniiknegten Gods, Herders van die gezegende Kudde, Dienaaren van Chriitus, en alle Uitleggers van de Goddelyke Geheimenis, alle deze, is ge- lyke Macht met de Bifichoppen en andere Dieniiknegten Gods, rot ftichtinge, en niet tot onderdrukking. Uit deze dan blykt klaar, dat Priefters, Herders en Leeraars van Gods Woord, Ouderlingen, die- arbeiden in de kracht des Goddelyken Woords en Leere, dat zy een en de zelve naam onder malkanderen hebben met de Bifichoppen.. Want de Apoftolifche Kerke kent geen gemyterde Bifichoppen, o'f' in Purper gewaad... De Heilige Paulus vereifcht niet in een Bifichop die uitetiyke dingen; maar andere deugden, die hy in'i breedever- haalt, ι Tim. y. 1. enz. Want hy wil, en het behoort ook zo , dat een BiiTchop een goed en vroom Man zy, (dar ik zo fpreke) vol- maakt, onfi'raffelyk, en a!s een uitdeeler van God-j. een Man van eene Huisvrouw, dat is, kuifch eneerbaar, wakker, fober, gefchikc, gaarne herbergende,, en dat wel het voornaamfte is, bequaam om ce leeren, vaft blyvende by het Woord, dat tot onderwyzinge dient: hy wil ook, dat hy goede acht neemt op zyn Huis en Familie, nier/ ontzach, zyne Kinderen onder onderwerping houd met alle eerbaar- heid. Hier en boven, dat hy bemind devroómen, dat'hy gemaa*- tigC .z-y, oprecht, Godsdienftig,. en dat noch meer is, met alle deug- |
||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
37*
|
|||||||
|
den begaaft, die op een Chriften Menfeh kunnen vallen. En gelyk
de Apollel Paylus wil, dat een Biiichop begaaft zy met alle deugden, alzo v/il hy ook, dat hy zuiver zy van alle grove gebreken. Want hy verfoeit alle doodfiagers, twifhnaakers, gjerigaarts, hoogmoedige, lot toorn genegen, wynzujpers en vloekers. En, gelykerwys hy recommandeert de deugden in een Biiichop, alzo beftraft hy vry- moedig de gebreken in hun meteen Apoitoüfche authoriteit en ont- zach, met vrye berilping, zonder eens te denken op ondank te be- haalen : en dat alle laatdunkendheid en glorie verre zy van dit werk, van die macht, die hun vergunt is van den Heere tot ftichtinge, zo wil hy, dat de Priefrers enEeeraars de Gemeente zullen dienen in alle nedrigheid en zedigheid. Nu zal ik van de Biiichoppen van Haar'em een weinig Iaaten vol-
gen: Na dat by raadsbefluit verordent en gearrefteert was, dat men de BifTchoppen zoude inruimen met een tytel van eere, zo is de eer- fië Biiichop verqrdineert by den Paus Pius.de vkrde, Nicolaas van Nieuwland; die Vicarus geweeft was van de Biiichop van Utrecht; deze hebben die van Haarlem ingehult in den jaare 1562. Een wei^ nig tyd voor hem, is 't Collegie van de Kanoniken te Haarlem in de Kerk van Si. Bavo gebragt, inden jaare 1560; dat ingefieltisinden jaare 1307, met 12 Kanoniken. Maar de voorgemelde Bifichop, niet iang daar na zyn Bisdom als te koop had, heeft zyn Bisdom opge- zegt, ilellende in zyn plaats Goaefroy van Mierh; die Prior geweeft was van de order der Dominicaancn, deze js te Haarlem ifigehaalt, en ingebragt als tot de Stoel van St. Pieter, nevens alle de Gerifie., op de eerfre Zondag van Vafïenavond, zynde den 4den van Maart 1571, met groote Staatfle en verwelkoming van groot en kleen. In 't Beleg voor Haarlem was hy eenige tyd in het Leger van de Vyand, zeer gezien by de Veldoverfte, om zyne welfprekentheid, en waarbyhy veel vermogt. Als nu de Stad overging en verwonnen was, wederom gekomen zynde heeft hy de Kerk geweid, en de Miffegecelebreert na ouder gewoonte, roet alle Ceremonie, in den jaare 1573. Maar dit was een korte vreugd: want in den jaare 1578, als de Evangeli- fche Waarheid krachtiger'was, en de Afgodery omverre gehaait, is hy qualyk kunnen ontkomen uit de handen der helfche Soldaatenj alzo is hy gedwongen de Stad te verlaaten, in't zelve jaar, en dat bem het meefte fpeet, op den dag van 't H. Sacrament. Dus verre ?,an de Geeftelyke Ord.re, |
|||||||
|
HAARLEM'. Vyfde Boek. 373
Nu'ga ik over tot de huishoudende ordre, dewelke beftaat als in Subill.
domeftieke Oeconomie: hier'in komen de Subalterne Magiftraaten, teiw die ingeftelt zyn, om de hooge Magiftraat te verligten. Want als &£!«■, de Republiek en het getal der Burgeren dagelyks toenam, zo is't dat de Magiftraat verlegen zynde, door de laft en zwaarte vanbelbigne en handel, om hen te verligten, dat zy een groot gedeelte van hun- ne laft gelegt hebben op eenige gefubordineerde Burgers, die vroo- .me en eerlyke Lieden waren, Mannen met eere, die zyn met de de tytel van macht, Magiftraaten genoemt, doch Subalterne, als die dependeeren van Hooger Magiftraat: want hen is een gelimiteer- de en gefubordineerde macht gegeven, dat zy niet vermogen Lan- den of Hoven te vervreemden ofte verkoopen, dan met bewilli- ging van de Heeren Burgemeefteren, alzo zynze in trappen en waar- digheid onderfcheiden. Onder de Subalterne Magiftraaten hebben de Weesmeefteren de eerfte plaats; de naafte daar aan zyn Kerkmee- fter en, welkers waardigheid en aanfienelykheid meer is'als van an- deren ; want de meefte daar van zyn of Oud-Burgemeefteren, of Rechtsgeleerden, voornamemlyk op de Weeskamer, of van de Vroed- fchap, die tot zulke dienften gekozen worden. Onder de Subalter- ne Magiftraaten zyn geenzints de laatfte, Wardyns van de Wol- le-lakenen en Keurmeefters van de Wolle, by alle geheugenis van menfchenj die alle jaaren met een byzonder voorrecht in de Kerk, t'einde de Predikatie, in de Groote Kerk, op goede Vrydag voor Pafcba, de Gemeente voorgeftelt worden, en doen daar na hun eedt opentlyk voor de Vierfchaar. De andere Magiftraaten, die een trap- je laager zyn, deze van gelykheid van zorge; worden in onze Taal Vaders genoemt. Alzo is'er geen Huis of Logement, 't zy Gaft- huis of Hofje, dat niet haare Vaders en Huishoudende Moeders heeft, dat ik zo fpreke, op wien de zorge van de geheele Huishoudinge ruft. Op deze wyze hebben alle Gaiihuizen,' als dat van Sf. Eliza- ieth en St. Barbara, gelyk ook het Heilige Geeflhuis, 't Oude Man- Godshui- nen-huis, en ook de Gafthuizen van St. Remigius en St. Anthonh™' haare Regenten en Opzienders: Gelyk het Tuchthuis, dat gefticht' is in den jaare ióio: Ook het Leproos-huis; als mede het Peflhuis; en, dat wel onder de minite gerekent word, St. Pieters-huis, is niet .verlaaten van haare Regenten. De Hofjes daarenboven, van Ryke Lieden gefticht, als daar zyn die van Fan Loo, Pieter Uïttenhage, 't ■Hojje van Gratie, en St. Maarten ·, insgelyks de Kamer op Bakenes, Υ Υ heb-
|
||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
374
|
|||||||
|
hebben haare Toefienders en Bezorgers. En eindelyk, zo veel e Hui-
zen als 'er gebouwt zyn, tor onderichraaging der Armen, als dat van JSficolaas van HeuJJen, Pieter Deyrnan, Jaceb Jacobfz. de jonge, Cor- netis van fVy, Frans Loenen, Jacob Zaffius, Gysbert van Nes, Ca- tharina Velferman, en Geertrmd de Waal, alle wordenze geregeert na 't voorfchrift van haare Stichters. Ook is 'er noch het Komes-gild; dat rnede haar Deken en Vinders heeft, en wetten waar na zy hun reguleeren en gedraagen; na wiens Ordonnantie men leeft, metgoed- vinden der Heeren van de Magiftraat. En laatftelyk', daar ik mede befluite, tot'de Subalterne Magiftraat behooren ook de Bezorgers van den Armen, de Schaalvaders, zynde iz, die ook hunne Thefaurier hebben, tegenwoordig Frans Bogaert. Brood- Noch Toefienders van de Bakkers, die over 't Koren gezach heb- egeis. ben, regeeren de dierte en afflag van Graanen, en maaken 't zwaar- der of ligter na gelegentheid; zy weegen ook 't Brood ten huize der Bakkers; zy ftellen de prys na de zettinge van die van Amfterdam, en houden in den teugel de begeerlykheid van overwinftderverkoo- pers. Eindelyk, de Toefienders van Spys en Eetbaare Waaren, zo van Vleefch ais Vifch. En dit is byna de ordre van die geenen, die met gelimiteerde macht Subalterne Magiftraaten genoemt worden; die noch ten huidigen dage onderhouden word: hier by te voegen de naamen van hun alle, dunkt my overtollig te zyn. Maar dit is aanmerkens waardig, dat'er meer Officieren, zo van de
eene als andere, in vooiige tyden ge weeft zyn, die op heden in geen ufantie zyn. Voor eerft, dat'er behalven de Kerkmeefteren, ook Vrouwen geweeft zyn in de zelve Bediening, ter eere vanSt.Bavo \ eerit zyn 'er maar twee geweeft, als Baafj'e Keyzer, 'DirksDochter, en de Edele Jongkvrouwe Maria van Schooien, in den jaare 1573. Daar na drie, tot den jaare 1577; alzo die manier van Kerkvrouwen te verkiezen veroudert is, juift op die tyd, als de morgenftond der eerfte Reformatie begon door te breken en te fchynen. Onder de Subalterne Magiftraaten zyn te dier tyd ook gehouden, die letten op de Gebeden en Getyen', en daar de wet en maat ftelden, hoelang en breed. Hier moet men ook byvoegen Architekken , Bouwmeefters en
Onder-Thefauriers; want in den jaare 1570, is JohanRaat Penning- meefter geweeft van de Fabryk, Eindelyk, deze eer van Subalter- ne Magiftraat is ook gegeten de Haven-nieefters; alzo is Rmbrant- Ba-·
|
|||||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. S7S
Barentfz- geftelt als Toefiender over de Schepen, die binnen de Stad
leggen, indenjaare 1570. Onder de voornaame Burgers van de Srad moeten ook gerekent Miiitaiie
worden, die gefteld zyn over de Militaire zaaken; welks Regeeringe [^|.åå" is afgezondert van de anderen; een Regeering die meer luifter heeft, als die over deOeconomleof Subalterne regeeringe en onderwyzinge van de Jeugd geilelc zyn; dewelke toegelaaten is de macht om't volk voor te ftaan, en 't Burger-recht te bewaren, als Tribuni en Voor- ftanders des Volks, en te intercéderen voor veriaate Burgers: hier van daan komt het, dat die over de Militaire zaaken geiieltzyn, zo Collonellen, als Kapiteinen en Luitenanten, meeitaldegequalificeer- fte zyn, zo Burgemeefters als Oud-Burgemeefrers of Schepenen, die- de Militaire Difcipline voor verfcheide honderde jaaren al in eere ge- houden hebben; want de Jaarboeken en Biftorien getuigen, dat het Haarlems Geflacht, en 't Volk onzer Stad aan den Oorlog gewent is geweeft van den jaare 1132, als zy eerft Oorlog gevoert hebben tegen de Vriefen, als Diderik, Graaf van Holland, zulks verzogt, en hebben tegen de Rebellen de Wapenen aangenomen, hen kloe- kelyk te weer geftelt, met groot verlies van Volk, tegen diegeene, die' met branden, blaak eren, rooven en plunderen, alles verwoe- den; tot dat zy, overwonnen zynde, en onder hun geweld gebragr, de Vriefen gedwongen zyn hun Wetteiyken Heer te erkennen. Wie en weet niet van die tocht die die van Haarlem na Egypten ge- daan hebben, die hun Vaderland verlaatende, Floris, de^dcGraaf van Holland, met uitgelezen Volk gevolgt zyn na't Heilige Land Paleftina? die, aldaar een goede wind waargenomen hebbende, met een Schip, beflagen met Yzer, doorzaagt hebben de Sloten van deNyl, en alzo gelegentheid gegeven van Overwinning, alszyiV hifia of Damiate bemachtigt hadden, en ftormenderhand ingenomen; en daar van daan gebragt hebben eeuwige kentekenen van zo eene gedenkwaardige Victorie, van welke geen eeuwen zullen zwygen, daar de geheele Waereld van zal fpreken. Daar na hebben die van Haarlem ook gedurige Oorlogen gevoert tegen de Kennemerlanders, als die geheel Kennemerland plaagden met rooven, plunderen, Ka- fieeien en Heeren-huizen aan brand ftaken, en verdelgden; als zy de Ldelen, uit al hun Goed en Have geftooten hebbende, bragten tot de uitterfte difperatie; alle dewelke onze Burgers uit erbarming binnen de Stads Poorten in genomen, en hebben mee gelyke kloek- V y 2 moe-
|
||||
|
37Ó Befchryving der Stad
moedigheid het geweld van die wilde en woefte menfchen geftuitr
de Victorie behouden en de overhand gehad in den ftryd. De Scheeps- ilag by TeiTel en Wieringen, is ook waardig dat zy in deze on- ze Befchryvinge ingelaft word, als die van Haarlem een Vloot op· Zee hadden, en met hen ook andere Steden van Noord-Holland, te- gen Willem van Br ederode, endezynen; die Zeevoogd en Admi- raal was onder Jacoba, Hertoginne en Gravinne van Holland, alwaar eene hardnekkige Zeeflag was: hier, als de Voorftevens malkander aan boord ^quamen, zo heeft men yzere handen over boord gewor- pen, om Se Schepen aan te haaien; waar door eenige Schepen ge- nomen en bemachtigt zyn, andere wederom op de droogte geraakt, en op de vlucht gejaagt: alzo is de geheele Vloot van Willem van Brederode-verjaagt en verftrooit, met groot verlies van zyn Volk; want behalven dien die in de Slag gebleven zyn, hebben zy veele met troepen bulten boord geftooten en de voeten gefpoelt: hier en boven hebben zy de gevangene Soldaaten geboeit, en groote Buit mede gebragt: door deze Victorie de'onz,e verheugd zynde, en noch eenige gevangene Soldaaten bewaard hebbende tot zwaarder frraf, zyn die aüe rnetdenzwaardeonthalih vry laatendede Admiraal van Brederode, om de Edelheid van. zyn GefJacht; die, als de Stem- men der Rechters vremd liepen, het bezwaarlyk is ontkomen , even of hem God uit de hoogte was verfchenen. Noch is 'er een andere Faclie geweeft .van de Kennemerianders, veel zwaarder en gevaar- 1yker, dewelke, de Sloten van de Poorten opgeflagenzynde, tegen wil van de Magiftraat in de Stad gelaaten wierden, alle moedwille en booze fiukken bedreven hebben; dat ik boven wydlöopiger ver- haalt heb. In de Gelderfche Oorlog is de getrouwheid en Batavier- iche Dapperheid bekent geweeft, als indenjaare 1522dievandeStad by lootinge ten oorlog uitgetrokken zyn. Op dit zelve jéar is het Col- Jegie van de Schutters ingeftek; een treffelyk Huis, met ruime Zaa- ien, als een Paleis, gebouwd, en verciert met fchoone Boomen. Als't getal der Schutters dagelyks toenam, en de Vendels vermeer- dert wierden, is 'er noch' een Coüegie of Schutters-Hof gebouwt op een Geeftelyke Grond, digt by de Groote Houtpoort, daar ook een vermaakelyke Tuin, en Doelwit voor de Schutters is: in de ingang aan de Straat, boven de Poort, ftaat St. Joris te paard, fteekende met de Speer tegen de Draak. Alzo heeft men de Burgers, die de Wapenen draagen, aiic tyd. eer bewezen \ dewelke, gelyk. zv vaar- . dig
|
||||
|
HAARLEM. Vyfde Boek. 37f
dig en gereed geweeft zyn, alzo zynze vrywillig geweeft, als zy
na ^Gelderland getrokken zyn, de Kapitein hen voorgaande. De- ze wederom tot de zyne gekomen zynde, als hy zich wel en dapper gequeten had, en zyne Vyanden geflagen en verjaagt, heefthyver- zogt, na krygsgebruik, een goede Vereering: hy een kleine erken- tenis ontfangen hebbende, is echter daar mede te vrede geweeit, meer achtende op eere en reputatie, dan belooninge., Eenigejaaren daar na, als de Gelderfche tegen de kornft van den Vyand hier hulp verzogten, zo zyn daar heenen gezonden ter afliftentie eenigVoik^ die daags tot Soldye vier Stuivers beloofd wierden. Alzo- dat die van Haarlem vermaard zyn, door hunne dappere daaden, zo te water als te land,en befaamt door hunne Wapenen over de geheeleWaereld; alle tyd de Militaire Difcipline in eere gehouden, tot heden dezen dag: want de Burgers noch. heden, die, voor 't gebruik van Vuur- roers en Gefch.ut,zyn met een oud woord Schut-broeders genoemt, die met Pylen en Boogen hen geoeffent hebben. Deze zelve zyn als noch bereid voor Vrouw en Kinderen, Religie, en hun Stad, des noods zynde, mannelyk te vegten e"ri te ftaan. Deze voorge- melde Schutters zyn verdeelt in Vendels, en Troepen van ioo of 10, maar niet altyd op eene manier;. want voor eenigejaaren is 'er eene' andere Difcipline en Regeeringe der Schutters geweeft, als wy heden hebben; daar zyn ook andere naamen en. benaamingen ge- weeft; die ik een weinig hoog er zal opneemen en vernaaien, ge- trokken uit de oude Regifters van de Scbuttery. * d'Ordre van de Schutters, St. Joris toegeheiligt, heeft haare O-
verheden en Commandeurs gehad, die over Militaire Zaaken en Krygshandel geftelt zyn.; die rekening hielden van de ontvang en' uitgaaf alle jaaren; en deze Overheden van Krygs-zamenkomft wa- ren in ordre onderfcheiden, de Prefident van de Vergadering, die Rocsgezeilen waren, wierd Deken genaamt, en. benevens hem vier, als Raaden; by welke de geheele Regeering en Gezach was, daar de eene voor en de. andere na in plaats quamen,met gelyke toeftem- ming. En dit is de Vergadering geweeft, Si. Joris toegeheiligt,.. 't Collegie der oude Schut-broeders,. tot op deze tyd onderhouden, by geduurige fucceffie, en in eere gehouden. De Dekens waren meeft Lieden van Adel, hoedanig de Heer Gerrit van Spaa-rwouis Y> 3 - , ga-
* Die vaa 4? CiaKai*;^ TJftdef wy al, j.%liet gciiisWi Mm»r>e$iftp·Psfctet dcnjaaii;
É5.3÷ " -'""*'
|
||||
|
$j% Befchryving der Stad
geweefi: is, in den jaare 1548. In wiens plaats gefiek is Jacol· van
Duvenyoorde, H'eere van Obdam, in den jaare 1549: en na deze Jan van Schooien. En wederom, in den jaare 155Ó, de Heer Joofi van Bronkhorfi, Ridder: en na deze Jan Janfz. Moflert, in den jaa- re 1557: en andere Edelen meer. De Raaden, daar naaft gezeten, zyn in 't begin maar vier geweeil, alle voornaame Burgers, die ter wederzyden gekozen zyn uit de Vendels van de Schutters, den ia den van january 1548, Deze ordre is lang onderhouden. Als Ger- rit van Spaarwoude Deken was, zo zyn de Raaden geweefi, Jan Gerritfz. van Jlkmaar, Mr. Frans Lakeman, Claas van der Laan jPieterfz., en Florens Janfz. Brouzver. In wiens plaatzen gekomen zyn, Jacol· van Duvenvoorde, als Deken, Jan Janfz. Feriner, Luyt Gysbertfz. Binder, Ar ent Symonszoon, en Dirk Joofi C laaszoon. Al- zo zyn 'er alle jaaren nieuwe Dekens en Raaden gekozen. En na- dien de Voetboog akyd in eere gehouden is, zo zyn dikmaalen bo·. ven de Molens Papegaayen aan Sparren opgeregt, daar de Boog- fchutters met geweldige fcbooten ieder om ftryd nafchootenj die de Papegaay affchoat, wierd begroet met de tytel van Koningk, en ver- eert met Koningklyk Gewaad. In deze ordre heeft de naam van Ludolf Gysbertfz. de meefte luifter, die onder de Schut-broeders Ko- ningk geweefi is, vermaard door ervaarentheid van fehieten, inden jaare 1559, als de Heer Joofi van Bronkhorfi Deken was, en Mr. Hugo Bol van Zanen, Dirk van Heuffen, CorneMs Fhymanszoon, en Claas van Hoogendorp, Raaden waren; daar zyn koften gedaan, als voor eenen Koningk, als gemelde Ludolf Gysbertfz., op den giften van July, de Papegaay afgefehoten hebbende, Koningk verklaart is, door 't liarapen met de voeten en'geklap der handen, en geluk wen- fchen van alle de Schutters; waar voor hy ook wierd begiftigt met een treffelyke Zilvere Kop, van 32 Loot > daar na ftaatig ter Maal· tyd onthaalt, en verder na Heemftede gereden, ais in een Wagen van Triumf, met een gevolg van Schutters en Burgers, onder 't ge- blaas van Trompet en Tromflag: hier en boven zyn 'er in 't Bofch Boomen afgehouwen, geplant voor 't Stadhuis, en voor 't Hof van den Koningk j en wat dies meer is, dat diende tot luifler van zo een Koningk in 't fpel. Van die tyd af heeft de naam van de Koningk geprevaleert, en in 't Collegie van St. Joris heeft de Koningk akyd geprefideertj die Dekens en Raaden, mitsgaders de Fifcaal deed yergadereq, zo dikmaalen als de Rekening gedaan raoeii worden van ont.
|
||||
|
ontvang en uitgave, of zo 'er iets beraamt zoude worden, aangaan-
de de Militaire Difcipline. Naderhand zyn'er meer Schut-broeders in getale toegelaaten tot de Militaire Regeering. Want, behalven deKoningk, die Prefident was van'tColiegie, Dekens, enRaaden, zyn daar by gekomen Provooften, enFifcaalen, zogenoemt, om te handhaven de Militaire Difcipline." Tot hier toe hebben wy gefproken van Dekens, Raaden, en Rot·
meefters, die onder de Schutters over andere geftelt waren. Na- derhand, na krygsgebruik, zyn in de Schuttery gekomen Collonel- len, Kapiteinen, Luitenanten, en Vendrigs, van den jaare 1615, tot heden ten dage; die op zekerejaaren verkooren worden; bene- vens de Sergeanten, die de Schutters in ordre houden in 't optrek- ken. De Vendrigs plachten te blyven zo lang zy ongehuwt bleven, of voor hun leven. De Schutters in 't generaal zyn onderfcheiden door hunne Vendels,die zes in getal zyn,ieder in ordre; deze heb- ben tot hunne Overften Collonellen, Provooften, Kapiteinen, en 'Vendrigs, deze ftaan over kapitaalezaaken:, Sergeanten, benevens deze zyn 'er noch Corporaals, Rotmeefters, Adelborfren/Pieke- niers, en. wat dies meer is. Als het ommegang is en Wapenfchou- wing, zo is de geheele Schuttery verdeelt in Compagnien en Ven- dels, die dan marcheeren door de Stad, in 't volle Geweer en Har- nas, en eindelyk te zamen komen op het Zant of Marktveld; daar maakenze een Slagordre, twee a driemaalen te gelyk fchietende, dat een donderend geluid maakt: na de Slagordre door Trornflag weder 'gefchaart is, trekken zy na de Doelens en Schutters Hoven,Huizen van plaizier; daar zy dan met malkanderen luilig omdrinken, de Officieren met Trommelen geleide doen, en Wyn drinkende uit voi gefchonkene glazen. Deze dingen zyn méeft gedaan tot vermaak van de oogen; maar het Gilde van de Schuttery en Coilegie van de Burgers, die de Wapenen draagen, zyn meeft ingeftelt tot bewaa- ring van de Steden; zy bewaaren de Stad in vrede en oorlog, en by dag en nacht waaken zy. Na 't ondergaan van de Zon fruiten zy de Poorten, en des morgens vroeg doen zy dezelve weder open, By nacht houden zy de wacht, ftelien Schildwachten, en doen ge- wapend de Ronden, weeren alle infolentien, verfpieden de ftraaten, åç bezoeken de Wachthuisjes. Als by dag of nacht de Brandklok flaat, komenze terfiond in de Wapenen, ieder in zyn wyk bezet- tende, de wegen, ftuiten hei woedende Voik, en met een Vendei Bui-
|
||||
|
3$ö Befchryving der Stad
Burgers bewaren zy het Stadhuis; om de Privilegiën van de Stad,
en de Geheimen van de Weeskamer te bewaaren. In fchielyke opi- roer of zwaarigheid, zyn terftond Burgemeefteren vaardig, om de Burgers in de Wapenen te doen komen: dan fpreekt men na dewy- • ze van die van Romen: „ Die de behoudenis wenfcht van de Repu- „ bliek, die volg my na, ik ga u voor. 'Zodanig is geweeft de beroerte van de Huislieden, niet lang ge-
leden ; als de Burgers, na 't flaan der Klok en Tromflag, in de Wa- penen quamen na 't Stadhuis, trokken op de ftraaten in ordre, ge- reed om zich op~ te offeren voor 't weivaaren van de Ingezetenen. En als 't Vaderland in gevaar is door beroerte van Oorlog, als den Vyand ons met een Heirleger op den hals komt, of als men eenig perykel ziet aankomen, en Volk ter hulpe aanneemt. Hoedanig geweeft is de tocht onzer Burgeren, als die in September 1622 ge- wapent na Haffeit getrokken zyn; en daar na naar Heusdenj terwyi men de oude Soldaaten uit hun Garnifoenen na 't Leger gezonden heeft. Van deze maakt Jdriaan Jun'ius, de jonge, gewag, in zyn Batavia, in het ióde Kapittel, met deze woorden: „ Dit is te py- „ newaart ook te weeten, dat ieder Stad van Holland, na vermo- „ gen, en na de gelegentheid van plaats, de Bende van ico Gequa- j, lificeerde, ook die van redelyke Middelen zyn, in zekere Troe- ,„ pen verdeelt houden, die men wel mag noemen, de Rragt en „ Zenuwen van de Republiek. Deze noemen wy met een gemee- „ ne naam Schutters, 't zy dan of zy met Muurbrekers fchieten, of „ met Staale Voetboogen, of Handboogen hun Pylen fchieten, of i, zo zy met Vuurbuffen uit de hand, of Musquetten, met Lood of „ Scherp fchieten; hier en boven, zo de nood zulks vereifcht, om *■ „ alle oproer en feditie te frillen, en om invaiïe van den Vyand te „ weeren, fielt men terftond de gewapende Burgers te werk j ofzo „ men een Prins moet innaaien, dat zy by zo een gelegentheid te „ pas komen voor eene Guarde met fatzoen. Dus verre 't verhaal Tan J. Junius, de jonge. schoia- Hier en boven, en ten laatften, is 'er noch eene Scholaftieke Re- flieke geering over de jonge Jeugd; een Arnpt dat naaft komt aan een Ko- fmlT' ningklyke Regeering, in welke de Meefters, over de jonge leerzaa- me jeugd geftelt, door roeden en houte fcepters die zy voeren, in'ε aanzien verfchrikkelyk zyn > tot deze behoort de opvoeding der Kin- deren, en onderwyzing der zelve; de welke, na de leere van Lf- mr-
|
||||
|
Ç Á Á II L Å Ì. Vyfde Boek. 3 3 r
curgits, door 't exempel van twee Honden, geenzints moet verzuimt
worden: want als hy op eene tyd deLacedemoniersbyeenhaddoen roepen, als tot eene vergadering, zo heeft hy op de Markt gebragt twee Honden van een geflacht en eene Moerj maar van verfcheide opvoeding, van welke de eene met lekkere beetjes van 't een en 't ander opgequeekt zynde, viel op de Schotel met eeten, die daar ftond; de andere, op de jacht gewent en geleerd, valt op de Haas, die daar ook omtrent was,: en hy los gelaaten heeft: de La- eedemoniers hen daar over verwonderende, wat hy voor had door zo een kluchtig fpecftakelj zo geeft hy te kennen, dathydievanSpar- ta dit tot een leffe wilde geven, die hunne Kinderen dartel opvoeden, dat de opvoedinge en onderwyzinge van de Kinderen geenzints moeit verzuimt worden, nadien d'allergelukkigfte Verftanden dikmaal be- dorven worden, door verzuiminge van opvoeding, en onervaarent- heid van de Onderwyzers of Leermeefters, die (dat ik zo mag fpre- ken) Paarden veranderen in Ezels, als verbaftert van de deugd hun- ner Ouderen, met groote fchade enintrefle van de Republiek en 't Gemeenebeft. En dit is niet alleen het doen van Lycurgus geweeit, maar alle Wethouders en Magiftraaten hebben daar na alle tyd ge- tracht, dat zy bequaame Leermeefters fielden, om hunne Kinderen te onderwyzen, die bequaam en gefchikt van leven waren en wel gemaniert, en dat zy altyd daar voor zorge droegen, datzypubly- ke Schooien, en die vermaard, mochten hebben, om de verftanden van de Kinderen te fatzoeneeren, inzonderheid van die geene die tot hoope en voorftand van 't Vaderland geboorenzynj want hy wilde, dat de Magiftraaten en, d'Overheid, niet zo zeer bekommert zouden wezen, van Wetten en Ordonnantien te maaken, als wel om de wcttelyke onderwyzing en difcipline van hunne Kinderen; \vant gelet en waargenomen hebbende de conditie van dit leven,dat het zelve zeer elendig zoude wezen, zo dat veriaaten waar van de zorge van onderwyzing: derhalven is dit de eerfte zorge, en de -hoogfte Wet by hen geweeft, dat de jonge Jeugd wel mogt onder- vezen, en gefatzoeneert worden; deze Wet is onverbreekelyk ge- bleven by alle Volkeren, ook Barbaaren. En de Magiftraat dezer Stad heeft niet verzuimt in dat gedeelte de welfiand van hunne Ge- meente. Want dat hier ter plaatze Schooien geweeft zyn tot onder- wyzinge en tucht van de Jeugd over eenige horderde jaaren, dat is zeker, al van de tyd van Hertog Aaibrecht van Ooftenryk, inden % Æ jaa-
|
||||
|
g$£ ' Befchryving der Stad
iaare iï8ó, Ris de Magiftraat dezer Stad met de Clerifie 't recht va»
Schooien te bouwen, Oppermeefters te beftellen, die men Reétors noemde, en andere Ondermeefters, bequaam om de jonge Jeugd te lêeren en te fatzoeneeren. Maar van ouds is 'er maar een publiek: Stads School geweeft,daar men de Taaien leerde, zo Latyn als Grieks» als ook alle Inftrumentaale Kunften, zo men die noemt, die behulp- zaam zyn tot alle Faculteiten, en Weecenfchappen. Maar wie die g'e'ene geweeft zyn, die de Magiftraat eerft over de Schoole geftelt hebben, dat kan ik niet zeggen, dewyl hunne naamen in 't duifter en onbekent zyn. De oudfte waren van die bekent zyn, Lambert Rufeveld en Mr. Jacab Meyfier; van welke de eene, van Leuven; t'hurs gekomen zynde, heeft de Rectors plaatsbedient,Overfteover de Schoole gemaakt\ daar zyne Vrinden, hem veel geluks wenfch-- ten in 't aanvangen van zynen dienft, in den jaare 1519. Daar is ook; eeweeft Rector Helico, een Man van groot aanzien en geleertheid „ meer als gemeen. Na deze zyn gevolgt d'eene en d'andere Mee- fters wel van leven en goede zeden: onder de welke eenen Dcc~ comius, een Vries van geboorte, zynde een deftig en geleerd Man: en noch by geheugenis van onze Ouderen,. Mr. Cornelis Duyk: als- de Biffchop hem befchuldigt, en verdagt gemaakt had van Kettery, word pezegt, afgezet geweeft te zyn, en verlaaten van zyn dienft, in den jaare 15Ó8: dit is de zelve die in den Raad zyn advys gege- ven had om genade te bidden aan Duc d'Jlva: ik vermoede dat hy zulks gedaan heeft, om de fufpitie van Eettery te dempen. On- der de Reétors is sfdricmus Junius wel de eerfte geweeft in weeten- fchap en Geleertheid, niet in beleid; een glans en luiiler van ons Ba- tavia. En na dezen is Jaceb ïperen hier Rector geweeft·, dewelke; de zvne geleerd heeft, de beveelen des Levens niet alleen op te zeg- gen, als een Papegaay, maar ook te doen en brengen tof de prak- tvk Na deze is gevolge Mr. Cornelis Hagius; die overleed twee weeken voorde Stad overging. In wiens plaats gekomen is Mr.Cor- melis Ketel; by dewelke was groot ontzacb, met.de ftemmigheid van Gato- zynde op eenen tyd Reétor, ais alles in gevaar was door den Oorlog, en de Spaanfche Soldaaten de meefte ovèrlaft deeden aan den Bur-per. Niet lang daarna, als Ketel overleden was, is d'eere van de Scholaftieke Bediening toegebragt van de Magiftraat aan Mr Cornelis Schoon, van Gouda; die gedient heeft over de 36 jaa- ien; eindelyk is bv yerfdiooiK om zyn hoogeouderdom,behoudens 7 J * zya |
||||
|
HAARLEM. Vyf de Boek. %
'isyn Wedden. Na deze is Dirk.Schrevelius, de naafte aan den Rec-
tor, als hy lang Noodhelpe.r geweeft was voor de oude Man, ook Rector gekozen, uit laft van Burgemeefteren,en ten genoegen der Burgeren. Deze met "eere en goede vrugt Regent van het groote Latynfche Schoole nu 24. jaaren geweeft zynde, als de hekken hier Verhangen wierden,was genoodzaakt het Reclors-ampt te verlaaten; maar door de ontferminge Gods is hem een.beter Dienft, het Reöo- i-aatfchap van Leyden, als fhuis gebragt, met groote eere en aan- bieding van gun ft·, welke dienft, na 18 jaaren, hy wederom verlaa- ten heeft, zyn affcheid neemende met dankzegginge en erkentenis ■van alle weldaaden; gaf ook een Affcheid-maal aan de Vrinden, en nu oud zynde 70 jaaren. Als nu 't Reétoraatfchap te Haarlem open irond, zo ging men regelregt na Jan van Middelhoven, Predikant te Lis j die zich liet beroepen tot den Schooldienft, geworden (dat ik zo mag fpreeken) van Burgemeefter een Leermeefter: omtrent zeven jaaren daar na heeft hy zyn paspoort gekregen; zomenzeide, verdacht van onkuifchheid. Deze, tot trooft van zyn demiffie, is na Leyden getrokken, zyn oude Logement. Daar op volgde Wil- lem Nyenhuyfen tot Reétor; deze was een gefchikt en geleerd Man, voornamentTyk in de Griekfche Taal, alzo dat hy eene is geweeft van de Overzetters van 't Nieuwe Teftament, niet zonder intreffe en nadeel van ons School: deze goede Man ofuitgeteert zynde door eenige mocijelykheid,of met een Peltüentiaale lucht geraakt, is over- leden, te Haarlem uitgedraagen, en te Enkhuizen begraven, in wiens plaatze gezet is de Conreöor, Mr. Jooft Duyft van Voorhout -7 ;een aanzienlyk Man, en geen ongelukkig Poëet; weleer mynen Difcipel, ook metmy in dienft: die de School haaft moede was, en trachte na wat hooger, geen humble Ziel: daar hy eindelykooktoe gekomen is, en na zyn wenfch, een van de Raaden der Admiraali- teir geworden. Onderruflchen de Schoole leed laft, als de Recior Mr. Jooft Duyfi van Foorhout die begaf. Aizo heeft, men met ernft gedacht om een ander Regent voor de Schoole te beroepen. De Scholarchen,die de hoogfte zorge van de Schoole door hooger hand bevolen is, zagen örn, verfpieden alle plaatzen en gelegentheden, om een goed Rector en Leermeefter van goede Difcipline en alle tucht te bekomen, poogden ook met belofte van goed Tra&ament ■of groot Salaris hen te lokken; zonden ook hunne Gecommitteerden een en andermaal uit, na aan de eene, en dan aan andere yermaar- |
||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||||
|
■&%
|
|||||||||
|
deReclors: deze, alzo zy verbonden waren, hebben bedankt, en'
hun verzoek niet ingewiiligt. Ondertuflchen, Mr.-Urfmus, Con- rector, gewaar wordende dat de laft van zo een moeijelyk Amptda- selyks verzwaarde, heeft niet nagelaaten zyn dienft ten befte aan te bieden, bad ook de Scholarchen, dat zy zyner mede wilde geden- ken, die nu al eenige jaaren als Conreétor gedient had, enmerkely- ke preuve gegeven van naarftigheid en devoir. Door welke aan- fpra'ak, Burgemeefteren en Scholarchen bewogen zynde, hebben hem geftelt over 't Gouvernement van deSchoole, en Redor ge- maakt: waar op hy met een folemneele Oratie zyn dienft aangevan- gen heeft, en goede hoop gegeven van zyn devoir te zullen doen. En, na dien wy hier ook gewag gemaakt hebben van de Scholar-
chen, by welke wy nu gezegt hebben, dat het Opperfte Gezach is iri Schoiaftieke. zaaken, om alles te ftatueeren dat tot nut van de Schoole is, zal het waardig wezen hier aan te merken, wanneer die Hooge Opzienders van de Schooien "eerft ingeitek zyn. By onze en onzer Ouders gedenken was 't opperde Recht en Regeeringe ge- weeft (doch onder Burgemeefteren) by de Rectoren, om de jonge Jeugd te leeren en fatzoeneeren, en zulke ordre te ftellen als het hen 'goed dacht. Maar, als.nu de Reformatie aangenomen en. vaftgeftek was, zo zyn 'er Scholarchen en hooge Opzienders van de Schooien by de Magiftraat geftelt, die 't meefte gezach hadden om de Schoo- ien te formeeren en reformeeren·,, die meeft alle in 't begin Kerke- lyke Perzoonen zyn gcweeft,. als daar waren ■■Abraham Gullus, Jo- han Damms, Joha-n Mathijtus, Hendrik Geefieranus, en andere meer, die na hen. geweeft zyn. . Naderhand zyn.'er, ook Politieke en Bur- gers verkozen, als daar waren Mr. Pieter Klaafz. van Hoorn, Nico- iaas Crabbcmos; als mede Mr·. Paulusvan Berefleyn-, en onder de Poli- tieke de Penfionariften de Haan en de Glarges. De Scholarchen die noch in leven zyn, zyn deze, Jacob Camfi&s·, Henruus Swalmt-us, Mr, Jsbrand Olycan, en Cornelis van Loo,. Secretaris, J. Campiusismid- delertyd overleden, en in zyn plaats gekomen- Johan Defwatyp^ Doctor in.de Medicynen: en in plaats van deze, Doctor Mahu. Hier en boven, zyn 'er ook byzondere Schooien, die veele zyn,
die geen Salaris van de Magiftraat ontvangen, dewelke hun werk daar van maaken, dat zy de Kinderen leeren de Letteren, Spelden, Lee- zen, en volwaifener de kunft van Schryven, insgelyks de Franfche Taal,, Boekhouden., Mathematifche Weetetifchap, en dac tot ver- maak |
|||||||||
|
HAARLEM. VjfdeBoek. ^
maak dient, de Muziekkunftj met welke dejeugd onderwezen zyn-
de, bequaam is tot alle conditie vandeven, ten voordeeie der Re- publiek, der Koopmanfchap, en alle Negotie, ja behoudenis der Re- publiek. De voornaamfte Franfche Meefters, uitneemende Schry- vers, en Boekhouders, die of geweeft, of noch zyn, zyn ten naa- ftenby deze, als Meefter Mathys, ook een. kunftig Mathematicus j Jan van de Velde, de Phenix in 't Schryyen, Meefter Thomas vcm Breugel; Pieter Ketelaar; Johan Ballot; Gofwyn Heuvelman, en Jo~ ban de la Chamhre. Meefters van de Muziek, als Organiften, Mee- fter Philips, Meefter Cornelïs Helmbreker, en Cornelis Padbruè, en niet van de miofte, Pater Ban, een groot en ongemeen Praétizyn.; in de Muziek met hooge fpeculatie, en andere, als Meefter Amoh dus, Meefter Steven, en Meefter ^uiryn, |
|||||
|
Ζ S 3: Ζ Β S*
|
|||||
|
Bëfchryvïng der Stad
|
|||||||||||||
|
$%6
|
|||||||||||||
|
ZES Ñ EB O E /C
%m de
HISTORIËN
der Stad
Á Á RLE
|
|||||||||||||
|
Vervattende de naamen ·íáç diegeene 5 die
vermaard zyn geweef door hunne Geleertheidin
alle Faculteiten, of door lucht e JVeetenfchap,
of uitfleekend in Kunfl, die ooit te Haarlem
geweef zyn. Verder andere handel, daar
de Lieden zich mede geneeren.
01 noch toe hebben wy van Magiftraaten en hoo-
ge Ampten gefproken, nu komen wy tot de On- derdaanen, die ik ook wil dat onderfcheiden zyn. En voor eerft die vermaard zyn door hunne Ge- ieerthejdjik zal ze in vier GlaiTen onderfcheiden: eenige -van deze noemeik Godsgeleerden, Rechts- geleerden, 'Doctoren in de Medicynen, en de laatfte Liefhebbers van alle Kunften en Weetenfchappen. De Gods- geleerde Uitleggers van Gods geheimenis en mifterien komen hier vooraan in ordre. En dat ik van hooger hand moog aanvangen en van ouds ophaalen, zo komt my eerft voor Hugo van Haarlem, die Abt was teEgmond, de eerfte van die naam, en 23ften der Prelaa- ten, die daar ook geftorven en begraven is, en met een Grafdicht vereert na de oude wet, in alle eenvoudigheid,in Latynfche Poëzy, met de jaar-letters L. O. I, M. C. V. Voor
|
|||||||||||||
|
tfheolo-
|
|||||||||||||
|
Hugo
V-An ÏJaarlcm. |
|||||||||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 3 8 7
Voor deze heeft Jan Olout van Haarlem niet geweeken, die na
Romen getrokken is, om zyne Studie te bevorderen, en zo geavan- Jan <?- ceert is, dat hy publyk Doctor van de PaufTelyke Decreeten gewor- Haarlem., den is, met gejuich en gelukbiedinge van alle de geene die daar te- genwoordig waren. Derhalven is hy t'huis ontboden, en tot Abt van Egmond geroepen, met groote eereen reputatie, in O&ober van den jaare 1351: hy is de 25iten in rang onder de Abten geweeft, en heeft eenige Leffen en geleerde -Brieven aan zyne bekende ge- fchreven. In den jaare 1452 is 'er ook geweeft eenen Gerard Sprong van Haar- Gei ar*
lem, Baccalaris in de Godsgeleertheid, en Reclor Magnificus in de «prong. Univerfkeit té Leuven. Alzo is 'er ook geweeft eenen Diderik Balling, oudfte Broeder Diderïk
van de Burgemeefter Pieter Balling; deze is binnen de Stad Parys E*Um£~ van de Univerfkeit Rector geweeft j een Man die uitfteekende was in alle Geleertheid en Godzaligheid.. Ook is 'er geweeft eenen Symon Hermam, die een geleerde Mon- symoa
nik was, in 't Carmeliter Kloofter, enook vermaard door zyn fchry- Her- ven en Boeken Copulata, enz.. Ook is 'er bekent geweeit eenen Alfrert van Haarlem, in het zei- Albe»
ve Kloofter, Doctor in de Godsgeleertheid, daar van hy te Leuven ™na, |
||||||||||||||
|
Haantsa»
|
||||||||||||||
|
ook Profeffor was geweeft; die doorluchtig is geweeft door zyne "
Boeken en Gefchriften:. hy heeft gefchreven vier Boeken,als,Fraa- gen op de Meefier van de Sententie genaamt; V Lezen op Ecclefiaflicus, in een Boek; een Boek op de eerfle Canonyke Brief van Johanms j noch twee Boeken van Sermoenen en Lejfen; en meer andere Stuk- ken , die in druk niet uitgekomen zyn. |
||||||||||||||
|
Na deze is 'er ook geweeft eenen Nicolaas Symonfz.,, onder de
|
Nicolaas
|
|||||||||||||
|
Carmeliten.wel de vöornaamfte van die.ooit geweeft zyn,ookbydie
van Haarlem^ hy was Prior en Provinciaal, en heeft veele Boeken van Geleertheid in het licht gegeven, als daar zyn, FandenÏyden Heiligen; een Chronyk.; verfcheide Difputatien ■> v&n de Macht der Paus, ■Keizer, en Concilien, vervat in twee Boeken; van de Decreeten; van de Fierfchaar tegen 'de Clerifie; V Leven der Heilige F aders; van de Heilige Fromven; rt Leven van St. Anna; en van Cyrillus, ieder ia een Boek verVatj Hiflorievan de Or dr e der Carmeüten; twee Boeken van de Concilien; en wat dies meer is. Op boven gemelde is geyolgt Jan Qert>r0ttdfz. van Leyden, die janöaj.
ook o»i«tó.»
|
||||||||||||||
|
3 83 . Befchryving der Stad
yatiLey- ook een Garmeliet isgeweeit,en niet ongeleerd; deze is d'Autheur
van de Chronyk van Holland, die hy in het Latyn gefchreven heeft; waar in hy op eenige plaatzen Inlaft verdichtzelen van Monniken en beuzelingen van Mirakelen: Deze heeft ook uit de Schriften van verfcheide Hiftoriefchryvers by een gebragt de Chronyk van de Bis- fchoppen van.Utrecht., en de Graaven van Holland, van de tydvaniV. PFiikbrord af, tot den jaare 1480- over dit Werk is hy meer als 1.0 jaaren bezig geweeff: hier en boven heeft hy noch gefchreven, de Hifiorie van zyn Ordre, vervat in 10 Boeken; van de vergelykinge der. Heiligen; van de Fe efi dagen-, van de Moeder Gods en haar efmerten-y Sermoenen van de tyden; van de Heiligen; en wat dies meer is. jDidenk Diderik van Haarlem, is ook Licentiaat geweeft in de Godsge- HTaiiem. ieertheid te Parysj heeft ook eemge~Serwuemn nagelaaten:, mitsga- ders een Brief van Eenzaamheid enflilte: zyn Manufcript word noch te Keulen bewaard: hy heeft geleeft omtrent den jaare 1508. Fioris Floris van Haarlem, is ook wel bekent, als Prior van de Cathui- Siariem. fèrs te Leuven, en niet .ongeleerd ^ hy heeft gefchreven vyf Boeken van V Chrifielyk Leven, in 't Nederduitfch.
vincent Vincent van Haarlem, ervaaren in de Heilige Schrift, en zeerge-
Ha'ariem. negen tot de goede Letteren en Kunitenj deze heeft uitgegeven
vier Boeken van Sententien, van een ,oud Leeraar, genaamt Pieter
van den Pcele, die overleden is omtrent den jaare 1300;, en deze
heeft .hy zeer naauwkeurig met de Venetiaanfche Editie geconfron-
teert, en in veele plaatzen verbetert en verlicht, in den jaare 1514.
joiian- Johannes van Heemflede, gebooren te Haarlem, van ordre eenen
»eeemfte- Cathuifer te -Leuven: dat hy een Geleerd Man geweéft is, blykt uit
üe- de gemeenfehap van geleerde Lieden: aan deze heeft de groote E-
msmus eenige Brieven gefchreven, van den jaare 1525101 den jaare
1533, als te zien is in het groote Boek zyner Brieven: van zyn e
Schriften en overlyden weet men niets.
johan Johan Willemfz. van Haarlem, Jefuiet en Rector van die Sociëteit
Jemfz. te Leuven, een Godsgeleerde meer als gemeen, en Licentiaat in de
Heilige Theologie, ervaaren in veele Taaien; ProfefTor van de He-
breeuwfche Taal, en Uitlegger van de Heilige Schriften by die van
Leuven, in het Collegie van B.ujfidim: een Man, die in de Bybel-
fche Boeken,by Ρlantyn uitgegeven in 's Koningks Drukkerye,zeer
goede dienft gedaan heeft,na 't getuigenis van veele Geleerden dier
tyd: in de Voorreden van Anas Montanus van den Bergen, word
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 389
ïoffelyk gewag van hem gemaakt,alwaar gerëdeneert word van voo"
ren aan óp ordre van't gebruik, waardigheid* zarnenftelling en toe- bereiding van 't geheele Werk. Als mede de Heer Gyshcrt Schook, cysbert Re&or van de Univerfiteit te Leuven, geeft hem zeer loffelyke ge- Scii0ok· tuigenis na. Gelyk ook andere uitfteekende en eerwaardige Geleer- den, als daar zyn geweeCt^ugufiyn Hunneiis, 'sKoningksVertaalder, en Cornelis Reinierfz.van der Gou, ordinair Profeffor in de Univerfiteit yan Leuven: dewelke, op dat zy hunne kift te beter en vaardiger zouden volbrengen,en de Editie van 's Koningks Bybel voltrekken, zo hebben zy tot hunne hulpe^ genomen den eerwaardigen en defci- genHeer Mr. Johan Willemfz. van Haarlem, ervaaren in de Orien- taalfche Taaien: deze heeft een Megifler op de Bybel gemaakt, die alle de pointen, in de Heilige Schriften vermeld, kortelyk vervat na de Letteren van 't Aiphabet: als mede noch verfcheidene Opmerkin- gen op de Latynfche Bybel, en uit de alleroudfte gefchrevene Exem- plaaren, zoHebreeuwfche, Chaldeeuwfche, GriekfchealsSyrierfche de Texten getoetft, en uitgegeven: hy is overleden te Leuven, in den jaare 1578. De BifTchoppen onzer eeuwe hier ter Stede kanikooknietvoorby
gaan* Onder de welke,om vafr. te ftellen de Kerkelyke Oppermacht, mcoüM de eerfte geweeft is Nüolaasvan Nieuw land; (van welke ik boven van al gewag gemaakt heb) is Vicaris geweeft van de Aardsbiflchop van f^~ Utrecht. De twede is geweeft Godefroy van Mierlo, Prior van de Go'de. Dominicaan en te Utrecht: die niet lang op de Biffchops Stoel geze- f»/ *a» ten heeft. jlnthonisvan Duyk, Zoon van Burgemeefter Caucius, is Raad geweeft van de Biflchop Mierlo. Want in 't zevende jaar van zyn Bisdom, als de Beeldenftormery was, is hy ternaauwernooduit de handen der Soldaaten geraakt. Alzo heeft de Reformatie van de gezonde Leere eindelyk zyn begin genomen. . De eerfte die zich hier geprezenteert hebben tot den Kerkdienft,, |
||||||||||||
|
met de loffelyke tytel van Reformatie, zyn geweeft JbrahamGal
|
lus*
|
|||||||||||
|
een oud bedaagt en Godzalig Man; en met hemJobanDamus^en
|
||||||||||||
|
>ienaar Gods, die de eerfte Predicatie gedaan heeft, (zo hy uit de
HnTrSvg?0m,T ^S) na dat de Kerk van Afgoderygezuivert waar, ?£V 7r,gd fpeei^e den '3$ PC*!»*, Loeft nu vry onzes Gods Naam, Mie gy Dienaars des Heeren. Na deze zyn gevolge, alle wettelyk Oeroepen, HenruusGeefieranus, vanNaaldwyk; GerardusBlokhoven-, Lucas tiejt, beroepen van Leydenj ën Giltis Siroo; dierayneswee- |
||||||||||||
|
A Α Α
|
||||||||||||
|
tens
|
||||||||||||
|
35© Befchryving der Stad
tens geen Gefchriften hebben nagelaaten. Omtrent deze tyd is ook
Predikant geweeft Johannes Ampfingius, krachtig in't prediken, dien de welfpreekentheid haat en nydveroorzaakt heeft: hy was niet al- leen een Godsgeleerde, maar ook Doftor in de Medicynen, en ver- maard door zyne Schriften: hy heeft eenige Stukken uitgegeven te- gen de JVederdoopers; van de inftelUnge van beide de Tefiamenten, zo» oud als nieuw; van de Menfchwordinge van Jezus Chriflus -y van de Ker- kelyke Tucht en Difcipline-y en daar en boven eenige Oraiien en Trak- taatjes in de Medicynen. Na hem is gevolgt Johannes Bogardus; een Man van een goed oor-
deel, en groot Godsgeleerde, die ook eene geweeft is vandieCon- tra-Remonftranten, in de Conferentie gehouden in den Haag éïß é j die ook in 't licht gegeven heeft eenige uitgelezene Leeringen, zo die daar dienen tot geduldigheid, om alle ongemakken in dit leven te verdraagen; als die daar (trekken ten eeuwigen Leven, en de heil- zaame Leere ter Zaligheid, die is in Chriftus Jezus. Met Bogardus is Willem deHafe,beroepen van Rynsburg,in dienft
geweeft j die een Herder was van geene diepe Geleertheid; doch geen ongelukkig Prediker. En byna op eene tyd is ook in dienft gekomen Antonius. Tyfus; die voor een korte tyd hier tot Predikant is aangenomen; doch niet lang daarna, om zyne Geleertheid, na Harderwyk, en daar na te Ley den tot ProfefTor der Heilige Theo- logie beroepen. Na deze is gevolgt Johannes Matthifius, van Ant- werpen, voorzien meteen welbefpraakte tong, zeer beleefd en be- vallig in zyn ommegang, wel ervaaren in de Goddelyke Schriften, en in 't lezen van de Oudvaderen gedurig bezig. Na deze is ge- volgt Adrianus Jacobi á Tethrode, Haarlemmer, beroepen van As- fendeiftj een groot Yveraar en Voorvechter van de zuivere Leere,1 iegen de Remonftrants - gezinde. Na deze Henricus Geefteranusy Henricus Fil:, beroepen van AfTendelft: die in zynejongkheid, door de hardheid van zyn Stiefvader, de Schapen gehoed heeft. De Voog- den van dit Kind,gelet hebbende op de gaauwheidvanzynverftand, liebben hem verordent om te Studeeren, en eerft in de Latynfche Schoote beitelt onder de difcipline van de Reitor Schrevelius; daar na is hy geraakt na Leyden in 't Collegie van de Heeren Staaten, al- waar hy ook Magifier Artium gepromoveert is: hy is een diepzinnig geleerd Predikant geworden, uitwyzende het Boek dat hy gemaakc beeft ter YerkJåe yaiv 't Hooglied van Salomw. Na hem is ge- |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
39*
|
|||||||
|
IfOmen Eghertus Verhoeven, beroepen van Hillegom. En Izaakju-
nius, Franc: Til:, beroepen van Warmond; die in raad en daad, in wysheid en voorzichtigheid andere overtrof, en zonderling in advys: deze heeft tegen Socinus zeer geleerd gefchreven. Na hem volgde Daniel Souterms, een Vlaming van geboorte, en beroepen vanCam- pen: die, behalven eenige Stukjes, die hy in 't Nederduitfch in 't Iichr gegeven heeft, ook gefchreven heeft van't Ampt der Kooplieden; va» de Banqueroeliers, of die gefailjeert zyn: hier nevens een Boek ge- naamr Palamedes, of van den Teerling, en noch drie Boeken van ver- fcheide Tuifchfpelen: boven dezen een Drankje voor een benaauwde Ziel; welke ftoffe een Theologant beter pafte: noch heeft hy ge- fchreven de Pedagoog, of Leermeefier van de Ryken, van V t-egt'e ge- bruik of misbruik der Rykdom; en of 'er ook noch wat aan fehorte, heeft hy eindelyk de Uitvaart van de Koningk van Grooihrittanje ge- fchreven, en andere Schriften zonder naam meer- Na hem is gekomen Dionif.us Sprankhuyfen, beroepen van Pie- tershoek; een getrouw Uitlegger van de Heilige Schriften en Ver- borgentheden van het Oude en Nieuwe Teftament, en ftrenge Voor- vechter van de gezonde Leere tegen de Remonftranten; een Man, die onbeitraffelyk was van leven, nochtans ongelukkig in zynen dienfi, -als die ongelooflelyk veele Tegenpartyders had: maar deHeereGod heeft zich over hem erbarmt, en ge^egenr in de twede beroepinge. Na hem volgde Jacobus Campius, beroepen van Koedyk. Na die Johannes· Acronius, gewezene Predikant te Wezel, een Vries van jgeboorte; in welke te zien was de ftrafheid van Cato, die alles be- richte en berifpte; een Man die diep Geleerd was, maar ongeruir, en heeft veele Boeken nagelaaten en gefchreven; als eerft, een Apo- logie, voor't Placcaat van Groningen; een Traclaat van 't Recht van 't Patroonfchap; over degeheele Theologie; een Regifler van de Paujè- lyke Religie, getoetfi aan de Leere der Reformatie; een algemeene Foor- flelling over de naam Elohim; een hoe men de Studiën in dé Theologie 'Wel moet aanleggen; en ook een Formulier., om een Predikatie wel te formeer en. Daar op volgde Samuel Ampfing, beroepen van Itysoort; die men zegt,dat in 't Nederduitfch en Franfch predikte: dezeheefc verfcheide Tractaaten gemaakt in Rym, als, de Bootzen van Puh:Sy- rus; de Zede-rymen van Cato; en meer andere diergelyke in Neder- duitfch, aartig en net berymt: maar die dingen die hy gefchreven heeft ter eere van de Stad Haarlem, zo in Profa als Vaerfen, daarin Aan firaeht
|
|||||||
|
391 . Befchryving der Stad
tracht hy na de Oniterffetykheid, om eeuwig geroemd te worden,.
Nu komen wy aan de noch levende, ten minire de meeite. Op* ïaatftgemelde volgde Jofephus Rofarius, beroepen van Woerden j. een Man van goeden aart en verftand, beleefd, gemeenzaam by ie- der; die vriendelyk is, en de allergeringfte te fpraak ftaat, en dat het yoornaamite is, een goed Herder en Leeraar. Daar na Henrï- cus Swalmius, beroepen van Delft, die de oudlre in dienit was van alle de Predikanten in Holland; in wiens wezen eene deftigheid he- fpeurt wi.erd, van welks lippen zoetigheid en vriendelykheid vioeit,. als de welke in welfpreekentheid , en vleijende reden boven-andere uitileèkt; en is ook niet ledig geweeit in 't fchryven, hebbende uit- gegeven een Lykaraüe over de dood- van de doorluchtige Vrouwe Sab.ina, Graavinne van Egmond, en Prinfeffe van Gaveren. Daar na Johannes Criidus, beroepen van Saanredam; mynCommefaalwel eer geweeft, die onder onze difcipline en onderwyzinge geitudeert heeft, wel geoefTent in de Philofophie en Heilige Theologie, in de Latynfche,, Hebreeuwfche en Griekfche Taaien wei ervaaren, en niet vrenid van de Poëzy; een Man die zedig is, zonder ambitie; die zyne Predikatien weet. te richten na 't begrip van't Volk; diehy ïuifter weet by te zetten door aartige fpreekwoorden, na gelegent- heid van. zaaken; zo- dat hy befcheidelyk volgt de Heilige Poëeten, daar Horatius van gewag maakt, die leeren willen tot ftiehtinge, of vermaakinge, of'tot belde zarnen. Na deze is gevolgt Nicoiaus 1% Plancque, beroepen van Campen ;deze was een Man van uitneemen- de bevalligheid, in 'c fpreeken en prediken. Na deze volgde Bouri- this Sibema,^beroepen van Schiedam, een Vries van geboorte: de* ze had de Gemeente naauwlyks anderhalfjaar gedient,of wierddoor eene ontydige dood van haar afgefcheurt, zynde een vroom en God- zalig Man, onver.drierig in 't prediken. Na deze· volgde Petrus Bus· gerias., beroepen van Dutten; een Licht en Pilaar van de Kerke en Gemeente Gods,, een Voorvechter van de Waarheid die in Chriftus. is, Befchermer van. het waare en alleen zaügmaakende Geloof, een geduurige party van Kettery, die niemand flatteerden, of fpaarden: en. om. de· etterbuil der zonden, te geneezen, gebruikte hy meer Cau- terien en Brandyzers, danPiaiiïers, na de wyze der Doétoreninde Medicynen, ais een Arts der Zielen betaamde : en gelykhydetoorn Gods. ver klaarde de wrevelige en onboetvaardige Zondaaren, alzo- b.eioofde hy·άς.Boetvaardige de genadeGodsdoon-echcYaardigever- |
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. Zesde Boek.
|
|||||||
|
59$
|
|||||||
|
gelding, de veïflagene in hun Confcientie door de prikkel der zon-
den, rechtede hy op door Yerixooffingeyd'afgedvvaalden bragt hy wederorn op de regte weg·, en om 't met een woord te zeggen, deed alle de plichten van een getrouw Herder: deze is overleden in den jaare 1645". Daar na volgde Theodorm tPrykenburgiu$, beroepen Van Alphen; die niemand van zyn voorgaande Mede-dienaaren wykf; en waar in uitmunten Gaaven desverllands, die in alle deeléri zich vertoonen als met luMter: in deze is de aanzienlykheid van Cato, en de befcheidenheid van Socrates-, die een Majeiteit heeft in zyn we- zen, en Vriendelykheid in al zyn doen. Na deze Jdrimus Tegula- rius, beroepen van \Purmerent, een Amfterdammer van geboorte; •die in zyne Predikatien, (dat ik zo-mcog fpreeken zonder opfpraak) om de harten der menfchen te beweegen, naauwlyks onder zyne Mede-dienaaren zyns. gelyken heeft, die door kracht des Goddely- ken Woords, a!s met een Blixem, tot in het binnenile van de Ziele doordringt, ftort als van boven neer de ftroomen van zyne welfpree- kentheidy de regte Theofraflus , die als Gods Tolk, door 't krachtig geluid dat hy maakt, de Lieden leid waar hywil. Na deze Salomen Echtenius, beroepen van Weeip^ een Exemplaar van zedigheid en nedrigheid, en getrouw Uitlegger der Heilige Schriften·, leerzaam en (tichtelyk; die de Menfchen onderwyft met ieere en leven, na't exempel van Phenix., daar Homerus gewag van maakt. Na deze is gekomen Johames RuUus, beroepen van-Rotterdam; dlebyzonde-- re bevallig&;gaaven: heeft van Welfpreekentheid, Vriendelykheid, en die machtig is om de harten der Menfchen te ilreeien··, dewelke een twede Franfche Hercules is,,: die. met zeer fubtieie draaden van zyn tong d'ïngezetenen van zyn Volk trekt tot gehoor, en hen brengt tot Chriftus·, als die een diepzinnig Uitlegger is van de Heilige Schrif- ten , dewelke met een fuperncieele iecringe, (dat ik zo moog fpree- ken) de vyfde Effentie uit de Heiige.Schriften trekt, door het Vuur desGeeftes; dat deze de Heerë. onze God noch lang" gezond wïlbe- waaren! is de genieene bede van ons Vaderland, Kerk e enGeineen·. te. En de faatile,die onlangs, gekomen is., en. nu de.jongfte indien!!, is Jacobus Clerq, beroepen van Alkmaar, met groote droefheid voor die Gemeente; een ÌÜþ, die naauwiyks weergade heeft, (niemand te na gefproken) zo begaafd;, dat hy tot verwondering^ van veel e, is een geeftelyke Aniphïon, die fteene harten kan beweegen, en leiden waai* hy wil, op den Weg der Zaligheid. Aaa j Be-
|
|||||||
|
Beichryving der Stad
|
|||||||
|
324
|
|||||||
|
Beminde en Eerwaarde: Broeders, neemt my ten beften af, dat ik
de eene minder, de. andere meerdere Gaven toefchryfj want daar zyn verfcheidene Bedeelingen van Bedieninge en krachten, ieder na de maate van de Heilige Geeft gegeven; want deneenen is gegeven de fpraak van Wysheid',, andere de onderfcheidinge der Geeften, an- dere vreemdeitongen, en andere vertaalinge van fpraaken. Deze al- le, hoewel die ongelyke gaven zyn, zo worden die nochtans wyfie- iyk verdeelt door, een by rondere difpenfarje van de Heiliga Geeft, iiièi even gelyk, maar genoegzaam. Dit is het geenedatde Apoftel der Heidenen ons leert, ι Cor, il, by gelykenis genomen van '« jmenfehen lichaam: Want gelykerwys in een lichaam veele leden zyn„ onderfeheiden in plaatfen, gelegentheid, fchoonheid, bevalligheiden plichten, alzo om dat Corpus van de Gemeente van Chriftus te ftel- len, zo is 't van noodë dat 'er veele leden te zamen komen, om 'C werk des Heeren te voltrekken. iCor.16: 10. Wyders moeten hier niet uitgefloten worden de naamen van die
geene, die te Haarlem geboren en opgevoed zyn, inverfcheideSte- den en nagelegen Dorpen het Predikampt bedienen. Onder welke de VQornaamfteJs Johan Hoornbeek^ die ik zou kunnen noemen eert wonder onzer eeuwj als die noch een Jongkmanzynde, inzynbloei- jende jaaren tot Doélor gepromoveert is in de Heilige Theologie, Pro- felTor op d'Academie van Utrecht, en Predikant der Gemeente vaa Jezus Chriftus aldaar, ervaaren in de Orientaaliche Taaien, en voor- namentlyk in't Hebreeuws.* Hier aan komen 't naaft Johan Der- f : ra-
* fohamus Heorniak,, Hoogleeraar i« de Godgeleerthdd in de Hoo^e Schoole eerft
.van Utrecht, en daar na in die van Leyden, is een van de doorluchtigfte Godgeleer- den gewecft , die 'er in de zeventiende eeuwe in Holland geleeft hébben, Hy wierdia ,den jaare 1617 te Haarlem gebooxe'ii, wciwaards Johanms Hoombce'^, zyn Grootvader, geweken was met zyne Kuisvrouwe, in den jaare 1548) hebbende Vlaanderen , zyn Va- derland,, ter oorzaake van den Godsdicnft vèrlaaten. Hy ftudeerdc in zyne Geboor- teplaats tot den ouderdom van is a 16 jaaren, waar na. hy.naarLeyden gezonden wicrds alwaar hy groot licht kreeg onder de geleerde Profefloren , waar roede de Uooge School voo-rzien'was. Na dat hy twee jaaren in deze Stad geftudeerd had, ging hy zyne Stu- diën te Utrecht vetvoigen in den jaare tSjj, waar van hy in het jaar daaraanvolgen- de te rug keerde. Hy wierd tot Predikant aangen0Hl5'Hn den jaare 1639 , ging zyne be- diening heimelyk te Keulen waarneemen , voldeed zyn plicht met groote Godsdienftigheid «sn voorzichtigheid , en was nooit verfchakt voor hetgevaar, het welk hy liep in die Stad on- der zo veel Roomfche. Hy quam weder in Holland in den jaare i<>43 , en%vierdiu de Hooge School van Utrecht tot Hoogleeraar inde Theologie aangeftelt, met eene algemeéne toe- juiching , op den ziften van wintermaand des zelyenjaais. Deblyken die hy van zyne be- quaamheid gaf, waren oorzaak, dat men hem verkoos tot het vervullen van het Hoog- leeraars-ampt in de Godgelesrtheid, dat te Utrecht door de dood vaa ScbatAnus open ftond. Hy nam dit beroep veel liever aan, dan alle de andere Bedieningen, die men Ji.ern in andere Steden aanbood; want ia Sptokkelmaaad des jaare 164+ wilde de Kerk van
|
|||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
s<)$
|
|||||||
|
Yamoui, en Jacob Sylvius, die beide te Leyden in dienfizyn. CorneUs Ja-
cobi Petrejus ftaat te Campén in goede achtingè. Hendrik van der 8'ώαIke, is weigezien by die van Édam. Hiernevens Tsbrand'vanOs, Hofpre- diker by de AmbaiTadeurfvand'AIlerchiiftelykftelConingk van Vrank- ryk. Doet hier noch by Jacob Verhoeven, die om zyn zwakheid uitge- diend heeft. Boven deze zyn'er noch andere Dienaars meer, als, Tsbrand Yeunifz.Fabricius, die uitfteekt in geleertheid, vloeijende in welfpreekentheid j Hendrik Bruning, Jacob van Tetrode, en Ρ iet er jflbertfz. Kuyk, die wel eer myn Difcipelen geweeft zyn. En η och meer Broeders van de ClalTe, als, Johan Polanus, Johan Arnpfing^ Hen-
van Maftricht hem tot haren Prediker hebben. Die van Grieft, in NoordhoUand, be-
liepen hem in Lentemaand des zelvenjaars; en hem wierd het Ampt van Profefforin ds; Theologie in de Iüuftre Schoole van Hardcrwyk, eene Stad in Gelderland, in Bloei- maand daar aan volgende aangebooden. Hy wierd in Hooymaand des jaars 1644 tot Hoogleeraar in de Godgeleertheid te Utrecht aangeftelt, en het jaar daar aan volgende tot gewoonelyke Predikant der gemelde Stad. Onaangezien de groote moeite, die hy had in het waarneemen van deze twee Ampten, was hy echter zeer flip in zyneBedie'- ning , en was door zyne becmaamheid zo nut voor het gemeen , dat hy de achting êit genegentheid van de gantfche waereld verkreeg ; want hy bezocht dikmaalen de Lid- maaten .der Kerke, moedigde de Godsdienftige aan, onderwees de onkundigen, be- ftrafte de quaaden , wederleide de Ketters, vertrooftedebedrukten , verquikte de kran- ten , verfterkte de zwakken, wekte de moedeloozen op_, onderfteuivdc de armen, e« tjuam alle menfehen , ieder na zynen ftaat en gelegeiitheid , te hulp. Doch de Regee- iing verlchoonde hem voor een gedeelte van den zwaaien laft zyner Bedieningen, te,r einde hy onder zulk een moeyelyken arbeid niet mogt bezwyken. Hy wierd van daar na Leyden beroepen, om 'er het zelve Ampt, dat hy te Utrecht had bekleed, waar te neemen; welk beroep hy aannam in den jaare 1654, en verftrekte deze beruchte Hoo- ge School, tot zonderlingen luiftcr tot zynen fterfdag toe, die voorviel deneerften van Herfftmaand i(>66. Hy was een viy langer leven waard, j maar het ismecrte verwonde- ten, dat zo een werkzaam Man, als hy was, omtrent 49 jaaren geleeftheeft, dan hem langer te zien leven. Het groot getal Boeken, die hy heeft uitgegeven > dienen tot een overtuigend bewys van zyne werkzaamheid en uitgeftrekte geleertheid, beftaandc zo. in Xatynfche als Nederduitfche weldoorwrochte Werken , alle wel bekent. Hy ver- ftond zeer veele Taaien, als dcLatynfehe, Griekfche , Hebreeuwfche , Chaldeeuwfche , Syrifche, Rabbynfche, Neder-en Hoogduitfehe, Engelfche, Franfche , Italiaanfche , kende de grondregelen van de Arabifche en Spaanfche Taaien, en hield vrundfehapmee de voortreffelykfte Godgeleerden van zyne eeuw. Hy week nooit vande allerftrengfte recht- zinnigheid af,üen blonk niet min uit door de hoedanigheid'van zyn vroom en heerlyk ge- moed , als door de begaaftheden van zynen geeft , gelyk in't kortte zien is in zyn levens bedryf, getrokken uit zyn Tra&aat, De con-verfitne Indoram & Ctntilium , en gefchrëven door ·°<>?'4 Stmtrt. Hy heeft Kinderen, zulk een roemryken Vader, nagelaate'n , het we!k niet weinig tot :zynenlof ihekt. Hy trouwde in den jaare insobinnen Utrecht met Mnna BernariL; welk Huwelvk hem met doorluchtige Mannen vermaagfehapte , als met Confiamyn l'Empt. rtur, ïrofeflor in de Theologie ; want de Grootmoeder van de vaderlyke zyde van deze ^i»- »λ Benard was Jaqttclint l'E-mptrear genaamt, en was de Moeye van Cinjlantyn i'Emperem» en Jan Γ'Empereur, Predikant in 's Gravenhage; en met Jetccus Hondius, een zeer ver- maard Landbefcjuvver, Grootvader vat) Moeders zyde van ^tnm Rernari, al? mede van Hendrik. Hond;ms gefneuvelt in een zeegevegt, kloekmoedig voor het Vaderland ftry-. dende, op.het Schip van den AdmiraalTromp , waar op hy het gebied voerde. Johannu- Hoornbeek, liet twee Zoonen na: .Izjiak. Hoornbeek., voormaals een berucht Advocaat ia ■ '«, Gravenhage, vesvolgens Raadpenfionaris vaa Rotterdam, en eindelyk RaadpenSon:i->. lis van Holland ; en Hendrik. Emilmi Hoornbeek., Cormgvicsfijcaaj d«ï iwpoftea VHft d* irovixtic T*a ilollaed. zie utjlt L}iïi{mirt Cfjt.i&Vt |
|||||||
|
39$ . , Befchryving der Stad
Hendrik van Loon, Johan Nyenhuyzen, en andere, te. veel om alle
op te noemen ή en die ook genoeg bekent, zyn. * Na dat de Reformatie in train was, eri de Gemeente des Heeren
dagelyks ongelooffelyk toenam, zo is 't dat by deze gelegentheid, de uitlandfche Franichen en Waaien,, door iever van Godsdienft.ge- dreven, eene Gemeente in. Nederfend vergadert hebben, en, met toefremming van de Msgiftraat, ook alhier.te Haarlem, beroepende Johan Taffm, die 'c heilzaam Geloof in Chriftus, en de orthodoxe en rechtzinnige Waarheid verkondigt heeft, en 't gevoelen dat daarte- gen ftryd verworpen: deze heeft verfcheide Traéteaten gefchreven, als, van V waar e berouw en leetwezen des zondigen Levens; hy leerde wat de waare Merktekenen waren van de Kinderen Gods.} ook voorgedraagen de Trooft in alle aanvechtingen bekommernis: noch 'een korte Onderwyzing van de dwaaling der Wederdoopers ; van de Menfchwording van Jezus Chriflus, de waare God en Menfch; van de Kinderdoop; van V Ampt, Ontzach en Authoriteit der wetielykeEedt. ïn plaats van deze is gekomen Johan Crucius, de oude,, van Over- yfTeij die gedeputeert is geweeft op het Synode te Dordrecht; die ge-
* Jiuolm Tri<rUnd, <scn vermaard Hoogleeraar in de Godgeleertheid en Joodfche Oud-
Jheden te Lcyden, was de Zoon van Jacobtts Trirjand , Predikant te Amiterdam , en van Johcimw. de Murets, Dochter van een aanzienlyk en ryk Koopman aldaar. Zyn Over- grootvader van Vaders zyde was insgelyks een geacht Hoogleeiaar en Predikant t: Ley- den , en liet verfcheide Schriften na. JmIus, van wien wy hier fpreeken , wierd alhier te Haarlem gebooren op den sften van Blöeirnaand r6sz> alzo zyn Vader als Leeraar dien tyd hier Itond. Hy verloor beide zyne Ouders in een en dezelve maand, doehy noch maar ir jaaren oud was. De gronden zycer Studiën heeft hy eerft te Haarlem, en daar na te Amfterdam gelegt. Van daar vertrok hy na Hardeiwyk, en vervolgde aldaar zich in de Letterkunde en Philofophie te oeffenen. Eindelyk begaf hy zich na Xevden, alwaar hy zich geheel aan de Oofterfche Taaien en Godgeleertheid overgaf, in "welke beide hy boven zyne medeleerlingen^ uitblonk. Te Leiden waien ter zelver tyd drie vermaarde Profefioren in de Theologie ; namentlyk -Atrahum Heidanus, Chrt~ fiopborus Witthhjus, en Frcderih^ Spanheim.. Hoewel hy van alle deze drie gtoote Lich- ten der Geleerden veel vorderde, hield hy zich nochtans yoo; namentlyk aan den laatftgenoemden, In den Jaare 1676 wierd hy tot Proponent in de H. Godgeleertheid verklaart. Een korte tyd daar op een Dorp, en naderhand te Erf da en utrecht den ïiedikdienft waargenomen hebbende, nam hy eindelyk, na dat hy yeete andere Be- roepen had afgeflagen, dat van Leyden aan inden jaaie r<S8i. Zes jaaren daar na wierd hy in de zelve Stad tot Hoogleeraar in de plaats van ^inthenius fiulfius ver- fcooren.' In deze aanzienlyke Bediening trok hy veele Studenten van alle kanten tot zich. In den jaare 1701 wierd hem ook het Hoogleeraarfchap in de Hebreuwfche Oud- heden opgedraagen. De Prins van Oranje, naderhand Koning van Engeland, Wil- lem de derde, was hem zeer genegen, en verklaarde hem tweemaal tot Rector Mag- nificus, namentlyk in de jaaren 1689 en.1699. Hy overleed den uilen van Herfftmaand I7CJ , oud 54 jaaren: nalaatende een Zoon , die'naderhand in de Regeering van Ley- den gevordert wierd, en drie Dochteren. Hy heeft verfcheide fraaye Weiken in 't licht gegeven, als DeDodone; de Kjfmeis; Seriftttr* .Vindici*; behalven verfcheide Re- denvoeri'ngen en Difputen over Ketuftoffen , alle wel bekent. Ook heeft hy deLykre,- dea evex dee berc-erftden SrtitriK^*^»* gejivudsfl. Zie Jth, λ Mark^Om. Fsmeh. |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
397
|
|||||||
|
gepredikt heeft, na 't exempel van de Heilige .Patdus, Chriftus en
die gekruift; die zyn voornaamfte roem had in het kruis van onzen Heere Jezus Chriftus^ die niet getracht heeft te weetendanChriftus, en die gekruift; die zyn eenige plecht-anker gezet heeft in het kruis van Jezus Chriftus j en geleerd heeft, dat 'er geen andere weg na den Hemel was, dan zyn kruis te draagen, en Chriftus na te volgen^ de regte Cruduj, Leermeefter van 't kruis: daar zyn ook noch eeni- ge overgezette Schriften van hem in wezen, die meeft alle dienen tot ftichünge, als een Tra&aat van ïaffyn, dat hy uit het Franfch in 'i Nederduitfch overgezet heeft; een Traftaat van IVallai, dat hy uit het Latyn in 't Franfch overgezet heeft, noopende het Recht en Macht van de Overigheid;, hier nevens, 't begin en voortgang van de Kerkelyke beroerte in Holland, uitgegeven door Frederik de Fry,. uit het Nederlandfch/'m 't Franfch overgezet; en de Koningklyke fFeg, uit het Latyn in 't Franfch vertaalt: dezeis overleden, en in den Hee- re geruft op den 7den van February 162$. In zyn plaats is gekomen Johan de Sgins; die met gelyke getrouwheid de weg der Zaligheid aan zyne Toehoorders geopenbaarr heeft, en veele Zielen Chriftus toegebxagt in een vetten oogfr: overleidende, beval hy zyn ziele aan^S.od: hebbe niets van eenige zyner Schriften vernomen. Na deze is gevolgt Pieter de Bontemps, Bedienaar van de Franfche Ge- meente, die noch leeft; waard en aangenaam by zyn Gemeente; een fcherpe Beftraffer van Kettery, voornamentlyk der Herdoopers, die hy band, en verklaart begaan te hebben Crime liefe Majeftatis, zo tegen God als menfchen, meteen ftraffe vrymoedigheid, als eenen Roomfchg Cato; die in de wandeling Cenforius genaamt word. Nu ga ik over tot de twede Clafle van de Geleerden van Haarlem, Rochts-
die verordent is voor de Rechtsgeleerden. Dat de Stad Haarlem een seleex- Voedfter altyd geweeft is van braave en uitneemende Verftanden, betuigen ons de Jaarboeken en Hiftorien. Dit word ook bewezen met zo veele naamen van Godsgeleerden, meer als gemeen, die o- ver't Heilige geftaan, en de Kerke geregeeit hebben. Dat'er niet minder geweeft zyn in de Politie, die over de Politieke Regeering geftaan hebben^ betuigen ons de Stads Regifter-boeken, vaneenige honderde jaaren herwaards. In deze ordre komt my voor Mr. Ni- colaas de Fries, (dus noemde Zy alle Rechtsgeleerden, een naam die noch heden in gebruik is) die in den jaare 1475, om deeere wiile., g-eilelt is over de Schatkamer der Stad. Noch eenen Mr. Jacobjanfz., Β BB in
|
|||||||
|
39g Befchryving der Stad-
in den iaare 1489. Na hem de een en ander, als Mr. Dirk Ballinge
Mr Nieolaas van Schooien, Mr. Gerrit Hendrikszoon, alle Rechtsge- leerden en Bewaarders van Stads Kaffe, en zo vervolgens. De Rechts- geleerden zyn ook veeltyds geavanceert tot Schepenen; want van den iaare 1474 bevinde ik al Schepenen die Rechtsgeleerden waren, welkers naaraen ik zal voorby gaan: maar de voornaamfte zyn wel geweeft Mr. §uiryn Dirkfz. Talefius, Mr. Nieolaas van Schooien, Mr ^Pieter Foreefi, Mr. Hugo Bol van Zanen, Mr. Gualter Prins, Mr' Johan van Zuyren, Ut.LottynClaaJz. Gaal, Ut. Dirk Ramp, en Mr' Philips van der Mathe, die alle voornaame en meer alsgemeene Burgers se weeft zyn, ryk van middelen en goeden huize. Ik heb nu gefproken van eenige in 't byzonder, die alle Schepenen geweeft lyft In de meefte Steden is dit gebruikelyk, dat in de Bank van Schepenen een a twee Rechtsgeleerden zitten. Maar dit is wat zeld- zaams, dat inden jaare 156 <, in't Collegie van Schepenen, vyf Rechts- geleerden de Juftitie adminiftreerden, als Mr. ghuryn Dirkszoon,Ut. Gerrit van Ravenshergen, Ut. Dirk Ramp, Mr. Janvan Zuyren, en Mr Philips van der Mathe. In den jaare 1569, zyn 'er vier Schepenen zweeft op eene tyd, alle Rechtsgeleerden, als Mr. Ger- rit van Ravenshergen, Mr. Lamhregt Jacobfz. van Roosveld, Mr. Hu? o Bol van Zanen, en Mr. Gyshrecht van Ne f e. Hier en boven: zyn 'er ook veeleRechtsgeleerden tot 'tBurgemeefterfchap verheven, al van den jaare 1491, en volgende jaaren, üsUt.Jacob Boudewyns- zoon, Ut. Pieter Balling, Mr. Jacob Janszoon, en Mr; Pieter van For'efi Mr ®uiryn Dirkszoon, is wel zeven maal Burgemeefter geweeft · een tweèeMarius, die voor zyne getrouwedienftqualyk beloont fe, als reeds boven verhaalt is. En deze zyn Burgemeefte- ren geweeft de eene voor en de andere na; maar dat zeer zeldzaam is ook L· een welgeftelde Republiek, hebben wy uit de oude Re- gifters van Stads Boeken, dat 'er in 't Collegie van Burgemeefteren Sp eene tvd drie Rechtsgeleerden geweeft zyn in den jaare 1560,-als Mr 9ttiryn Dirkszoon, Ut. Gernt van Ravenshergen, en Mr. Dirk RamP wederom in 't volgende jaar, Mr. Dirk Ramp, ψ. Janvan Zuyren en Mr Lamhrecht Jacobfz. van Roosveld. Eindelyk enten laatften, voor 't Beleg is Mr. guiryn Dirkszoon, tot zyn groot onge- luk Burgemeefter geweeft, welks uitgang droevig geweeftis, ais meermaalen is gezegt, en met hem Mr. Jan van Zuyren, en Mr. Philips van der Mathe,die in. groot aanzien by de Spaanfche geweeft r ■ zyn. |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
399
|
|||||||
|
zyn. Maar die manier van Burgemeefteren te verkiezen, dat Rechts-
geleerden waren, heeft met 'er tyd opgehouden, als alles door den oorlog in brand ftond, en de lieden als verwilderd wierden. Hoewel 'er noch wel andere geweeft zyn, die door eigen deugd en kloek- heid gekomen zyn totgrooteeere,'t geluk hen dienende. Onder de- ze ftelle ik Mr. Jacob van Dyk, Mr. Florisvan Schooierbsfch, Mr. Wil- lem Ruychaver., Zoon van Maarten Ruyc-haver, Burgem: Mr. Antho- nis deWaal, en Mr. Johanvan Bosveld: van de welke Mr. Jacob van Dyk, te Haarlem is gebooren in denjaare 1^67: deze, na hy een geruime tyd als Advocaat ten Hove in 's Gravenhage geftaan had, is door eenige Burger-lieden na Zweden gezonden aan Koningk Gufia- *ous de tweden, om hunne affairen: deze heeft den Koningk zo wel bevallen, dat hy hem voor zynen Ambaffadeur verklaarde, en afzond na de Staaten Generaal van de vereenigde Provintien in Nederland; alwaar hy een geruime tyd als Ambaffadeur zyne refidentie gehou- den hebbende, is wederom na Zweden ontboden: en in de Ridder- fchap aangenomen zynde, is verklaart Burggraaf van Ottenburg, en van die géheele Landftreek; daar hy op een Kafteel, dig.t aan Zee, in vrede en ruffgewoont heeft, en overleden is op den i4denvanA- pril ï6i6. Ook is 'er eenen Mr. Johan Baptifi Hanfeniusgeweeft, te Haarlem gebooren en opgevoed; die zyn Meefterfchap bekomen hebbende in de Rechtsgeleerdheid, te Thouloufe Profeffor in de 'Rechten is geweeft, voornamentlyk weiervaaren inde Roomfche An- tiquiteiten; heeft ook te Romen eenige jaaren gewoont, alwaar hy kennifie en vrindfchap gehouden heeft met de Grooten, en onder anderen ook met de Kardinaal Baronius: deze heeft eene grooten , naam nagelaaten, door een Chronyk, die hy gefchreven heeft, van Eed te doen na de oude fiyl; dat een Capittel is op zich zelve: hy is te Thouloufe geruft, in denjaare 1614. Eenige onzer Rechtsgeleer- den zyn ook tot Raadsheeren in den Haag verheven, als daar zyn! Mr. Floris van Schooterbofch, Mr. Anthonis de'Waal', enMxJVillem P-uychaver, beide Burgemeefters Zoonen: en na deze Mr. Johan van Bosveld, die lang Secretaris te Haarlem geweeft was. Onder de Geleerden van Haarlem is ook geweeft Mr. Ρ iet er van
Montvoort; een Man van eenegrootenaam: 'dewelke, behalven dat hy een groot Liefhebber was van alle Geleerth-éid in de Letteren, is ook geweeft Licentiaat in beide Rechten, en geen ongelukkig Po- ëet; die een deftig Gedicht gemaakt heeft ter eere van Cornelis van Β b b 2 Ber-
|
|||||||
|
4oo Befchryving der Stad
Bergen, Prefident van L.uyk, en Baron van Sevenbergen, omtrent
den jaare 1.53 8. Mr. Nkolaas van der Hoog, of ab Jlta genaamt, heeft te Leuven
in de Rechten: geftudeert, zyn promotie in Vrankryk gehaalt, en te Mechelen voor de Nederlandfche Raad gepleyt: uitzynComptoir zyn aan den dag gekomen verfcheide gedenkwaardige Spreuken van Rechten en Rechtsgeleerden, gedrukt te- Antwerpen , in den jaare i-ö 10: is te Haarlem overleden, zyne geboorte Stad, in Oétober 1624. Noch heb ik ze niet alle genoemt, die kloek van verftand, door hunne Schriften vermaard zyn, WantMr.Johames:.Gaal, opdat hy zou be- toonen een ievrig Rechtsgeleerde tezyn, heeft onder andere gefchre^ ven van: de Feftamenten en. V recht der Codicillen-, maar zinneloos geworden, is Jongman geflorven, den 3den vanJuny 1621. Daar zyn. noch meer andere van deze Faculteit, die, niet tegengaande zygeene Boeken in de Rechten uitgegeven hebben, evenvvii in ervaarenheid in de Rechten vermaard zyn.geweeft,, en als Orakelen waren van on- ze Stad; waar onder wel de voornaamfte geweeft zyn, Mr. Harpart van der Wielen; Mr. Willem Heda, die naderhand na Alkmaar ver- trokken is, op hoop van meer Praétyk;. en Mr. Hendrik■ Spoèrwater·, een groot,Rechtsgeleerde.. Beha!ven deze zyn 'er noch geweeft Mr. Pieier Klaafz...van Hoorn, Mr. Pieter Verhoog, Mr. Jacob van Me* denblik,. Mr. Jacokvanden Broek, Mr.Ρ'aulus vanBerefieyn, enzy- nen Broeder Mx.Johan van Berefieyn, van welke d'eene een Advo- caat was, en. d'ander Secretaris van Kennemerland, en Brederode. Deze meeft alie zyn overleden en zalige Zielen. Zommige van dien^ die noch in leven zyn-, doen profefiie. van de Praèlyk in de Rechten, van welke de voornaamfte nu wel zyn Mr. Frans Valk, Mr. Dirk Boort en, Mr. Beukei.van Zanten, Mï.Simon van den Broek, de Zoon van Mn Jacob vanden Broek, en Mr. Willem Huift. MaarMr. Willem van. der Hor η, die Fifcaal geweeft iste.Fernabuco, indeWeftindien* is tegenwoordig Secretaris van Haarlem. Daar zyn ook eenige van de Rechtsgeleerden, die hen.laaten gebruiken, om misverftand en krakeeien te beflechten als Arbiters; die van de Magiftraat dikwerf daar toe verkozen worden, om onvermogende Burgers te helpen % als daar zyn (hen ter eere) Mr. Tsbrand Olycan, Mr.JorisvandeFel- de, en andere. Eindelyk zyn 'er die wel de Tytel hebben van Ad- vocaat, maar geen Confulten of Advyfen geven, aan niemand gehou* den, als, Mr, ΏΜ Ramp van Rollm, en zynen Broeder Mr. Egbert Ramp 3
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
401
|
|||||||
|
Ramp; Mr. Adriaan en Frans Kies, gebroeders, die ryke en vermo-
gende Lieden zyn: noeh van de zelve conditie, Mr. Adriaan van Dorp, Mr. Johan Vervuer, Mr. Dirk Schout^ Mr. Johan Laignier, Mr. Comelis Dobbius, Mr. Gysbert Appelman, en noch andere meer, die op zich zelve leven, aan niemand gehouden, leidende een ftil burger leven, na de fpreuk van Epicurus; die 't wel leven noemde te wezen by een vergeeten Burger. Alzo zyn 'er weinig Rechtsge- leerden geweeft, die toegelaaten zyn tot de Regeering van de Re- publiekj of zulks gefchied by de bedorvene eeuw, of door echs·- fcheidinge van Religie, laat ik daas-.. Ten huidigen dage zyn'er maar twee Rechtsgeleerden in den Raad, als Mr. Jacob Druyve]leyn% en« Mr. Jacob Steyn,- Nu ga ik over tot Doftoren in de Medicynen, en datGeflachtvan D;°nftp:
Mfculapim; deze breng ik in de derde Gaffe van de Geleerden:, Meicy-" weinige van df ^e hebben geftaanover de Regeeringe· van de Politie, nen* zo de Jaarboeken ter goeder trouwe gefchreven zyn: want in den jaare 1482 is. Ρ iet er Balling Schepen, en daar na Burgemeefter ge-" weeft:, en na hem Jacob Boudewynszoon. In den jaare 1531 is 'er ge- weeft Mï. Hendrik Jrentfz., Profeffor in natuuriyke Befchouwing, Stads Doctor, en over't Gaithuis, buiten alle verdere (raat, wiens AVeddens gering waren, gelyk ook onder anderen zyn Tabbaart la- ken van 9 Guldens, behalven de vryheid van Stads Excyns, tot er- kentenis. Meerder vinde ik niet in Stads Boeken', dan die twee gemelde Doftoren in de Medicynen, die gezeten hebben als Ma- giftraaten in de Regeering: behoudens dat by onze tyd Nicolaas Ie Febre, Doétor in de Medicynen, na hy alle ordre van Eer, en al- lerhande Scaaten bedient had in onze Stad, eindelyk tot herBurge- ïïieeflerfchap geraakt, en gecommicteert in 't Collegie van de Heeren Staaten, driejaaren heeft geleeft. Dat 'er Doftoren in de Medicynen by alle gëheugenis geweeiï
zyn, ja zo lang als de Stad:geilaan heeft, daar is niet aan te twyffe- len-, nadien 's menfchen gebrek en zwakheid, die veele ziektens en kt'ankheden onderworpen is, de heilzaame hulpe van Doftoren in de Medicynen verzoekt ja aanbid', als Genees-goden en Hoeders van: het quaad. Wie 'er gelukkig in de Pfaftyk geweeft zyn voor es- nige jaaren voor dezen, (behalven die ik genoemc heb) zou ik niet derven zeggen. Derhalven heb ik voorgenomen alleen van die te , vernaaien,, die by onze en onzer Voorouderen eeuwe geleeft heb- Β b b 3 ben.
|
|||||||
|
4©λ Befchryving der Stad i
ben. Dat 'er een vermaard Doctor en goed Pra&izyn geweeft is in
de Geneeskunft, hebben wy verftaanvan onze Ouderen; en na hem, Hadrianus Junius, een overvlieger onder alle de Doctoren in de Me- dicynen, uitfteekende in alle Geleerdheid, een wonder van onze i eeuw; dit heb ik verftaan vanMeefter Willem Bol; die Prior geweeft is van 't Kloofter der Regulieren; met welke hy ook groote vrind- fchap hield: van deze zal ik hier na fpreeken. Na deze is JohanDu- yius geweeft, een twede jEfculapius, die op dien tyd naauwlyks zyns gelyk had in de Geneeskunft; ja wierd dikwerf van deGrooten uit de Stad ontboden: deze heeft alle zyne Obfervatjen en Opmerkin- gen in de Medicynen, die hy in groote Boeken byeen geftelt had uit zyn geduurige Praktyk, de jonge Doétoren (dat zyne Vrinden wa- ren) tot een Teftament nagelaaten, ten trooft der Zieken. Omtrent deze tyd is 'er ook geweeft Jdriaan vanl'eylingen, dieinltalienlang verkeerd had, en in de Medicynen te Haarlem veele tyd gepraktifeert heeft;* die, om de ervarentheid in de Geneeskunft, dikmaalen in Vriesland by Graaf Ernfi ontboden is: hy heeft gefchreven, doch niet uitgegeven, over de Fr ouwe-ziekte. Auguftyn van 'Teylingc;je*zyn Bloedverwand, zynde Broeders Kinderen, die in een A,- '„©-.ars winkel geftaan hadde, heeft zich ook tot de Praktyk begeven van de Medicynen; daar in hy niet ongelukkig gebefoigneert heeft. De recommandatie van Doctor Duvius, heeft Gregorius van der Plas, die noch Jongkman was, en eerft t'hüis gekomen uit vreemde Lan- den, gepromoveert, en by ieder gerecommandeert, waar door hy in korten tyd groote Praktyk kreeg: deze is overleden in 't befte van zyn leven; daar veele Patiënten droevig om waren, en zyne dood beklaagden. Meefter Marten, ook van de Ρ'elaanen, is op de zelve tyd Stads Doctor geweeft; die te Padua gepromoveert was. En met hem Mathias Damius, die tot de Heilige Theologie gedefti- neert zynde, zich begeven heeft tot de Medicynen, en te Caan, in Vrankryk, gepromoveert: daar na, als hy zyn Gradum in de Medi- cynen had, wordgezegt, dat hy in Poolen lang verkeert en gezwor- ven heeft, zynde ervaaren in veele Taaien: derhalven is hy geraakt onder de Suite van eens Koningks AmbaiTadeur; te Conftantinopo- len gearriveert zynde, heeft hy den Grooten Heer begroet, ver- eerd zynde met een GoudeLakenfe Rok, na de wyze van 't Land. Wederom in't Vaderland gekomen zynde, heeft hy zich geheel be- geven tot de Praktyk in de Medicynen; die uit ieyer om de Lieden |
|||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4° 3
|
|||||||
|
te helpen, en zonder fchroom de Zieken de hand te bieden, is dooi-
de Pelt weggerukt, noch ongehuwt zynde, in den jaare 1636. Op deze tyd heeft Johan Depwatyn dag aan dag grootere Proeven gege- ven van zyne Praktyk in de Medicynen, en heeft crediet gekregen by de voornaamfte Burgers en Ingezetenen; die nu de voornaamfte Stads Doctor is, ervaaren in de Mathematica, Phyfica, en alle dee- len van de Philofophie; hy heeft gefchreven eénige Moraale Stuk- ken en Leeringen, met een ongemeene ftyl, en andere Schriften meer, wel waardig om het licht te zien. In de Gaffe van Doctoren in de Medicynen is ook niet de laatfte te ftellen Willem Brouwer·,, die te Bononien gepromoveert zynde, is in eene groote verwagting ge weeft by de zyne, die hy ook voldeed,, een grootPraktizyn, vooraament- lyk onder de Grooten en E-delen. Daar en tegen, CornelisWefierloo, neemt zyn vermaak meeft in de fpeculative Medicynen> een Man van gezwind ooKÏeel, een treffelyk Politiek, en geen ongelukkig Poëet, daar ir hy nu tegenwoordig zyn luftfcbept. Hier komt noch by Doctor Carolus; die uit Amllerdam gezet zynde, om dat hy wat te^^^/erde in 't Stuk van Religie, en materie van ilaat te na quam,. delBBr ook te Haarlem gelukkig gepraktifeert en goede conques- ten g^^an, als ook door zyneApothecars- winkel j deze, zegt men, dat. in de kracht zyns levens aan een Colyk overleden is. En meer andere, (het waare te lang alle de naamen op te haaien, en de gaven van genezing breed uit te meeten) als Johan Bijchop, Simon Rode- rys, en Hieronimus de Klerk, die tegenwoordig goede Praktyk heb- Den. Benevens deze is Ter noch geweeft Hendrik Braher-7 die door ;en vroege dood is weggerukt, tot leetwezen van den Burger. )mtrent deze tyd heeft ook mynen Zoon Cornetis Schrevelius ge- praktizeert} tegenwoordig ReSIor te Leyden. By en naait deze ko- men noch eenige jongeMedicynmeefters,als Oodcor Zantim, die ook een goed Philofooph en Naturalift is; Philips de Glarges, Zoon van de Heer Penfionaris de Glarges; Doctor Werkhorfi, Zoon van de groo- te Medicus, die te Leyden zo veele jaaren herwaards de Praktyk ge- oeffent heeft met groote eer en profyt; Jacobus Jkerfloot, een Man zonder eenige ambitie, heeft mede zyn Praktyk beginnen aan te leg- gen ; Mahule Fevre, Zoon van deBurgemeefter/i/wre, Stads Doc- tor van 't. Gafthuis} Doctor van Feen, Gualter van Leent, Willem van Teffelen, Denys Bellens, en andere meer, welks naamen noch meerder zullen bekent worden, na hunne Praktyk. dagelyks zal toe-· neemen. De |
|||||||
|
404 Befchryving der Stad
De Chirurgyns zyn onderfeheiden van d'ordre der Doctoren in de
Medicynen, die gaauw en vernuftig ter hand zynde, geneezen et- terbuilen en wonden, en als 't de nood vereifcht, zo ihyden enker- ven zy, en branden opk met het yzex, na 'jt bevel der Doctoren. Onder deze zyn wel meeft vermaard geweefl:, en uitfteekeade in bun kunft, byonzeenonzerOuderengeheugenis, MeefterLamfart9 die xe dier tyd een overvliegerwasin de kunft der Chirurgie, Nabem Meefter Johan Damms; die de Chirurgyns-winkei verlaaten heb- bende, zich wende na de Politie, alwaar hy eerft tot Schepen, en daar na tot Burgemeefter verheven is. Na deze volgt Meefter Wil- lem Brouwer; een van de oudfte en getrouwfte Chirurgyns; nu tot zyn jaaren gekomen, en Geld gewonnen, leeft in ftilte, en is voor zich zelve ais uitgedient. Foor deze zyn ook geweeft, Meefter Volcard, de Vader van Doclor PeUnius, Meefte*' .Verbrand', weleer Stads Chirurgyn; en MeeftQïGerrit Schonen; nochJs ^fter Jan Wat, een Duitfcher van geboorte, die eenige tyd het Le^ /volgde, ende gequetfte Soldaaten verbond en genas; naderhand heeft hy zyn Prak- tyk te Haarlem geoeffent met eere en verftand: en Meeftej^Épw van Adrichem heeft ook niemand geweeken van zyn tyd. cflBün ik niet voorby gaan, om de Praktyk die zy hebben in deChirrffgie, door de veele jaaren, uitwyzende hunne gryze hairen, Meefter Geltinkhuizen , Stads Chirurgyn yan 't Gafthuis, met veele repu- tatie: benevens Meefter Corneüs Koper, die, behalven dat hy een ervaaren Chirurgyn is, ook veele Landen en Steden heeft doorwan- delt, veele Menfchen beaamt, en hunne manieren gezien, ja heeft de voornaame deelen van de bewoonde Waereld verfpiedj want als hy te Genua, de Hoofdftad van deLigures, gearxiveert was, is hy na Livorno getrokken} en de Adriaatifche Zee gepafleert zynde, na Venetien gereiftj ook heeft hy Alexandrette en Aleppo gezien, tot zyn vermaak; als mede Cypres, en Rh odes, in de Adriaatifche Zee: naderhand, na dat hy veele tyd zo te water als telandgefwor- ven had, is geraakt in handen van den Turk, en binnen Antiochien gebragt zynde, en een wyle tyds zieh onthouden hebbende, is hy by den Viceroy in Algiers zeer gezien geweeft, om zyne ervarent- heid dn de Chirurgie, en in groote eere gehouden by de Turken: op dezelve plaats is hy ook Chirurgyn geweeft in een Vloot, daaro- ver eenen Wynand commandeerde: eindelyk, vry gelaaten zynde, iöeeft hy drie Nederlandfche Chriftenen, op zyn yerzoek ontflagen, me-
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4°>
|
|||||||
|
mede behouden in het Vaderland gebragt. Maar dit is notabel, dat
deze gemelde Meefter 'Cormlis geraakt is by een Wilde uit Tartari- «n, wiens naam was Carbada, die hem een finguliere Remedie ge- leert heeft, waar mede hy de Vrouwen in barensnood, als miracu- leus, geholpen heeft in deze onze Stad. Onder de Chirurgyns, daar na in 't Gilde gekomen, zyn wel de voornaamfte Meefter Cornelis van Stichten; die zeer gelukkig de Scheurfels weet te cureeren, van die in Banden gaan, en niet ongeleerd. Meefter Ca/par van der Bu- fcher, dient ook niet voorby gegaan, als zynde een deftig Medicus en Chirurgyn. Meefter Maarten Eversdyk, die de voorgemelde piet wykt. Meefter Jacob, een zeer vernuftig Man, handig, zo links als regts. Zodanig Is ook Meefter Johan ïritfcm. Ik fta nu over Meefter Timan en zynen Broeder,nevens andere meer,diedeKunft ook wel verftaa-,Jen zal het hier by laaten. Noch is 'e1 •'■ie Gaffe over, die ik alle Leerzuchtige toegefchikt
heb, en d^ ch wyd en breed uitbreid, als dewelke onder haare baniere aanneemt Philofophen,Mathematiquen,Sterrekykers,Land- meeters, Hiftoriefchryvers, Oratoren en Poëeten^ als mede Boek- houders, Reken-kunftenaaren, Muziekanten, en dat noch meer is, alle die profeffie maaken van de vrye Kunftenj eindelyk, alle die veel houden van de Letteren en Geleertheid, die groot in getal zyn, doch weinige vermaard. Onder deze is wel devoomaamfte/&itó- nus Junius, van Hoorn wel van geboorte, maar te Haarlem opge- voed en geleerd van zyne jeugd af. Geen vermaarder Mannen heeft Nederland ooit gehad, dan Erasmus van Rotterdam, en Hadrianus Junius van Hoorn; maar Haarlem is voor hem geweeft zyn twede Vaderland, die een Voedfter geweeft is van zyne jeugd, alwaar zyn Meefters Ouders geweeft zyn van 't verftand. Cicero verhaalt, dat Zenon 't hoofd is genoemt van alle de Epicureen, en van Philo, van die van Athenen. Ik zou ook niet fchroomen op dezelve wyze t& ipreeken van onzen Hadrianus Junius, 't hoofd van allenaauwkeuri- ge Geleerden in kennifle van Letteren en Taaien ; van welke theod.. Fetius, zyn Landsman, Doclor in de Medicynen, alzo betuigt, in 't vierde Boek zyner Hoornfche Chronyk: ■„ Hadrianus Junius, is te „ Hoorn gebooren, op den eerftejuly ΐζΐι; die van kindsbeen af „ opgequeekt is in alle Difciplinen, eerft te Haarlem aangelegt, ü- n waa]j dier tyd een vermaarde School was, en wel geftelt, als hy n ter School ging en hem oeffende in alle Letteren van wysheid, C C C „ waar
|
|||||||
|
■4o£ Befchryvïng der Stad
waar in terilond de fcherpzinnigheid van 't verftand, en gaauw-
" heid in 't antwoorden, in die eeuwe alzo bekent gemaakt, dat " men hem hield voor een Licht in de Schoole, en dat hy genoemt " wierd de Phoenix van de Haarlemfche Jeugd. En daar na, na " Leuve'n gezonden zynde, tot hooger Studiën, heeft hy in korten " tyd in alle Weetenfchappen zo toegenomen, dat hy als een Won- " der by die van Leuven gehouden wierd: waar over die vanHaar- " lem bewogen zynde, hem, door zyn goede naam en faam, te " Haarlem geroepen hebben, en gelokt door treffelyke Conditie en " Weddens, en gefteld over de Regeeringe van de groote Schoole " aldaar· in'welke hy profeflle gedaan heeft van de Latynfche ert " Griekfche Taaien. IVouter van Gouthoeveny verhaald ook van de- zen dat hy Zoonen van groote Heeren, en machtige Burgers Kin- deren Griekfch en Latyn geleert heeft, ook afgezonden:;. miifchien dat hy 't gewoel van de Schoole al moede geweeft is. Maar, voor de tyden van 't Beleg, verhaalt hy, dat hy na Delft verhuift is, en dat hy,na 't overgaan der Stad Haarlem, groote fchade geleden heeft aan zyn Bibliotheek, die uitneemende groot en wel geftoffeert was van allerhande Autheuren. En dit door moedwil en ongebonden- heid van de Soldaaten. Onder andere zyner Werken, heeft hyge- roift, zyne Bedenkingen op Plinms., Flaccus, en andere Autheuren mee'r, tot zyn grootleetwezen. Daar na is hy vertrokken na Zee- land, daar hy moed: fterven; want aldaar is hy te Armuyden overleden en begraven, in 't moordjaar zynes levens ιζ7ζ. Dezelve Felius verhaald verder, dat deze Hadrianus Junius, van Hoorn, was Doc- tor in de Medicynen, Hiftoriefchryver, Poëet in alle Hiitorien, zo oude als nieuwe, zo Latynfche als Griekfche, en had niemand zyns gelyk, 't twede Licht van Holland, na Erasmus, Een Man, in wel- ke alle Gaaven uitfteekende waren, als van de Medicynen, Hifto- rien en verder d'ervaarenheid in -alle Antiquiteiten. Zyn Verftand was'gebooren tot de Poëzy; hy kende zeven Taaien, behalven die van zyne Moeder, te weeten, Griekfch, Latyn,Franfch^Italiaanfch» Spaanfch, Hoogduitfch en Engels. Hy heeft verfcheidene Traótaa- ten gefchreven, als een Man van groot verftand, als Pbilippiades, een heroik Gedicht op de Bruiloft van Philips, Koningk van Spanje, en Maria-i Koninginne van Engeland, in denjaare 1554: ook een Boek van 't Jaar en' Maanden: een Boek van Jaar-gefchiedenijfeny gedrukt te Bafel in denjaare 1550"; yan de Camprmelje of Duivels- brood.
|
||||
|
HAARLEM. 'Zesde Boek.
|
||||||||
|
407
|
||||||||
|
ïrooi, dat in de Duinen van Holland wafcht, in den jaare 1564: ne-
vens noch andere,als de Nomenclator,by Plantyn gedrukt: zes Boe- ken van Opmerkingen: van 't Hair; en andere fchoone Traclaaten van diverfe materien: noch een Boekje van Emblemata 's en de ver- tooningen als Raadzelen, by Plantyn gedrukt: noch acht Centunas "van Spreekwoorden, na 't exempel van Erasmus: een groot Boek van alle zyne Brieven: de Herkruifiging van Chriflus: noch Batavie; dat na zyn dood in 't licht gekomen is: noch Heilige en Waereldlyke Ñ oe- zy; die ook na zyn overlyden voor den dag zyn gekomen, gedrukt by Plantyn in den jaare 1599: noch Euflachius op Homerus, inge- trokken en beknopt, gemaakt voor den Lezer: noch korte Ferklaa- ring over 'j? Spel van Keizer Claudius, by L. Anneus Seneca: noch korte Opmerkingen op de Comedien van Plauius: noch atGafleryenvan Plutarchus, heeft hy in 't Latyn overgezet, en met korte Verklaa- ringen opgeheldert: noch eenige Voorjle Hingen, vraagsgewys, van Caffius Sophifia, met de Latymche Verklaaringe en verbetering van den Hebreeuwfchen Text: noch heeft hy uitgegeven Hefichius van Milefen, van de vermaarde Philojophen, met de Overzetting in't La- tyn, en eenige Aanmerkingen: hier nevens ook Eunapius, van''t Le- ven der vermaarde Philofophen,met de Latynfche Overzetting: noch JSfon: Marcellus, Fulguntius Placides, van de oude Taaie, door hulpe van de oude Boeken te regt gebragt, by Plantyn gedrukt in den jaare Àî6æ: hy heeft ook het Griekfche en Latynfche Lexicon met veele Woorden verrykt,te Bafel gedrukt in den jaare Àæ$: en noch heeft hy de Breviarium, of kort begrip van d*Epitheta Ravifii Text or is o- verzien, verbetert en vermeerdert. Na dat hy overleden is, heefc de Zoon dit Epitaphium of Graffchrift geitelt: HADRIA.NUS JUNIUS, van Hoorn, Philofooph, Medirine,
Doffor, Poëet, zeer vermaard en getrouw Hifioriefchryver van- Bat'avie, wiens· geleertheid in alle difciflim naauwkeurig is, en hy zonder e vernuft, en uitnesmentheid van wel belezen ie zyn, veel- voudige kennijfe van baaien, met by gaande vriendelykheid', waar door by verdient heeft verwondering en eer e van ieder een: na ver- fcheide Werken van zyn verpand gedenkwaardige door de welke hy eeuwigduur en de geheugenis airede verkregen heeft, die onder deze Zark begraven legt, myn welgeliefde Vader, die my veel goeds ge- daan heeft t hebbe ik, PetrusJvnivs, zeer bedroefde Zoom f ~ Ccci ' «at |
||||||||
|
\
|
||||||||
|
Befchryving der Stad'
|
|||||||
|
4 o b
|
|||||||
|
üït f Jicht van vroomheid en Godsdienfiigheid P. C. dit Werk tot er-
kentenis geconfacreert. Heeft geleeft 63 jaaren,. en is overleden den idden vanjuny 157&
Op.desz.elfs Afbeeldinge leeft men:
De Luifler van ons Land, de Phenïx van zyn tyd, De hooggeroemde Many nu boven alle nyd: In Lemi Stad legt hy in d'aarde wel bewaart, De Ziele tracht om hoog, en ziet nu opperwaartr En tracht na d'eere Gods., en zyn onfierflykheid % Die hy bekomen had in zyn verderflykheid.. . Naaft na deze ftelle ik P. Scriverius, die wel verdient heeft, om.
de Hiftorie van ons Batavie, ja dat meer is, van alle Geleertheid, die ongemeen is; Hiftoriefchryver van de Heeren Staaten; en hoe- danig een Man hy zy, wyzen zyne Schriften uit: van welke onze S. jimpfing dus getuigt:,, P. Scriverius, te Haarlem gebooren in „ den jaare 1576, heeft de Fondamenten van de Latiniteit te Haar- „ lem gelegt. Mr. Cernelis Schoneus, die vermaarde Comedie-fehry- ver,is zyn Reftor geweeft, onder wiens difcipline hy is opgequeekt; en als hy nu zich na Leyden begeven had, in meininge dat hy inde Keizerivke Rechten zoude ftudeeren, zo hebben hem beft bevallen de vermaakelyke ongerneene Weetenfchappen. Derhalven, vremd van Playdoyen en Rechtsgedingen, heeft hy zich gefchikt tot een {lil en onbekommert leven -r een Man , waardig de vriendfchap· van vroome en Geleerde Lieden, een uitneemend Hiftoriefchryver, en Poëet, weinig van wedergade,, een dappere en icherpziende Criti- ïicus: hy heeft uitgegeven Fegetius, Jul: Frontinus, en andere Au- iheuren, meer, die van den Krygshandel gefchreven hebben, verbe- tert uit de Manufcripten. te Leyden, in den jaare 1607. JEamlii Gelrite Ghronicon, met de Qbfervatien van dien, in den jaare 1609. Oud Batavia, met de Graaven van.Holland, te Arnhem gedrukt in den jaare 1612. Opmerkingen op Martialis, te Leyden gedrukt in den jaare 1,619,: en verbetert in den jaare 1621. Hier en boven heeft hy een Reccolte uitgegeven op Seneca de Philofooph, in den jaare 1Ó19. Noch eene Reccolte gedaan van de oude Tragediefche Schry-vers; mitsgaders van Seneca, w& eenige Aanmerkingen,in, den jaare 162.0,. |
|||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4°?
|
|||||||
|
L. Apulejus heeft hy naauwkeurig aangetafr, by de eerfte en twede
Druk, in de jaaren 1622 en. 1624. Heeft ook in drie byzondere Boeken uitgegeven de Po'èmata van Johan Secundus-, Janus Doufa, en Jofephus Scaliger. Noch een Bloementros van de zelve,, op de Griekfche Epigrammata van Martialis. Heeft ook noch meer andere Stukken in het licht gegeven,, zonder de Autheuren te noemen; als ook eenige mengelmoes van Traetaatj.es, en een nieuwe Editie van z.yn Martialis en Seneca. Hier benevens ook de oudite Schryvers der Hollandfche Gefchiedeniffen ,met de Aanmerkingen \m dien. Noch Hollandfche Chronyken of Jaartyd-boeken van Holland, zyn Vader- land. Mandamenten van ouds, van Utrecht, Holiand en Zeeland: heeft; ook Heda en. Beca verbetert, en in druk uitgegeven, enz. Zyn Poemata of Gedichten, wyd en zyds verfpreid, zyn waardig; datze verzamelt mogten wordenen byeen gebragt, om in 't lichtte geyen. Op zyne Afbeelding leeft men: Die huogberoemde Man, in V koper afgebeeld,
Heeft hier zyn wezen wel, V verpand is misgedeeld';. Wat is deezrkoopre Plaat, die deez' begrypen wit? rt Is moeite te vergeeffch, des ivaerelds. rond fiaat fiil. Nu volgt Job. Pont anus, die S-. Ampfing ook aanneemt in de Fa-
milie van cte Geleerden van Haarlem; om dat zyn Vader te Haarlem; gewonnen en gebooren is, met deze woorden: „ Ifaacus Pont anus, „ alzo genoemd, om dat hy in Ponto Danico, dat in de Sont legt, ■w gebooren is;, die van. wegen de Heeren Staaten van Holland en „ Weftvriesland, ook voor AmbalTadeur in die gewefte getrokken „ is, een zeer geleerd en vermaard Man,, dewelke verfcheide Ry- 5, ken en, Landen, als Duitfchland;, Vrankryk, Italien (waar van ?5 daan hy de Tytelvan Doftor in de Medicynen heeft mede ge- in bragt) doorreift heeft.,, en de Bibiiotheeken van de Geleerden ai- „ daar doorfnuffelt, met aandacht en opmerking. Heeft, ook te Ley~ den zich een.geruime tyd onthouden, alwaar hy Lipfius heeft hoo- ren leezen. Naderhand wederom tot de Univerfiteit van Leydert gekomen zynde,. zo heeft, hy. Macrobius vermeerdert, uitgegeven., en gedrukt by Raphalingius' Naderhand geroepen zynde van de Heeren Staaten.van Gelderland, tot. de Illuftre Schoole van Harder- wyk,. als Profeffcr Phyfices cj? Mathematices; daar wezende, is hy Ccc ι , niee:
|
|||||||
|
4ï® Bcfchryving der Stad
niet ledig gewe.eft, maar heeft gefchreven een Itinerarium of Voy&-
ge door Langedok, in Vrankryk, met de Verklaaring daar op llaande, mitsgaders van de oude Franfche Taal, gedrukt by Commelyn, in den jaare ióoö: heeft noch gefchreven de Hifiorie van Amflerdam, zo van de oude GefchiedenifTen, als Stichtinge en Vergrootinge van de Stad, vervat in drie Boeken, in den jaare 1611: noch van de Franfche Jfkomfl, gedrukt te Harderwyk, in den jaare iö'ió: noch heeft hy gefchreven eenige Bewyzing van Landflreeken van de Mond der Ryn, tegen Philippus Cluverius, gedrukt t'Amiterdam, in den jaare 10Ί4: noch een nieuwe colieèle van Landflreeken enGeweflen, tegen de zelve, gedrukt te Harderwyk, in den jaare 1617: noch verfcheide Opmerkingen, noppende de verfchïllen op Seneca, gezon- den aan P. Scriverim, zo van de eene als de andere: noch op de ftukken en brokken van de oude Latynfehe Hiftoriefchryvers ,by Com- melyn, in den jaare 1622. De Annotatien op Apulejus van P. Seri- verius, die noch niet in 't licht gegeven zyn, beruften by hem. De- ze Ifaacus Pont anus woont noch te Harderwyk,'en is bezig om te befchryven de Chronyk en Jaarboeken van Gelderland, en met het uit- geven van Deenfche gedenkwaardige Gebouwen, alzo hy nu Hiftorie- fchryver van den Koningk is. Georg: Benedibtus α IVerteloos, moet ik niet voorby gaan, zynde
een aartig en gelukkig Dichter; deze heeft in Vaerzen uitgegeven, de Froome Daadenva» de Doorluchtige Prins Willem, Graaf van Nas» fau, vervat in twee Boeken: Epigrammata Epitaphia, of Grafdich- ten, gedrukt te Leyden, in den jaare 1586: hy is overleden, 25 jaaren oud zynde, in den jaare 1589. Daar zyn noch veeleGedich- ten van hem in wezen by de Heer P. Scriverius, die hy van Heidel- berg gekregen heeft, en noch niet gedrukt. Van de Hiftorie onzer eeuwe heeft niemand,na myn oordeel,be-
ier gemeriteert dan Pi-eter Bor, van Utrecht; want hy befchreven .en in 't licht gegeven heeft, d'Oorfprongk, oorzaak, e» continuatie van den Oorlog in Nederland, tot den jaare 1590, en volgende jaaren, in verfcheide zwaare Boeken. Dezelve materie heeft hy ook vervat 'in Liederen, ter eeuwige gedachtenis, tot den jaare 1574. Boven deze de continuatie en 't vervolg van de Chronyk van Garion, de Gefchiedenis onder Rudolph de twede en Mathias, beide Keizers, en andere diergelyke meer, in 't licht gegeven. En of hy noch ledige tyd te veel had, heeft hy noch gefchreyen de fragico-comediasin pro- |
||||
|
■■■■MB
|
|||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 41 f
fa d'eene Van Jpollonius, Prins van Tyros, d'andere van de zelfde
en zyne Dochter Yarfia. Deze Bor heeft te Haarlem veele jaaren gewoont, en zyn leven ook geëindlgt. De Reiïors, die profeffie doen van de goede Letteren en vrye
Kuniten, neemen ook hier hun plaats, die hier geauthorifeert zyn van die tyd af, dat Hertog Aalbrecht van Ooftenryk de Magiftraat. vergunt heeft de Latynfche Schoole op te regten, Regenten te (tel- len na hun believen, omtrent den jaare 1389; welkers naamendoor de oudheid, als verroert zynde, in 't verborgen zyn. De oudite van de Reétors, daar men gewag van maakt, zyn wel deze, Lam- bert Roofeveld, en Mr. Jacob Meyfler. Die geleeft hebben ten tyde van onze Ouders, en onzer geheuchenis, en dat ons gedenkt, zyn geweeft vermaarde en Geleerde Mannen. In deze ordre komt my eerft voor Helicon Schagen, die na 't Re&orfchap van de Schoole ge- ftaan en verkregen heeft, de vervalle Schoole gereformeert en de jonge Jeugd in goede tucht gehouden, en hen geleen wys te zyn, na de difcipline van de Oude \ is geweeft in den jaare 15-19, Dezen is gcvolgt Mr. Gualter Hendrikfz.,. die de Griekfche en
Hebreeuwfche Taaien publyk in de Schoole geprofkeert heeft en ge- leert en tot Salaris jaarlyks'toege voegt is de zomma van 24 Ponden Vlaams, in denjaare 1527. In plaats van deze is gekomen Doccomius Frifius, die zeer bequaam
was om Kinderen op te queeken en te onderwyzen; dat Erato van Lamfpacus van Diogenes betuigt. Dat deze geweeft is de Meeiter Van Hadrianus Junius, een Man zonder wedergade, kan ik befpeu- ren uit de omftandigheden dier tyden. Na deze is gevolgt Jacob Iperen, die zyne Difcipelen en Jonge-
ren niet alleen geleert heeft het zeggen,dat is de Welfpreekentheid, maar ook het doen·, na 't exempel van Ph<enix, de Leermeefter van Homerus: des niet tegenftaande, is hy in den haat gekomen van vee- Ie? en verdacht geworden by den Biffchop, als de raadftagen· van de nieuwe Inquifitie begonnen de overhand te krygen. Na deze quam Cornclis Duyk, die op dien tyd in de Vroedichap
was: van deze is ook S. C. Schepens beiluit, op 't verzoek van de Biffchop, dat men Duyk uit de Schoole zoude zetten, en eenander jn zyn plaats. En om dat hy in den vollen Raad bewilligt had, dat men vergiffenis van Ferdinmd verzoeken zoude, is hy uit den Raad ge&et en afgedankt. |
|||||
|
412- Befchryving der Stad
In plaats van deze, is aangeftelt Comeüs ffagius, die van wegeft
de treffelykheid van fpreken en zingen, een donderende liem had, daarom verdient genaamt te worden, Olympiusj deze ook, nadien die tyden vol gevaar waren, is geraakt in fufpitie van Ketterye, en daarom gekomen in een quaad gerucht: maar de dood is voorgeko- men, aleer hy voor't Geefteiyk Gerichte geroepen wierd, is over- leden twee weeken te vooren dat de Stad over ging j aldus heeft· hy geene Biffchop tot een Richter gehad, maar God in de hoogfte He- melen. Hier op wierd Cornelis Schoneus, die de naafre in dienft was met
Hagius, tot Reciror gekozen, midden onder't gerammel van Wape- nen, als de meefte Schoolieren verftrooit en verwoeft waren; deze heeft hy allengskens (als de ongebondenheid van Soldaaten wat op- hield) adjube gebragt, en in hun oude plooi en ftand. Deze gemel- de Schoneus heeft met een groote kloekmoedigheid die moeijelyke dienft en zwaare laft in zo een dangereufe tyd aangenomen, die o- ver de Regeering van 't School alhier geftaan heeft $6 jaaren; een wonderbaarlyk Bouwman van kloeke Verftanden: dezeismynMee- fter geweeft, welks geheugenis ik niet zal afleggen, dan met dit le- ven.. Deze Cornelis Schoneus f geboortig van Gouda, was een wel Ge- leerd Man, een zeer vermaarde Comedie-Schryver, en navolger van Terentius, die de naam verdient en gekregen heeft van de Chriflen Terentius; want zyne Comedien, die hy gefchreven heeft,zynoieeifc uit de Heilige Schrift ·, ook heeft hy Kluchten en Zotte Kluiten op'.c Toneel gebragt: heeft ook in het licht gegeven verfcheide geleerde en beknopte Gedichten; hier nevens de Rudiment α ymaeLatynfche Grammatica of Letterkunir, na de ilyl van Cornelis Falerius, uit laft van de Heeren Staaten van Holland en Weftvriesland: maar deze Zyn by alle Schooien niet aangenomen, door de neuswysheid van zómmige onzer Rectoren. '-■ Dirk S.chrevel,\$ in de plaats van Schoneus algefuccedeertvoorzyu
doodj want als hy nu tot hooge ouderdom gekomen was, en de kragten in hem bezweken, zo heeft de voorgemelde Schrevelius de zwakheid van de oude Manondervangen eenige jaaren. Einde'yk, de Heeren Burgemeefteren, uit mededogentheid van de oude en uitgeteerde Rector, hebben van veele jaaren goedgevonden en ge- refolveert, dat men die oude en afgefioofde-Reétor zoude ontflaan van zynen dienft, en hem laaten volgen zyn yolle Traftament. 't Is |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4T3
|
|||||||
|
ook ζ,ο gefchied. En alzo is Scbrevelius, by 't leven en toeitemming
van Schoneus, in de plaats gekomen. Deze, na dat hy ter inleidinge een Oratie gedaan had, is publykReótor verklaart; die naderhand een florifant School gehad heeft, daar men van wiit te fpreekenj uit de welke, gelyk uit het Trojaanfche Paard, de voornaamite van Grieken- land herkomen zyn,alzo zyn uit zynSchooleenGymnafiivöornaame Lieden gekomen, dienffig voor de Republiek en Kerk. Schoneus is overleden den liften van November i6n,in den ouderdom van ói jaaren. Ter eerenzynsMeefters heeft Schrevel ditGraffchrift gemaakt: Hier legg ik nu in '/ Graf, betemmer van de Jeugd',
Schoneus eer genaamt, die 'i/pel weleer met vreugd Begon, maar nu volbragt; dit 's V laatfle levensend'j 'k Ga uit het Jpel, adieu ! nu kommer en elend. Wat voor een Man Schrevel geweefl ïs, dat betuigen ten deelezyne
Schriften. Eerft heeft hy in zyne groene jaaren uitgegeven, Triumpb van Damiaten, als die van Haarlem eene tocht gedaan hebben na Egypte: vier Boeken van de Patientie, te Leyden gedrukt, in den jaare 1623 : noch Scholaflieke Oefeningen of Oratien, vervattende voornamentlyk die dingen die (trekken tot lof en recommandatie van de Schooien,verder alles wat dienitig is tot welitand en goede ordre van de Schoole: drie Oratien van de achterklap: een Oratie, als hy zynen dienit neerlei, nu ontflagen zynde; en meer andere van ver- fcheide materien: hier nevens noch een (tuk werk byeengebragt van eenige uitgelezene Oratien, van inhoud meefi: genomen uit de Hei- lige Schriften, andere uit de Moraale Philofophie der Zeden, en ge- heimenis der Poëzy, meefi: alle in de Schoole publiek gedaan, on- der de Tytel, Scholaflic<e Diatriba: en eindelyk ook Harïemum, of Êefchryving van de Stad Haarlem. Ook noch verfcheide Dichtwerk? Jes5 als Jambi Mor aks, na der Zeden aart: op 't Beleg vandenBofcb en evergaan: op de gruwelyk Pefi te Leyden, in den jaare 16^5, enz. Eindelyk heeft hy noch veele andere Gedichten, die te zyner tyd aan den dag zullen komen. Rector Scbrevelius, na zyn getrouwe dienit van 24 jaaren, (als de hekken hier verhangen wierden) zynaf- fcheid ook gekregen hebbende, heeft zich begeven na Leyden, om ayn Zoons wille. Daar zynde, is' zo aangenaam by de Magiltraat van Leyden geweeft, dat zy hem het Re&orfchap van hun School, D D D zon»
|
|||||||
|
4j4 Befchryying der Stad
zonder verzoek, gefchonken hebben, alles door de'günii van Go*
■ Daar na is Johan Middelhoven, om dat hy -een Tatynfch Schooien eenige Schoolieren op een Dorp had, van de Magiftraat bequaam geacht zonder de Kerkenraad daar in te kennen, om de Schoole van Haarlem te bedienen;. hebben, derhalven eenige uit de hunne? tredeputeert, die hem geroepen hebben tot het Reétoraatfchap. Hy te'-flond. gereed zynde, heeft afgelegt de perzoon van een Herder, én aangenomen het Ampt van. een Reétor. Hy was geen ongeleerd GodgeÏeerde: in de goede Letteren heeft hy niet byzonders gedaan, dat gedenkens waardig is·, zeven jaaren is hy in de Schoole alsReótor geweeft: maar, als hem eenige quaade geruchten na. gingen," is hy In wiens ptaats gekomen is, Guüelmus Nyenhuyfen; dewelke, vol-
gens de oude coftume,. een Oratie gedaan heeft, tot welftand van zyn dienft,die hy ook in het licht gegeven heeft: hy had geftudeerc in de Medicynen, en in de Griekfche Taal was hy zeer ervaaren, dat hy met eere daar van Profefile had kunnen doen in de Univerfi-. teit. Dit bragt zyn Perzoon in,achting, ook dat hy gekozen was onder de Uitfeggers van hef Nieuwe Tefi-ament. Maar heeft niet kng eeleeft:, is in 't befte van zyn leven geftorven, te Haarlem uit- gedraagen, en te Enkhuizen, daar hy t'huis hoorde, begraven. Na deze is geVdgt Juflus Duyfi van Voorhout, die, eenige jaaren
het Conreftorfchap bedient hebbende, i's waardig geacht om tot hoo- ger gepromoveert te worden, en eindelyk tot Rector verkoren; en niet lans daar na. Vroedfchap gemaakt;: die al eenige preuven gege- ven hacfvan zyne Geleertheid; en vertrouwe dat hy diergelyke meer zal geven, waardig zyne beroepinge. Maar naderhand beroepen zynde tot hooger fiaat en meerder digniteit, en nu in 't Collegie van d'Admiraaliteit"'gekozen, heeft de Scholaftyke Dienil afgelegt, als nu wel gezegént zynde.. . . / . ' Na deze, is' de Conre&or ürfinus m de plaats gekomen·, die het
toequam,o:m dat hy de naafte Collega aan den Reétor was: een Theo'ooant, en gepromoveert in de Philofophie. Eindelyk, noch Mr Jrtms, ia Taaien ook wel ervaren; die tegenwoordig goede dienil: doet, en van wien alles goeds te verwagten ftaat, doordeZe- gen des Heeren. - .. · '
En dit zyn byna die geene, die te Haarlem woonachtig ofgeboo-
ien, uiifteékende in Geleertheid, géoeffent in alle Faculteiten en Wee·-
|
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. Zesde Boek.
|
|||||||
|
W
|
|||||||
|
/Weetenfchap, ervaar.en in Kunften, en geduurige Liefhebbers van
goede Letteren. In de laatfte ordre van deze, is de laatfte niet ge- weeft Symon Janfz. van Tethrode, een vernuftig Man, en geen ge- ring Poëet; weleer myn Con-difcipel, die zich geneerde met Perca- ment te maaken, uit te venten en koopmanichap te dry ven. Onder de Bende der Geleerden, is myns bedunkens, Laurens Janfz,.
Kofier wel waardig dat hy gerekent word, de Inventeur of Uitvin- der der Drukkunft; een vernuftig Praktizyn van zo eene Goddely- ke Kunft: van deze word verhaalt: Dat de Typographia, of Kun ft Van Boekdrukken, te Haarlem gevonden is; hier heeft niemand van de oudfte onzer Stad ooit aangetwyffelt; alhoewel eenigeftaande willen houden, dat deze Kunft te Ments eerft gepraktizeert is, een voor- naame Stad in Duitfchland, verheven'door de Bifichops-ftoel. Dat deze Kunft van Drukkery behendig en diefsgewyze daar gebragt is, dat ftaan wy toe: maar dat die te Haarlem gevonden is, zeggen wy ïïiet ftyve kaaken, nevens onzen Landsman P. Scriveriuf: Wat roemt gy te vergeefs de Letterkunfi van Ments ?
Een Ñ ar f e daar gemaakt, dit dunkt ons vry-ivat vremts: 2)eez' Kunft heeft Kofter ons te Haarlem eerft geplant; Dit is de Man alleen die God gaf dit verft and. Hoe meenig Burger van Haarlem, daar gewonnen en gebooren,
geloofwaardige Lieden, betuigen eendragtig, dat zy van hand tot hand van hunne Voorzaaten ontvangen en verftaan hebben, dat 'er «1 voor 2.08 jaaren een voornaam Burger van Haarlem geweeft is, die daar woonde in een treffelyk Huis, tegen over het Stadhuis, Laur rens Janfz.) Sacrifteyn, dat Kofter betekent; dit was de naam van die Familie; want dit een Erfampt en by fucceffie was in die Stam: al- zo dat deze eer- hem alleen toekomt, die van veele benyd word. Deze Kofter {fat ik de geiegentheid mag verhaalen) had voor een ma- nier, te gaan wandelen in 't Bofch; en als hy by geval peinzende neder gezeten was, om tydkorting, komt hem in den zin Letteren ce fnyden in een Boeken-lchorfej daar na zyn eigen Naam te fnyden, die drukkende op de rug van zyn hand, 'hatende evenveel Lette- ren op het vel. Terftond daar na, heeft hy een Regel a twee om de kortswyl in de Schors gefneden, en maakte Letter aan Letter op eene linie, beftreek die met zwarte inkt, en. drukte dat kunftig op ¼ d d 2 fchoon
|
|||||||
|
4ï 6' . Befchryvïng der Stad
fchoon Papier. Dit is de eerfte proeve geweeft van- zo een groote·
Kunft: en wel gelukt zynde, heeft hy zyne gedachten tot hoogere dingen aangelegt. Voor eerft praktizeerde hy een klevende Ink, die vaft hield> en deze vond beviel hem wel: eindelyk heeft hy de zaak in beraadilaging gelegt met zynen Zwager Thomas Pieterfz.-t die vier Zoonen nageiaaten heeft, die alle d'een voor en d'ander na Burgemeefters geweeft zyn; zo dat niemand meene, dat het gerin- ge Lieden geweeft zyn, die zo een treffelyke Kunft gevonden heb- ben ; neen, 't is Gods inventie, geweeft. Daar na hebben zy ge- heele bladeren met Letteren gevult; doch alleen maar aan eene zy- de. Daar zyn noch ten huidigen dage eenige Tra&aatjes in wezen, aan eene zyde maar gedrukt, rug aan rug geplakt, maakt een blad. Uit deze Drukkery is een Boek in 't licht gekomen, in het Neder- duitfch gefchreven, met de Tytel, Spiegel der Behoudenis. Dit is de .eerfte kindsheid geweeft van deze Kunft; die door den tyd haar wasdom gekregen en toegenomen heeft. Want nadien d'Autheur van dit werk met groot verftand begaaft was, zo heeft hy voor eerft de Boeke-houtjes verworpen en verandert, en Letteren van Lood gemaakt. Daar na heeft hy ook Letteren, zeer aartig, van Tinge- gooten, die beter tegen de Pers mogren. Welke Gerrit Thomafz. bewaart heeft, om by de Nakomelingen zulks te doen gelooven. En als deze Lieden dag aan dag hoe langer hoe meer avanceerden >in de Kunft, ook profyt daar van trokken; en nu alies na wenfch wel gelukten, en goede Conqueften maakten, zo is Kofier, d'Au- theur, d'arbeid van 't drukken niet wel machtig geweeft, daardoor genoodzaakt hulpe te gebruiken van Knegts, die hy hun Dagloon gaf; doch, met deze voorzichtigheid, dat hy niemand in zyn Win- kel aangenomen heeft, dan die eerft eed van getrouwheid had ge- daan , dat zy niet zouden op ftraat brengen de geheimen van de Drukkunft, of anderen leeren op eenigerlei wyze. Des niet tegen- gaande, zo is 'er eenen Jan, of zo men vermoed, eenen Faufius geweeft, die zyn Heer en Meefter ontrouw is geweeft, van dewel- ke hy de geheele Kunft geleerd had; deze heeft op Kersnacht de Kaften van de Letteren aangetaft en beroofd, en heeftze eerft na Amfterdam gebragt, daar na te Keulen op den Ryn, en eindelyk na 't Bisdom van Ments; alwaar deze fameufe Dief, zichzelve toe- paiïende de eere van deze nieuwe Inventie, heeft binnen 's jaars*, omtrent den jaare 144-2? in 'ε licht: gegeyen het Doiïrinaal van J.ie>L |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. w
mier, met eenige Tra&aatjes van Pieter de Spanjaard, met dezelve
Letteren, die hy van zyn Meefter geiïolen had. Hier uit ontiïond het gerucht, dat te Ments de Kunft van Drukken gevonden was tot nadeel van Laurens Janfz. Kofier. Wy kunnen dit wel toeitaan' flat de Kunft van Drukken in Duitfchland in eere gehouden is: maar te Haarlem eerft gevonden, * Niet tegenitaan.de „ dat Polidorus Fir- D d d 5 gi„
* J. C.Jeiz., in zyn derde Jubeljaar der Moekdruk&nfi,. tekent aan, ten deeie uit Ç ?*.
mus en Ñ. fawnjiTi Haarlem heeft tuffchen de Jaaren. ,4zo en r4so ge eefd ea. gewoond op de Markt, tegen over de Groote Kerk, in een.luim,maat nu in ddeS verdeeld Huis , eenen Laurens Janfz. , [wat.de Afbeelding van Laurens Janfz. Ê , fors Huis betreft, by hem in Print, in drie Gevels verdeelt, is niet wel.aanneemelyk en aeloof Sl1daijh-et uer maar T" "$°CtfaW]i want de Scheidsmuuren tuffchen No. feu, zulks klaar bewyzen, als mede de Kelder,. die van No. r. en z. gemeen is; doch ach, IV, v°' 2-,/° b,r-eed a!s die Erf is ' Zil 'er denkelyk aanhoorenfen nu aan de HerW
het vergulde^ Vhes getrokken, om dat't 'er achterloopt, zo b eed als No » isï eef eerlyk en welgegoc<i Burger van die Stad, die den Toenaam van ê× voerde om da" Uege gebrast dat % Scheper;ã¢ø Ç^Ô^%º^ß ^^1°^
uit Gezegelde Bueven bevind, dat hy. in den jaare 1431 bekleed'heeft Deze ã u Janfz, heeft zyn liefhebbery gehad met allerlei Figuren in, hout te fnyden eii orT trent den jaare 1428 inden Haarlemmer Hout,-buiten de Groote-Houtpoort van Haar- lem gelegen, een wandeling doende, vond hy eenige Beuke-takken en Schorfen lesr- gen, die door den wind afgewaaid waren; hy raapten 'er een op en lneed tot tvdkortinsr eenige Letteren daar in, wadende vervolgens een papier daar om , en zynde reêrLef zeten, viel hy in 11 aap $ daar ondertulTchen het papilr van de vochtige lucht o/fin «enig gevallen regen nat geworden was : hy wakker wordende, bezaehftVap'eïeiiW en vond dat de Letteren met eenige. venve uu het hout op-het V&^^&^l" drukt ftonden: hier op ging hy , de nalees dieper nadenkende, na huil, en fnee^fn een ander ftuk hout eenige Letteren , of een Regel Schrift verkeerd in, vervolgens r.am hy papier, en drukkende het zelve op het heit, zag.hy de Letteren en woofdw legt ftaan, datze konden gelezen worden : hy ging hier op in geheele■ houteXatln allerlei Figuren met eenige Spreuken daar by fnyden*, en met eefi vaaleof feuiilemorte coleurde Inkt dezelve beftryken , en ze daar na afdrukken ; als 41 Figuren verWJ dende eenige Btftonen.van het Oude en NieuvSe Tefiament, met eenige daar bv eefchïeven*- •Latynfche Spreuken. Een twede , van de 7 Temtatien -van een K.rïnke, inTFituren «en Latynfche Verklaaring; ftaande vooraan een laater gedrukte Tytel waa m£t ?egt word:, dat dit 1428 door Laxrens Janfz,. Kjfier- uitgegeven is. Een derde ' vangC< * iguren , met Latynfche Spreuken wtttittCmtiaem Canticorum, op Banderollen in de Printen ."n Sevoegt, ftaande vooraan, dat het 1430 door Laurens Janfz,. Kjficrh pedrukt * Een vierde wettende Allerlei F^uren uit de Openbaring van Jobamus, ten getale van 48 ftuks' met Latyniihe
tj**5 ' 00ka°P te B?»aeronen ingevoegt: met Couleuren afgezet, la den fmaak van"^ iaat'ft É? eerftf betU!,gt ^»,'»"'» nevenseenige andere, gezien te hebben :. maar de drie Koêer f?noen>de· worden noch op het Stadhuis te Haarlem bewaard , en.zyn aldaar te z^n |
||||||
|
Krelt den"^"etaI" l^S" U «'"? ', en ™" "^6 den ^¢„Æß'.
itr„kken 't ôÃç; ^40', , het e, e met âçß«1å gegoote Letteren gedrukte Boek te £ ièa iu-VC'Sen2 denken,' Ø Ø™ alle ºâ.4 Singen niet alleen heeft kunnen bejM»ea òá vcuchtw, wu 4at,by 4aai toe T«fthei4.e.■ Jfsaeew^ van nooden hêefe |
||||||
|
4i8 Befchryving der Stad
gilius, in zyn Boek dat hy gefchreven heeft van de Vinding aller Din-
gen, deze eere toefchryft Johan van Guttenberg, een Duitfch Edel- man. gehad, aan die hy d'eene dit, d'ander dat toebetrouwen en zich van hunne handen,
hulp en arbeid bedienen moei, om alles in ftand en aan den gang te brengen: maai om dat alles hier by zo gewigtig was, en dus geheimhouding vereifchte, zo verplich- tede hy ook alle zyue Werklieden daar toe. Doch hy had nauwlyks den eerften Druk van zyn Spiegel dtr Behoudenis afgedrukt, of een van zyne Knegten , een Duitfcher van Geboorte, die nu alle de Werktuigen, handgreepen en behandelingen van de Kunft , voor zo verre ze K°ftér doe bedagt had, geleerd hebbende, en ziende wat voordeel men daar mede maken konde, eens op een Kers-avond, in den jaare t44o, wanneer al het "Volk van den arbeid uitgefcheiden en in de Kerk was, op den Drukkery-winkel ging, cenige Gereedfchappen en Letters, waar van Kofier weinig meer als voor twee bladzyde» van klein folio had, in een zak ftak, en zich daar mede zoek maakte; zynde nader- hand bekend geworden, dat hy zich over Amfterdam en Keulen na Ments geretireerr, en reeds in den Jaare 1441 «en'Boek ., zynde sen Grammatica, .Jlexandri Galli DoSrindle genaamd., benevens Vetri Hifpani TraÈatibus Logicis, gedrukt en uitgegeven had, en wel met even diergelyke Letteren, als Kjfier zich van bediend had by den Spiegel der Behoude- nis. Kjfier was niet weinig verflagen en verlegen , dat hem zyn Knegt zulk een pots fefpeelt, zyn Drukkery berooft en gemïneert, en zyn Kunft na elders over gebragt ad, en ze nu zelfs,, als zyn eige Uitvinding, oeffehde. Doch daa* was niet anders •an te doen, als maar wederom zyn Drukkery ia flaat te itelleni hy goot dan weder- om andere Letteren, niet van Lood, maar van Tin, die wat beter uitvielen dan d'eer- ile , en drukte daar mede den Spiegel der Behondenis op nieuw; gevende daar na ook uit dit zelve Boek in 't Latyn of Latynfche Rymvaerfen , onder den Titel, Sfeculum Humane: Sal- n at i ones, met de eigenite Letteren van het Diiitfche gedrukt. Hoe het verder met Lm· rens Janfi... Ksfier en zyne Boekdrukkery gegaan is , daar van vind men geenenarichten ; «ynde in de binnenlandfche Beroertêns van het zogenaamde Kaas- en Broodsvolk, «Is het overblyfzel der Heekfe en Kabeljauwfe Partyen, die de Nederlanden van den jaare 1350 tot 1492, en dus t42 jaaren achtereen, in vuur en vlam gezet hebben, en bei- de Landen en Luiden bedorven, en in de Plondering der Stad, doe voorgevallen ; als mede door de Spaanfche harde Belegering en eindclyke inrieeming en wieede moedwil- lige behandeling der Spaanfche Soldaaten in den jaare 1573 , in de Stad meeft alle Do- cumenten verlooren gegaan ; alleen is zo veel bekend, dat omtrent het midden van de volgende Eeuw, dat is omtrent den jaare 1550, noch Wynkannen in het Huis van den gemelden Lturens fanfz,. Kjfier, doe by zynen Naneef Gerard Thomafz,. bewoond, te zien geweeft zyn, dewelke men vvift, dat uit de verfmohene Letteren van de Boekdrukkery van Kjfier gemaakt waren: en dat de Houteneden, van hem in den Spiegel der Behoudenis eb mikt, van Haarlem na Culenburg, in handen van Johan Veldenaer gekomen zyn; die czelve, om datze in het midden door een Pilaar onderfcheiden waren . van malkander gezaagt, en in den Spiegel der Behoudenis, aldaar op nieuw in quarto met een andere Let- ter in den jaare 1483 gedrukt, gebruikt heeft; want dat het die zelve Hout/heden van l.amtns f-anfzi. Kjfier moeten geweeft zyn, kan men uit de vergelyking van die beide Spiegelen zien; zyade in d'een zelfs niet een trek of ftreepje meet of min, of anders, dan'in de andere te vinden; gelyk my zelve, by het onderzoek gebleken is; want ik Iseb in eenige zelfs de ftreepies. die bladeren op Boomen verbeelden, geteld, en be- vonden , dat hun getal, geftalte en plaats in oeide eveneens waren, enz. [Van dezj Uatfie Culenbuigfche Spiegel, die Seiz i'\Amfterdam by de Heer J. Marcus zjlve 2.9 naauw- keurig heeft n&getSen, U den Drukker dezjer tegenwoordig bezjtter.^ Den FaÊror Pieter Langeniyk., in zyn Vaers , voor de^Redenkamer der Vtlli^tniften, op»
gezongen den eerfte January 1740, gedenkt ook dus 's Mans &unft« Toen wierd , S Haarlem .' in uw -vindingryke fiadt,
Door Laurens Kjfier, wiens geflxcht op 't kuffen z.<tf. De kttnfi gevinden, waar door alle ktmfien teeven. By wandlende in den Hout door beukeboomen dreexetté Êttj/d letters nit ten fchori t e» of 't ie ■btmtl g*fn Qmbt
|
||||
|
Ç Á AR L Å Ì. Zesde Boek.
|
|||||||
|
41f
|
|||||||
|
man· En dit is geen wonder, want als de Zoonen en Erfgenaamen
van Laurens Janfz. Kofier gevoelden en gewaar wierden, dat zy van die eere verfteken waren, en ook droevig daar over treurden, zo- js de liefde en iever t'eenemaal verkoud, om die Kunft in eere te houden; en hebben ook naderhand geen luft gehad om dezelve te hervatten en in 't werk te ftellen: nadien 'er nu al andere waren die- de Kunft van Drukken in eere gehouden hebben. Want in denjaa-' re 1458, heeft Conradus,. eenen Duitfcher,; de Kunit te Romen be- ginnen te praktizeeren.. Na hem, eenen Klaas Janfz.., geboorere 'Franfchman, heeft deze Kunft van Drukken zeer verciert en ver- betert. Maar boven alle heeft Jldus Manutius, van Romen, wel ervaaren in de Griekiche en Latynfche Taaien, deze Kunft met groo- te naarftigheid en arbeid tot de uitterfte perfectie gebragt; heeft ook geene koften gefpaard, andere ten exempel; en dat noch meer is,, heeft getracht in dit Werk eere in te leggen: zo dat de Druk van jildus (om datze wel de correktfte was) meer gewild en begeert is geweeit. Hy is de eerfte die de Pers gefield heeft, om met Griek- fche Letteren te drukken. Van deze zaak, waar by wy nu bewe- zen hebben, dat de Drukkunft te Haarlem gevonden is, ftaat.noch het Opfchrift in de Gevel van 't Huis, ter eeuwige gedachtenis, dus. luidende: Srulit hy die op 'i papier met inkt al fpeelende af.
Dat bracht hem in den z.in of-'t mooglyk^mocht gelukken 9; " \]
'Een fchrift dat leesbaar -was pp deez.e -wys te drukken,
Jje hemel zurende 's mans yver -wonderbaar, By goot dé letters nu , en -voegde zj aan elkaar, En -vind een drukkers ïtit,- Toen zjig het edel Spaaren- Met eer/ie en -wettig kjnd der nutte drukketnft baaren,. Genaamd de Spiegel der Behoudenis , een -werk_ Dat 's -vaders grooten naam verheft tot aan het zjweri^. De wysheid -wellekoomt dien eerflgeboorcn z.oone , ... En -wil dat Kjrk^en School Laurens, den vader, kroont
Met eenen lauwerkrans -van eer en achtbaarheid, ' ■'■ Sinds is de boekdrukkjtnft de -waereld door verbreid, .. ■ Teen zjig men 't Godtlyk\licht -weer 06 het aardij\fchyite»Ë,
En alle nevels der onweetenheid verd-wynen , Wyl yt Evangelieboek^ in Hollands oude fpraak^ In yders handen tjua,m, en firekte tot een baak^ Der zetelen , om den -weg der -waarheid recht te vinden, En blindlings niet te trein op 't voetfpocr van de blinden^. De Eenningwysbeid heeft nu na. drie eeuwen tyd , Met ■z.innebetldtuerk.hem aan de eeuwigheid gewyd,- Uem , door -wiens nutte vond ont-elbre letierhelden Vereeuwigd zyn , -wiens deugd alle eeuwen zjillen meldétv Hy maakt z.yn.v«derj}^d^ 4* Vjamli door■ vermaard,. |
|||||||
|
φ.6 Befchryving der Stad
MEMORIE δ AC RUM.
TYPOGRAPHIA
Ars Artium, omnium Scientiarum
conservatrix, Η IC PRIMUM INVENTA
Anno M. CCCCXXIIX. Dat is:
Een Kunfi aller Kunflen, Bewaar dfler van alk
Weetenfchappen^ is hier ter plaat ze eerfl
gevonden, in den jaare 1418.
Na de Claflè der Geleerden, komt het my voor, dat die geene?
die in kunft uitmuntende zyn, behooren gefteld te worden, en dat met recht,want 'er groote gemeenfchap is tuffchen de Schilderkunft en Poëzyj gelyk Simonides weleer gezegt heeft, dat de Schildery is een ftille Poëzy, en de Poëzy een fpreekende Schildery.. Op die zin fchynt Horatius ook gefproken te hebben, alshyzegt: „ De „ Poëzy zal zyn als Schildery, enz. Beide deze Faculteiten hebben iets gemeens j want gelyk de Poëeten macht is vergunt, om alles te verdichten en beftaan, alzo is de Schilders gelyke vryheid gelaaten: wederom,gelyk eenige Schilderyen van naby willen gezien worden, andere van verre; die in het duifter, en noch andere in 't licht beft oog hebben: alzo ook het eene Gedicht wil wat ruwtjes overgeloo- pen wezen, het andere tracht om wel en met opmerkinge gelezen te worden, dat niet vreeft de fcherpzinnigheid van den aandachti- ger, Lezer. Maar, daar is geen een zoort, van die geene, die in de Kunft uitfteekende zyn. De Kunft van Schilderen is zeer oud: want wy leezen, dat eerft binnen Sicyoh, daar na door geheel Grie- kenland, de manier is geweeft, dat de Welgeboorne Kinderen voor alle dingen leerden de Kunft van Malen in Boeken-hout: gelyk de Kinderen van Romen leerden, een Pond Gewigts met veel CyfTeren en Zommen te maaken, en te divideeren in 100 deelen. Maar de waardigheid der Maalkunfi; is zodanig geweeft al van ouds, dat die ge·
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4x1
|
|||||||
|
gerekent is onder de Vrye Kunften. Alle tyd heeft ze de'eere ge-
had, dat niemand dezelve mocht leeren dan Welgebooren Kinde- ren, ook die eerlyk waren, en dat met een geduurig mandement en verbod,dat de Slaaven en Slaaven Kinderen die Kunft niet moch- ten geleerd worden. Uit de Kun ft hebben de Fabii, van 't aller- treffelykfte Geflachte van Romen, de toenaam gevoerd van de Schil- ders. Van J^. Fabius hebben wy dit vernomen,die Naneef was van de Burgemeefter,en een triumphant Man j als zyn Neefje ftorawas, heeft de Orateur Ì^æËæ goed gedacht, dat men hem'zoude Schil- deren leeren: waar toe ook de Keizer yiugufius geraaden heeft; als de Hiftorien melden. Derhalven,vertrouw ik,dat de Schilders naait aan de Geleerden gefield worden; dit zal niemand van Kunftenaars benyden. Maar deze noem ik Schilders, die met aanfmeeren van Verwe en Penceel Beelden maaken, niet anders of zy leefden, en die met een kunffig Penceel (na dat het hun lu.fi of in den zin komt)L Goden en Menfchen ftelien in poftuur, en na 't leven uitdrukken. Verder, alle dieLandfchappen, 't ftorten van Rivieren, Bofichagi- èn, Bergen en Dalen, en Ebbe en. Vloed van de Zee afmaaien: als mede Zeemonfters, Klippen in Zee, gelyk de Scylla en Crrarybdis,: Hier en boven de Driades, de Bofch-godinnen, Berg-godinnen, Ri-; Vier- en Fontein-godinnen; de God der Zee, en den fpeienden Or~ fheus in de BoiTchen ,met zyn gevolg. Hier en boven die verfchrik- kelykeMonfters vercieren en fchilderen,als daar zyn het drievoudig Monfter Chimaera, de driehoofdige Cerberus, de Hydra van Lernaf en diergelyke meer, die zy uit hunne harflenen vercieren en ver- dichten, en in hunne Tafereelen brengen, met een fiout Penceel, Deze Kunft breid zich zo breed uit, als 'å bégryp aller dingen, dar men met oogen kan befchouwen. Van de Schilderkunil kan niec uitgefloten worden 't Bootzeeren; die Plinius genoemd heeft, de Moeder van Beeldfnyden, Steenhouwer-, en de Kunft van Snyden en G.raveeren. En gelyk weleer Sycionia by de Grieken, Florehtia bj de Italiaanën, door de Schilders en Kunftenaars vermaard is ge- weeft, alzo is Haarlem, oen oude Stad in Nederland, door Schilde* xy met Oiyvervy van alle zoorten alzo beroemd geweeft,dat dezelve fcfaeen te Wezen een Minne en Voedfter van alle Verftanden, die in alle Kunften uitfteekende geweeft zyn. En dit is noch-ten huldi- gen dage by ieder een bekent,, dat d'allerbefte Schilders, vooreeni- ge honderde jaaren. herwaards," hier opgequeekt zyn, alzo datHaar- EEE iem
|
|||||||
|
4_û "Befchryying der Stad
Sem altyd gehouden is als de Academie van dé Schilders. 'Dit betui-
gen ons zo veele voortreffelyke V erflanden in de Schilderkunft, die te HaarJem gebooren, en opgequeekt zyn: onder dewelke van oud- heids wegen wel meeft te recorama.xiaeer:enis JohativanHemfe», van Haarlem , die voor een manier had, meer de O.ude Schilders te vol- gen, dan de Moderne, zo men die noemt, errdat in grootePofiuu- ren, en zinryk. Deze heeft een Tafereel gefchildert,. in dewelke Chriflus midden onder zyne Difcipelen uitgebeeld is, en Jeruzalem- in 't verfchiet. Dit Tafereel is noch in wezen, en hangt te Middel- burg ten huize van Cornelis Monix, een groot. Lief hebber der Schil- derkunft.. Omtrent dien tyd is'ero.ok geweeft.een vermaard"Schilder, Jg.
han Mandin, dewelke navolgde de manier van Hieronimus Âá/þ, in 't afbeelden van Bullebakken, Nachtvogels in de lucht,. Nachtgee- ften, Weerwolven, en diverfche maakzelen van Duivelen te fchil- deren, verfchrikkelyk. om te zien, met een aa'rtig.en.vercierlyk Pen- ceel, na den aart der Poëeten. Deze is te'Antwerpen in zo een- eere gehouden om zyn e Kunft, dat hy van de Stad befchonken is met een honorabel Salaris, en groote eer van zyn naam: hy is ook aldaar :overleden.. ",.... Alhert. van Oudewater; wanneer hy geleeft heeft, daar word aan
getwyffelf; Eenige maaken giffing, dat hy met Jan van Eyk op eene tyd geleeft heeft, dit afmeetende uit de omftandigheiddestyds: dat is kennelylc, dat hy geweeft is voor Gerrit-.St.Jans, diezynDi- fcipel geweeft is, en niet van de minfte, maar,meer als gemeen. Dit is althans zeker, en gewis, dat de gemelde. Albsrt te Haarlem een Schilder geweeft is, die Vefwe en Couleuren zamen met Oly ge- rempert,. gebruikte, en geen andere.-. Daar is weleer in de Groote Kerk een Tafereel geweeft van hooge waarde, op 't Roomfche Au- laar, aan dezuidzyde, dat hem aanbefteld was door Pelgroms; die Bewaarden-belooft hadden, om. te vifiteeren de Reliquenvan St.Ba- "jo, die van Romen gekomen waren. Hier neyens heeft hy twee Stukken na 't leven gefchildert, 't eene 't Beeld van Si. Pieter, en 't ander van St. Paulus;- aan de Voet van 't Autaar had hy aartig ge- fchildert Landfchappen, BofTchen en Plantagie, 't fcheiden van de Wegen, en op de Wegenverfcheide PafTagiers, eenige wandelen- de, andere gezeten om teplaifteren, eenige zittende ora te ruften, andere die zich. vermaakten, met Spys en -Drank', daar by ook ftond een
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek,
|
|||||||
|
413
|
|||||||
|
een Boutelje met Wyn. Hy munten uit in de Omtrek van 't Aan-
gezicht, in Handen en Voeten na 't leven uitte beelden, en af te maaien, gelyk ook in 'c los Lywaad, en veele vouwen. Ook heeft hy een Beeld gefchildert van Lazarus, uit de dood verwekf, welk Tafereel, als de Stad overgegaan was* 'met behendigheid na Spanje Ì gevoert, zonder eenen Penning daar voor te geven. Men zegt, dat Maarten van Heemskerk, dit Stuk met zo eene verwonderingbe- schouwd heeft,dat hy door de fpeculatievanzoeenGoddelykWerk, Zich niet kon verzadigen, en gezegt zou hebben, als in den geeft opgetrokken: „ Ik geloof, dat zommige Kunftenaars met Hemels !» Brood en Drank gevoed zyn, die door ingeven van hun Geeft zo 5, een Goddelyke uitbeeldjngein hunne harten begrypen. Gerard van St. Jan, is een Difcipel geweeft van Jlbert vanOude-
ivater, die zynen Meefter aartig volgde, en de Schilderkunft zo een luifter heeft gegeven, dat hy zynen Meefter niet heeft geweken; ja dat meer is, in veele overtroffen, ten deele in 't vernuft van zyn Verftand, en geeftige Ordonnantie, ten deele in 't leeven van de Beelden,in 't uitdrukken van de Affecten,en bewaaren vandeWei- iiand. Deze Gerard van St. Jan heeft te Haarlem geleeft bydeHeer •van St. Jan; daar van daan ook hem de naam gegeven is; hoewei hy onder de ordre van St. Jan niet aangenomen is. Zyne Werken zyn om geheel te verwonderen, en vol devotie. Onder andere Ta- fereelen., heeft hy een Stuk gefchildert, grooter dan't leven, opge- regt op het hooge Autaar, Chriflus aan het Kruis genagelt, aan we- derzydenbehangen met Deuren, en ook binnen en buiten met Oly- verwe gecoloreert. 't Voornaamfte deel van dit Werk is verdiftru- eert en gefchonden in 't Kerkfchenden van Soldaaten: het andere, Chriflus van het Kruis afgenomen, met de uitgedrukte Nagels, om in het Graf gelegt te worden, daar eenige van zyne Difcipelen en A- poftelen by ftonden, en Moeder Maria daar omtrent, in wiens We- zen hy alle de affectie van droefheid had uitgedrukt. Jlbert Durer heeft zich zo verwondert over zyne Kunft, dat hy luidkeels uitge- roepen heeft: „ Voorwaar, deze is in's Moeders lichaam geformeeit n en gebooren Schilder! Onder de vermaarde Schilders is ook geweeft Fdcart Ciaaszoon,
Tan Haarlem, ctie geeftig en vaardig was; welks Werken noch ten huidigen dage in wezen zyn alhier op Schepens kamer; die, met een ftout Penceel gedaan zynde, meer komen na de oude als mo- E e e 2. der·»
|
|||||||
|
4^4 Befchry ving der Stad
derne Schilders': een Man, die zeer geryffelyk was om 't poogen
van gemeene Schilders te.helpen, alzo hy veele Schetzen, Emble- ma's, en gerekende Hiftorien, voor een geringe Prys getrokken beeft, en op.'t Papier gebragt, ten gebruik e van de Glasfchryvers. Maar Dirk van Haarlem is noch meer geacht geweeft in die oude
en fiegte tyden; die zo treffelyke Stukken heeft gemaakt, als nie- mand van die eeuwe. Deze, wat hy voor een Meefier gehad heeft, weet men niet: maar't is zeker, dat hy te Haarlemlang gewoont heeft in de Kruisftraat, niet verre va-n het Weeshuis. Hoedanig dat hy geweeft is, fpreken zyne Schilderyen, voornamentlyk dat Tafereel, dat hy na de kunft en regel van Schilderye gemaakt heeft, inden jaare 1462 j alwaar hy in 't midden van dien een Pourtrait van onze Zaligmaaker gefchildert had, daar de Siraalen van een Goddelyke Majefteit zich vertoonden; ter wederzyden waren'er Deuren, in de eene was het Beeld van de Heilige Paulus, en in de andere de Heilige Petrus, die beide na 't leven quamen, zeer aartig gefchil- dert, met fchoon Hair en gekrulde Baard. Dat deze geweeft is voor de tyden vm.JÏlbert Durer, geeft de Schüdery te kennen, die zo vermaard is geweeft in zyne kunft, als Edel van Geflachc. Nu; volgt Johan Sinapm Mofiart, die van. kindsbeen af zeer ge-
negen was tot de Scbilderkunft,en zyn eerfte beginzelen gelegthad onder eenen Meefter Jacob van'Haarlem,die eenmiddelmaatigSchil- ..der was, en niet om te verfmaad.en. Dat deze van Edel Geflachtë was, is nu verhaalt, om dat hy van de dapperheid zyner Voorvade- ren dp naam had van de aloude Mofiardsn; van die geene, die in de tocht iia Damiate, leggende op de Nyl, Keizer Frederik en Graaf Floris.'m Egypte gevolgt was, aan't Heilige Land, na dat zy Pelu- fia of Damiate vermeeftert hadden,is hy van de Keizer omzynvroo- me daaden vereert geweeft, met een Wapen van drie Geveften in een Rood Veld, afgerukt van de Degens in de'flag. Deze Sinapius heeft zyn naam gekregen van de Icherpte van Mofiart, en zyn Ge- dacht heeft hy een luifter gegeven door de Kunft en goed leven; was een Hoveling, en recommandeerde zyn Perzoon, was bevallig en fchoon van Lichaam, begaafd met Weifprekendheid, müddaadig tegentden Armen, beleefd tegen een ieder, en meewaardig in het groeten. Waar door hy by de Grooten in groot aanzien geraakte^ alzo dat hy voor Hoffchilder aangenomen wierd van Mevrouw Mar- ■gantüj Zufter. yan Hertog Philip, en die geene die Koningk van Span-
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek,
|
|||||||
|
4i>~
|
|||||||
|
Spanje geweeft is, d'eerfte van die naam. Deze heeft een geruime
tyd ten Hove verkeert, lieftalig by ieder, en veele gedenkwaardig* Stukken nagelaaten, daar mede hy met de Ouden zou kunnen ftry- den. Groote Vorften en Heeren, zo Mannen als Vrouwen, heeft hy na 't leven geconterfait, zodanig, dat zyne Afbeeldingen fcbee- nen te leeven. Na 18 jaaren gepafleert waren, is hy wederom te Haarlem op zyn ruft gekomen; alwaar hy zeer treftelyk heeft ge- leeft ; dagelyks quamen t'zynen huize Ridders van 't Gulde Vlies, en andere Edelen: onder andere ook is de Graaf van Buren heel fa- miliaar met hem geweeft. Nergens zyn 'er meer Stukken van hem te zien geweeft op eene plaats dan te Haarlem, in 't huis van zynen Neef, de Heer Nicolaas Suyker, die, niet lang geleden, by onze tyd noch geleeft heeft. Daar is- noch een Tafereel in wezen, dat hangt in 't Prinfenhof, zynde een Landfchap in BofTchagïe, waar in te pas gebragt word St. Hubert, Patroon van de*Jacht, opzynknien leggende voor een Hert, dat tuffchen zyn Hoornen draagt het Beeld van de gekruifte Chriflus, ftaande onder de ftrueelen: en andere diergelyke Stukken meer heeft hy gemaakt. Want t'Amfterdam heefc lang beruft een ftuk van 't Gedacht van St. -Anna: ook by Florenti- us van Schoterbofch, die Raadsheer geweeft is in den Hoogen Raad,. dat noch in wezen is, waar in Abraham, Sara, Hagar enJfmaëlge· fchildert ftaan. En op andere piaatzen, meer zyn noch verfcheide Stukken geweeft, die door de groote brand vergaan zyn. Deze Man is van een goed oordeel geweeft, en een uitneemend Schilder, na de getuigenis van Meefter Maarten Heemskerk, enJobanvanMa- hufe: van de welke de eene gevraagt zynde, wat hy hield van zyn Kunft? Heeft vrypoftig geantwoord, zonüer pluimftrykery: „Dat „ hy byna alle de Schilders van de voorgaande eeuwe overtrof. De- ze, zegt men ook, dat hy zyn hulp verzogt had, om 't Werk te voltrekken, dat hy in de Abdy van Middelburg begonnen had: hy is overleden in hoogen ouderdom, in den jaare 155Ó. Johan Schor el; hoewel hy te Haarlem niet gebooren is, maar in
een Dorp by Alkmaar, waar van daan hy de naam roert ·, des nier tegenftaande, heeft het my evenwel goed gedacht, dat ik hem zou- de ftellen onder de Schilders onzer Stad, dewyl dat Haarlem eene yrugtbaare Voedfter is van veele voortreffelyke Schilders. Deze, als hy eerft te Alkmaar de fundamenten van de Letteren, gelegt had> ea eenige avance gedaan in de Latynfche Taal, zo begon hy E. e- e 3 ons-
|
|||||||
|
jp.6 Befchryving der Stad
ondertufichcn de Sehilderkunft te beminnen, daar hy zo grooteluffc
toe kreeg, dat hy by alle gelegentheid zich bezig hield met maaien en fchilderen, dat hy de Kunft niet uit zyn zinnen konde zetten noch vergeeten. Als zyn Voogden gemerkt hadden, (alzo hy een Wees was zonder Ouderen) dat zy de geeft in hem niet moeiten uitbluffen, hebben hem te Haarlem gebragt, en befteed by Willem Cornelifz.? Schilder, verding met hem maakende voor eenige jaaren. Maar als hy vernuft en verftand te baat had, is hy voor zyn en tyd van zyn Meefter gegaan, en heeft byzichzelvejgepraktizeert, eneenluifter aan de Kunft gegeven. Als hy op Heiiigedagen 's namiddags het Bofch frequenteerde, zo ichilderde hy na 't leven 't Geboomte en Eiken-boiïchen, op een ongewoone manier. Hy is wel onder de eerfte ge weeft van d'onze, die Italien bezogt, en de Kunft met uit- 'heemfche fraaiheid een luifler gegeven heeft; en derhalven word van Frans Florentyn, en andere onze Schilders gezegt, dat hy de eerfte 'in Nederland de Schilders eene Lantaarn voorgedraagen heeft, era de weg gebaand tot de geheimen van,de Schilderkunft. Als hy, nu ζζ jaaren oud, zich niet kon tot ruft begeven, is hy na Jerufalem getrokken, in 't Heilige Land: wederom in 't Vaderland t'huis ge- komen zynde, heeft hy gefchildert een Tafereel van Beloften, waar in hy zichzelve en andere Ridders van Jeruzalem, met Palmtakken in de hand, aartig gefchildert heeft na 't leven: dat noch te zien is op 't Prinfenhof. Schorel, nu als van verre t'huis gekomen zynde , is van Simon van Zonen, Commandeur van de St.'Jansbeeren, in 't Huis van de Commandery ontvangen: om die te believen, heeft hy eeni- ge Stukken gemaakt binnens Huis. Hier en boven is hy zeer ge- meenzaam geweeft en aangenaam by de Grooten van Nederland; die hem dikmaalen quamen bezoeken, en zyne vriendfchap zogten, ora de uitfteekende gaven van zyn verftand: want hy was een goed Μu« ïiekant en Poëet, een goed Schutter, wel ervaaren indeLatynfche, Italiaanfche, Franfche en Hoogdukfche Taaien. Hy had ook zwak- heden op't einde zyn levens; men zegt, dat hy met flerefyn en gra- veel gequelt was, welke quaalen zytien ouderdom te vroeger heeft doen komen. Na zyne dood zyn zyne Werken in waarde gehou- den. In 't Huis van Willem van Schoterbofch,Oud Burgemeeftervan Haarlem, is noch een Tafereel, in de welke de Maagd Maria Chri- fins offert aan Simeon in de Kerk; die om hoog eenfchoonVerwulft had, daar hy ook yerfcheide Beeldjes, fraai om. aan te zien, te pas had
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4*X'7*
|
|||||||
|
fiad gebragt. Anthonis de Moor, Schilder van de Koni'ngk, die in
z,yne jeugd zyn Difcipel geweeft is,in teken van dankbaarheid, heefb het Pourtrait van Schor el gefchildert, twee jaaren voor zyn dood -r waar onder dit zo korte als geleerde Grafdicht gevoegd is: Dees heeft de Maalkonfi eenen glans gebragt en eer :
En wederom de Kunft hem luifler en wat meer. Als deez1 geftcrven is<, zo fcheen de Kunfl te fterven-γ Enfeenemaal de geeft het flerffelyk beërven,- Hy is overleden in den jaare 1562, op den oden van December,oud!
zynde 67 jaaren. In wat gedeelte van de Waereld word Heemskerk niet geroemd,,
een Dorp in Holland, daar deze Schilder, kloek van geeft en ver- ftand,die volgen· zal, het licht aanfchouwt heeft? Maartenvan Heems- kerk, een zeer vermaard Schilder, is gebooren in den jaare 1498} zyn Vader is geweeft Jacob Wilkmfz. van Feen, een Huisman en in de Bouwery opgevoed: maar zyn; Zoon Maarten had eene natuur- lyke afkeer van Landbouwery en Beeftiaal.· Deze heeft vremd avon- tuur gehad, voor hy zich geheel tot de Schilderkunft begaf. Deeerfte beginselen van deze Kunfl: heeft hy te Haarlem geleert, onder Cor- nelis Wilkmfz. en Fkris>, die beide goede Schilders waren, meer als gemeenj die Italien, Romen, Florence gezien hadden, en andere quartieren van de geleerde Waereld:- De Vader van Maarten, ach- tende na zyn Boere verftand, dat de Schilderkunft een broodelooze kunft was, en daar de keuken niet af kon rooken", roept zyn Zoon wederom t'huis, dat hy hem meende te werk te ftellen in Landen te bouwen en meftenj tot groot hartzeer en leedwezen van de jonge Knegt, om dat hy in de Kunft, die hy had begonnen, niet mogte voort gaan. En als hy het Landwerk, als beeften te melken, ploe- gen, eggen, tegen zyn zin deed, en alles tegen de borft, is hyein- delyk in de ongenade van zynen Vader geraakt; des, uit vreezevan 's Vaders toorn en ftraffe, daar mede hy hem gedreigt had, heeft: hy zich eenen tyd in de Hooifchuur onthouden. Eindelyk is hy,, door mededogentheid van de Moeder, voorzien van Reisgeld, en Haarlem paffeerende, na Delft vertrokken, alwaar hy zich geheel begeven heefe tot de Schilderkunft, by Johan Lucafz., geen onbe- Yallig Schilder. Van. die tyd af is hy wonderbaarlyk,.)% ongelooffe- |
|||||||
|
4x8 Befchryving der Stad
lyk geavanceert in de Schilderkunft. Nochtans kon hy zichzeïvö
dimmer voldoen , altyd trachtende na hooger dingen., op 'c vertrou- wen van zyn geeft. Alzo,als.byna op de zelve tyd Johan van Scho- rcJ, die een wyd vermaard Schilder was, om dat hy een ongemee- ne ftyl en handeling van fchilderen had, uit Italien in Nederland ge- bragt, 2.© heeft-.dezeMaarten^ brandende van kunftliefde na hem, niet konnen ruften, voor aleer hy onder zyne onderwyzing ge- komen is. Deze gelegentheid heeft Maarten niet verzuimt, maar alles aangewend om in de Schilderkunft hoe langs hoe meer toe te neemen. Zo dat hy van* nieuws aan alle zyne krachten van verftand ingefpannen heeft, vol van meditatie nacht en dag. En niet ruften- de, voor hy va ft in zyne Kunft was, zynen Meefter zo gelukkig in zyne Kunft volgende, dat tunne Werken d'een voord'andernaauw- lyks onderfcheiden konde worden: dat zynen Meefter ftüzwygen- de heeft gefpeeten , vreezende voor zyn goede naam.} en daar om, of uit haat, of jalouzy, oorzaak gezogt en gevonden heeft om hem te laaten gaan. Maar hy daar door nietontzetzynde, heeft te Haarlem een Huis.gebuurt, dat Cor.neUs van Berefieyn weleer be- woont had. In dit Huis, als een- Schilders Winkel, heeft hy ver- fcheide Stukken gefchildert,en wel eerft afgebeeld de Zon en Maan, treffelyk en na 't leven: als mede Adam en Eva, onze eerfteVoor- ouderen, naakt gefchildert. Hier van daan is hy verhuift, enko- men woonen by Joofi Cornelifz., Goudfmit} daar hy ook niet ledig is geweeft, maar met dezelve iever veele preuven gegeven van vol- maakteKunft, die onder de Burgers getrokken zyn. Onder andere Werken die hy.dier tyd gemaakt heeft, is meeft te verwonderen het Autaar van Sc Lucas; dat hy de Schilders aangeboden en vereert heeft, die te Haarlem waren, als hy van meenige was na Rome» te vertrekken,} een ftuk Werks, dat hy ter eeuwige gedachtenis te Haarlem gelaaten heeft} dit Tafereel heeft hy in de Kerk doen op hangen: in dit Werk heeft hy zyn eigen Afbeelding te pasgebragt, , met een Penceei in de hand, fc.hilder.ende-het Beeld van Maria,regt tegen hem over,die bet kindje Jezus op haare fchoot had} en 'tPor- irait van Lucas was na een Bakker gedaan, fraai van poftuur: achter Lucas ftond een gelaurierd Poëet, die Meefter Maarten reprefen- reerde} waar door hy aartig heeft willen te kennen geven, devrien- delyke verwandfehap van de Schilderkunft enPoezy: daar quam ook sen Engel in> die een toorts yoor hem droeg, met zonderlinge be- |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
W
|
|||||||
|
■duidenis. Noch heeft hy gemaakt veele andere Stukken, ieder om
't kunfrigft. Hier van hebben wy noch eenige fcukken en brokken in 't Prinfenhof, die bewaard worden ter eeuwiger gedachtenifle van zoeen groot Schilder, van den jaare 1532. Van dit Tafereel heeft Meefter Hendrik Goltius zo veel gehouden, dat hy meermaalen na deze Schildery met eene ladder geklommen is, en dezelve -getuft, ier verwondering van de Kunftj door welks aanfehouwen ky niec kon verzadigt worden. Dit Werk had hy begonnen en voltrokken doe hy 34 jaaren oud was. Niet lang daar na heeft hy de reize na Romen aangenomen, daar hy al voor veele tyd na verlangt had, op dat hy aldaar de oude Statuen en verdere Antyquen, mitsgaders de Schilderyen van de grootfte Italiaanfche Meefters zoude kunnen zien, en beftudeeren. Na dat hy zyne luft geboet had, en nu verzadigt: van alles te zien', en wederom in 't Vaderland t'huis gekomen zyn- de, heeft hy zyne handeling vry wat verandert,en van de Kunft van Schorel veel afgeweken; zo men volgt het oordeel der befte Schil- ders. En als een Leerjongen by geval verhaalt had, wat de grootfte Meefters .der Schilderklinft van hem gevoelde, heeft hy daar op ge- antwoord: „Dat zyne oogen,door de nevel van ons Nederland ver- <,, duiftert zynde, hem te Romen geopent waren. Hetonderfcheid van dien geeft dat Tafereel te kennen, dat van het Autaar van de Vleeshouwers op 't Prinfenhof gebragt is, aan de welke twee Deu- ren ter zyde hangen; in d'eene was de Geboorte van onzen Heere Jezus Chriftus uitgebeeld, en drie Wyzen uit het Ooften, die hun- ne ryke Gaven en Schatten offerden: in .welke Hiftorie hy te pas ge- bragt had verfcheide Pourtraitan van die arm van geeft zyn, en ook niet overgeflagen de ilcgte en innocente: .op het bukenfte van die Deuren ftonden aan de eene zyde de Maagd Maria-, en aan de an- dere zyde een Bode uit den Hemel aan Maria gezonden,aangedaan niet een Purper Gewaad, zynde een Engel, met blinkende Vleuge- ]Å¿· Het ware te lang om van alle zyne Werken op te haaien, als 1 atels, Tafereelen op Grafdichten, verfcheide Afbeeldingen van Pourtraiten na 't leven, en wat dies meer is. En dit is geen wonder, dewyl hy uit de natuur zeer naarftig ftudeerdej nimmmer had hy zyn hand van een Tafereel, genadig in zyn doen, was ook zeer vaar- dig en habiel in zyn werk. Onder andere Tafereelen die hygefchü- xr"i d' Was'er eenec'at: Ult?muriten boven andere, een kloek ffuk Werks., en daar yeele arbeid in Rak: te weeten, de vier Uitterileni FFF aiss
|
|||||||
|
^jo Befchryving der Stad"
als, de Benaauwtheid van de Dood, de jongftea Dag des Oordeels,,
het Eeuwige Leven, en de Poorten der Helle; waar in te pas ge- bragt wierden veele Naaktenvan verfcheide aétien en affeéten, de tormenten des Doods, Hemelfche blydfchappen, de pyne der Helle, en de fchrik van 't laatfte Oordeel. Dit Tafereel had doen maaken JacobRavaart, zonder eenig verding: maar ais 't Werk voltrokken: was, heeft hy hem zo veele Goude Ducaaten aangetelr, tot hy zel- ve zeide: „'t Is genoeg,, ik houde my voldaan;. By Jrent van Be- refleyn was te zien het hooge €hoor, zeer net gefchildert, met zya Perfpeclief, waar in ftond het.Beeld;van St. Chrifloffel, in groot po- fluur.. Ook by Mr. Paulus van Berefleyn,. was te zien het Pourtraic. van Johan van Zuyren, Oud-Burgemeefter-, die Qoltzius in Plaat ge- fneden, en tot een eeuwige gedachtenis geheiligt had.. Om kort te gaan,, deze Maarten van Heemskerk was univerfeel in zyne Kunft, in geen deel ging hy mank, was overal t'huis, verftond hém op de. Naakten grondig, was daar op afgericht,als eenen Prometheus,Men- fchen-beelden te formeerea. Hier en boven was hy zeer gelukkig: in alle materie te inventeeren, en te fchikken, met zo een aartig- heid, dat hy byna de geheele Waereld vervuld heeft met zyne in- ventie. Is ook geweefteen goed Architek, dathy met de werken betoont heeft', want hy is de inventeur geweeft van't,gebouw der- Kleine Houtpoort. Men zou het naauwlyks kunnen gelooven, zo iemand wilde optellenalle de Hiftorien, ia Piaaten gemeden na zyne inventie, die hy in.'t licht gegeven heeft, vol vaafcherpzinnigheid en aartigheid: daar aityd Dirk Fclkertfz. Koornhart nieuwe lïoffe gaf. Meeiïer Maarten is ook.in eere gehouden, alzo hy 22 maaien. Kerkmeefter of Bewaarder van deSacriftie is geweeft, tot het einde zyns levens,.. Ten tyde van 't Beleg,heeft hy zich t'Amfterdamont- houden, met bewilliging van.den Raad; want hy was een Man van-.· geringe couragie, tot vrede en ftilheid gebooren,. Als nu de Stad Haarlem, ingenomen was, zo zyn meeft alle zyn Werken na Spanje, vervoert, zonder eenen Penningk daar voor te betaalem Eindelyk, Meefter Maarten -van Heemskerk, zonder Kinderen, en machtig van Middelen, is zeer milddaadig geweeft aan den Armen, en vermaard door Aalmoes. Hy heeft ook de Inkomfte van eenige Morgen Lands gemaakt aan jonge en behoeftige Dochters, die te Huwelyk verzogt worden, te Haarlem, ofte Heemskerk gebooren, tot onderhoud vanhaar aanftaande. Huwelyk j dewelke, op dat zy 't. zelfde zouden er-
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
43 ï
|
|||||||
|
erkennen, heeft hy gewilt in zyn Uitterile Wille, dat zy op zyn
Grafftede zouden trouwen, zonder eenige fuperftitie: dat ook noch op huiden onderhouden word. Alzo is Meefter Maarten overleden, een Wonder van zyn tyd, als hy 76 jaaren geleeft had, den eerfte October 1574- Zyn doode Lichaam ruft in de groote Kapel, na het noorden: maar de faam van zyn Naam zal nimmer verfterven, zo tong als de Schilderkunft in eere zal blyven. Daar is noch geweeft eenen Rykart Arentfa.^ die ook aan de Schil-
derkunft miraculeus geraakt isj die op een Zeedorp, een myla twee Van de Stad, eenen Vader had, dat een VitTeher was: deze, alshy noch heel jongk was, is in 't vuur gevallen, en brande zyn eene Been; wierd te Haarlem in een Bakermat gebragt by een Chirurgyn; en als aan de Scheen het vuur quam, wierd het Been eindelyk afge- zet: deze, alzo hy by den haart geduurig moeft zitten, ledig, zon- der zyne zinnen iewers mede bezig te houden, ziet, de Geeft hem dat ingevende, en de natuur en aangebooren zucht hem daar toe lok- 'kende, begeeft zich tot de Schilderkunft; en eenige Houtskoolen van den Haart verzamelt hebbende, en gefcherpt, zo heeft hy de witte Muuren van de Schoorfleen betekent met diverfe Figuuren. Als de Domeftieken zulks gewaar wierden, zo vraagden ze hem: „ Of hy luft had tot de Schilderkunft? Waar op hy ten antwoord gaf: „ Dat hy gantfch daar toe genegen was. Ter veiiigting van zyn gebrek en manquement van het eene Been, zo hebben zyn Vrinden hem aanftonds gerecommandeert aan Johan Mofiart, en by denzel- ven hem voor een zekere zomma Gelds aanbefteed. Deze, omdat hy op een Houten Been gong en ftond, is genoemt, Rykart met het Óoute Been. In deze Kunft heeft hy groot devoir gedaan, en al zyn. arbeid daar aan befteed, ook met goede avantagie. Hy is een fraay Kunftenaar geworden, meer als gemeen, heus van mond, vrede- lievend, en zyne vroomheid kon men uit zyn aangezicht lezen; ook had hy lief de Heilige Schriften, en de heilzaame vrede der ziele. Hy heeft eenige tyd te Antwerpen zyn woonplaats gehad; daar na heeft hy zich na Haarlem getranfporteert; alwaar hy om de geruft- heids wille, in daghuur Tafereelen en Beelden voor andere fchilder- xie. Deze is lieftaalig by ieder een geweeft, niemand viel hy laftigj was ook kluchtig in propooften; en placht in Nederduitfch te roe- men: „Ik ben Ryk en wel Geftelt; met zinfpeling op zyn Naam, Rykart de Stcltenaar. Hy is overleden, in May 1 ^77, oud zynde ■és jaaren. Ff fa "ïJs |
|||||||
|
43% Befchryving der Stad
In het gemeen fielt men, wegens de dingen die zeldzaam ge-
beuren, dat men onder iooooo naauwlyks een exempel zoude kun- nen vinden, in welke d'e Natuur, onzer aller Moeder, twee of meerder Menfchen voortbrengt, die in wezen, ftatuur, en couleur malkander zo gelyk zyn,dat zy in geenen deele onderfcheiden kon- nen worden. Het tegendeel heeft ons geleerd twee Gebroeders,, Tweelingen van eene Moeder, die malkander zo gelyk waren, dat zy, noch van de Minne, noch van de Ouders konden onderfchei- den worden: endit zyn geweeft de Gebroeders Frans en Jeïis Mo- ftart: deze zyn gebooren te Huift, in Vlaanderen, en woonden te Antwerpen met hun Vader, die een gemeen Schilder was, maar ook een groot K'ender en Liefhebber van de Schilderkunft; die van het Geflacht was van Jan Ìïâ art, van Haarlem. Beide deze-Kinderen leerden fchilderen, na 't bevel van hunnen Vader. Jeiis heeft dè Kun ft geleerd onder Mandmus, die kluchtige en vreemde Schilder} van wien ik boven gewag gemaakt hebbe. Maar ·Frans, de andere Zoon, heeft tot zynen Meefter gehad Hendrik, die de naam kreeg, van wegens zyn kaal Voorhoofd, Kaalkop; die een hard en ftraf Meefter was. Beide déze Tweelingen hebben zo toegenomen in de Kunft' van fchilderen, dar zy noch tot op dezen dag verdienen gerekent te, worden onder de voornoemde-Schilders, die ooitluifter in de Schilderkunft gehad hebben. Frans Mofiart, die munten uit in Landfchappen en Boffchagien te fchilderen. Zynen Broeder Jelis-, die ftak uit in kleene Beeldjes te fchilderen. Deze.Gebroeders zyn in 't Schilders Gild hier aangenomen1 in den jaare Éæ$æ. Frans, is door een ontydige dood vroeg geftorven. Jelis,V7as een groot Kun- ftenaar, geeftig en vernuftig in 't uitdrukken van Hiftorien,gemeen- zaam in zyn omgang, niemand viel hy laftig, en in discoerfen zoet en kluchtig. Als'hy op zyn ftervenlag, heeft hy totzyne Kinderen gezegt: „ Dat zy zich zouden vergenoegen in dit tydelyke, omdat „ hy hen-na liet allede Schatten van de Waereld, daar van hy hun „ Erfgenaamen maakten; en hen toezeggende, dat hun niets zoude „ ontbreeken, als zy maar de handen aan de ploeg fioegen. Hy is overleden in hooge ouderdom, in den jaare looi. Nu volgtCörnelis CorneJifz.; die, na't oordeel van de voornaam-
fle Schilders, wel onder de treffelykfte mag gefteld worden: een Man, die waardig is, dat hy aangenomen wierd in de voortreffelyke Familie · va-ç Comdius van Romen, dewelke, gelyk.zy in deugd uit- ftee-
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 433
fteekende waren, alzo vermaard in Geleertheid; onder welke ook
geweeft is de Poëet Cornelius Gallus ÊÏtographus, én noch' eenen Cor- nelius Severus, die by de oude mede gerekent is onder de hoogdraa- vende en geleerde Poëeten. Cornelis, een oud Batavier, te Haar- lem gebooren, kon met zyn Kunft trotfeeren die van Romen, Hy is ook van zeer eerlyke Ouderen gefprooten, de befte onzer Stad, in den jaare ι ζ62. Deze, ten tyde van 't Beleg, uit vreeze van den Oorlog, hun Zoon t'huis gelaaten hebbende, namen de vlucht om hen te falveeren, en is daar in huis gebleven j die de Vader verhuurt had aan Meefter Pieter, Schilder, en Zoon van Lange Pier, doe Cornelis Cornelifz. 10 jaaren oud was. Deze, als hy zagdatbinnens huis de Schilderkunft geoeffent wierd, d:aar van hy niet vreemd was,■ als die uit Roode Bakfteenen Beeldjes formeerden, met' een Yzer y daar toe gemaakt, of met een Mesje. Alzo heeft Cornelis Cornelifz. Z,yn Kunft-fundamenten gelegt By Lange Pier de jonge, die uitftalc in zyn Kunft in alle deelen,en in 't temperen van de Cöleuren,meer als gemeen; was ook niet ongeleerd en wel beleezen. Deze heeft zyn Leerjongen zo-verre gebragt, dat hy binnen weinig jaaren zyn Meefter overtrof. Hier van daan is hem de naam gegeven van Mee- fter Cornelis de Schilder; dfe hem ook by gebleven is tot het einde zyns levens. Als hy nu begon aan te komen, 17 jaaren oud" gewor-- den, en een goed Schilder was, is hy na Rouane, in Vrankryk, ge- trokken:" maar is daar niet lang gebleven, om de Peft, die daar gras- feerde: vertrekkende van daar na Antwerpen; welke Plaats eene Voedfter was van- alle kunften en leeringen. Alwaar by hem de eer- fte zorge was, dat hy zich mogt infinueren in de gun(l en vriend- fchap van diegeene, die de voornaamfte in dë Schilderkunil waren.- En eerft is hy gaan begroeten Frans-Ρ oerbus; daar na Jillis Coignet» die hy verzogt, dat hy hem geliefde m zyn hoede en Winkel te nee- men·, by de welke hy in een jaar tyds zyne handeling heel verandert - heeft, zo dat hy eene plaizanter en vloeijender manier van fchilde- ren aangenomen heeft, en daar ook aan gewent: terftondgafhyeen proef van zyne Kunft ·, want hy aldaar op doek fchilderde eenige Vrou- we Beeldjes,, fchoon om aan te zien, en aartig befchaduwt. Noch: een antyque Kan, met Bloemen van allerhande couleuren,. die zo naauwkeurig gefchiidert waren,dat dezelve door haare tevendeCou- kuren zeer aartig na de Natuurquamenj dieCWj^inzoeenegroo- te.:eere gehouden; heeft, dat hy die by zich in huis lang bewaard. F f f 3, J . beeft»,
|
||||
|
434 Befchryvmg der Stad
heeft, tot roem der Kunft, en dezelve niet heeft willen verkooperts.
Alzo'heeft hy groote eere en dank behaalt by zynen Meefter, en was wel gezien by alle Liefhebbers van de Schilderkunft. Wede- rom in 't Vaderland t'huis gekomen zynde, vry geleerder en ervaa- rener in de Schilderkunft, heeft door zyn ieverige geeft niet kunnen ftil wezen. Het eerfte Tafereel van importantie, dat hy gemaakt heeft binnen Haarlem,is geweeft een Corporaalfchap van de Schutte- ry, die hy na ',t leven uitgebeeld had, na de verfcheide conditien van de Lieden, op alles dat betaamlyk was wel lettende, na de ge- negentheid en doen van die Lieden, fehikte hy ieder een toe zyn wezen, mienen, gebaar, kleeding, enz. Pit was een voortrefTe- lyk ftuk Werk, en dat van my moet gezegt worden zonder zuchti of zonder prejuditie yan anderen, dat niet wykt voor een Schildery van de laatile Eeuw. Hy is die geene die de Kunft een lüifter beefc gegeven, door geduurige meditatie van afbeeldinge., en waarneem men van fchoone Aangezichten, Mufculen, en Leden, die hy op'C papier zette.,, Hy nam waar de allerfchoonfte en bevalligfte dingen , die allernaaft quamen na de oudheid. Alzo is hy eindelyk geworden een groot Kunftenaar, en heeft geblonken als een Kunftlicht van 'c Vaderland. Onder zyne Werken, die veel zyn, is noch een Ta- fereel in 't Prinfenhof, dat verwonderlyk is, waar in hy heeft uitge- beeld de Kindermoord van Herodes; daar de wreedheid der Soldaa- ten gaande is, die op 't lyf vallen de verbaasde troepen, daar men hoorden het lamenteeren van de Vrouwen over 't verlies van haare Kinderen: welk Stuk naauwlyks zonder traanen kan befchouwtwor- den. Alzo.heeft hy ook afgebeeld onze eerfte Ouderen, Adam en Eva, levënsgroote, daar de Duivel van den boom in 't Paradysvleit «n verleid met den Appel. Ln, op dat wy niet elders gaan, aldaar, in de binnenfce Kamer, hangt noch een groot Stuk, dat een gedeel- te der muur befiaat, namentlyk, een Banquet der Goden, op de Bruiloft van Peleus.en T'hetis, daar geworpen is.de twift-appel·, een edel Werk, en Goddelyk na 't fubjeél en inhoud, Hy heeft noch meer andere Stukken gemaakt en gefchildert,die alle getrokken zyn. 3Èn onder my beruft noch de Fabel van Atleon, die ongelukkig op de jacht geraakte onder Diana, Jachtgodinne, en haare Maagden. Op deze zelve tyd heeft geleeft en in fleur van zyn leven geweeft
.Kar el Fermander, uit Vlaanderen, gebooren te Molenbeek, diebe- ;fchreven heeft, De Levens, Oefeningen en Werken van de allerver- maard- |
||||
|
Η Α Α R L Ε Μ. Zesde Éoek.
|
|||||||
|
43 f
|
|||||||
|
maardfie Schilders: hy.was een riedrig Man, die zynen'of nietge-
roemd heeft, maar met, ftiizwygenvoorby .gegaan; die nochtans waardig is, om in de Regifters der Kunftenaars gebragt te worden, als de welke de Schilderkunft van zyne jeugd bemind, en in dezelve zichzelve gelukkig geoeffent heeft. Deze heeft veel buiten's Lands gereiftjen'uit liefde tot.de Schilderkunfi: geheel Italien doorwandelt; te Romen heeft hy zich eenige tyd onthouden: Wederom t'huis ge- komen zynde in 't Vaderland, heeft hy te Haarlem huis gehouden; en gehuwt zynde aan een Vlaamfche Mokke,een huis vol Kinderen gekregen, woonende in de Kleine Houtfïraat, Hy heeft zeer ge- meenzaam, geleeft met H. Goltzius-y_ die veel van hem hield, om de ervaarenheid van de Schflderkunfh,, en zyne vaardigheid·,, die hy naauwlyks zyns gelyke had. in zyne inventie op ftaande voet. Hy heeft verfcheide dingen gefchildert uit zyne Poëetifche Geeft. Daar :is noch van hem een Stuk in wezen in onsHuis, het Oordeel van Paris, in de groente van een boflchagie, daar hy in te paffe brengt, beha!ven de drie Godinnen, die quamen onder 't oordeel van Paris,, ■Bofch-, Berg-, Rivier-en Fantyn-Godinnen, als Toezienfrers, zit- tende in het ronde; daar Xantbus zelve, de Rivier van Troja, lag, en meer andere diergelyke dingen, gehaalt uit de Fabelen der Po- ëeten. Ontelbaare andere dingen meer heeft deze Kunftenaar na-· gelaaten, een gelukkig Inventeur, een Poëet die.de Lauwer ver- dient had} hy was ook ervaaren enbelezen in de Heilige Schriftuur,, ■uk de welke hy Stoffe nam om Geeflelyke Liederen te maaken,- Hy' heeft ook geichreven van de Fundamenten der Schilderkunfi, 14 Ca·- pittelen, in poëzy. Ook Uitleggingen op de HerfcheppingenvanOvi-- dius. Noch drie Böekeniw* de Statuen der Heidenfche Goden en Go- dinnen. Om· kort te gaan, Vermander is een gezwind en wys Man' geweelt: en overleden in den jaare 1606, oud $8 jaaren. : Ik trede eens over van de Schilderkunfi tot de PlaatfnydérS-kunir. v ;als van- eene maagfchap. Deze Kunften zyn ondërfcheiden in haar Gereetfchap en inftrumenten; want gelykerwys de Schilders de Pen- ceelen handelen, alzo de Plaatfnyder.s het. Graveer-yzer. Op dit toneel vertoonen zich eerft Dirk Folkertfz. Koornhart, en Philips·■' Gallus: beide deze recommandeert Hadrianus Jmïus, inzynBata-· via, die hy noemt, Lichten van de Kunft, niet een cauftice daar her, yuur by quam, maar daar in kopere Plaaten averegts met een Gra~- yeer-yzer gefheden wordden fnyden allejhtode Beeldjes en Hifto~ I rlén;· |
|||||||
|
43-6 Befchryving der Stad
Tien. Deze K&ornhart was van Amfterdam, een Man van groot ver-
iïand en couragie; maar ongelukkig in zyn doen: hec was hem al te- gen.* Dit was de Meeiier van Philip Gallus: maar deze was haaft bo-
* Oirh^VoiUnf-L·. %oorrih&rt, te Amfterdam gëboorén , is in zyn jeugd een Schilder ge-
•weeft , en Leerling van Mnarten Heemskerk te Haarlem. Ook heeft hy zich aldaar neder- gezet, en de kunft van Schilderen en Plaatfnyden met lof geoeffent. Doch alzo zyn tevenstyd is ingevallen inzeer verwarde ty den ,,en hy een Man was van.een zeer levend verftand , heeft hy zich niet kunnen onthouden van 'deel te néemèn in de doe zweeven- de zaaken en'verfchillen. Ten opzichte van den Godsdienft was hy voor zekere Vry- heid, welke hy begeerde dat iedereen gelaaten zou woxden , en had daar door veel om- megang met z'ommige wargeeften, welke veeltyds door hem wederlegd wierden; hoe- wel hy" zelf tot gcene der doe bekende Gemeentens 'behoorde. Ondertuifchen leerde hy de Latynfche Taaie by zich zelf, om gebruik van de Boeken , welke in dezelve gefchrcven wierden, te kunnen maaken , zynde doe reeds 30 jaaren oud: en dat ge- jukte hem zeer wel. Hy wierd dus bekend ee zeer geacht. De Burgemeefteren van Haarlem maakten Tiern hunnen Geheimfchryver 5 welk ampt eenigen tyd waargenomen hebbende, wierd hy befchuldigt over te groote ftoutheid van fpreeken, aangaande de Regeering van HolJand, en is daarom na den Haage gevangen gevoert. Daar heeft hy lang gezeten , en in de gev'ang'keniife., zonderbehuïp van eenige Boeken , verfchei- ,<le Werken gefchreven. Zyne Verantwoording vry welgedaan hebbende, is hem den Haage tot een gevangkenifie gegeven ; maar alzo kort daar na eenige nieuwe bezwaar- niffen tegen hem van Bruffel wierden overgefchreven, en hy vreesde andermaal ppge- fioten te worden , week hy uit den Haage, en verder ten lande uit. De zaaken na- derhand veranderende, quam hy niet alleen weder in het Land, maar wierd ook aan<- gefteld tot Geheimfchryver der Staaten van Holland; hebbende, na het zeggen van zornmigen , kort te voóren het bekende Liedje, Wilhelmus van Nalïbuwe, gemaakti het welk van andere met meerder recht aan Murmx word toegefchreven. Hy moeft even- wel eerlang wederom ten kuvde uitwyken , om dat hy , daar het te pas quam, toon- de den B-oomsgezinden ook wel te willen verdraagen , en zomtyds wat ftoutvoct hen fpreekende. Doe fchreef hy van de toelaatinge en Decreeten Gods, in drie Boeken, waar in hy tegen Calvinus en Bez.a ernftig over dat ft uk uitvaart. Ook fchreef hy te- gen het Ketterdooden ; en tegen Lipfius, die op yerfcheide plaatzen gefchr.ev.en had, dat in ieder Land maar een eenige Godsdienit proeft geduld worden, en de Ketters vervolgt. Kjornhart hield het tegendeel ftaande ; maar Lipfitts antwoorde hem , dat by- te vroeg op was geweeft in zyn fchryve.n, alzo zyn gevoelen »« > niet dat men de Ket- ters, a'ls Ketters , moeft vervolgen , maar als oproermaakers, zo zy het waren, doch .dat men andere, die vreedzaam waren, wel mogt verdraagen. Hoe gehaat hy by den Spanjaarden geweeft is, blvkt daar: uit, dat, doe de Koning van Spanje een iilgemee- •rie v-ergiffenifie den Nedeilanderen liet aanbieden, Kjiernbart wel duidelyk daar buiten, wierd geilooten. Naderhand de yerwydering nu te groot geworden om te kunnen ge- heelt worden, quam Kjornkart weder in Holland, en hieid zich eenigen tyd ftil, tot dat, hy weder eenige zaaken tegen de Leere van Calvinvs gezegt hebbende , hem toe- gelaaten wierd in eene openbaare zamenkomft zyn gevoelen te verdedigen. Die za- menfpraak gefcheurd zynde, raasden, de Predikanten geweldig op hem, zeggende dat hy een Vrygceft was.; maar aan de andere kant beloofden He Staaten hem hunne be- fcherminge, mids dat hv. zich. ftil hield. ,Doe ging hy weder te Haarlem woonen , ea wierd daar Beampt-fchryver, (Notaris) doch hield zich niet volkomen ftil, zo als hy beloofd had. Des wegen Haarlem hebbende moeten ruimen, is hy te Delft gaan woo- nen ; maar niet lang daar geweeft zynde, wierd hem ook daar die Stad ontzegt, ea geen andere renen gegeven, dan dat hy.geen Burger was. Des wegens wilde hy zich. verdedigen, trok na Gouda , en fchreef daar een Naamfcherm. Dat woelen was vaa dit wevolg , dat zommige hem in eene eeuwige gevangkenifie wilden doen opflujten ; -maai de Staaten , noch de Prins van Oranje begeerden hunne toeftemmingen daar toe te geeven. Zedert hield Kjornhurt zich te Gouda op, fchryvende daar noch al v-eifchei- 4e'Boekjes, ea wel inzonderheid zyn fchryven tegen Lipfim op nieuw verdedigende. E in»
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
43 7
|
|||||||
|
boven zyn Mee'iter, en met groot verfchil; dat ook geen wonder
waar,dewyl deeene de Kunft, die hy met eere aangevangen had, liet vaaren, daar de andere dagelyks toenam in de Kunft, als in wasdom: deze heeft verlcheide Af beeldzeis gefneden: dat Deuza ook erkent, wiens Afbeeldinge van Philips Gallus, in koper gefneden, d'onfterf» felykheid dus toegeheiligt heeft; De Graaven van het Land, die zo heroemde Man,
Gebroeit uit Rotterdam, en Juni treffen kan;
Deez' heeft my ook gefiieén; V is Gallus die \t my deedt,
Die Douza heeft geheeld: ik wil dat gy het iveet.
ι Ontelbaare Werken zyn 'er van hem noch in wezen, over allerhan-
de materienj die een Difcipel van Koornbart is geweeft, welks ge- lyke Batavia niet gehad heeft. Omtrent deze tyd was ook Hendrik Goltzius, van welke ik eert
weinig zal fpreeken: deze is gebooren van eerlyke en vroome Ou- ders, te Mulbracht, een Dorp gelegen, in 't Hertogdom van Gulik, in February 1558; een welgefatzoeneerde Jonge en aanvaliig, die, na hy eenjaar oud was, niemand fcheen van nooden te hebben om hem te leiden, en vaic op zyne voeten ftondj derhalven floeg men op hem geene naauwe acht; waar door hy by ongeluk eens in het vuur viel, zyn Hoofd ftootende tegen een Plateel, diefchuimdevart ziedende Oly: zyne Moeder daar omtrent zynde, rukte hem aan- ftonds uit het vuur: hy aan beide zyneHanden gebrand zynde,heeft zy ter verkoelinge en remedie gebruikt Plaatjes, en zyne Handea daar in gefpalktj waar over het Kind zeer lamenteerde: ditheefteea Vrouw van kennis niet kunnen zien, die de eenegefpaikte Hand heeft' ontbonden, en alleen met de doek bewonden: waar door'terftond de Zenuwen, los gelaaten zynde, zyn met de Hand opgejcrompen, die hy daar na niet heeft kunnen uitftrekken. Des niet tegenftaan-· de, als hy nu een Kind van acht jaaren was, zo is 't dat zyn geeft, die tot de Schilderkunft hem aangebooren was, niet langer kond® verborgen blyVen ? nadien hy binnens huis en buitens huis Tafels ea Wanden, na zyn begrip, met Tekeningen gevuld heeft Alzo heeft, hy zich van zyne kindsheid af in de Kunft geoeffent. En dit vuurig GGG ver-.
Eïndelyk is hy te Gouda overleden, en aldaar begraven.. Zyne Werken zyn by mal-
kander verzamelt, en ia drie folio ftukkea gedrukt. Zie C, Suiker, iu zvn Geleerde. -Mannen. · |
|||||||
|
,3g Befchryving der Stad
verftand heeft niet kunnen ruften, als hy in 's Vaders Winkel Gla-
zen maakte, en daar na fehreef uit zyn eigen geeft. Alzo beftond hy 't een en 't ander met hooger en vlytiger concepten > want eerft. heeft hy zich begeven tot het Etzen,- daar na tot het Plaatfnyden,. niet tegenftaande zyn, mismaakte Hand.. AlzoeindelykFiguuren be- ginnen te fnyden, met zo een vlugheid en geluk, dat hy Koornhart (die zich in die Plaats daar toe onthief) tot.groote verwondering wasj- welks dienft en hulpe hy ook gebruikte.. En hebbende nu verfchei- de Zinnebeelden gemaakt, heeft hy Goltzius geraaden, dat hy zich. geheel tot het Plaatfnyden zoude begeven, met toezegging, dat hem, niets zoude ontbreken; Verlof van zyne Ouderen verworven heb- bende, heeft hy zich na Holland begeven, en is zyncn Meefter ge- volgt. Hendrik Goltzius heeft zich te Haarlem neergezet,, korts na·, de verfchrikkelyke Brand, omtrent het Feeft van St. Jan., Koorn- hart zyn vermaak neemende uit de converfatie van zyn Difcipel, die: zo leerzaam en vernuftig was, heeft niets voor hem verborgen ge- houden, dat eenigzints mogt dienen om zyne oefTening in de Kunft/ te avanceeren of bevorderen» Eindelyk,, Hendrik Goliziusmtge- leert, zyn eigen Meefter, en nu een vry Man. zynde,. zo heeft hy voor Koornhart en Philip Gallus Plaaten gefneden, na hun Voorfchriir. GndertufTchen, als zyne Ouders na Duitfchland getrokken waren,.. hy alleen te Haarlem was, en hem zo een eenzaam leven niet aan- ftond, heeft hy zyne zinnen tot huwen geftelt, zynde een Jongk- man van. 20 jaaren, krygende tot zyn Echtgenoot eene Weduwe,, Griet Jansdochter, zeer- wel bekent; die een eenige Zoon had, Ja- tob Maf ham genaamt: van welke wy hier na ook zullen fpreeken. Staande Huwelyk was hy altyd ziekelyk; 't geleek dat hy de teering had, en ging kwynen;. ook fcheen 'er geen hoop van betering; der- halven is hy, op 't goedvinden van Doctoren, na Italien getrokken, om de aangenaamheid van de lucht aldaar, en na Romen, dat Va- derland der allervermaardfte Schilders. Op de reis heeft hy zich aan. geene van de Kunft bekent gemaakt, op dat hy het oordeel van hen zoude verneemen en duidelykferfraan, wat gevoelen zy van Hen- drik Goltzius hadden; dié nu al vermaard was door zyne Werken: en Plaatfnyden. Op de weerom reis maakte hy zich alomme bekent, en infinueerde zich in de gunft van ieder die van de Kunft waren,. veinzende niet meer met zynen naam. 't Is niet benoodigt, en het komt hier ook niec te pas., yan alle zyne Werken.verhaal te doen, die
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
439
|
|||||||
|
die ontelbaar zyn in handen, van ieder een; als alle zyne gefnedene
plaaten, de Inventie van zo een gelukkig Verftand, en Schilderyen. Alle de Werken 8ie in koper gefneden zyn, betuigen van zyn kloe- ke geeft in de Schilderkunft. En dit is ook een tak aan zyn Eere- kroon, dat, behalven hy van jongs op 't cieraad van de Natuur, en de verlcheidentheid van fchoone Aangezichten deun waargenomen, heeft hy zich ook gewend de hand van de allerbefte Schilders en Kun- ftenaars te volgen, en na te bootzen; waar over die geene, die 't zagen, ten hoogften verwondert waren, en verdwaalden in de ge- tykheid der Beelden. Als hy de eene tyd Heemskerk en Frans FIoris-y l°P een andere tyd Blokland^ Frederik, en Spranger, als een Aap na- volgde ; welkers Kunft, zo edel als bevallig, hy levendig uitgedrukt 'heeft, dat hy hen niet nader konde komen. Ook heeft hy Lucas ■van Leyden^ en Jlbert Durer zo na 't leven gevolgt, dat hy de Be- schouwers een fchrik aan bragt;, alzo zy dwaalden die 't zagen; zo <M 'er dikwerf ftryd ontftaan is onder de Liefhebbers, wat het Prin- iipaal was , of het Werk van Goïtzius, of van Lucas van Leydew, of ■van Jlbert Durer. En dat ik eindelyk ga befluiten, onze Goïtzius as geweeft een Protheus in zyne Kunft., die zich wende in allerleije gedaantens, door een wonderbaarlyke verandering. Wat nu boven- gemelde Goïtzius al vermogt met het Graveer-yzer, en Pen, daar van laat ik hen oordeelen die zich op de Kunftverftaan: dat is zeker, dat de laatere eeuwe haar zal verwonderen over dien Kunftenaar. Dit is 't gemeen e gevoelen byna van alle Schilders, dat zy zyns ge- |yke nooit gezien hebben, noch ook zullen komen te zien. Want hoe meenig is,'er doch van zo een gezwind oordeel, die op ftaande i0et> zonder eenige meditatie of voorbedenken, die of een enkeld Beeld, of een geheele Hiftorie met de Pen zoude trekken, zonder eenige misftreek of faut, met zo een perfectie of zuiverheid, dat'er "iet eene linie afweek van de grond? Alle deze dingen heeft hymeeft hv ' Xac^erland gedaan. Als Goïtzius uit Italien gekomen is, heeft \my licht gegeven eenige oude Statuen en Beelden, in 't koper
gemeden, ais Van Kejzer Commodus, Jpollo Phytius en Hercules, de Overwinnaarj nevens de Afbeeldingen der 12 eerfte Keizers, ia ^fe1Zr!fy ~evvaad; die hy uit Italien mede gebragt beeft: want hy de re t d° Schilderyen der Italiaanen in zyne gedachten had ge-
f ' Π Ί· rf Ze ^et^Uuri'g als voor zyne oogen quamen, gelyk in eene •ipiegei: de eene tyd vermaakte hy zich met degratieufe en bevalli- G g g a ge
|
|||||||
|
44© Befchryving der Stad
ge Beelden van Rapha'él d'Urbyn; op een andere tyd met de incarna-
tie van Coregius; en dan weer met de verdwynende en verfchieten- de Schaduwe van Titiaan: zomtyds kon hy zich niet genoeg ver- wonderen over de Zywerken en vloeijende Behangzelen van Vero- mfius : insgelyks de Werken van anderen , die hy te Venetien gezien had, om te verwonderen. Als hy deze dingen verhaal- den by onze Schilders, zo namen zy dit qualyk, en waren daar niet wel over geffieht. Naderhand, als hy iets met de Pen tekende, dat wat te beduiden had, voornamentlyk als het naakte Beelden waren, deze Coloreerde hy met rood Kryt, of Houtskool. Eindelyk heeft hy zich begeven tot het Schilderen met Couleuren,en heeft het Pen- ceel in de hand genomen, als hy 42. jaaren oud was geworden. Daar zyn veele Tafereelen, met Olyverwe gefchildert, noch van hem in wezen, van diverfe inhoud j onder welke uitfteekt, de Af beelding van de Hifrorie, die hy gefchildert heeft ter liefde van Ñ iet er Bor, Hiiloriefchryver onzer eeuw. Als mede noch een ander, nament- lyk, de Fabel van Danae. Daar en boven heeft hy my ten gevalle cen.Schildery gemaakt, waar in hy een ftuk Werks gebragt heeft, Mevrouw de Schilder-kunfi, in een Kleed van verfcheide couleuren, en de Poëzy, tot zingen genegen; daar tuflchen beide komt de Phaniafie^ die met haare gedachten, zo 't fchynt, na den Hemel itygt, haare oogen geduurig flaande na de lucht, en na God, die de Hemel doet beweegen. En op dat hy niets onbcproefr. zoude la-a- ten, op de zelve tyd brande hy door iever na de Alchimie, als eene Onderzoeker van de Natuur. Waar door hy veele benyders kreeg; die hy niet meer achte als jonge keffers; alzo hy al over lang geleerd had, dat het zeer zwaar is om alle menfchen te behaagen; dat ook God niet kan doen: die nu gewoon was 't oordeel van andere niet te achten, om dat hy zichzelve nooit heeft kunnen behaagen; een hard berifper van zichzelve; dat hy altyd iets in zichzelve erlangde; en hem liet voorftaan, dat hy van de volmaakte regel der Kunft af week. De Pigmaïions, die hunne eigen werken pryzen, kon hy niet verdraagen. Gelyk hy een nedrig Man was, zo was hy ook geen wraakgierig Menfch; die voor een Spreuk had: Eer voor Goud, -zjnfpeelende op zyn Naam: een Liefhebber van zyne vryheid; een Onderzoeker der Oudheid, en niet onervaaren in de weetenfchap- ñåç der Natuur. Deze heb ik byna van alle Weetenfchappen hoo- ren redenseren, behaiyen yan ds Muzyk^ daar in hy zelve moeft be-
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4-fr
|
|||||||
|
bekennen onbedreven te wezen. En dit moet ons niet vremd dun-
leen, dewyl wy alle niet alles vermogen. Dit zyn byna die dingen, die tot lof van Goltzius behooren, wiens goede naam en faam in eeu- wige gedachtenis moet blyven. Hy is overleden in January 1617, in den ouderdom yan 59 jaaren: op wien ik dit Grafdicht hebbe ge- maakt: Een fmaader van het Goud, een vraat van· Lof en Eer9'
Lyfippus in zyn aart, maar Goltzius noch meer;
Is hier in rufl geïegt, dat V koper u vermeld,
In 't leven en de dood, dat zulks ook klaar verteld.
Onder de' Difcipelen van Goltzius, zal ik met verlof vooraan ftel-
ïen zyn Stiefzoon Jacob Matham; die hy opgevoed en geleert heeft, na de plichten van een Vader; deze, als hy in de Kunft wel toege- nomen had, heefc hem gezonden na Italien, tot nieuwe handeling van de Kunft: al waar hy, door recommandatie van zynen Stiefva- der, tot alle Werken van Antiquiteiten toegelaat en zynde, zeer vee- Ie notable dingen uirgetekent heeft. t'Huis gekomen zynde, heeft hy veele proeven van Kunft gegeven en uitgegeven; dat hy onder de vermaarde Plaatfnyders wel merkeert gefteld te worden: hy heeft ook in't licht gegeven, Cebes Tafereel, en de Bruiloft te Cana,ia Galiiea, waar in te zien is een emulatie tuiTchen de Stiefzoon en Stiefvader, en andere ontelbaare dingen; daar. hy goede aanwinft by gedaan heeft. Naderhand heeft hy, na 't exempel van zynen Stiefvader, Stukken met de pen gedaan. ' Na de Vader, zyn gevolge Adriaan en Dirk Matham: dat zy de
Vader zeer na gekomen zyn, geven hunne Werken genoeg te ken- nen; en geen ander gevoelen hebben die geene, die van 't Plaat- fnyden hun werk maaken. Maar, op dat ik verder ga, Jacol· de Gcyn, heeft het hoofd opge-
ftooken onder alle de Difcipelen van Goltzius; eenjongkmanvaneen genereus gemoed en vuurige geeft; die niet wel iemand konde dul- den dewelken hem in kunft te boven ging: hy heeft veele dingen gefneden en uitgegeven door eigen vernuft en boven zyne jaaren, zo dat 'er altyd tuffchen Difcipel enMeeftereeneemulatieisgeweeft. Maar die zediger is geweeft, was Johanvan Zaanredam; deze Heeft geduurig ge%den, Stukken by Goltzim geïnyenteert en op G g g 5 'tPa.
|
|||||||
|
44^ Befchryving der Stad
't Papier gebragt; die hy zeer aartig wift te volgen. Dit ftrekt ook
tot eere van Zaanredam, dat Golizius hem 't meefte gebruikte in Beelden te fnyden, die by hem gepraktizeert waren j alhoewel hy veele Stukken heeft in 't licht gegeven door zyn eigen vernuft, voor- jiamentlyk de Stukken van de Dwaaze en Wyze Maagden, Matth. ææ. Hy zou wel meerderStukken in 't licht gegeven hebben, ten waare hy zo vroeg niet overleden waare geweeft: men geeft hem na, .:dat hy de teeringe gehad heeft, uit al te grooten iever voor de JCunft: hy is geruft den oden van April .1607, oud zynde 40 jaaren. Deze ;heeft eenen Zoon nagelaaten, genaamt Pieterman Zaanre-
4am, «gehooren te Affendelft,' in den jaare 15-979 die in de Sehilder- kunft .van de PerfpeSieyen èierzyns geiyken niet heeft} d.at zyne Werken, die veele zyn, genoeg te kennen geven. Johan van de Felden,Æïïç van dien grooten Schryver,'heeft naau-
lyks iemand van zyns gelyke geweeken, die meer de Kunft van Et- fen, dan van 't Snyden oeffende; evenwel heeft hy veele Stukken uitgegeven, waar by hy wel verdient heeft om geroemd te worden. Daar zyn 'er ook noch meer andere geweeft, uitfteekeiide in de Kunft, die 't Graveer-yzer verlaaten hebbende, hebben getracht na hoogere dingen. Ik koom weder tot de Schilders onzer eeuwe,die ook onderfchei-
den zyn, na de verfcheidenheid van Subjecten daar zy mede om- gaan. Want zommige fchilderen allerley Beelden; andere Schepen, 'dryvende op Zee, met de Schuim daar om heen; andere wederom Landfchappenj andere de Circulen des Hemels, nevens 't Firma- ment, daar de Sterren ftaan} andere Boffchen enStrueelen; andere Lufthoven, Stammen en Planten, 't Wild in deBoflchagien, en 't Gevogelte in Boomen > verfcheidene uitbeeldingen van Wandelaars te land, van het eene Dorp na het ander, met Ezels en Karren j daar zomjnige gaan Viffchen of Vogelen vangen, of 't Wild jaagenjj en andere die in de Wyngaard werken: wederom zyn 'erKunftê- naars, die Banquet, Fruiten, of Bloemen fchilderen: eindelyk,zyn 'er ook die Glazen befchilderen, en met Verwe opcieren; en ver- der, daar ieder zyne genègentheid toe ftrekt. Van alle deze zal ik van ieder in 't byzonder iets fpreeken, aanvangende van dien, die veeier Schilders Vaders zyn, als, Frans de Grebber, en Cornelis En- gelfz. Spreng, die omtrent van een jaaren zyn; doch't Penceel niet meer gebruiken, en zich tot ruft 'hebben begeven. Deze beiden |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. ^
zyn gelukkig geweeft in 't Conterfekën. na 't leeven, beide hebbén
ze daar van proefftukken gedaan, alsze, in dë kracht van hun leven zynae, verfcheide Corporaalfchappen van de Schuttery, loffeiyk en - met eere in te leggen, gefchildert hebbenj en die noch. in de Doe- lens ten toon hangen. Maar Ρ iet er de Grebber heeft zynen Vader verre overtroffen: dit
neeft den Vader niet fchaamrood gemaakt, maar verheugd, om dat ψ Goltzius ook tot eenen Meefter gehad heeft: want deze Pieter ae Grebber is zo gelukkig in inventie als zuiver in. 't fchüderen, dat «y by de befte Schilders onzer eeuwe verdient gefteld te worden Veele Stukken heeft hy gemaakt, zo hier als elders, eensdeels in Denemarken, anderdeels in ons Nederland getrokken. Te Haarlem jyn er noch eenige te zien:, van welke 't voornaamfte h dat van Jè- o^mht0t Iof van de Muziek gemaakt,ten huize van de Heer Bur-
gemeeiter Guldewage», die zelve een goed Muziekant is.. De Zoon van Comelis Engelfz., die nu de nnamvan GerardSprong
Heeft aangenomen., is met een luchtige fprong, die hy in de Kiinft gedaan heeft, zynen Vader voorby gepaffeert^dje'eruitgefcheidei* is, en nu in.ruft leeft. Alle deze noch overtreft Jacol· van Kampen, zo edelSchi'der ils
gezwinde Mathematicus, en Architek van de Prins van Oranje 'zv · ne Hoogheid;. zelve: een Man van groote Middelen, en-die uit de' A-untt geen winft gezogt heeft, maar eene naam;. _Hier kan ik ook met itilzwygen niet voorb? gaan Frans eïrDirfc ■nais, (jebroeders; van dewelke d'eene, die door een ongemeene manier van fchüderen,. die hem eigen is, byna.alle overtreft; want- Qaar is m zyne Schilderkunft zo, een force en leven, dat hy de Na tuur fchynt te braveeren met het Pènceelj. dat fpreeken alle zyne ^onterfeitzels,, die hy gemaakt, heeft, en ongelooffelvk veele die <j0 gecoloreert zyn, datze fchynen adem van zich te'geven, en te ItT?" HDaar zyn noch verfcheide Stukken in de Oude Schutters Doe- Fifcalk 6 velke hy na 'ε1εν6η gefchilde" heeft Collonels, Kapiteins,'' wédpTnm ; ndn'Ss' en Sergeanten, in hunne voile Wapenen. En mSk ndïïs ""Γ fudZ Taff eÏ St,tbr£ede-> ^ende" aan Tafel"
fiOedehS? g.ezondheid toedrinkende. De andere Hals, is ook een ïi Miveti ί m kldne Stukken en Beelden te maaken,zeer aardg
rZÏi Λ Vercoont °ok in deze zyne Kunft. 8 psnariKfvt, is ook een voornaam Schilder; een zoet Man om by.
te-·
|
||||
|
444 Befchryvmg der Stad
te wezen; die het geluk gehad heeft, dat hy de Doorluchtige Κσ-
aingk van Groot Brittanje, nevens zyne Gemaalinne, geconterfeit heeft, als mede andere Vorften en Heeren van 't Ryk. Te Haarlem zyn noch in wezen eenige uitneemende Stukken, als een in 't Prin- fenhof, welks inhoud is,een triomphante Wagen van de gcoote/Vil- lem, Prins van Oranje, met alle de Staatfie en Gevolg. Noch een Tafereel, hangende op de Schutters Doele, daar in hy.een geheel Corporaalfchap gefchildert heeft■■> als Zoutman, en andere meer. En noch heeft hy gefchildert de Hiftorie van Judith en Holophemus ,een juweel van de Kunft ; dat te zien is in 't Huis van de Heer Hofman; in welk Stuk de Meefter hooger fchynt te gaan dan hy vermag, en waar in hy zo een fcherp Penceel gebruikt heeft, dat het gezicht-'t naauwlyks kan nafpeuren. Petrus Zoutman, daar van moet ook verhaalt worden, dat hy een
Schilder geweeft is van. de Koningk van Poolen:, dat eene tak aan zyn Eerkroon is. En als hy wederom in het Vaderland t'huisgeko- men was, en eene Huisvrouw getrouwe had, waren veele Burgers, zo mannen als vrouwen, begeerig om van hem gefchildert te wor- den : hy had het te dier tyd zo volhandig, dat hy ze alle niet konde geryven. Alzo heeft hy zich ingewikkelt in de gunft van de Schut- tery, dat hy een geheel Corporaalfchap ook heeft gefchildert, tot een eeuwige gedachtenis. Jacob Pynas, is wel te Haarlem niet.gebooren, maar heeft zyne
fundamenten van de Kunft hier gelegtj gantfeh geen.gemeen Schil- der, en daar hy t>ok voor* vermaard is geweeft. : , Maar Petras 0 Laar,en zyrsen Broeder Roeland,hebben niemand
van de voornoemde Kunftenaars geweken in handeling en Weeten- fchap; dit zyn van een bedde Broeders geweeft, te Haarlem geboo- ren, en van kindsbeen af in de Schilderkunft wel geoeffentj die in Italien eenige jaaren geleeft hebben: van welke.de oudfte te Genua, in ïcaiien, en in de fleur van zyn leven, overleden is. Dejongfte, Pieter α Laar, t'huis gekomen zynde, heeft zich eenige tyd te Haar- iem onthouden* doch kon Italien niet vergeeten, dat altyd een Voed- iter is geweeft van de doorluchtige Schilders, derhalven is hy weder- om te rade geworden op nieuws te reizen: des heeft hy van de Vrin- den zyn aficheid genomen: zo dat men niet weet waar hy is. Deze ëeide' wareti gewoon te fchüderen Boffchen, Bergen en Dalen, Os- fen en Schapen, Wagens en Paarden, ujtgelpanneri voor de Herber- gej
|
||||
|
HAARLEM., Zesde Boek.
|
|||||||
|
445"
|
|||||||
|
ge, die gevoert wierden met Hooy en Haver: in welke de voor-
naamfte Schilders betuigen, dat zo een kunft en fraaiheid te zien is, dat alie die het zien, door verwondering als opgetrokken zyn, en branden van liefde tot die Kunft. Veele hunner Werken zyn noch in wezen, zo te Haarlem, Amfterdam, ais elders·, die alryd inhoo- ge Waarde gehouden zyn, tot dezen huidigen dag toe. Philip Wowwerman, ook te Haarlem gebooren, heeft in zyne jon-
ge tyd uitgeftoken in de Schiiderkunft, dat hy naauwlyks zyns gely- ke had. Alzo zyn 'er meer geweeft, als Jacob de Wit, van Haar- tem, en eenen Ferbeek, Nu .fla iknoch yeele voorby, zynde ge- meene Schilders. Daar zyn ook verfcheide Vrouwen geweeft in de Schiiderkunft
wel eryaaren, die voornamentiyk in onze tyd noch vermaard zyn, en die men zou kunnen ftellen met de Mannen egaal in kunft: van welke eene inzonderheid uitmunt, Judith Leyfier,we\ eer genaamt-j de regie, JLeyfter in de kunft, en daar zy ook de naam van draagt, ■zynde de Huisvrouwe van Molenaar; die ook een vermaard Schilder is, van Haarlem gebooren, en t'Amfterdam wel bekent. Noch is 'er een ander Vrouwspersoon, ais. ïimareta, de Doch-
ter van den Schilder Mycvn; of'Irma, de Dochter van Cratinus, zeer .na komt, ik meene Maria de Grebber; die niet alleen geeftig gefchildert heeft, maar was ook in de Perfpeöieve zeer vaft en be- dreven, . Johannes ïa?reèt;m., /Is -ook onder de Schilders de minfte niet ge-
weeft, maar infaam -. hy was een twede Jpcïïes, als hy naakte Vrou- wen mogt fchilderen, die haar.ten toon ftelden als Hoeren; dat men hem na geeft. Dat Johannes ïorrentius van Amfterdam te Haarlem gekomen is, denkeik, dat het zoete Haarlems dal hem gelokt heeft, endat hy aldaar in de Huizing van de oude A^/tomz/«gewoontheeftj wift zichzelve te infinueeren in de gunft van voornaame Burgers, die veel van hem hielden, alle mans Vriend, en het Vrouwvolk won- aerbaarlyk te believen en liefkoozen, die dagelyks zyn Huis fre- quenteerden, en konden daar niet Van daan blyven, ten fpythunner Mannen. Deze Ïorrentius hield zich heel ftaatelyk, als hy-op ftraat quam, was altyd Gelaarft en Gefpoort, en in Fluweel gekleed; als ■hy wandelde op de Markt,, hadden alle de oogen op hem geflagen, groetende ieder een, met een minnelyke aanfpraak, en mêwaard -wezen. Binnens Huis maakte hy dagelvks goede chier. Hv zwoer Η Η Η * on-
|
|||||||
|
44<S Befchryvihg der Stad
onder 't drinken en zwelgen by de naam van Epicurus, en had'geerï:
geloof in Hemel of Hel: dit wierd hem nagegeven> en was een ge^ vaar'lyk Menfch, een Verleider van den Burger, Bedrieger van het Volk, een Peil voor de.Jeugd, Schoffeerder van Vrouwen, Ver- quifter van zyn eigen en eens anders Geld, en dat 't meeft te ver- wonderen was,het manqueerde hem nooit aan Geld,alle tyd had hy de overvloed van Penningen; geiyk ten: tyde van Danae, doe het Goud uit den Hemel regende.. Eindëlyk is zyne ftoutheid uitge- borften tot alle godloosheid; zyne onkuifchheid in naakte Vrouwen. te fchilderen, nam dagelyks toe, hy leide een Epcureus leven; waar in veele Burgers geergert waren, daar de vreeze Gods by was: men, riep hem uit voor een godloos Menfch-, dat hy onwaardig- was dat hem de aarde droeg, en behoorde, uit de Stad gebannen te worden» Eindëlyk, de Magiflraat op 't geroep van't Volk gelet hebbende,, en de zaak ter harte genomen, hebben Amptshalven niet kunnen ftii zyn, te meert om·, dat het hen toe quam zorge te draagen, dat het Gemeenebeft geen fchade leed: zo is 'er eindëlyk gerefolveert era beiloten, boven gemelde Torrentius in verzekering te neemen, en in 't Gevangenhuis te zetten, hem ter fcherpe examen te ftellen, en de Republiek van zo een monftreus Menfch te zuiyeren. Hier op' Beeft de Magiftraat, zo Burgemeefteren als Schepenen, die deze zorge bevolen is, met grootevlyt, naariligheid, en naauw onder- zoek zich wel geinformeert op zyne omgangen, conyerfatien in de Kroegen, daar hy dagelyks quam, op zyn woorden, werken, za·· menfpraaken; en. dat meer is, hebben zeer naauw onderzogt zyne geheimen, daar zy achter konden komen. Daar na is hy te recht gefield,en ter fcherpe examen gebragt.. Doch heeft niets willenbe^ lennen, fchoon zy't examen herhaalden: als noch bidden, noch fmee* fcen by hem iets vermogt, is hy aan de Pynbank gebragty alwaar hy met zwaare tormenten is gepynigc. Maar hy,als onbeweéglyk, heeft de torture uitgedaan, en als eenen anderen Socrates, zich gehouden onverwinnelyk van gemoed: zo dat zyn Rechters'er niets hebben kunnen uitperffen, van 't geene daar zy hem mede betichten. Zyne Rechters, die over hem zaten, moede zynde van zo eene itrenge torture, hebben hem op den Z5ften vanjuly 1Ó30 gecondemneert, in het Tuchthuis te zitten voor 20 jaaren. Als hy daar een geruime tyd gezeten had, is hy eindëlyk weer uit het Tuchthuis verloft,dóor tuffcberifpreeken yan graote Weden., Oisder. welke ook geween is de |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
447
|
|||||||
|
Ambaffadeur van Engeland; derhalven is hy na den Haag gereiif,
en te icheep over gevaaren na Engeland; als hem zyne Yrienden -en Borgen geluk wenfehte: daar hy zich eenige tyd onthouden heeft. Eindelyk, uit Engeland is hy te Amfterdam wederom t'huis geko- men: alwaar hy geftorven en begraven is. Hendrik Vroom, komt hier ook in 'tfpelj maar met een andere
tytel, gelyk wy zullen verhaalen. Deze Hendrik Vroom is te Haar- lem gebooren, in den jaare éòüü; zyn Vaders naam was Comelis Hendrikfz., die zyn werk maakte in Potaarde, was zeer- voornuftig van die aarde Vaten en Drinkbekers te maaken, in ongemeen fat- zoen. Zyn Oom was eenen Frederik Hendrikfz., een kunftigBeeld- houwer, Landmeeter, en Stads Architek binnen Danfig. En zyn Grootvader, daar hy na genoemd was, een Beeldfnyder en Boot- feerder in Potaarde, meer als gemeen. Alzo dat Hendrik Vroom, een Zoons Zoon van Hendrik, zyn afkomft heeft van kloeke Geeften. en Kunftenaars, die alle zyn Voorouders van de Kunft waren, en .zelve een Kunftenaar. Deze heeft vreemd avontuur gehad; want zyne Moeder, na haar twede Huwelyk, heeft haar Zoon gelegent- heid gegeven, om zyn Vaderland te verlaaten, en zyn fortuin te zoeken. Alzo heeft hy buiten 's I^ands veele jaaren gezworven, en om de kofc te winnen, heeft hy zich begeven in een Pottebakkers Winkel. Deze heeft,zo hoog als laag,veel avontuurs in de Neder- Janden eerft gehad: daar na is hy na Spanje gevaaren, en niet lang daar na op Italien, -om na Romen te gaan; daar hy eenige tyd ge- woont heeft by een Spaanfche Kanonik, alwaar hy fchilderde en de Bufon fpeelde, tot vermaak van 't Heerfchap. Hier van daan is hy Verhuift, en gaan woonen by de Kardinaal de Medicis; twee jaaren hoonden hy hier, doch heeft niet ledig zyne tyd doorgebragt: hier. Was Paitlui Bril, die hem vermaande, dat hy zich begeven zoude *°c de Schilderkunft. Daar van daan vertrok Vroom na Venenen. Dus heeft hy Z\z\i verder noch van de eene na de andere Plaats begeven, 2o tQ waCer ais te land, alleen vertrouwende op zyne n n.?indelyk' te Parys geraakc z7ncie, is hy daar eenige tyd
geweeit by een Schilder van Leyden: maar daar ook niet lang .ge- bleven, om de dieren tydj en is.alzo te Rouane gekomen, alwaar ny m een zwaare ziekte gevallen is, jadoodelyk; doch evenwel dooi- de huipe Yan Doér.oren,-door gekomen, God dankende voor zyne genade; en begon nu weder na 't Vaderland te verlangen j wind eia .H h k 2 we-
|
|||||||
|
44§ Befchryving der Stad
weder waargenomen hebbende, trok weer te -rug na Holland, daar
hy geboren was, en aniveerende eindelyk te Haarlem. Hy vernam dat zyne Ouders overleden waren, en miften ook eenige zyner Bloed» vrinden. Hier huuwde hy ook eene Huisvrouw, Jaosje Cornelife,, een Burger Dochter: doe^ begon hy eerft Beeldjes, in't koper ge- fneden, met het Penceel na te bootzen, en verder Scheepjes, Boot- jes, en Jachten, daar na ook grooce Schepen, na't. exempel van Protogenes. Na een jaar tyds, is hy metzyn nieuw getrouwde Vrouw na zynen Oom zyn Vaders Broeder, getrokken % die te Danfig woon- de. 'Daar zynde,. heeft hy voor de Patersjezuiten van Poolen een Tafereel gefchildert. Ondertuffchen. onderwees hem zyn Oom in de Perfpeeüef, en andere weeienfchappen, die tot de. Schilderkunft behoorden. Deze alzo wyzer t'huis komende met zyne Huisvrouw van Danfig, heeft eenige Stukjes beginnen te Schilderen van devotie;, als Heilige Maagden en, Martelaaren, die hy na Spanje om te verkoo- pen zond.. Maar als deze Koopnianfchap niet naar wenfch gelukken wil- de, zo.heeft hy Uil by zich zelve, op allerhande Maakzels van Sche- pen, als Vracht-fchepen, Vrybuiters-fchepen, Galeyen,, Buizen^ Oorlogfchepen, en. wat dies meer is-,, gepraktizeert: hier en.boven, gedeeltens van Schepen, als Kiel,, Scheepsbodem,, het Ruim, de Gang, Voorile ven,'t. Achterkafteel, de Compagne, Snuit, Maft, Sprietj,- *t Blad,, de Riemen.en 't Roer, Touw en,Takels, Kabels, Ankers,, Zeilen,, en wyders alle Scheepstuig en Gereedfchap. Derhalven5 ais hy nu wederom kloek.en gezond t'huis gekomen was, heeft alle zyne fpeculatie op Schepen en Scheepstuig geloopen, en zich gezet om Schepen te fchüderen; waar in hy zich gedurig oeffende, en dat gelukkig. Ajzohebben.'er eenige van-zyne Vrinden, datSchilders waren, hem geraden, dat hy al zyn werk wilde maaken, om Scheep- jes af te beelden op Doek of Paneel.; dat hy ook gedaan heeft-, en -dagelyks toeneemende in deze Kun il, zo begon hy eindelyk in achtinge te komen, en men hield zyn Schilderyen op geld, Dewinft gaf hem moed., en was vaardig in zyne Kun ft, want hy fchilderde meeft aÜe de Schepen over een Horizon, en heeft zeer veeleStuk- jes gefchildert, dag.aan dag kunftiger. Daar en boven fchilderde hy Zeen, Stranden, Viffchers, Viffchen, Bootsgezellen, en Schippers, om. ciè, verandering en de Kunft een luider te geven, met een net en vaardig Pencsel. Dus ishyfchielykrykgeworden. Allengskensdoor zyne KunfE berucht zynde geworden., heeft, hy zich ingedrongen ia |
||||
|
Η Α Α R L Ε Μ. Zesde Boek. 449
. de gunft en vrindfchap der Grooten-j gelyk \ biykt, dat hy in Bra-
band van de Aarts-Hertog vereerd is met een Goude Keten. Hf was ook hy onze Prins wel gezien; en alle die van de Admiraliteit waren, hielden mede veel van hem, om zyne Kunft: heeft ook Ta- fereien geprefenteert, die op- hunne Kamer wel paften.. Eindelyk, °P dat ik het kort maak, deze Vroom, heeft alle de Schilders van- zyne eeuw in Scheeps-fchiiderkunft te' boven gegaan. Wanthyfchü- derde niet alleen alle zoorten van Schepen, Touw en Takel, maar ook. de wind in 't Zeyl, en wyders alle Scheepstuig, dienende totde vaart, Hy fchilderde ook Hoeven op 't Water, Klippen'in Zee, en Land- fchappen in 't verfchietj als mede Schepen;die op dé Reede leggen, hooge Baaren in Zee, Zee-viiTchen, Sefieeps-Beeldjes,. en meeran- dere dingen, die de Schepen verdereny alle deze Afbeeidzels be- gon hy aartig en levendig te fchilderen. Daar is· van hem te Alkmaar in wezen, ten huize van de Heel- Bardefim, in de groote Zaal, een Scheepsihg, verfchrikkelyk om te zien, en voor groot geld betaalt... Te Haarlem is ook een Tafereel op doek m 't Prinfenhof, verbeel- dende een Onweer, dat na't oordeel van Kunflfchüders gehouden word voor het alleruftaeemenftedat hy ooit gemaakt heeft.. Cornelis IVierïngen, quïira naart aan Vroom, die de Zee verlaaten;
hebbende, en 't fchuimen der zelve, heeft allengskens begonnen,, door ingeven van de natuur, uit te beelden Schepen en Scheepstuig,, Touwen, Kabels, Maften, Sprieten, en ?t opnaaien van Zeilen;,, waar in hy. Meefter Vroom- niet. geweeken heeft.. Daar zyn noch vee- Ie van. zyne Werken in wezen, voornamentiyk het Schip van Da- niiate, dat in't Hof van de Schutters opgehangen is, ter eeuwige gedachtenis.. Naderhand is 'er eenen Johannes Poïcelïus geweeft, die dè Voor-
gemelde deloefafgeftoken heeft, na't oordeel van alle er vaaren Schil- ders. Noch zyn 'er andere geweeft-, die ook niet vreemd waren van dezelve Kunft, afe' Cornelis Verbeek, en Johan Goderis. Onder de Landfchap-Schilders - is noch in 't leven Cornelis Vroom , die zyn Vader, niet wy kt in zyneKunft; men houd het daar voor, dathyalzo uitlteekt, en naauwlyks»zyns gelyke heeft"van die noeh leven: hoe- wel Pieter de Moulyn, na't oordeelvan veele, hem zeer na komt, ja in gelyke-graad- Na deze volgen Johan Jacobfz., die italien go .Zien heeft:, en andere Landfchap-Schilders meer, ais Reyer,-Nico- Uas buykerr Gsrar&jBleykér, Salomon Ruflendaal, en meer andere. Η h, h 3 Om
|
||||
|
^© ."Befchryving der Stad
Onder, de'bartier van de Schilders komen ook de Glasfchryvers.,
Aie 't Penceel gebruiken, .en de Glazen met Verwe beitryken. On- der deze is wel hier de voornaamfte geweeft Willem ïybout; die wel- eer onze Buurman is geweeft, wiens Werken blinken op't Glas zon- der einde; onder deze munten uit de Afbeeldingen van deGraaven Tan Holland, die noch te Leyden op den Doele in wezen zyn. Noch andere diergelyke Werken,,als de.Hiftorie van St. Jan de Dooper, in de Galery van de .Heer van St. Jan: in de Groote Kerk, op hec hoogde.Glas, fla he,t ooften,de Af beeldzeis van de Hertog van Beye- ren"„en zyne. Huisvrouw: en in dezelve Kerk, in 't zuiden, de Afbeeld- sels van Seb.afii&m Craanhals, met zyne yrouw, leggende op hun /knien in„devorie.. iHy.QYedeed den.241160 van May éüéä,éç den ou- derdom van 73 jaaren. Aan deze komt het alleraaaft Comelis Ysbrandfz. Ruffeus^ -dieGla-
zen befchreven'heeft met een geeftig Penceel, een groot Kunfta- naarj die voor de andere de banier opgedoken heeft," om deKunft van Glasfchryven een l.uifter.by xe zetten: ihy is overleden dea 24ften vanMay 1618. Na deze is'gevolgt Jchan Boekhorfi; die in 't, Zalet van de Heer
Burgemeefter van Loo, op de Glazen aldaar, na 't leven gefchildert heeft, de timmeragie, ftichtinge en gebouw van den Hertog van Beyeren, die hy daar mede by voegt, als Stichter en Fondateurvan de Kerk van St. Bavo ·, om dat hy van Paus Bonifaeius eerft de Al- laaten verworven had.. In dezeordre moet ook geftelt worden Petrus Holfiein; en ande-
re diergelyke meer, niet vreemd in de Kunft van Glasfchryven; die iigter om te leereo is. Alzo is'er nauwlyks eenige Kunfr, die by de Ouden in eere en
waarde gehouden zyn, die te Haarlem niet is geoeffend en gehand-
haaft. Zo gy een Schilder zoekt van Vrugten, of allerhande fnuifte-
ry, dan is 'er Floris van Dyk, die met zyn Penceel de belufte Vrouw-
tjes,ja 't Gevogelte zou kunnen lokken en verfchalken: gelyk'erook
geweeft is van dezelve Kunft Wjttem Heda. 'Zo gy Bloemfchilders
zoekt, dan hebt gy Johan Bolangier. Of zo gy Architekken ofOp-
.per-Bouwmeefters zoekt, dan hebt gy Frederik Vroom, Jacobvau
Jfampen, Salomon de Bray, en niet van de minfte, Lieve de Kaay,
jFabryk van de Stad; en die op heden 't meeft vermaard en wel ge-
..zien is by de Prins, Pkter Pefi, Zo gy yraagt na Beeldfnyders of
.Steen-
|
||||
|
HAARLEM.'· Zesde Boek. &*
Steenhouwers, dan hebt gj Hendrik Vroom, JndriesKlaafz., en die
noch in leven'is, JohandeFos, Bode; die, behalven andere Stuk- ken, noch onlangs gemaakt heeft twee Beelden, uit fteen gehouwen, verbeeldende de Heer van Somerdyk en zyne Huisvrouw in devotie, raet een Tafel tuffchen beide -r daar ieder zich over verwondert, kn Jacob Teunifz. Ram moet ook niet uitgefloten worden uit het ge- zelfchap van Kunftenaaren, die in de Smeekunft ervaren, en boven aüe uitfreekt, dat hy alle in verwondering brengt, als wanneer hy een Yzer Hek opregt, zeer kunitig geboogen, voor het Huis van £n- &Jfii>ee, die een treffelyk Koopmati is,, en andere meer. |
|||||
|
 Õ*-
|
|||||
|
4P- Befchryving der Stad
Β Υ VOEG Ζ E L.
Alzo onze Schryver van ie Haarlemfche Knnflfchil-
ders, tot zynen tyd, zo van kunne Kunfl als Le- uvens,, beërft aangetekent; zo vonden we niet ongeraa- den, een vervolg op die Stoffe en van laat er e Haarlem- fche Kunflhelden, uit zekere' Levensbefchryver, daar ej> te laat en volgen, tot hunne dood tw. En beginnen piet den reeds gemelde» Frans Hals, die groote'Kunftfchilder, was een gebooren Meche-
laar, alwaar hy het eerfte daglicht zag op het jaar 1584. Wy wee- ïén niet by wien hy heeft leeren tekenen en fchilderenj doch dat hy een van de verdienfrigfre Conterfyters is,.geweefr, weet de gantfche waereld. Het ongemeen voorval dat hy heeft gehad met den groo- ten A. van Dyk,_ is zo gemeen niet, of het is de moeite waard ora het alhier te vernaaien. Op die.tyd dat A. van Dyk gezint was om over te fteeken na En-
geland, op het verzoek van Karel den eerften, begaf hy zich eerft na Haarlem, om Frans en zyne Kunft te bezoeken; maar Frans vond hy niet t'huis; want die was te vinden in zyne wooning, als een Snoek op te loopen is op den zolder, een Familieziekte onder veele Belei- ders vnn St. Lukas. Eindelyk wierd hy natuurlyker wyze ontdekt in een Herberg, en Frans ilenderde fchoorvoetende na zyn Loge- ment, na alvoorens zyn Pincje te hebben geleegt. A. vanDykftond hem inmiddels te wagten met een Officiers gedult, tot dat hy Frans Hals ten laatften zag komen oplaveeren; voor wien hy zich bedekt hield, voorgevende een Vreemdeling te zyn, die zich gaarne wilde doen Conterfyten , en maar een paar uuren tyd kon uitfpaaren om te zitten: waar in Frans aanttonds bewilligde. Hy nam dan den -eerften doek die. hem voor den boeg quam, en na dat hy omtrent zo yeel tyd had hefteed in het toeftellen van zyn Palet, 'als een Gaskon verfpilt om zyn fnuifdoos te openen, viel hy aan 't werk, onderwyl iiat A. van Dyk zich zo ilil hield als een muis, om niet bekent te wor- den. Het Conterfytfe! groeide al immers zo fchielyk onder de hand, #ls een Proces, ui.tdeit onder de pen van een Advpcaat, en na een kor-
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 453
torte tyd verzocht Frans Hals, of J. van Dyk wilde opftaan en eens
kyken. ^f. van fiyk betuigde voldaan te zyn wegens 't Conterfyt- zel, en ontgon doe een vriendeiyk praatje met Frans, doch zonder zich te bedienen van eenige Kunfttermen, zo dat die niet wift wie hy voor had, of had geconterfyt. Doch dewyl den aap altoos uitde mouw moetfpringenby.deSchilders, ZeiVanDyk.élachende: „ Wei ■>■> gaat het Schilderen zo toe, dan moet ik eens beproeven of ik 'er ■}■> ook iets van zou kunnen maaken. Dat gezegt hebbende, greep
hy
een Doek aan, zette die op den Ezel, en verzocht aan Frans,
om op zyn beurt té gaan zitten; die wel haaft aan het grypen van
het Palet kon zien, hoe laat het wasopP^ar^VZonnewyzer, zon- der dat hy echter eenig bedenken nam op Λ. van Dyk. Die Fenix ipeelde meê voor geen dagdief, zo min als Frans Hals had gedaan; maar hy beval hem eens op te réizen, en te zien hoe hy dat had be- handelt: die zo dra dat meefterlvk Conterfytzel niet had befchouwt, of hy gilde uit: „ Gy zyt Van Dyk, myn Heer! want geen fterflyk „ menfch kan zulks nadoen, ik laat ftaan verbeteren. Dat gezegt, of liever uitgefchreeuwt hebbende, greep hy Van Dyk. by 't hoofd, en kufte hem met een dronkaarts gemeenzaamheid, dat het klapte. Λ. van Dyk liet het Conterfytzel na zyn Logement brengen, en.
vergulde de 'handen van F. /M? tónders met eenigeGuinesj ëieFrans wederom van die knaapen opwiffelde tegen eenige Zoetekoek en Haarlemmer Halletjes, en fluks na de Herberg morde, om aldaar op de goede reis van dien Weldoender te gaan zitten drinken. Daar is gezegt geworden, dat Van Dyk veel e beweegredenen ge-
bruikte, om hem over te troonen na Engeland; maar datFrans daar met tia wilde luifteren, zynde die reeds zodanig op dieflegtelevèns- Wyze verilingert, dat hem de weelde tot een fait zou hebben ver- itrekt; zo wel, als die naderhand tot eeniaft verftrekteaanzynLeer- nng Λ. Brouwer. Ook zegt men, dat J. van Dyk dikmaals zou ge- zegt hebben: „Dat Hals een van de aldereerfte Conterfyters zou " zyn geweefl, by aldien zyn Coioriet wat teerder was geweeft, de- ,, wyl hy niemand kende, die het Penceel zo meefter was als hy. En dat was waar, want als hy een Tronie had aangelegt, kon hy daar op de vafte gelykenis toetfen, de hoogfels en de diepfels geven ÏJ6^11" Penceel, zonder zich te bedienen van Vifch-penceelen of iJaJenhaire borftels. Gemeenlyk lei hy Conterfytzels zagt en mals .aan, en naderhand brogt hy daar op de meefterlyke toetfen, zeg- III gen-
|
||||
|
Befchryving der Stad
|
||||||||
|
4>4
|
||||||||
|
gende: „ Nu moet 'er iets gedaan worden om de meefter te doen
„ fpreeken. Hoe krachtig, hóe natuurlyk, en hoe ftout het Penceel van dien
braaven Kunftfchüder is geweeft, kan de Stad Haarlem bewyzen met honderde weergalooze Conterfytzels. Ook ziet men een Stuk van. F. Hals in de Kolveniers Doelen te Delf, waar op eenige Bevelheb- bers ftaan geconterfyt, levensgroote, alle zo krachtiglyk en natuur- lyk gefchildert, dat zy fchynen de Kykers te willen aanfpreeken. F. Hals had ook een Broeder , genaamt Dirk Hals , een fraai
Schilder in kleene Gezelfchapjes van Menfchen en Dieren. Samuel jmpzïng, in zyne Lof-Befchryving van Haarlem, gedenkt die beide Broeders met deze Vaersjes;. Hoe wakker fchildert Frans de Luiden naar het leven ?
Wat zuivre. Beeldekens weet Dirk ons niet te geven ? Frans Hals was een loiTe knaap, die liever een voigefchonken Fluit:
in de rechterhand, als een ledig hafvat op de linker fchouder voer- de; doch in de achting, die zyne Leerlingen voor hem betuigden,. was hy gelyk met den dronken gryzaart Frans Floris. De oudfte Leerlingen namen F. Hals by beurten waar, haalden hem uit de her- berg, geleiden hem na huis, trokken zyne kouflen en fchoenen uitr dekten hem behoorlyk te bed, en vertrokken dan ieder zyns weegs, met een groote eerbiedigheid. Als Frans, nu te bed leggende, docht dat hy alleen op de kamer
was, dreef de dronke godvruchtigheid boven; want hoe befchon- ken hy ook mogt wezen, echter befloot hy meeftentyds zyn Hame- rend Gebed inet deze wenfch: „ Lieven Heer, haal my doch vroeg; in den hoogen Hemel! Zommige Leerlingen, die hem dien laatften wenfch dag voor dag, of liever nacht aan nacht hoorden herhaalen, beflooten om eens te beproeven, of het hun Meefter ook ernft was, en J. Brouwer,: dien Aap desMenfchdoms, ondernam om dieklucht uit te voeren. A. Brouwer, verzelt met een twede Leerling, ge- naamt D. -van Delen τ boorden vier gaten in de Zolder, vlak boven de bedïtedè van Frans, waar door zy fterke koorden lieten daalen, die zy aan de vier hoeken van de ilaapftede vaft knoopten -, en gin- gen toen op de t'huiskomft van hun Meefter met verlangen -zitten loeren.. F. Hals re.yerteerde. regen,? 4e na.cht.Yol en zoet, en de Leer- iHl·
|
||||||||
|
^
|
||||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 457
fingen hielpen hem te bed, na ouder gewoonte, namen het licht
weg, en iloopen doe ftilna boven, omhunroltegaanontginnen, zo dra als Frans zou gekomen zyn ter gemelder wenfch van: „ ö Heer! ?> haal my doch vroeg in uwen hoogen Hemel. Zo dra had hy die woorden niet geuit, ofzy haalden hem gelykerhand na boven: waar Op Hals, halfin de maaiing en tot over de groorftehelft befchonken, zich verbeelde dat zyn gebed was verhoort, des veranderde hy van ioon, en ontgon een luider gebed, als het voorgaande,roepende: „ Noch w zo fchielyk niet, ö Heer 1 noch zo fchielyk niet, enz. Waar op zy hem zagtjes lieten daalen, zonder dat hy eens merkte, dat het maar een klucht en geen ernit was, en ging geruft leggen ronken. Daarop ontknoopten de Leerlingen de touwen behendiglyk, en Frans ont- dekten die pots niet dan veele jaaren daar na, alhoewel hyzedertdat ipel, zyn wyze van bidden veranderde. Zo weinig moeite koft het, om een Schilder den Hemel te doen vergeeten. Die groote Frans llierf op zyn Softe jaar, enwierd begraven in
fcet Koor van de Groote Kerk te Haarlem, op den 2often van Auguftus des jaars 1666; na dat alvorens zyn Broeder Dirk hem den weg had gewezen, in het jaar 1656. öp de Ivft van Sint Lucas Gildeboek ftaan verfcheide Zoanen geboekt van Frans Hals, die alle de Schil- derkunft hebben geoeftent, enmeeftallevrolykeBaazenzyngeweeftj volgens deauthentyke getuigenis van J.Wieknd, een OudKunftbe- minnaar, die meeft alle de Zoonen van Frans gemeenzaamlyk heeft gekent en behandelt. Adriaan Brouwer, dien Democriet der Schilders, was een voor-
naam Difcipel van Frans Flals, is te Haarlem (doch andere zeggen *e Oudenaarden) geboren op het jaar 1608. Die knaap was een kind van zeer arme en gemeene Ouders, als blykt uit zyn opvoeding en beroep, zynde dat laatfte het trekken van een Tulp, of van een Vo- geltje met inkt op een lapje Lynwaad, 'dat zyn Moeder dan met de naald overftikte, en daar uit borftlappen en mutfen naaide voor de ooerinnen. Het gebeurde eens du Frans Hals gevalliglyk daarvoor- by ging, en den jongen Jdriaan zag zitten tekenen, die dat zo los- jes en bevallig^ behandelde, dat Frans 'er zin.in kreeg, en hem vroeg: „ Of hy ook wel zin had om een Schilder te worden? Waar op die fluks antwoorde: „ Ja, indien zyn Moeder hem daar toever- }, lot wilde geven. Den Schilder vroeg'het aan de Moeder, die zulks coe.tond mits dat hy den jongen de koft zou geven; welk artykel hyarmelykvoldee, alhoewel rvkelyk beloofde. lii χ . Adri, |
||||
|
$$4 Befchryving der Stad
Adriaan Brouwer nam zo wonderlyk toe, onder het opzicht yan
Frans Hals, dat het nauweiyks was te gelooven, des den Meefter hem alleen op een zoldertje plaatfte , afgefcheiden van de andere Leerlingen. De Leerlingen wierden nieuwsgierig om den waarom te weeten van die afzondering, derhalven klommen zy zomtyds fteels- wyze na boven, om te zien wat dat hy daar toverde, als wanneer zy met de uitterfte verwondering zagen, dat dien ongeachte Jongen een aartig Schilder was geworden, die zo geeftryk alles fchilderde, dat zy nauwlyks hunne oogen durfden betrouwen. Een van de Leer- lingen beftecie hem ter fluik de Vyf Zinnen^ a 2 ftuivers per fruk, die hy zo kluchtig ordonneerde en uitvoerde, dat een twede Difci- pel hera de twaalf Maanden aanbeftede voor de zelve zomme, de- welke zo gelukkig uitvielen, dat zy hem porden om 'er wat langer over te zitten, met een belofte van het loon te zullen verbeteren. Doch den armen Brouwer wierd zo onophoudelyk op de hakken
gezeten van Frans Hals, dat hy niet veel tyd kon uitvinden om te fchil- deren voor zyne andere Heeren en Meeftersj en daar by voerde zyn Meefters Huisvrouw hem zo fchraal, dat men de ribben van den verhon- gerden Leerling kon tellen dwars door zyn greine vacht, des begon hem het hoofd om te loopen, en aangezet door zyne Mede-difcipelen, waar onder dat Jdriaan van Oflade wel de voornaamfte aanraader was, om den honger te ontvluchten, en elders zyn fortuin te gaan zoeken, ging hy aan 't rekken.· Hy doorkruifte in den beginne de Stad Haarlem, zonder zich veel te bekreunen wat weg.hy nam. Na dat Brouwer-nu een tyd lang had gevagebondeerd, en niet wift wat hy zou aanvangen, ging hy in een Soetekoeks winkel, daar hy zich Vicluaiiëerde, en met dien voorraat na de Groote Kerk mar- cheerde, daar hy zich zeer devotelyk pofteerde onder den Orgel? om onder't faveur van deszelfs Muziek te Avondmaalen, en zich dan verder te beraaden. Aldaar wierd hy by een Perzoon bekent, die dikmaais quam aan het huis van zynen Meefter ihz»i, die, ziendedat den radeloozen Adriaan aldaar zat te kyken, als of hy de kaart had verge- ven , hem vroeg: „ Wat'er aan fcheelde ? Brouwer fprak daar op een on- geblankette biegt, beklaagde zich over de mishandeling van zynen Meefter,en over'de Spaanfche Keuken van's.Meefi:ersHuisviOuw,roon- de dat hy zo naakt was als een Liedjeszangers Poeët, dathyomtrent: zo veeie Hemden als hy lichaamen, en zo veele Daflen als halzen bezat, enz, Maar inzohderheid doleerde hy oyer zy.n mishandelde Maag,
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek,
|
|||||||
|
457
|
|||||||
|
Maag, die meerder kreuken en plpoyen had als de Goudbeurs eens
Muziekmeefters van een Kaftiiiaanfche Kapel; en hy voegde 'er by, bf wyze van een reden en zedekundig fieraad, dat al immers zo flim is met een ledige Maag te zitten fchilderen, als met een ylen buik te vegten ofte lieven. Die Bemiddelaar wierd-met den Jon- gen bewogen, bood zich aan om hem te introduceeren onder zyn Meefters Huisdak, zonder dat hy zou behoeven te gaan door het Pynlyk onderzoek van ftokilagen; met welk examen Fransvvy open- hartig was; en dat hy daar op een.vafte pylkon trekken, en-'er fluks een proef van neemen. Ook liet hy'ernochinvloeijen, datzynMee- fter hem in alle de Herbergen liep opzoeken; een-artykel die mak- kelyk was om aan te neemen, dewyl zulks dageiyks gefchiede; en hy gebruikte zo veele krachtige beweegredenen, dat den bedruk- ten Adriaan zich liet overreden, en met dien Leidsman s als den ver- looren Zoon, na huis denderde. Hy trad dan met hangende wieken in het huis yanFrans HaTs,die
den kreupelen Duivel fpeelde,en zich ganfch ongalyk aanftelde,met belofte van hem een arm of been af te zetten, by aldien hy zich op nieuws door de vlucht quam te bezondigen. Den Leidsman -liet Fr am eerft uitbulderen, en vermaan.de hem doe op zyn beurt, nadat Brou- ■wer na boven was vertrokken·, waar op die beloofde: „Dat hy den „ Jongen in het toekomende zou fpyzen, als een Prins, en kleeden- „ trots een rift met Uyen. Ook quam hy die beloften na ten deelen, want daags daar aan trok hy met A. Brouwer na de Voddemarkt, kogt hem aldaar een Rok, Broek en Kamifool, een pakje zo nieuw- modefch, als den grooten Rembrant -van Ryn gebruikte, om-'er een Pagie van Haman meê. op te fchikken, en alhoewel dat Kleed den Jongen pafte, als een ftormmuts zou fluiten op het hoofd van een Winterkoningkje, echter zwoer Frans Hals: „ Dat het Pak hem α z.0 wel ftond, als of het aan zyn lyf was gefchildert: en met die beëdigde Certificatie" moeiïzich de Jongen vergenoegen. Dat heerlyL Pak was een fpoorflag die onzen Meeiler Adriaan
noopte om naarftiglyk te fchilderen,. van welke naarifr'gheid den Mee- iler zich meefterlyk bediende, zynde alle Kunftkenners even graag ©m een Stukje van dien onbekenden Kunitenaar te mogen erlangen. Doch dat mooi weer duurde niet lang, alzo zommige Mede-teer- lingen, die achter het geheim der Miffe van dien geheimen handel waren geraakt, Adriaan Brouwer opftookten, met hem geiladigiyfc ï i i 3' te
|
|||||||
|
45";S Befchryving der Stad
te zeggen: „ Dat hy een al te grooten Meefter was, om zich aldus
,, te lasten ringeloren als een Bengel, en dat hy zyn Meefter al te j, veel bevoordeelde, om op zo eene verachtelyke wyze behandelt „ te worden. Zy raaden hem alle gezamentlyk, van op nieuws die Haarlemietifche flaaverny te ontvluchten, en zich te begeven na de grooce Waereldftad Amfterdam, alwaar hy Eer, Geld en Vrinden overvloediglyk zou oploopen. Den jongen Schilder liet zich o- verreden voor de tweden maal, en voer op Amfterdam, alwaar hy :Zich vervoegde by een Waard, genaamt van Someren, opdietydKa- ftelein in het Schild van Vrankryk, die zelfs een Schilder was geweeft 'Ïrfzyn eerftejeugd, en ook een .Zoon had die een goed Schilder was in Hiftorien, Bloemen en Landfchappen. By dien Kunftkoopervond .Meefter Brouwer een vetter Keuken, als hyby zyn voorgaanden Mee- fter had aangetroffen,, en daar by begon hy de waarde van zyn Pen- ceel beter te kennen; dat niet quaad is om te weeten, want een Schil- der behoort te weeten, wat dat hy aan zich zelve zo wel als aan an- deren is verfchuldigt. By dien Waard fchilderde hy eenige kleine geeftryke Stukjes; die.
diende dat zulks zo maklyk toeging, daar uit een beiluit opftelde., dat hy bequaamheid genoeg bezat om een Kapitaal Stuk te ondernee- men, en ook te volvoeren. Hy gaf hem dan een kopere Plaat, en zei tegen Adriaan: „ Dat hy daar op eens zou doen zien, wat dat „ hy vermogt in de Schilderkunft. Die zulks met blydfchap onder- nam en met kunft uitvoerde, Hy ordonneerde daar op een Ge vege tuflehen eenige Boeren en Soldaaten, ontftaan, na't fcheen, uithet ■fpeelen met de Kaart, waar van de bladen ζ,ο overvloedig, als de dorre bladen in den HerfÏÏ,verfpreid lagen over de vloer. Daar kreeg 'er een een klap op de kop met de kan, gins lei 'er een twede op de grond te fpartelen, die reeds de doodverf had gezet, en zich ech- ter noch fcheen te .willen.wreeken door zyn half ontfehede degen, .onderwyl dat 'er een ouden Boer met de bloote knyf in de vuift op- fprong, die zo hartiglyk van een Ruiter met een uitgetogen fabel wierd onderfch.ept, dat hy met de pooten in de lucht moeft buitelen. In het verfchiet quam sen Boer, die op zyn tanden fcheen te byten, met een tang in de hand, van de trap neerwaards fpringen, en om zyn Natie te verdedigen, en om den Soldaat, dien erfvyand van den Landman, te beledigen; kortom, de Hartstochten dier krakkeelers jvaren 'er kunffiglyk in waargenomen, de Beelden wonderlyk vaft ge-
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Zesde Boek.
|
|||||||
|
4Ô'9·"
|
|||||||
|
getekent, en alles vrolyk gecoloreert en uitvoeriglyk géfchildert.
Ondertuffchen begon bet ruchtbaar te worden, wie dien nieuwere
Kunftfchilder was, die zo lang ha,d geroeit op de galei des hongers- noods by Frans Hals, des begonnen de Kunftbeminnaars 'er jagt op te rnaaken, en na een lang en -verdrietig zoeken, wierd Adriaau Brouwer ontdekt en gevonden in het Schild van Vrankryk, by den Kaftelein.w» Someren, De Heer du Fermandois ,een groot Liefheb- ber, quam hem aldaar opzoeken;, om een Stuk van hem te bedin- gen* en dat voornoemd Tafereel géfchildert op de kopere Plaat zien- de, vroeg hy daar van den naaften prys. Nu had den Waard reeds^ onzen Schilder onderrecht, dat 'er zo een Heer zou komen om zyn' Kun ft re zien, en dat hy, na de prys van die kopere Plaat gevraagt wordende, 'er geen fpeld minder zou voor eiffchen als ioo Zilverp' Ducatons, en dat hy 'er waarfchynelyk die geëifchte zomme voor zou krygen. Zo dra had nu dien Heer den prys van dat Stuk nier gevraagt, óf Brouwer begon zyn knevels op te ftryken, en te zeg- gen : „ Dat hy 'erveele t"yd en een grooten arbeid aan had te kofte » gehangen; eer hy 'er het hooge woord van joo Ducatons durfde iaaten uitkomen; maar eindelyk· noemde hf die zorn: die hem den Heer du, Fermandois aanftonds inwilligde, en hem benevens het Stuk mee nam na zyn huis, om aldaar die'Penningen te ontvangen. A. Brouwer ftond verftelt te kyken,doe hy zich zo verzilvert zag, vloog-; mét die Zilverlingen na zyn Logement, ftorte den zak uit op æ,ãù bed, en^ging zich in die geliefde Medailles leggen wentelen, Maar nu komt den flegtften artykel te voorfchyn, en dat is, dat:
Ity die Ducatons weer opzamelde, in de zak ilak, en 'er mee tew huis uit ging ftryken, zonder dat iemand wift waar dat AdriaanBrou- wer was verfloven. Na verloop van negen dagen quam hy zingen- de en fluitende na zyn Logement aanzetten, öp den iaaten avond, er> gevraagt zynde: „ Hoe hy ZO vrolyk en luchtig van harte was, en » ot £yn Penningen noch in behouden haven waren ? Gaf hy tot ant- woord: „ Neen, den Hemel zy gedankt, ik heb my van dien bai- „ laQ: ontflagen. Qp die wyze gedroeg zich dien grooten Kunfte- naar; een voorbeeld dat veele Navolgers heeft gehad,en noch heeft. - Den beruchten Ridder Kar el de Moor heeft gelieven te vernaaien,
dat dien Adriaan Brouwer eens eenHiftorieftukjefchi!derde,beftaan-
de in de Conterfytzels van Jan David de Hsem, Jan Koe fiers, en
in zyn eigen Pourtrait, zittende die Heeren- te rooken en een,
, . glaas>
|
|||||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
4<5o
|
|||||||
|
glaasje te drinken. Den voornoemden Ridder, die J. D. de Heem
heeft gezien te Antwerpen, zegt, dat deszelfs Conterfytzel won- deriyk wel was getroffen. Het luft ons ook om alhier het geval,dat P, P. Ruhbens met dien ouboHigen Kunftenaar heeft gehad, den Lezer teverhaale.n. Aclriaan Brouwer woonde te Amfterdam, gelyk als wy hier voor
hebben gezegt, doch hoe groot die Waereldftad ook was, echter wierd hem die te benaauwt door de vervolging van zyne Schuld- ejffchers, des nam hy de gang op, en verkoor tot zyn wyk de Stad Antwerpen, alwaar het geen fchande voor een Schilder was en noch is van mnar een hemd te hebben, dewyl 'er de meefre Penceeliften zonder Lynwaad in de zomer, en zonder Mantel in de winter lie- pen lanterfanten. Dewyl nu den Heere Brouwer min ftaatkunde be- zat als Macbiavel, en min de Courant beftudeerde als een Koffyhuis- Nouvellift, wift hy niet dat de Heeren Staaten der Vereenigde Ne- derlanden ingewikkelt waren in een oorlog met Spanje, zo dat hy zich niet eens had gewapent met een Paspoort > waar door het ge- beurde, dat hy/aan de Roode Poort te Antwerpen wierd aangehou- den by den Spaanfchen Officier, die aldaar de wacht had; en na dar hy behoorlyk was ondervraagt, en waarfchynlyk onbehootiyk zal hebben geantwoord, logeerde hem den Gouverneur in het Kafteel, op 's Koningks koften. Den roekeloozen Schilder protefteerden in der minne tegens die Spaanfche beleeftheden, en betuigde die eere onwaardig te weezen,hy verklaarde van niet gewoon te zyn.tehuis- veften in diergelyke Kaftelenyen, en betuigde van liever een gebraa- den Kapoen te willen eeten met een Bedelaar, dan op een halve Duif te avondmaalen met drie Spaanfche Officieren, enz. Doch den Gou» verneur van, die Veiling des hongersnoods floeg die betuigingen in de wind,en luifterde al immers zo min na de klachten des Schilders, als na de Verzoekfch riften van zyne gediskarteerde MaitreiTen. Op die zelve tyd viel dat eige lot te beurt aan den Hertog van A-
remberg, die jnsgeiyks gelogeert wierd, door de order des Koningks, in dat Kafteel, maar die echter een beter apartement kreeg als Mr. Brouwer; ook ftond het dien Prins vry, van, door een paar Soldaa- ten verzelr,te mogen gaan wandelen binnen den omtrek van de Wer- ken des Kafteels. Het gebeurde nu dat dien Hertog op een namid- dag eens wandelde naby de gevangkenis des Schilders; die dien Vorft aan zag voor den Gouverneur, en hem démoedig fmeekte om ont- fla-
|
|||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 46Ί
lïagen te mogen worden, zeggende: „ Een Schilder en geen Spion
„ te zyn, van welke waarheid hy bewys-kon geven ten allen tyden,. „ mids voorzien wordende van Doek, Verf en Penceelen. Den Hertog van Aremberg, die op die tyd een goede luim had, antwoor- de hem aartiglyk: „ Dat hy van het eerfte de proef zou neemen,de- » Wyl het tweden artykel niet hemmaar den Gouverneur raakten, en « dat hy hem Doek, Verf en Penceelen, en inzonderheid Olie voor » de.lamp des levens zou verzorgen, ,en dat hy dan, zo zulks hem w beviel, aan het fchilderen kon tyen. _ Den Hertog zond noch dien zelven dag een Soldaat na de Woo-
ning van den Kunfïfchilder P. P. Rubbens, met een verzoek: „Van r> alles dat 'er onder het Gereedfchap van de Schilderkunft forteerde η tè laaten brengen in het Kafreel, dewyl zich aldaar een boetvaar- v dig Kunftenaar uit het gewoel des waerelds had vertrokken, en » van zins was om het overige deel zyns levens in een geftrengege- „ vangkenïs en boete te zien afloopen, indien 'er geen kans voor 5, hem was om 'er uit te geraaken, en zich op den Nederlandfchen >» bodem te retireeren. Den grooten Rubbens begon hartiglyk te lachen over dat compliment, doch hy dacht niet eens o^Jdr. Brou- wer, wiens Kunft hy had gezien en hooglyk geprezen; maar hyliec zonder verder nabedenken de verzogte Gereedfchappen na het Ka- fleel vervoeren ; dewelke den .Hertog aanftonds aan den Schilder deed behandigen- Den vroomen Adr. Brouwer was niet traag om zich te begeven
tot het fchilderen, ook niet lui om re drinken; want den Hertog had hem links en rechts geproviandeert, en het geval was hem daar by zo gunitig, dat hy de behoorlyke Perzoonagien kreeg om te con- terfyten. Eenige Spanjaarden kipten de plaats uit, vlak tegens over zyn traliën, tot een Pasbaan, en begonnen louter te tuiflchen en te dobbelen met Kaart en Steenen; van welke gelegentheid Brouwer zichι wonderlyk bediende in de Ordonnantie van zyn Tafereel. Hy drukte aartiglyk de winzuchtigen levér uit van de geldelooze Spee- ■lers, die de Teerlingen fcheenen na te vliegen met hunne holle blik- ken, wier muisvaale kuikendiefs klaauwen · befturven waren om de oemorite Kaarten, en die van tyd tot tyd die Bedelaars Infeclen vaa plaats^en geffalte deeden veranderen, die zo wel op hunne ontvlee- Ite ipieren en bonken aasden als de Armoede. Maar onder andere aamge Beeldjes, had hy op dat Stukje eenen ouden fchraalen Span- K Κ Κ ; jjaard
|
||||
|
^éz Befchryving der Stad
jaard geconterfyt na'het leven,, die, neêrgedooken op zyn hurken,
gezeten was achter de Speelers, en op de (lompen van drie a vier Overgeblevene groene tanden fcheen te knarflen, om de Natuur, die de Hongerbaften zo ftietmoederlyk fpyft,te baat te komen. Dac laatfre poftuur behaagde den Hertog zo wonderlyk wel, dat hy 'er meer dan een groot halfuur om ging zitten lachen, (dat al iets on- gemeens is in een Staatsgevangen) en hy liet aanftonds den beruch- teo Rubbens by hem komen, om zyn vonnis over dat Tafereel te hooren.· Die Kunftfchiider vloog na het Kafteel, nieuwsgierig wztSt. Lucas
Gezel had gepenceelt,en hy vroeg aan den Hertog: „ Wat dat dien „ gevangen Schilder doch had uitgevoert, en of 'er de Matriaalen. „ van de Schilderkunft niet op waaren verfpilt? Doch hy ftond als opgetogen te kyken,doe die Prins hem dat Stukje liet zien, dat waar- lyk alles overtrof wat'er ooit van dat zoort van lehilderwyze was ge- zien j en »a het door en door te hebben beftudeert, riep hy eens- klaps uit; „ Zo waarachtig als ik P. P. Rubbens ben, zo waarachtig „ is dat gefchildert by Jdriaan Brouwer! Den Hertog begon op nieuws te lachen, en vroeg aan Rubbens,na de waarde van dat Stuk: * die 'er hem aanftonds 300 Ryxdaalders voor bood: waar op die Prins hem repliceerde: „"Dat 't hem niet veil was voor 1000 Ryxdaaldersj i, maar het in zyn Kunftkabinet zotrbewaaren, tot een gedachtenis M van die wonderbaare avontuur. Ook is dat Stukje noch te zien onder de Kunft-fchilderyen van die overoude Prinfelyke Familie. Rubbens ging daar op na den Gouverneur van het Kafteel, en be^
foilififteerde de ontflaging van Brouwer* wiens karakter hy met zul- ke natuurlyke verwen krayonneerde,dat 'er die Gouverneur om be- gon te grimlachen op zyn Spaanfch, dat is, door het opfchorten vare de/bovenfte lip, en den Schilder deed voor zich komen, om hem noch eens ten overvloede te examineeren. Die IoiTe Knaap quam voor het licht, beleed openhartiglykfchuld van binnen Antwerpen gekomen te zyn zonder Paspoort, beloofde beterfchap,verzogt ver- giffenis, en bood zyn Religie aan tot een onderpand van zyn toeko- mend gedrag en goede intentie. Na dat 'er noch wat gepraat en ge- lachen was over dien kluchtigen Baas, bleef Rubbens borg voor Brou- wer , en daar op wierd hy op vrye voeten geftelt, en ging na Rub- bens woon ing ^ hoewel eenigzints fchoorvoetende, dewyl hy onder- wegen eenige kroegen wilde, aandoen, om zich aldaar eenige uuren ie
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 463
te verledigen, ter eere van onze lieve Vrouwe Van de goede Ver-
loflmge. De welmeenende Rullens docht den ligtvaardigeniSrwzycropden
goeden weg te brengen,doch met een beter voorneemenalsgevolgi zynde de Natuur een Vogel,die zich zo min wil laaten bedwingen, als een vrygevogten Nederlander. Den voornoemde Kunilfchilder beitelde aanftonds een paar pakken Kleders voor den naakten Kun- ftenaar, voorzag hem van Lynwaad en vordere toebehoortens, zet- fe hem aan zyn Tafel, en gaf hem een Slaapkamer als aan eenPrinSj doch hy kon dat quikzilver door geene weldaaden fixeeren. Hy was en bleef Brouwer, hy moeit Brandewyn drinken en Tabak roo- ken, van den ochtend tot den avondftond, en dewyl Rullens hem zo zeer als 't doenlyk was fpeende van Zakgeld, bragt hy zyn Flu- weele Zondagspak in den Berg van Barmhartigheid, en vierde daar op een dubbelden Jonas van tweemaal drie dagen en nachten, en quafh niet eer na huis om zien, voor dat alles was verdronken en verklonken. Dat beeftachtig gedrag verveelde aan Rullens en zyne zedige. Huisvrouw, die zich zo lang over dien Lichtmis beklaagde tegens haar Man, dat hy hem buiten de deur (riet: waar mede hy Wel in zyn fchik fcheen te zyn, zeggende: „ Dat de gereguleerde s, Wooning van Rullens hem een flimmer Gevangkenis verftrekte, t, als het Kafteel van Antwerpen. Hy kroop in by een Bakker, genaamf Joofi van Kraasleek, die
een hups Antwerpfch Bazinneke tot wyf had, eenknaapvan zyn hu- meur, en vogels van eener veders, die hy in zyn Kunit onderwees, en met 'er haait 'er een braaf Schilder van maakte. De Antwerpfche Chronyk zegt, dat A. Brouwer, die niet vies.was op een handje vol doodzonde, nu en dan wel een overfpeelig broodje fchoot in J. van Rraasbeeks Huwelyks-oventje; doch dat die, in navolging van veele Antwerpfche Hannekes, zich 'er niet veel aan ftoorde. -Cornelis de Bie verhaalt, dat J.Brouxuer eens naakt en bloot uie
Zee belande te Amfterdam, en fluks zyn toevhigt nam tot de Schil- derkunft; die haar Beleiders vry beter kleed en voed, als eenige Regenten der fchatryke Hofpitaalen. Om zich een naam te maaken, beftelde hy een Kleed en Mantel, t'zamen geftelt uit grof Linnen, Defchilderde die met vreemde Bloemen en Parterres, en na die Ge- ^ernift te hebben, om 'er een fchoone glans op te brengen, mar- cneerde hy na hec Amfterdams Schouwburg, en ging in een Logie |
|||||||
|
.K ,. » * zif.^
|
|||||||
|
4^4 Befchryying der Stad
zitten pryken. Dat ongemeen Kleed trok fluks alle de öogerr der
Kykers na zich, en inzonderheid ftaroogden de fchoone blikken der Juffers op die ongemeene Stof, wiens gelykzy beleeden nooit te heb- ben gezien, en waar na zy zo eenpaariglyk begonnen te watertan. den, als na de Liefdens-declaratien der veelfpreekende Saletjonkers ■en Poppen-pronkers. Ondertulfchen draaide en keerde zich den op<- gefinukte-Schilder om en om, als een PaauwfiaartsDoffer, en na dat hy oordeelde dat de Heeren en Dames hem volkomendyk had- den bekeeken, fprong.hy op het Toneel, met. een natte Spons in de hand, en liet zich aldus hooren: „ Heeren en Dames! het fchynt dar. „ alle oogen vallen op myn Kleed en Mantel, en dewyl ik voorzie „ dat de Juffers de Winkels van deze Waereldftad zullen laatendoor- „ zoeken, om dit zoort van Stof te bekomen, zal ik die uit den „ droom helpen, met te zeggen, dat ik 'er den Fabrikeur van ben, „ doch dat 'er geen lapje van te bekomen is groot genoeg om'er een „ Speldekuffentje mee te bekleeden. Ook is het niet dat het fchynt „ te zyn,en als gy het kende,,zoud gy 'er niet eens na taaien. Dac gezegt hebbende, veegde, hy alle. die fchoone Bloemen en Parterres uit met.zyn natte Sponsden dat gedaan hebbende,vervolgde hy zyn vertoog op deze wyze: ,, De pracht der Begraaffeniffenvoldoet meer ,, de Ydelheid der Levenden, als de Eere der Doodeng en.de K'ee- „ ders worden thans niet gemaakt om de Lichaamen te. dekken voor „ de ongemakken der vier Getyden, maar om die te fieren en om .„ die te. bel.arVen. Het uitterlyk baard doorgaans een grooter ach- „ ting, als een innerlyke wezendlykheid. Het gevraag, wat is dat? „ maakt het befte deel aller zaaken op, en een zekere -zwier, die ,, men daar aan weet te geven, verguld, helpt en. verzagt de nutte- „ loóftè voorwerpen. Het Heelal beftaat uit een ftuk ruw Lynwaat, y, geblanket, gefchildert en gevernift door.het Bedrog en de Ydel- y, heid, doch afgewauchen. door de Spons des Tyds, walgt zich een ,j iegelyk van zyne eerfte Begeerte, en verfchopt het geen hy wel- '„ eer plagt te lieven, te eeren. en te aanbidden. Des Waerelds fchoonheid is maar fchyn-,
Uitwendig is't al goud, inwendig fnood fenyn. Noch verhaalt dien Lierfche Rymchronyk-fchryver, dat Λ. Bron-
mr, traag in het fchüderen, en, mild is igeweeft in hec yerteeren^ en
|
||||
|
HAARLEM. .Zesde 'koek. 46ã
erï dewyl wy daar dagelyks noch veeie voorbeelden van zien in an-
dere Kunitfcbilders, kan men dat gemakkelyk geiooven. Doch het ander Sprookje, dar dien zelve Kunfte'naar opgedrongen word, kun- nen wy zo gemakiyk niet aanneemen, hier in beftaande, dat als A. Brouwer hier of daar in een Kroegje by den Waard gearrefteert was over een fchuld van 5*0 Ponden Vlaams, hy maar een Tekening maak- te? en daar voor éïï Ryxdaalders vorderde. Gebeurde het nu dat men iets poogde af te dingen op die Zom, dan, zegt hy, wierd^die Tekening op 't vuur gefmakt, en.dat fpel duurde tot hy zynen vol- ten eifch kreeg, waar mede dan dien Kroegenier wierd bevredigt en den Schilder ontflagen.. ■d. Brouwer maakte het zo bont te Antwerpen, gelyk weleer te
Amilerdam, zo dat hy van daar moeft verkaflen, bevreeft dat het Gerecht een voorbeeld aan hem mogt komen te ftatueeren op het Straftoneel, des Hoof hy na Parys, met een goudbeurs vol Tabak, en op de poftpaarden van zyne hoeven. Aldaar ontftak hy de kaars des levens, volgens gewoonte, aan beide de enden te gelyk, en hy diende de God des Wyns en de Moeder der Liefde zo getrouw- lyk, en zonder de minfte tuffchenpozing van ruft, dat hy.het fpel ten laatften moeft opgeven. Hy keerde dan wederom met een yle beurs en een krank lichaam na Antwerpen,en aldaar nam hy uit een Tchilderlyke ootmoed zyn logement in-een Gafthuis:, waar in hy, na een verblyf van een paar dagen, fticrf,. en by de van de peil geftor- ven Armen in een put'geworpen, en met kalk en ftroo wierd onder gedekt, in het jaar 1Ó40. De Hiftorie zegt, dat een Leerling van Rubbem de dood van J. Brouwer aan zyn Meefter verhaalde: die aanftonds dat Lyk liet opgraven, en op een eerlyke wyze ter aarde beftellen by de Paters Carmelieten. Ook word 'er by verhaalt, dat dien edelmoedigen Rubbens hem een deftige Tombe zou hebben doen.opregten, waar van hy reeds zelfs het Model had opgefte!,r; 3och dat de Dood, die korts daar aan.hem-ook mee fleurde, zulks verhinderde. Adnaan van Qfiade,. in den jaare iöio te Lubefc gebooren, was
ook een Difcipei van Frans Hals, en woonden meefttyds te Haar- lem. Hy eiv ^/. Brouwer waren op eenen en dezelven tyd Leerlin- gen, en ook beiden niet zeer verfchillig in fchilderwyze. A.van Ofiade fchilderde meeftentyds Boerenhutten, Stallen, ea
voornamentlyk. Binnenhuizen , benevens alle derzelver nietwaar- K k k 3 di-
|
||||
|
4<56 Befchryvmg der Stad
dige, doch aartiglyk verbeelde Potten, Pannen, Kruiken, Manden,
en al zulke meubilaire Goederen en Huiscieraaden. Ook ordonneer- de hy veeltyds Kroegen met alle derzelver toeftel van Pinten en Kan- nen, Drieftallefjes, Banken, en Stoelen, alles zo geeftryk en natuur- lyk uitgevoert, dat weinige Schilders het zullen verbeteren. Daar by zyn de Beeldjes wonderlyk fiks getekent, zeldzaam toegetakelt, en z© natuurlyk boers van beweegingen, dat men zich moet verwon- deren, hoe hy die zo wel gelykende Karakters heeft weeten te be- denken. Het heugt ons, dat wy over eenige jaaren een Kerkje za- - gen hangen te Rotterdam, gefchildert door J, van Ofiade, waar in een Boeren-Schoolmeeiter over 6 a 7 kleene Jongens heerfchte, 'in ■welke Ordonnantie de Karakters 2,0 wonderlyk waren waargenomen, dat geen Nederlands Herakliet het kon befchouwen zonder te lachen. Daar by was het Kerkje zo natuurlyk verbeeld, dat het fcheen als of men de kalk tegens de muuren en pylaaren zag blinken. Uit zyn Conterfytzel is wel af te neemen, dat hy mede een kluchtige Snaak is ge weeft. Hy overleed in den jaare 1685". Cornelis Bega,een Haarlemiet,was een Zoon van den Beeldfnyder
Pk f er Janfz. Begyn en Maria Cornelijfe van Haarlem, een e Dochter van den vermaarden KunftSchilder Cornelis Cornelifz. van Haarlem. Hy was een braaf Schilder, en ter zelvertyd een groöten Lichtmis, die het zo bont maakte, dat zyn Vader hem niet langer voor zyn Kind wil- de erkennen; daar hy zich weinig aan ftoorde; Daar word van dien Cornelis verhaalt, dat hy doodelyk verlieft was op een aartig Meisje, welk Schaapje de Peil kreeg, doch dat Bega zich daarom niet liet ge- zeggen van zyn Beminde te laaten,maar in fpyt van de Doctoren en Chirurgyns haar onophoudelyk vergezelfchapte. Doe zy verlaaten was van de Doctoren, en lei te zieltoogen, begeerde Bega, die zich als een dol en wanhoopend Menfch gedroeg, haar noch denlaatften kus des affcheids te geven.·, dat de Vrinden echter niet wilden dul- den. Daar op greep hy een Raagbol, en ftak haar die toe, wiens eene end zy en hy het ander driemaal kufte, en daar mede was't: „ Vaar wel in alle eeuwigheid! Korts daar aan wierd hy door dezel- ve quaal beimet, en door de Peftdood weggerukt in 'tpriütevanzyn levensloop, op den 27ften van Auguflus 16Ó4. Thomas Wyk, een braaf Kunftfchilder van zynen tyd, was geboo-
ren te Haarlem, in den jaare 1616. Men ziet veele van zyne Pen- ceelwerken, verbeeldende geeffige Italiaanfche Zeehayens, vol ge- woel |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek Jr67
woel van Beeldjes, Koopmanfchappen, Schepen, enz. ook Room-
fche Markten, waar op zich een potzig Zalfverkooper met al zyne aangaapers, Italiaanfche Poftuurmaakers, Kunftfpeelers of Guichel- aars, Fruit- en Groenftallen, en achter dezelve grootfche Gebou- wen en Paleizen deeden zien, door hem zelve in Italien na 't leven aigetekent. Geeftig wift hy ook Zeeftrandj.es, en daar by Vrouw- tjes, dié de Vifch in Korven op haar hoofd, of anderzints na de markt iorffen, te verbeelden» ook Laboratorien of Goudraaakeryen, met hunne Fornuizen, Kroezen, Pannen, Glazen, en eene onbeden- kelyke meenigteVan Gereedfchappen, tot de ftoókery behoorende,. en diergelyke voorwerpen, die alle zo geeftig van hem bedacht,, kunffig gefchikt, va ft getekent, vet, toetzende, en gloeijende ge- fchildert zyn, dat dezelve Kun ft een hooger prys verdient,, clan zy thans mag gelden. Zyne Kunftluft heeft den Prentlievenden eenigc kleene ftaalen van zyn vernuft, door eige wyze van Etzen in 't ko- per, nagelaaten. Deze T'bomas liet een Zoon na, met naame Jan van Wyk, die een braaf Bataüj.efchilde'r was, wiens bloeityd zyn Va- der met yerheuging heeft gezien, aangezien hy 70 jaaren bereikt heeft, voor dat hy quant-te fterven, in denjaare 1686. Ja»van IVyk, die wel zyn'beften levenscyd in Engeland heeft doorgebragt,. fchilderde ook Jachteryen te paard, inzonderheid Hartejachten. Men weet, dat hy het levensgroote Paard, waar op het Beeld van Frééê* tik, Hertog van Schomberg, zit, en het plan van de Batailje in 't verfchiet, ('t welk door J. Smit kunftig gefchraapt in prent uitgaat) ten dienfte van Godfr, Knelkr, (die alleen 't Portrait van gemelden Hertog gemaakt heeft) met veel roem heeft gefchüdert. Hy was te Londen gehuwt, en is daar ook geftorven. Leenden van der Koogen, die ftil gehumeurde Schilder, was ook
een_Haarlemiet. Hy was een Leerling van Jacob Jordaans, die een iraaije vlakke handeling van tekenen had, en daar by welgeftelde en ge- couieurde Beelden fcnilderde, meeftentyds levensgroote, Ook zyn. ei eenige Prenten bv hem geëtft, reclelyk kloek en fraay, maar wac
ruw behandelt. : ■ Dewyi hy nu tamelyk met het ilyk en modder des waerelds,Goud
en Zdlver, vvas gezegent, en niet om den broode behoefde te fchil- deren, zyn 'er nier veele Schilderyen van L. van der Koogen bekent buiten de Stads muuren van Haarlem, gevoiglyk kunnen wy 'er niet van belang over fchryYen, Echter moeten wy een kluchtig voorvai ■ va»
|
||||
|
4<S8 Befchryving der Stad
van deze Kunftfchilder ver'haalen, hem met een e trouwzieke Juffer
bejegent. By was al een tamelyk ryp oud jongkman, en woonde te Haar-
lem in de Schaggelftraat by een Bloedverwant, daar hy zyn Koft kogt, en wierd gemeenlyk by de Huisgenooten met de naam van Leendert Oom begroet; zynde den naam van Oom zo toepaffelyk op bedaagde Vryers, als den eertytel van Tante applicabel is op vryer- looze bedaagde Juffersj derhalven zal het ons ook luften van hem Leendert Oom te noemen. Het gebeurde op een zekeren avonditond dat een welbekende
Juffrouw, gebooren en woonachtig binnen Haarlem, aanfcbelde, en vroeg: „ Of den Heer Leonard van der Koogen t'huis was, en te fpree- „ ken? Waar op de Meid antwoorde, na alvoorens de Juffer in het Zyfalet te hebben laaten gaan: „ Dat zy het aan dien Heer zou gaan „■ vraagen. Zo dra had de Meid haar boodfchap niet overgelevert, of het oog van dq geheele Familie viel op den vroomen Leendert, en het eenpaarig befluit was: „ Dat die Juffrouw haar hart had gezet op „ Leendert Oom, en zekerlyk quam om hem het Aalsfuikje des Hu- „ welyks aan te bieden. Den vroomen Schilder ftond wat verzet, en hoorende dat de Juffrouw zo netjes was opgetraliet als een Pinx- terbloem, wilde hy ook niet ongehavent te voorfchyn komen, maat- kamde zyne lokken zo wat by den rous uit de war,- haaldezyne ge- fronfte Kouffen op, ftreek met zyn duim en voor.fte vinger de kreu- ken uit zyn breede Bef, en trad doe na vooren, om de Juffrouw op zyn oud Vryers te begroeten. De Juffer ontftelde ookop haar beurt; want het Voorneemen en de Uitvoering zyn twee onderfcheidezaa- ken; doch na hem alvoorens een belofte van geheimhouding afge- vordert, en haar perzoon over de toekomende Boodfchap veronr- fchuldigt te hebben, (welke Komplimenten Leendert Oom, met on- derfcheide lichaamsbuigingen, dewelke niet na de dansfchoolrooken, beantwoorde) begon zy .te oreeren op deze of diergelyke wyze: „ Myn Heer zal vreemd ophooren, dewyl myn Boodfchap zo onge- „ meen is, als u waarfchynlyk ooit is te vooren gekomen. Veelligt „ ook zult gy,die geen groot Hoveling zyt,die Boodfchapbefchou- „ wen ais een ongerymde aanbieding, alhoewel ik 'er niet in kan „ zien, tegenftrydig tegens de aldergeftrengfte'Betaamlykheid; te „ meer, daar het fpreekwoord zegt: Het is aleens wie dat hetvraagt, í als het maarflaagt. Gy zyt een Jongkman, die over jaaren en da- „ gen
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Zesde Boek, $69
„ gen wel berucht by'riet Gemeen, en wel gezien zyt geweeft by
.„ myne Bloedverwanten. Wie dat ik ben, is u ook niet onbek ent, „ en ik vertrots de quaadaardigfte Nyd, van myn Gedrag te kunnen r> bekladden met de alde.rgeringfte fchyn van Quaad , dat is vry wat ,» anders als met eenig quaad zelve. Wy leven beide geruft en ver- 5? genoegt van die Middelen, dewelke onze Ouders ons hebben na- .» gelaaten; wy trachten niet om die te zien uitdyen , noch gy » door het Kunftpenceel, noch ik door deKoopmanfchap; enik'ftel ·» vaft, dat de doordringenfte Heerfchzucht onze algemeene maat- m regels niet zou kunnen verwrikken. y, Maar, myn Heer Leonard, onze dagen glyden echter heenen
9? als vlugge Schaatsryders, en wy verouderen jaarlyks, zonder dat „ wy verbeteren. OndertuiTchen is het leven een groot Goed in „ zichzelven, ja het grootfte Goed des Waereldsj want denMenfch „ vermag zich niet te beklaagen over het leven, maar wel over de .,, ongerymtheden van het Levensgedrag, en over de quaade Beftie- -„ ring van onze Hartstochten. Doch onder alle de Levensbewyzen ,? keur ik voor de alderbefte de Levenswyze .der-Getrouwden. Niet „ dat ik een Huwelyk goedkeur, waar in dat den Man fcheepkomt „ met een Normandys kapitaal, een half hondert ProcefTen, enden „ Vloek zyner Gebuuren, en waar in de Vrouw denManverfchalkt ,, met een Abderietfche bruidfchat, een trommel vol wind, en een ,, Goudbeurs vol Suikerpeeren. Een Paar, dat zich zonder Geld „ waagt op den Huwelyks Oceaan, is gelyk aan-een Jager, die een „ Hert poogt te vangen zonder Hondden, en die vergelykenis kan v> altoos op ons niet toëgepaft worden. Doch, myn Heer, het meefte w dat my aanzet tot het Huwelyk, beftaat in deze punten: onze ■» Vrienden fluipen uit deze Waereld, den een voor en den ander * na, en wy kunnen het gezelfchap der. Overledenen niet genieten j „ ook verlaaten de beften ons het allereerft, onderwyl dat de ßÀÀðê. " ^åç overblyven, om ons te plaagen. Onder die overgebleven „ vrinden zyn de zommige te grootfch om met ons te verkeeren, ,„ onderwyl dat wy andere al te lang leven, die dag en nacht rekhal- 5, zen om te roefemoefen onder onze Goude en Zilvere Munten. .„ Dewyl ik dit zo klaar zie, als ik de Zon op den hellen middag zie S» 'c"ynen, trek ik myn hart van hun af hoe langs hoe meer, en al- 9i ^° & v°or my zelve poog te leven, word myn leven hoe langer „ hoe eenzaamer. Dus zou ik wel kunnen beiluiten, om een ge- LLL „ zei*
|
||||||
|
47o Befchryying, der Stad
„ zelliger lcvenswyze aan te vangen, en indien gy daar toe moge
„ overhellen, zoud gy my niet ongenegen bevinden voor uw Per- „ zoon; en meer heb ik niet te zeggen.. Leendert Oom ilond te kyken, als of hy mal was geworden; want;
hy nooit een diergelyke Predikatie gehoort, of een Deciaratie van die- natuur had ontvangen; doch hy rukte alle de.hulptroepen van. zyne verwarde zinnen by een,en liet zich doe' uit-in deze welfpree- kende termen: ,., Wel, juffrouw l/wel, Juffrouw! dat klinkt my te; „ byiler vreemd in de ooren.. „ Dat heb ik. vooraf wel gedacht, myn Heer, (repliceerde die
„ Juffer al lachende) dat u dat voorfiel onverwagt zou voorkomen,. „ en daarom gaf ik u zulks te verftaan in het begin van myne reden- .„ voering. Maar neem uw beraad; de zaaken behoeven zo fehie- „ lyk niet afgedaan te worden; ik zal daar omtrent uw beiluit, als .„ het u gelegen komt, afwagten. Ik erinner u nochmaals, dat uw „ en myn fatïocn op een hoogte zyn, en, na ik geloof, zal ons on- „ derling Kapitaal ook geen half Millioen verfcheelen. Ik heb u nu „ myne meening geopenbaart; gaa nu eens te raade met u zelven, „ en hoe het by u ook opgenomen, word; wy zullen echter als voo- „ ren goede Vrinden blyven. Zo dra als Leendert achter quam, ging de klucht aan; want zy
hadden die t'zamenfpraak beluiftert, en lachten dan eens met den aanltaanden Bruidegom,en dan eens met de voorbaarige Bruid,zon- der dat zich den Schilder verklaarde, wat hy zou doen of laaten. Hy zat dien gantfehen avond te kyken als het ftcene Beeld van Harpo- crates, den God der Stilzwygentheid, en kon, hoe hy ook tobde of woelde,den geheelen nacht niet een oog toedoen; des nam hy voor? om 'er geen eyers in te flaan, en het echter kort en goed te maaken. Daags daar aan ftond hy op voor dag en voor dauw, en gingzich
■wat vertreden op de Groote Markt", daar hy'gevallig, na een uur twee a drie'wandelens, diezelve Juffer zag komen aanftryken. Hy nam fluks een korte refolutie, en hemde haar dus: „Hem! hem, „ juffrouw! een woordje met u believen! Daar op bleef de Juffer ilililaan: en den onthutfelden Leendert Oom gaf aan de Juffer haar affcheid met deze woorden: „Juffrouw, Juffrouw, daar wy gifteren „ van hebben gepraat,zal niet in gedaan worden. DeJuffergroete Leenden Oom met een bevallige zwier, en antwoorde: „ Zeer wel, „ myn Heer, ik, ben wel te vreden. Daar mede wierd dit Klucht- fpel
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
471
|
|||||||
|
fpelbeflooten, en 'c zedert is het in een Spreekwoord veraart onder
die Familie: „ Daar wy gi Meren avond van hebben gepraat, zal niet α in gedaan worden. Philip fTomverman, die blinkende Diamant aan de Kroon derade-
Jyke Schilderkunft, is gebooren te Haarlem, in den jaare 1627. ^P1 Vader was een gemeen HiMoriefcbilder, en het algemeen zeggen is, dat hy de eerfte beginzelen van die Kunft by zyn Vader heeft ge- neert, en naderhand zyn eigen MeeMer is geworden; waarfchynlyk door geen minder Oordeel als NaarMigheid. Het komt ons onbegrypelyk voor, die zo veele honderde Kunft-
■tafereelen hebbe gezien van dien Philip Wouwerman, hoe dat eene regterhand zo veele Kunfttafereeien, en die alle zo verfcheiden van Ordonnantien, heeft kunnen uitvoeren. Dan zien wy Jachten, Plei- Mei'plaatzen, Pikeurbaanen, Batailjes, Strooperyen, Struikroovery- en, Paardenmarkten, het vliegen met de Valk, enz,., en het zelfde Voorwerp, hondertmaal mogen wy zeggen, geftadiglyk op eenan- dere trant of wyze geordonneert en gepenceek. Het eene Kunft- Muk gelykt nooit aan het andere, ja zelve verfcheelen de Voorgron- dden, de Boomen, de Luchten, met een woord alles verfcheelt, en echter is het alles fchoon en heerlyk. Die Man moet een byzonde- re GeeM hebben gehad, wiens model thans zo min is bekent, als Krabeths Coleuren in het Glasfchryven; en hy wift gewislyker meer- der voorwerpen op het panneel te brengen, als een zeker JEngelfch Schilder, die altoos de Luiden raade, om een witte Britfche Roos te gaten fchilderen op hunne Uithangborden, dewyl hy niets anders •!'<ad leeren maaken, Daar en boven wïft dien grooten Philip Wowwerman alle zyne
voorwerpen zo verMandig, en in dien natuurlyken aart te verbeel- den, dat men met den eerMen opflag kon zien en taften, wat dat die Beelden wilden zeggen, ja in het ordonneeren van byzondere ?evjÏÏeri' w'ft '"Υ de zddzaamfte hartstochten zo kunirigiyk uit te ι ukken,: ais 0f ^y een dagelykfche Ooggetuigen was van diergelyke ontmoetingen- als by voorbeeld: op zyne Tafereelen van Stroope- ryen, en in het pionderen van Boeren Dorpen en Gehuchten, con- terfyte hy zo krachtig den moordzuchtigen moedwil der Soidaaten, en- de doodelyke vreeze der overrompelde Buitenluiden , dat de zielen der Befchouwers, aangedaan door die zo natuurlyk uitgebeel- de rampen dier ongeiukkigen, fluks party koozen, als of zy tegen- woordig waren in het midden van die treurfpelen. ' LU 2 Ook |
|||||||
|
Befchryving der Stad
|
|||||||
|
47^
|
|||||||
|
Ook gaf dien Philip geen geringe blyken van een goed oordeel in
de verftandige fchikking zyner Werken; in een kunftige verdeeling van bruine tegens lichte,en wederom lichte voorwerpen tegensbrui* ne gronden, niet hier en ginds verfpreid met dobbellleene vlakken, gelyk als Mofaifche Schilderyen, maar in breede partyen, die het oog vafi hegten op de voornaamfte voorwerpen. Zyn Penceel was mals en aartigiyk als met de punt getqetit. Met een woord, hy be- zat een zeker'iets, dat wy by niemand van zyn.ftyl hebben zien op- daagen, 't'zedert zyn overlyden. Wy zullen ons niet begeeven, om omftandiglyk alle die heerly-
ke Tafereelen te befchryven, dewelke het ons heeft mogen gebeu- ren te befchouwen, zo hier in de Nederlanden, als in Duitfchlandr Engeland, Vrankryk, Braband, Vlaanderen, Zeeland en elders^ Wy zullen dié welfpreekende Tafereelen de verdienden des Kunft* ryken Maakers laaten bepleiten, om een zekere byzonderheid, die veel fpeculatie heeft gegeven aan de Kunftbeminnaars, ter loops aan te raaken.. Daar word eenpaariglyk getuigt, dat hy,op zyn doodbed leggend-
de te zieltogen, beval, om alle zyne Schetzen,Tekeningen en Krab- belingen te verbranden; dat ook noch by zyn leven wierd achter- volgt ; en over den daarom van dat: vernielend bevel redeneeren de Kunftlievenden op verfcheide wyzen. De zommigen zeggen, dat die Kuniïfchilder een Zoon naliet, die hy vreesde dat in de luiheid zou vervallen, by aldien hy hem meefter maakte over die fchoone Modellen: doch dat: bewys komt ons zo onbewyslyk voor, dat wy 'er niet eens na kunnen luifteren. Andere Beterweters onderftellen, dat hy in onmin leefde met zynen Broeder Pieter JVouwerman, en dat hy hem die fchoone Vrugten van zyn lever- en Kunftboom niet gunde: maar dat argument is ook te lam. En een derde zoort be- weerd , dat het geen koekjes van zyn eigen deeg waren, die hy deed verbranden; en die geheim beduidende Noot dient wel ontbolftert te worden, zal den Lezer de kern fmaaken, en daarom zullen wy ons daar over wat omftandiger uitlaaten. Doe de Gelukzon van Philip IVowwerman bet hoofd boven de kim-
men begon te fteeken, moeft 'de Schildermaan van Bamboots haare hoorns intrekken, niet wegens de minderheid van Kunft in den laat- .ften, maar, na.het ons toefchynt, wegens'de meerderheid van gunft .in den eerflen Kunfifchijder, De manier yan Bamboots, viel wat droef-
|
|||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 473
droefgeeftig, en de fcbilderwyze van Wowwerman was in tegendeel
vrolyk, alhoewel de Kunft van Philip op die tyd de Kunft niet kon over- kraayen van Bamhoots. Doch het ongeluk van Bamboois beftond hier in, dat hy zyn Kunft tegens-geen appel of ei wilde verruilen; dat ny niet veel Vrienden had om hem door de fchulpzee der behoeftig- heid te rollen j en dat hy dat zoort van Kunftkoopers, die de Ant- werpenaars Keelbeulen hebben gedoopt,zo min voordeel alszyhem gunden; dewelke hem gevolglyk lieten dryven. De Hiftorie zegt, «at Bamhoots zich in zyn wiflelvalligheden gedroeg als een Dichter, dat hy vloekte, ftampte, fchold, en zyne nagels befchroeide, doch dat hy 'er niet een onze Gouds by overwon, en dat is het natuurlyk karakter der tegens de Lukgodes wrokkende Poëeten. Maar. èene' W-t, die hem wierdaangedaan by den Kunftkooper Jan de./Vet,kon mismaakten Pieter van Laar, alias Bamhoots, niet-verkroppen; lier in beftaande, Jan de Wet had aan Bamhoots gebooden een zom- fQ ua ι200 Guldens voor een Stuk van zyn maakzel, en den Schil- üer had hem voor dat Bod bedankt, en hem afgewezen. Een Mans hart kropt v&n fpyt, die uitbarft by die'Beulen,
By die ver ft oor der s van '/ Kunft fchilderachtig luk; ' &es Jan de Wet, toen Piet by hem om V geld quam heulen^ &en Schilder roeften Het, en wars keek van het Stuk. Die Jan de Wet wette zyn brein om Bamhoots die weigering be-
taalt te zetten· en om daar toe te geraaken, gebruikte hy tot een in.trument de aankomende Kunft van Philip Wowwerman. Hy be- itelde aan dien Wowwerman een diergelyk voorwerp, als het Stuk van Bamboois, en dat gedaan zynde, fleurde J. de Wet alle de Lief- hebbers die hy kon grypen en vangen na het huis van.Wowwerman, pryzende zyn Tafereel boven ÓM sm Bamhoots; waar toe hy zich' meeftentyds, als die niet veel verfchot van fp.reekwyz.en had, be- ende xan-deze woorden: „ Zie daar, Heeren, dat is een Stuk! " !?e" behoeft na geen.Roomfche Schilders te loöpen,als men zulke " Ku,nltia" bekomen by de Nederlandfehe Kunftfchilders. Kort- om, die ƒ de Wet fpeelde zo Kunftkooperlyk zyn rol, dat Bamboois van enkel hartzeer quam te hemelen. . Ζ,ο dra als dien wraakgierigen Kunftkooper hoorde, dat Bamhoots
.overleden was, vloog hy na zyn Sterfhuis, en bemachtigde voor een Lil 3. go
|
||||
|
^74 Befchryving der Stad
gering zommctje alle de Schetzen, Tekeningen, en Prenten van
dien Kunftfchilder, die hy wederom overzette aan Philip Wowwer- man : die zich wonderlyk wift te bedienen van dien Schat der Kun- ften, Deze waren nu de Modellen, zeggen de Onderzoekers dier Oudheden, die hy beval te verbranden by zyn leven, op dat hem niemand met dievery zou kunnen betichten, na zyn overlyden. Op die wyze heeft den Schilder jV. Roefiraaten, die Bambcots,
Wowwerman, en J. de Wet gemeenzaamlyk heeft gekent, dat geval in Londen verhaalt aan Michiel Caree$ en dewyl wy niets trachten te profiteeren by diergelyke vertellingen, geven wy het den Lezer over voor die zelve prys, die het kan aanneemen of laaten blyven. Philip Wowwerman had noch twee Broeders,beide Kunftfchilders,
.die benevens hem de Schilderkunft oeffenden, doch met min geluk, ,en ook met minder verdieniten. Pieter Wowwerman fchilderde Stal- letjes, Pleifterplaatzen, Valkenjachten, met aartige kleene Beeldjes van wel getekende Heeren, Juffers en Knegten. De Paarden zyn niet quaad van omtrek, en kragtiglyk gefchildert, doch niet zo vro- lyk getoetft en .behandelt, als de Kunftltukken van zynen Broeder Philip: Den jongften Broeder, Jan Wowwerman, was een Land- fchapfchiider,die te Haarlem woonde; doch van wiens Kunft'erniet veele Stukken worden gezien, dewyl hy in zyn groene jeugd ver- ' dorde, en zyne levensbladers liet afvallen. J. Houbraken zegt, een Stukje van hem, by L. van der Finne, te Haarlem, gezien te heb- ben , zynde~een bergachtig Landfchap: den voorgrond was vry bruin, ^begroeit met ruigte en onhefnoeide Boomen, waar tegen zich het verfchiet, klaar en helder gedaagt, in een Valei vertoonde: den voorgrond inzonderheid was aartiglyk brokkelig in die zelve coleur gepenceelt ·, op welke trant Philip Wowwerman m zyn vroege tyd ook fchilderde. Philip overleed in den jaare 1668. Nicolaas van Berghem is gebooren te Haarlem, in den jaare 16244
zyn Vader was genaamt Pieter Klaafz., van Haarlem, die in den beginne VhTehen,en naderhand Stukjes fchilderde,waar op hy mee- ftentyds een Tafeltje te pas bragt, voorzien met allerlei zoor-t van Banquetzuiker, en verzelt met een Zilvere Schaal-, of met eenPor- -celyne Schotel, Kom, en zulk zoort van fnorrepypen. Die Vader onderwees hem in de eerfte beginzels der Schilderkunft;, doch na- derhand kreeg hy verfcheide Kunftfchilders tot zyne Leermeéfters, iüs Jan van Goyen, Nicolaas Moojaart, P. F, de Grebber, Jan Wil· |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek,
|
|||||||
|
47S
|
|||||||
|
Ms, en ook onder meer andere den KuniifchuderJ. B. ffreenmx ,æãç
Neef; dewelke alle zich hebben beroemt, dien Fenix te hebben. voortgebragt j daar hy aan den anderen kant zich heeft kunnen be- roemen over een groot getal Leerlingen, die wakkere Kunftfchilders: onder zyn opzicht en beftier zyn geworden. aangaande den Bynaam van Berghem,. die,, zegt men,, heeft hy
gekregen., van dat hy 't by zynen Vader eens grof verkorven hadr die hem na liep tot in' het huis van Jan van Goyen, en hem dreigde den hals om te draaijen; dien voornoemde Meefter tegens de andere Leerlingen riep: „ Berg hem! onderwyl dat hy den Vader tegen hielt j die 'er anders miffelyk mee zou hebben omgefprongen. i Hy is een heerlyk Landichapfchilder geweeft, en een Man die aaar by genoegzaam alle de andere deelen van de Schiiderkunft be- zat, en zich zeer zelden van een ander Penceel bediende, als van zyn eigen j een bekent Kunfttafereel uitgezonden, zyndé het geval van den Apoftel Mattheus, daar hy voor zyn Tollenaars ampt ver- eert word met die heilige Waardigheid, op welk Stuk hy zich van J. B. Weeninx heeft bedient in het fchilderen van.'t dood Wild, en< Van eenige doode. Vogels. Maar het is ten hoo"gfte verwonderlyk, dat dien Nicolaas Berghem
zo veele Stukken gefchildert, en daar op zo veele onderfcheide en; verfchillige Schikkingen heeft weeten te brengen, waar door zyne Kunittafereelen malkanderen niets gelyken in Ordonnantien ; een Kunft waar toe geen gemeene kennis,en een ongemeene vrugtbaar- heid van Vindingen word vereifcht. Een van. zyn befte Stukken: Ar ten de ^unfikenners een zeker Tafereel te zyn, dat den Heere r',Van der Hulk, Burgemeefter te Dordrecht, hem aanbeftelde te fchilderen, welk Stuk een bergachtig Landfchap verbeeld, geftof- feert met Beelden, OiTen, Koeyen, Schaapen, Kruiden,.enz., alie °m het heerlykft gefchildert, en wonderlyk fchoon van tegenftelling zelv jCen en Schaduwen. Die zelve Burgemeefter beitelde ter e tyd een Stuk van de eige groote aan Jan Both, waar voor elk voor zyn hoofd, te weeten, JV. Berghem en J. Both, zou hebben.- een zomme van 800 Guldens, benevens een Gefehenk voor die zich rit ^eit,daar J" TJam te kwvten. Het is gemaklyk te begrypen, dat Xt-h } C Zek zich béyverde om met dat Gefehenk te gaan ftrykenj tt-M, Zy Ann? Kunftfchilderyen den Heere Burgemeefter voor- iiuuen,,prees, die hunnen wederzydfehen yver, en gaf aan ieder het ãüïé-
|
|||||||
|
47# Befchryving der Stad
voorgefteld Gefchenk, met deze woorden: „Daar, Heeren, is een
„ Gefchenk voor elk; want ieder in het.byzonder heeft zyn beft ge- „ daan. Waarlyk,dat is het regte middel om het Kunftvuur te doen vlammen; maar dat middel is zo t'eenemaal buiten de mode geraakt, als het Glasfchryven. Daar word getuigt, dat hy by ultneementheid lieftalig was tegens
zyne Leerlingen, wier yver hy door onderfcheide Vaersjes en Zin- ipreuken wift op te wekken; onder welk zoort dit onderftaande wel de grootfte neering had by dien vriendelyken Leermeefter: Nimmer moet ge u zelf, Gezellen,
. Schoon in 'i keren moeite fteekt ^ En ge ''er veeltyds V hoofd meê breekt , ,
Wyl een.ander leegloopt, que Hen, Of het yvren laat en β aan.
jDenk^ ik zal <weér loon ontfangen, Foor myn moeite, en roem erlangen 5 Als, die lui zyn, hed'len gaan.
Doch hoe naarftig dien groote Schilder ook was, echter kon Me-
juffrouw zyne Gemalin, die de Dochter was van Jan Wils, dien braaven Landfcbapfchilder, wel eens met de ftok van een Raagbol van onder tegens de zoldering ftooten, wanneer zy geen geritfel hoorde, om hem daar door op te wekken, indien hy een uiltje mogt zitten te vangen voor den Schilder·ezel. Daarby hield zy hem zo kort van penningen, dat hy zomtyds,eenige fraaije Prenten ziende, het Geld, om die te bekoftigen, moert gaan leenen by zyne Leer- lingen i waar door hy ook meeftentyds in het verkoopen van een Schildery van zyn maakzel, wanneer 'er die zuinige Dame niet te- genwoordig was, 'er altoos zo veeleZilveiiingen wift achterbaks af te knypen, om die verfchooten Penmngen te reftitueeren, en om een Prentje, daar hy zeer-op gertelt was, te kunnen fnoepen. Zo groot eene zucht bezat hy voor alle kunftige Tekeningen en Pren- ten, beide van Italiaanfche als Inlandfche Kunftfchilders, dat hy niet kon ruften noch duuren,voor dat hy die papiere Kunft meefterwas, ■waar op hy het oog had laaten vallen. Tot een ftaaltje daar van, plagt den Kunft maaklaar Jan Pieterfz. Somer te verhaalen: dat hy .eenmaal voor de Kindermoord met den Sparreboom, van RafaH |
|||||
|
I
|
|||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 477
^üriy»,_gefheden by Mark Aniomo, 60 Guldens dorft hefteden;
geen geringe zom voor een Kunftprent: alhoewel die ziekte zedeit eenige jaaren weder is verreezen in Grootbrittanje, daar wy 4 Gui- nes voor eene Prent van dien Rafa'él, en 30 Ponden Sterlings voor eene niet zeer groote Tekening van dien zelve Kunftfchilderhebben zien hefteden. Nicolaas Berghem overleed te Haarlem op den 18den Van February 1685. N. Roeflraaten, wierd mede te Haarlem gebooren, in den jaare
I02.7 > en is een Leerling geweeft by den groofep Conterfytfchilder ■rrans Hals, wiens Dochter hy ook trouwde, met een Schilders Uit- zet of Bruidfchat, een houten Schilder-ezel, een blikken Oiiebak, en een dozyn fakerdaane Penceelen. Die Roeflraaten was een braaf Kunftfchilder in Conterfytzels en Stille Levens, byzonderiyk conter- iyte hy naruurlyk goude en zilvere Schotels, Drinkvaten, Vaazen, en Schaalen, die rrïeu naauwlyks uit de verbeelde Metaalen kon on- dericheiden. Hy fchilderde meer Stille Levens als Conterfytzels, de- wyl den Conterfyter PmerLely, die niets anders kon fchilderen als ^ourtretten, en daar door zyn fortuin zogt te bejaagen, gelyk als't °ok gebeurde, hem het conterfyten afraade, op dat zy malkande- fen niet mogten komen te dwarsboomen, onder belofte, van hem in alle voorvallende gelegentheden te zullen verpligten; gelyk ais ook gefchiedej want Roeflraaten kreeg zömtyds4oa 50 Ponden Ster- iiiigs voor een Stuk Stil Leven, en dat langs de recommandatie van Sir Pieter Lely. . _ iNa het overlyden van zyne eerfte Vrouw, trouwde hy met een
jong Meisje; dat den ouden Roeflraaten, die reeds het ftil leven ge- Woon geworden was by zyne oude Vrouw, zodanig afmatte, dat tty het fpel moeit opgeeven, zo dra als zy maar begon te roepen: " ** fchut! en daar op verhuisde hy uit dit woelig leven na het ftil graHeven, in den jaare 1698, en wierd te Londen begraven. job en Gerard Berkheyden, Broeders, en beide te Haarlem geboo-
I en: den oudften, Job, wierd beftelt op het Boekbinden; maar dat duurde niet lang, (jen Jongen kreeg een weerzin in het boekwur- men, en hy wouw en zou een Schilder worden; zo dat zyne Ou- ders gedwongen wierden om hem bv een St. Lucanifi te beitellen, zo vlvfgr°HdbeginZels van die Kunftte leeren· y°b gedroeg zich
",. ^'°' uac h^ binnen korte jaaren een fraai Stuk kon maaken-, •waar auar ny zyn Broeder Gerard bekoorde, om insgelvks de hand Μ Μ Μ naa
|
||||
|
47<f Befchryving der Stad'
san de ploeg te flaan en die Kunft te leeren. En nu was hy de roe-
de ontwaffehen, derhalven nam hy zyn aiïcheid van zyn Meefterr om eens te beproeven of hy kon flodderen op zyneeige wieken. Hy zette zich" neder aan den Rynkant,en maakte zich bekent by de Dor- pelingen tuffchen Leyden erv Utrecht, alwaar hy veeie Boeren con^ terfyte voor een geringe prys; doch volgens 't ipreekwoord: „ Ko- „ per geld, eén kopere Zielmis. Na dat alles daar om ftreeks was- afgegraaft,. begaf zich Job Berkheyden op nieuws tot het iêhilderen van moderne Gezeidfchapjes,Boertjes en alzulke voorwerpen; doch zyn Broeder Gerard Berkheyden fchilderdeaangenaamer Künfttaferee- le'n,a!s grootfche Gebouwen,Kerken,en onder andere eenige door- zigten van de Amfterdamfche Heeren en Keizers Graften, aan weers- kanten beplant met Boomen, en geitoffeert met allerhande weigete- kende en uitvoeriglyk gefchilderde kleene Beeldjes,alles na het leven? gemodeit of getekent, Ondertuffchen kreeg Job de reisluft in het hoofd, en hy wiit zyn;
Broeder Gerard zo wel te bepraaten, dat die zyn woord gaf van mee:* te zullen denderen, en daar op ftoven zy na Duitfchland, en belan- den te Keulen; een. Stad, die zo vermaard is wegens haar heilige doodbeenders, als Bologne berucht is wegens haare lekkere Saucy- fen. Aldaar verruilden zy eenige Stukjes tegens gereede Penningen, en kreegen ter zelve tyd kennis aan een Geeftelyke Dochter, wiens Broeder, die een Prielter was geweeft, onlangs was geftorven en begraven.. Die Geeftelyke Dochter beklaagde zich tegens de Schil- ders, dat zy geen Conterfytzel had yan haaren afgeftorven Broeder,, en zy vroeg aan de twee Berkheydem: „ Of zydeszelfsPourtraitniet „ zouden kunnen, maaien, op het berigt van het wezen en geftake ,, des overleden Priefters, die zy hun naauwkeuriglyk zou geven? job en Gerard beraad Plaagden met malkanderen, hoe zy zich zou- den gedraagen in dat wonderlyk voorftel, en na eenige woorden wiffelingen voor en tegen,.antwoorden zy ja,en bedongen een bra- ve prys voor dat Conterfytzel. Het goelyk Klopje gaf hun een hemd van haar vergoden firoeder; waar van zy een paar doeken bereiden,, op raamen ipanden en. aan het conterfyten vielen y en portretteerden den dooden Priefter tot volkomen genoegen van deszelfs Zufter op de voorilip van het. hemd, en het Klopje wierd geconterfyt op de achterfiip. Zy vertrokken, yan Keiilen, op Heideiberg:,op die tyd de Hofhou- ding |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek, 479
ding van den Keurvorfi: van de Palts; alwaar zy dagelyksdien Vorft,
yerzelt met zyne Hovelingen, ter jacht zagen ryden. Dien Hoog- duitfchen fwier beftudeerden die Kunftfchilders, en zy maakten daar van twee Schilderyen, waar op zy het Conterfytzel van den Keur- vorfi, van de voornaamfte Hovelingen, en van den Opperjager te pasbragten; welke Conterfytzels, of noch zo kleen, zeer kennelyfc en wel getroffen waren. Die Stukken bonden zy op malkander,en fielden die in een Gallery, die denVorft, van de Jacht komende, moeit doorgaan, en gaven laft aün een perzoon, dat,als 'er gevraagt wierd: „ Wie dat die Stukken daar had neergezet? hy dan zou ant- woorden: „ Dat het twee Maaiers waren, die t'huis lagen in zoda- nige Herberg. Daar op trokken zy af, en redenkavelde onder het gaan na hun Logies wat zy te wagten hadden, geld of ftokflagen. Den Vorft zag die twee Stukken daar ftaan, liet die losmaaken en itond verwondert te kyken, ziende daar op zyn Conterfytzel zo na- tuurlyk verbeeld, benevens de Conterfytzels van zyne voornaamfte Hovelingen. Den Keurvorfi ontbood aanftonds die Maaiers, prees hun Kunft, betaalde die rykelyk, befcbonk ieder daar en boven mee een Goude Medaille, en deed hun in het Hof een paar Kamers ge- Ven , om voor hem te fchilderen. Doch Job noch Gerdrd Berkheyden konden geen fmaak krygen 'm
net Hofleven; dat al immers zo gevaarlyk is als de Zee ; en zy voor- af" yf-eï % in hun verheffing te gemoet, dat geen, waar op den l uikdichter Jacob Zeeuws doelt, daar hy zingt.: i deval, dat in verwiffelingen
Nooit is ge temt,
En dat in ftaats-uerwijfelingen l'e dartel zwemt;
En ryken, landen, ft eden, volken, Dvor Forften gonft,
Ferheft aan V toppunt van de wolken. Of nederhonft»
Joh dan, zei op een zekere ochtenftond regens zyn Broeder: „Ja
« wel,Broeder Gerard,het verdrietme van langer de Hoogduitfchert „ na de oogen te zien, en 's Vorften luimen waar te neemen. Laat * ons noe eerder hoe liever wederkeeren na Holland; aldaar kunnen Μ m m i „ Wf
|
||||
|
4?·σ - Befchryving der Stad
„ wy ons vervrolyken met onze Kunftgenooten onder een praatje
„ van de Kunft, en onder het rooken van een pypje. Zo gezegc zo gedaan, zy verzogten hunne ontflaging, en daalden weder af na de Nederlanden; alwaar zy te zamen by eene Zufter, die te Haar- lem woonde, huishielden, en als zyeenige Stukjes hadden opgemaakt, reisden zy na Amfterdam om die te verkoopen, om met de Kunfte- naars een 'vrolyken avond te houden. Den vroomen Job had een Jobs fterflot, alhoewel hy geen Jobs leven had gevoert, want tot den ouderdom van 70 jaaren gekomen zynde, liep hy in den jaare 1Ó98, na het Gezeifchap goede nacht te hebben gewenfcht, in de Brouwersvaart en verdronk,na dat hy vyfjaaren te-yooren deoogea had gelooken- van zyn Broeder Gerard. Den Dichter J. Snellinx heeft de Gonterfytzels dier kunftryke Broe-
ders met de volgende Yaersjes vereert, als eerft op Job Berkheyden :■ Dit 's Job Berkheyden, wiens gelyk men in Gebouwen
En Tempelfchildren niet zal vinden noch aanfchouwen. Hy maald ook wat hy wil op V kunfiigfie van a-lis:
Dat tuige Heidelberg, en Manheim in de Pais.
Hoe eert men befi dien Geeft, - om na waardy te pronken ? Aan wien den Keurvorft heeft zyn Beeld 'tm Goud gefchanken. .En op dat van Gerard Berkheyden :
Dit is Berkheyden, die de Bouwkunfl na het leven
In kragt kan zetten, en haar regten welft and geven." En door d'Inbeeldingkunde elks weezen zo verbeeld, Dat aan het werk 'in '/ minft van V leven niet verfcheeld,. Den Paltsgraaf gaf hem, in de plaats der Scbilderkroon, Een Gouden Borftfteraad, het Beeld van zynen Zoon, En Vondel zingt, op het Gezicht van de Heeren Graft t'Amfter-
d'am, door Gerard Berkheyden gefchildert in dat bedroefde jaar 1.672;· . Berkheyden maalt de Heerengragt
, :.: Na !# leven, waardig om f aanfchouwen* Koop S chïïderkunft ! vermy het bouwen. Waarom? 't is Fr'anfche middernacht: Dus
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 4g é
■Dus wacht op eenen heldren morgen.
In huisboww fleeken moeite en zorgen. Fincent van der Finne, een Haarlemiet, is gebooren in den jaare
29i hy was al van kindsbeen af geneigt tot het tekenen na Teke- ningen of Prenten, en dat geeftryk en losjes, dat men wel kon zien, dat de Natuur hem gunftig, en 'er wat goeds te hoopen was van on- Zen jongen Fincent van der Finne. Die luit groeide met hem op, en ^o veel te meer, doe hy met de Zoonen van den Kundfchilaer Frans ■Hals, die in zyn Buurt was komen woonen, begon te verkeeren; het welk zyne Ouders beweegden om hem te beftellen aan 't Huis ■van Frans Hals; by wien hy binnen een korten tydzodaanig vorder- de, en zich deszelfs ftoute en meefterachtige handeling zo eigen maakte, dat hy oordeelde vlug genoeg te zyn om het neft te verlaa- ten, en eene tocht te onderneemen op zyne eigen wieken. Hy be- zogt Duitfchland, de Zwitzerfche Kantons, enVrankryk, vinden- de allezints gelegentheid om zyn Kunft voort te zetten, en om ver- maaklyk te leven; en die luchtftreeken bezigtigt hebbende, keerde hy te rug na het Vaderland, en belande in zyn Geboorteftad, op het jaar úàîæ, alwaar hy by alle de Liefhebbers der Schilderkuniï: wierd verwelkomt; zynde hy aangenaam by Grooten eri Kieenen, Wegens zyn vrolyk humeur, en aartige Dichtkunde. Hy was een Kunftenaar, die alles wat men hem vergde fchilderde
en geen onderfcheid maakte tuffchen het fchilderen van Kamers, Pla- fons, Schoorfteenftukken, Uithangborden, en Deuren of Venfters; alhoewel hy echter de Natuur navolgde in het verbeelden van Land- schappen ? Gebouwen, Boeren, Menfchen, Vogels, Dieren, en Stil Leven, alle welke voorwerpen hy kunfh'glyk in het groot of kleen nabootfte. Daar en boven was hy een goed Conterfytfchilder, gelukkig in goede Gelykeniffen te maaken, en zyne Tronien mee- b'Th ë "a het voorbeeld van zyn Meefter Frans Hals, aantafte en a^elle' Weelende tegens zyne Leerlingen voor een Eclio van zyn Meefter; die gewoonlyk zei tegens zyne Difcipelen: „Gymoet " mafr üouc ^e fineeren, als je de Kunft fix hebt, zal de netheid „wel uit haar zelve komen. de:r00r die il0ute manier kon hy alles, wat uit de hand moeit wor-
r*hnrK?en,i7elftfndiS1yk: vertoonen, en tot zyn profyc vaardiglyk ïuwiuuen, Pewyl hy nu den meeften penning beoogde, quamen Ì m m, 3 de
|
||||
|
Befchry.ving der Stad
|
|||||||
|
4«x
|
|||||||
|
de Uithangborden hem langs alle kanten toevliegen, waar door de
Sratf Haarlem op die.tyd zo wezentlyk, kon roemen op haarezinryke Uithangborden van Vincent van der Vinne, als de Stad Antwerpen noch hedendaags kan brommen ophaarekunftrykeAltaarftukkenvan Pieter Paulus Ruibens; waar door den kiuchtigen Kunftfchilder j^ Berkheyden gewoon was te icbertzen, zeggende: „ Vincent van der „ Vinne, is den Haarlemfche Rafael, in het fchilderen vanUithang- „ borden. Hy was een zedekundig Kunftfchüder, en een goed Poëet na die
eeuw en in zyn zoort, die in navolging van Octavio van Veen,Golf- zins, Ketel, Heemskerk, en andere fraaije Geerren, zinryke Zinne- beelden heeft gedicht, en ook getekent en gefchildert; voor dereft had hy de Natuur te baat, en was een kloek en welgefteid Man van leeft,die noch zo rad als een vogel was tot omtrent 7 a 8 jaarenvoor zyn overlyden, dewyl hy door een beroerte wierd overvallen, die hem de middelen benam van langer re kunnen fcbryvenoffchilderen. Hy ftierf aan een flaapziekre in den jaare 1702, oud 73 jaaren, en her drie Zoon.en na, Laurens, Jan en Izadk van der Vinne, alledrie Kunftfchilders. Jan de Baan, een beroemd Schilder, gebooren te Haarlem den
2often van February 1633 : hy verloor zyne Ouders pas drie jaaren oud zynde, van welken tyd af zyn Oom Piemans, Hopman en Veertig te Leyden, die ook de Schilderkunft oeflende, op de wyze van Jan Breugel, gebynaamd de Fluweele, hem in zyn Huis nam, en in de beginzelen der Kunft onderwees. Dezen Oom ver- loor hy in den jaare 1645. Des hy te Amfterdam befleld wierd,om de Kunft verder re leeren, onder 't opzichr van Bakker; daar hy zich naarftig queet. Hier nam hy zo fterk in 't fchilderen toe, dat zyne Mede-leerlingen het niet geduldig konden opneemen: waarom zy hem allen fmaad deeden, dien hy enkel uit hoop van meerder vor- dering opkropte. Zyn Meefter, dit ongelyk niet willende dulden, hield hem de hand boven 't hoofd, en zette hem op alle wyzen voort, pryzende zyn Kunft waar hy quam, en hem zelf mer zich neemen- êe in Gezelfchappen, om hem verder bekend te maaken. In dien ryd was de Kunft van Anthony van Dyk in hooge achting,
en die van Remhrant vond niet min veele aanhangers.. Dit hield hem -op dezen tweefprong, niet weetende wat weg hy beft zou inilaan, iot dat hy na lang beraad den weg des eerfte'n verkoos, als zynde van veel duurzaamer aarr. In |
|||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 4tf
fterd-fm" J'aa»e l66°' wierd hy door een ]u!nftlievend Heer van Am-
kreeg 7 Ô S Gravennaage gelokti daar hy ten eerile vee! te doen van Ô Lieden van den eerilen rang; waar onder waren de Prins de rn ente' de Graaf van Hoorn, en andere Grooten, waar door
zo d á Zyner Kunll: zich verfPreide fot in het nabuurig Engeland}, , aar de Koning hem met een Jacht liet afhaalen, om van hem ge- ^oikfert te worden. Hy fchiiderde dien Vorft, nevens de Konin- ë ç' en andere Grooten van 't Hof} het geen nyd verwekte in het ke A^ Pilter **&' die doe daar in aanxien was- Uit Engeland
elf 7 weder na 's Gravenhaage; daar hy welkom was, en ilraks | jegentheid kreeg van de Beeldtenis des Hertogen van Ze!, en van od^cP lcnoone Vrouwen van zyn Hof te ichilderen. Hy maakte ook waarCv\Ze^en tyd de Beeldcenis des Groothertog? va» Toskaanen; maakte ST Her!:og hern I0° Ducaaten gaf. Op den zelven tyd iwee vnn de Beeldïenis der Heeren Ce-rndh en Jan de Wit, - voornaams Scaatsheeren in Nederland, Die van Comelis, doe
«.uvvaart van den Lande van Putten, fchiiderde hv noch in't byzon- «er levensgroote ten voeten uit in een groot Stuk, hebbende ten e.ei een opgeitapelde hoop van Krygsgereedfchappen, en ruftende ven! Zyun eene" aom , p de cromp van een zwaar Gefchut. In debo-
em^ van t Stuk zag men eenige vliegende Kindjes, die zYa nwtd dauwnerden. Daar nevens vloog de Faam, bazuinende zy~ mec e · Nevena hem was een Vrouwenbeeld, aan de flinke zyde ayne v™8e KindertJes' hortende eenen Hoorn van Overvloed aan z-Ïch d en uic· Aan den anderen kant in 't verfchiet vertoonde fchen Verovering van Cnatcam> nevens het verbranden der Oorlog- iandfV' ^ndere SchePen vertoonden zich ook, waar van de Hol- Dorrt?ei g waayde· Dic StLlk wierd geplaatft op het Raadhuis te (Zo 11 -l> ten gedenkteken zYner dapperheid. Doch dat Stuk was- d'ie vooJoVOOrgeeft) een d00rn in de 00§en deF E»ge!fchen, dewyï de voeten en' dat: de Britfche Kroon-daar opwas afgemaaid onder arcykei vergif611 Ruwaact van Putten> waar door dac ook tot een haiirU „-· ekte in de tegens de vrygevochte Nederlanden aanee- Was Reflhilrl W1 Seze§>lJ dat hec aldus éç den beginne redenen'" h 1^ ' maar dac zeker ^eer van aanzien; zulke gewigtige
gen. ybrag£, dat den Schilder order kreeg, om het uit tevee- Maar in den iam-, ^
J^ic 1672, dat noodlottige jaar, vergaderde het
Graaiw
|
||||
|
484 Befchryving der Stad
Graauw van 's Gravenhaage voor het huis van de Baan, om de Schil-
deryen van de Witten machtig te worden, (want een der Leerlingen, mifichien uit eenigen toegedreven hoon op zyn Meefter gebeeten, had verfpreid, dat de Stukken daar in huis waren) dreigende, zo men ze niet over gaf, die met geweld daar uit te. zullen haaien. Des moeit, de Baan, die de Stukken tydig uit den huize gezonden had, gedogen dat men zyn huis, van boven tot onder, en alle kaften en kiften doorzocht. Deze drift van Beeldefchennis floeg voort tot Dordrecht, daar het
Graauw het Kunftftuk, boven gemeld, aan Hukken fcheurde, tot verdriet van alle Kunftkenners. Het eerfte Model is noch te zien by de Erfgenaamen des Heeren Muys van Holy, Raad der Stad Dor- drecht, die de Dochter des Ruwaarts in huwelyk had. In dit jaar ontmoete de Baan noch een merkelyk voorval. Wan-
neer de Koningk van Vrankryk met zyne Krygsmacht te Utrecht ge- komen was, ontflng de Baan een Brief, getekend door den. Hertog van Luxenburg, doe tot Voogd dier ,Stad aangefteld, benevens een vryen Geleibrief, door den Kommandant iSYoa^onderfchreven. Hier in wierd hy te Zeift, buiten Utrecht, ontbooden, om's Koningks Beeldtenis te maaken, met belofte van rykelyke belooninge. De aanbieding geviel hem, maar de vrees van in quaad vermoeden te zullen vallen wederhield hem; want de bevinding had hem al doen zien, dat een quaade naam of achterdogt genoeg is om iemand van kant te helpen, laat ftaan te benadeelen. Hy pleegde raad met den Vorft van Waldek, die hem wei verzekerde van een goed onthaal en betaaling, maar hem in bedenking gaf, of hy daar door niet in eenig quaad vermoeden zou vallen by 't onbezonne Graauw,in aan- merking van den tyd, te meer dewyl hy zelf een der Hopluidenvan 's Gravenhaage was. Hier op liet by den Hertog bedanken, en bleef t'huis. Evenwel wierd hy in Vrankryk geacht als de voOrnaamfte Beeldfchilder van Nederland: zo dat de Koningk, den Graave d'A- vaux, zynen Gezant in Nederland, dien hy bevel gegeven had, van Kunftftukken voor hem tekoopen, gelafte zich in dien. handel van de Baans raad te bedienen. Veel eer en voordeel genoot hy ook van Fredenk Willem, Keur-
vorft van Brandenburg, wiens Beeldtenis hy verfcheiden maaien fchil- derde, en nevens hem veele Vorfteiyke Grooten. De Keurvorft eindelyk verkoor hem tot zynen Opper-Hofiehilder en Opziener zy- 11 er
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. ö æ
ner.Kunfikamer en Kurift-Academie, op eenjaargeld van <5coo Gul-
dens. -Doch zyne Vrouw, burgerlyk'en ingetoogen van aardt, had fwnne §ene§entheid tot het Hof en hoffelyk leven; waarom hy ge- iiPrA ieVVas den Keurvorft te bedanken, en in zyne plaats een an- «cren beitelde. Hy fchilderde 4 a 5: maaien den Prins van Oranje, nevens de Prin-
JK, naderhand Koningk en Koningin van Engeland; ook den Her- og van Jork,, hier xe lande zynde, met veele andere aanzienlvke Weeren. J 0nder zyne groote Penceelwerken word geteld, het Stuk-gemaakt
vooi de Regenten van het Tuchthuis te Amfterdam: ook de Af beel- 2 ,er Vier Scaalmeelleren in het Stuk op de Lakenhal te Leyden, van 's Cr" de" Jaare ï67S- gelyk Q°k een Stuk voor de Overigheid Tp HnnrnV ,age' waar voor men hem locoDucatons betaalde. winHh*kk maTie hy ook twee Sroote Stukken, 't een voor de Be- jmahebberen der Qoftindiefche Maatfchappye, en het andere voor oen burgerlyken Krygsraad. Maar daar zyn grootiie kunft in uit- mJ' WaS de Beeldtenis van den Prins van NaiTau Ziegen, die zo meenigmaai daar voor zat, als de Schilder begeerde, die hier door Kmt?" Cyd °,m hec Stuk °P zyn volmaaktfte te voltooijen. heiH ç afgedaan was' behaagde het aan alle de waereld, inzonder- dert í 1 Vorft' die' verwondert °ver des Maakers vernuft, ze- fVn' K,!eTT^er«s van hem maakce> Ja de Schildery voor zyn overly- ftpn aY Y!tcerfte Wille weder aan hem fchikte: gelyk hy na 's Vor- niffp Ë ?? Zdve ook weder machxiS wierd> en dtls de gedachte-
aJ , , Uverled«n niet alleen vernieuwde, maar met vermaak «e edele volmaaktheid befchouwde, die in het Stuk te befpeuren Wc'1?7 belarte zyne Kinderen ook °P zyn doodbedde met nadruk xZ u ,€,à te vervremden of te verkoopen, dan alleen aan 't Hof r<m Brandenburg: gelyk zyne Doehter dan ook het zelve in deniaa- Gravenhn?" den Keurvorft' doe Koningk van Pruiffen, ais hy in 's Zvne à Sh WaS' aanbood' en voor 400 Ryxdaalers verkogt. roaar hv lepfHWl"ning' doe hy in bloei was' êinS de maaC te buiteni
' y ccme er te rykelyk van, zynde al wie hem bezogt welkom- l meer ïðÔåç H°ed' (was zyn ze§gen) en een °xhoofd Wyn te
krees 'er ç ujaar' daar raaak ik vee!e Soec1e Vrienden mede. Hy
tien den Lnn//.?6', ,daar onder ook veele Tafelfchuimers, en onder
Landfchapfchilder B. Jppelman, die weeken lang voor ge-
Í Í Í B woon»
|
||||
|
$6' Befchryvirïg der Stad
woonte had zyne voeten onder een ander mans tafel tefreeken. Dus
had hy veele maagen, te voeden, zynde daar by bezwaard met zes Kinderen, waar by quamen drie van zyne Zufter, en vyf van de Zufter zyner Vrouwe, die hem zo binnen als buiten zyn huis tot een latt waren; want de ftar zyns gelukswasaleenigejaarenvoor zyn fterven ondergegaan. , Hoe grooter Kunftenaar, hoe meerder afgunft onderworpen. De
Baan, wiens roem overal opging,en in de Vorftelyke Hoven klonk, wierd ontboden aan dat van Vriesland, om de Prins van Naffau en zyne Gemaalinné te fchilderen. Zekere Hoilchiider, vatte hier over een grooten haat op tegen onzen Kunftenaar, dien hy echter een tydlang bedekte, tot dat hy zich niet langer kon inhouden. Doe begreep hy by zich zelven een fchendig iluk,dooreenvoorneemen, om de Baan van kant te helpen. Tot dien einde reisde hy na 'sGra- venhaage; maar vond geen gelegentheid tot aantaften van zyn Per- zoon, dewyl de Baan verzeld ging van zynen Hond, waar op hy zich verlaaten mogt. Des nam deze Booswigt voor, onder fchyn van vriendfchap,den moord in zyn huis te pleegen. Hy gaat daarop de Baan bezoeken, onder fchyn van zyne Kunft te willen zien. Hy word beleeft ontvangen., en op de ruime Schilderzaal, die vol Stuk- ken ftond, gebragt. De Baan zette het eene Stuk voor en 't ande- re na op zynen Ezel ·, als de ander, haaiende het fcherp van uit zyn rok, gereed ftond om hem van achteren te priemen; wanneer fchie- lyk de Heer Bruininks, een der befte Vrinden van de Baan, o'nver- wagt, zonder zich te vooren aan te geven, gelyk hy gewoon was, ter Kamer intrad, en een onbekept Man met ontbloot geweer ver- neemende, een grooten iehreeuw gaf5 waar op al het gezin toe- fchoot. De Moorder, vindende zich verzet van zyn toeleg, neemt hier op fchielyk de vlucht, zonder dat men hem kon achterhaalen. Uit zulk een zelve oorzaak van nyd heeft hy noch eenen aanval
geleden, waar door hy den middelftcn vinger van zyne regterrianct verloor. Die tot zulken gruwel niet durfden overftappen, fpeekden echter
hun rol met laftren en liegen, ftrooijende aan verfcheide buitenfond- iche Hoven de inaare, ά-At de Baan, uit blindheid, hem overgeko- men, niet meer fchilderen kon. ?t Gerucht ging zelve in 's Graven- haage op: maar de Prins van Anfpach Brandenburg, daar aan geer* geloof flaande, wilde de waarheid daar yan onderftaaii3 wanthyhad |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 48 7
ziché voorheen van de Baan laaten fchüderen. Hy reed na zyn huis,
deren '" §ezonden ^íå' en liet zich andermaal van hem fchii- SchilH Biaan had een Zoon' gènaamt-y*tot*s, die zich mede in de
de j ,kunft oeffendei doch die maar 27 jaaren oud zynde, door dip ê weggerukt wierd, tor groote droefheid zyns Vaders, en uie nem maar twee jaaren overleefde. fdvu Eleekers-> was mede een Haarlems Kind; een kunftig Beelden-
,,' 7' TDen grooten f. van Vondel, gedenkt een paar Stukken *<m dien Kunftenaar; een triumpheerende Venus,die hy had gefchil·· ert voor zyn Hoogheid den Prins van Oranje; en eenc Damè,g<t-
ovS wiiv°?r den Heere VM Halteren, Bailjuw van Kennemerland; >ei WeBfe laat(te Schildery Hy zich aldus liet hooren:
Dees naakte kan een God behoren,
En t godijk goud haar hart en oog.
Hoe vlamtze 0p 't goud, dat van om hoov
Door t koopren dak van 's Vaders Horen ° Gedroopen komt in haar en fchoot!
I-Vat mogen doch de blinde menfehen Zo blind om fchoone hinders ivenfchenf Be fchoonheid is in lafi en nood.
at flu?t.geen goudé fleutel open ?
Defnoeplufi vreefi geen fcherpe wacht,
Me taaie poort, noch diepe gracht.
Hy komt van boven ingefloopen, Maar vind "er niets dan verf en doek-,
En zy eenfehyn van roode fchyven: Zo laat de Maagd den handel dryvmt Zo valt de Kunfi een God te kloek.
'fchiider- A\ 'Kis,ook een Haarlemmer geweeft, een fraai Landfchap-
Huisin\r kent wierd by den Graaf Mautits, die dat fchoone heid vanVp?ha§e heeft doen bouwen· Die Vorft' de bequaam- zich Verfth -Á ziende, nam hem mede na de Weftindien; daarhy melyk Retal ô G ^c^tereen volgende jaaren ophield, om een onnoe- Hy quam JiIi-gezichten na hec leven re tekenen en te fchüderen. juet dien Vorft te rug in 't Vaderland, en bediende zich Í ç ç æ doe |
||||
|
4-8'S Befcliryvirig der Stac?
doe van die Schetzen en Tekeningen ,waar door hy toenam in naam
en middelen. . Hy overleed in zyn Geboorteftad Haarlem, in dea jaare 1680. Jacob Ruisdaal, was mede een Haarlemmer van geboorte; doch
die het grootfte gedeelte van zyne levensjaaren doorbragt teAmfter- dam. Zyn Vader, een Ebbenhoute.Lyftemaaker, had hem opge- trokken in de Geneeskunde; en.Λ. Houbraken fchryft, dat hy ver- iehëide Manuaaie Operatien heeft gedaan te Amfterdam; dat wy zo gemaklyk kunnen gelooven, als onderzoeken. Zynvoornaamfte Kunft was overeenkomftig met zyn naam, want hy. fchilderde meeftentyds in zyne Landfehappen. Watervallen, en rJifichende Beekea, en wift de iprcnkelingen en het fchuimend water zo natuurlyk natebootfen, dat 't geen verf, maar natuurlyk water fcheen tenvezen. Ook bad.hy het kunftje fix,om alzo natuurlyk een onftuimige Zee te verbeelden, die regens de klippen of banken breekt-:, zo dat hy geen. der minfte St. Lucas Broeder is geweeil: in die. ftyl van. fchilderen.. Hy bleef tot liet einde zyns levens ongehuwt, zo men zegt, om zyn ouden Va- der te onderhouden; en overleed in zyne.Geboorteilad 1681. Pieter Molyn, gebendnaamt 'ïempeefi,was mede een Haarlemmer,.,
gebooren omtrent den jaare 1640; wiens Kunftpenceel. allerhande voorwerpen kon verbeelden, alhoewel zyn voornaamfte-beroep be- ftond in het fchilderen van wilde Zwynejachten, Hy. vertrok, gelyk alle zyns gelyken, na Italien, en fioeg, na eenige tyd omzwervens, Z/vn fchüdertent neer te Genua; in welke Zeeftad hy min vermaak ,,. als wel verdriet heeft geleden. Hy had aldaar een Vrouw getrouwe,. als zommige voorgeven; doch andere zeggen, dat hy. aldaar zich ophield met een Byz.it, gelyk. als een Laplander, welke Donia hy door drie omgekogte moordenaars liet omhals brengen; waar op hy* gevangen, verhoord en veroordeelt, wierd in een eeuwige gevang- keniSj zynde dé proeven niet voldoende genoeg, om hem ter dood te brenge'n. Aldaar had hy reeds 16 jaaren zitten roeften, doe Ko- ningk Lodexvyk de veertiende die Stad liet bombardeeren; in welke algemeene verwarring den Doge en den Senaat van die Republiek ordonneerden, van de Gevangens op vrye voeten te ftellen-.. Maar hy vertoefde niet lang in.die Stad, na zyne ontilaging, bevreeft dat .de Duivel een fchelm mogt worden, of dat de Rechters hun woord raogten komen te herroepen, en vertrok na Placenze, onder het ge- bied, van den-Hertog yan Parma^ in welke Sra,d hy de overige dagen zyns
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 4%
zyns levens dóorbragt. De Schilderkunil verliet hem niet op zyn
gryzejaaren, want hy fchilderde zo lang, tot dat de oogen hem be~ f°""e" te begevenj maar daarom gaf hy de levensklucht-niet op., ", a°e hy "iet langer zien kon langs eene Bril, zette, hy 'er een· twede Vergrootglas boven op. -o ff" Tn Hultenhurg, die beruchte Kunfffchüder, is ook geboorefl
V: Haarlem; hy kreeg by tyds kennis aan demKunftfchiiderJ^/^·, , e Pas drie jaaren ouder was als hy, en reeds vry verre was gevor- ert_in de ÊééçßÀ,æï dat hy hem dagelyks ziende fchiideren,hy eerfr.
e lekeningen en naderhand het Penceel aangreep, waar in hy zö
Éçà Sr°r0!te fpron§ deed, dat hy zich fterk genoeg bevoelde om eene ^aiiaanrche kunftvaart te onderneemen op zyn Penceel, temeer, die / o", ,Broeder Jacob van Hugtenburg zich ophield te Romen, Mia d "R-erkriU'lilllld geleerd by denbemchtm-Nicolaas Bergbem joT-p ; Jf l , ^ was door een ontydig fterflot weggerukt op zyn r. ' ; k j u Ven trok Jan-van Hugtenburg na Parys, daar hy ge- Zr/fu?L en bei;oem,den BataiijefcbilcierwewrfirAfee/e»,onder wiens |
|||||||
|
opzicht hy wonderlyk vorderde; doch de Franfche lucht wars zyn
hv'vfil2 ï wederom af na de Nederlanden, ia welk Gemeenebef miiw u °PSehOuden Sedert het jaar 1670. In den jaare 1708, dien V%ee" verdin§ meC den Prins £«£*»«« van Savoyen,.om voor JcMM ■ te fchilderen j een waardigen Homeer voor dien -grooten c^iwio À WiinS dienft hy die IO beroemde Bataiijes heeft gelchil- dp Mnï ,·" en den Schilder eeuwigiyk zuilen doen leven by U1- i^akomelino-en
TT O '
KeiJ?reurile Tafereel vertoont de Bataüje by Zenta, tüfichen de
eenenen en Ottomannen, op den uden van September i6q7 Ñ het twede ziet men den Veldflag van Chiari, ruffchen de Fran- deH e"Keizerfche Heyrlegers, op den eerfle September 1701 Het zerivlpn nftftJuk oerbeeld de Bataüje van-Luzara, tuiTcheh-de Kei- liet vieidp%c Franfchcn> °P den 15den van Auguftusi 702. Op ftedt gemuit /eel heefc den Kunftfchilder den Veldflag van Hog- Beyerfche Ô °Ã6 loffelyke Overwinning behaalt op de Franfche en Stuk vermnnr05iPeS' 0p den ^den van AuSuftus *7°4· Het vyfdè den Princ ñ bataüje en Overwinning vanCaflano, behaalt by ióden vnn f'IemrS Van Sa™yen, op Monfieur de Fendome, op den
Voorwerp lT j'°^ Den Kunftfchilder heeft voor zyn zesde f- gnomen, den Veldflag van Turin,op. den zoden van Sep* Í ç ç.?;. tem- |
|||||||
|
4^o Befchryving der Stad
teri'iber i^©6. Op het zevendeKunfttafereel ziet men de glorieryke
Overwinning, die de Troepen der Geallieerden behaalden op de Franfchen by Oudenaarde, onder het gebied van den Vx'imEugenius, op den uden van July 1708. Het achtfte voorwerp is de Batailje van Mons of Malplaquet, gewonnen op de Franfchen den uden van September 1709. Het negende Kunftftuk vertoont de heerlyke O- venvinning, bevochten by het Keizerlyk Heirleger, onder 't gebied van den Vorft Eugen'ms van Savoye-n, by Peterwaradyn, op deugden van Auguftus 1716. En op het tiende Tafereel heeft den Batailje. fchilder afgemaalt de Batailje van Belgrado, welke groote Victorie de Keizerlyke Troepen op den Erfvyand behaalden, onder het be- vel van den voornoemden Prins, op den idden van Auguftus 1717, Die beroemde Kunfttafereelen fchilderde Jati van Hugtenbug\ooÏ
den Prins Eugenïus van Savoyen,en naderhand fchilderde hy die noch eens'in een'kleender formaat, doch niet minder in kunft als de voo- rige 10 Kunftftukken^ gelyk als de Kunftkenners eenpaarig getuigen, Dié laatfte 10 Batailjes waren in den jaare 1729 in de bezitting van Johannes Staats, Maakeiaar te Arnfterdam, alwaar zy t'allen tyden konden gezien worden by luiden van fatzoen en echte Kunftkenners, wezende derzelver Bezitter een openhartig en vriendelyk Perzoon, die zich vereert achte door diergelyke Bezoeken, en wel wifl: dat men de Kunft niet moeft opfluiten, gelyk als de Gierigaarts leven met hunne Goude en Zilvere Munten; maar dat een galant Man die behoord te Saaten zien aan die geenen, die bevoegt zyn om te kun- nen oordeelen over derzelver wezendlyke waarde. Wy zullen ons niet inlaaten in de befchryving van die 10 alom be-
ruchte Kunftfchüderyen, maar alleenlyk ter loops zeggen, dat het Kunftwonderen zyn,waar in alle de tot de Batailjes vereifchte eigen- fchap kunftiglyk en natuurlyk zyn waargenomen, Inzonderheid zyn de Paarden zo wonderlyk fix getekent in honderde onderfcheide ge- ftaltens, dat de Kykers niet weeten wat dat zy eerft zullen onder- neemen om te pryzen;, en men kan met waarheid zeggen, dat die ocriogshaftige dieren vry vafter in hun fchoenen (laan, als zommige Schilders,wiens beelden men wel gelyk als bouwvallige huizen dien- de te onderftutten met balken en krukken voor het vallen. Ook heeft 'dien vermaarde Jan van Hiuhtenbwug niet alleen de Hartstochten naauwkeurig geobferveert, maar zelfs de Gelaatstrekken der Bevel- hebbers en Krygsluiden zo kunftiglyk waargenomen, dat men met eer*
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 491
een opflag van 't oog Keizerlyken uit de Franfchen en uit de Turken
kan bekennen. . üe r° Künfttafereelen ·, benevens noch eenige andere Ordonnan-
tien, verzeit met een naauwkeurig reiaas van die Batailjes, gaan uit ι prent, en zyn zo heeriyk nagevolgt, dat het een vermaak is die re befchouwen. JJie Kuniifchilder wierd in den jaare 1711, van Frederik Willem,
JVeurvorft van de Palts, met een Gouden'Keten en Medaille van het «gen Metaal, befchonken. Romein de Hooge, die Kunftenaar is een Man geweefr, gelyk als
wekere Romein, van wien de Schryvers getuigen: dat hy zo veele goede a's quaade eigenfchappen bezat. En het zelve kunnen en mo- H^VT^ zeg§fn van dien Romein, die zo verftandig was als godloos, oei halven zullen wy zyn Geboorteftad verzwygen; zynde het een zooit van jerwyt voor die Stad, een diergelyk Monfter uit haareiï iv-hoot te hebben zien voortkomen, doch alleenlvk vernaaien, dat ny als Kunitenaar, binnen Haarlem heeft gewoont/ Zyn gedrag was £0 voorbeeldelyk in zyn lentejaaren, dat zyne Voogden hem deze arie propofitien voorftelden: Of hy zich wilde zien handen en voe- ren aan malkanderen binden, en op een Schip gooijen nahetOoften na het Wetten? Of dat hy zich voor altoos wilde zien tfanfportee-
ren in een ifreng Beterhuis ? Dan of hy zich wilde ftéllen om een geroep te leeren? Waar op hy de laacfte verkoos van die drie voor- Dinghn'.en beÜ00E om het fchiideren te ieeren·
S^-H. y z,i'c-'! in die keuze niet heeft vergift, maar een kunftryk Sr K-w Γ 6n eetruicrnuntend Plaatetzer is geworden, getuigen zyne „ ^'deryen en Prenten; en dat hy alzo geeftryk geweeft is in zyne Ui'donnantien, als vrugrbaar in allerhande godloosheden, kan nie- mand ontkennen. De by hem beföhiiderde Zaal op het Raadhuis der ^ Enkhuizen,en de Krygskamer in de Doelen te Rotterdam, waar
niet t" ^^^^de volgeeftige halfronde Beelden heeft gefchüderr, zyn Luilhu'T1^2,60, ^°'i{ re!d men onder zyn voornaarnule 'Kunft heE
hy be ''o Jh"1 ^en Heere Mattheus van Broek, buiten Dordrecht, dat der eerff Η \ί& d-e Hifi:orie van den bervtdttm.C'iasdm Cïvilh, eén
der ortf °, "andfche Edelen,die, na dat de RomeinenzvnenBroe- en machSVSardi8lyk hadden 8'edood> de voornaamfre Edelluid'en
nn wpï!- Ψ ,ru,rgei'heeren by nacht onthaalde in het Schaakerwoud « |
|||||||||||||
|
op weik feeft hv
|
|||||||||||||
|
hun overhaalde, om de wapens o
|
|||||||||||||
|
-
|
|||||||||||||
|
ρ te neemen en
de |
|||||||||||||
|
49% Befchryving der Stad
de Romeinen onvoorziens op den hals te vallen, enz., zynde di'eu
bitteren Oorlog wyd en breed befchrevenby den beroemden en ftaac- kundigen Gefchigtfchryver Cornelius taeitus. Zo in Haarlem, als el- ders, vind men noch verfcheide van zyne K-unirtafereelenenbefchil- derde Kamers; maar het getal zyner geëtile Prenten overtreft zyne Schilderyen, waar van de oneindige drukken, zo in Boeken, Pas- quillen, Tytels, vuile bedryven, en meer anderen, overtuigende blyken geeven. Maar zo geeftryk als hy was in de Etskunft, zo eerloos was hyin
zyn gedrag; dac'al vry aanitootelyk moet zyn geweeft, dewyl de Overigheid van Amfterdam hem die Stad ontzei,om dat hydejeugd vergiftigde door zyne ve.rfoeijelyke Aretynfcbe Prenten, als blykt uit zeker Gomoraas Boekje, getytek de D.... H...., en meer andere Plaaten van dat zoort; die beter het dwarshout of gloeijend zwaard verdienen, als een krans van onverwelkbaare lauwerjeren. Daar by flachte hy den Wolf,die hoe ouder hoe boozer word; want hywierd hoe gryzer hoe goddeloozer; zo dat men met recht het elfde Ge- zang van Anacreon kon toepafien op dien welluftigen Sardanapaalf zingende; De Juffers gillen dat het klinkt:
Laat af, o Theos Zoon! ons blanke borfi te flreelen, . Dione kan geen ysfchots veelen;
De Liefde ontfieekt geen toorts aan hem wiens hoofdhair blinkt Door witte kerkhofs bloemen.
Zal men het zilver hair dan tot de knïpfchaar doemen Der Schikgodinnen ? Vraagt Anacreon. De kruin Van Katwyks hooge duin,, Hoe zeer bedekt met 'wintervlokken., Met f nee uw -en ys betrokken, Groent die niet onder V kille vogt? Ha ! 'k zal de Juffers nooit verzaaken^ Maar V bed en ledekant doen kraaken, Als ik myn Roofemond verzel op Venus tocht. De wellufi is het puik der Deugden; Des wil ik, fchoon de fchyndeugd bromt,
My daaglyks des te meer vervreugden, Hoe nader dat de dood my komt. Zulk
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
49?
|
|||||||
|
Eulk zoort 'van valfche paarlen zet de Schilderkroon weinig luider
bVj ook moet dien Kunftryken R, de Hooge het al vry bont hebben aangeftelt en meer als gemeen den beeft gefpeelt, dewyl een zeker Heerfchap hem met geen voordeelige eoleuren affchildert in een be- kent Boekje, getytelt 't Boulonees Hondje. Doch boven al fchreeuw- de zyn godslafterlyk bedryf door de beide Nederlanden, doe hy op een Delffche Kermis zo een vervloekte taal uitfloeg, ftaande op een Quakzalvers Theater, dat de alderbefaamfte Godverzaakers nooit be- ticht zyn geworden, van zich diergelyke uitdrukkingen te hebben laaten ontvallen. Maar wy zullen ons papier niet verder bekladden met de fnoode byzonderheden van dat Ondier aan te haaien ·, alleen- lyk zullen wy noch een aards zegswoord pennen van dien Romein^ en hem dan laaten dryven. Eenmaal wier-d hy gefiteert,omtecom- pareeren voor de Overigheid van zekere Stad, daar hy op die tyd woonde j en aldaar verfcherien zynde, wierden hem eenige Aretyn- fihe Prentverbeeldingen voorgehouden, en gewaagt: „ Of hy 'die „ goddelooze Plaaten niet had geëtft, en onder den duim liep uit- venten? Hy bedacht zich een poos, en antwoorde doe vrymoedig: ■» Ja, Achtbaare Heeren , die Plaaten heb ik, veele jaaren geleden, 7i geëtft, doch ik verkoop die Prenten niety die koopmanfchapgaar. i, myn Vrouw aan, en ik laat haar daar mede omfpringen.^ Hy is overleden in den beginne van de achtiende eeuw. Jan van Nikkelen, is een Haarlemmer ge weeft, wiens Vadereen
braaf Kerkfchilder was, op de wyze van van Vliet; welke Vader hem ;«J den beginne de Franfche en Latynfche Taaien liet leeren; waar in hy dan, gedreven door een natuurlyke zucht, grootelyks vorder- de. Die Taaien hielpen hem merkelyk'in het doorgronden der alou- de en hedendaagfche Gefchigtboeken, in de Natuurkunde en Bybel- fcbe Schriften; waar door hy gelegentheid kreeg om dagelyks tever- keeren met dat zoort van fyne Difputanten, geriaumt Socm/mm^ ,'ƒ zYn verftand fcherpten·, doch die de gronden van zyn Godsdienft bedorven. Naderhand onderwees hem de Vader in de Bouw- en Doorzichtkunde,en eindelyk in de handeling vanhetPenceelj waar Jn hy een grooten opgang zou hebben gemaakt, by aldien hy ziek niet had bemoeit om alles te willen weeten. Eerft vond hy een harde Vernis uit, met dewelke hy Kabinetten,
dons en Doozen zo keurlyk verlakte, als of die uit de Indien
waren overgekomen. Naderhand ontdekte hy een yoordeelig ge-
OOO heim
|
|||||||
|
4<74 Befchryving der Stad
heim in de Fabryk van het weeven,- en hy bewoog hemel en aardV
om fchatryke Partifipanten op te zoeken, als wanneer men Oclroy zou verzoeken aan den Staat; doch dewyl hy geene Nederlanders- kon oploopen, die zulke aanmerkelyke zommen wilden verfchieten,. wierd de uitvoering van dat geheim opgefchorfi: tot aan de Griek fche Kalenden, dat is, tot op den feeftdag van fint nimmermeer. Doe begaf hy zich tot het fchüderen van Landfchappen, Bloemen, Vo- gels en. andere Sieraaden op dunne zyde Gaas tot ChalTenetten, en moede zynde,. begaf hy zich na het een of ander W'ynhuis, daarhy dan het Gezelfchap wift te vermaaken met voor Quaker te fpreekenr- en diergelyke fnaakeryen. Daar en boven had hy het geluk van zien zo diep te wikkelen in de gunft van den Kunftfchilder van der Meyn,, op die tyd woonachtig re Amfterdam,dat die hem naderhand op for- tuin of voor ballaft mee nam na Duffeldorp, daar hy opontboden was door den Keurvorft van de Palts; alwaar hy aanftonds kennis maakte met den Hoffchilder en Kunftbewaarder Jan Francais Douven, en zyn Weldoener liet dry ven. Op de aldereerfte maal dat hy met diere Hoffchilder fprak, wift hy zyné belangens zo wel voor te ftellen,dat die hem eenige ChalTenetten beval te fchüderen, dewelke geplaatfc wierden in een Gallery,die den Keurvorft noodzaakelyk moeit door gaan; dewelke dien Prins zodanig bevielen, dat hy Jan van Nikke- len beval, om eenige van zyne Buitenpaleizen, benevens derzelver groene Dreeven, Fonteinen en andere Sieraaden af te tekenen, en dan op diewyze tot Chaffenetten te fchüderen met coleuren. Die Kunftenaar betoonde korts daar aan, dat hy niet minder ge-
conterfyt. was in de Staatkunde, als in de Schilderkunft, en hy be- wees meerder dankbaarheid door een ftaatkundig antwoord, dat hy ten voordee!e van den Conterfyter Douven gaf aan den Keurvorft van de Palts, dan hy ooi: had bewezen aan zyn Overvoerder na Duffel- dorp, den Hiitoriefchiider van der Meyn. 't Gebeurde dat den voor- gemelde Vorft hem een uitvoerig Kabinetliukje lietzien van den Rid- der Adrimn van der Werf^ benevens een Conterfytzel v&n Douven ^ om daar over zyn oordeel te hooren. Hy prees het Kabinettafereel- tje volgens deszelfs zuivere waarde; doch hy voegde 'er itaatkundig- lyk by, dat men dat Kunftjuweel des Ridders verongelykte, met'er het heerlyke Conterfytzel van van Douven nevens te Hellen, hetwelk zo krachtiglyk was gefchildert, dat het alle de Kunft daar het om- trent quam oyerkraaide, Na. de dood. yan, dien Keurvorft., geraakte |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boet 4M
hy aan het Hof van den Landgraaf van HeiTenkaflel-j alwaar wy hem
zullen laaten blyven, 't zy dat hy leefd of reeds dood is. Barend Gaaswas mede een Haarlemiet van geboorte, en een Leer-
ling van den alom beroemden'Kunftfchilder jPM//> Wouwerman; wiens manier hy al vry wilt na tebootfen:, ook beftaan meert allezyne Schil- deryen in Batailjes, en in Pleifterplaatzen. Voor de reft was hy zo eigenainning als een Schoolmeefter, en dat ezels gebrek koefterde hy tot zyn nadeel, als uit het volgende geval zalblyken: het gebeur- de eens dat een Heer, voor wien hy-een Tafereel fchilderde, hem ging bezoeken, om te zien of hy 'er wat mee vorderde; doch den Schilder Ftond de muts niet wel, om dat bezoek aftewagtem Hy beval dan m zeggen regens dat Heerfehap, dat hy niet t'huis was, en hy gaf die ordre in zulke luide termen, dat dien Heer die gemak- iyk kon hoof en; die daar op vertrok, doch met een vaft voornee- ïïien, om hem die onbeleeftheid betaald te zetten. Zo dra als het Stuk opgefchildert was, ging hy daar mee na het huis van dien bele- digden Heer; die, hoorende dat 'er wierd aangefchelt, het hoofd "Uit de venffer (Vak,en den Schilder, nevens, zyn jongen, die de Schil- dery droeg, ziende, riep hy hem toe: „Ik ben niet t'huis. Barend-Gaai begon eens te lachen, denkende dat dien Heer dat zei om te fp'or.- *en; en antwoorde op een vrolyke toon: „ja, ja, myn Heer, ik zie -?, wel dat je t'huis zyt, laat de deur maar openen, ik kom je hetbe- „ wulte fiuk Schildery brengen. Doch den Heer beet dien eigen- zinnigen Schilder toe: ^ Dat ik t'huis ben is waar; "doch doe ik de ■■»> laatlte maal aan uw huis quam, was ik genoodzaakt heen te gaan, j, zonder u te mogen zien 5 nu-kanje i-nsgelyks met uw Schildery, μ Want de wraak is zoet, gaan aftrekken. Dat gezegt hebbende, floot hy het venfter, en Barend Eigenzinnig moert: troofleloos. met zyn opgemaakte Schildery verkaflen. : Corneiis Hotfteyn, quam voor den dag fpringen te Haarlem in den
«^ίλ'^' ^^ kunnen voor ,de waarheid niet zeggen, of hy de bchilderkunft leerde by zyn Vader, die een goed Giasfchryver was en veel met waterverf tekende, dan of hy zyn eigen onderwyzer is geweeit. Altoos het is zeker, dat hy geboekt (laat voor een wakker juitiftfchilderj als blyfct uit dat Kunftituk by hem gefchiidert tot een Svhoorfteenftuk op de Weeskamer te Amfterdam, op welk Tafereel *Wg* ftaat verbeeld, daar hy zvn Neef verklaart tot Erfgenaam. Dat Schoorfteenftuk is door den verglaasden Poëet Jan Fos beitoo- ken met het volgende: O o o a Ly. |
||||
|
4<}6' Befchryvin-g der Stad
Lycurgus houd zyn Neef voor wettige Erf van V land'. ι
De hulp der Voogden flrekt den Wees een mond en hand.
Hier leert men de Eigenbaat den Wees zyn Erfrecht geven. Zo blyft des Vaders zorg, aWt lichaam fier ft in V leven. Dirk Mmj,is gebooren te Haarlem opden 1 idenvanHerfftmaand
1-656. Zyn eerfce Leermeefcer in de Schilderkunftwas Hendrik Mom· mers, die gemeenelyk Italiaanfche Groenmarkcen fehilderden ; doch naderhand geraakte hy by Nicolaas Berghem, wiens Landfchappea hem beter bevielen,als alle de Italiaanfche Groenkraameryen vanzyn eerfte Meefter. Eindelyk wierd hy bekent by den graoten Kunil- fchilder J. van Huchtenburg, onder wiens opzicht hy een braafSchü- der is geworden van Bataüjes en Paarden. Ten huize van zyn Zoon, Jacob Maas, een geacht Liefhebber van 's Vaders Penceelwerken, Zyn gantfch niet. van zyne minfte Stukken in deszelfs Kunftkabinet te zien, en wel van zyn beften tyd gefchildert. Hy is in zyn Ge- boorteplaats overleden en begraven. Laurens van der Finne, Fincentszoon, die zyn Vader fiaehte, en al-
les fchilderde wat hem voor quam,doch het meefte uitftak in Bloem- ftukken, is gebooren te Haarlem, den 24llen van Maart ι658, en heeft geen ander onderwys gehad als van dien Vader. Zyn meefte bezigheid beftond in het uitfchilderen·van degeachcfteTulpen,Hya- chinten, Auriculaas, en andere Bloemen voor de Heeren Floriften. Inzonderheid heeft den Heere Philip de Flines hem de raarfte en zeldzaamfte Gewafichen laaien conterfyten. In zyn afgaanden tyd hield hy zich op met Patroonen voor de Fabrikeurs te tekenen. Hy is mede in zyn Geboorteftad overleden en ter aarde ondergtdompelt. Dez,e L. van der Finne heeft nagelaaten, behalven andere Kinderen, een Zoon, Jan van der Finne, heden een geacht Kunftfchiider. Jacob van Kampen,U.eer van Ramsbroek,was mede een Haarlem-
mer van geboorte, wiens fchilderwyze grootfch was en breed, zo jn zyne Hiftorieftukken. als byzondere Beelden, fterk en trots, op de manier van. de kunftryke Schilders Jan Bylaart, en den beruch- ten Bronkhorfi. Te Breda, in een KofTyhuis, hongen eertyds twee Kun ft tafereel en, die wy dikmaals hebben beftudeert, onder het. drin- ken van een kopje Koffy; beide deze Conterfytzels verbeelden eene Dame, rykelyk gejuvveelt, en eene Harderinne,zedigjes opgefchikt, zynde bet eene gefchjidert by Rembrant van Ryn-, en het ander, hy Ja.
|
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Zesde Boek.
|
|||||||
|
497'.
|
|||||||
|
Jacol· van Kampen-, waar van dat den Koffyhuishouder het volgende
relaas gaf aan de Gaften: „ Rembrant s grooten naam ftak van Kam. ç pen v\ de oogen, (vertelde hy) en daarom heeft hy die Harderin 55- gefchildert, die zo ftemmig is toegetakelt met een itrooije Hoed y>- °P 't hoofd, waar op een Roos, het zinnebeeld van fchaamte, is 5> vaftgehegt, gekleed in een ftyf keurslyf, bloedrood gecoleurt, en ç een geele bovenrok, beide forffe coleuren. Zo dra had dien be- 5» ruchten Bouwheer en Kunftfchiider die fchoone Veldnimf nietge- 5? maalt, ofhy noode alle de. befte Kunftkenners, enverzogt aan die 55 Heeren,,van hun oordeel te geven over dat Tafereel, die het een* ?5 paariglyk preezen, en tot den Hemel toe verhieven-, zeggende» ,» nooit fchooner Stuk van zyn hand gezien te hebben. Daarop 5, verzogt hy hun, van de oogen voor het grootfie gedeelte toe te 5» nypen, en het dan in het geheel te befchouwen·, het geen zydee- ,5 denj en daar op vroeg hy: £n wat ß peelt nude Meefter of is het „ krachtigfte op dat Stuk? Waar op zy zo dra niet hadden gerepli. „ ceert, het Aangezicht en-de Handen: ofhy fprak, daar in beftaat 55 de kunft,Heeren,maar niet in alles te overtaanen of zwart temaa^ 55 ken, om-een Tronie, of Haisjuweel te doen affteeken, gelyk als 55 den beroemden Rembrant doet. Ik heb, de twee Coleuren uitge* 55 kipt,die alle andere.coleuren overkraaijen, en des niet tegenftaan- ,5 de triomfeert, het Hoofd van.m-yhe Harderin, en haare Handenj 55 ook is 'er bloed in de wangen en handen; daar de Beelden van ,5 R. van Ryn 'er meeftendeels uit zien als bloedelooze fchimmen. Wy willen wel bekennen dat hy ten deele gelyk had, en.tendeer
|e ongelyk; want het was waar dat men het.bloed.zag.fpelen door de wangen van zyne bevallige Herderin,en dat alles aanvalliglykwas behandelt; maar het Conterfy tzel van Rembrant van Ryn was zo krach- tig en vertlandig van lichten enfchaduwen, en de houding had hy 2¼. zonderling, in. acht genomen, dat men fluks in het intreden van de Koffyzaal het Stuk van Rembrant zag, en naderhand de Schildery Van den Kunfifchilder J. van Kampen moefl: gaan opzoeken. Daar word verhaald,dat hy in zyn tocht,die.hy deed naar ïtalien,.
voorneemens was zich in die luchtftreek te oeffenen na de Schilder- sunft der aldcrberuchtfte. Kunftfchilders. Doch, zeggen de Chro< nylilchryvers, hy ontmoete by de weg een Waarzegiler, die hem. ■ en aalmoes vroeg,en zich aanbood om hemgoedergelukenzyir toeüomendiortuin te voorzeggen. Jacob van Kampen gaf haar eenig O o o 3
|
|||||||
|
49$ Befchryving der Stad
Geld, en Het haar zyn hand kyken·, waar op zy hem aanfronds zei:
Dat hy een Schilder was, die na Italien trok, om aldaar zyne Kunft " voort'te zetten. Doch, vervolgde zy, gy gaat als Schilder daarna " toe maar zult voor Bouwmeefter wederkeeren, en in uwVader- " land worden gebruikt tot heerlyke Werken. Ook voorzeg ik u, " dat het oud Raadhuis van Amfterdam zal afbranden; maar gy zult " uit deszelfs auctie een heerlyker Gebouw doen opreizen, waar door uw naam tot aan het geftarnte zal fteigeren, en eeuwiglyk " gelyk als een Ceder van Libanon groenen by de naneeven. Den Jongen Kunftenaar lachte eens met die Voorzegging, die echter in alle deelen op tyd en wylen is vervult geworden, wyl hy te Romen belande, en aldaar zich inwikkelde in de gunft van een Kardinaal, die hem aanleiding gaf om de Bouwkunde te leeren; waar in hy zo een Overvlieger wierd, dat die zelve Prins van de H. Kerk hem na- derhand gebruikte in het opregten van onderfcheide heerlyke Ge- bouwen. Hy was de voornaamfte Bouwheer die gebruikt is geworden in het
ftichten van het Stadhuis van Amfterdam, gefchat,en by de gantfche waereld goedgekeurt voor het achtfte Waerelds wonder. Ook heeft hy dat overheerlyk Gebouw gefticht in 's-Gravenhaage. genaamt het Huis van Prins Maurits, zo ongelukkig eens afgebrand, uit wiens affche wel een jonge Fenix, doch min fchoon als den oude, is her- booren. Daar by heeft hy dat kunftig Gebouw georclonneert't Ara- fterdamfche Schouwburg, dat voor geen Schouwburg in Bouwkunft (wy fpreeken van geen groote) behoeft te wyken. Noch is dien be- roemden Jacob van Kampen den Bouwmeefter van het Huis van den Heer van Zuilkhem, te Voorburg, naby 's Gravenhaagej als van '$ gelyken van den Heer Dedel, te Lis; en van een groot getal andere weêrgalooze Gebouwen. Hy is overleden op zyneHeerlykheidvan Ramsbroek, en te Amersfoort begraven. Zyn Grafikde pronkt met het volgende Vaersje: d'Jartsbowwheer, uit denfiam
Van Kampen, ruft hier onder; Die "1 Raadhuis f Amfterdam
Gefticht heeft, V achtfte wonder. Eindelyk, Frans Dekker:, een kunftig Conterfyter, heeft zich me-
de |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. A99
de-te Haarlem opgehouden, en Meefterlyke Stukken voor verfchei-
dene Lier hebbers gefchildert; doch aan een ileepende ziekte zuk- üelende, heeft de Dood hem ten Iaatften onlangs zyn Kunftpenceei ontweldigt, en overleden, is mede alhier ten grave gedaalt. Zyne Ui.cipel, den kunftryken Taco Jelgersma, die veele jaaren by hem gewoont heeft, om van zyn Onderwys te profiteeren, toont noch oagelyks door zyne Kunftwonderen·, hoe hy van zynen overledene Meefter is onderwezen, en geeft nu zelve alomme zyne KunfdeiTen ao aan leergierige jonge Juffers, als naarftige Jongelingen. {Dus verre Byvaegzel, zo uit ïFeyerman, ah andere): Tot hier toe heb ik breedvoerig verhaalt van de voornaame en uit-
muntende Lieden, die of in Geleertheid vermaard zyn geweeft, of Knnnf ande in Kunft' van aI!e zoorten· De naafte eer komt nu de ?p.-ml π CT' die den handel dryven van allerleije Waaren, die KooPté ae* nvniciien behoeftigheid niet kan miffem In ordre van de Koon- deiu W Zyn f eei'fte en voornaamlte wel de Grofliers, die allerhande Waaren in t gros verkoopen-; die geen wet van prys gezet is, die <uie byna van een gezinte en viyt zyn, te weeten, om goedkoop in Hier°TY? "'?^T[koc?Pen* e" die wel de mrfchtigftezyn. Skoo, en ^ f'l' W?ben' Ly"Waaf' en allerhande Dundoek
inkoopen en verkoopen j die gewoon zyn dat te verzenden na Vrank- ryk, Lngeland-, en andere Gewefcen der Waereld. . Daar aan volgen de Wiffelaars, Tafelhoudèrs, ook die Panden w!ift
|
||||||||||||
|
aars,
|
||||||||||||
|
WeÏ!enVarnalleWaaren' Wolle' Lynwaat, Zilverwerk, Verguld : ""
IL en iuweelen>en nun profyt doen met een gereguleerde woe- *ei5 tot dienft van armen en ryken, die benaauwd om Geld zyn· neas meeft alle, op dat zy de maat niet zouden te buiten gaan van Qniaenoorlyke woeker, plachten met de Magiftraaten-van de Steden ce jgordeeren, op billyke conditien. namentivk" dfze zYn 'er Kooplieden van Garen en Lvnwaat, voor-
|
||||||||||||
|
Lynwa-.'
tieis. |
||||||||||||
|
land, ei ander?6 0IM? Stad' ^ Μ 5andelen °P SÏIefien' VrieSi
titeit G-ren o Wtieren:, waar van daan komt een groote quan- meenigte· die vül in gr00te Vate"' Van daar over gezonden in
lieden, die Garenmf e" gevent worden-aan andere mindere Koop^ lens 't Garen twvnen'6"8 h°ruden' Twynders genaamt; die door Mo- büitenlandfche quani^ÏÏ " Pakken' en verzenden in allerhande 4u<i«ieren?. maar meeft na Engeland, Be"
|
||||||||||||
|
I1 co .'Befchryving der.Stad '
De naafte aan de Kooplieden van 't Garen, komen die handelen
Trape- in Wol; die akyd van ouds meeft in eere gehouden zyn, ook voor iers· andere Koopmanfehap wel geacht waren by onze Voorouders, want de handeling van Wol hier binnen Haarlem alvaneenoudeherkomft is. Hier uit ontftonden groote Conqueften voor de Burgers en In- gezetenen, 't fpinnen van de Vrouwen, van Mans, die de Wol kamden, de Wevers boomen en .op 't getouw zetten, en tot Laken maakten.. Noch komen 'er aan te vat., Volders, Droogfcheerders en Verwers; ria 't oordeel van de Waardyns, die't Verfwerk op- neemen. Alzo is de naam van 't Haarlems Laken tot in Spanje ge- komen. In hoe groote achting de Wolle Neering by onze Voor- zaaten gehouden is ge-weeft, ..geeft ons het Waardynfchap noch he- den te kennen* hier nevens noch den ouden Eed, waar by Burge- rneefleren en Schepenen geboden word te zweeren: „ Dat zy de „ Statuten en Ordonnantien van diefi,die voor deze gemaakt of noch „ te maaken waren, zouden maintineeren en handhaven; hier en „ boven, dat zy die zouden onderhouden en verfterken met ditbe- „ fluit, dat alle die geene, die zoude weigerig of onwillig zyn, dat „ die in de boete zou vervallen van 60 onzer Ponden, een derde „ voor de Fifcaal,en twee derde deelen aan de Thefaurie. De Han- del en Koopmanfehap van Wolle-neering heeft hier in haar meefte kragt geweeft voor omtrent 145 jaaren; want in den jaare 1501 is deze Wet geftelt: „ Dat alle Verkoopers deLakenneeringmoeften „ doen in 't reden van Lakenen. En in 't jaar daar aan: „ Dat nie- „ mand vermogt andere Lakenen te verkoopen of by de elle uit te „ fnyden, dan die te Haarlem geweven, gevuurt en bereid waren. En dat noch meer, alle uitheemfehe Lakenen, die van buiten qua- men,wierden op den ioden van October by publyk Edict verboden. Wederom, in den jaare 1522, op, dat de Magiftraat de Handel der Laken-neering zoude bevorderen, en de naarftigheid van de Koop- lieden opwekken,zo hebben zy op 't Lakenbereiden pryzengeftelt; om die Handel ,in eere te houden, en te doen vermeerderen. Op dit zelve jaar heeft ook 't gebruik van 't Perffen eerft begonnen. Hier en boven, op den ioden van December 1524, is'er een Compag- nie opgeregt onder de geene die in Lakenen handelde; daardeVoor- ftander van geweeft is Joris Ajala.. Hier door is 'er nieuwe en ver- maarde handel gekomen yan Haarlemfche Lakenen, tot in Spanje toe, en elders, ,·-;.. Maar |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek. 5-01
Maar de voorfpoed en eere van Laken-neering is niet 'er tyd ver-
loopen ;* daar ondertufTchen de Brouw-neeringe dagelyks toenam. Hier moeten ook de Brouwers onder de Kooplieden gerekent wor- den, die mede hun Handel dry ven, als in Tarwe, Garft, en Boelc- wyt, om het Bier te kooken, en in groote meenigte koopen, om hun profyt daar mede te doen, wel lettende op winll Maar, gely- kerwys van ouds de Lakenkoopers hunne Waardyns hadden, die de "Wol, en Wolle Garen na zagen en de gewevene Stukken over de rol haalden: zo zyn ook van oude tyden Opzienders geftelt op de Brouw-neering en Brouwers; die 't vry ftond aan 't Geil te gaan,en de Drank te proeven, van Garft en Meel gemaakt. Voortyds is de Brouwers ook vergunt,, dat ieder 112 maaien in 't jaar mogte brou- wen, 't Vertieren en de confumptie van de Bieren hebben zo toe- genomen in korten tyd, dat'er meer als 50 Brouwers zyn. Want de Bieren van onze Brouwers zyn overal wel gewild, om datze wel gezoden zyn, en goede reuk en fmaak hebben; ja zo begeert, dat geheel Noordholland, Vriesland, Groningerland, Overyflel, Twent en Drent, van de Haarlemfche Bieren meer houden, dan van eeni- ge anderen, 't Is niet te zeggen wat de Stad al voor profyt uit de Brouw-neering en Confumptie van de Bieren heeft. En dit is de re- den, waarom de Magiftraat dezer Stad, na vermogen, zo veele zor- ge draagt,dat de Brouweryen en Brouw-neeringegehandhaaftword, dat zy naare Rechten bevordert, zo veel de billykheid kan lyden, tegen de Bierfteekers, Pachters en. Verklikkers. Daar is een Stad aan gelegen , dat 'er veele Brouwers zyn, die genoodzaakt zyn tot hulp te gebruiken veele Menfcben, en geringe Lieden, om hun koft te winnen, als Molenaars, Kuipers en Koperilagers; nevens Knegts die waaken by de Brouwketels, andere die Bier vaten, en uitzetten: noch Zakkedraagers, Turfdraagers, Sleepers, en Waterhaalders; tot trooft van die geene, die geen ambacht geleerd hebben. Hier en boven dienen ook tot de Brouw-neering Moutmaakers, dat eer- Jyke en welgeftelde Lieden zyn, welks hulpe de Brouwers nietkun- P Ñ Ñ nen
* Wat de Fabrieken der Haarlemfche Wolle Latenen en Lynwaaten aangaan, die
fchynen heden geheel alhier verftorven, alzo ons niet is bekent, dat 'er eenige Fabri- jceius of Negotianten meer. van zyn; en ook al voor veele jaaren de Waradyiis der ielve vernietigt. Maar in tegendeel, de Eabrikeurs in Zyde en Wolle Stoften, Twyn.· ders in Garen ,_ Lintiers , Reders in Kanten, Tafelgoed en Bonte Lywaaten , enz. zy» hun aantal alhier zeden veimeetdeit, en geve» aan veels gemeene Stads inwoondeKS, vooi aibeid de Koft, |
||||
|
yoz Befchryving der Stad
, nen nuffen; die hoopen maaken van geweekte Garft, ten dienfte der
Brouwers. * De Verwers moeten ook niet gefteld worden op de laatfte plaats,
vermaard zelve by uitheemfche,die de Wolle en Wolle-lakenen met koftelyke Coleuren verwen, op alle Verwen afgericht, en zeer ver- nuftig. De ruige Lakenen zyn by de Spaanfche enltaliaanfchezeer begeert, zo om de ligtheid, als om de glans van 't zwart. Men moet ook niet van Kooplieden uitfluiten Korenkoopers, en
Am- Wynkoopers^ die hun profyt doen uit het zaizoen van 't Gewas. \ten~ Nu koome ik tot de Ambachtslieden,en vernuftige Werkbaazen;, onder welke de prys wel verdienen de Wevers, die uitmunten inde Weefkunft:, die door de fubtielheid van hun geweef de Spinnekop- pen wel zouden uittarten^ welks Lynwaad de geheele Waerelddoor tekent is. Dit is 't vermaak van Koningen en Prinfen,Koninginnen en Voriiinnen,. De witte glans van 't Laken, is gelyk als de Sneeuw, de fynte als Dundoek, en de zagtheid als Zyde in waarde. Als nu de pryzen van Webbens en Lynwaat meer en meer toenam, zo zyn 'er in May 158Ó Impoften op de Stukken geftelt. Iraüen roemt, dat zy de Zyde Damaften gevonden heeft: Haarlem heeft die kunft ge- volgt in Lynwaatr dat Italien zelve meer. acht. De kundige Weve- ry heeft Koningen en Prinfen,Hertogen en Hertoginnen in verwon^ dering gebragf, ook zo verre, dat'er geen Hof is, of geen Door- luchtige Familie, daar niet is Lynwaat van Damaftwerk of in Zalet- ten, op Tafels, of Banquetten. Des heeft de prys van Lynwaat- webbens dagelyks beginnen toe te neemen,alzo dezinnelykheidder Grooten meerder en meerder wierd: het heeft rny ongeiooffelyk ge- fchenen, dat eenen Jacob Vi-venus verhaak, dat een Webbe van γ ζ Hollandfche ellen, van drie ponden ingewigt^ ieder Elle verkogt is voor 14 Guldens, in den jaare 1598. Tien jaaren daar na heeft de Handel van Lynwaat en fyne Lake-
nen alzo toegenomen, dat Reinier Gysbertfz. Breemt,zen Stuk heeft geweven,ftaande in een 32 Kam,de eerfte in Haarlem; dat de Hee- ren van de Magiftraat hem aanbefteed hadden, en gezonden wierd .aan den Grooten Fleer, in Turkyen- Maar
* Onze Schryvct heeft in zyn tyd het getal der Brouweryen binnen Haarlem begroot
op 50 ftuks 5 wat zyn 'er tot üeden dan niet al geüoopt' denkelyk door vermindering van Biouw-neerin.gr alzo 'er nu maar vyf zyn, namentlyk , de Brouwery van't Scheepje, de Oranjeboom ,. de Ρ ajfer ,-het .Anker, en, 't tfiefyvr l die JlQch lj£OttW«U j deihalvea VCt- mindett tot op ee» tjen.de ge4«?J>t%
|
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
503
|
|||||||
|
Maar 't gaat alle geloof en veriland te boven, dat Ampzïng ver-
haalt, van een eerlyk Burger, genaamt Jacob Smuizer, die diertyd op de hoek van de Warmoesilraat woonde, bydeHal; deze, op den ióden van Auguilus ióio, vermangelde in handeling een Web- be van 50 ellen, dat ongemeen fyn was, en diergelyke nooit voor- heen gezien, voor 45 Vaten Bordeeuwfche Wyn. Dit wierd voor een mirakel gehouden; de naam van de Werkmeefter word ook niet verzwegen, zynde eenen Govert Willemfz., die te dier tyd woon- de in de Barrevoetezuiter-itraatj dat ter eeuwige gedachtenifTe van hem is aangetekent. Noch heb ik het uitterile niet gezegt in deze materie,, een Webbe Damailwerk, drie ellen breed, verfiert aars weerzyden met gelyke glans en kurtftig Werk, dat men aan Konin- gen of groote Potentaaten zoude vereeren, zyn van de HeerenStaa- ten gekogt ieder EU e voor 50 Guldens, contant geld. IndeTwyn- dery is dit ook wat vreemds, dat een Loot van Twyn of Garen ver- kogt is voor een Pond Vlaams, draaden van een ongemeene fyn te, en daar de Spinfters van, een Pond 80 Guldens Arbeidsloon gehad hebben. Daar zyn ook andere Wevers, die met gecouleurde Web- bens de Schilders zouden kunnen tarten. Andere ook die Smallen en Noppen werken met zonderling vernuft, en weeten die uit te Venten in alle Landen. In deze Gaffe komen ook de Caffa-werkers die uit Zyde en Fluweel Stukken maaken van allerhande Bloemwerk. Maar Ambachtslieden, die zittend werk doen, zyn 'er veele, als Goudfmeden , Tapytwerkers, Borduurders, Bontwerkers, Kleer- makers, Schoenmakers 3 en diergelyke meer. Hier en boven zyn er ook van de Ingezetenen die Winkels houden,alsApothecars,die t-onfituuren verkoopen, Pafteibakkers, en Braderyhouders. Van Ambagtslieden en Werkbaazen zyn'ereenmeenigte; want daar zyn 'er die in 't Koper werken, Kecelboeters, en Smits, Timmerlieden, Schrynwerkers en Metzelaars; alzo zyn 'er veele naamen van Am· pchtslieden: het waare te lang om van die alle te vernaaien: dezeal- ë ð hunne Gildens en Statuten, daar zy na moeten leven,aan- ftellen en hunne zaaken verrichten. Alzo zyn voor ieder in zyn Be-
roep Wetten geftelt, tot behoudenisvan déBurgerlyke handel. Noch. in" '£ niet al gezegc' want in dezelve Scad is ook Sering Volk,
y ,^de-kleerkoopers, Schoenlappers, Lykdraagers, Cellebroers, vuiiisüeden, Schoorfteenveegers, Stilleveegers, die Prevaaten ledi- gen, vuile Gooten fchoon maaken, en baggeren; welkers hulp en Ñ ñ ñ æ ■ " dienft
|
|||||||
|
504 Befchryving der Stad
|
||||||
|
dienft de gemeenfchap enfocieteitvandeBurgerfchapnietkanmiiïenr
uit deze dan beftaat het geheele Corpus van de Republiek, als uit regtftrydige Elementen; dat nochtans om haare ftrydige qualiteiten en werkinge niet ligt ontbonden oflosgemaakt kan worden; God dat zo befchikkende. , Derhalven word het lichaam van een Stad de Republiek een Cor-
pus genaamt, heftaande en te zamen gevoegt uit veele ongelyke le- den en deelen, dat levendig gemaakt word door de kracht van God, en word gedreven als met een wenk van billykheid, en geregeerc door een hooger Licht van verftand en redelyicheid. En gelyk on- ze Lichaamen, zonder verftand, niets ordentelyks kunnen doen 5 alzo eene Stad zonder Wet, kan haare deelen, leden, zenuwen, en bloed niet gebruiken; let hier wel op, dat dit Corpus of Lichaam een Ziele heeft, zyn bewegen van God, en dat het zelve gefchikt word, na een wenk van de meefte billykheid, en geregeert word door 't licht van redelykheid. God zy lof, prys, eer en dankbaarheid! die Eenige, Eeuwigeen
Drievuldige! die alles regeert in Hemel en op Aarde! dat hy ons die genade gedaan heeft, dat ik in deze myne hoogen Ouderdom. deHi- ftorie en Befchryving van Haarlem ten einde hebbegebragt,van den jaare 50ό, dat de Stad gebouwt is, tot den jaare 1646! die ikbyeea .gebragt heb in ó Boekerij waar by ik het nu zal laaten beruften. |
||||||
|
Eenige gedenkwaardige en 'vreemde Gefchie-
denijfen, binnen of omtrent HAARLEAi gebeurt. fchryving te voegen eenige gedenkwaardige, monftereufe JL en vreemde Gefchiedenifiën, die gebeurt zyn omtrent Haar- lem. Waar van dit de eerfte is: omtrent den jaare 1268, is 'er een Zoone Enakims geweeft, een Reus, te Spaarwoude gebooren, zyn naam was Klaas van Kleien, zynde zo groot en grof, dat als hyzyn .wasdom had7 alle Mannen yan zyn eeuwe in zwaarte van lyf en le- den |
||||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
Sos
|
|||||||
|
den· verre te boven ging, en overtrof, als de zwaarfte van geheel
Nederlandj de grootite van 't Land ging onder zyne armen door, zonder te raaken. Zyne Schoenen waren een vierde grooter, dan °fdinaire. Om zyne zwaarte en ruig Hoofd, was hy een fehrikvoor Kinderen, die voor hem-heen vlooden, of zy den Droes gezien had- den; echter was hy goedaartig, en garitfch niet ftraf. In den. jaare 134,7, op Sr. Olofsdag, is 'er zulken Brand ontilaan,
dat 'er byna geen quartier vande Stad ongefchonden bleef van het vuur/ En vier jaaren.daar na, in de maand July, op den dag van de Zendinge der Apoftelen, was 'er ook een verfchrikkelyke en gevaar- lyke Brandy zo dat 'er een groot gedeelte van de Stad afbrande; en de Burgers in groot gevaar waren, die dezelve wilden bluiïchen. In den jaare é øïæ, is te Zand voort een groote Walvifch van 50
Voeten lang geftrand, met een verfchrikkelyk gebalk. . In den jaare 1403, is 'er op eene nacht, door tempeeft, teZand-
voort, nochmaalseen groote Walvifch geftrand, met een Verfchrik- kelyk gebalk, tot fchrik van alle die daar omtrent woonden. In dat.zelve jaar, een weinig voor de dood van Jalkegt, Hertog Een zee-
van Beyeren, ais 'er een zwaar tempeeft in Zee ontftaan was, waar ™°°ftei» door veele Schepen bleven1, de Boomen met wortels en aarde om- muSê^ iloegen, de Huizen omvielen, en door de hooge vloed Dammen en Dyken doorbraken; daar de eeuw van Pyrrha ons fchèen te dry gen; als alle Meeren en wateren verbolgen waren-, in dit onweer is op de Zuiderzee eene Meerminne gezien, die daar in 't ruime zop zwom; maar wat verre, gezwommen zynde, is ze eindelyk in de Purmer geraakt,daar gebleven,en heeft'er voor eenigetyd onthouden. Mid*· delertyd de Dyken. aangevult en geboet zynde, heeft zy niet kunnen in de ruime Zee komen; en als zy aldaar zich in demoeraffige plaat- een in 't water onthield, als een Beeft dat fchubben had, -met het boofd om hoog buiten 't water, hadden alle oogen van de Huislie- den op haar gewend. De Boere Meisjes, die daar'alle dagen te mel- ken gingen, nu aan dit Moniter gewend zynde, neemen couragie, orn dit van naby te zien j en de vrymoedigheid', om met hulpe der Viffchers, dit Moniter gevangen te neemen; dat een groot gebaar |nVI-ouwegebalk maakte; bragten haar op 't land, en daar na ineen iu^e Sez,et hebbende, voerdeze na Edam,mismaakt van degroe- ne Mofch. Als zy aldaar gezuivert was van ilyk en ilym, is het ge*· Dieken.j, dat zy een Vrouw geleek tot Over haar navel; dus z*tz® Ñ ñ ñ. 3 m$kit
|
|||||||
|
5Oé> Befchry ving. der Stad
naakt, als een wild fchepzel en ftomme Vifeh: zy, om datze in 't
water geteelt en opgevoed was, poogden ettelyke maaien na haar element te keeren ·, maar te vergeefs. Hier door is ontftaan groote verwondering by de menfchen, die in meenigte quamen om haar te zien. Deze Meerminne is eindelyk in de kleeren geftooken, en door den tyd gewend Brood met Melk te eeten. Eindelyk, die van Edam, op het verzoek van die van Haarlem, (want het word voor een mirakel gehouden) hebben die van Haarlem deze monftereufe Vrouw, die van boven een Vrouw en onder een Vifch was, t'huis gezonden: te Haarlem gebragt zynde, en verflagen door 't geloop van de Lieden, doch Verheugd door 't aanzien van Vrouwen, heeft ze beginnen te bedaaren en tammer te worden, en haar te vermaa- ken door de converiatie van menfchen. Als zy nu tammer gewor- den was,alhoewel ftoin, heeft ze.geleert,ha de manier van^tvrouw- volk, Garen te fpinnen-van Vlas, en't Rokken te handelen. Alzo heeft zy een geruime tyd te Haarlem geleeft, en is aldaar overleden. Deze, om dat zy 't Beeld van 't Kruis reverentie bewezen had, zegt men, dat op 't Kerkhof, als een geweide plaats, is begraven. En die moet niet vreemd gehouden worden, dewyl 'er groote en
iton. geleerde Lieden zyn geweeit, die voor -zeker-vernaaien, dat om- trent voor 40 jaaren geleden, in de VrieiTche Zee gevangen is een "Triton of Meerman, ons gelyk van de geheele geitaltenis des lichaams; behalven dat hy ruiger van baart en hair was op het hoofd en borft, zo digt als boritelen. Deze was ook al gewent Brood en andere fpys te ee- ten. Hy leefde veele jaaren onder de menfchen j maar de wildheid kon hy niet afleggen, dan met de dood. Onze Stad is ook.niet vry geweeit van Factie of Oproer; want in
taaie. (jen jaare 1404, is Simonvan Sanen, en noch vyf andere met hem, overvallen en vermoord: en op die zelve tyd 3 co en meer uit de Stad gedreven. In den jaare 1444, is 'er een oploop geweeit, en beroerte van
moedwillige Burgers, om de zwaare laften hen opgelegt: op welke tyd Nkolqas van Jdrichem, Burgemeefter, is in zyn eigen huis ge- vangen gezet; als die vervloekte Factie van Kabeljauwsgézinde de hand aan hem hadden geflagen. De Hertoginne Ifabella dit verftaan hebbende, is tegen den avond, op St. IVillebrordsdag, fchielyk te Haarlem gekomen; alwaar zy de muitineerende eeril geftild heeft, en Mr. Gooswyn de Wilde, Groot-Prefident van Holland en Zeeland, tot Gouverneur aanftelde. ïn |
||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
||||||||||||||
|
$oj
|
||||||||||||||
|
ïn den jaare 14-45, a^s de Beroerte noch niet ophield, en de haat, Op£o«r<
nyd, en verbittertheid noch dagelyks toenam, is'er wederom.een nieuwe Faétie uitgebarften; als Philips Hertog van Bourgondien, de zaak nochmaals in ffcilte gebragt heeft; waar tufTchen quamen Jo- ban, Graaf van Naflau, en Johan Hensberge, Biflchop van Luik. Maar de bloedige en vervloekte aanflag van den jaare 14,57 is niet Aanfïao-
te verfchoonen: want als de Magiftraar van Haarlem eenige Impoilen v»"Wai~ ?»pgt in te voeren met ongemeene manier van doen over de Clerefie; ravea' hier uit zyn ontftaan klachten aan Burgemeefteren, onwaardigheid van de Burgers, heimelyke raadilagen, en ftil morren. Burgemee- fteren, op dat zy de razerny van het Volk zouden te gemoet komen,- heDben tot een Bezending geordonneert ArzVoto« w» Tperen, Bur- gemeefter, Gerardvan Noordwyk, Schepen, en- Willem Paais,Ss- l?etar^/f,■ ^an Dav^y dier tyd BifTchop van Utrecht, om. te verzoe- ken Mandament van verbod. Als Walraven, een natuurlyke Zoon Van de Heer van Brederode, dit euvel genomen had, en ten quaad- ften geduid, een, laage gelegt hebbende by de Bilt, heeft hy met de zyne de Burgemeefter, Schepen en Secretaris, als moordenaars over- vallen en gemafiacreert. Dit móorddaadig iluk heeft zynen Vader, er> de Heeren Staaten, als Vaderen des Vaderlands, zodanig verbit- tert dat deze verfoeijelyke moord in geen 10 jaaren konde verzoent worden. Ta. den jaare ï4%2> "IS te Haarlem- wederom nieuwe zwaarigheid'
|
||||||||||||||
|
I jy» a's de Heer Joofi Laleyn, dier tyd Gouverneur van Hol-tand,den Eed van getrouwigheid in de wind flaande,de Stad Hoorn
|
iiagen
van La leyn.
|
"'
|
||||||||||||
|
Ooor een looze aanflag verraftej daar op na.Haarlem trok, ophoop
Van groote Buit: maar, als die van Haarlem met dappere moed zich £e weer ftelden, hebben ze wel 50 Mannen van zyn Soldaaten ter neer geflagen, zouden ook de Kapiteinên en Beveihebers niet ge- fpaart hebben, indien zy dezelve hadden kunnen bekomen. Maar me α Beroerie ceffeerde-, en de Hooge Machten zulks qualyk na- n5 dat zy geene moedwil meer zouden doen, zo zyn de rebelii-
SeJ^Urgers een zwaare boete opgeiegt, namentlyk van 12000 Guld. Men heeft nu en dan vernomen, dat 'er Zeemonfters en groote ao.ijso;
WalviiTchen aangefpoelt zyn, die, zo men zegt,gemeenlyk plaagen
en \v λ beduiden■> als zwaare Oorlogen, Plunderingen-, dieren tyd,
oronr^r ™eer is' in den iaaie ϊζοο,> in ^ * is 'er wederom een
giouce Aeevifch aangekomen,- ruim.24 Voeten lang. Eninhetnaa- ■ fte
|
||||||||||||||
|
5~o8 Befchryving der Stad
fte jaar daar aan, ook in July, noch eene Walvifch, §o voeten lang.
't ïs ook wat vreemds, dat in het zelve Jubeljaar, teWykopZee Ao, ijoc 0ebeurcj is5 dat een Vrugt in 's Moeders Lichaam-geweent en ge- fteent heeft; want in dat Dorp was een gemeen Vrouwtje, die ver- klaarde, als zy op het uitterfte ging, dat haare Vrugt, in 't Lichaam :beflooten, wel 14 dagen lang gezugt en gekerm had gemaakt. Dit is ook gedenkwaardig, dat in den jaare 1503, in Maart, ge-
beurd is, dat op de komit van de Prins van Spanje, die al op weg was, gezonden zyn, om hem welkom te heeten, Gerard van Ber- kenrode, Oud-burgemeefter, te paard, met noch twee Ridderlyke Perzoonenj uit eenvoudigheid, en zonder pracht. Insgelyks'tjaar ..daar aan, andere Burgers, die gecommandeert waren, die Prins, die verwagt wierd, te gemoed te ryden, in te haaien, en welkom xe heeten: als h'y te Haarlem gekomen is, en eerlyk onthaald, word 'er gezegt, vereerd te wezen met een vetten Os, en een AamRyn- fche Wyn, uit een Hollandfche eenvoudigheid. In den jaare 1509 zyn 'er verfcheide-Peittyden geweeft,na debe-
reftty- fiiering van Godj want in dit jaar zyn 'er duizende Menfchen weg- ^en' gerukt, byna tot ondergang der geheele Stad. In den jaare ι £12, gelyk de Stad Haarlem veeltyds Brand onder-
hevig is geweeelt,alzo is zy ook berucht van inbreuk van water,om de naby gelegene Meeren ter wederzyden; want in dit jaar., in Sep- tember, op St. Jeroemdag, was 'er een algemeene Watervloed door geheel Holland; doch vooreamentlyk te Spaarendam, daar ons fcheen ,te dreigen eene generaale overftrooming, alzo 'er .veele Huizen en Hoflteden verzonken, en de geheele Dyk in groot gevaar was. In den jaare 1520, en volgende jaaren,, zyn 'er ook eenige Zee-
■moniters geftrantj want in dit jaar, in April, is 'er een gruwelyk Monfter gefirant, zynde 80 voeten lang, ter verwondering van vee- je Menfchen: en twee jaaren daar na noch een, omtrent de Bever- wyk, mede zeer groot. In den jaare 1522, dat ook vreemd is, zyn 'er twee Dieven ge-
weeft, die vyf Schellingen geftoien hadden; waar over zy gevangen en gecondemneert wierden om te moeten iierven, en de kop afge- houwen: maar den Scherprechter, geen goed recht doende, haal. de den haat en vloek dér Burgery op zynen hals,,en wierd metitee- nen te keer gegaan: waar op den Officier daar en boven noch bevo- len wierd, dat hy de moedwilügen, als Oproermaakers, in een g»e -fto.u fmyten. Gsn" |
|||||
|
\
|
|||||
|
HAARLEM. Zesde Boek.
|
|||||||
|
Scp
|
|||||||
|
Omtrent'deze tyden, heb ik mynen Vader wel hooren verhaalen,
dat 'er een Burger., die befchonken was, aan een Wyn-herberg ge- komen, wat laat in den avond,begeerde dat men hem een Kan Wyn zoude tappen; en als de Waardinne zulks weigerde; dat hy met ge- weld in huis is gekomen, en in de kelder gekomen zynde, daar een pints Roemer Wyn getapt en uitgedronken heeft, en 't Geld daar voor op 't Vat gelaaten hebbende, na huis is gegaan. De klachte hier van is aan den Schout gekomen; en als hy beklaagt wierd van geweld, heeft hem den Schout doen vatten; en niet lang daar na is hy van de Rechters ter dood verwezen. In den jaare 1529, waren 'er Engelfche zweetende Ziektens, die
regeerde in deze Stad, en naauwlyks was 'er een huishoudinge vryj meeft alle die 'er ziek aan waren fiierven binnen 24 uuren; geen re- medie of hulpe van menfchen kon hen uitdie nood helpen; ookmoeft men 'er in de maand Maart veele tuffchen twee Beddens fmooren. Daar na is 'er ontzet gekomen, als 'er aan den Hemel een heüzaanle Sterre is verfchenen,en eenen JEfculapius oïGeneesmeefteryanGod gezonden, die van huis tot huisde Zieken bezogt en genas, door een zonderlinge Remedie, die niet manqueerde, en daar Godzynen zegen toe verleende, tot verquikkinge der Ingezetenen. In den jaare 1549, was op 't Heilige-land een zwaare Brand, by
nacht; maar wierd noch gelukkig en lpoedig gebluft. In den jaare 1555, is 'er eene zwaar-e fterfte geweeft, zo van Men-
fchen als Vee, als OlTen, Koeyen, en heele kudden Schaapen, door. de ongetemperde lucht. In dit jaar is 'er ook eene groote dierte en benaauwtheid geweeft, door de geftadige regen ; hec Aardryk wierd Onbequaam om te teelen, de Boomen droegen geen vrugten, en daar was van Eetbaare Waaren maar van alles gebrek. Maar in het volgende jaar, als den Hemel door hitte fcheen te gloeijen, is'er noch meer kommer en benaauwtheid geweeft. Doch de Heere wierd ons genadig, en veranderde het weder ten goede,dat het een vrugtbaar jaar wierd, en alle Spyzen goede koop. In den jaare Àæòü, heeft de Koningk van Spanje in Ambaffade na
Nederland gezonden de Heer van Brederode, met Brieven van ere· entie, dat hy de Heeren Staaten zoude bewilligen tot zyn petitie.
«,J?· Jaare K?8i is Keizer Kar el de vyfde, hoogloftelyker me- morie, overleden. 1 den jaare 1564, was 'er een ftrenge koude, dezelve begon den
Q Q Q ii&xs.
|
|||||||
|
f éï Beichryving der Stad
i7den van December, en duurde 11 weeken en drie dagen. Op die
tyd was 'er zo een fcherpe lucht, dat de Schelde, beyroorenzynde, Paarden kon draagen, ja Kraamen en Tenten op 't ys geflagen wa- ren,-daar alie dingen te koop was; dat voor die tyd nooit gebeurt is. In den jaare i^óó, den é iden van Maart, is 'er geftrant, tuflchen >
Zandvöort en 't Huis te Brederode, eene Zeevifch, 41 voeten lang en 45 voeten dik, die 't zeewater noch uit de neusgaten blies. in den jaare 1568,. den 23(ten van April, 't is verhaalens waard,
zyn 'er twee vette Offen door onze Stad geleid na Bruflel, met de- welke de-Heeren Staaten den Hertog van Ëßíá zouden vereeren; de eene was 10 Voeten lang en 11 dik, wegende meer a!s 3000Pon- den, en de andere 2000 Ponden; die dien tyd gefchat wierden waar- dig te zyn 500 Guldens. in den jaare 1570, in Juny, twee dagen lang, was 'er een geduu-
aige tempeeft uit het noorden, met uittermaate groote fchade van Dammen en Dyken, Huizen en Boere Wooningen; als wel af te neemen was uit het gebalk van Offen en Koeyen, Schaapen enBok- *ken,die met haar geblaat als om hulp van Menfchen riepen: 'tfcheen dat de Stad Haarlem een eiland was, daar men niet konde aankomen, a's te fcheep. In dat zelve jaar en die maand, is Mr. Jan van Zuyren^ gedepu-
teert van de Vroedfchap, om na Romen te reizen; alwaar hy den Paus zoude falueeren: de reden van zyn bezending was deze: dat hy aan de Pauffelyke Heiligheid zou verzoeken,Copy van't Accord, gemaakt tuffchen een bekende Abt, en de Vaders van St. Elizabetbs •Gafthuis, over de Domeinen van de Witte Heeren; welks Goede- ren geconfisceert waren van gemelde Paus, om hun ongebondene Jeven. in den jaare 1574, in January, is 'er te Haarlem een verfchriklyk
Moniter gebooren, ten huize van Laurens Janfz., Factor van de Kamer Liefde boven al: Een Soldaate Vrouw verloite hier van, en was nooit van een Vrouw zo gezien. In het zelve jaar, na de Stad overgegaan was, is 'er ook een gru-
welyke Pefltyd geweeft. Op welke tyd de Pater van de Cellebroers, alzo de befmettelyke Ziekte dagelyks toenam, (dat ik zo mag fpree- ken) is als banqueroet gefpeelt,en heeft zynKlooiterverlaaten. Men zegt, dat 'er door die Peflt 3335 Menfchen (rierven, en dat 'er naauw- lyks zo veele gezonde waren, die de Lyken ter aarde konden bren- gen, ia |
||||
|
Ç Á Á R L Å Ì. Zesde Boek. s ÷ r
■In den jaare 15-77 , in Juny, was 'er drie dagen lang tempecir uit-
het noorden, met groote fchade van Dammen en Dyken, Hoven, Huizen, en allerlei Vee, die in nood waren, als Haarlemnochmaals' een Eiland geleek te wezen. . In dit zelve jaar was 'er ook hongersnood; maar 't duurde nier,
iang: dat my noch gedenkt, als den Burger zich moei! behelpen met een .weinig Garftebrood; en duurde zolang, tot dat de Spaanfche Garnifoenen de Stad uittrokken; om dat het Prinfe Volk Spaarendam in hadden, die alle het. Koren, dat na Haaaiem gevoert wierd, ge- ftroopt hadden. In den jaare 1580, waren 'er tekenen van Aardbeving, die fehie-
lyk en onverbolgen was, zonder wind en 't water troebel; alzozyn 'er eindelyk onder de aarde windige buiten-perffingen geweert, die eindelyk uitbarften; waar uit ontftaan is door geheel Holland Aard- bevinge, tegen den avond, omtrent 6 a 7 uuren. In den jaare 1588, heb ik voor Katwyk op Zee een Zeemonfter
gezien, dat daar geftrant was, en ift het zand gefmoort. 1 In den jaare 1Ó01, injanuary, is'er noch'eene monftereufe Vifch
aan onze Stranden aangefpoelt, verfchrikkeiyk om te zien; en ik, ftaande op Strand, had my niet genoeg te verwonderen over de zwaarte van 't Monfter, zyn verfchrikkeiyk e Schaft, lelyk fatzoen, diepe Balk, en.Kaaken, die droopen van bloed en etter. In dit zel- ve jaar waren 'er ook veele inbreuken van water % daar ter weerzy- den 't hooge water uit de Meer in de Stad door een hooge Aroom tot aan de Huizen ftond; doch zonder ongeluk. Deze overvloed van water heeft niet lang geduurt} want korts daar aan hebben de Dykgraaf en Heemraa'den daar in voorzien, die door een breeden en afgaanden Dyk de kracht van 't water gefluit hebben. In den jaare 1611, als de Ambaffadeur Spinola met zyne Suite in
den Haag was, is 'er ook eene langduuriee en fcherpekou.de'ge-
weeft. & & í ___ & In den jaare 1614, den i8den van December, is wederom aan
•Strand ge'poelt een verfchrikiyke Walvifch: die men zeide dat iets vreemds beduide. In den jaare 1618, den aoften van November, heeft 'er aan den
■w i£epeen groote Comeet gefchenen, met een verfchrikiyke Staart,, welks Roede zich uitfpreide tot 64 Graaden: dat (zo men vermoede) oorlog beduiden of andere onheilen en zwaarigheden. Hier op zyn Q q q 2 ge-
|
||||
|
5ix Befchryving der Stad enz.
gevolgt ia Nederland, feheuringe in de Kerke, haat. onder-de Broe-
deren, en factie in de Politie; als mede oorlog in Duitfchland, moor- den en plunderen,verwoefting van Steden en Dorpen, Ballingfchap- pen, en verjaagen van Menfchen. Maar, alzo door het eene en 't ander dagelyks wat vremdsenwat
nieuws gebeurd, die ik nu wil voorby gaan, als geringe dingen; zo is nochtans gedenkwaardig de koude van voorgaande jaar, dat ons noch heugt, een koude hoedanig onze Ouders niet beleeft hebben; een felle koude, die door vel en vlees pafleerde j deze koude begon met den 8ften van December, en duurde omtrent i4weeken,tot den i8den van Maart, als de Rivieren en Wateren met Ysbeflooten waren: men liep over de Zuiderzee met Paarden en Sleên: alzo was 'er eene groote benaauwtheid, dat 'er geene Graanen, noch Garft, noch Hop, noch Boekwyt waren; ja dat meer is, Turf, Hout, en Kooien waren 'er ook gebrek, om 't Bier te kooken: zo dat in het Noorder-quartier, in Steden en Vlekken op't platte Land, door ge. brek van Bier, de Lieden genoodzaakt waren water te drinken. En tot befluit van dit Werk, 't is ook wat wonders, dat de Au-
theur,die gebooren is een weinig tyds voor 't Beleg,'t welk gefchied is in den jaare 1572, onder 't beleid van Don Frederico van ToJedo, Zoon van den Flertog van Ëßíá., niet lang na de eerfte beginzelen van den Oorlog, onder welke ik door Gods genade in goede gezond- heid en voorfpoed geleeft en beleeft hebbe, dat de lang gewenfchte Vrede op den 5den van juny alhier en elders met alle folemniteiten gepubliceert is. Waar by de Koningk van Spanje op de Conquefte by de Hoog Mogende Heeren Staaten dezer Vereenigde Nederlan- den gedaan, renunüeerende alle pretenfie op de voornoemde Lan- den, voor hem en zyne Erfgenaamen. God geve, dat 't zelve mag onverbroken blyven , gedyen tot grootmaakinge van zyn Heilige 'Naam, en. tot zaligheid van alle vredelievende Chriftenen! Arnen^. 't zy zo. |
|||||
|
fli-
|
|||||
|
Si$
|
||||||||||
|
Hilloriefche Aantekeningen s,
ter aanvullinge van de
BESCHRYVING
|
||||||||||
|
der STAD
|
||||||||||
|
AIxXjOL
|
||||||||||
|
löopende töt denjaare 175:0...
|
||||||||||
|
,n den jaare 1436, is St. Jacobs Gaiïhuis gefricht,
ilaande in de Hagefiraarj alwaar de arme PaiTa- giers hier een RuftpIaatS' hadden , kreegen ook goed eeten en drinken, en mogten des winters eene nacht vertoeven Zie Leegwaters korte Be- fchryving der Stad Haarlem. Doch gemelde Gaiï- huis is nu verandert in een Roomfch Weeshuis-,. enz., genaamt St. Jacob.
Omtrent deze tyd, meent men, dat de Haarlemmers den dag var»
Vry jaagen, die zy Hartjesdag noemen, zouden verkregen hebben;
die zy noch heden op den eerften-Maandag na Maria Hemelvaart,
in Auguftus, jaarlyks vieren: alzo men acht dat doemaalsdeGraaven.
gewoon waren te jaagen, die ook ongetwyffelt een groot getal van
•Burgers volgden; en die uit goede gunft als dan vryheid van jaagen
Wierden vergunt. Zie als boven.
In den jaare 1479, is het. Klokhuis volbouwd, ftaan.de achter de
Groote.Kerk. Zie als boyen.
jemn den, Jaare ^15, wierd Keizer Karelden vyfden binnen Haar-
-„ ' °P £ Stadhuis, voor Heere. van den Lande gehuld, 's middags'
ten u uuren. zie'als boven.
|
||||||||||
|
ei4 Hiitoiïefche Aantekeningen, ter aanvullinge
In den jaare Àæâü, is 'er te Haarlem een eerlyk Burger geweefl,
genaamt Heynzoon Adriaanfz,, alhier gebooren, en een Schoenma- ker van zyn-Ambagt, ook afkomftig van een eerlyk Geflacht, en Faétor van de oude^Kamer der Pellikaaniilen: deze heeft zich bege- ven de Heilige Schrift naarftig te onderzoeken,waar uit hyverftond, hoe verre die van 't Pausdom afgeweken waren van de rechte en waarachtige kennifie van Jezus Chrifius, die ter zaligheid is benodigt, en heeft daar uit oorzaake genomen om het wangeloove der Roomfch- gezinde te verlaaten, en te luiirereh na de ftemme van dei-IeereyÉ1- zus.Chrifius: hy ging zeer naarftig ter Predicatie, die doe ter tyd gedaan wierd in de Duinen, daar na by het Sieken en in het Haar- lemmer Bofch : maar weinig tyd daar na heeft de verdrukte Gemeen- te zo veel vryheid verkreegen, dat zy een Huis hebben mogen bou- wen buiten de Stads Poort, op een Veld, genaamt de Baan. Dis Huis wierd van de Papillen het Geuzen-huis genaamt. Daar wierd Gods Woord zuiver geleerd; en de Sacramenten na de inftellinge van Chrifius bedient: en daar heeft deze Heynzoon meer en meer in de Goddelyke kennifie toegenomen; invoegen dat hy eindelyk verwor- pen heeft alle des Paus Brieven en Bullen, alle Decreeten en Ordon- nantien die van de Roomfche Kerk verdicht en verfiert zyn, als de Beeidendienil, de aanroepinge van verftorvene Heiligen, en Afgo- difche Paapfche Miffe, het Vagevuur, de Bedevaarden, enz. Heeft veele Referynen en Liederen gemaakt tegen de dwaalingen des Paus- doms. Onder anderen ook eenen Echo, beftaande in vraagen en ■antwoordenj- die wel waardig is geweeren te worden, luidende als Volgt; Wat zyn nu de Paapen en Monniken, die zongen ah een Lyfier? Byfter»
Wat zullen zy nu moeten doen, die geleerde Klerken? V/erken.
Hoe zouden zy werken, zy kunnen niet, deze· Heer en ? Zy mogen 't leeren»
Is hunne leeringe van God dan iet ? Ganich niet.
Krmt hunne leeringe wel met Gods Woord overeen ? Neen.
Wat zal men dan doen met hunne geboden ? Uitroden.
De Zielmifien, wat doen zy de zielen profyt ? Niet een myt.
Waarom zyn dan de Zielmijfen van de Paapen bereid ? Uit gierigheid,
Waarom doen zy de Zielmijfen, my dit verteld? Om Geld.
Wat zullen de Zielmijfen doen 'm V Oordeel? Geen voordeel.
Wat zyn Paapen, Monniken, en ook Jezuwyten? Hypocryten.
|
|||
|
van de Befchryving der Stad Ç Á Á II L E M, 5-15*
Hoe is º met hun Vagevuur, ik woiide dat iP't wifi? UifgepiiT.
Die hun boevery mtbragt, wat was V voor een Ruiter'? Martin us Lu ither. I-Kaar mee bewees hy hun boevery, zegt my dat puur? Met de Schriftuur.' Waarwas'tlaatfie Confilie, wilmydatin º harte prenten? Te Trenten.' ffat heflooten zy daar, zeg't my geringe? Veel beuzelingen. Ì at was º prwfipaaljïe, zeg my de conditie? De Inquifitie. tirte wiir d'Inquifitie tegenflaan, als vroome Reuzen? De Geuzen. |
||||||||||
|
Wie wil deze voorfiaan, Hertog Freder ik?* Neen, Ederik.
Wat brengen de Predikanten,die daar buiten prediken,voort? Gods Woord. tran wien zyn ze gezonden, zeg het zonder [pot? Van Godt. '
|
* Her
g
:un
wvk. |
|||||||||
|
-
|
||||||||||
|
■Bit is ter eer e van God en de Geuzen gedaan :
Maar ik zal 'er van de Paapen weinig dank af ontfaan. Dezen Echo deelde hy een iegelyk mede, om de Menichen hee
Dearog der Paapen en Monniken bekent te maaken. Zyn jongde -£oon , die hy meeft altyd by zich had, vraagde hy altoos deneerften regel van dezen Echo: die hem dan daar opdenweerklankantwoor- «s. Dit heeft de Geeftelykheid niet langer kunnen verdraagen,maar neofaen geftadig na de Overigheid geloopen; tot dat zy Heynzoon OOor hunne Onderfchout, Puifi genaamt, hebben doen vangen* t welk gefchiede in de maand November, weinig dagen na Alder- heiligen. Deze gemelde Onderfchout had verfcheidene maaien te- gen Heynzoon gezegt, en ter goeder trouwe belooft: „ Als het daar " fos z,oude komen, dat hy laft kreeg om hem te vangen, dat hy » nem dan eerft zou waarfchuwen,voor hy hem quam haaien. Hier in Was Heynzoon geruft, dar hy zich daar op verlaaten heeft, en noch re meer, overmids hy met gemelde Onderfchout heel familiaar was· maar hy heeft op zyn voorige woorden en beloften, die hy Heynzoon gedaan had, niet iveei acht genomen, en die in den wind geflagen' Want als hy laft ontvangen had, om Heynzoon te vangen, zo heeft: hy 't hem niet laaten weeten, maar is geheimlyk en ftiizwygende by nem gekomenj en, om noch eenigzints zyn belofte te houden, zei- de hy tot hem: „ Heynzoon Adriaanfz., gy moet u voorzien, myn s' Soede Vriend. Wel, zeide Heynzoon, en lei haaftig zyn Werk hvX' °m uit de ^£ad te gaan: maar op ftmt 8ekomen zvnde-, heeft
de Ë 8e§reePen' zeggende: „Geeft u gevangen. Heynzoonzien-
' at hy van hem bedrogen was, heeft zich ootmoedig gevangen
gegeven, zonder iets daar tegen te zeggen. , Zie, beminde Lezer,
|
||||||||||
|
hoe
|
||||||||||
|
yitf Hiitoriefche -Aantekeningen, ter aanvullinge
hoe dit arme Schaap den vetten klipenden Wolfin den muilisgeloo·»
pen. ö Verraader! ó Judas! had gy dit den Man belooft? Was die uwé manlyke trouwe? Ja, na den aart en gewoonte der Jezuwytifche Sefte. Heynzoon, nu gevangen zynde, wierd van den Onderfchouc op hét Stadhuis gebragt, en daar van de Magiftraaten ondervraagt van zvne Religie: die hy vrymoedig voor hen bekent heeft: en als het onderzoek gedaan was, hebben zy hem op de St Jam-poort ge- vangen gezet, by eenen Barend van Utrecht, zynde een Jongkmanj de oorzaak v'an zyne gevangkenis was, om dat hy een houte Beeld afgeworpen en verbroken had. Korts hier m wierd noch een Burger van Haarlem gevangen, ge-
naamt Jan Heyman,zytide een Lynwaat-wever j d'oorzaak was, om dat hy de Heer van Breder ode voor Soldaat gédient had: hy wierd ook gebragt by de twee andere op de St. Jam-foort. Daar zaten zy den geheelen kouden winter, lydende groot gebrek en ongemak. .Een dina verwonderde Heynzoon zeer, den Jongkman zag hy nooit droevig ernaar altyd blydé j en als hy zag dat zyne Mede-gevange- nen bedroeft waren, en inzonderheid Heynzoon, die acht levendige Kinderen had,zonder Moeder,zo heeft hy hen getrooft en gefterkc uit Gods Woord.
Rusje Jam, Moeder van Heynzoon, eene Vrouw van omtrent de
80 iaaren oud, wezende Stads Vroedvrouwe, is verfcheidene maa- ien 'by den Burgemeefter Mr. Quiryn Dirkszoon gegaan, en heeft hem zeer vriendelyk gebeden: „ Dat hy doch wat medelydenmethaaren ., Zoon wilde hebben, en zo hy het niet om zyn Perzoon wilde ' doen, dat hy 't dan om zyne acht kleene moederlooze Kinderen, " en om haaren zwakken ouderdom doen wilde: want, zeide zy, " veele dingen zyn gefchied in den vryen tyd. Hier op antwoorde hy haar zeef ipyti'g, als een Vyand der Waarheid ooit gedaan heeft* zeggende: „ In den vryen tyd? doe was 't eene tyd om door de vin- geren te zien: maar nu is 't een tyd van Juffitie. Alzo is zytroo- fteloos van hem gefcheiden, niets goeds verwagtende van de lang- duurige Gevangkeniffe haarer Zoone. Ten laatften zyn zy alle drie veroordeelt, om gehangen te wor-
den, dat 'er de dood na volgt: eerft hebben zy voortgebragt Jan Heyman, en daar na Barend van Utrecht; en deze gedood zynde, .brasten zy ook voortHeynzoon Adriaanfz., en gekomen zynde, daat' hy zyn offerbande zoude doen, heeft hy vrymoedig tot deOmitaan- |
||||
|
Van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-17
<3ers gefproken, en hen vermaand: „ Dat zy de Afgodery verlaaten,
„ en zich tot den oprechten en waaren Godsdienft begeven zouden. Als hy nu zyn Gebed gedaan had, heeft hy zich ter dood bereid. Den Beul wilde dat hy van achteren ter Gaige opklimmen zoude: maar hier tegen heeft hy geprotefteert, zeggende: „ ik fterve niet r> als een Doodflager, of Dief, of Quaaddoender, ofals eene die na ?> andere Lieden 'er dingen ziet, 1 Petr. 4: 15. maar ik fterve als een j> Chriften. Als hu nu in zyn uicterfte nood was, zeide hy: „Hee- » i'e! doet nu uwen Knegt, gelyk gy hem belooft hebt: want gy 5? hebt gefproken in uw Heilig Evangelium: wie volftandig blyft toe ?» den einde, die zal zalig wezen f Als hy deze woord&n uitgefproken had, heefc de AlmachtigeGod
een teken laaten gefchieden: want daar wierd in de Lucht een groot geruchte gehoort, zo dat de aarde fchudde en beefde y waar door de Ornftaanders overhoop liepen, niet weetende wat 'er te doen was: Want die in het ooften ftonden, meenden dat het uit den weften quanten die in het weften Monden,meenden dat het uk den ooften quam: waar door de Burgers alzo verfchrikt wierden, dat zy deuren en Venfters toeflootem Om kort te zyn? dit Wonderteken was zo- danig, dat zy daar door verhindert wierden, hunne tirannye op die plaats aan den Patiënt te volbrengen; want de Beul liep 'door ver- baaitheid van de Galg, en liet Heynzoondaar alleen op de Ladder ftaan: Heynzoon ziende dat hy daar alleen ftond, is ook afgekomen·; maar als nu het onweder en beroerte onder het Volk watgeftildwas, 2.0 hebben zy hem zeer nydig van 't Schavot in Burgemeefters Ka- mer getrokken, even als of hy een Beeft ware, waar door hy zyn Hoofd ergens tegen een poft zeer gequetft heeft. Als hy nu in Bur- gemeefters Kamer was, hebben zy hem aan een Ladder doen ver- wurgen, tegen recht en Jultitie: 't welk gedaan zynde, hebben zy het doode Lichaam by de twee andere voorgenoemde Lyken op 't Schavot gebragt, en daar nevens mede opgehangen; terftond daar na alle drie afgedaan, en buiten Stads Poorce gevoert, en aan de 3> "ie daar opgeregt was, opgehangen.
Dus hebben deze vroome Martelaaren hun leven volftandig in den
Weere geëindigt: Heynzoon was $o jaaren oud; en 't is gefchied in aenjaare 1568, den zoften van Juny, onder den Schout QerritPïe- ttrjz. Berkhout en de Burgemeefteren "Mr. ®>uiryn Dirkszoon, Mr. *Jtfk Ramgi Mr, Jan van Zuyren, en Ment Jmfz. van, Dordrecht. MÊ RRR En-' |
||||
|
5i8 Hïitorrefche Aantekeningen, ter aanvullinge
En deze Hiftorie is opgetekent uit de mond van Heynzoons eigen
Dochters Zoons Zoonen , en andere oude Burgers der Stad Haarlem, die't zelve gezien en gehoord hebben. ZieJ.Gyfus, Martelaarsboek. In den jaare 1571, wierd de Kleine Hout-poort gefficht, zynde eert
fraai Gebouw. Zie Leegwater, als boven. In den jaare 1590, is de Sr. Jans-poort, Groote Hout-poort, en
Franfche Kerk gebouwd. Als mede in den jaare 1594 de Kruis-poorr. Zie, als boven. Omtrent deze tyd heeft Jan Huigenfz. van Llnfchoten, Haarlem-
mer, en voornaam Reiziger, aan de Stad vereert, een groot Ka- kebeen, Yan zekere Vifch, zynde 26 Voeten lang, door hembyde Waygats gevonden ; het welk noch heden op het. Stadhuis ten toon hangt. &. dmpzing , in zyne Befchryving dezer Stad, field hens. onder de vermaarde Inboorlingen, en zingt tot zyn lof: Llnfchoten, zo zal ook dyn naam in zegen ruflen,
Zo lang het floute Schip de wydvermaarde küflen. Van Indien bezeilt.....
Het Kakebeen, dat gy hy Waygats hebt gevonden,,
En dyne Vaderfiad vereerd, en toegezonden, Hangt hier noch inde Zaal van V Koningklyk Paleis.t jTer eeuwigen getuige en hf van dyne reis. Hy is overleden te Enkhuizen, zynde aldaar Thefaurier geweeir, ia
den jaare 1Ó11. In den jaare 16-15, is de Zeyl-tooren opgemaakt ^ maaraangaande
de Kerk, is my onbewuft, die óatwyffelbaar heel oud is, en voor lang der Zielen Kloofter genaamt wierd. In gemelde Tooren zou een Klok hangen, die noch in wezen is, welke in den jaare 605ZOU gegooten zyn. Zie Leegwater, als boven. In dit zelve jaar is den Tooren van de St. Amakerk mede opge-
maakt: alwaar nu de Nieuwe Kerk tegen aan ftaat. Zie, als boven. In den jaare 1618, den 25'ften van September, plukte men te Haar-
lem noch rype KerfTen van de Boomen. Zie, als boven. In den jaare 1620, is de Bakeneffer Kerk vernieuwd, en tot den
Godsdienft bequaam gemaakt. Zie, als boven. In den jaare 1Ó22, als de Marquis Spinola Bergen op Zoom bele-
gert had, trokken de Burgers yaa Haarlem .uit,om Haffelt te bewaa- ren».
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. s*9
ï'en, terw^l Prins Maurits met de Soldaaten te velde trok, en Ber-
gen op Zoom ontzette. Zie, als boven. In het zelve jaar is het nieuwe Gevangenhuis gebouwd. Zie, als
boven. In den jaare 1624, als Spinola Breda belegerde en innam, trok de
Burgery van Haarlem na Heusden, om 't zelve te bewaaren. Zie, als boven. In den jaare ït528, is de Zeyl-poort gebouwd, die een uitfteek is
van alle de Poorten der Stad Haarlem, door het vail en fterk Bol- werk. Zie, als boven. In den jaare 1631, wierd de Trekvaart na Amfterdam gemaakt;
en 't jaar daar aan begon men met Trekfchuiten te vaaren. Zie, als boven. In den jaare 1633, is het nieuwe of tegenwoordig ftaande Schavot
gebouwd, onderfteunt met 10 witte Arduinftéene Pilaaren. Zie, als boven. Door de Juffitekamer opgaande, vertoond boven in de Gevel,in een Nis,mede uit witte Arduinfteen gehouwen,het Beeld der Gerechtigheid, geblind, in de eene hand een Zwaard en in de ander een Weegfchaal houdende. Ook is voor -eenige jaaren aan 'ε Stadhuis eerie nieuwe blaauwe Arduinftéene Opgang gemaakt, met Yzere Leeningen. : In den jaare 1641, den uden van January, is eenen Jacobvan
Aalsmeer binnen Haarlem levendig gerabraakt, om dat hy zyne Vrouw Jiit zyn Schuit over boord had geworpen, en een Hoer had, daar hy mede boeleerde. Zie, als boven. In den jaare ιό^,ζ, den i^den van May, is de Koningin van En-
geland, den Prins van Oranje, Prins Willem en zyne getrouwde jPpnfeiïe Rojale, nevens veele andere Edele Heeren en Mevrouwen, binnen Haarlem heerlyk ingehaald. Zie, als boven. . In den jaare 1645:,den oden van April,is binnen Haarlem een drie jaarigeii Os geflagen, wegende fchoon 1734 Ponden, waar van het omeer alleen op Stads Waaee zwaar was 16c Ponden. Zie, als bo-
|
|||||||||||
|
ven
|
|||||||||||
|
daan denia"e l64&» is de eerfre Predicatie in de Nieuwe Kerk ge-
£ig 'j>5n in den jaare 1Ó49 is dezelve volbouwt; deze is fraai en luch- Jnna %® , ^e{±> voorheen hier baande, had de naam van St. In*H .' als boven. en jaare i65o, den Z4ften van Juny, 's avonds ten 7 uuren,
|
|||||||||||
|
R r r 2. quam
|
|||||||||||
|
fiö Hïftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
quam Prins Willem detwede, met zyn byhebbend Gezelfchap, in
bezending, van Amfterdam, binnen Haarlem, na dat de Amfter- damfche Ruitery hem langs den laagen Dyk een ftuk weegs gecon- vojeert had: binnen Haarlem was de Burgery op zes plaatzen ver- deelt, en paileerde zyne Hoogheid met faluatie dezelve: hylogeer- de in 't Prinfenhof j alwaar door de Magiftraat Prinfelyk opgedifcht zynde, heeft het echter zyne Hoogheid niet behaagt als van zyne eigene Tafel te fpyzigen, gelyk hy te Amfterdam mede gedaan had;, en vertrok daags daar aan na Leyden, 's morgens ten 8 uuren.' Zie A. Cafieleyns Hollandfche Mercurius. A's gemelde Prins Amfterdam met Staaten Volk belegert had, qua-
men eenige Soldaaten hunne Vivres binnen Haarlem koopen, en ver- mids zy by groote en kleene troepen binnen quamen, zo wierd ge- ordonneert de Schalkwyker-poorts Brugge af te werpen, en alleerj door de Spaarwouder-poort uit- en in telaaten. De Boeren van over 't Υ quamen met Schuitjes aan 't Huis ter Hart, brengende aldaar al- lerhande Eetwaaren te koop, en van Haarlem quam het Bier. De Soldaaten, by de Boeren hier en daar verdeelt, convojeerden t'el- kens dezelve als die met Melk ter markt na Haarlem voeren; ja, 'C geen belachlyk was, gingen met de Boeren langs de huizen der Bur- gers, daar ze hun Melk bragten; bevreeft zynde, dat gemelde Huis- luiden niet zouden willen v/ederkeeren en in de Stad blyven, dat ds Soldaaten by deze gelegentheid niet zouden hebben aangedaan. Ver» fcheide Haarlemfcbe Burgers, nieuwsgierig zynde, quamen ook te paard en te voet in hunne Quartieren, daar ze, zonder eenige te- genftand, door de Schildwachten uit- en ingélaacen wierden; doch. niemand vermogt na Amfterdam. Zie, als boven. ïn het zelve jaar, den 2iften van Augufty, quamen van't Huis
Loeveftein binnen Haarlem weder den Heere Burgemeefter Johan de Waal, en Penfionaris Ruil. En wierden gemelde Heeren, na \ overlyden van Prins Willem de twede,den ijden van November, weder in hunne voorige digniteiten herfteld. Zie, als boven. In het zelve jaar, den i4den van November, zynde acht dagen
na 's Prinfen overlyden aan de Kinderziekte, beviel zyne Weduwe, de PrinfeiTe Doua'riere van Oranje, in 's Hage van een Zoon, zyn- de Willem de derde, naderhand Koningk van Engeland. Zie L. Smids Oorlogend Europa. Van wien J. de Dekker dus zingt: |
|||||
|
ïp<
|
|||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. ?xi
Indien men in V gemeen van Vorftelyke Looien
Iets Vorfielyks, iets hoogs, iets ongemeens verwagt,
Wat mag men dan vanu, die, Willem, zytgefprooten Uit Keizerlyken Stam en Koningklyk geflagt ? .
Waar zal, Najfaufche Telg, uw faam niet heene flreeven? Wien zal uw lof gerucht niet vliegen te gemoet,
Indien hier namaals eens uw hoog bedryf en leven, U zo doorluchtig maakt, als uw doorluchtig bloed?
In den jaare éâæÀ, den ^den van Maart, was'er een zwaare Water-
vloed in Holland, met een Noordwefte wind, en Springvloed by volle Maan, ruim zo hoog als in den jaare 1570, waardoor veele fchade gefchiede. Zie, als boven. Dit jaar, van den i8den van January af tot den 3iften van Augus-
tus? namen de Staaten der Vereenigde Provintien, zonder Stadhou- der zynde, een algemeene Zitting; en wierd de amneftie over het gepaffeerde van verleden jaar geconfirmeert, door een nieuwe Unie der zeven Provintien. Zie, als boven. Hier van zingt Dekker; JtVu heeft de Leeuw weer klem in zyne klaauw gekreegen ,
Nu voelt by weer zyn kracht in haar en fland her field', En zyne bundel weer van flyver band gekneld: Zo, vry vereenigd Land, blyf eeuwig eens genegen!
£0 zal uw vryheid u tot heilgedye en zegen!
Zo zult gy en ter zee flaêg bloeijen en te veld/ Zo zal nooit blinde lifi, nooit openbaar geweld, Ufcheiden door bedrog, u fchenden door den degen!
Gy hebt weleer, om winfi op vyanden gehaald, {Den Hemel dank gezegt) gevierd, gezegepraald; OPi: op! bedankt hem nu met harte, ziel en zinnen!
Toon, dat u de Eendragt is een duur en waardig goed, ■En dat gy nooit gewin geacht en hebt zo zoet, ■djs, om V genot van haar u zelven te overwinnen.
den den ^aafe ÷^' was 'er een neV]'§e fterfte te Haarlem, Ley-
^n Amiterdam, zynde Auguftus, September, O&ober en No- l^f Wel de zwaarfte maanden. Zie, als boven. n üen Jaare 1650,15 het Kinderhuis gedichti en in den jaare 166% R r r 3 Yeel
|
||||
|
■$%■% Hiitorïefche Aantekeningen, ter aanvuITinge
veel vergroot-, waar in omtrent de 300 Kinderen zyn. ZieLeegwa-
Jer> als boven. In dat zelve jaar, den 22iten van May, wierden de eerfte Bakens
geftelt tot de nieuwe Trekvaart tuflchen de Steden Haarlem en Ley- den, van welke de eene lienieregt op Leyden aanliep, en de ande- re tot den Aardenhout, door de Oude Delft loopende, wierd, om . verfcheidene redenen, (gelyk ook aan delaagezyde, door Heem- ftede, eerft vQorged«tagen) insgelyks verworpen. Na degoedkeu- ringe, gefchiede de Aanbefteeding op de Nieuwe Doelen. En op Dingsdag, den 2<5ften van September, 's morgens omtrent acht uu- ren, hebben Hugo en Johan Steyn, beide Zoonen van. den Heereen. Mr. Mattheus Steyn,Ontvanger van de GemeeneMiddelen te Haar- lem, mitsgaders Mede-Commiflaris van.de gemelde Trekvaart tus- jchen de Stad Haarlem en Leyden, in prefentie van de andere Hee- ren Commiflariffen, het eerfte Spit geftooken ivan de gemelde voor- genomene Trekvaart, omtrent het Quaade Laantje, in de Duinen j zynde de voorfchreve twee Zoonen voorzien ieder met een nieuw Spaadje, en-te zamen met een nieuw Krui wagentje, daar toe ver- ordineert ; het gemelde Gereedfchap en zy zelve geftrikt enverfierc met verfcheide Roode en Witte Zyde Banden en Snoeren, als het Couleur ofLeverye van beide de refpe&ive Steden: en zyn alzo by hun de twee eerfte Wagentjes zelve gevuld, en buiten de Bakens gekroon: waar na de verdere Arbeidsluiden, zo van Spitters, Krui- jers, als Karreluiden, het gemelde Werk aanftonds hebben vervolgt. En voltrokken zynde, heeft men met Trekfchuiten voor Paflagiers op den eerfte November 1657 beginnen «e vaaren; dat tot heden op gezette uuren, zo by dag als nacht, noch achtervolgt word. Zie Cafielyns Mercurius, en Leegwater, als boven. Ter gedachtenifle van dit nutte Werk, hebben deHeeren Bur-
gemeefteren der Stad Haarlem een fierlyke Gedenkpennig laaten munten, welkers Opfchrift, vertaald .zynde, dus luid: Ter gedachte- nis van den gehaanden weg en de gegraave Vaart voor de frekfchuiten^ tot "'t gebruik van "'t Gemeen en.gemak van de Reizigers, Huig wjohan. Steyn het werk aanvoerende, en de vier Heeren, Cornelis Guldewagen, Gaaf Fabritius, Mattheus Steyn, en .Frans Wouterfz. het van Stads wegen befilerende, hebben Burgemeefiers desj'aars iófp dezen Penning laaten munten. Zie dezelve kunftig afgebeeld by G. van Loon, in ,zyn Penningwerk. En C. Gravefieyn dit yolgendë opgezongen: |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. $.%$
Op de nieuwe Trekvaart tuiïchen Haarlem en Leyden?
by de Ed; Gr: Achtb: Heeren Burgemeeiteren en Commifla-
riflen der beider Steden op den eerfte November
des jaars 1657 bevaaren en ingeweid.
Veniunt fpe&acula manè,
Divifum imperium cum Jove Csfai habet. Men roem nu Hannibal, noch zyne daaden niet,
Die ''t onbeweeglyk fieil* kon zagt en murruw maaken.. Noch Bellifarius., die Napels. Steenrots ö lief Befchuuren door en door, om zo in Stad te raaken: Dien Helden Lauwerkrans,, haar luifter, en haar lof, Is nu genoeg verbreid, verheerlykt, en gepreezen. Men geef de Zangkunft nu op nieuws weer nieuwe â'of', Die voor de Nazaat zal als onbegryplyk wezen, Men neemt de Bergen weg, dat eer onmooglyk fcheen-, Ìåçâïïñß de Duinen af, en doet daar Schepen vaare» 1, Men doet., V geen water was, bereijen en betreên^ En laat den Reiziger veel kof e en moeite [paar en, 6 Burgemeefteren, en Mee fiers van dit Wérk! Gy doet den Vreemdeling ft ar oogend zinnefpeelen^ Op "'t fchrander overleg, op'tkunfiigoogenmerk, Van zulk een machtig fluk uit zo veel kleine deelen. &y, die van V Stargewelf deez' wonderen beziet, En u de kragten gaf om zo een laft te fchraagen^ Die meerder uwe macht, die zegen uw gebied, En.laak uw Onderdaan uw lof ten Hemel draagen/ . In den jaare 1660, den 2citen vanjuny, wierd de Prinfelïe Ro-
jaale, Weduwe van Willem de twede, nevens haaren Zoon Willem de derde, Prins van Oranje, enz., op 't verzoek van de Magiftraat an Haarlem, genodigt: æã quamen twee dagen daar na, 's avonds ten halfzeven uuren in de Stad, zynde opgetreden aan den Aarden- houts
tred tlam'^"*1' "iet zyn Leger de Alpes naderende, weikers fteil gebergte een nooitbe-
gieti" en ollmogelyke weg vertoonde, liet de Spitzen derzelver geftadig met Azyn be- daar Waat *00r aie harde Rotzen zodanig veranderden, dat hy met het geheele Heir t iflrr ?etrokken , en in Italien gevallen is.
Klip tH'S^'*", wegens Keizer Juitininitn Napels belegerende, gebood het Hol van een. uit t'e Tl S ein"e de Stads Vefteii geraakte, om geen geluid te maaken, in't ronde aiiiplf'vu «,"i?' tot dat 400 Vim'4e æíç'ò 4aai door biaaea munaen, en hy die Ku-. MWigKiyKi wailepr YSioVSI!je, " |
||||
|
5X4 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
houts Brugge in een Koets, rydende langzaam, wordende door 24
Burger-Sergeanten, met ontdekten hoofde, en 21 Koetzen geleid door 8 Vendelen Burgers, tot op het oude Graaffelyk Stadhuis, oud· tyds de woonplaats van Heer Willem, Koningk der Romeinen: van hier op een Theater van Damiate met Feftonnen van Oranje, Klim- op, Laurier, en aangenaam riekende Bloemen gebragt zynde,d,eed de geheele Burgery, als een kleen Veldleger in bataiije, driemaal Salvo voor haare Hoogheid, in goede order op het Marktveld: den Prins van Oranje op het gemelde Stadhuis, en zynë Moeder in het Prinfenhof gelogeert zynde, nevens 266 Perzoonen van hun Gevolg, waren by de vermogenfte Burgers gebiljetteert: op de Vroedfchaps- kamer wierden hunne Hoogheden met Maaltyden, op de Zaal met een Comedie, en in het Pantheum,. alwaar onder de Prinfeboom een, Bottelary was opgerigt, en van waar men van achteren met gemaak- te Trappen op 't gemelde Stadhuis quam, Prinfelyk met allerhande Rarieteiten en Lieflykheden onthaalt. Des Dingsdags, met 13 Koet- zen, op het nooden van den Heere Gabriel Marcelis, teOverveen, zyn ongemeene Refidentieplaats bezoekende, wierdenze op het vriendelykfte onthaalt met een heerlyk Collation, beftaande in kofl:- baar Servies van raare Confituuren, een Schotel Meloenen, raar Ban- quet, deftige Fruiten, en alles wat nieuw, delicaat en aangenaam was: beneden aan de Fontein wiérd de Prins door 't lieffelyk fprin- gen van het natuurlyk Duinwater verrail; deswegen was inde be- iloten Warande een Jacht aangeitelt, en een jonge Haas los gelaa- tene die met iever aanftonds door den Prins wierd vervolgt en ge- vangen: en fchopn deze Lufiplaats wel verfiert en curieus, was, den gernelden Heer Marcelis gaf echter alles ten beften, onaangezien het gerit der Jagers en Honden j doch het was voor de Prins. Op den eerfte July wierden hunne Hoogheden ongemeen deftig te Haarlem op het Stadhuis getracteertj rydende 's namiddags met veele Koet- zen en Gevolg na Hertog Jalbregt van BeyerensJuriétie, op de plai- zante Lynwaat-bleekerye van de Heer Prefident-Burgemeeiter Mr. Mattheus Steyn: hier manqueerde ook geen fchoon Onthaal: de Wa- terlandfche Boerinnetjes, op 't Muzyk, haar geleert, daniten hier 'Vermaaklyk voor de Prins, en bedreven veele klugtigheden. Des avonds ten 9 uuren quamen hunne Hoogheden weder in de Stad, hunne Koetzen geleid wordende door Flambouwen, en rydende toe ifoor de Grapte Kerk) daar was gen. J^oftelyke Geuliraineerde Kroon |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE Μ. $% ζ
bereid j wanneer hunne Hooglieden aldaar,zynde de grootfte Kerk
van Nederland, waren gezeten, hoorde men de befte Stukken van Madrigal, Orpheus en van Dyk, enz. fpeelen. Dien nacht wierd doorgebragt met fraaije Vuurwerken ujt drie Schuiten, met water °P de Markt in een Tuin geplaatft j de Ordre van den H. Geeft ver- toonden zich uittermaaten kragtig, nevens veele andere fraaiheden. Daags daar aan, 's morgens ten 9 uuren, wierden hunne Hooghe- den door de Burgery weder uitgeleid, met het Jagt der Stad Haar- lem, en zyn, na veeie bedankingen, en hun Hooglieden een goede Reis toegewenfcht te hebben, na Leyden vertrokken. Wanneer de Haarlemfche Kermis half ten einde, ieder deed wenfch-.n zich toe flaapen en ruften, mids de geledene woelery, te begeeven. Zieyf. Cajieleins 'Mercurius. In het zelve jaar, den-'i oden van December, des nachts, woey
het een vreeflelyke Herken Stormwind; waar door groote fchadege- fchiede zo aan Kerken, Toorens als Huizen; ja, dat meer is, gcQo- te zwaare Boomen wierden door gemelde Storm uit de aarde gerukt, en weinige Huizen waren 'er of wierden befebadigt: zo dat byna "iemand van zo een wind geheugenis had. Zie Leegwater', als bo- ven. ' In den jaare i6<5i, wierd de Weg van de Paardemarkt, tot-de
Blaauwe Steen aan den Hout, weder nieuw met Boomen beplant. £ie,_ ais boven. Dit jaar was alommè zeer vrugtbaar; buiten'Haarlem, in Heem-'"
irede, zag men uit een Korenakker tweemaal Garft waiïchen, te Weeten, dat het Zaad van 't eerfte Gewas nedergevallen, weder nieuwe Garft voortbragtj waar van wy de Vrugten gezien hebben, Zegc A. Cafieleyn, in zyne Hollandfche Mercurius. " In den jaare 1662, wierd in den Tooren van de Groote Kerk een Accoord van Speelklokken gebragt, weegende omtrent 20000 Pon- e"· Zie Leegwater, a!s boven. In den jaare 1Ó64, wierd in den Tooren van de BakenefTer Kerk,
mede een Accoord van Speelklokken gebragt, weegende omtrent ïoooo Ponden. Zie, als boven. " dit zelve jaar is de nieuvve Wandelweg-aan 't groote Kolfveld
E H°men Mant. Zie, als boven.
π··Π 2°ften van December regende en vroor het te gelyk,met "Uien Ooftenwjnd, waar door op de takken der Boomen zeer S S S zwaar
|
||||
|
5x6 Hiftorïefche Aantekeningen, ter aanvullingen
zwaar Ys groeiden, dat dezelve door de zwaarte affcheurden: den
Haarlemmer Hout was zeer befchadigt: de Zon 's namiddags fchy- nende, zo vertoonde deze zwaar met Ys beiadene Boomen zich of alles blinkend Kriftal was: het groote Kerkkruis en den Haan op den Tooren te Haarlem waren zo geeftig van dit Ys omzet, en nevens alle de andere Tooren-haanen omvlochten, dat wanneer als de Zon. 's middags daar op fcheen, geen Schilder op zyn Panneel zo zou kunnen verbeelden. Zie Cafieleyns Mercurius. Ook zag men te Haarlem veel Vuur aan de Lucht, verfcheidenc
Staartiterren, doch de eerfte zeer lang en vreeiïelykj waar op derr Engelfchen Oorlog volgde. Zie Leegwater, als boven. In den jaare 1667,den ióden van Maart,voeren de Schepennoch
door 't water·, maar den 2often had het zo hard gevrooren, dat men met Paard en Slede over het Ys reed: het Ys lag tot den 28ften in't water; ook liepen noch verfcheide Perzoonen voor de middag op het Ys over 't Binnen-fpaaren,maar 's namiddags dooide hetzofchie- Jyk, dat het meefte Ys weg was. Zie, als boven. In 't zelve jaar ,wierd, ter verwondering van honderde Menfchen.
de Molen, buiten de Groote Houtpoort ftaande, aan de Baan, ver- kroon, en buiten de Raampoort gezet. Zie, als boven. Als de Almachtige God de Vrede met Engeland, ten vreugde van
byna geheel Europa, had ten effecle laaten komen, zag men byna overal de volgende Vreugdetekenen, zynde het verhaal daar van al- dus: Op den 7den van September, is in de Vereenigde Provintien over de gewenfte Vrede te Breda 's morgens God gedankt, om dat God de Heere zo genadelyk dien wreeden en bloedigen Oorlog had verbannen, en beide Natiën herfteld in onderlinge Vrede en Een- dragt: en vervolgens gebeden, dat gemelde Vrede mogt gedyenten befte van bside, en Gods Kerke, enz. 's Middags heeft men, ge- lyk te Haarlem, de Publicatie rneeit eenerlei gedaan, te weeten, op een overdekt Theater, van Tapyten en gevlochte Feilonnen, onder 't geluid van Trompetten, loffinge van 't Gefchut, enz. De Publi- catie was van dezen inhoud: Men laat een iegelyk mits dezen weeten, dat tot lof-en eere van God
de Heere Almachtig, welfiand en vordcringe van 'i Gemeenebefi van deze Vereenigde Nederlanden in Η generaal, en van de goede Inge- .mtsmn van dien in't by zonder,deu y-fien. van July dezes kopende jaar s ............ 166J
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. $x7
ï 66y linnen de Stad Breda gemaakt en geflooten is een goede, vafle, ge-
trouwe, en onverbreekelyke Vrede, tuffchen den hoogfl-gemelden Koning *van Groot-brittannien ter eenre, en de hoogft-gemelde Heeren Staaten Generaal ter andere zyde, daar op wederzyds Ratificatien in behoorlyke forme den x^flen dezer hopende maand Augufty binnen Bredavoorn.zyn uitgeiviffelt: en dat zo ter Zee, verfche Wateren, als te Lande, in al· Ie de Landen, Landschappen en Steden onder weder zy ds rejfort, zonder on~ derfcbeid van Plaatzen, gelegen, mitsgaders tuffchen haar e Volkeren ett ingezetenen, van wat fiaat of conditie die ook zouden mogen wezen, zulks dat alle Aclien van hofliliteit en Vyandfchap moeten ceffeeren en ophouden na expiratie van de refpeclive termynen, hier onder gee'xpres- fiert, t-e weet en: na den f den van September in V Canaal en de Noord- zee ; na den f den van OcJober van de mond van '/ voorfz. Canaal af tot aan de Caap van Si. Vincent; na den zden van November aan geenezy- de van de voorfz. Caap en aan deze zyde van de Linie JEquinoStiaal of den JEfuateur, zo in den Oceaan en in de Middelandfche Zee, als el" ders, alle dezes hopende jaars i66j, nieuwe fiyl; en eindelyk na den ^flen van April des toekomenden jaars 1668, aan geene zyde van de voorfz. Linie door de geheele Waereld, zonder eenige exceptie of andere difiinclie van tyd ofplaatze. Der halven lafl en beveelt men dienvolgens expreff'elyk mids dezen allen en een iegelyk, zo Onderdaanen en Ingezete- nen van de refpeclive Vereenigde Neder landfche Provintien, als die geene die onder haar Hoog Mogende onder daanigheid en gehoorzaamheid zyn gezeten, den voorfz. Vrzde in cvnformitê van den voorfz. 'fraclaate on- yerbreekelyk te onderhouden, zonder daar tegens iets te doen, op pcene "ýáç teftYaft te worden als Perturbateurs van de gemeene rüfie, zonder esnigegenade, faveur, verdrag, of diffmulatie. Aldus gearr e fleert en beflooten ter Vergaderinge van de hoog-gemelde
. Heeren Staaten Generaal, indenHaage, op den æîâåç van Au- gufiy é66ã. Was geparapheert, Jacob van Coeverden. Onder fond, <ter Ordonnantie van dezelve. Getekent, N. Ruylch. Zyn- de op het fpatium gedrukt het Cachet van haar Hoog Mogende f op een Rooden Ouwel, overdekt met een Papier e Ruit e. |
|||||||||||||||
|
I ri!.^Von^s wierd alomme heerlyk gevuurt, de Klokken geluid, al
|
|||||||||||||||
|
e nande Muzyk gehoord , op Trompetten geblaazen, enz..
|
Te
een
|
||||||||||||||
|
p. » "F é ruime ivj.iuiu.vciu, was [uncncu /u jriKLuuuen,
|
|||||||||||||||
|
"iramide ççóÑÑ,íé. :„..,„___~ ™~„ „„„ ~ut^*<- Aa .^-fi„.-„.,„»-ït
|
|||||||||||||||
|
amide °PSerichc, waar aan men zag gehegt de verfietene Wape·
S f f 2 neu
|
|||||||||||||||
|
52.8 Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
η en van den Krygsgod Mars, nevens gefcheurde Vendelen en Trom-
mels: den Tooren der Groote Kerk, als den Haan, 't Kruis, den Appel, Stylen, de drie Omgangen, enz. tot beneden, ftond tot's morgens toe beerlyk geïllumineert. Op het Spaaren, aan de Graave- fteene Brug, zag men aan twee Schuiten admirable Aótien, en de Afteficieurs daar lang over 't vuur gedomminèert hebbende, ridder- den in 't gezicht van een meenigte Menfchen uit hunne Schuit in 't Spaaren. Elders zag men een Schip aaniïêeken; op een andere plaats een papiere Mars: en zelfde Wevers branden Vreugdevuuren met hun oud Gereetfchap, vergaan door den Oorlog, om nieuw tekoo- pen en te gebruiken in de aanflaande tyd van Vrede. Zie Cafleleyns Mercurius. in den jaare 1669, den 28ften van Juny, wierd den Ridder Ïsraple^
Ambafladeur van den Koningk van Groot-Brittannien, ter gelegent- heid der Kermis als anders,binnen Haarlem beleefdelyk gerefipieert; de Markt en de Straaten waren afgefchut met Balien, de Burgery ftond in de Wapenen, zo binnen als buiten de Stad, en wierd zyn Excelende door de Heeren Burgeraeefteren buiten aan de Poort met -14 a 16 Koetzen een goed einde ontvangen, en alzo op het Stadhuis geleid; van waar zyn Excelentie de generaale Exercitie van ,8 ilerke Vendels Burgery zag, en wierd op het Prinfenhofgetracteert: des avonds deed hy een keertje na het Vorftelyke Landhuis van den Deen- fchen Minifter de Heer Gabriel Marcetis, in Brederode: en vertrok des daags daar aan, 's morgens ten 6 uuren, door de Trekvaart,'met het Jagt der Stad Haarlem, op Leyden; werde'nde, gelyk als inge^ tiaald was, weder door den Hout met 18 a .20 Koetzen uitgeleide gedaan. Zie, als boven. In den jaare 167 i, in May, vertrok uit den Haag, als Envoje, den
Heere Aj'canm van Sypefieyn, Bailjuw van Brederode,. na Keulen,, om aldaar de Mediatie wegens dezen Staat, over de differenten tus- fchen die Stad en den Biffchop, aan te bieden. Zie, als boven. In dit zelve jaar 1Ö71, wierd door de Heeren van de Vroedfchap
"befiooten, het laatfte uitleggen der Stad Haarlem; luidende hunne Notificatie van den 6den van April 1671, doch eerfi den i8den ge- publiceert, aldus: |
||||||||
|
D
|
||||||||
|
e Heeren van de Vroedfchap der Stad Haarlem.,. aandagtelykheh-
fands overwogen} dat een groot gedeelte van de Burgeren en In- |
||||||||
|
li'ooiï'
|
||||||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5x9
woonderen der zelver Stad, tegenwoordig buiten de Poorten en Mutiren
van dien is woonende, dat over zulks de zelve buiten woonende Burge- ren en Inwoonderen, zo wanneer eenige ongelegentheid komt voor te val- len-> niet kunnende genieten zodanige•befcherminge, hulpe en adfiflentie9 als wel gefchieden zoude, indien zy-luiden binnen de voorfz. Muur en en. 1 oorten woonachtig waren: dat ook daar en boven niet alleen tot groot ongemak van de goede buiten woonende Burgeren en Ingezetenen, maar eok tot nadeel en fehade van "'t gemeene bef e, de licentie en ongebondent- heid der quaden, van dag tot dag aldaar meer en meer komt toe te nee- wen , om dat de meeflen tyd de gelegentheid ontbreekt, van daar tegens^ by authoriteit van de Magiftraat, promptelyk te kunnen voorzien: dat boven dien bfveele en verfcheide Refolutien {al van over veele jaaren by de Heer en. van de Vroedfchap. genomen, en van tyd tot tyd vernieuwd) geordonneert zynde, dat niet alleen geene nieuwe Getimmertens buiten de voorfz. Stad zouden mogen gemaakt, maar dat ook de-oude Gebouwen, aldaar by gedogen flaande, geenzints zouden mogen gerepareert worden : en dat niet te min de Heer en Burgemeefleren en Regeerders der voorfz. jStad dagelyks ?noeijelyk gevallen en, geimportuneert wierden van de Bur- geren en Ingezetenen,zo binnen de Muiiren van de voorfz. Stad als daar buiten woonende, om haar daar toe permisfie en confent te willen vergun- nen: en dat mits dien de voorfz. buiten woonende Burgeren en^ Ingezete- nen moeflen worden ontbloot van alle Wooninge en Huisveftinge buiten de voorfz. Stad, en insgelyks eok de vocrfz. inwoonende Burgeren van de Gelegentheden, noodig tot haar e Koopmanfchap en Handelinge : of dat onderzint s de Muur en en Veflen vam de voorfz. Stad moeflen vergroot en Verder uitgelegt worden: hebben derhalven de gemelde Heer en van de F'roed- fehap, om de voorfz. en andere redenen, tot gerief, commodiieit en cok ten beflen, zo van de voorfz. buiten als binnen woonende Burgers en In- gezetenen, zonder ook te ontzien de groot e en exeeffive Koflen, diedege- meldt Stad ter oemaake van dien zal moeten draagen en fupporteeren,by 'rype deliberatie van Rade eenpaariglyk goed gevonden en gerefoïveert, de ■Muur en, Fe ft en en Poorten der voorfz. Stad uit te leggen en te ver gr 00- ten van het Garenkookers Sluisje, Noord-ooftwaardsaannahetLeproos- ®uisy en zo Ooft waar ds op tot aan het Spaaren, en van daar tot aan de ■^aapen-tooren, volgens de Afbaaking dienshalven air ede gedaan: en om afn den geenen,die genegen of gezint zouden mogen zyn binnen de voorfz, ^uuren, Omtrek en Vergrootinge eenige Huizen, Pakhuizen of andere wbouwen, fzynen nutte en gerieve te timmeren, daar toe befttaame oc~ S f f 5 e<&-
|
||||
|
5-30 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvuUinge
eafte en gelegentheid te geeven: ZO IS 'T, dat myne E. E. Heeren van
de Vroedfchap voornoemt, georJineert en bevelen hebben, ah haar E. E.
ordonneer en en beveelen by dezen, dat alle en een iegelyk {van watfiaat ofconditie hy ook zoude mogen zyn) die omtrent de voorfz. Bakens, 'tzy als 'Eigenaar of Huurder, gehuift of geland is, alle de voorfz. Gronden te demolieeren, flegten en op te ruimen voor Pinxter aanfiaande, wezen- de den ijden van May 1671, ter breete en wyte, als een iegelyk noch nader door de Landmeeters difiinëlelyk zal worden aangewezen: als me- de omtrent de twede Gragt, zynde airede ook afgebakent, en beginnende in V Warmoes-land ,toebthoorende het Weeshuis dezer Stad,Oofiwaards aangaande tot in º Spaaren, en zulks ter breete van vyf Roeden buiten de wederzydfche Bakens: welke opruiminge zal moeten gefchieden voor den laatflen Juny aanfiaande, op poene, dat de voorfz. tyd (zo ten re* guarde van de voorverhaaUe uitterfle Bakens, dienende tot de Circum- valatie, als de gemelde twede Gragt, refpeclivelyk) overflreken zynde, de Meeren van de Vroedfchap voornoemt de demolitie en ontruiminge van de overgeblevene en ongeflegte Timmer agies, Op fl allen en verdere beletze* len, evenwel terftond, tot koften van de nalaatige en wederhoorige zul· Jen befteden. _ Deze Notificatie gedaan zynde, zo is op den 2den van Juny inde
nieuwe Doele de Aanbeitedinge van het Aardewerk gefchied, be- ftaande in het uitfehieten en graaven van de Buiten-gragten, m'itsga- ders het maaken van de Wallen, buiten en om de voorfchreve Ver- grootinge: de Condicien hier toe waren publyk in de gemelde nieu- we Doele te zien, als ook de Kaart, begrypende vier Nommers, als No. 1, zynde aan de Prnkmolen, by het Garenkookers Sluisje, heeft twee Bolwerken. No. 2, is over 't Spaaren, begint aan de Paapen» tooren, en omtrekt daar de nieuwe Scheepmakers Dyk, loopt Wed op na 't Spaaren, heeft twee Bolwerken. No. ø, van het Spaaren ten Weften op na de St. Jansweg, heeft twee Bolwerken. En No, 4, ftrekt van den Hoek Noordweft voorby het Lazarus.huis, tot na de St. Jansweg, met twee Bolwerken. De Stads Gragten moeften 132 Voeten breed en 6 Voeten diep
zyn; de Wallen 3 Voeten ingeftampt, en met groene Zooden op den kruin gedekt, waar toe de Spyze te haaien was uit de naafte Weiden. Daar op zyn yeele Brabanders en andere overgekomen, en aan
he£
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Ç Á ARLEM. 5-3.1
het graaven beginnende, waren eenige op hunne Baazen om kleen
Loon wat onvergenoegtj echter 't ging noch wel, alzo de Burgery niet geheele Corporaalfchappen, en een Compagnie van de Heeren Staaten van Holland quamen waaken, die alles in goede ordre hiel- den. Daar op is tot voortzettinge van de nieuwe Getimmertens, welke
in den nieuwen Uitleg en Vergrootinge van de Circumvalatie om- trent het Noorder gedeelte van de Stad daar ter plaatze zouden mo- gen worden, gebouwt en aangefteld, ieder bekent gemaakt: „Dat » een ieder die eenige genegentheid mogte hebben op de ontruim- w de Erven eenige Huizen of Wooningen te bouwen, waar van voi- „ gens gedaane Afbaakingen, eerfidaags een gedeelte van de ach- v, terfte Erven publykelyk uitgegeven en verkogt zullen worden, 5, hun volkomen vryheid en permisfie gegeven word, om hunne Tim- » meragies en Gebouwen aan zodanige vreemde en buiten woonen- 9, de Metze.laars en Timmerlieden te befteden of doen maaken, als „ zy daar toe zullen willen verkiezen of gebruiken, zonder aanee- » nige Meefter-baazen of Knegts binnen deze Stad gehouden of ge- » bonden tezyn, zulks dat daarin allenthalven de vrye hand gege- » ven wordende, ook alle Werkluiden,zo uit andere Steden als ten » platten Lande woonende, gelyke vryheid zullen, hebben, om al- r> zuik Timmer- of Metzelwerk aan te neernen, maaken, of voor „ hunne eigen rekeninge te bouwen, als 't hun goeddunken zal: s> wordende provifioneel toegeftaan alle Materiaalen tot den Aan- M bouw van Huizen vereifcht, fpeciaal het Yzerwerk enSpykers, » enz. zo wel elders als binnen deze Stad publykelyk zullen mogen » gekogt, en alhier verkogt en verbezigt worden, zonder onder- » ftheid waar of op wat Plaatze de zelve gemaakt zouden mogen »> zyn. Gerefolveert den i2den van Augufty 1671. EnbyRefo- lutie van den }den van September 1671 daar aan, is gevolge de on- derftaande Refolutie en Waarfchouwinge, om voor den jaare éüãæ |
|||||||||||
|
h
|
als vol
|
Huizingen rondom de Stad te moeten af breek en, luidende
|
|||||||||
|
ge:
|
|||||||||||
|
ïfo de Heeren van de Vroedfchap der Stad Haarlem, op het contl·
tkïa HUee} aanhouden van verfcheide Burgeren en Ingefetenen defir Stad,
Püff. dat fy lieden niet en konden geaccomodeert of gerieft -worden ?
et h^ar cumm$diteit Vinnen 'ie Muur en■defer Stad te mugen timtm-
|
|||||||||||
|
f 3% Hiftoriefcbe Aantekeningen, ter aanvullinge
ren, verfoeiende derhalven permisfie, om buiten defelve eenige Timme-
ragies te mogen feiten) mitsgaders tot weeringe van alle disordres en on- geregeltheden, die buiten defes Stads Muur en van dag tot dag meer en meer worden gepleegt, eindelyk hebben gerefolveert de Muuren of Veflen van de voorfz. Stad tot f eer groote en excesfive Koflen, te vergrooten en verder uit te breiden: en dat haar Ed. Achtb. van 't voorfz. fo falutai- ren oogmerk [oude zyn en blyven verfieken, indien de Getimmertens, te- genwoordig buiten de voorfz. Stad flaande, noch langer wierden getole- reert, alfo defelve aldaar maar by gedoogen of precario fyn gebouwt, ?net fpeciak intentie en aanfegginge, van f allen tyden gedemolieert en geflegt te moeten worden, fo haafl eenige gelegentheid om te timmeren binnendefe Stad foude mogen voorkomen, volgens de formeele Refolutien dienshalven van tyd tot tyd, en voomamentlyk in den jaare i66f genomen, expres- felyk dicleerende, dat fodanige Getimmertens binnen fekeren tyd, nu al lange geexpireert en verflrèken., reëlyk en metier daad fouden moetengea- moveert en weggenomen wefen. SO IS 'T, dat myne E. E. Heer en van de Vroedfchappe voornoemt, by defen willen notificeeren en bekent maa- ken, dat alle en een iegelyk, die buiten de Muuren van defe Stad en in de vrydom van dien, {te rekenen van de Paapen-tooren af yen 'vandaar draaijende ten Zuiden, Weflen en Noordwefien tot het Garenkookers Sluis- je toe, en fulks buiten de Spaarwouder-, Schalkwyker-, Leydfche Wa- ter-, Kleine Hout-, Groote Hout-, Raam- en Zyl-poorten, mitsgaders de jbiftriSïen van dien) eenige Huifen of Wooningen fyn befittende, ge- houden fullen zyn defelve Huifingen en Wooningen metter daadte ontrui- men, demelieren en flegten voor den eer f e May 167f toekomende, oppce- ne dat na expiratie van de voorfz. tyd alle de voorfz. Huifen aanfionds de plano fullen worden gedemolieert en geflegt, tot kofien van de Eige- naars of Poffieffeurs van· de felve, uilgefondert alleen dat de Huifen of M^ooningen, dienende tot de Huishoudinge van Blekers, Pannebakkers, Zoutfieders, Enters, Tuiniers, Warmoefiers, en Koehouders, fullen mogen blyven fiaan, voor fe veel de vaorfz. Huifen of Wooningen waar" lyk en effeclivelyk fullen fyn gemaakt of gedefineert voor of ten dienfie van Luiden, hun daar mede alleen gene erende, en fonder dat iemand van de voorfz. Perfoonen, fich met een der voorfz. Hanteeringe geneerende, eenige andere Neringe f al mogen doen of'exerceer en, direclelyk of Miree- telyk in eenigerlei manieren. En hebben de gemelde Heer en van de Vroet~ fchap alle en een iegelyk, by defen wel willen waarfchouwen, dat na het verloop van de voorfz. tyd, omtrent V geene voorfz. ftaat, geene ooglui- |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-33
fónge, conniventie, of difpenfatie fal mogen worden gebruikt, om wat
redenen en allegatien het ook foude mogen zyn, op dat een ieder opfyn hoe- de wefen9 enfich voor fchade foude mogen wagten. Hier op volgde een" Advertentie van den 8ften September 167,1,
^n inhoud als volgt: Jf)e'Heeren Commiffariffen tot het uitleggen en vergroeien -van het Noor-
derfle gedeelte der Stad Haarlem, willende (ingevolge van de Refolu- tie van de Heeren Raaden en Vroetfchappen der zelver Stad, op den Y^fn dezer maand September in haare E. E. Vergaderinge genomen) in * ifn m*nften keften van ds Geintrejfeerdens, preparatie doen maaken tot bet ontruimen der Plaat ze η, die tot het fcbieten van de twee c-erfle ragten zullen worden geappliceert, aan een iegelyk, die't aangaan mag, nochmaals willen mtificeeren en bekent maaken, dat wie gebuild getumt of geland is, tuffcben dezes Stads Singel, beginnende van het ^arenkokers Sluisje ten Oojien na het Spaaren, en zo ten wederzyde ywwdwaards opgaande , ter diflantievattin; Voeten buiten de Noorder- Jte Lakens van de zelve twede Gragt, by dezen wordgewaarfchouwt, op ψη hoede en verdagt te wezen, gecne reparatie ter voorfz, Plaatze te aaten doen, of ook met het verplanten van Bloemen, Kruiden en andere yewajfin eenige onkoflen te maaken, alzo dezelve Gronden, tot hetfcbie- ten van de voorfz. twee Gragt en, in 't begin van het aan/taande jaar 1672 "Z-uïïen opgeruimt, en alle Ópflallen, tujfehen de voorfz. fpatie begrepen , ™s dan gedemolieert en ge/legt mosten worden, zonder onderfcheidvan- tot n<?f?ure zodanige Opftallen en verdere beletzslen zouden mogen zyn: opj einde ter Plaatze voorfz. een nadere Afbaakingc zal worden geaaan, tot ieders naricbiinge.
Daar op zyn den i^den van September, volgensRefolutie van hun
*<d. Achtbaare, een party Erven aan de meeftbiedende te koop ge- Zet5 en was van dezen inhoud: Jf) e Heeren Commiffariffen tot het uitleggen en vergrooten van bet Noor-
van d^6 £edeeÏÏe der Stad Haarlem, zyn van meeninge (in conformité j} ffe Refolutie van de Heeren Raaden en Vroetfchappen, op heden in Piy>vT Vergaderinge genomen) publykelykaan de meefibiedende by Zen yte fe verkoopen, een party Erven , tot aanbouw van gemeene Hut-
en hefv.e^en buiten de St. Jans-psort dezer Stad, tujfehen de St. Jans-weg eert m^aren' 'u0^'ens degedaane afpaalinge met Nommers gedi/iingu- de r00}ïrf&aders de Kaarte daar van gemaakt: welke Kaarte, nevens oh aann*ar^n' aan een ^eSs^^ zo tot het koopen van de voorfz. Erven meenten van de limmeragies , twee dagen te voor en in de Herberg Τ Τ Τ ó van
|
||||
|
534 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
van den Ouden Haan zullen worden vertoont, om zich daar na te kunnen
reguleer en. En eindelyk is ook voortgekomen een Waarfchouwing, by veele
niet qnverwagt, van den 2den van December, luidende aldus: ÔÃ\ e Heeren Commiffariffen tot het uitleggen en vergrooten van het Noor-
-*-' der (Ie gedeelte der Stad Haarlem, willen (in conformïté van de Refo- lutie van de Heeren Raaden en Froetfchappen der zelver Stad,op den Sften van September laatflleden in haar e E. E. Fergaderinge genomen, mitsga- ders de Publicatie en qffictie van Biljetten daar opgevolgt) een iegetyk by dezen nochmaals en voor het laatfie bekent maken, dat wie eenige Thui? nen, onbewoonde Thuin en andere Huisjes , mitsgaders Heiningen en Op- âallen van diergelyke natuure, tuffchen dezes Stads Singel (bezinnende van het Garenkokers Sluisje ten Ooflen na het Spaaren , en zo ten weder- zyden Noordwaar ds opgaande ter difiantie van 125 Foeten buiten de Noor- derfle Bakens van de zelve twede Gragtjalle de voorfz. Op/lallen en Belet- zelen tuffchen dit en den laatflen dezer maand December 1671 incluis, zal hebben te demolieren , flegten en te ontruimen, op pozne by de voorfz. Pu- blicatie geflatueert, en dat daar en loven al 't ge ene buiten vermoeden, na de voorfz. tyd, noch overig en ongeflegt bevonden zouden mogen wor- den, tot kqfle van de Eigenaars befleed, en 't zelve haar in betaalinge van de refpeciive Gronden ook afgekort zal'worden. Zie, als boven. Met deze laatfte Vergrootinge, waar van de betimmering tot he-
den, met twee Gragten doorfneden, en de eerfte met prachtige Ge- bouwen, van tyd tot tyd is aangegroeit, heeft de Stad nu in haaren omtrek tegenwoordig aeht Poorten, voor- 't meerendeel deftig ge- bouwd , namentlyk , de Spaarwouder-poort, Schalkwyker-poort -, Kleine Hout-poort, Groote Houtsoort, Raam-poort, Zeil poort, Deymans poort, en Kennemer-poort; nevens twee Water-poorten, ■als de Eendjes of Leydfche Water-poort, en de Amfterdamfche Wa- ter-poort. Zie de Poorten zelve, van welke wy 'er zes der voor- naamfre door den Kunitenaar 't. Jelgersma hebben laaten aftekenen „ en op de Tytelprint geplaarit. In den jaare 1672, in May, wierden eenige Haarlemfche Burgers,
onder .hunne Kapiteinen Mr. Cornelis van Gravefieyn en Geldof van Fiaderacque, na Heusden gezonden, om gemelde Plaats voor Fran- fche overvallen te bewaaren. Ook trokken door de Stad. Haarlem \\ Schepen met 1500 Hoogduitfche Soldaaten, die na Antwerpen voeren, ten dienfte der C&Cholyke Koningk. ZiQ J.CafieleymMe^ eurius. Haai- |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-3f
Haarlem had in dit troebeljaar nu, en al eonigen tyd te voorerï,
met een deel Wy ven en ander Gefpuis het fpel op den wagen gehad,' niet kunnende dit Volk veelen, dat 'er van buiten zo veele Wagens met gevluchte Goederen door quamen,van de welke zy niet te goed zouden zyn geweeft eenige aan te taften: doch dit redderde zich by tyds. Maar.op den 3often van Juny raakte men Weder op de been, onder anderen, als E. van der Hoeven zegt, het Graauw malkander Wys maakende,dat den Heer Raadpenfionaris Jan de ÏTit,ten huize Van'den Heer Cornelis Jfcanius van Sypefleyn, Bailjuw van Bredero- ae» op de Krayenhoriter-gragt, zich verborgen hield; dat met een grouzaam getier daar na toe trok, en hem willende daar uit haaien, ichoon genoegzaame verzekering gegeven wierd aldaar niet te we- zen, plunderende ondertuiTchen het Huis, dat overvloedig met kö- iteiyk Huisfieraad en Meubilen voorzien was: waar op de Burgers 3fn het Geweer quamen,en zonden eenige Perzoonen aandeVroed- -chap, die aanbragten, dat de geheele Burgery genegen was, zyn Hoogheid, Willem de derde, tot Stadhouder, "en in zyner Voorva- deren waardigheden gevorderttezien; wenfchendedatdeAchtbaare ijverigheid daar mede toe geliefde te neigen. Dewelke'daar op, Wet het ontileeken van Trompetten, van het Raadhuis te kennen gaven, dat het zelve beiluit al by hun Achtbaare was genomen vol- gens onderftaandé Extract uit de Refolutien van de Heeren Raaden en
Vroedfchappen der Stad Haarlem, in haar E. E. Vergaderin- ge genomen op Donderdag den jollen van Juny 1672, na de middag de klok vier uuren. 'Js, na voorgaande deliberatie, met eenparigheid-van Stemmen foed
. gevonden engerefolveert, dat zyn Hoogheid den Heer e Prinfe vanOran*
JljM °f van wegen deze Stad is edngefiglten verkoren tot Kapitein "en
Tn„riuraal Generaal, mitsgaders Stadhouder van deProvintïevan.Hol*
4«„ âç ^ft-^riesland: Uitende allen en een tegel·}k Ingezeten der Stad
*-yngemeide Hoogheid in de voorfz. qualiteitte refpedeeren en erkennen.
h Þ *? ' invoegen als voor en, goedgevonden en ver ft aan, dat zyn Çïïó-
til Heere Prinfe van Oranje, van defe rejoluiie aanfionds noti/Jca-
tWe3f*e'Ven . eft daar over, inferieufe en beleefde termen, begroet zal
Mznv?' ^oor de Heeren Dr. Willem van Teffelen, reseerende Mr
rendrv,$SKyn> Oud-FMrgemeefter, Mr. Cornelis Gravefteyn, regee-
fumht- pen' «* Mr. Willem Fabritius, Raad en Proedfchap, met as-
mr"evan de Heeren Balthazar Coynian, en Abraham Loreyü, beide
Ttti' ' ■ Bur*
|
||||
|
5y6 Hiitoriefehe Aantekeningen, ter aanvullinge
Burgeren dezer Stad, ten einde, zyn meergedagte Hoogheid de voorfz.
Promotie -voor aangenaam zoude gelieven te houden, dezelve ook te accep- teeren, en een keerna deze Stad te komen doen, als naar wiens prefentie en tegenwoordigheid alle goede Ingezetenen, met een ongemeene zugt en opene armen verlangen. Aldus gedaan, verflaan en gerefolveert, ter Kamer e -van de Heeren
Raaden en Vroedfchappen der Stad Haarlem voornoemt, ten da- ge , jaare, maand en uure als boven. My pre/ent, DAMMAS GULDEWAGEN.
Zie, A. Cafteleyns Mercurius. Waar op aanftonds een Oranje-vlagge, zo van het Stadhuis als des
Grooten Kerks tooren afwoei. Men zond ook met den eerften bo- vengemelde Heeren uit de Regeering en Burgery na zyn Hoogheid in het Leger te Bodegrave, om denzelve hun beiluit bekent te maa- ken ; met verzoek van zyne tegenwoordigheid binnen Haarlem, Maar als deze tegen den avond zouden uitrydea, vondenzede Poor- ten geflooten, en een van de driftige Burgers wel zo ftout, hen toe- roepende: „.Gylieden gaat nu heen, maar ik zou u raaden, zonder „ zyn Hoogheid niet weder te komen, of het zal u qualyk vergaan, enz. Zy eindelyk buiten geraakt, en by zyn Hoogheid gekomen, deeden hun berigt en verzoek. Maar dewyl zyn Hoogheid, ter oorzaake van het vereifch zyner Perzoon in het Leger, zulks van de hand iloeg, zyn zy maar door een Trompetter,met een Rok van Sauvegarde bekleed, weder te rugge gekomem Deze Trompetter itilde de op nieuws ryzende toorn van de Burgers, wanneer hy, na Trompetten-geklank, van het Stadhuis afriep: „Dat zyn Hoogheid ,„ de Burgers voor hunne genegentheid bedankte, doch konde, mits „ den dringende nood,in Perzoon niet verfchynen,maar zulks zou- „ de ter bequaamer tyd gefchiedea: ond'ertufichnn zoudenze (til en „ eendragtig zyn. En dus wierd d'eene meer en d'ander min te vre- de geftelc. Zie L. Sylvius, Hiftorien onzes Tyds. De Stad vond zich in deze tyd niet weinig verlegen, alzo men
(als boven reeds is gezegt) met een merkelyke nieuwe Uitlegging bezig was, aldaar onbeflooten, en aan de andere zyde alleen maar met ouwerwetfche Wallen voorzien, die, noch tot befcherminge, noch tot verhinderinge van eenigen Vyand bequaam waren: ook kon de hooge grond aan den Duinkant niet onder water worden gezet: dus moefl: het op Gods genade alleen beruflen: en noodzaakte de Bur*
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 537
Burgers, hoe oneenig, echter wel op hun hoede te zyn. Zie, als
boven. In navolging van alle Hemmende Steden in Holland, wierd hieir
mede de volgende Acte, ter mortificeering van 't Eeuwig Edict,, raakendë de Prins van Oranje, om hem: in zyn Vaderlyke Waardig, heden, te verheffen, geaccordeert: Extract uit de Refotutien van de Heeren Staafen van
Holland en Weft-Vriesland, in haar Ed. Gr. Mog.. Vergade- ringe, genomen op Zondag den. 3den van July 1672. f\p 't gemoveerde van de Heeren Gedeputeerden der Steden Haarlem,
Rotterdam en andere Leden van haar Ed. Gr. Mog. Vergaderinge: hebben de Heeren van de Ridderfchap·en Edelen, 'mitsgaders de Gedepu- teerden van de Steden, uit den naame en van wegen de Heeren haar e Pi'injtpaalen, goedgevonden en gerefolveert, gely k by haar Ed. Gr. Mog. g°fd gevonden en gerefolveert word by dezen, dat om by deze bekommer- iyke confiitutie vantyden en zaaken, de Leden van deze Vergaderinge te hequamen tot het aanfiellen van een Stadhouder, de zelve Leden malkan- der zullen difpenfeeren, gelyk zy malkander, en alle die 't zelve Eeuwig Ediótfucceffivelyk hebben bezwooren,difpenfeeren mits dezen van den Eed &y henluiden gedaan op 't Eeuwig Ediéf, by Refolutie van haar Ed, Gr. Mog. in dato den s den van ^ugufly 1667 gearrefiecrt:■ flellende malkan- der in de zelve vryheïd en faculteit, die haar tot het aanfiellen en eligee- ren van een Stadhouder voor dato van het voorfz. Eeuwig Ediét heeftge- competeert. Accordeert met de voorfz. Refolütien. Zie,. als boven. Noch wierd dien zelven dag zyn Hoogheid, Willem de derde,
Prins van Oranje, in Holland alomme toe Stadhouder gemaakt-, als de volgende Acte meld: Extract uit de Refolütien van de Heeren Staaten van
Holland en Weft-Vriesland, 'in haar Ed. Gr. Mog. Vergade- ringe, genomen op Zondag den 3den van July 1672. jg)' de Leden generaak en eenpaarige inclinatie getoont zynde, om den
Heer Prinfe van Oranje,. nademaalby Refolutie van den eerfie dezer opende maand July, op huiden by refumtie ter Vergaderinge vanhaar' *jjd. Gr. Mog. gearrefiecrt, goed gevonden en verftaan was, datomby eze bekommerlyke confiitutie van tyden en zaaken de Leden van deze ka°VJnt*e te hequamen tot het aanfielien van een Stadhouder, de zelve mal- den *? ' en ^s &eenen di-e den Eed op 't Eeuwig Edié gedaan had-- * VQkens Refolutie van den sdenvan Augujlj 1667, -van den zelven Τ t t 3 Eedï
|
||||
|
5-38 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Eed gedifpenfeert, en malkanderen ge feit hadden in de zelve vry hei den
faculteit, als haar tot hei aanflellen en eligeeren van een Stadhouder, voor dato van 't voorfz. Eeuwig Ediét had.de gecompeteert, aan te feilen en te eligeeren tot Stadhouder dezer Provintie ; hebben de Heeren van de Ridderjchap en Edelen , mitsgaders de Gedeputeerden van de Steden uit den naam en van wegen de Fleer en haar e Prinfpaalen, goedgevonden en gerefolveert, den hooggem. Prinfe van Oranje aan te feilen en te eligeeren, 'gelyk zyn Hoogheid by haar Ed. Gr. Mog. aangèfelt engeëligeert word by dezen, tot Stadhouder, Kapitein Generaal en Admiraal over de Mi- litie van deze Provintie te frater, en te Land, met alle zodanige dignitei- ten en waardigheden, als de zelve voor dezen by de Pr'mfen zyne Voorou- deren, hoogloffel. gedachtenis, bekleed zyngew'eefl: dat mede van wegen deze Vergaderinge aanfonds een aanzienlyke Staatsgewy ze Deputatie aan zyn hooggem. Hoogheid zal afgaan, orn aan den zelven de voorfz. digniteiten en waardigheden op te offeren; ten welken einde verzogt en gecommitteert zyn, gelyk verzogt engecommitteert worden by dezen, uit di' ordre van de Ridderfchap de Heer van Duivenvoorde; de Heeren Haïling, Deyman, Onderwater, van Zanen, de Graaf, van der Tocht, Peiler, vanderLyn, de Groot, en Admiraal, Burgemeef eren van ds Steden Dordrecht., Flaarlem, Delf, Leyden, Amflerdam ,Gouda, Rot- terdam , Alkmaar, Hoorn en Enkhuizen: en werden mede de voorfz. Heeren Gedeputeerden geauthorifeert, om uit den naam en van wegen haar Ed. Gr. Mog. zyn hooggem. Hoogheid te difpenferen en te ontfiaan, gelyk den zelven'gedifpenfeert en ontflagen word by dezen van den Eed, die den zelven tot het niet ontfangen en aanneemen van'tStadhouderfchap gedaan heeft. Is laatfelyk mede goed gevonden en verf aan, dat van we- gen haar Ed. Gr. Mog. ter Generaaliteit de zaake daar heenen zal wor- den gedirig^eert, ten einde hooggemelde Heer Prinfe van Oranje tot Kapi- tein. Generaal en Admiraal over de Militie te ïVaterente Land van de Fereenigde Nederlanden aangèfelt en geëligeert mag worden ; en dat by ampHatie van des zelfs Infrudie moge worden ge confereert op zyn hoog gemelde Hoogheid (tot kennelyk wederzeggen toe) zodanigen vryen macht en authoriteit o-ver de Patenten, en andere zaaken tot de voorfz. Militie jpecieerende, als de voorgaande Prinfen van Oranje, zyn loffël. Voorou- ders,als Stadhouders en KapiteinenGeneraals,ten refpeóïevan de voorfz. Militie hebbengeëxerceert: dat mede zyn Hoogheid van den Eed, die den zelven ter Generaaliteit gedaan heeft tot het niet ontfangen en aanneemen van 't voorfz. Stadhouderfchap, by haar Hoog Mog. 'mag werden gedij pen- feert en ontjlagen. Accordeert met de voorfz. Refolutien. Zie, ais boven, Daar op wierd den 4den, zynde daags daar aan, door gedagte
Heeren, zyn Hoogheid de zelve Digniteiten en Waardigheden ge- offereert: die het zelve met dankbaarheid aannam, en eene uitnee- mende genegentheid toonde om het Vaderland met goed en bloed te
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-39
te befchermen. En, na zyn Hoogheids hooge Caraéter ter Genera-
üceit den 8ften was afgedaan, quam hy den ioden vroegtyds in den Haag, wordende opgehaalt door Gedeputeerden van haar Hoog •M°g-, ontfing aldaar zynCommiffie, en leide den Eed af: 't welk ter Vergaderinge der Staaten van Holland mede gefchiede, zittende ten zelven dage als Stadhouder ter Rolle. Zie Λ. Cafieleyns Merc. Gemelde Prins weder na het Leger te Bodegrave vertrokken zyn-
de, fchreefvan daar, ter geruftfteliing van de Gemeente, aan di© Van Haarlem, als andere Hollandfche Steden, deze volgende Brief: Erentfefte, eerzaame, wyze, zeer difcreete, by-
zondere goede Vrienden.
J\Ta dat de Heer en Staaten van Holland en IVeft-Friesland ons door een
aanzienlyke Staat sgewy ze Deputatie hebben doen bekent maaken, dat haar Ed- Gr. Mog.ons hadden believen aan ie-ftellenente eligeeren tot Stadhouder van de Provintie van Holland en Wejl-Friesland, mitsga- ders tot Kapitein Generaal en Admiraal Generaal over de Militie van de- zelve Provintie te IVater en te Land, met alle zodanige digniteiten en '^aardigheden, als de zelve voor dezenby de Prinfen onze Foor■ouderen verleed zyn geweefl, hebben wy gemeint van onze eerfle en voomaamfte _ Voorzorge ie zyn onze gedachten te laaien gaan hoe en in wat voegen het refpeél van de Regeeringe, en de ruft van de goede Ingezetenen van het Land, door bequaame middelen herjleli , en voortaan behoorlfkgemain- tineert zal kannen worden; en als wy die zaake in den grond"wel hebben lrSlZjien' en bevonden, dat de ongelukken, dewelke het God de Heere be- hept heeft aan den Staat van het lieve Vaderland te doen overkomen, door ae^progreJJen, de welke den Koning van Franhykmet zyne JVapsnen on- Ver-iuagtgedaan heeft tot in het harte van 't Land, voor een groot gedeel- te Veroorzaakt door de irowwloosheid en de lacheteii van zodanige Bevel· hebheren, Officieren en Soldaaien, de welke de eerfle en prinfipaalfte Po- dten op deFrontieren van 't Land waren aanbevoolen, daar door eerfl een &'°ote ontfteltenis en vervolgens eengeneraale impreffïe in de gemoederen prn de Menfchen hebben veroorzaakt, als of de goede Regenten van de ni°.Jintie van ffolland, en van de Steden van dien, de zaake-van het Ge- t fn niet en hadden doen handhaven, met zo veelernft en trouwe als het ^aoorde ; en dat die verkeerde iwiprejfien aanleidinge hebben gegeven tot ïfjfóide commotien en beweegingên van het Folk in eenige Steden van daad' daar ^oor het ν·Φν$ en de gehoorzaamheid, de welke de Onder- vevf,e.n aan haar e hooge en wettige Overheden Jchuldïg zyn, vervallen en '}nte/t-in^eert *s> zo^e^en 'ψ,tot bereAinge van onze voorfz.falutaire %>y <-?n,' £e°ordeelt zeer dien/tig en ooknoodzaakelykte zullen zyn , dat ,J ννβρ eerftdiexarge op ons neemen, om na verdienden en met rizcur te ö - ' dam |
||||
|
54-0 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
doen firaffcn alle die geenen , dewelke fchuldig zullen bevonden worden
aan 'de voorfz'. lacheteit en trouwloosheid, om aan een ander te dienen tot exempel voor het toekomende. Dat wy ook aan alle deIVaereldbetuigen, dat wy geene kennijjè ter wae-
reld, ook zelfs geen Opinie en hebben, dat 'er eenige Regenten van de Pro- vintie van Holland, of van de Steden der zelver, zouden zyn, dewelke tekens Eer of Eed haar zouden hebben vergeeten, om door verraad, cor- refpondentie'met .de Vyanden van den Staat, of met eenige andere onbe- h'aorlyke middelen, iets te hebben gedaan of ondernomen, 't welk tegen de fligi zoude zyn van een eerlyk engetrouw Regent, en dat wy bygevolge moeten-verklaar en, dat wy niet alleen niet en konnentoefiaan, maar ab- folutelyk disavoueren alle de licentieufe menees, dewelke in verfcheide Ste- den noch tegenwoordig ondernoomen worden , en dat iwy de aanleiders en f auteurs van de zelve firafbaar houden in den hoogften graad, als Per- turbateurs van de gemeene rufte: maar evenwel, gelyk ons oogmerk is, de authoriteit en de macht, dewelke VEd. competeert, aan de eenezyde], zo veel in ons is, te herftellen en te maintineeren; en aan de andere zyds de rufle en weljland van de Gemeente te bevorderen, 't welk beide in deze perplexe conflitutie van tyden en zaaken ten uitterfienfchyntgerequireert te zyn, zo zouden wy 'wel meenen, dat met vigoureufe Placeaaten voor het toekomende, tegens alle zodanige moedwillig heden, ongehoorzaamhe- den en tumulten,op nieuws zoude behoor en voor zien te worden met zwaa- re pecunieele en corporeele /iraffen, tegen de Contraventeurs, en mogen UE. zich verzekeren, dat wy de hand daar aan'zullen houden, dat de zel- ve met alle emfl enpromptïtude worden gemaintineert en ter Executie ge- fielt; en dat wy in der daad daar toe zullen gebruiken de authoriteit en macht, de welke de Heeren Staaten van Holland en Weft-Vriesland op ons in de voorfz. qualiteit hebben believen te confereer en, daar door dan on- der Gods genadigen zegen de ïroublen geweert en gehoorzaamheid her- fielt, en de Onderdaanen weder gebragt tot het bet aaien van ordinaire en extraordinaire Lafien, de welke tot verval van de exceffive onkofien van den Oorlog alberéits uitgefchreven zyn, en noch van tyd tot tyduitge- fchreven zullen moeten worden, met een volkomen eendragt, en met een ■mannelyke couragie, de verdere gedreigde Invafien van den Vyandge- weert, en het lieve Vaderland, onder Godesgenadigen zegen, totzynen voorigen fiorij"anten fiaat herfielt moge worden, daar toe wy alles zullen toebrengen wat in onze macht of vermogen is. Wy beveelen hier mede,U
Erentfejle, eerzaame, wyze en difcreete bezonderegoede Vrienden, in de befcherminge van God'Almachtig. In 't Leger by Bodegrave, den ifien
van July 1672. UE. geedwillige Friend,
G. H. Prince d'Orange.
Behalven de reeds voorheen gemelde oneenigheid in deze Stad?
rees weder een vonkje van murmureering onder de Burgery o^eÏ |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-41
haare Regeering,het welk door zekere aanzienlykePerzoonen(zegc
de Heer Valkenier) aangeblazen wierd,zo dat het tot een lichte vlam Oitbarile^ want de Burgers daar op zo gaande wierden, dat zy 7Ar- ticulen op 't papier bragten, die zy met een Requefi: (zo als dezelve hier volgende te lezen zyn) op den 3iften van Augufty 1672, aan de Heeren Burgemeefteren en Regeerders van haare Stad prefenreer- de, verzoekende daar op favorable apoftilla, in forma. Requeil of Verzoek, op de naam van de algemeene
Schuttery der Stad Haarlem. Aan de Edele Groot-Achtbaar e Heeren Burgemeefieren en
Regeerders der Stad Haarlem. -^even met behoorlyke Eerbiedigheid te kennen, d'algemeene Schuttery
" der opgemelde Stad.boe dat zy Supplianten b'y dezeConjunóturenvanty· den, en gevolglyk gaarne zoude zien, dat dewanordres van haare Com· pagnien, mierden geredrejjèert en herfielt, in een goede en ordentlyke Re· geeringe van de zelve haare refpeófive Compagnien, en dat haar Supplian· ten onder Reverentie dunkt, dat daar toe om de confufie en wanordreont- Jiaande uit de al te grootheid van haare Compagnien voor te komen, wel gerequireert zoude werden, dat de zelve van het getal van acht hendels Zoude gebragt werden tot het getal van twaalf. Als mede dat der zelver Qollonellen, Fifcaaien, Kapiteinen, Luitenants en Vendrigs, wierden verkoren uit eniby Stemminge der zelver Burgery, ieder inzynVendel, mits- gaders dat de zelve Kapiteinen, Luitenants en Vendrigs, als ook andere. hooge Officieren, bovengemeld, niet zoude werdengeëligeert, uit eenige jan de Heeren Pelitieque Regenten, om dezelve Heeren Regenten te ont- iqfien van een dubbelde Bedieninge, en geen Empechement ie contribue- ren in haar Politique affairen: en dat ook van de zelve Militaire Officien ^•otide zyn ge'ëxcufeert alle degeene, die, ofZiOonen, Schoonzoonen, Broe- '®ers, Swagers en Oomen van iemand der hooggemelde Regeeringe zoude mogen wezen, op dat een ieder zyn Ampt, met volle liberteit zonder Em- pechement, tot contentement van de Burgery zoude konnen bedienen ζ 'daarom zy Supplianten dan te rade zyn geworden, haar te keeren tot UE. ^oot-achtbaarheden, reverentelyk verzoekende dat UE. Groot-achtbaar- heden, ter oorzaake, en om redenen voorfz. haar Supplianten gelievente cJ>nfenteeren, dat in conformité als hier voor en, hare refpeólive acht ren- üels werden gebragt tot het getal van twaalf. De Heeren Froedfchappen te ^ in ^e Krygsraad dezer Stadzynde, mitsgaders der zelver Geparen- vann ' ίετ Nawiaagfchap, als hier voor en genoemt, nu en gevolgelyk den ■■ ^aieninge, in de opgemelde Krygsraad, met alle reverentie wer~ h\^ucu^eert' en de Supplianten geadmitteert, om voor nu, en gevolge· JK uit hare refpeétive Fendels, haare eigene Collonellen, Fifcaals, Kapt- VVV teins.
|
||||
|
5"4x Hiftonefche Aantekeningen, ter aanvullinge
teins, Luitenants en Vendrigs te verkiezen: het welk doende, zo zyn de
refpective Supplianten gerefolveert, door Gods legen, onder het beleid van zyn Hoogheid den Heer e Prinfe van Oranje, haar Goeden Bloed ten dien- Jte en voor de Vryheid, en Algemeene Ruft van deze Staat en Stad, ten uitterften by te zetten, of&c. Volgen noch eenige Artykelen, waar op de algemee-
ne Schuttery der Stad Haarlem, onder behoorlyke reveren- tie verzoekt, dat de Edele Groot Achtbaare Heeren Burge- meefteren en Regeerders der zelver Stad, zodanig gelieven te difponeeren als haar Ed. Groot Achtbaarhedentenmeeften Vrede, Rufte en Benefitie van de Gemeene Zaake en Burgery der opgeraelde Stad zullen verftaan te behooren:. ï.-rsat alle de Ontfangers van de Geeftelyke en WaereldlykeGoederen
U deze Stad concerherende, zoude mogen zyn en blyven buiten de Vrocdfchappen dezer Stad, enjaarlyks van haar Ontfang en Uitgift, aan da Magifirature publyque Rekening doen. 2. Dat geene Bewindhebberen van d'Oofi- en Wefi-Indifche Compagnie
%oude mogen werdengeëligeert, uit de Vroedfchap dezer Stad, maar uit de voornaamfie Koopluiden. 3. Dat geen Hoofdofficier dezer Stad, mitsgaders geen Bailjuw van
Kemiemerland of Brederode, mede zou'mogen zyn of blyven in de hoog· gemelde Vroedfchap. 4. Dat niemand tot eenige Officien, profitable Atnpten, of Benefieten
dezer Stad, zoude mogen werden gepromoveert, als een Ingeboorne van deze Stad, of van de Provintie van Holland en Weft-Vriesland. . 5. Dat niemand, wie het ook zoude mogen wezen, meer als een Ampt
of Officie dezer Stad concernerende, zoude mogen bedienen, ten ware hy *aan 'i zelve Ampt of Officie 's jaarlyksgeen 400 Caroli Guldens zoude kon" men profiieeren. 6. Dat niemand in de hooggemelde Vroedfchap dezer Stad zoude mogen
•Zyn, of daar toe zoude mogen werden geëligeert, als die geene, dewelke is van de Aanzienlykfle, Vermogenfie en Wyfie dezer Stads Burgery, en een oprecht Lidmaat van de waar e Gereformeerde Religie ; mitsgaders een getrouw Voorfiander van deze Staat en Stad, als mede een oprecht en van lange iyd getrouwe Liefhebber van zyn Hoogheid den Prinfe vaft Oranje, genegen zynde de Privilegiën te helpen maintineeren. 7. Dat overmids de Burger fchuttery dezer Stad, onder folemneelen
Eede moet belooven, de Handveften en Privilegiën dezer Stad te helpen maintineeren, ook aan dezelve Burger f chuttery, door den Druk toude •mogen werdengecommuniceert, en uitgegeven, alle de Privilegiën, Hand' "usfien en Voorrechten die haar zyn verleent, door de Graaven en ReZiil" ten van Hollanden ïVefi-Frieshni, fwdert de eerfie Grmdvefi van <j*^t |
||||
|
' van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-43
Stad en Burgery, tot op den tegemvoordigen dag toe, behoudens (onder 't
■Beleid van zyn Hoogheid den Prinfe -van Oranje) haar Vrjheid, haarlie- der uit het Recht der Natuure en't Recht der Polkeren, mitsgaders het Recht des Oorlogs competeerende. Additien en nadere Coniideratien, dienende tot het
Requeft by de algemeene Burger-fchuttery der Stad Haarlem,
noopende de Eleétie van henlieden eigen Hoofden, aan de Ed. Groot Achtbaare Heeren Burgemeefkren der zelyer Stad geprefenteert. Te kennen gevende> Dat de Burger-fchutterf, töt het pareeren van Militaire Ordres, pe*
|
||||||
|
f ure zomtyds tot henlieden ongenoegen zoude mogen werden geobtrudeert.
. 2· -Als mede, dat de meening en intentie van de Burger-fchuttery niet % y°*' hun eigen Hoofden geëligeert hebbende, door dezelve de Heeren Poktieque Regenten, met feditieufe voorflagen uit den naame van de Bur- gery te doen, zomtyds te incommoderen, ofhaarE.Refpeéten^duthori- teit eenigzints te befnoeijen; maar om dezelve Heeren Regenten in haar ·*■· volle Refpeót en ^.uthoriteit tegens alle quaadwilligen te beter en veilU &er te helpen maintineeren. IPaarom dan dezelve Burger-fchuttery met alle reverentie zich keeren-
ae tot z.yne Hoogheid den Heer e Prinfe van Oranje, (alzo aan zyne Hoog- Il-f difpofitie van het bovengemelde Requefl is geojfereert) ootmoedig- min,noch verzoekt, dat zyne Hoogheid hen Supplianten geüeve te ad- Jneeren tot het nomineer en van een dub beid getal van hunlieden Hoof- *»> conform hetvoorfz. Requefl, om by zyneHoogheid als Stadhouder, gouverneur en Kapitein Generaal, mitsgaders Hoofd van de Militie de* ~?r Landen, daar uit dan een enkel getal te ijverden geëligeert, op dat zyn Hoogheid en de welgemelde Heeren Regenten, beft. verzekert zouder mo< gen zyn, dat de gemelde Hoofden waren bequaam tot haarlieder refpectï- re ch<zrgien, en getrouw Patriotten van dit Vaderland, mitsgaders wc- dofi!fhebbers wgeen Flatteurs van zyne hooggedachte Hoogheid: 't welk
wende, 35,. ut in FrincjpCiU, ^ iJe Heeren Burgemeefteren het Requeft en Articuien gelezen heb-
z.vh' avonden dezelve van zulk en gewigt en confequentie, dat als i)eSeerden de zaak in advys te houden tot den volgenden dag, een nneer Z^' na veel tumuIts' de Supplianten contenteerden met ; tt mondelinge Publicatie van de puye, en met aanplakken van Bil- J «en op alle publyke plaatzen: „Dat zy gezint waren de goede Bur- V V ? 2 „ge-
|
||||||
|
544 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
„ gery by haare Privilegiën te maintineeren, en voorts de geheele
„ zaak aan zyn Hoogheid op te draagen, op dat dezelve daarin zou ,,, difponëeren na zyn welgevallen, nomineerende eenige Heerea, „ om deze zaak aan hooggedachte zyn Hoogheid op te draagen, en „ gevende aan de Burgery licentie, dat zy mede eenige uitdenhaa- „ ren ten zelven einde wilden deputeeren. Gelyk gefchiede. Zyn Hoogheid inmiddels van deze Burgerlyke commotie kond-
fchap krygende, zond der'waards een Compagnie Paarden onder den Collonel Almelo, en een Compagnie te Voet. Voor de welke de Burgers de Poorten toeilooten, en hun ophielden, om niet binnen te mogen komen. De Stads- en Burger-Gecommitteerdens de Commiffie van hunne
refpeótive Principaalen by zyn Hoogheid afgelegt hebbende, vond hooggernelde zyn Hoogheid goed, om op de aangeboden Articuien. en Requeft, het Advys van de Vroedfchap der Stad Haarlem te hoo- ren, en gaf een ernffig bevel aan de Burgeren: „ Dat zy hunne O^· „ verigheid alle gehoorzaamheid zouden bewyzen, en zyne Paten- „ ten op de twee voorfz. Compagnien beter refpeóteeren. Hier op ontbood de Burger-krygsraad, op den 8ilen van Septem-
ber, 's voormiddags, de Burgers na hunne refpeétive Doelens, hen afvraagende: „ Of zy de voornoemde Patenten van zyn Hoogheid „ wilden pareeren, of niet? Zommige ftonden toe, dat men de twee voorfz. Compagnien zouden laaten binnen komen; doch ande- re, die wat heeter gebakert waren, wilden daar toe geenzints ver- ftaan, maar vermaanden zich onder malkanderen, dat de geheele Burgery behoorden in de Wapenen te komen; waar van de meefi: Oproerige na den middag een begin maakten, die de andere Burgers ttiet derzelver Officieren met veele bedreigingen dwongen, om in hun volle monture op de Doelens te compareeren; alwaar zy in die confufie verkooren 24 Perzoonen,of uit ieder van de 8 Compagnien 3 Burgers, dewelke terftond den· oude Krygsraadexcufeerden; waaE op zy alle onder hunne Vendels, omtrent 6 uuren, na de Markt trok- ken , daar zy confufelyk onder malkanderen zworven, tot omtrent \i uuren 's nachts, wanneer zy hun met troepen van8a 10begaven na de huizen van alle.de Régenten, die zy, tegen alle protefratien, met dreigementen en befpottingen dwongen, om en corps op't Stad- huis te vergaderen; alwaar de voorfz. 24 Burger-mannen, uitnaam^ Tan de geheele Burgery,van de Regenten begeerden; „Datzyhu11" |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-45-
» ne refpeótive Employen van Regeeringe zouden quiteeren, de
·>■> Stads Sleutels aan de Burgers overgeven-, en bekennen, dat zy t> niet meer te zeggen hadden., als de minfte onder de Burgeren. ε Welk zy ook alle deeden, zeggende in het afgaan van het Stad- huis aan de meenigte der Burgers: „Mannen, nu zyn wy aitemaai ?> gelyk, en wy hebben nu niet meer te zeggen als gy. _ Hieï mede nam deze commotie in de nacht om twee uuren een
einde, en met den aankomenden dag weder een aanvang; want als de Burgers doe hunne bedryven overdachten, oordeelden zy noch een groote misflag begaan te hebben, door dien zy de Secretariiïen noch. in hunne Bedieningen, en de Secretarye onverzegelt hadden gelaaten, waarom zy hen in een goed getal weder begaven na her Stadhuis, deeden de SecretariiTen de Secretarye quiteeren, met in- tentie om dezelve te fluiten, en van buiten met een Stads Zegel te verzekeren tegen allen acces van iemand, die daar van een Sleutel pogt hebben, behalven ordinaire Sleutels, die zy op de Hoofdwagc in bewaaringe bragten. Maar dewyl. de Stads Zegels niet voor de hand waren, en de Burgers geen kennis hadden om die te vinden, wierden zy te rade het Stads Wapen op de Deur van de Secretary te zetten met het Yzer, daar mede men de Dieven brandmerkt. Kort daar na quam de Burgery weder in de Wapenen, met voor-
neemen, om de twee Patenten van zyn Hoogheid na te komen, ea de twtQ voorfz. Compagnien in te laaten, ten welken einde zy hen. van de Groote Houtpoort af, tot op. de Markt, in twee reijen fiel- den, tuiïchen dewelke zy de voorfchrevextwee Compagnien deeden door marcheeren tot op de Markt: maar dewyl inmiddelseenigeder "Utgers een valfche argwaan opvattede, als of die twee Compagnien We' Franfche of Sauvegardens van dien Koningk mogten zyn, leiden zï dezelve eens de Markt rondom, en dezelve weg en Poort weder· uit5 die zy ingekomen waren, werdende hun door de 24 Burger- dennen buiten de Poort aangewezen ilallinge en voeder, daarmede zy hen konden vrolyk maaken, en moeiten aanzien, dat. de Poor- ten weder voor hen geflooten wierden: trekkende de Burgers weder !?a de Doelens, alwaar de voorfchreve 24 Mannen eenen nieuwen· ^ygsraad aanftelden, en een Nominatie maakten tot een nieuwe j^dfchap, itellende boven aan alle de 32 oude Heeren, en tot een
7v 8j> ^eta! noc^ 52 n'euwe uir het midden van hen, waar mede:
7 » Perzoonen uit de. ygórJchreve 24 deputeerden aan zyn Hoog-.· V' Υ γ 3 hèidi.
|
||||
|
54# Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
heid: dewelke antwoorde, daar op CommiiTariflen na Haarlem te
willen zenden. Onderwylen was 'er in de Stad een volkomene A- narchie, of eene Gemeente zonder Regeering, ten zy men de ove- rige 16 Burger-mannen voor de Regeering wilde neemen. Zie Syl- vius, Cafteleyti) enz. De meefte der 24 Mannen, zo niet alle, maakten ftaat, om zel-
ve tot de Regeeringe door zyn Hoogheid geavanceert te worden, dat hun geheel mislukte: want als op den i2den van September de Heeren Albrecht Nier op, oudfte Raad in den Hove van Holland, en Johan Wierts, Raad en Rekenmeefter van zyn Hoogheid den Heere Prinfe van Oranje, in de Stad waren gekomen, hebben dezelve, na ■examinatie van zaaken, op den loden, van 't Stadhuis doen publi- ceeren, niet alleen de volgende Generaale Amneftie, maar ook een Aéte van zyn Hoogheid,daar by den nieuwen Krygsraad wierdvaft- geiteld, en de geheele oude Regeering gecontinueert, uitgenomen alleen een eenig Heer, namentlyk, Mr. Johan Everfwyn, Prefident- Schepen, in welks plaats gefield wierd Balthafar Coymans, Ridder, Heer van Streef kerke j luidende gemelde Aéte dus: WILLEM Η E Ν RIK, by de gratie Gods, Prinfe
van Oranje en NaiTau,Grave van Catzenellebogen,Vianden,
Dietz, Lingen, Meurs, Buren, Leerdam, enz. Marquis ' van Ter Vere en Vliffingen, Heere en Baron van Breda, enz. Gouverneur en Stadhouder van Holland, Zeeland en Weft* Vriesland, Kapitein Generaal en Admiraal der Vereenigde Nederlanden: Doen te weef en: Dat wy in deze bekommerly\e tyden niet meer ter harte
neemende, als dat de refpeétive Steden en Provintien, onder ons Stad· houderfchap reforteerende, mogten werdengebrast in zodanige ordre en Regeeringe, waar door der zelver ruft e en voorfpoed werdegeftabileert „ en ons door eenige Afgezondene 'voorgedragen zynde, dat in de Stad van Haarlem, tuftchen de Regenten en Ingezetenen, zodanige dijfidentie was wttfiaan, waar door ons goed oogmerk niet kan werden bereikt: en vor- skrs uit het rapport van Lommifturijfen Aalbrecht Nierop, oudfte Raad in den Hove van Holland en Weft-Vriesland, en Johan Wierts, onze» Raad en Rekenmeefter, die wy (door preftcnte affaires ons Perzoonelyk in de voorfz. Stad niet kunnende laaien vinden) aldaar tot wegneemingë van de voorzeide diffidentie hadden gezonden, dat verfcheide onordentf' ïykheden van wegen de Ingezetenen tegens de Regenten aldaar waren g& pleegt, hebben wy, naar ingenomen rapport van gemelde CommiJJarijfep |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARL E M. 5-47
■die haar binnen de voorfz. Stad op alles hadden laaien informeer en, op
de Requefie, mitsgaders de zeven Artykelen ~ uit den naame -van de al· genieene Schuttery aan ons overgeievert, gedifponeert in maniere als volgt: Eerfielyk, raakende de Officieren in den Krygsraad, hebben wy tot Collonelvan den Ouden Doelen gefield, gelvk wyfiellen mids dezen, Dirk 'Jeyman, Raad en Vroedfchap der voorfz. Stad. lot Kapitin van het Oranje Vendel, Gillis van Hoornbeek: en tot Luitenant, Frederik Kotj- febarïd. Tot Kapitein van het Witte Vendel, Mattheus Everzwyn: en tot Luitenant, Chriftoffèl van Beek. TOt Kapitein van het Blaauwe Pendel, Mr. Jacobus Wallis: en tot Luitenant, Mr. Chriftoffèl van Val- kenburg. " Tot Kapitein van het Gecouleurde Vendel, Doétor Godin: en tot Luitenant, Cornelis Cloribus. Vorder tot Collonelvan de Nieuwe Doelen, FlorisSwan, Raad enVroedfchap der voorfz. Stad. Tot Kapi- tein van het Oranje Vendel, Pieter Kluyskens : en tot Luitenant, Hans BaeJli. Tot Kapitein van het PVitte Vendel, Dirk Damius : en tot Lui- tenant, Abraham van Gelder. Tot Kapitein van het Blaauwe Vendel, Cornelis van Loon : en tot Luitenant, Francois Palm. Tot Kapitein van het Gecouleurde Vendel, Eduard van Cralen: en tot Luitenant, Arnout Gudde. En eindelyk tot Fifcaalvan de voorfz.. acht Compagnien, Geldof van Vladrakke.
Weherfiaande, dat deze Keuze alleenlyk zal wezen voor dezereize,
zonder te trekken in confequentie: maar dat in toekomende by den Krygs- raad zullen weidden genamineert vier Perzoonen uit de Vroetfchap, om daar uit by de Heer en Burgemeefieren twee tot Collonels te werden verko- zen. Van gelyken zullen by den zehen Krygsraad uit ieder Compagnie wer-
den genamineert twee Kapiteinen en 'twee Luitenants, om daar uit by Burgemeeflers een Kapitein en Luitenant voor ieder Compagnie gekozen te werden. ö ó Zullen ook twee Fifcaalen by den Krygsraad werden genamineert, om
6y gemelde Burgemeefieren daar uit een gekozen te werden, en dat alles Van drie tot drie jaar'en. Komende wyders tot de boven-gementioneerde Articiden, verftaan wy,
dat op de drie'eerfle, meldende, dat de Ampten van Ontvangers, Bewint- hebberen, den Hoofd-Officier en den Bailjuw van Kennemerland behoor- den te werden gefepareert van de Froetfc happen, voor als noch niet en kan "toerden gedifponeert. Het vierde Artykel, als ftrydig tegen de Privilegiën van den Lande, en
Pfejudiciabelzyn.de zo welaan den Staat in 't gemeen,als aan de Stad in
1particulier, kan niettoegeftaan werden; des niette min zullen alle de
S$fie,> die tot eenige Officien, prqfitable Ampten of Beneficien der voorfz.
adzyn, of noch zouden mogen werden gepromoveert, gehouden zullen
StZfjn aanfi°nds> ofby.de aanvaardinge van dien, Poorteren der voorfz.
jaa te worden,en te voldoen de rechten tot het voorfz. Poorterfchapfiaan·-
j °J zullen by fautevan dien genoodzaakt wszep^haar voorfz, Officien,
^P>pten of Benefieten te wrlaatejh %
|
||||
|
f48 Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Op het vyfde Art f kei ν erf aan wy_, dat niemand, wie het zoude mogen
wezen, meer als een Ampt of Officie, de Stad Haarlem concerneerende, zal mogen bedienen, ten ware hy van hetzelve Ampt of Officie geen'^cQ Guldens 's jaar s fractement zoude proffiteeren: en iemand bevonden wer· dende meer als een Ampt of Officie te bedienen, waar toe een vafl Traóta· ment van 600 Guldens of daar boven isflaande, zalgehouden wezen de- ■zelve andere of meerdere Ampten te ver'laaten tot zyn keure en optie. " Het zesde Ariykel, namentlyk, dat diegeene, die tot Vroetfchap zui- len werden peëligeert, zullen moeten wezen de Aanzienlykfte, Vermo- gende en Wyfte van de Burgery, Lidmaaten der Gereformeerde Religie, getrouwe Voorfanders van de"n Staat en Stad, onzen Perzoon oprecht ge- affeffiioneert, en genegen de Privilegiën te maintineeren, word abfolute* lyk toe?eftaan. ■ Eindèlyk, ordonneeren wy, dat aan de Burger fehuitery door den Druk
-zullen werden gecommuniceert alle, zo oude als nieuwe, Privilegiën, Handveflen en Voorrechten, de voorfz. Stad competeerende, voor zoveel 1 dezelve dienflig en nut zullen bevonden worden. Verders wat belangt de Nominatie van 32 Perzoonen, die de 24 Gecom*
.vetteerden van de Burgery der Stad Haarlem, zo by haar Schriftelyke Requeft, als bygevoegde Memorie, beide by dezelve 2^ondertekent, vef- ,z,ogten dat mochte dienen benevens de Nominatie der oude Regenten, als -een duhbeld getal, om daar uit by ons een nieuwe Vroetfchap geformeert te werden, en zekerlyk bericht, zynde, dat aan de eene zyde deze nieuwe ■Nominatie zeer informeel was, ja zoverre, dat de Vertoonders in pre- fentie van onze Commiffarijjen, meer als de helft van de nieuw genomi- ■meerde Perzoonen hadden gerecufeért; en aan de andere zyde, dat tegen 'de oude Regenten niets reproc-h abels en wier de ingebragt, de Religie, Po- litie ofeenige Faétie rakende; maar ter contrarie, dat dezelve Regenten van ouds bekent waren alsfinguliere Tveraars tot voordeel van den Staat-, •Stad en onzen Per zoon, zo hebben wy goedgevonden, zo uit de Nominatie van de voorfz, oude Regenten, als uit die geene, die van nieuws opgeflelt en genomineert zyn, tot Vroetfchap teftellen, gelyk wy feilen mits dezen .deze navolgende Perzoonen: |
||||||||||
|
Dirk Cornelifz. Deyman,
iïillisBouchellion, Mr. AdriaanBakker, FlorisSwan, Mr. Adriaan van Bosvelt, Jan Bartholomeufz. Veerj 'Mr. Cornelis Graveileyn..-, Mr. Cornelis Loo, Cornelis Sylvius, Ysbrant Schatter, Willem Turk, |
||||||||||
|
Andries van der Hom,
JacobSteyn, Auguftynfz. Mr. Tacob Druyvefteyn, Mr. Mattheus Steyn; Cornelis Duyvens, de jonge, Mr. Johan van Thilt, Dr. Willem van Teflëlen, Mattheus Schatter, Dr. Mahu Ie Febure, Jonas de Jong, Jacob Pieterfz, de Ram, |
||||||||||
|
i
•vv*
•V·
|
||||||||||
|
$th
|
||||||||||
|
van de Befchry ving der Stad Η AA RLEM. 5-49
Mr Johan Ruyl, i& Mathys Haaswindius ,
«"lis van Clarenbeek, ψ Mr. Willem Fabricius,
i'auius Vermeulen, fö Ysbrant Diks,
™r· Meynard Vianen, 3g Anthony Koning,
Mr. Salomon van Echten, & Baithafar Coymans, Heer van
^" Streefkerke.
La/lende onze CommiJJariJJen de zelve in onze Naam den behoorlyken
Eed af te neemen. Gedaan in 's Gravenhage den ledenvan September 1672. G. H. Princè d'Orange.
ÏÏer Ordonnantie van zyn Hoogheid, C. Hu χ g e ν s. Ên 3e Amneftie-Publicatie, mede als volgt:
A<m ons Aalbrecht Nierop, Oudfle Raad in den Hove van Holland, en
Johan Wierts, Raad en Rekenmeefier van zyn Hoogheid den Heer e Prmfe van Oranje, als fpecialyk van dezelve zyne Hoogheidgecommit· teert, om de Regeeringe der Stad Haarlem wederom in goede Ordre te brengen, by de Heeren Regenten derzelver Stad openhartetyk verklaart Zynde,^ gelyk zy als noch verklaarden , dat zylieden alle in't gemeen en teder in 't particulier, niet meer wilden gedachtig wezen de Ongeregelihe- afn, fzedert weinige dagen herwaarts by eenige Ingezetenen binnen deze Stad gepleegt: maar al het zelve meer toefchryvende aan een verkeerden "rifi, als aan· eenen gepremediteerde Malitie, geerne wilden vergeven en vergeeten ; zonder daar over eenige recherche of onderzoek te iaaten / *' if gedoogen gedaan te werden; Zo hebben wy, uit de Naame van weggedachte zyn Hoogheid den Heer e Prinfe van Oranje, pryzende voor JT/? in de gemelde Heeren Regenten haar e Vaderlyke genegentheid en af- Jectie tegen haar e Burgers én Ingezetenen, goedgevonden dezelve Ingeze' 'enen te vermaanen en beloften mits dezen, fchuidige weder-liefde 'enge- hoorzaamheid aan haar e refpeéïive Overheden te bewyzen, dezelve met alle^ behoorlyke eerbiedigheid en refpeü te bejegenen, deene Burger den ^deren over het gepajjèerde niet teinjurieren, en verder alles te doen. m de plicht van een goed Burgeren Onderdaan is medebrengende, rin aan ^ders, dat alzo mids de verandering dergeneraale Regee» fet&' °°k eefiige veranderinge is gevallen in den Eed,die de Burger-Schut' y gewoon is te doen in handen van de Krygsraad, den zelven Eed met
mtf/etflen by de Schutters zal werden vernieuwt, ordonneerende de ge- ie d ^fyS^aad de voorfz. Schutters den inhoud van den zelven Eed wel Orlbe&rJpen.
toe onJT^ren verders' &Μ mn nu af aan de Dagwachten, als tot noch &ers inti 'Javndienfiig aan de Stad, en al te la/lig voor de goede Bur~ .■»■■» toekomende en tot nader ordre zullen cejfeeren en ophouden. WWW '.'Met
|
||||
|
«o Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullïnge
Met alk het welke voorfchreven wy vqfielyk -vertrouwen, dat de Heer en
Regenten in haar Eer en Reputatie, de Burgers in haar Rufle en Vrede, en de Stad inhaaren ouden Luifter, zal wezen en bly ven gefield. Aldus o-edaan, ten overfiaan van ons Commijjarifien hier onder ge-
fchreven,binnen de Stad Haarlem, den \6den van September 1672, En was getekent,
A.NIEROP en J. WIERTS.
Zie SylviuS) als boven.
In den jaare 1Ó74, den I4den van Maart, na dat de Vrede tus-
fchen hun Hoog Mogende en den Koningkvan Grootbrittannien we- der CTeftóoten was, wierd te Haarlem, als mede alom in de Neder- landfche Steden, volgens hooge order, eene Dankdag over dezelve behouden, en veele"Vreugdetekenen aangeregt, zo met het loffen van Kanon, luiden der Klokken, 't branden van Piktonnen, enz, Zie J. Cafieleyns Mercurius. In den jaare 1675, tuffchen den 4den'5den van November, florm-
den 't uit den noordweften in Holland zo hevig, dat de Ydyk tus- fchen Haarlem en Amfterdam, tegen alle aangewende arbeid, door een hevige perszing van 't Water doorgefpoelt, en aan de i8den Paal aan geene zyde halfwegen na Amfterdam, tuffchen de 30 en 40 Roeden in de breedte, en 3Roeten in de diepte, doorbrak: en vermids de Slaaperdyk, by Spaarendam, door 't hooge Water over- gefpoelt was, en vervolgens mede op verfcheide plaatzen doorbrak, wierd het omleggende Land tot Duin toe onder water gezet. Daar pefchiecle zeer 'veele fchade'zo aan Menfchen, Huizen, Beeften, en Schepen. Ook zeide men, dat het Water eenige Duimen hoo- |
||||||||||
|
ger nou B
|
eftaan, ais weleer in die vreeffelyke Alderheiligen Vloed.
|
|||||||||
|
Zie, als boven. ,
In den-jaare 1678, wierd by hun Ed. Groot Mogende de Heeren
Staaren van Holland en Weft-Vriesland gerezolveert, om de Maat van de Turf door de geheele Provintie op eene voet te brengen, al- zo daar omtrent «groote ongelykheid in zwang ging j zommige en wel de meefte maaten met Tonnen, maar van ongelyke groote, en .andere met Manden, mede zeer verfchillende, en alzo niet billyker is als dat de eene Ingezeten van een Land word getraéteert en ge- handelt als de andere, zo hadden hunne Ed..Groot Mogende nu «ofdeevonden, alle de Turf geheel Holland door met de Turfton» op de groote van de Leydfcbe Maat, te doen meetenj opweUj^ |
||||||||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 3:5-1
conditie dan de Verpachtinge van de Turf tegen April alomme was
gefchied: maar 'omtrent het invoeren van dien heeft het overal niet eveneens voort gewilt, en wel inzonderheid teZaardam, alwaarmen voorheene met Manden had gemeeten, en de Inwoonders hun ver- beelden, dat twee van dezelve tegen eene Ton gerekent, veel meet* konden uitleveren als de nieuwe Tonnen; eenen Jan van der Steng Was Secretaris te Ooft-Zaardam en Ooftzaanen,. als mede ColiecTieur Van de Turf-impoft, gelyk dat ordinair van meer Impofitien by de ■SecretariiTen van de Dorpen wierd waargenomen; en men had dan na Haarlem eenige Tonnen, op de Leydfche Maat te Zaardam ge- maakt, gezonden, om die aldaar te Yken; maar zulks, als ftrydig tegen het Kuipers Gild, om dat elders als binnen Haarlem gemaakt wa- ren, geweigert zynde, zo waren voorfchreve Tonnen ongeëikt we- derom gekomen, 't welk by het gemeene Volk veel gezeg heeft ge- geven, even als of men een Turfmaat had willen invoeren tegen of buiten de intentie van de hooge Regeering, 't geen in efTeéte on- waarheid wasj maar wanneer nu andere en Geykte Tonnen vaardig waren, heeft men die volgens de Ordonnantie willen gebruiken. Het ^as den i8den van May, als de gemelde Secretaris van der Steng na Haarlem vertrok, om eenige zaaken aldaar te verrigten, als onder- Wylen door zvne Klerken Ceelen geweigert wierden, om als voor-, heen met Manden Turf te meeten; 't -geen by deTurftonfters,Turf- boeren en Gemeente qualyk wierd opgenomen, en over gemurmu- reert, voornamentlyk, zo zy zeiden, om dat Burgemeefter Mein- aert Jochemfz. Kat uit het zelve Schip, daar nu Ceelen toegewei- gert wierden, eenige dagen te vooren met Manden Turf opgedaan nad, rottede daar over op de Zuiddyk tezamen, en malkanderen. '°Phitzende, kreegen zy een Trommel by de hand, die zy eene^fo- m de Turfvolfter om den hals hongen, en wierd doe door eene van de^Wyven, die t'zamen gerot waren, de Trommel roerende, ge- °^pen:. " ^ie Kapitein Rondhemd om Kaas en Brood wilden dienen, τ, dat die zouden voor den dag komen. Waar op meer jongens ea Wyven als andere vergaderende, zyn zylieden al trommelende na öe meergemelde Burgemeefter Kat in de Noord gegaan, om de ge- belde Tonnen af te vorderen en te verbranden, of aan ftukken te ™ytenj waar toe een van de Wyven, Bregt Zegers genaamt, gaan- voorby een Schrynvverker, een Byl op haar fchouder had mede- genomen, fpreekende de Wyven in 't voorby gaan van des Secreta- W w \y 2, ris
|
||||
|
$■>% Hlftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
ris Huis zyn Klerk toe met deze woorden: „ Dat gaat 'er na toej
„ wy zullen jou ftraks by komen. Zy ontmoeten den BurgemeefteE omtrent het Weeshuis, waar binnen de voorfz. Tonnen waren, en die om dezelve aanfpreekende; zo weigerde hy zulks, en berifpte hen over dit doen, zeggende: „ Dat zy t'huis zouden gaan fpinnen,. , en dat men zulk Volk wel zouden kennen, als zy om Brood van '' de Schaal quamen. Waarom zy veritoord zynde, zyn metgroo- ten toeloop gekomen voor 't Huis van den Secretaris, (hebbende nu eene Lys Kattevangers en dan een Jongen den Trommel om den hals, alzo Jnna de Turfvolfter, ziende dat het werk zo hoog ging, die van de haare had afgedaan) en hebben tegen eenen Waaghals, Die- naar van den Secretaris, die met deszelfs Huisvrouw over de deur lag dus uitgeborften: „Jou Duivelze Verklikker! koom befchaart "Ïï'ç3 de Tonnen! Waar op denzelven Waaghals, als ook de Huis- vrouw antwoorden : „ Dat zy na Burgemeeiteren moefren gaan. Maar zy zeiden: „ Dat die dezelve niet wilden geeven. Waar op zylieden begonden te fchelclen en te raazen,en de Jongens met {ree- nen op en door de Glazen te gooijen; zo dat het zo hard aanging, dat Waaghals tegen des Secretaris Huisvrouw zeide: „ Koom, laat ons in huis gaan, wy zyn ons lyf nu niet zeker. Waar op zy te zamen zyn na binnen gegaan, fluitende de Deur toe: maar de Jon* gens volharden roet gooijen tot omtrent 12 uuren, als wanneer het ophield.
Ondertuflchen murmureerende en rottende, zyn zy des avonds om-
trent 8 uuren weder gekomen, namen de Brandladder van de Kerk, welke voor de deur ftond, en ramden, zo Jongens als Wyven, de Deur open en op de vloer, breekende de Ladder in drie ftukkenj en daar op in huis trekkende, begonden te rooven en te pionderen, en voornamentlyk in de Kelder, daar zy Wyn en Bier tappende ea fcheppende, dronken, vol en raazende wierden. De Vrouw van den Secretaris had, met behulpvan haar goede
Vrinden en Buuren, in de ftilitand veel van haare Inboel en van het Comptoir geborgen,.en een Exprefle na Haarlem gezonden, om van 't gepaffeerde voor 's middags aan haar Man berigt te geeven: die 't zelve aanftonds aan den Heer Mr. Jacob Druivefleyn, Bailjuw van Kennemerland, als onder wiens Diftrift dit gefchied was, te ken- nen gaf· dewelke zyn Stedehouder, Dr. Johannes Jngtb, nevens tWQQ. Heeren Leenmannen ? Framois Ñ vim en Dr. Nkolms Ie Few- |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM, ssi
re, een Klerk van den Secretaris van Kennemerland, de Bode en 4
Dienaars van de Juilitie, om hun te informeeren, heen heeft gezon- den; dewelke, reizende over Halfwegen, door ftilte als anderzints, niet voor 's avonds over 10 uuren te Zaardam eerft aanquamen. De Secretaris van der Steng, na huis trekkende en komende op den
Hoogen Dyk, aan de Weftzyde omtrent den Overtoom, quameri hem aldaar eenige Vrouwen tegen,van goede wille, hem waarfchou- wende: „ Dat hy niet verder wilde komen, of dat hy een dood Man „ zoude zyn, en dat zy (de Pionderaars) hem levendig zouden ver- 5j fcheuren. Waar op den Secretaris refolveerde, (mede verftaan hebbende, dat het met zyne Huisvrouw en 9 levendige Kinderen noch wel was) tot eenen Piet er Fink, Apothecar aan de Weftzyde, in te gaan, en aldaar tot de nanacht te verblyven; van waar hy we- der na Haarlem is vertrokken, en zo voort na den Haag, om van het gepaffeerde aldaar kenniiTe aan de Hooge Overigheid te geven. Onderwylen waren de Stedehouder, Leenmannen, enz. geko-
men by eenen Jan Adriaanfz. Boter,Kaiie\e'm in het Moriaanshoofd, aldaar veriïondenze de regte gefchapentheid van de zaak, en dat het geheele Huis door duizende Menfchen geplondert,overal gerafeert, en noch vol dronken en vol gezopene Menfchen was, die als dolle Lieden aangingen; en wierd den Stedehouder mede gewaarfchouwr, dat hy zich met zo weinige Affiilenten in 't Huis van den Secretaris t>y de donkere nacht niet zoude begeven, onder die dolle en razen- de Menfchen, of dat hy een Man des doods was. OndertulTchen was het gerucht in 't Huis gekomen, alwaar zy
pionderden en roofden, dat den Bailjuw met zyn Dienaars gekomen Waren, om hun te weeren, en't pionderen te beletten-, dan zy gin- gen daar op te fterker aan, en riepen: „ Waar is hy? Laat hem ko- « men, zo is hy op zyn laatile gras, en een dood Man. Houden- de voorts hunne MeiTen gereed, om hun voorneemen uit te voeren. Den Stedehouder begaf hem echter, nevens de Heer Palm, en
zyn Dienaars, in Huis, vonden een groote meenigte Pionderaars,
Jfceeft Turf boeren, hun Knegts en vreemde Jongens, dewelke voor
t meefte gedeelte van de goede Lieden met AaimoelTen onderhou-
Qen wierden, en waar by ook eenige Ingezetenen hunne Kinderen
s^yoegt hadden, veele noch bezig zynde met 't fpoelieren en plon-
l^ei,^n? en andere hun vullende met Wynen en Bieren, die in de
der ^n den Secretaris in goede quantkek lagen, en 'fchandelyk
. W w w ι ¥ü&*
|
||||
|
55'4 Hiilorlefche Aantekeningen, ter aanvullinge
misbruikt wierden, waar van veele zo veel al hadden ingenomen,
dat zy door dronkenfchap naauwlyks wiften wat zy deeden: 't welk de Stedehouder, (wordende, zo dra in huis quam, van zyne Die- naars afgefneden) nevens den Heef e Palm hebben moeten aanzien; en was het voorfz. Volk zodanig aan 't hollen, dat als doe geen mid- del by der hand konde genomen worden, om het zelve te beletten. Den Stedehouder begaf hem weder na Jan Adriaanfz. Boter, al-
waar verzogt wierd van eenige Buuren en goedwilligen tot den Se- cretaris van der Steng, dat hy hun.wilde affifteeren, om eenige Pa- pieren van belang te bergen, die in een Kaftje, ftaande in hetComp- toir, beflooten waren: 't geen wierd uitgevoerd. En 't was aan- merkelyk, dat terwyl de raazende Menfchen pionderden en zich vol zoopen, door de Goedwilligen een Kift met Geld, nevens een Zak met Geld, uit de Kolk van den Haart gehaalt, uit het Huis droegen, en in 't Veld verborgen; dat daar na voor den dag quam. Veele Moedwilligen, afgeilooft en dronken zynde, vertrokken ondertus- fehen, en de verdere overblyvende wierden door den Stedehouder en zyn Dienaars uitgedreven. Terwyl brak den dag aan, als wan- neer de Dienaars van den Bailjuw in huis wierden gelaaten; die mee behulp der Goedwilligen de Deur en Venfters met Planken hebben toegefpykert. Des Donderdags'quamen noch twee Leenmannen, als de Heeren
Willem van Wijfelt en Cornelis van Loon, met ÑHet'er Baas, Secre- taris van Kennemerland, van Haarlem, welke met den anderen, na dat den Stedehouder aan hun rapport had gedaan , goedvonden, by hmn te ontbieden de Heeren van de Regeeringe van de Ooftzyde van Zaardam, om met malkanderen te delibereeren op de middelen, toe ftuitinge van de verdere fpoelieringe en plonderinge: maar quamen alleen de Burgemeefter Hals, en Frederik Franfz. Jonker, Schepen en Kapitein,aan welke wierd voorgehouden: „Of de gemelde pion- „ dering en fpoeliering niet had kunnen geftuitworden? Immers dat „ het als doe noch tyd was om het voor't toekomende te doen. Maaf wierd geantwoord: „ Dat zy het niet konden helpen, dat het hun „ leed was, en dat de Burgery niet wel in 't Geweer konde worden „ gebragt; dan, dat zy hoopten, dat het nu wel zoude gaan. En zyn zo gefcheiden, aanneemende den Burgemeefter Kat te fpree- ken: dewelke al gerucht gehoort hebbende, dat het hem wel mede iTiogt geiden, op middelen dagt, om 't zyne te falveeren. |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-5-5-
Kort daar na, zynde de klok omtrent half 12 uuren, en de Ge-
meente uit de Kerk, alzo het Hemelvaartsdag was, zo wierd de Klok getrokken, en na dezelve wat geluid had, het volgende uk een der Venfters van de Kerk gepubliceert, op den naam van Bur- gemeefteren, Schepenen en Vroedfchappen, hoewel'het niet door alle was beitelt: urgemeeflerèn 1 Schepenen en Vroetfchapfen aan de Oofizyde van
'Zaardam hebben gerefoheert en va/t geftelt, zo gedaan word by dezen, dat de Volftcrs van de voornoemde Oofizyde de 'Turf met Man- den weder zullen meeten, ah van alle tyden gebruikelyk is ge-weeft, zon- der eenige Tonnen te gebruiken. Actum in V Dorps Weeshuis tot Zaar- dam voorfz. den 19 van May 1678. 't Geen van een groote meenigte Menfchen, oud en jong, op 't
kleppen van de Klok toegevloeit, wierd gehoord ·, die daar op be- gonden te roepen: „Victorie! Victorie! nu zyn zy(meenendedaar » mede de Regeering) de klem al kwyt; nu fchytenze 'er voor; nu ■>·> moeten meer Pachten af. En wierd aanftonds het gepubliceerde san de Kerkdeur geplakt. Alle het welke by de Heeren Leenmannen qualyk wierd opgeno-
men,niet alleen óm dat het zonder hunne kennifle was gedaan, maar ook om dat.zy oordeelden, dat daar mede de Seditie wierd gevoed,. en dat in allen gevalle Burgemeefteren, Schepenen en Vroetfchap- Pen daar toe niet waren gequalificeert, als zynde een zaak, die de Hooge Overigheid conferneerde; zo dat daar op den Stedehouder en Heeren Leenmannen de Regenten van de Oofizyde by hun heb- ken ontboden·, doch quamen niemand als Burgemeefter Hals, en een Schepen; welke voorgehouden wierden: „Het groot abuis,dat » 'er begaan was met de gedaane Publicatie, en de quaade confe- » .^uentien, die men daar uit had te vreezen. Toonende een groot Misnoegen en reffentiment, en protefleere:idë daar tegen wel fcher- Pelyk. Waar op den voornoemden Burgemeefter Hals antwoorde: » E>at zy het om beft wille hadden gedaan, meenende daar door het i> Volk te ftillen. En wierd dien dag voort door gebragt, om de ^■egenten te beweegen tot de Burgery in de Wapenen te brengen, jn alle verdere ongemakken daar door voor te komen: en zyn de peeren Leenmannen met de Secretaris wederom na Haarlem gekeert,. Dvvende den.S^debouder -roet Yie? Dienaars te fcaardagj- ' >: |
||||
|
55^ Hiitoriefche Aantekeningen, ter. aanvulHnge
't Graauw of de Oproermaakers nu de voorfz. Publicatie gehoorc
hebbende, liepen na 't Weeshuis, en eifchten de Tonnen: welke hen door den Weesvader töegelaaten wierden te krygen of gegeven > waar van zy eenige op .Mookenburg brasten, die zy al juichende verbranden, en fmeeten de andere aan (tukken-, daar van eenige ter memorie een ftuk na huis droegen. Ondertuffchen groeide het zeg- gen dat het den Burgemeefter Kat zoude gelden, die zy voorga- ven'dat mede aan de Pacht of Pachters vaft was, en noch met Man- den'had geturft, enz. gelyk ook daar na gefchiede Het geruchte nu al in de naafte Dorpen verfpreid zynde, zo wa-
ren 'er veele daar van daan gekomen, welke hun by die van Zaar- dam voegende, in den laaten avond trokken na het Huis van den voorfz. Burgemeefter Kat, met voorneemen, zo het fcheen, om daar mede te rooven en te pionderen: maar wierden door den Bur- -eemeefter en de zyne met goede woorden, en belofte van Bier en Tabak, ook dat zy in zyn Huis niet of weinig zouden vinden, (alz© meeft 'alles weg gedaan was) verhindert en afgewezen; hun aanwy- zende een Bierfteeker, daar zy genoegzaam Bier konden haaien, en een open Veld van Meyndert Ar ent[z. Meyn, in de Noord, daar.zy het zouden drinken. Waar mede zy voor die tyd gediverteertzyn- de daar na toe trokken, haalden Bier en Tabak, dronken en joel- den op het Veld tot in den laaten nanacht, als wanneer zylieden we- der by den Burgemeefter quamen, klaagende over het Bier, 't geen zv hadden: die hun, onder 't verzoek, van dat zy hem wilden hel- pen voor fpoelieringe bevryden, ander Bier toeftond: onder welke Verzoekers van Bier een Weftzaander was, welke vry veel gezach onder hun fcheen te hebben, en voor Kapitein of Luitenant fpeelde: nu dronken en vol wordende op het Veld, begeerden zy Wyn te hebben, en zonden eenen Boonzak (die daar na is opgehangen) toe zekere Dirk Jan tymefz. Sekotvanger, op de welke zy het mede aemunt hadden, om een Oxhooft Wyn, met voorgeeven, dat zy San zyn Huis niet zouden befchadigen, en dat gemelde Boonzak zore zoude draagen, dat hem niets quaads gefchiede. Schotvanger ftond hun het Oxhooft Wyn met een pond Tabak toe, en zond hun tot Daniel Leyts, Wynkooper aan de Ooftzyde; daar zy het al me- de op gemunt hadden; dewelke hun een Oxhooft leverde: zybrag- ten 't zelve op het Veld, fmeeten het den bodem in, en roerder» /of door dronkenfehap., of met voorneemen, om het Volk dol enr.a- |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. ss7
■zende te maa'ken) de Tabak onder de Wyn: onder welke hoop hun
verJcheide Ingezetenen vermengden, die (indien men ze noemden) zjehzelven zouden moeten fchaamen, en niet zo zeer om te pion- deren , als wel om te drinken en zuipen gekomen waren.' De mor- genftond gekomen zynde, zag men het Volk, zo'oude als jonge, als verikgene op 't Veld leggen, den eenen hier en den anderen op een andere plaats, en was"die nacht zo veele ongebondenheid ge- fchied, dat het te fchandelyk is om te verhaalen. De Secretaris van Kennemeriand te Haarlem gekomen zynde, deed
aan den Heer Bailjuw van Kennemeriand rapport: welken Heer de Secretaris met de Nachtfchuit na den Haag zond, om daar van, daar het behoorde, kennis te geven, gelyk gefchiede,en 't verdere door den Staat daar op gevolgt is. Ondertuffchen de Oproermaakers en Plonderaars van alle kanten
vermeerderende, vloeiden zy na het Huis van Simon Oofterhoom, Onder-Secretaris van de Weftzyde,en mede Colle&eurvanverfchei- de Impoften, woonende aan den Overtoom -, dewelke alvoorens, door het quaad geruchte, een goed getal Mannen van de Burger- wacht gehuurt had, om het te beletten: maar de Oproermaakers aankomende, gingen gemelde Wachters door. Den Bailjuw van Bloys, kenniffe van dit werk gekregen hebben-
de, was daar mede gekomen, om met zyn prefentie, zo veeldoen- lyk was, de verdere oproeren te hinderen, en had zich, nevens Si- mon Oofterh$ofn en andere, in en omtrent het Huis begeven, en dee- den met woorden, dreigen en beloften alle devoir, om het te flui- ten > maar konden omtrent het woedende Volk geen iriiftand kry- €-n; 't Huis moert mede onder de voet^ 't was mede een Pachter; zo datze het Huis moeiten verlaaten, en aan de moedwil van dit op- hopende en toomelooze Graauw overgeven: de Jongens begonnen Serft met Steentjes in de Glazen te gooijen, en allengskens met wat grooter, tot dat, de furie nu hooger wordende, de groote, welke a' meer en meer van andere Plaatzen toevloeiden, een Plank namen, waar mede men 't Water op den Overtoom fchut, (daar onder me- de de gemelde Boonzak was) en ramden de Deur open, vloeiden in *|uis5 fpoelieerden wat zy vinden konden, en braken de Voormuur fan het Huis af, met verwondering, dat 'er geen ongelukken ge- bieden met het neervallen van de Ruïnen. Simon Ooflerhoorn had •™eae alvorens, vreezende voor 't geerte daar na gefchiede, zyn «eefte Goed geborgen en weggedaan. XXX In |
||||
|
5^8 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
In alle deze plunderingen fcheenen zy ordre te houden, en na een
Leidsman of Kapitein om te zien·, den eenen deze, en den anderen een ander voor een Kapitein aanziende, daar het te gelooven is,dan die de meefte drift en voortgang maakte, voor Kapitein gehouden wierd, zonder eenige ordentelyke beftellinge: daar was'er onder anderen een, die met een Stokje aanwees, waar beft en geraad- zaamft moeit gebroken worden·, zy gaven voor, dat zyvanhooger hand quamen, en dat de geene, die zy dienden, (op het prefentee- ren van Geld en Bier, dat zy het pionderen zouden nalaaten) hun beter konden betaalen en houden als zy lieden^ zy hadden ook een, oude bezegelde Brief, na alle waarfchynlykheid uit des Secretaris van der Stengs Comptoir verkreegen, maar van anderen inhoud, de welke zy vertoonden, daar by valfchelyk voegende: „ Dat het de „ laft van zyn Hoogheid was, om de Pacht en Pachters uit te roei- „ jen. 't Geen wel aan de man wilde, en van ieder, ja zelve van Lieden, anders goed van oordeel en wille, gelooft wierd j zodat zeker Regent van een ander Dorp, dat anders een eerlyk Man was, aangefproken zyode,om dit woeden te helpen weeren,zeide:„Wel „ hoe! wat zullen wy doen? Zy zeggen, dat het van zyn Hoog- „ heid komt. Zo raakten deze nacht door. OndertuiTchen hadden die van de Weftzyde, meeftVrouwluiden,.
een kring geflagen, en geteld wie voor aan zoude gaan, om de Ton- nen mede uit het Weeshuis te haaien, en aan ftukken te ilaan ofte verbranden j *t lot viel dan op een Vrouwmenfch, die daar na ge- geeffek is, de Trommel te flaan *, een ander de Byl te draagen■; en een derde 't Vendel van een Schortekleed te voerenden trokken zo 'alle heen, haalden de Tonnen uit het Weeshuis, bragten die op een Erf aan de Weftzyde, braken dezelve aan ftukken, en verbranden- ze; de yzere Hoepen verkogtenze, en gingen 'er mede tewerk even of zy een grooten Buit bekomen hadden: maar veele brak het daar na zuur op. ' Den Bailjuw van Blois en Stedehouder van Kennemerland fpraken
des Vrydags morgens malkanderen, ontbooden die van de Regee*- ringe van de Ooft- en Weftzyde in het Weeshuis aan de Ooftzyde by malkanderen, en wierd door den Stedehouder hun te vooren ge- houden: „ In wat zwaarigheid dat zy ftaken j dat het tyd was, om „ de plonderingen te weeren: dat het onverantwoordelyk voor de « geheele Waereld was: dat de Ingezetenen in de Wap'enen moe" „ ftea
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-5-9
.?) ften komen, of dat zylieden by nalaatigheid hun en hunne Nako-
» melingen in byzondere fmerten zouden inwikkelen, 't Welk van den Bailjuw van Biois geadvoueert wezende,en 't zyne daar by voe- gende, prefenteerden zylieden beide na Amfterdam te gaan, en al- daar van de Heeren Burgemeelteren eenige Militie te verzoeken, met dewelke zylieden het meenden te zullen kunnen (ruiten; of zo zylieden ingezetenen wilden werven, dat zylieden vooraan zouden gaan, en daar eerit onder fchieten. 't Welk aanmerking in de Re- genten verwekten; want zylieden nu begonden te zien, dat het de Óproermaakers niet alleen om de Pachters te doen was, maar dat hec ook daar na hunlieden, de Ryke en Meeftgegoede zoude gelden. Baar wierd dan met gemeene'ftemmen gerefol veert, (niet dervende om de Gemeente Militie in brengen) dat ieder zoude aan zyn zyde, 't zy Vry willige, of om 10 Stuivers daags, met of zonder Trom, 150 Mannen werven, gedeelt onder vier Compagnien, den Bailjuw en Stedehouder zouden ais Collonellen (zo noemde men hun)voortrek- ken. Het gerefolveerde in 't werk geitelt zynde, quamendie geene die geworven waren in beider zyds Weeshuizen te zamen, wierden Geweer, Kruit en Lood gegeven aan die het niet hadden, en hec Zelve begeerden, hunne Naamen opgefchreven, en quafie gemon- ftert. Den Stedehouder vorderde van zyn kant van de Officieren belofte, dat zy hem en malkanderen trouw zouden byftaan ·, dat ge- fchiede: maar willende het zelve mede van de Aangetekende heb- ben, begeerden veele het zelve niet te doen, zeggende: „ Wy zyn. ø wel voor de Burgers, maar niet voor de Pachters en Verklikkers. t Welk ook gefchiede aan de Weftzyde, alwaar zy niet wilden op-
trekken, als onder belofte, dat men de Pachters noch Verklikkers wiet zoude befchermen: gelyk daar na in 't pionderen van de Huizen van Jan Jocbemfz. Leenen, Corneüs Emaus, Dirk Schaap en Klaas "Uan_ (Vormer gebleeken is. Zy zyn dan opgetrokken, en elk na zyn Redifigneerde rendevous gefchikt: in 't marcheeren de Gemeente Vermaanende: „ Dat zy hen ilil zouden houden,dat het ter befcher- »5 minge van de Goeden was:, en dat zy in de nacht een Lantaarn mee 5> een brandende Kaars zouden hangen. Voorts wierd ordre gefield, 20 door Patrouljes als andere voorzorgen, dat 'er geen meer onheil m°gt gefchieden.
Inmiddels was 'er meer en meer Volk van alle kanten toegevloeir, Welke veele alleen (na 't fcheen) maar op den roof zagen, en daar
× ÷ ÷ 2 zy
|
||||
|
560 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
zy niet te pionderen vonden, dan het aan de Ingezetenen ten beftea
te geven. Dien Vrydag avond vergaderden allengskens die geene, zo Vreemde als Ingezetenen, oude als jonge, Mannen als Vrouwen, die 't pionderen in den zin hadden, nevens de Toekykers, door de Wacht doordringende, op 't Zilverpad, voor de Huizing van Jan Jochemfz. Leenen: welke wel vreezende voor 't geen hem over quam, zogt dezelve met het geven van Bier en Geid, 't welk zy naart: de deur in een Herberg verdronken, en daar na met Wyn en goede, woorden,, te fluiten-, maar te vergeefs, hoe zy meerder ingevolgt wierden, hoe zy meerder begeerden: zy verkreegen van Jan Jo- chemfz. Leenen, dat zy een Oxhooft Wyn mogten haaien tot Daniel Leyts, aan de Ooftzyde, (daar zy het al mede op gemunt hadden, om dat hy, Notaris zynde, zomtyds de Pachters dienden;) maar vonden, daar na toe gaande, de Sluis door de Compagnie van Ka- pitein· Frederik Franfz, Jonker (een Man van goede wille,en dieziehu overal yverig ten befte toonde) bezet, en de overgang toegefloten,, zo dat zy met bedreiging zonder Wyn te rugge moeften keeren: waarom zy, nu vertoornt zynde, en weder op het Zilverpad voor 't voorfz. Huis komende, begonnen de Glazen in te gooijen, ia Huis te loopen en te pionderen. Cornelis Emaus, aan die zyde woonende, en geen gedachten heb-
bende dat het zynHuis en Meubilen mede zoude gelden, alzomers, hem, als nu geen Pachten hebbende, wys·maakte, dat hygeen nood had, moeft 'er ook aan; en quamen daar toe mede helpen pionderen Cor- nelis Kip, die eenige jaaren in zyn huis verkeert en door hemde meefte Kort: genooten had, nevens zyn Stiefvader Kees Buys, die beide hun Geweer (dat zy om te befchermen hadden aangenomen, en loon daar voor/trokken) neder fmeeten; maar wierden ook beide daar na op- gehangen. Deze Huizen, vooroamentlyk dat van Emaus ^ tot.de grond toe nedergeworpen en geplondert zynde, gingen zy voort op het einde van 't Pad, na Dirk Schaap en Klaas van PFormer^ daar zy de Deuren opbonsden, de Glazen, uitfmeeten, 't Huisraad pion- derde, en alles met 'er haart: omverre haaiden. Na dit gedaanewerk, trökkenze na eenen Kardinaal, Colleéteur op de Zaandyk, alwaar ,zy met een ftuk van een Balk hecHuis open ramden: maar ziende dat daar niet veel te pionderen was, alzo gemelde Kardinaal zyn Goed geborgen had, zo gavenze het Huis ter ruïneeringe aan die /fan. Zaandyk ten beften, dewelke hët ook tot de grond toe rafee*-
deaj.
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Η Α ARLEM. f 6τ
den, en veel van t'huis bragten, meenende dat het hun geöorloft
was; en keerden de Belhamels, met een Schelle voor hun, door ie- mand, die men al mede Kapitein noemde, gedraagen, na den Dam en groote Sluis, met voorneemen, om het Huis van:-Daniël Leyts, Wynkooper aan de Ooiizyde,te pionderen: maar wierden daar we- derhouden, gefluit, en te rugge gedreven, Ondertuffchen hadden 2,y al 's morgens de Thuin van den-Secretaris van der Steng aan de Ooftzyde aangetair, en die zodanig gefpóelieert en gerafeert in kor- ten tyd, dar het byna ongelooftelyk fcheen, ieder daar van hetzyne als een. roof t'huis draagen.de: en deedenook zo met een Schuiten- huis, dat daar omtrent itond. Dit moeiten 'de Bailjuw en Hoofd- officieren met goede aogen aan zien, alzo de aangenomene Soldaa- ten daar behaagert in hadden, en. zelve tegens de Plonderaars rie- pen: „Zo, Mannen! dat gaat wel: deed gy het niet, zozouden· » wy het doen. Gelyk gezegt word, ook gefchiede. Byzonder was het, dat de meefte en grootlte Oproerroaakcrs hun
des. daags verfchoolen, om een fpeelreisje reden of voeren, en des avonds vermomd, den eene met een Paruik, den ander met een aangezette. Baard,en divers toegemaakt,.voor.den dag quamen. Ori- uercuilchen wierd aan de Ooftzyde goede wacht gehouden, Den.Stedehouder reisde Vrydag-nacht met de Vrouw van de Se-
cretaris na Haarlem, (alwaar-zy haaren rMan vond) om rapport van de gefchapentheid der zaake aan den Heer Bailjuw van Kennemer- land te doen; en vernamen aldaar,, dat 'er drie Heerengecommit- teerde Raad en van de Heeren Sc.aaten.van Holland, nevens den Com- cies-Fifcaal du Boys,te Haarlem gekomen waren,als den.Heer Schat- ter Van Haarlem, den Heer Maas van Leyden, en den Heer Woéring. Van Gouda, expreflelyk op de klagten afgezonden van haar Ed. Gr. jj^og. en den Heere Prins van Oranje, om alle noodige ordreteftel- Jen tot voorkominge van gezeide. Beroerte, dewelke het 'Noorder- quartier, en dat daar aan gelegen was, bedreigde: van dien dag-na- Arniterdai-n gerei ft zynde, hadden daar bezorgt 't geen hun Ed.Mog.. Van nooden hadden tot. medewerking van hun voorneemen·, gelyk ook prinfipaalyk in den· Haag ordre was geftelt tot het voortpreiïen- '%& fvvee Compagnien Militie uit den Briel,een van den Major Ruy- I^aiirg, en de andere van den Kapitein Ie Fevre: en was teverwon- jv~KQn en.met genoegen aan te merken, dat deze expeditie zo fchie- f Voort ging,.dat., daar de tyding op Donderdag.eerft in den Haag Xn l ge-
|
||||
|
§6% Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
gekomen was, de Militie in fde Schepen op Saturdag al te Haarlem
waren, vaarende zo voort door Spaarendam naZaardam, daar zy op Zondag omtrent de namiddag aanquamen. Op Saturdag, den 2ïfte van May, was den Stedehouder met den
Commies-Fifcaal du Boys te Zaardam gekomen, (daar zy al gerucht van de Militie hadden) en onderftonden hoe de gemoederen waren; bevonden wel, dat 'er, voornamentlyk aan de Ooftzyde, goede wacht wierd gehouden, maar dat 'er by de gemeene ManenOproe- rigen noch ifoute woorden omgingen, en dat het deze en geene noch zoude gelden. Hier van door den Commies-Fifcaal du Boys rapport aan hun Ed. Mog. gedaan wordende, zyn de Heeren Ge- committeerde Raaden,nevens den Heer Bailjuw van Kennemerland, twee Heeren Leenmannen, Palm en van fp'ijfelt, de Secretaris en Bode, op Sondag den 22ften van May, in een Jagt na Zaardam ge- komen , alwaar zy op den middag arriveerden. OndertufTchen verfpreiden zich het vuur van dit Oproer in de naaft-
gelegene Plaatzen, als Wormer, Wormerveer, Weftzaanen, As- Jendelft en Crommenie, en zoude noch verder gegaan hebben, ten waare het geruchte,dat 'er Militie op handen en het te Zaardam ge- fluit was, 't zelve verhindert had. Te Wormef fpoelieerden en be- roofden zy het Huis van de Secretaris van Zanten, dewelke, Col- lecteur van verfcheide Impoff en, met zyn Broeder (die getrouwt en Schout van dezelve Plaats was) in een Huis te zamen woonden; de- ZQ hadden, tot voorkominge van het ongeval, 't geen hun dreig- den , een a twee Laften Bier uitgeloofd; daar deze wel, maar gee- ne niet na luifterden, en gingen niet alleen met dé plonderinge voort, maar waren zeer onbarmhartig omtrent de Vrouw van den Schout, welke, op 't uitterfte zwanger zynde, met een Schuit, waarin haa- re Meubile-goederen waren, vluchtende, fmaadelyk en verfoeijelyk bejegent wierd: in het pionderen was wel een van de voornaamfte eenen Ρ iet er 'Dirkfz, Gravemaaker, (alias David de Gravenmaker) met zyn Zoon Jan Klink; welke David voorheen van den Schout over een zekere zaak bekeurt zynde, en een Ducaton hebbende moeten geeven, nu op het Huis van de Secretaris zittende, de Pan- nen van boven werpende, t'elkens riep: „ Dat is voor de Ducaton. Ook wierd in die zelve furie aangetaft 't Huis van eenen Coüeéteur Comelis Tkels, 't welk mede, onder de indruk dat het Pachters wa- ren, en voort moefren, meeft onder de voet wierd gehaait. Van |
||||
|
van de Beichryving der Stad Η Α Α RL E Μ. ς 6·?,
daar gingenze na 't Huis van eenen Klaas Jafperfz. Fijfcher, Zoon
Van een Pachter,die zy mede dreigden; alwaar een van deOproer- waakers, namentlyk Jan Dirkfz. Kneepje, een Beitel en Hamer in de handen hebbende, zeide: „ Die dien Man wilde befchermen:, » zoude hy met die Beitel de teenen van de voeten kappen. Maar't ging niet voort. Ondertuffchen was 'er een Man (die 't in 't hoofd fchor- te, en zich inbeelde dat hy groote koopmanfchappen en zaaken te verrichten had) van Crommeniedyk mede onder deze Oproerigen ge- komen, dewelke te Wormer komende, fcheen tot het pionderen ordre te willen ftellen, en de Lieden, die genoegzaam in itike wa- ren , weder op te wekken: hy was afzonderlyk met een Star op de borft,en ander zot gewaad toegemaakt; hem wierd veel toegefchre- ven, eer men genoegzaame informatie kreeg: maar werd daarna als niets.bevonden, zynde enkeld een uitzinnig Menfch.. De Regenten van Wormer, na 't gepaffeerde, ftelde mede goede-
ordre, merkende, dat op die opgeraapte naam van Pachters, het hun niet anders als aan pionderen fchorte, en deeden hunne Ingeze- tenen in de Wapenen komen; waar mede zy de Oproerigen ftuite- de. Die van Jilp, zo na aan 't vuur, zouden mede in brand heb- ben geraakt; maar 't wierd mede aldaar voorzichtig belet. Te Wor- Rierveer dreigden zy mede een Pachter of Collecleur Comeïis Jas- ierfz.\ maar deeden daar niet veel fchade: zo ook tot noch eenen anderen, Jan Jleivynfz. Zeykmaaker, die met het opneémen van zyn vloer als anders,, uit vreeze van ruïne, zichzelve byna van bin- nen zo veel fchade had aangedaan, als van buiten gefchiede. Het Vuur ging ook op te Weftzaanen, alwaar de Ingezetenen van die- Plaats tracheen te plondëren eenen ------ Collefteur en Notaris, en zouden ook 't Huis gefpolieert hebben, ten waare den Predikant
aWaar, Do. Hafius,-\ zelve, zo door zyne woorden, hun opeen Chriitelyke wyze aanibreekende, ais.door dreigementen, dat by al- Qien zyne W00rden niet helpen mogten, hy het zelve met alle zyne roacht mede zoude weeren, had' gefluit: waar door zy van 't ver- dere aflaatende, weder na huis gingen > hebbende échter gemelde «uis vry wat befchadigt. Te Affendeift hadden de Ingezetenen l^ede doende geweeft, meer met bedreigen als met 'er daad, waar _oor meer fchade tot Jvchem Jacobfz. Leenen, JVildehotr, usjan Tjfii' a^e Pachters, door het afbreeken en afneernen in hun esgeiv «uizen was gefchied, ais wei door de Quaadwilligen. TeCromme- nie
|
||||
|
564 Hiiloriefche Aantekeningen, 'ter aanvullinge
nie 'had eenen Wïïhm Gavefz., mede Pachter, vreezende voor on-
heil, dat hem mogt over komen, alies wat hy iloopen konde in zyn Huis ordentelyk gefloopt:, waar door die geene, welke quamen om hem te befchadigen, bewoogen wierden hem niets aan te doen, als niets kunnende uitvoeren. Zo als het vuur opgegaan was, zich alom verfpreidende, zo ver-
spreide oök het gerucht, dat 'er Soldaaten op de been quamen, en •dat de Oproermaakers niet van hooger hand,maar alleen uiteen boo- ze moedwil om te pionderen quamen. Dit is eigentlyk 't .beri.gr van de Huizen die geplondert ofbefehadigt zyn: wat belangt de Meubi- len, Geld en Goederen, had meer geroeps als 't wel in der daad was', (evenwel genoeg voor die het kwyt waren) 't welk oftenmee- Iten'deele weder quam,zynde geborgen door de Eigenaars en Vrien- den, of ftond daar na., nevens de Huizen (door hun Ed.Mog. ten byzyn van de Regenten getaxeert) vergoed te worden. Op Zondag na de middag dan arriveerden de Schepen met Soldaa-
ten, geleid door den Major Ruytenburg, waar onder een was met 40 Soldaaten van Amfterdam, geleid door Kapitein Outshoorn, na •dat alvoorens de Heeren hun Ed. Mog., den Bailjuw vanKennemer- land, enz. als boven gezegt is, v/aren aangekomen ·, welke uit hun Jagt de klok halftwaalve aan land komende, al vreemde en harde be- jegeningen ontmoetede, als, dat de Inwoonders niet begeerden dat de Soldaaten aan land zouden komen·, dat zy dezelve daar uit zou- den houden, en diergelyke; niet door de befcheidene, maar door cenicre qualyk opgevoede en toffe Menfchen j zo dat,byaldien door ihiin Ed. Mog. niet alles, wat tot behoud en voorftand van de inge- zetenen was, ware aangewend, het met verfcheide flegt zoude af- geloopen hebben: de Heeren traden gezamentlyk aan land, en gin- gen tot Jan Mriaanfa. i?e/a-,Kafte;ein in 't Moriaanshoofd; alwaar zy door de Regenten van de Ooft- en Weftzyde wierden verwel- komt. Wat 'e/om ging tuffchen hun Ed. Mog. Gedeputeerden en de Regenten, de eenein het bërifpen, beftraffen en overtuigen van qualyk toegezien te hebben, en 't verdere daar aan dependeerendej de andere met hun te verontfchuldigen, en in de goedertierentheid Tan den Staat en deszelfsGecommitteerden te recommandeeren, wee- ren wy niet naauwkeurig: althans de zaak wierd door wederzydfche overleggingen daar heenen gedirigeert, gelyk daar gebleken is, da£ 4e Soldaaten des Maandags 's morgens de klok 3 uuren zouden aan |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-65-
fend frappen, wanneer de Burgerwacht ai fchietende moeit aftrek-
ken , dat het zein of teken zoude zyn; gelyk ook met alie goede or- dre en in ft-ilte gefchiede, en op ordre van hooger hand door den Stedehouder van Kennemeriand ontvangen wierden,geleid worden- de door den Major Rupenburg en de onderhebbende Kapiteinen Oulshoorn en Ie Febre, tot op den Dam aan de Weftzyde. Veele Waren over deze ftille opkomft ontzet, en vreesden voor ftraffe; en andere waren verblyd. Onder de Ingezetenen, die de Wacht had- den, waren 'er, die meenden, men had het hun behooren bekene te maaken, 't was niet wel gedaan, de Regenten hadden 't verkor- Ven, ja wierden eenige, dat anders goede Ingezetenen waren, en maar eens gedronken hadden, zo onvergenoegt en uitvaarende, dat zy zichzelven (ten waare dat zy door die geene, die hun morren hoorden, verfchoont hadden geworden) in ongelegentheid zouden hebben gebragt. De Soldaaten, op den Dam Maande, wierd ordre gegeeven, om
Barakken te maaken, tot hunne inlogeeringe,als eenige op den Dam, en een by de Kerk aan deOoftzydej ook wierd 'er ordre geftelt, zo voor den Major Ruytenburg, Kapiteinen en'andere Officieren, als t behoorde: waar mede wy hun laaten geworden, met die geene, die daar toe geftelt waren. De Heeren hun Ed. Mog., nevens den Heer Bailjuw van Kennemeriand, en die 'er verder aan dependeerde, wierden mede piaatzen ter verblyf verzorgt. Dingsdag den 24ften van May, op alles voor de Militie ordre ge-
ftelt zynde, wierden, na voorgaande onderzoeking en ondervraa- ging, door hun Ed, Mog. ordre gegeeven aan de Bailjuw van Blois en de Stedehouder van Kennemeriand, om de meeftichuldige en. nanddaadige die nacht by de kop te vatten in beide de Jurisdiclien, donder onderfcheid te maaken; ten welken einde, tot behulp van de voorfchreve Officieren, te Zaardam mede gekomen waren de *-anddroften van Haarlem en Gouda, met hunne Dienaars, welkers getal van den Droft van Gouda al vry groot was. Deze laft aange- komen zynde, om uit te voeren, hebben de maniere daarvan te 2amen, in prefentie van den Major Ruytenburg, overlegt, en elk zyn Sedefïgneerde Perzoonen, om te vangen, aangeweezen; 't geen ook Wei gelukt^ hoewel 't wonderlyk was, dat de Delinquanten flet Waren gevlucht, daar zy zo veele uitvoeringen zagen, 't geen «un■nabedenjsen had behooren te geven: maar In plaats van dit,qua- Y Õ Õ men
|
||||
|
$66 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvulling©
men ze de Soldaaten mede bezien,wandelende op den Dam; waar-
om men hun by den dag wel zoude kunnen gevangen gekregen heb- ben, had men niet bevreeft geweeft andere daar door wakker te maaken. Hun Ed. Gr. Mog. lieten verfcheide Publicatien, met het. kleppen van de Klok, door de Secretaris van Kennemerland, ten overftaan van derzelver Stedehouder en der Heeren Leenmannen Palm en van Wiffel, publiceeren: als van alle geplunderde Goede- ren, of die ergens geborgen en ter bewaaringegebragt waren, te bren- gen in het Weeshuis aan deOoft-enWeftzydevanZaardamrerpecbi- ve. Maar quamen weinig (of door vreeze van daar door bekent te wor* den, of de Buit niet te willen miffen) wederom. Ook wierd mede gepu- bliceert, in maniere als boven: dat de Waarden na 10 uuren aan de Soldaaten niet mogten tappen; waarom de Trom alle avonden Tap- toe floeg. Ook dat men, buiten de Soldaaten, met geen Geweer na io uuren langs de ftraaten mogt gaan. Voorts, dat geen Schip- pers eenige Soldaaten (zonder daar toe Paspoort te hebben) van Zaar- dam na Amfterdam mogten voeren. Alsmede, dat men weder met de Tonnen zoude moeten Turf opdoen, luidende aldus: De Ed. Mog. Heeren Gedeputeerdens van haar Ed.Gr.Mog.de Hee-
ren Staat en van Holland en Wef-Vriesland, in den naame en •van wegen hooggem. Heeren Staatetty mitsgaders van zyn Hoogheid den Heer e Prinfe van Oranje, lafien en heveelen alle en een iegelyk, die eenit ge Turf zal willen laaien vullen, en op dom, dezelve Turf niet anders te laaten vullen en op te doen dan in Tonnen, volgens het Plakkaat dien aangaande by haar Ed. Gr. Mog. jongfi ge'émaneert, op poene en boete als in V zelve Plakkaat.' gelyk mede haar Ed. Mog. in den naame en van wegen als voor en, noch laflen en heveelen, aan allen en een iegelyk, die zedert Woensdag leflleden, zyndegeweeft den iSden der kopende maand May, in haar e Huizen, Kelders, of Pakhuizen, eenige Koopmanfchap' φεη of Waar en hebben opgedaan, of' ingeflagen, den Impofl fubjecl zynde, alle 'dezelve Waar en en Koopmanschappen, binnen den tydvan z^uureth aan te geeven, en bekent te maaken, ten Comptoire van de refpeitiw Impofimeefiers of Colletleurs van den Impofl, die de voorfz. Waareit en Koopmanfchappen fubjecl zyn, en dat met de oprechte quantiieit en qua* lïleït van dien, alles op poene, dat de voorfz. tyd van 2.4 uuren verfche- mn, de voorfz. aangevinge of bekentmaakinge niet gedaan zynde, de# zodanigen gehouden zal-worden de voorfz, opgedaan en ingeflagen W^a" |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. $6γ
ven en Koopmanfchappen te hebben gefraudeert, en mits dien vervallen
in alle de firaffen en boetens^ zo in de particuliere Ordonnantie op ieder Specie 3 als in het generaal Plakkaat, gefiatueert. 't Geen ook zeer noodig was, zoi:en reguarde van de Publicatie,
die door de Regenten was gefchied, van niet met de Ton te turven, ■als voor die geene, die hun inbeelden, dat alle Pachten een einde hadden, en ook niet behoefden aan te geeven. 't Gevangenneemen Wierd dan, als gezegt is, in 't werk gefield, en wierden 'er zeven, Wet hulpe der Soldaaten, van hunne bedden geiigt, namentlyk vier Mans- en drie Vrouwsperzoonen, alle van de Weftzyde, omdat 'daar de grootfte en bekendfte Delinquanten woonden: de Gevange- nen waren Cornelis Kip, en zyn Stiefvader Corneli.s Buys, (dieeen dag a twee daar na gekregen wierd,) Boonzak, Cornelis Βlaawiv,ühs Cornelis uyte Jaspers, Hillegond Tryn Sybes, alias Admiraal, Poepfe Mary^Qii Dikke J'aapje~f waar by daar na noch quamen AnnadeTurf- "volfier en Jan Dirkfz. Kneepje van Wormer; welke Gevangenen in de Corteguarde wierden gebragt, gebonden, en opgehouden tot den dag aanbrak, als wanneer den Stedehouder van Kennemerland hun vervoerde en na Haarlem bragt. Op Woensdag, zynde den 25fïen, zyn de Heeren Gedeputeer-
den met de Stedehouder, Leenmannen en Secretaris van Kennemer- land na Wormer vertrokken, alwaar waarfchynlyk met de Regenten. is gefprooken, gelyk te Zaardam, en wierd Gok aldaar gelyke Publi- Cai;ie, als te Zaardam, gedaan, uitgenomen 't geen de Soldaaten ^nging^ en vorder op alles ordre geftelt hebbende, zyn weder na baardam gekeert} en aldaar mede alle het geene geordonneertheb- bende, dat noodig was, zyn hun Ed. Mog. wederom vertrokken. . Inmiddels waren noch gekregen Kees Buys en Anna deTürfvolfier, die den voorn. Stedehouder mede na Haarlem bragt; alwaar die,ne- Vens de andere, op den 28Men van May, des nachts, aan denïlee- re Fifcaal Ruyfch zyn overgelevert, en met het openen vandePoorc °P drie Wagens na den Haag gevoert en op de Voorpoort gebragt: alwaar over de Wyk, langs Strand, den hier voorgemeiden Koop- man> door den Landdroft van Haarlem, gevangen mede aangeko- ^en Was, alzo men niet zeker wift, of zyne uitipoorigheid zyne zwakke herffenen of moedwilligheid moeit toegefchreven worden: en zyn daar op alle deze Gevangenen te Recht gevordert voor hun Υ yy 1 Ed,
|
||||
|
5*}8 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Ed. Mog. de Heeren Gecommitteerde Raaden van Holland, en heb-
bende den Heer Fifcaal de informatie by den Stedehouder en Leen- mannen van Kennemerland beleid, overgenomen, is daar na op den 5den van Juny, zynde Zondag daar aan volgende, met de Secreta- ris Boot, en een Deurwaarder, zelve te Zaardam gekomen, om zich noch nader te informeeren tegen deze en andere Delinquantenzote Zaardam aan de Ooft- als Weftzyde, Zaandyk en Wormer, waar Xiede drie dagen met den Bailjuw van Blois en Stedehouder van Ken- nemerland wierden doorgebragt. Den Heer Fifcaal weder in den Haag gekeert zynde., is ordre aan
den Heer Bailjuw van Kennemerland en den Heer Bailjuw van Blois gekomen, om noch eenige gedefigneerde Perzoonen, zo te Wor- mer als op de Zaandyk, te apprehénderen, en gevangkelyk na den Haag te voeren: 't geen door dezelve wierd in het werk gefteld, voorzien zynde, boven hunne Dienaars, met eenige Soldaaten: doch te Wormer in de nacht, zynde den ι oden van juny, verfcheidene Huizen opflaande, vondenzc maar alleen Jan Dirkfz. Kneepje, een oud Man,welke,na het gebleken is,al vry fchuldig bevonden wierd. Voorts wierden op de Zaandyk verfcheide Huizen bezogt; maarbe- quamen niemand, alzo de Schuldigen op 't gerucht zich alle op de vlucht hadden begeeven^ zo dat alleen de voorn. Jan Dirkfz.Kneep- je na Zaardam wierd gevoert, en van daar na den Haag, alwaar de- zelve noch dien avond aan den Heer Fifcaal wierd overgegeeven: /waar op Vrydag daar na,zynde den 24ften van juny,dejuftitievolg- de, en wierden vier Mansperzoonen, namentlyk, Evert Pieterjz, Boonzak, Cornelis Ρ iet erjz. Kip, Cormlis Buys van Sardam en Jan Dirkfz. Kneepje van Wormer opgehangen; en daags daar na een Mansperzoon, Cornelis Blaaww, alias Uyte Jaspers, en drie Vrouws- pcrzoonen, namentlyk,. Tryn Sybes, alias Admiraal, Dikke J'aapje, en Anna Pieiers, welke beide de eene aan de Ooft- en de andere jan de Weftzyde de Trommel geroert hadden, gegeeffelt, Poepfe Mary het aan ziende·, en wierden t'zamen uk Holland en Weft-Vries- land gebannen:, den krankzinnigen Koopman wierd om zyn gebrek van verftand alleen verfchoont en vry gelaaten. De Lyken van de Opgehangene waren geordonneert voor aan de Zaan weder opge- hangen te worden, gelyk op den 2Óften gefchiede, tot een exem- pel voor alle oproerigen, aan een nieuwe Galg, en met Ketenen wel ;t.aft gemaakt, met verbod, dat niem,ao.d zich zoude onderftaan, die
daar
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 569
daar van af te haaien, of dat men de handdaadige in de plaats zoude
ophangen. Dit zagen de Zaardammers heel ongaarne: maar het verhuizen
der Militie, die hun tot groote laft was, hebben zy in het kort daar na verkreegen: en, niet tegenftaande het gemelde verbod, is na- maals de Galg by nacht,tuflchen den ioden en 2oilen van Augufiy^ zo verre aan de ftylen doorgezaagt, zonder dat men weet van wie, dat den wind die voort heeft omgeworpen, en de Lyken zyn ook by nacht door onbekende Lieden begraaven. Dit is 't voornaamfrè Van dit oproerig voorval, blykende daar uit, dat de Secretaris van der Steng aldaar zeer in haat was, anders een Man zynde, by veele Lieden bemind en weigezien; maar de quaaden voerden 't uit, en de goeden zagen't aan: en't was wonder, dat'er geene ongeluk- ken in alle deze plonderingen gefchieden, als alleen was een Vader en Zoon in het Huis van Cornelis Emaus., door het vallen van een Schoorfteen of Zolder, gequetft. Na dit alles, zyn op zekeren tyd eenige Heeren Gedeputeerden,
van hun Ed. Mog. te Zaardam gekomen, en hebben overal oculaire infpeótie van het befchadigde genomen, de fchade, in prefentievan den Bailjuw van Kennemerland, met communicatie van de Regen- ten, getaxeert, en ordre geftelt tot vergoed'inge van de zelve, als ook van de onkofien, zo van de Militie als juinde, daar door ge- vallen. Zie, ais boven. In dit zelve jaar, de Vrede tuiichen hun Hoog Mog. de Heeren
Staaren Generaal en den Koningk van Vrankryk geflooten zynde, wierd hier over, op hoog bevel, mede eene plechtige Dankdag ge- houden; en 's avonds, na afkondiging van dezelve, veele Vreugde bedreven, als de Klokken geluid, 't Gefchut gelofr,, Vreugdevuu- ren aangeftoken, enz. Zie, als boven. In denjaare 1680, ter verwondering en verfchrikking van geheel
europa, vertoonde zich mede hier in 't laatft van 't jaar een gewel- dige Comeet-ftar: wy zullen nu niet bedifpur.ee.ren of dezelve uit natuuiiyke oorzaaken.voortkomen, gelyk zommige willen, of dat het byz'ondere Roeden van God de Heere zyn, gelyk het algemeen. gevoelen is; zo veel is 'er af,dat men den meeden tyd heeft gezien,. wan.neer zich zulke Tekenen vertoonden, dat daar op of Water- n.°°d, Duuren Tyd, Peft, Oorlog, Brand, Aardbeving, verande» ring van Regeering, of affterven van groote Heeren is gevolge Ge- Y y y 3 m&
|
||||
|
57° Hiitoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
melde Staart-fterre vertoonde zich eerft den zóften van November,
en wierd doe te Straatsburg het aliergrootit gezien, ftaande 4 Graaden van de Spica Virginis en 2 Graaden van de Ecliptica, tegen 't Zui- den. Den 28ften zag men die ook te Dresden, tuflchen de Corvus en de Spica Virginis, doch de Staart, door de meenigte van Wol- ken, was niet wel te onderfcheiden. Den 2often verliep hy wat,zo dat men doe zyn Staart op 36 Graaden kon oor-deelen. Den 3often vertoonde hy zich 's morgens ten 5 uuren, in 't Zuidooften ten Oo- ften, ook in Holland, ftaande 6 Graaden over den Horifont, in 21 Graaden van de Waag, en 3 en een halve van de Spica Virginis; zyn ftreek als doe houdende na 't Zuidelyk America, na de Eilanden tus- fchen Ooftindien en Africa, en na de ftille Zee tuflchen Afia en A- merica. Na dien tyd was hy voor 14 a 16 dagen weg, en het isge- loofTelyk,dat hy dat gedeelte heeft omgeloopen,wyl menden 21 ften van December, 's avonds ten 5 uuren, eerft in het Weften een hel- der Licht als een Staart zag·, 't welk allengskens hooger komende, zo vertoonde zich den 2Óften van December , wyl het als doe zeer bequaam weder daar toe was, een zo lange Staart, dat men na de obfervatien, die daar van gedaan zyn, oordeelde, dat hy het vyfde deel van het Firmament in had, want hy was 68 Graaden lang, en elke Graad word op 1000 Mylen gerekênt: de Sterre, onderaan, was niet grooter als een gemeene vafte Sterre, zo dat men dezelve in 't eerft naauwlyks konde zien: zyn Staart, welks begin van de Sterre omtrent den Horifont ftond, ftrekte zich van 't Zuidwefteo na 't Noordweften, en befloeg byna de hoogfte top van de Lucht: de Staart was klaar, doch bleek, zo dat men de vafte Sterren, die daar onder waren,wei konde befchouwen; hoewel de Aftrologiften oordeelden, dat dezelve als een oven ftond, die vlammen uitgaf: omtrent 's avonds ten 6 uuren quam hy gemeenlyk op,en verdween 's nachts ten 10 a 11 uuren: de Sterre ftond als doe van de heldere Sterre in de Lier 46 Graaden, van de Staart der Zwaan 5oGraaden, en van den Hals van 't Paard Pegafus 55 Graaden, doch de Staart zich opwaards na Cafllopeja, nevens 't Hart van den Adelaar, en de zui- delyke Vleugel van de Zwaan; hy roerde de zyde van den Dolfyn, en zyn hoogfte fpits of uitterfte einde quam tot aan de hoek vanAndro- meda. Drie dagen gingen 'er doe weder voorby, zonder dat men iets van dezelve konde zien ; maar den eerfte january 1681 vertoon- de hy zich weder 11 Graaden; 15 Minuten yan 't Har? cies Adelaars, |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 571
39 Graaden van de Lier, en ook zo veel van den Hals van Pegafus,
Ƽ dat hy doemaals wel 11 Graaden verloopen was; zyn Staart was echter weinig vermindert, maar beftond noch wel uit 6j en een hal- ve graad, omtrent Caffiopeja. 's Anderen daags vertoonde hy zich wel weder, maar was doe 5 Graaden meer verloopen. Om de don- kere Lucht kon men hem in geen drie dagen zien ·, maar den 7den Was hy weder 24 Graaden van zyn voorige plaats geweeken, en be- vond zich doe tuffchen den Hals en de linker Voet van Pegafus, in de achtfte Graad van den Dolfyn, zynde 5¼ Graaden 40 Minuten Van de Lier, 32 en een halve Graad van de Staart van de Zwaan, en 27 Graaden 15 Minuten van 't Hoofd van Andromeda: de Staart was Vee! helderder als van te vooren,doch die was doe alleen op 56 Graa- den, omtrent de linker Voet van Andromeda, en de middelde Ster van Caffiopeja, tot aan 't Hoofd van Perfeus: en vervolgens is hy hoe langer hoe meer vermindert, zo dat men ten einde van fanuary den- zelve in Holland niet meer konde zien, hoewel hy noch tot in het laatft van February in zommige Plaatzen van Duitfchland, Dene- marken , Zweden, Polen en Mofcovien zich' heeft vertoont: en is i'emarkabel, dat 'er byna niet een Plaats in Europa heeft geweert, of gemelde Comeetfterre is aldaar gezien, en wel inzonderheid in fraiien, Spanje, Portugaal, Engeland, Vrankryk,Nederland, Duitfch- land, Denemarken, Zweden, Poolen en Mofcovien. ZiezyneAf- beeldinge by A. Cafleleyn, in zyne HoUandfche Mercurius, enz. In den jaare 1684, gebeurden alhier't volgende geval: eenen I-
zadk Hendrikfz., een Korendraager, woonende te Haarlem, wierd krankzinnig, en op ordre van de Ed. Groot Achtbaare Heeren Bur- gemeefieren gebragt zynde in het Dolhuis der Stad, heeft aldaar in zyn krankzinnigheid 40 dagen gevaft·, en alhoewel dit fchynt de na- tu-ur te boven te gaan, en een onmogelyke zaak te wezen, (gelyk ^vy gaarne mede willen oordeelen) dat een Menfch van een gezond ichaam, zonder ziekte en wel gedifponeert wezende, zoude kun-
nen vaiten en buiten eeten wezen eenen tyd van 40 dagen en nach- åç, gelyk uit alle omftandigheden vermeind word by gemelde Ixa- L iïeudrikj'z., omtrent 40 jaaren oud, leggende als krankzinnig in °^engemelde Huize, gedaan te wezen; zo hebben wy om he'tre- aicabie gepaiTeerde, ter verwonderinge van duizende Menfchen
" variabie Difcoerfen daar over vallende, niet kunnen nalaaten het aaregepaffeerde alhier te noteeren, naxnentlyk: Pat den zelvetï
|
||||
|
572- Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Izaak Hendrikfz., zich verbeeldende niet aüeen, na 't exempel van
onzen Zaligmaaker, 40 dagen te moeten vatten; maar zeide in deze zyne Dolheid, den Zaligmaaker zelve te wezen,en zulks hem door een gezichte geopenbaart te zyn; daar van op den 7den van De- cember 1684 een begin gemaakt, en voor den 1 oden van January 1685,'s middags ten 11 uuren,geen Eeten van iemand begeert heeft; maar geduurende dien tyd, voor zo veel wy niet anders hebben kunnen befpeuren, zich maar alleen met rooken van Tabak, en drinken van fchoon Water heeft geneert, niet tegenftaande de Regenten en Be- dienden van dezen Huize alle devouen hebben aangewend,om hem van deze fantafie te diverteeren, en ware het mogelyk tot eeten van eenige Spyze te brengen, uit vreeze van zich zo obflinatelyk te zul- len dood hongeren; maar niet hebben kunnen optineeren; daar toe «erft gepracufeert om hem te bedriegen,dewyl hy zeide,hem zulks by nacht aangezegt te wezen, ook by nacht op het onverwagtfte, een Perzoon met een wit Hemd over zyne Kleederen aan, inde ge- daante van een Engel,in zyn Huisje (ftil open gedaan) te laaten zeg- gen en roepen met een groote ftemme; ,, Izaak, myn Zoone, gy ,, moet eeten! Van 't welke hy, zo het daags daar aan fcheen, wel eenige alteratie had gehad, zonder nochtans in 't minfte te weeren gekomen te zyn, dat dit maar gemaakte figuuren waren, doch ech- ter niet begeerde te eeten. Dat daar na, als ook voorheen, verfcheidene maaien, ja continu-
eel, hem niet alleen allerhande aangenaame Spyzen zyn geprefen- teert, maar ook buiten zyn kenniffe, het een en 't ander met be- hendigheid in zyn Huisje gezet, en zo nu en dan wel eenige ftuk- jes Koek geftrooid zyn,om te zien of hy dezelve mogt eeten; doch nooit vernomen dat hy van dezelve iets genuttigt had; maart'elkens het zelve zo goed en groot uit zyn Huisje gehaalt, als 't daar in ge- ftrooit was. Dat ook verfcheidene Perzoonen, van buiten inkomende, aUe
praktyk hebben aangewend, om hem het een of ander te doen nüc" tigen , en onder anderen vier Mannen van zyne Confraters, Kore111' draagers, welke hem zogten tot het drinken van eenig goed Bier' of Brandewyn met Befchuit, te difponeeren; maar al mede te ver- geefs, hebbende niets kunnen uitwerken, op wat zagte manieren zy zulks hem voorftelden. Gelyk mede een van de Moeders vafl dezen Huize, geheel buiten zyn kenniffe of eenige de mipfte gege~ |
||||
|
van de Befchry ving der Stad Η AAR L E M. 5-73
vene fufpicie, hem bezogt heeft, om onder zyn drinkend Water een
■Weinig Weerenatte doen drinken; als mede op een andere tyd, ■en wel verfcheidene maaien is in 't werk gefield, om wat Brandewyn 'er onder te mengen: maar by hem daar aan gerooken of getwyffelt, "at 'er iets onder zyn Water mogt wezen, t'elkens met een groote vehementie van hem gefmeeten heeft, en met fchelden en vloeken "geroepen: „ Gy zoekt my te bedriegen> en al quamen alle de Dui- » velen uit de Helle, zo zal ik noch eeten noch drinken voor myn >? tyd, die my myn Hemelfche Vader geordonneert heeft. Én om te weeten, of dezen Krankzinnige ook wel iets by hem of
in zyn Huisje mogte verborgen hebben, zo hebben de Bedienden Van dezen Huize denzelve niet alleen tot verfcheiden maaien in alle zyne Kleederen, tot op het Hemd toe, onderzogt en geviüteert, ^dat hy gewillig liet doen) maar ook zyne Huisjes, waar in hy t'el- kens onverwagt omtrent de -14 dagen verplaatft wierd, op het aller- naauwfte, zo onder 't Stroo van zyne Slaapplaats, als zelve tot on- der de Vloer doorzogt,maar nooit iets ter waereld gevonden; zyn- de ook geen gelegentheid buiten dien in de vóorfz. Huisjes om iets te kunnen verfteeken, alzo dezelve boven overwulft en onder digt gevloert zyn. Dat de Knegt van dezen Huize, om te weeten, of hy nieteeten-
de wel eenige Afgang maakte, in 't Secreet van een Huisje daar hy ftend in te komen, in alle ftilheid en zo bedektelyk dat hy zelve daar van geene.de minfte Mpitie konde hebben, een bos Stroo laag en buiten 't gezicht geflopt heeft, en daar in den tyd van 40 dagen laa- ien fleeken, tot dat hy daar weder uitgegaan ware, en 't zelve als ^üe daar uit gehaalt hebbende, we! eenig Water, maar geene de yninfte Afgang dsar aan vernomen heeft; fchynende daar uit klaar te pewyzen? dat 'hy in dien tyd niet afgegaan had; gelyk buiten dien, \n d'en tyd> en ook daar na 't zelve van hem niet vernomen is: als °e Bedienden hebben verklaart.
Dat de Regenten, ziende dat men met geene devoiren ter wae-
reld hem tot het minde eeten konde brengen, als roepende geftadig: - »> Myn tyd is niet vervuld; en voor dien tyd zal ik het doch niet " doen! en ondertuiTchen zeer mager en afgemat wierd, hebben getefoiveert, om tot' foulaas van zyn leeven zo veel mogelyk ware e ^ontribueeren, hem geduurende deze dagen van de befte Tabak e befchikken orn te rooken, -om dat geoordeelt wierd, daar in de N*- ZZ 2i mee- |
||||
|
574 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
meefte fubllantie tot voedzel te ffeeken; gelyk hy genoeg gedaan ,
en fchoon Putwater daar toe gedronken heeft, tot den voornoemde dag de klok 11 uuren toe, als wanneer hy zeide: „ Begeerig te we- „ zen om te eeten gekookte Waterenbry in de Pan gebakken. Waar van hy geduurende deze dagen gefproken had,dat hy als dan zoude eeten", en door zyne Vrouw geprepareert moeit, worden; gelyk ge- daan en hem gegeven is: doch alvoorens, met veele woorden ge- perfuadeert, om een kopje Weere-of Schaapenat, met een Ey ge- roert, te drinken: 't geen hy, na veel ftribbelings, deed, eneeni- ge Gebakken Bry gegeeten heeft, in prefentie van veele Menfchen, die als het Huis overpropten, op't gerucht, van dat hy op dat uur zoude eeten,aldaar gekomen waren; waar onder mede waren Doc- tor Gaknus en Ruyfch van Arnfterdarn, welke deze zaake examinee- rende, en het gepaffeerde als met verwonderinge fcheenen aan te hooren, zo antwoorde Dr. Gaknus: „ Dat voor zo veel hy zo geik- „ dig Tabak gerookt, en fchoon Water gedronken had, dit waar » was, dat de Tabak den honger verftompte en het Water voede. Is ook omtrent twee dagen na dit gepaifeerde metopmerkingege-
rernarqueërt, dat deze Krankzinnige, na verfcheiden gedaane eetin- ge van Spyzen,door de natuur tot afgang gedrongen of geperft wor- dende, byna tot geen afgaan heeft kunnen geraaken·, en daar toe gekomen zynde, met zeer groote pyn, na het uirterlyk kermen, fteenen en fchreeuwen,dat van hem gehoord wierd,een zeerzwaa- re, harde, zwarte en als verbrande Drek geloft heeft. Dit is het waare gepaffeerde van den gemelde Krankzinnige,voor
zo veel de Regenten daar van bekent was; waar uit zou fchynen af- genomen en befloten te kunnen worden, dat den zelve geduuren- de de voorfz. tyd van 40 dagen niets gegeeten heeft, gelyk zy - aan geen ding ter waereld, of uit eenige de minfte raporten, na alle gedaane onderzoeking, hebben kunnen bemerken; nochtans dat hy niets gegeeten zoude hebben, zy alhier voor geen vafte waarheid wiiden affirmeeren , maar zulks aan den Alweetenden moeiten over- laaten. Eindeiyk, in den jaare 1693, den zotten van Maart, is dezen wonderlyken Izadk Hendrikfz. in dezen Huize overleden ; en den 28ften op het Kerkhof van 't Pefthuis begraven, in prefentie van zy- ne Vrouw, Kinderen en eene meenigte Menfchen. Zie Leegwater, als boven. In den jaare 1680, na dat de Prins ea Prinfefle yan Oranje, Wiïï^
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 57ƒ
de derde, en Maria, onder 's Hemels beftieringe, tot Koningk en
Koninginne van Grootbrittanje verheven en gekroont waren, wierd alomme, zo in 't gemelde Koningkryk als Nederland veele vreugde bedreven. Hunne Hoog Mog. fchreven tegen dengoften van Maart eene algemeene Dank-, Vaft- en Bededag over hun geheeleGebied Uit, en hielden onder de Kroóning van den 2iften van April eene Vierdag. Te Haarlem, op de Markt, rees een Zegen-Standaart, Pirimidaal ter hoogte van 75 Voeten opgeregt, met twee Circulen Piktonnen, van onderen opgetooit met Feftonnen van allerhande Levendige en Kunft-bloemen. Van boven, waar uit een Oranjebooiti fproot, woei een Koningklyke Engelfche Vlag, metzyneMajefteits Devis, Je maintiendrai; dat is, Ik zal befchermen. De Religie en Vryheid pronkten in Oranjetakken, met dit Opfchrift, ReddebatA- ~*vita: dat is, Hy gaf ons de Goederen van onze Voorvaderen 'wederom. Hier onder ftond de Keizerlyke Kroon van Grootbrittannien, op het Cyffer van hunne Majefteiten, boven de Waereld verheven. Daar beneden een groote Infcriptie met fierlyke Feftonnen, Donec vertan- *ur in unam: dat is, ß¼ß dat alle vier de Kroonen 'tot een worden. Wat laager, de vier Scepters van zyn Majefteit, met het Byfchrift, Junc- ta quis enervet ? dat is, Wie kan deze, fzaam verknogt, verkragten ? Rondom de Standaart vertoonden zich vier afhangende Standaarts: de eerfte voor Engeland, met roode en witte Roofen, en de woor- den, Intumuêre Rofie Hujus ab Intuitu: dat is, Met een Opfiag van zyn Majefteits Oog her fielden haar de Roofen. De tWede voor Vrank- ryk, met de drie doode Padden, het oude Wapen, drie verflenfte Leliën, en daar by, Nee Fires nee Virus habent: dat is, Haar Krag- ten en Gift zynze kwyt. De derde voor Schotland, met een Diftel- bloem, en, Si quis me forte lacejfat, non impune feret: dat is, Wee, die my tornt. En de vierde voor Ierland, met een byna ontftelde Harp, nevens de woorden, Diffbna concordet! dat is, Och of zyç Jwajefleit de quaade Snaar en verftelde/ Rondom ontdekten zich vier andere Vreugde-ftandaarts, elk met een Kroon van de vier Rykers °Pgetooit, en mede Pirimidaals wyze met Piktonnen opgefiert Bo- ^en ieder dezer Kroonen woei een Vlag, gefchikt na de groote der V^torie-ftaaken: de eerfte van Engeland, met dit Byfchrift aan het ^apen, Focos fervabat £5? Ar as: dat is, Zyn Majefteit bewaard on- Ze Godsdienfi en Have. Aan die van Vrankryk, Sic noftrum felle Ty **nnum.; dat is, Dryft ook zo onzen lyran uit. Aan die van Schot- je æ æ 2, landj |
||||
|
fjé Hïilorïefche Aantekeningen, ter aanvullinge
land, Caufa Populi & Dei efl: dat is, Hier ftaan fchrap de-Zaake Gods
en het •wèlzyn. van. het Folk. En boven diè van Ierland, Frufira, β Numina tentant: dat is,. Het is al vergeefs, iaat zy. tegen God onder - neemen. Daar by waren twee groote halve Circuls Piktonnen, in 'c midden en einde met zeer hooge en rykelyke Pikton-rpiramiden op- geregt. Ook wierden, na het verbranden;dezer Piktonnen, veele kunftige en fierlyke Vuurwerken afgeftooken. En hier onder hoor- de men. het loffen van 't Gefchut, en Musquetten, 't fteeken der? Trompetten, 't flaan der Keteltrommenj 't luiden der Klokken,enz. Den Tooren van de Groote Kerk was met ontelbaare Lantaarns-van? buiten, en van binnen mét het aanfteeken van alle deKaarffen in ge- melde Kerk, onder een lieffetyk Orgel- en verder Muzy k-geluid, opgefiert, en de geheele Stad met allerhande uitmuntende Kunft-en Luitvuuren vervult. Zie Cajleleyns Mercurius. In den jaare 1691 ,ontftond 'er te Haarlem een onverwagt Oproer
op, wegens invordering van zekere Boete, gefield op het rooken van Tabak langs de ftraaten; doch was van weinig gevolg. Daar wierden wel eenige Glazen uitgefmeten en moedwil gepleegt; maar de Stad geraakte haaft weder in ruft;, alzo 'er omtrent jooSoldaaten en een goed getal Ruiters uit den Haag waren binnen gekomen. Volgens't verhaal van Ooggetuigen. In den jaare 1695, den aSften van September, zyndeeene Dank-
dag over de verovering der Stad Namen, wierd hier weder veele vreugde bedreven: op de Markt ftond een Piramide,, van ruim:80 Voeten hoog, als van rood;Marmer gehouwen,, aan de eene zyde ihet attaqueeren en veroveren der Stad Namen vertoonendej aan de andere zyde de Aproches, Batteryen en 't Stormen op het Duiyels- huis, en andere Voorwerken van het Kafteel j de derde zyde ver- toonde de Linien met alle haare Strykweeren, langs de Mehaigne legen Pilleroy, en zyn Leger van icocoo Mannen,, gemaakt., en hoe h'y gedwongen wierd te retireeren; en de vierde zyde vertoon- de de overgaaf van 't Kafteel, 't uittrekken van 't Garnifoen, en het arrefteeren van Boufiers: op de vier voorgronden zag men, deSaff^ bre, biddende Koningk M^üliam haar verder te bevryden: de Maas met de Stad, den Koningk als haar Verloffer dankende: de Mehaig- ne, het Franfch'geweld afkeerende: en de Armee, bezig om Vil- leroy in zyn vlugt te belemmeren. Digt aan deze Voorgrond-beel- dteo., zag men de Batteryen van van KejJ'els Bomben, Mortieren?.ef |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 577
|
|||||
|
alles wat in de Veldfchanfen en Aproches gedaan word, pronkende
met de volgende Vaerzen i Met hondertduizend Man moefi Villeroy getuigen,.
Dat Namen, trots en groot/eb, voor William moefi buigen..
"Q"ü.?iQïs gevat; het Slot, onwinlyk, overmand;
Dwingt Frankryky, dat het bukt-voor Najfaus Oorlogshand..
Oranje zegeviert. Wu weder ft aatde zynen?
Noch dondren van V Gefchut, noch Staal, noch V Vuur der Mynen.
Moord, Brand, Verwoefiing, vlugt, vlugt Monflers, vlugt, ver huift",.
Hier geld verraad noch lift, maar vegten voor de. vmfi..
Op de vier hoeken van dit.Vierkant zagrnen de Wakkerheid mee
een Haan en een Gans, en daar onder, Figilanter: dat is, Wakker. De·Dapperheid met Perfeus, en daar onder, Fortiter: dat is, Dap- Per· De onvermoeide Arbeid met Hercules, en daaronder, Inde- fejTo: dat is, Onvermoeit. En de Voorzichtigheid te veld, endaar onder, Prudent er: dat is, Voorzichtig. Alle-met Palmen en Lauw- rieren op Standaarden gehegt. Boven dit Werk reezen het yerquikt Batavien, de eerfteling van zyn Majefteits arbeid', roet de Oproer en Lafheid geboeit; en beneden ineen Guirlande van Palmen, Reftau- rata Batavia: dat is, Batavien herfielt. De weder zamen verknog-. te Landen met de Schrik en Jalouzy geketent, en daar by, Reunita, Belgica: dat is, Nederland vereenigt. Engeland bevryd, met uitge- worpen Harpyen en Jacobieten, en voor toefchrift, Liberata Brit- tannia: dat is, Engeland verlofl. En Europa's algemeene Vreugde, ^Oet, Refpirante Europee: dat is, Europa adem fcheppënde. Nevens Qanfende Satyrs en Najaaden, enz. Hier boven een vièr-dubbelde Zegen-trophé van allerlei Wapenen, zo te voet als te paard, als Vaa- ren,. Standaarden, enz.^ als mede vier Hoofd-ftandaarden, de eer- ^1 met een Hercules in de wieg, tot Byfchrift hebbende, Etiamipt Ja infant ia vleit: dat is, In zyn Kindsheid heeft hy zelve overwonnen.. * e Oranje gebeurt. De twede, met drie Kroonen in de Lucht, tot «yfehrift hebbende>( lOnta Juperat pnefagia:. dat is, Hy gaat zogroo- ζ "oorbeduidzelen te boven.- De derde, zeven Pylen in een gewa- pende Hancj gehouden, en de andere Gekroont, tot Byfchrift hebj -t ' Fennit decoratque revinclas: dat is; Hy houd en fiert de wede? erknogte. En de vierde} een Balans mei Schaalen,waar jn yerflen- Ζ z z ι öfe
|
|||||
|
578 Hlitoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
fte Leüen tegens een Oranjetak te ligt bevonden worden, met dit
Byfchrifc, Periitpondusque vigorque: dat is, Haar gewigt en kragtzyn weg. Voorts de Monarchaale Kroon van Grootbrittanje, het Cyffer van zyn Majefteit boven deszelfs vier Scepters en Stadhouders-ftafj «n hooger den triumfanten Koningk William de derde, met een Ster- ren-hemel, die hy als eenen Atlas onderfchraagde, boven'tHoofd; nevens de Bazuinen en Vleugelen der Faam, waar boven deze alle ftond, Vicit Namurcum ,vim Galli, Aurafia virtus: dat is, Defieugd •van Oranje heeft Namen, de Kragt van Vrankryk, overwonnen. Dit •was omzet met de vier Hoofd-ftandaarden van zyn MajefteitsRyken ■enKroonenj op de eerfte ftond, Optimo Principi: dat \s,Denbeflen Prins, op de twede, Regi Augufio: dat is, Dm doorluchtigen Ko- mingk. Op de derde, Semper Vicïori: dat is, AltydVerwinnaar. En «ρ de vierde, Patrits Patri.; dat is, Vader des Vaderlands. Alle deze Werken waren zodanig toegefteld, dat dezelve byden
dag een zeer kragtig en prachtig Werk vertoonden, en dat de Ver- wen by den avond niet minder praalden bydeontftookeneToortzen en 't flikkeren der brandende Piktonnen, welke met een groot half- rond, als een Amphitheater, de refteerende opening van de Groote Markt befloeg; geiladig met Trompetten en Keteltrommen op het Stadhuis melodieus en martiaal vervrolyktj alwaar de Ed. Gr.Achth. Heeren Burgemeefteren, nevens de Ed.Achtb.HeerenvandeVroet- ■fchap, met hunne Vrouwen heerlyk onthaald wierden, onder het donderen van Stads Kanon, en luiden der Klokken. De Groote Kerk van binnen was met veele brandende Kaarfen verlicht, en deszelfs Tooren met een meenigte Lantaamen behangen. Maar wanneer alle de Vuurwerken, in de Illuminatien verborgen, haare praal tot aan de Sterren hadden doen zien, en de Vreugdevuuren nu uitge- brand waren, wierd de duifterheid van die aangenaame nacht won- derlyk opgeheldert, door de zeldzaame manier, op welke men alle de boven verhaalde Fraaiheden had bereid; want fchoonder, als op den helderen dag, fchitterden alle de Beelden voor des Aanfchou- wers oogen, dewylze als ChafTenetten gefchildert,op gefirnifte Doe- ken, van binnen door veele Lampen verlicht, die groot Gevaarte als een Vuurtooren deeden flikkeren. Dit geheele Werk was door den kunftryke Mr. Romein de Hooge toegefielt en uitgevoert. Zie Leeg- iwater, als boven. In den jaare ióo<5, wierd door hun Ed, Groot Achtb. de Heerert
Bur-
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 579
Burgemeeileren, in de nieuwe Vergrootinge, de Hortus Medicus
of Kruidhof aangelegt,en beplant met allerhande voornaame Gewas- sen. Zie, als boven. Doch dezelve is aldaar naderhand weder ge- floopt, en nu verplaatft in de Thuin van het Prinfenhof. In den jaare 1697, den oden van November, wierd alhier weder
over de generaale Vrede, te Ryswyk geflooten, eene ongemeene Vreugde bedreven: op de groote Markt waren gepiaatft 24 hooge Pikton-flaaken, viermaalen met verfcheidene omgangen bezet, en alle naaldswyze fluitende; doch met dit onderfcheid, dat 6grootere Hoofdftaaken van 6dubbelde Marfen na boven allenks inkrimpende, deze wederzydfche Vuurbakens ilooten, met Kranfen en Vendelen, waar in veelerhande Zinfchriften, op de rampen des Oorlogsflaande, geleezen wierden; welke iloegen op die Gruwelen, die onder de groot- fte Tonmarfen, ais Thermen, geboeit waren: hier zag men de Roo- very, Kaper/, Moorden, Brandftichting, Vrouwenfchending,Dorp- verdelging, Rafeering, Rantfoeneering, Gevangkenis, Honger, Kin- dermoord, Kerkfchending, Armoede, Banqueroet, Bedeiary, Âïå- fenplaag, en andere rampzalige nafieep der aiverdervenden Oorlog, die te pronk (tonden, met hunne allerkragtigft verbeeldendeEigen- fchappen fterk gefchildert; en dewyl de Beelden grooter als hetjee- ven waren, zo ftaaken zy, zo wel by den dag, als by de vuuring, met een allerkragtigite voldoening voor der Toezienders oogen af; die ook by duizenden, zouitdenHaag, Leyden,alsAmilerdam,mec allerlei Ry- en Vaaruigen, hier na toe waren gevloeit. Uit deze twee reijen van Beeld- en Pik'ton-ftaaken was een Toog getrokken Qa de Kerkzyde, welks middenpunt een groot Achtkanc befloeg, waar in men zag opreizen een overprachtigen Tempel, heerlyk Ge- marmerd met allerlei Egyptifche, Phenifiche, Italiaanfche en Griek- fche zoorten gefcbakeert; de Sottobafe was vanblaauweSteenen,en daar op een hooge achtkante Voet, op welke men, tuflchen aange- name Compartementen, acht plaatzen van Ryswyk, welke tot de V^gotiatie en de Byeenkomften der ftrydende Ryken,zo wei als tor. de Uniekamer en 't Congres der Geallieerden, in wit Marmer ge- werkt, zeer net te zien waren, met onderfchryvingen ter froffe ge- P^i dit Onderwerk wierd geflooten met een Trans van Pilafters,, elke de zoetheid der Vrede deeden zien; acht hooge Poorten, en 0 veele trotfche Kolommen van Porphyrfteen, na de Corjntifche OUWordre,flooten het lichaam van den Tempel^, op welke men zag; hart*
|
||||
|
yBo Hiftor'iefchè Aantekeningen,, ter.aanvullïnge
hangen acht koftelyke Vergulde'Wapenen, van zo veele Heeren,
-als aan wederzyden groot deel in het fluiten der Vrede gehad heb- ien· als van de zyde van hun Hoog Mogende, de Wapenen van den Heer Graave van Portland, tegen die van den Marfchal van i?o»· ■fiers, als de geheime Vredehandelaars; en verder aan onze zyde, ■die van den Ed. Geftr. Heer Raadpenfionaris.i&iw/ai, en de Hoog Ed. Heeren Weede van■■ Dykvelt en van Haren, tegen deze drie Fran- iche Gevolmachtigden, de Heeren Harlay, Crecyverjus en Calliere. Een zeer groot Beeld van de generaale Vrede, met alle haare Ei~ eenfchappen en wezentlyke Sieraadien,ftond in het middenpunt van den Tempel; boven welke uit den Hemel daalde de Gerechtigheid, aan alle Vorften ieder het hunne weder geevende, met de oude en -vernieuwde Vriendfchap, mengelende de Belangens en het Weivaa- ren der wederzydfche Onderzaaten met gelyke liefde, zo te water als te land, en zo hier als in de nieuwe Waerelddeelen. De hoog- geachte Vorfrelyke enChrïitelyke Deugden van den onvergelykel-y- icen Koningk William den derden beftraalden alle deze Zegeningen uit den Hemel, die het Binnen- en Buitenlands Weivaaren aan de Ingezetenen liet toevloeijen: en alles door Latynfche en Duitfche Vaerzen verklaart. De Koepel, die de Tempel dekte, deed op haar Middennaald zien de Gulde Vryheid, met de .verzekering van 's Lands Hoofdbefrier, de vafte ftand van de GodsdLenfl, de achting en roem van het Vaderland, het bloeijen der Zeehandel, en andere Zeo-eningen: deze alle fchuilden onder het Befchermfchild en Kroon v vaiTden grooten Willem : waar tegen over men zag een Gruwelkot van den aiverdervenden Mars; dien yzeren God lag geboeit en ten vuure gedoemd, met alle zyne menfchmoordende en heillooze Ge- reedfchappen, vuurbraakendeBomben, Carcaflen, Houbitfen, Sa- bels, Moordhamers, Pooken en Dolken: zyne Musquetten,.Kara- bvnen en Pifloolen fprongen in weinig oogenblikken door een Vuur- werk alle weg, welke eerft Hemel en Aarde dreigde: en kort daar na, alle zyne Razernyen uitgebraakt hebbendef op een wondere behaaglyke manier, met duizende veranderingen, floopte men die" Alverderver met alle zynen aanhang en toeflel. Waar op aan we- derzyden van de Vredétempel zeer bekoorlykopquamen/7^, Jm~ phitrite, Flora, Pomona en Pales, danflende met Boxvoetjes door malkanderen heen, den Landman en Burger verquikkende. Dit al- les wierd zonder eenige verhindering van het begin tot het einde |
||||
|
vin de Befchryving der Stad Ç Á Á R L E M. 581
uitgezien, en zo zorgvuldig behandelt, dat 'er zelfs niet het gering-
de gefchonden was van alle de Beelden of andere Werken; die alle ie heerlyker werking deeden ·, zynde geholpen van een heerlyk Mu- ^yk en Feftyn, met veele Ornamenten aan het Raadhuis, en den Tooren der Groote Kerk, die de geheele nacht met zoo Lantaarns eenige mylen verre flikkerden. Alle deze Vredefieraaden waren nochmaals door Mr. Romein de Hooge byeen gefield en in ordre ge- 'bragfj die ook voor zyne genomene moeite wierd bedankt. Én dus eindigde deze Vredevreugd, ten genoegen van Burgeren en Vreemdelingen. Zie, als boven. In den jaare 1698, den Oogft mislukkende, door een flegt Ge-
was, zo dat allerhande JEetwaaren en Graanen door geheel Europa Zeer hoog in prys reezen; wordende niet alleen andere Landen, maar ook Nederland door een zwaaren hongersnood gedrukt; zyn- de de prys der Graanen na den Oogft in dit jaar, en toe na den Oogft Van den jaare 1Ó99, op de Amfterdamfche Beurs, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bedragende deze 5 Laften, - ƒ1498.00
Tot vermindering van die élendige quaal wierden door de wyze
en zorgdraagende Overheden verfcheide heilzaame befluiten geno- den; verbiedende de algemeene Heeren Staaten, niet alleen allen uitvoer buiten het Land van Tarwe, Garft, Rogge, Boëkwyt, Ha- ve1', Spelt, Erreten, Boonen, Hop en Ryft\ maar ook het opvul- ■^i1 van 's Lands Voorraadhuizen, in den Lande van Overmaas, de j*Ieyerv van 's Hertogenbofch, het Land van Kuik, het Markgraaf fchap van Bergen op Zoom, en voorts in alle Landen van de Gene- raliteit. Het ftooken van allerhande Moutwyn, door dien zulks een jpoote meenigte Koren verflind, wierd zo wel als het Süyfzel maa- £en> opgefchort, en-moeiten de Helmen der oude Ketels onder de ^aaring van de Burgemeefters en Wethouders der Steden gefteld gorden. En dewyl door de onverwagte itygering der Graanen, Veelvuldige Rechtsgedingen- en fchadelyke banqueroeten uit krachc Á Á Á Á van
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
$%z Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
van de geflootene verkoopen alomme voorvielen, gaven zy op den
■voorflag der Gemachtigden van Holland ook een Plakkaat in 't licht, waar by.de betaaling der voorheen waarlyk gedaane voorverkoopin- gen wierd geregelt, en voorts ieder gelall:, geen Graan, dan'tgee- ne hy wezentlyk bezat, het zy voor zich of voor zyn Meefter te verkoopen. Maar, door de goedheid des Hemels, veranderde de duurte met den Oogft zodanig in een goedkoop tyd, dat men in den }aare 1700, voor de boven gemelde Zomma van 1498 Guldens, dac van te vooren, gelykwy zagen, 5 Laften Graan bedroeg, nu kou- de koopen, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Een Laft Rogge, - - -
Een Laft Tarwe, ... Een Laft Boekwyt, Een Laft Garft, - Duizend Ponden Zoetemelks Kaas, Duizend Ponden Komynde Kaas, Een Ton Leydfche Boter, Een OxhooFt Franfche Wyn, Een Anker Brandewyn, Een Anker Genever, Een Anker Sek, . Een Pak nieuwe Kleederen, Een vette Os of Koe, Een vet Varken a 200 Ponden, Een paar vette Schaapen, Twaalf Hoenders, Twaalf Kalkoenen, » Twaalf Ganzen, VierHaazen, Vier Speenvarkens, Twaalf Conynen, Hondert Ponden Baars, Hondert Ponden Voorn, Hondert.Els Snoeken, Tien Zakken Graauwe Erreten ,,, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tien Zakken dito, beter zoon,
Dui^ent. fooien, » |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f Jon-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van de Befchryving der Stad Ç AAR L ÈM. 583
Hondertduizent Groene TurkfeBoonen, - 18 úæ ï
Vyfhondert Boffen Wortelen, - - 2 10 o
' Tien Kabeljauwen, -' - - 300
Twintig Snees Scheep-viffchen, of 400 ftuks, 500
Tien Schepels Peeren, - - - 7 10 o
Tien Schepels Appelen, -· - 400
Tien Schepels Winter-Appelen, - -- 900
Tien Manden Pruimen, - - 100
Duizent ponden Kerflen, - - 10 o o
Een Bok van 50 Ponden, - - 330
Een Laft Haring, - - -·■ - 60 o o
Een Laft Gezoute Vifch, t - - 60 o o
Een Paard, - - - 50 o o
Een Chaife, - - - ñ 00
Vyfhondert Ponden Paling, - „ 43 úæ o
Duizent Ponden Aal, - - 50 o o
Dan voor 48 Menfchen ieder vier Guldens te verteeren, - - - · 19a \ o ö
Schiet over voor de Bedienden, . 17 3 o
Maakende de zelve Zomma van ƒ 1498 o o
Dus betoonde de barmhartige God, dat zyn Vaderlyke hand ons
2.0 wel kan zegenen, als kaftyden. Zie Duure Tyden. In den jaare 1701, den eerfte Auguftus, trok zyneMajefteit/^)"/-
*«» de derde, Koningk van Grootbrittanje, door deze Stad, gevolge ^Tan zyne Zwitzers, enz. na de Kruitberg. Zie de Poftryder. In den jaare 1702, heeft men den Haarlemmer·Hout beginnen te
vergrooten,waar toe diende een welgelegen Stuk Land,by de naam *an het Hobbelig Bobbelig Veld bekent, (waar van men voorgeeft, 5|e Hoogduitfchers ten tyde der Spaanfche Belegering gelegen teheb- en) dat eerft gelyk gemaakt, 'omgefpir, en in dreeven verdeelt is, en wierd, na het eerft met Willigen, Garft en Haver beplant waare 'Seweeft, den 1 oden van November 1703, door den Heere Cornelh °yhius, Zoon van den Burgemeefter, met de eerfte Boom beplant, en met den tweden door den Landmeeter Ë. Velzen. Zie Aantekening, j *n 't zelve jaar, den ^den van December, zynde Dankdag, over ae g^Qote Zee-vi&orie "van Vigos, wierden hier mede wederom Á a a a 2, Vreug-
|
||||
|
584 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Vreugdevuuren aangeiloken,'t Gefchut geloil,Piktonnen verbrand,
Klokken geluid, enz. Op de Markt had men een groot Werk ge- maakt, als eene Veffing, verbeeldende een Vyfhoek, met zyne Bolwerken, bezet in zyne Flanken, Facen en Gordynen, welke al- le rondom met Fonteinen, Zwermpotten, Moordflagen, enz. be- zet ftonden. Boven op ieder Bolwerk was een Kas, welke met zwaa- re Vuurpylen opgevuld waren ·, in 't midden ilond een groote Pe- deftal met een fieriyke verheven Piramide; onder aan de Pedeilal zag men 't ruïneeren der Franfche en Spaanfche Vloot te Vigos af- gebeeld , en hooger op de Piramide de veroveringe der overwonne Veilingen. Van binnen was de Piramide met kunilige Vuurwerken gevuld, door welke zy op 'tlaatile geheel verflonden wierd; rond- om de Fortificate was een Buitenwerk, waar van het Hek kunilige en zwaare Vuurpylen waren; die onder't Klokgefpeel, loiTenvan't Kanon, enz. geiladig na ie lucht wierden opgefchooten. Zie de Poilryder. In den jaare 1707, wierd binnen de Stad Haarlem de hoe veelheid
der Huisgezinnen opgenomen, en men bevond 525:6 Gereformeer- den, 41 Remonilranten, 242 Lutherfchen, 917 Mennoniten, 2175- Roomfchen, en 31 Onverfcbilligert, maakende zamen 8662 Huisge- zinnen in 't geheel. Zie Aantekeningen. Omtrent deze tyd, is de St. Joris Doele, flaande in de Groote
Houtilraat, niet verre van de Poort, volbouwd tot een Proveniers- huis, hebbende veele vermaakelyke Wooningen, waar in, onder de Regeering van vyf Regenten en vier Regenteffen, allerhande be- jaarde Lieden voor hun Geld wel onthaalt worden; en werd dit Huis, ook om de vermaaklyke Wooning en Piaiziertuin, door de toevloed van Proveniers, zedert eenige jaaren noch meer en meer vergroot. Zie, als boven. Dit Huis is ook noch opgefchikt met eenige fraaije Stukken gefchilderde Corporaalfchappen van de loffelyke Burgery, door braave Meeilers gefchildert, ten bewyze dat dit gewezene St, Michieh KSoofter,daar na een Schutters Doele is geweeil. Dealora beruchte Heer Daniël Cajanus heeft hier mede als Provenier gewoonr, welkers wonderbaare lengte in Schildery hier ook vertoond word- Hy is den 28ilen van February 1749 overleden, in den ouderdom van ruim 46 jaaren: gezond zynde, was zyne lengte acht Voeten en vier Duimen; en konde negen Voeten en twee Duimen wyd va- demen, en een Knop boven op een ' Ka&rskroQo, ruim elf Voet J |
||||
|
van de Befchryving der Stad Ç Á Á R L E M. 5%
hoog, met zyne Hand omvatten; de Leeft, waar op zyne Schoe-
nen gemaakt wierden, waren veertien en een halve Duim lang; de lengte van zyne Doodkift was 9 Voeten en zeven Duimen, en de breete twee Voeten en negen Duimen: den 3den van Maart, inde Groote Kerk begraven wordende, was de Ceremonie van zyne Be- graaffenis (voor zo verre het gebruik hier aangaat).ongemeen;'de zwaarte van de Kift en 't Lyk deed de Verzorgers van zyne Begraaf* fenis'refolveeren, dat men niet de ordinaire Dubbelde Doodbaar ge- bruikte; werdende de Kift gezet op eene daar toe geappropieerde Wagen met vier Wielen (de Rouwkoets te kleen zynde) en dus met twee Paarden, met Rouwkleeden behangen, befpannen, na de Kerk gereden: de Heeren Kerkmeefteren hadden alvoorens ten dien ein- de een Roef op de Kift Iaaten maaken, die, gelyk de Kift, negen Voeten en zeven Duimen lang was: boven op-het Roeven-kleed was aan de eene zyde geplaatft deszelfs groote Zwaard of Houwer met een zwaar Zilver Geveft in de Schede, en aan wederzydendePorte Epée en zyne groote Ledere Handfchoenen. Hy was in zyn leven Kornet geweeft in dienft van den Koningk van Poolen* Juguflus de twede; en daar na by de meefte Hoven in Europa, als mede in de Nederlanden, om zyne ongemeene lengte, te zien geweeft. Ein- delyk is zyn Lyk in het Choor bygezet; de Lykftatie was deftig, en beftond in 6æ Paaren Volk; duizende Aanfchouwers waren op de been, om die ongemeene Lykftatie te zien. Zie Aantekeningen, Ook heeft. zekere Dichter hem dit Grafïchrift toegepaft:. Hier ruft Kajaan , een Reus; -weleer Kornet in Ñ'ooien;
Te zien voor Geld: en na hy lang had om gaan dooien , Befloot, ah Provenier te keven: tot den Doodt Hem velde, en, 't grove Lyk in 't Choorgraf eindlyk floot. In December van den jaare 1708 rkreeg-men hier al nypende Voril^
die door den tyd ftrenger wierd, verzeld met veele Sneeuw, welke t(M Maart 1709. duurde, zo. dat 'er, volgens N. Duim Strenge Win- ters, 61 Vriezende Dagen waren; ja dat de Vorft in eenige Etmaa- en zo fel was, dat het binnen 24 uuren tyds wel vier Duimen dik 'oor. Alhier te Haarlem, op de Groote Markt, enz, moeft, vol- gens Publicatie, de meenigvuldig gevallene Sneeuw gebragt wor- 0wni dis de paiiagie alomrne belemmerde; en die men aldaar ook Á a a a 3 aan
|
||||
|
5'86 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvull-inge
aan Straaten afdeeiden,op dat ieder zynen weg kon gebruiken. De-
ze harde Winter veroorzaakte mede alomme een groote duurte in byna alle Eetbaare Waaren. Zie Aantekeningen. in den jaare 1713, na dat het brandende Oorlogsvuur, tufichen
den Koningk van Vrankryk en de Heeren Staaten Generaal, op den 11 den van April te Utrecht,· uitgebluit was, door een Vrede-rrac- taat, en den i2den van May bekrachtigt, zo wierd dezelve Vrede .alomme en ook hier te Haarlem dus afgekondigt: De Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden, allen den geënt 5
die dezen zullen zien of hoor en leezen, falut, doen te weeten: dat tot lof en eere van God de Heere almachtig, welfland en bevorderinge <yan het gemeene befle van deze Vereenigde Nederlanden in het generaal', en van de goede Ingezetenen van dien in het by zonder, den 11 den van April dezes loopenden jaars 1713 te Utrecht gemaakt en geflooten is een goede, vafie·, getrouwe en onverbreekelyke Vrede, tujfchen den Koningk van Vrankryk ter tenre^ en Ons ter andere zyde: daar op wederzyds Ratificatien in behoorlyke forma den izden des hopende maands May tot Utrecht voornoemt zyn uitgewijfelt, en daar by op den zelven dag een Acle gepaffeert tot verkortinge van de-terniynen in de derde Articulen zo wan het Tra blaat van Vrede als van de Commercie uitgedrukt; dat dien volgende, zo ter Zee, verfche Wateren, als te Lande, in alle de Land- fchappet* en Steden, onder wederzyds refj'ort, zonder onder fcheid van flaatziti, waar die gelegen zyn, mitsgaders tujfchen de wederzydfche Volkeren en Ingezetenen, van wat fiaat of conditie die zoude mogen we- zen , alle aclen van hofiiliteit en vyandfehap moeten ce£eeren en ophoii' den, na expiratie van de'refpeclive termynen, hier onder uitgedrukt: te weeten, na expiratie van vier weeken, te rekenen van den uden van April 1713, zyndè den dag van de endertekeninge der Traclaaten, en zulks na den pden van de hopende maand May, in de Oofl- en Noord- zee, van Terneufe in Noorwegen af tot het einde vap het C'anaal; eM na den tyd van zes weeken, en zulks na den z^fien van dezelve maand May, van het einde van het C'anaal tot aan de Kaap van St Vincent, en na den tyd van 10 weeken, en zulks na den zoftcn van Juny eerfi- komende, van Kaap St. Vincent, in de Middelandfche Zee en tot aan de Linie; en eindelyk na den tyd van 8 Maanden, en zulks na den ι iden van December dezes jaars, van en over de Linie in alkplaatzen v^ ëe Wëereld.
per-
|
||||
|
van de Befchryvirtg der Stad Η Α AR L E'M. 587
Derhalven laf en en leveelen Wy exprejelyk mits dezen allen en een
iegelyk, zo Onder daanen en Ingezetenen van de geünieerde Nederlandfche Provintien, als die geene, die onder Onze onderdaanigheid en gehoor- zaamheid zyn gezeten, de voorfchreve Vrede in conformité van de voor- fchreve Traclaaten onverbreekelyk te onderhouden, zonder daar tegen iets te doen ^ op poene van ge fr aft te wet den ah Perturbateurs van de gemee- ns rufle, zonder eenige genade, faveur, verdrag of dijjimudatie. Aldus gedaany en befiooten ter Fergaderinge van de hoogfigemelde Mee-
ren Staaten Generaal, den ledenvan May 1713. IVasgepa- rapheert, J. v. Weideren, vt. Onder flond^ Ter Ordonnantie van dezelve. Getekent, F.'Fagel. Zynde op het fpatium ge- drukt het Cachet van haar Hoog Mog.opeenroodenOuwel,over- dekt met een papier e Ruit e. . - Hier op volgde de algemeene plechtige Dank en Bededag den, 14
den van Juny, die alomme geviert wierd door de Vereenigde Pro- vintien, en. in deszelfs Steden, met veele vreugde; doch om dat de Run.fi:-Vuurwerken, op ordre der Heeren Staaten Generaal, en der Heeren Staaten van Holland en Weitvriesland, in den Haag,alsvoor "e geheele Republiek, wierden afgeftooken, zynde de iuiiterrykfte, zulien wy die alleen befchryven: De Kunfiwerken, en andere KunnV ftukken van deze twee Vuuren, waren op twee groote in 't water van den Vyver gepaalde Theaters, het eene tegen over de Kamers, alwaar gemeenlyk de Heeren Gedeputeerdens van de Staaten Gene- raal en Raad ,van Staaten vergaderen, en het andere tegen over de- gtoote Zaal gedeftineert tot de Generaale. Vergadering van de Staa- ten van Hol'and en Weft·Vriesland, alwaar ook de Vertrekken zyn Voor de Gecommitteerde Raaden, en andere Vergaderingen, die san het Hof gehouden worden, 't Eerfte, opgericht door ordre van hun Hoog Mog. de Heeren Staaten Generaal, had ióo Voeten in °e lengte, en 90 in de breete, draagende verfcheide fchooceKunfr- ^erkenj den top van het allerhoogfte, zynde 50 Voeten hoog, was °P de midden van dit Theater. Het voornaamfte Sieraad, zomen ter zyde van 't Hof en aan de overzyde zag, was een dubbejd Am- fitheater, het geene in 't midden een heerlyke Arke Triumphaal ^mfingelde, zo wel door de vier groote Poorten, waar doordezei- vJr geformeert was, als door de fehoone verlichtende Schilderyen j üis daar. yan hes; Sieraad maakten in de geheele wyte van de vier xy- den,,
|
||||
|
f88 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
den. De zyde, die haar groote Schildery gekeert had na de kant
der Kamers van hun Hoog Mog., vertoonde de Vrede, de Overvloed aan de hand houdende, en onder zich hebbende Cybele, Godinne 'der Aarde, met Minnegoodjes, die haar Vrugten van diverfe Jaarge- •tyden toereikten. De groote Schildery van de twede zyde der Ar- ke Triumphaal, ter zyde de voorgaande, vertoonde de Godinne Ce- res op Wolken , gevolgt van kleene Cupidootjes, dewelke op gewie- de Landen Zaad ftrooiden·, daar Werklieden waren, die dezelve bearbeiden met OiTen, aan Ploegen gefpannen. In de derde Schil- der" der Arke, nahetooiïen, zag men de triumph der Vrede, ver- toont door de negen Zanggodinnen, in eenen kring geflooten ftaan- de,met alle haare verfcheidene Eigenfchappen,en Jpllo boven aan, ontvangende de Aanfpraaken van Polehymnia over deze zaak. De ScMldery van de vierde zyde der Arke, na het wellen, pronkte met .eenen Nepthuin, getrokken door zyne vier Zeepaarden, belaftende aan mindere Zeegoden, welke voor op deze Schildery verfchenen,de Rykdommen der Zee aan ftrand te zetten: welke Rykdommen, on- der verfcheide Zinnebeelden, ook aldaar vertoont wierden. Daar waren Nifïen of Holligheden ter zyden van deze groote Schilderyen, alwaar de vier gedeeltens der Waereld door Beelden van wit Mar- mer, op rood Marmere Pedeilallen, op een geefiige wyze vertoont -wierden. De Architectuur van deze Arke Triumphaal was een za- mengeftelde Bouworder, met Korniiïen, en alle de Kolommen had- den boven op verlichtende Pronkvaten. De vier groote Schilderyen, die mede verlicht waren, ftonden rond in Vverfchiet, en hadden op den top van haare Korniflen eene Band van acht hoeken, daar de particuliere Wapens van de zeven Vereenigde Provintien, en die van de Staaten Generaalïn 't gemeen vertoont wierden, met hunne Blazoenen en Kroonen op Wapenfchilden.; tegen over dewelke hun- ne Vendels tot om laag van de verlichtende zyden van deze achthoe- kige Band los waaijende hongen, daar alle de Wapenen met ryke Campaanen overdekt waren. Het groot Kunitwerk, met deze Ver- fierfelen opgepronkt zynde, had tot zyne voltooijing een ftomp6 Kap, waar op de Vrede verbeeld ilond, met den Hoorn des OveJ" vloeds,en andere Eigenfchappen. Het Amphirheater,was met God- beden, over de Landpaalen waakende, vervult, met Manden op Jiunne Hoofden, en fraai gefchildert; onder de welke verlichte Boo- gen waren en Latwerk, met gefchüderde Prkeien, verwonen^ |
||||
|
Tan de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-89
Hoveniers of Thuinmans Werk. Daar was in 't midden der Voor-
gevel van 't Theater, na de Kamers van hun Hoog Mog. toe, een Waterval, maakende een driedubbeide Cafcade van 20 Voeten bree- tens, verzeld van twee Stroomen, welks Wateren door een verbor- gen kunft «it de Vyver getrokken, en vooraan de Arke Triumphaal Verheven wierden, en daar van daan wederom in de groote Vyver zagtjes nederdaalden. Men zag een grooten Zeegod beneden deze Waterval, welke geduurig als gooijender wyze 't Water p'eriïe iri de hoogte van 40 Voeten, terwyl een andere Straal voortquam, wel- ke even hoog fprong uit het midden van een Kom, gezet boven op dezelve Waterval; dewelke zo veel te aangenaamer om te zien was, sis deszelfs klaare Wateren doorfchynende wierden gemaakt, door de groote Lichten,die achter dit Kunftwerk geduurende déduiftere nacht waren. De twee Hoeken of Uitfteekzels aan de zyde van het Theater, hadden twee föhoon gefchilderde Ma'rmere Beelden, van negen Voeten hoog, dewelke gekeert waren na de Kamers van hun Hoog Mog-, verbeeldende Ρ alias en Mercurius. Het geheele Theater fcheen geplaatft te zyn op een Rots, midden in de Vyver, waar rondom van 't vuur doorfchynende Viifchen fchenen té zwem- men y dewelke door Zeemonfters vervolgt wierden, ook van vuur komende, tot de Groente toe, waar mede de andere zyden vanhec Theater tot op het Water bekleed waren ·, en men zag te gelyk ook een meenigte andere Vuuren in 't zelve Water zweeven, welke Verfcheidene uitwerkzelen deeden. Daar waren van alle kanten op net Theater een groot getal van fchoone Pronkvaten, doorfchynende en aartig verlicht; en alle het overige van hét zelve Theater wasvoor- den van verfcheide Kokers met veele Vuurpylen, alle befchilderc J^et diverfe Couleuren, gelyk ook derzelver Kokers, onder welke er waren van ió tot 50, ja 6 van 100 Vuurpylen, dewelke verfchei- ψ maaien verdubbeld wierden, terwyl men de andere van de drie i/alie-hekken affchoot, zynde gefornieert met hunne Pylftokken. Rondom het Theater, welks Uitfteekzelen zy aan alle-zyden bepaal- aen, even als zo veele geverwde Tralie-hekken, en netgerangeerc frler) wyd van den anderen. Zy deeden alle zo wel fchoone als ver- ^neidene Uitwerkzelen, dewelke de befte Vuurwerkers, ofaller- gaauwrte Kunftenaars in deze ongemeene occafien kunnen doen zien, anneer de lucht vervult moet worden met veele zo verfcheidene aangenaame Vuuren, en daar men moet doen opgaan·tot buiten Β Β Β Β het
|
||||
|
5*90 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
het gezicht ontftokene Kunftwerken, van welke zommige-voort-
brengen beeken van Lichten, als die van de Komeetfterren, of een zo gliniterend Vuur, als Blixemftraalen, gevolgt van een geraas als van alle de Snaphaanfchooten van eene groote Armee, door hunne losbranding, zou kunnen maaken, en verfcheidene maaien herhaa- lende. Het twede Vuurwerk, datjsede dien nacht wierd afgefchooten ,
door ordre van hun Ed. Groot Mog. de Heerën Staaten van Holland en Weft-Vriesland, was'mede in de Vyver, zoo Schreden van het eerde geplaatft, op een Theater van 150 Voeten lang en 109breed, en in 't midden zag men een prachtig Gebouw van 185 Voeten hoog opgericht. Het zelve reprefenteerde de Tempel van Janus, welks vier Poorten de oude Romeinen geflooten hielden, zo lang de Vre- de in hun Gebied regeerde·, gelyk dezelve doe in de Staaten hunner Hoog Mog. en Ed. Groot Mog. heerfle. De Tempel was gebouwd boven op een vierkanten Opgang van ettelyke Trappen, Blaauw ge- fchildert,en geplaatft op een gelyke wyze van 't middenpuntvanhet Theater. Het geheele lichaam van dit Gebouw was witGemarmert, en deszelfs vier evenwyde zyden wierden bepaalt door vier kleende- re, op de hoeken fchuins gedraait, van welke ieder twee Kolommen had, na de Dorifche Souworder, verfiert met fchoone Feftonnen, Men had ook op de KorniiTen van deze vier Kolommen gezet een groote Kap met veele Leuningen, weike op eene plaats vierkantiger wyze uitquam, reprefenteerende eene Thuin, daar in de midden van dezelve geplaatft was een Vrouwebeeld, verbeeldende de Frf heid, met eene Lans, en op de punt een Hoed, die zy verheven i"n haare regterhand vairhoudende voerde, en in de linkerhand eenen Hoorn van Overvloed. Deze Thuin had eene Haag, dewelke een zoon van een Kroon formeerde op het uitwendig eind des tops van de Kap, omftrengelt van 19 Wapenfchiiden, afbeeldende de Wa- pens van 18 Steden, waar van de Gedeputeerden zitplaats hebberf in i)e Vergadering der Staaten van Holland,daar de Edelen ookht"1" neri rang hebben: waarom deze. Kroon geformeert was van 19 penfchilden, onder welke Devizen waren, paflende op de Wapens in de Wapenfchiiden van iedere Stad, dewelke ook alle hunne by- zondere Kroonen hadden. De vier groote zyden van deze Kap efl de vier kleendere van de afgebrookene hoeken, waren bekleed jfleZ acht verlichte Schilderyen, gelyk de yier Poorten des-Tempels» *" |
||||
|
van de Befchryvïng der Stad HAARLEM. 5-91
■ waar 'er heel groote waren, die dezelve geheel beflooren; maar de
eene en andere waren zeer doorfchynende, en alle verlicht door 2000 Lampen, die in de Tempel gezet waren, van de Trappen dezer Poorten af tot aan de top van haare Kapj alles voorzien metFeftons en andere Sieraaden, met Goud verheven,gelyk die van het lichaam Van het zelve Gebouw, De Wapens der Republiek van Holland, onderfteunt door Vergulde Leeuwen, waren gefchildert in vier groo- te Wapenfchilden, geplaatft met hunne Kroonen op het gebind van de vier zyden des Tempels, boven ieder van haare Poorten, in dier Voegen, dat de Kroonen dezer Wapenfchilden uitquamen met het °nderfte gedeelte der vier grootfte zyden van de achthoekige Kap. Het Cyffer van hun Edele en Groot Mog.fcheen geheel verlicht voor een grooten Rooden Leeuw, regt op zyn achterpootenzittende, om laag op de Trappen van eene der Poorten des Tempels, dewelke te- gen over de Kamers van hun Edele en Groot Mog. was, Waar van ^aan men een [geduurig vuur uit den yszelyken muil dezes Leeuws zag komen, dat hy in 't water van de Vyver uitbraakte j Waar in het gelyk als van brandende Serpenten wierd uitgebluft, en elders ko* mende mede gefmoort, Veele andere Vuurwerken quamen met ge- weld uit twee Wapen-tropheen, geplaatft ter regter en linkerzyde Van dezen verfchrikkelyken Leeuw. Het Theater had zyne Vier- hoeken, uitfteekende in 't water, op de manier van Bolwerken, van uitgehouwen Steen,op dewelke men van verre vier groote uitgehol- de Bekkens zag, Onderfteunt met PedeftaUeii, driehoekig, van 30 Voeten hoog, en wit Gemarmert, eveneens als de Bekkens,welkers randen in ieder van haare holligheden Buizen hadden, die een ge- duurig vuur uitwierpen, reprefenteerende fchoone Fonteinen, waar Uit fchitterende ftraalen verheven wierden, die de geheele Lucht verlichtede, terwyl dat de Katrollen van de Bekkens donkere vlam- den, met eenen zwarten rook Vermengt, onophoudelyk na bene- ^en uitbraakten. De opgaande fchuinte der Gordynen vanhetThea- ter5 uitkomende met de vlakke zyde van deze Bolwerken, waren ^et doorfchynende Schilderwerken overdekt, die doof een onder- aards vuur wierden verlicht, onder Welkers voordeel men veele De- kten ontdekte, die op deze Schilderyen toepaflelyk waren. Boven len> zag men onder de overgeblevene Verbeeldingen, vier groo- ts Beelden op de vier hoeken van de Trappen des Tempels zitten, reprefenteerende de Religie, de Vryheïd, den Koophandel, en de Bbbbï Wet-
|
||||
|
5-92- Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Weetenfchappen en Kunften; verfcheidene Zinnebeelden waren ie·
gen over ieder van deze Beelden in driehoekige en verlichte Schil- deryen, dewelke de vier Pedeftallen van de Bekkens, die op de vier hoeken van het Theater ftonden, verfierden. De Gerechtigheid wierd aldaar verbeeld door eene Hand, houdende een Weegfchaai in den Evenaar, met dit Devis, JEqui Servantiffima: dat is, God- vruchtige Nakomfters van de Billykheid. Op de twede plaats door een Spiegel, met dit Devis, Cuique fuum reddit: dat is, Hygeeft ieder het zyne. En in de derde Schildery, door een Winkelhaak, met deze woorden, Arguit obliquum: dat is, Zy maatigtallefchuinsheid. De Liefde had drie Zinnebeelden, in de zyde van 't Pedeftal van de twede Bekken, waar op gefchildert ftond een volle Beurs, met dit Devis, 'Non fibi dives: dat is, Zy is voor haar niet ryk. Een Fon- tein, hebbende verfcheide Buizen, en het Devis, Languentes refo- c'illat: dat is, Zy verquikt de kwynende. En een Stok, dienende tot een fteunlèi voor een oude Vrouw, met deze twee woorden, Ful- tura ruentis: dat is, De flut der zwakke. De Wysheid had in het derde Pedeftal tot Zinnebeeld, een Slinger van een Uurwerk, en tot Devis, Ponderibus, modulisque fuis: dat is, villes door getuigt en maat. Een Hand, die het Compas draait, en tot Devis, Nilmoli- tur mepte: dat is, Zy doet niets met onbedachtheid. En een Mieren Neft, d;ar Mieren uitkomen, en andere belaaden wederkeeren,met dit Devis, Non incauta futuri: dat is, Zy draagt zorg voor het toeko- mende. De Dapperheid in den Oorlog, had in 't Schildery van den Drievoet, dewelke het vierde Bekken droeg, een Leeuw, en tot .Devis, Ad nulliuspavet Ocrurfum: dat is, Hy vreefi niemandsontmoe- tinge. Een Battery, met Gefchut tegen Gefchut, en tot Devis,Fa- tis contraria fata repcndit: dat is, Zy keert geweld met geweld. En een Man, gewapent met alle Stukken, met een Sabel in de hand, met dit Devis, Adutrumque paratus: dat is, Gereed om zich te ver- •weeren, en aan te vallen. Daar waren ook vier andere Beelden, op de vier hoeken van de hoogte der Kolommen des Tempels, verbeel- dende de Religie, de Vryheid, den Koophandel, en de Weetenfchap' fen, met de Kunflen; deze waren mede heel fierlyk verbeeld in 't Schilderwerk van deze vier groote verlichte Schilderyen aan de Poorten des Tempels, en noch bizonderlyker in 16 Wapenfchilden van vier andere geïllumineerde Schilderyen, op de vaornaamfte %T <te van de reijen dei Kap. De algemeene Devifeïi: van die alles, |
||||
|
van de Befehryvïng der Stad HAARLEM. 59}
Tsaren met groote Letteren gefchreven boven op de vier hoogite
Trappen van de Poorten des Tempels, onder de groote Schilderyen van de vier zyden dezes Gebouws, daar ieder eindigde tuiTch en twee Kolommen. Het Devis van de Religie, was uitgedrukt door deze kortbondige ftelling van de Heilige Schrift, Omnia profpere eveniunt Deum timentïbus: dat is, God doet der geener voorneemens voorfpoedig zyn, die hem vreezen. Het Devis van de Vryheid, was. vervat in deze woorden, Libertas artiumgenetrix, divitia nutrice: dat is, De Vryheid is de moeder van de Kunfien, de Rykdom voedfler zynde. Het Devis van den Koophandel van de Provintie van Holland, zinfpeek de op het geene het Gemeenebeft van al haare Inwoonders meeft raakt, uitgedrukt in deze politique Zetregel, Mortalia cunëiavint at Amor Ρ atria: dat is, De Liefde tot het Vaderland moet die tot alle andere dingen ter waereld te boven gaan. Het Devis van de Weeten- fchappen en Kuniien, beoogde de Macht van de Behendigheid der geenen, die verftandig genoeg zyn, om de Waereld te doen zien, het geene zich 't. dooriiraalenfte aan den Hemel vertoont, waar van dit Vuurwerk de Sterren en Schoonheid fcheen ontleent te hebben, na den Allegorifchen zin dezer woorden, Terram in Cmlumhiec lu- mina vertunt: dat is, Deze verlichtingen, veranderen de Aarde in den Hemel. De andere voornaame Zinnebeelden, der vier Schilderyen Van de verlichte reijen der Kap, zynde verdeelt in 16 gedeeltens, reprefenteerde ieder in 't bizonder een van deze.voornaamile Onder- daanen, door vier onderfeheiden Figuuren, teweeten, de Religie door de Pool-Star, draaiende op een Schip, op de Baaren der Zee zynde, met dit Devis, Fax in mundo fluciu'antis: dat is, De fakkel des geenen, die in de waereld dobber-d. Fax: dat is, De Vrede; zyn- de een Vrouw, haare hand op de Bybel houdende, met dit Devisy Illius in verba: dat is, Zé houde my aan dit Boek. Door een Zee- compas, en tot Devis, Sine haccac a.freta: dat is, Buiten dezelve is Wen blind in de Navigatie. Door een Anker,geworpen op een plaats daar ze valt haakt, met dit. Devis, Mereligatfolido: dat is,Zymaakt my valt aan'/ onbeweeglyke. De Vryheid had tot Zinnebeelden, een Merri-paard, in de weide van blydfchap opfpringende, en tot De- vis, Potens fut: lat α degit: dat is, Fty zynde, verheugt zy zich. Een Arent, uit een kooy wegvliegende, met dit Devis, Non eritlibera reditus: dat is, Die eens in vryheid is, keert niet wederom na de ge- vangkenis... Een Lans, met de Hoed der Vryheid daar op, en dit Β b b b ι De,-
|
||||
|
5*94 Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvuliinge
Devis, Potior Corronis: dat is, Dit gaat boven Kroonen. Een Leeuw,
met de Sabel in de regter poot, en een Hoed 'er op, met dit Devis, Mie Tuebitur: dat is, Deze zal ze befchermen. Den Koophandel, was verbeeld door een groote Rivier, vol Scheepen, met dit Devis, Di- vitit as pelagie impertit terris: dat is, Hy maakt de landen deelachtig van de goederen der zee. Door een ander Schip, alleen op de hoogte der Zee zynde, met dit Devis, 6>uas Sol habitabiles illufirat oras, il- luflro: dat is, Ik doorkruize alk bewoonbaare firoomen, die de Son be- fchynt. Door een Retour-vloot uit Indien, met dit Devis, Hicplus quam vellus aureurn: dat is, Hier is meer als een Qoude Vlies» En door een Hoorn van Overvloed, met dit Devis, jlpparet que beata> pleno copia cornu: dat is, Zy verfchynt gelukkig met haar Hoornvolvan Overvloed. De Weetenfchappen en Kunften hadden tot haare zin- v'erbeeldende Figuur den berg Parnaffus, met dit Devis, Hacdocla- rum fororum fedes: dat is, Dit is de l'hroon der Geleerde 'Zangnimphen, af Befchernt-Godinnen der Kunfien. Pallas, met den Helm op 't hoofd, en het Wapenfchild in de hand, met dit Devis, Arte& martepotens: •dat is, Zy is machtig door haare Kunfien en Krygswapenen. Eene Bi- bliotheek, opgevuld met Gereedfchappen tot de Wiskunfr, met dit Devis, Qmni fcibili & arte infirübla: dat is, Voorzien met alle Kun- fien en Weetenfchappen. En ledige Beurzen, met dit Devis, Nummi nobis anima: dat is, Gemunt Geld is ons leven, De Republiek van Holland wierd vertoont in een byzondere Schildery, waarin men op ^een kuniiige wyze gefchiïdert had een Byenkorf vol met Byen, maa- iende haaren Honingraat, en daar onder dit Devis, Tibi laborant & orbi: dat is, Zywerkenvoorhaareniedereen. Devierkleenezydender ftompe hoeken van de Kap hadden andere Verlichtende Schilderyen, waar in men zag onderfcheidene Zinnebeelden van de Vrede. De eerfte had vier Kroonen, waar van de eerfte was van Klimopblade- ren, de twede van Mirthe, de derde van Lauwrier, en de vierde van Olyfbladeren, met nieuwe Olyven, enditDevis, Frugiferapra- flat in anibus: dat is, Die nieuwe vrugten heeft ^ is beter als alle de an- dere. De twede drukte uit de Voortreffelykheid van de Vrede? vertoont wordende door een groote Olyfboom, vrugtbaar worden- de in het midden van veele onvrugtbaare Lauwrierboomen, en men las deze woorden boven op dezen fchoonen Boom, Pan una trium- fhis innumer is potior: dat is, Eene Vrede overtreft oneindige Overwin' Mingen. De derde had eenen anderen Boom yan dezelve fpecie, d/e |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 5-05-
ook bekaden was van zyne eigene Vrugten, met deze Spreukwoor-
den, getrokken uit de H. Schrift, FruSlus ejus faeiem exhilarant: dat is, Zyn vrugten verheugen des menfchen aangezicht. De vierde be- greep verfcheide Wapens, aan een Haak hangende, met Kanonnen en Mortieren, zonder Affuiten van onderen, alwaar deze woorden gefchreven waren, Nunc compofia ^uiefcunt: dat is, Zy rufien tegen- woordig alle te zamen. Alle deze Schilderyen, die verlicht waren, hadden noch andere Verfierzelen, onder dewelke men om hoog zag Van de Forme der Kap vier Vendelen met Goude Franjes buiten hun- ne zoomen hangende, op welke de Religie en Fryheid, tezamen vereenigt, geprezenteert wierden, onder het Zinnebeeld vaneen Roer van een Schip, hebbende tot een Devis, Alierius alterapofcit opem: dat is, De een heeft de hulpe van d" andere van doen. Het Zin- nebeeld van het twede Vendel, op dezelve zaak, was gemaakt van de Hoed der Vryheid, een Beurs vol Goud, een Boek en Winkelhaak, met dit Vaers, tantum Religio potuit conferre bonorum; dat is, Alle deze Goederen zyn "van de Religie voort gekomen. Het derde Vendei had een Byekorf, natuurlyk gefchildert, door Byen bewoont, en met deze woorden, zinfpeelencle op de.Zindelykheid der Holland- fche Vrouwen in haare Huizen, Degunt int er renïdmtes lam: dat is, De Haarden haar er Huizen, en hare Gebedenhuisjes zyn blinkend. En de vierde had een fchoone Tempel, welks Poorten open fionden voor de Aanbidders van den alleen waarachtigen God ·. hier van door deze drie woorden gewaarfchouwt zynde, Ρ at et Deumquaerentibus;. dat is, Hy flaat open voor de geene die God zoeken. Alle de andere tuiTchenfpaatfien van het Theater, die met dergeiyke Verfierfelen niet verfiert waren, ftonden met fchoone Kokers gevuld, voorzien van veele honderden vliegende Vuurpylen, weikers uitwerkingen Verfcheide waren van de geene die op een fchoon Traliehek geran- geert ftonden, geformeert rondom het Theater, en door haare ge- fchilderde Pyllrokken en Kruitkokers onderfcheiden; welkers ver- fcheidenheid van Couleuren, met het Verguldzel vermengt zynde, maakte den omtrek van dit Theater zeer aangenaam om te zien. Een groote quantiteit Vuurdoozen, en nieuwe inventien van Vuurwerk, vermengt met de andere Kunftwerken van dit Vuur, maakten deze Verfierfelen voltooit, en de ukwerkzelen verwonderlyk; zo wel door de aangenaame, vreemde, en vervaarlyke Hemelverfchynze- l en-3 die dezelve voort bragten jo.de ftilte der wateren, a!s in de ruim.'
|
||||
|
5-96 Hiftoriefche Aantekeningen., ter aanvullinge
ruimte der heldere Lucht, daar men geftadig een oneindig Vuur zag
opgaan met differente Sterren, die fcheenen aan 't Firmament flag te willen leveren, en na beneden te werpen, gelyk als ftormende daar na toe klimmende, van 's avonds ten 10 tot 11 uuren, met ver- fcheidene Compagnien Granadiers, nevens Batailjons Musquettiers, welkers fchermutfelingen de Lucht deed weergalmen; terwyl dac Esquadronnen door kunft gemaakte Curasfiers, zittende op differen- te Machinen, in de Retrenchementen van 't Theater vuur gaven; waar achter men het gedonder hoorde van de verdubbeldeSalvovan 24 Stukken Kanon, zynde geplant tuffchen dit Theater, en dat van 't bovengemelde der Heeren Staaten Generaal, dat de helft van de- ze Artillery had. Dat van de Staaten van Holland en Weft-Vriesland was onder het
opzicht van P. Roman en P. Loofs opgericht; maar de Opichriften en Devifen byna alle door de Heer de Urigini, Kleinzoon van den beroemden Duflesfis Mornay, opgeltelt. En dat van de Staaten Ge- neraal was geordonneert door den Heer Daniel Marot, Architek van wyle zyn Majefteit Willem de derde, Koningk van Grootbrittanje. Zie, Aantekeningen , enz. In dit zelve jaar,terwyl ons Land met een zwaare fmertende Vee-
plaag geftraft wierd, en men alomme na heilzaame Geneesmiddelen omkeek, zo deed zich voor de Roomfche een Mirakel op,enwelop of omtrent haare groote Heiligedag Maria's Ontfangkenis, dat dus word verhaalt: In deze dagen is in Holland een geval gelchied, dac onder die van de Roomfche Godsdienft veel gerucht maakt, en by hen als een zeldzaam Mirakel wordte boek gefteld: zy verbreiden die zelve dus, (en van hunne domfte zouden dit-met eeden wei willen beveiligen:) dat op zekere nacht, omtrent 12 uuren, op eene by hen heilig genaamde Grond, ter plaatze daar voor veele jaaren een oude vervalle Kapel geftaan heeft, en men voorgeeft verfcheidene Mirakelen zyn gefchied, als onder andere ook eene verfcheining van de H. Maagd Maria,welke tuffchen de muurbrokken zich vertoon- de, en waar zedert jaarlyks en dagelyks noch veele Menfchen na toe gaan om hunne devotie te pleegen; dat op dezen grond, zeer onverwagt een Fontein is ontfprongen, vergezelt van eenig buiten- gewoon gerucht, en gelyk veele willen, als van verfcheidene Stem- men , even of 'er eene aanwyzing van deze nieuwe Springbron ge- daan wierd. De Grond van deze Kapel js gelegen tuffchen Limmera en
|
||||
|
van de Befchryvlng der Stad HAARLEM, 5*97
■en Heilo, beide bekende Dorpen naby Alkmaar, waar by alleen 3
a 4 Huizen ftaan, dat Herbergen zyn,en meerendeels van de Men- fchen die hier komen om hunne devotie te doen,hunne koilwinning hebben. Deze Waarden des nachts in donker die nieuwe Water- fontyn vindende, waar van men voorgaf, datmetverfcheideStraalen verre boven den grond uitfprong, riepen dit uit, en verbreiden hec aan de Devotariffen als een Mirakel! voegende daar voort by, dat dit een gebenedyt Water was, en voortreffelyk goed ter geneezing van de thans heerfchende Ziekte der Koeijen: en de meerdere waar- fchynlykheid van 't Mirakel wierd hier uit by de Roomfchgezinde Boeren beveiligt, om dat het zich zou geopenbaart hebben op de nacht van de ontfangkenifle der H.Maagd Maria, namentlyk tuffchen. den 8ften en gden van December. Eene dezer Waarden, mogelyk van zyne Buuren geholpen, als
-een en 't zelve belang daar in hebbende, dit Mirakel met ftoute ka- ken en krachtige beveftingen van dit ontfpringen 's morgens voort vertellende, vond aanftonds zo veel geloof, dat het gerucht overal verfpreid wierd, en voornamentlyk, dat dit Water, van een Heili- ge plaats komende, iets Goddelyks en eene verborgene kracht in zich had, en volflxekt heilzaam was rer geneezing voor de Koeijen. Ver- mits nu bekent was, dat deze ziekte onder't Hoornvee algemeen ware,en ieder gaarne eenig Middel tot herftelling en bewaaringzy- ner Beeften zouden trachten te verkrygen, zo vond dit gerucht by de Roomfche Boeren aanftonds ingang, en men zag van dezelve ia een groote toevloed met Kruiken, Kannen, Vaatjes,enz. derwaarts vioeijen,om van dit heilig Water,ter herftelling van hunne Beeften, te haaien, 't ïs onbefchryfTelyk, met wat yver die Menfchen der- waarts trokken, en derzelver getal in de eerfte dagen was ongemeen groot; maar om het weinige effect veel verminderde. Behaiven nu dat dit Water goed was voor de Beeften, zo gaf men mede voor, dat het ook goed ware voor de Menfchen; ja men roemde, dat 'er lamme, ftomme, gebrekkelyke,en zelve die zwaare accidenten had- den, alleenlyk door 't drinken van dit Water, en 't pleegen van de gewoone devotie en bedevaart aan de grond van deze gewezene Ka- pel, genezen zyn. Doch vermits dit voorgewend Mirakel meeft uit een domme by-
geloovigheid door kleinverftandigeMenfchenftaande gehouden wierd, en niet als een ftreek. was, door de bovengemelde Waarden bedacht, C C C C om
|
||||
|
5"o8 Hiitoriefche Aantekeningen, ter aanvüllinge
om hunne neering, die in deze tyd weinig is, op te wakkeren; zo
wierd door een zekere Ontdekker de moeite gedaan,omnade\Yaar- heid van dit voorgewend Mirakel te zoeken: en eindelyk bevon- den, dat het een Put ware, die door Menfchen gegraven was. Ten bewyze hier van ftrekte niet alleen dat men zulks klaarblyke-
lyk met het oog heeft kunnen zien, en uit de verfchynzelen afnee- men, dat het met voordacht gegraven wasj want men's morgens de gegravene fpetie rondom verfpreid zag·, maar ook uit het gefpit- te Gat zelve, dat met de Spade ichuins nederwaards geftoken, en ter diepte van ruim twee Voeten, en omtrent een en een halve Voet wyd was uitgegraven. Ten anderen ftrekt tot bewys, dat zekere Paardenkooper, mede van de Roomfche Kerk, die zelve nacht met twee Paarden omtrent 12 uuren voorby dit zogenaamde Kapelletje rydende, ter plaatze daar de Devotariflen kruipen en bidden, eenig gerucht van Menfchen verneemende, uit nieuwsgierigheid derwaarts reed, om te zien wat daar zo laat in de nacht te verrichten was; doch wat nader by komende, wiêrd hem een fchop met Zand op het lyf geworpen, ten teken dat zyn Perzoon daar onnoodig was; en ver- mits de Paarden ook iets van dit Zand kreegen, en daar door fchig- tig wierden, zo benam hem dit de gelegentheid, om verder iets te kunnen ontdekken. Doch wanneer daags daar na het gerucht van dit Mirakel te Alk-
maar quam, zo deed dezen Paardenkooper aanitonds van't voorge- vallene een verhaal, en vertelden zyn wedervaaren aan veele Men- fchen, gevende klaare blyken, dat de Verbreiders van dit Mirakel ais doe doende geweeit zyn, om dat Mirakel te bewerken. Na dat nu de toevloed der Menfchen vermeerderden, zo hebben
deze Boeren het Gat verwydert, en in 't zelve een bodemloos Vat, ter groote van een Wynanker, geftelt, zynde als doe omtrent twee en een halve voet diep. Op dat nu dit Mirakel te meer zou beve- iligt worden, zo gaven de Roomfchgezinde voor, datdeRegeering van Haarlem en Alkmaar deze zaak zouden onderzogt hebben, en getuigenis gegeven, dat het iets Goddelyks was: doch dat dit een uitgeitrooit verdichtzel was, is by onderzoek gebleeken, vermits niemand van dezeHeeren, uit bevel van hunne Regeeringen, ter onderzoek derwaarts zyn geweeitj als blyvende by hen een ver- dichtzel. Zeker bekent Roomfch Prieikr te Alkmaar, heeft ook met ernft
de
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Ç Á Á R L E Ì. 5-99
de driftigheid van die van zyne Kerk berifpt, en zelve geklaagt, dat
zy zo onvoorzichtig en zwakgeloovig waren, om aan een uitilrooi- zel van zo een geringe zaak dus veel geloof te geven; betuigende zelve, dat dit Mirakel uit zichzelve wel zoude verdwynen. Wat nu het toevloeijen van dit Water in dat Gat betrof, ditwierd
echter voor een Wonderwerk gehouden, alfchoon toegeftaan werd dat het eerft was opgedolven: en men gaf hier deze rede van, om dat^ het omgelegene Land geen Watergragten, Meeren, of (taande Wateren naby had. Doch hier tegen was bekent, dat het omgele- gen Land veel hooger legt, als ter plaatze daar deze Put is; nu is ook bekent, dat de grond oneindige Waterftraalen en Spruiten in zich heeft, en dezelve zomtyds hoog naby de bovengrond,zomtyds dieper in de aarde verborgen leggen, en wanneer nu met een Schop gegraven en zo eene Ader getroffen werd, zo is 't zeker dat het zoet en helder Water zal voortbrengen jvoornamentlyk in zandige Gron- den, welke niet verre van Duinen gelegen zyn,en voor een gedeel- te daar voormaals uit beftaan hebben, gelyk deze Grond. Behalveii dit, zo bevond men, dat dit Water niet by opborling, maar by Ty- pering te voorfchyn quam: een onwederfpreeklyk bewys, dat het zyn oorfprongk uit de toevloeijingen van de naby gelegene Landen heefh» die wat hooger leggen. Volgens een oud Kaarcje, voor veele jaa- ren te Amfterdam by F. de Wit gedrukt,waar in de de platte Grond van deze vervalle Kapel vertoond word, ziet men ook een Put aan- gewezen, die als doe bekent en als andere Putten gebruikt wierd^ doch deze door den tyd vervallen en eindelyk geheel digt geraakt, zo is 't niet onwaarfchynlyk, dat dit Gat in deze Put gegraven is, of Wel naby dezelve, en daar als nu het Water uit trekt. Doch al- fchoon het nu een natuurlyke Wel Was,zo is zulks echter geen Won- derwerk; want dusdanige Wellen vind men op hondert en meer plaatzen, zelf in broekige en moerasfige Landen, gelyk by voor- beeld in de Diemermeer, dat een uirgemaalen laagte is, daar men meer dan eene van die Wellen heeft, die helder en zoet Water op- geeven. Maar het bleef eChter een Mirakel; om dat hetjuiitop die nacht van Maria's ontfangkeniffe geopenbaart was; en fchoon het gegraven, of een natuurlyke Wel was, of by uitfypering uit de grond quam, zo was het en bleef't by de domme meenigte evenwei een Mirakel. Maar nu bleef de proef noch over, of het de zieke Beeften her-
C c c c 2, ilel-
|
||||
|
6oo Hiftoriefche Aantekeningen,.' ter aanvullinge
fielden : dit betuigden eenige van ja, andere van neen: 'maar"demee-
fte hebben het tegendeel bevonden, indien niet alle j want men be- vond (dat in opzicht van de verarming van veele Menfchen te beklaa- gen is) dat de meefte Stallen ledig waren, endatzoweldieBeeften fiierven die van dit Water gedronken hadden, als die 't niet hadden geproeft: en wanneer men een Boer ernftig afvroeg, of hy'erhulpe by gevonden had? zo betuigden veele tot hun leedwezen het te- gendeel. Zie Nieuwspapieren. Onder alle de Landichappen die in Europa opgeteld worden, is
'er geene dat van onheugelyke tyden af de overftrooming der Zee- golven meer onderhevig is geweeft, dan Neder-Duitfchlandj en on· der dit gedeelte voornamentlyk Zeeland, Holland, Vriesland, Gro- ningerland, en de Landftreeken langs de Eems-, Wezer- en Elveftroo- men. De Gefchiedboeken zyn hier vol van, en men leeft van zo veele gevallen, dat men met verwondering als verrukt word, als menzieü dat deze Landftreeken-,niet tegenftaande zo dikwyls met haaren on- dergang gedreigt, noch in wezen zyn: hoewel de vreeze, dat zulks noch t'eeniger tyd zal gefchieden, ons niet als met ontzettinge aan dat gevaar doet denken, Eenige der voornaame Vloeden, door de Hiftoriefchryvers- aangetekent, zyn zo oud, als. de geheügenis van ons Land: onder welke inzonderheid de zo genaamde Cimberfche Vloed gedagt werd; die eenige 3 a 4oojaaren voor de geboorte van onzen Zaligmaaker ftellen; door welke de zwaareZand-Duinen ,die wy heden noch rondom ons Land zien, zoude veroorzaakt, de uit* Jtrooming der Ryn in de Noordzee geftremt,;en de zwaareBoomen, die noch dagelyks uit de diepfte gronden worden opgedolven, ter neer geworpen zyn. Onder de gedenkwaardigfte Vloeden van laa- ter tyd, vind men als.de fchadelykfte aangemerkt die welke Si. Mar- tdlus Vloed genaamt werd, en in den jaare 1219 geheel Vriesland deed beeven. Omtrent pjaaren daar na, in den jaare 1277,.. -flok- ten een geweldige overftrooming in.Ooftvriesland ^; Dorpen weg, en maakten plaats voor die groote Waterpias den Doilaart, die tus- fchen Deifziel en Emden nu zwaare Schepen op haaren rug voert, en by felle ftor-mwinden noch dol genoeg woed. Een andere Vloed op..<X/. PontiaansAig% in den jaare 1497, dreigden nochmaalsgeheel Vriesland te overftroomenj.'.van welke ook hetnabuurjgVlaanderen en Zeeland in die tyd haar ruime rampdeel mede kreegen. Echter vind men de zo genaamde Allerheiligen Vloed by de Gefchiedem's- fchr\N
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 60r
fchryvers van Vriesland byzonder opmerkelyk: en geheel Vriesland:
fcheen als doe geen ander uiteinde te verwagten: deze viel voor in den jaare 1570,- en-veroorzaakten de dood aan duizende Menfchen en allerlei Vee. Zo ziet Enkhuizen noch die groote Zee haaren Muur befpoelen, welke door een vreeffelyken Storm, in den jaare 1395, de Zeegaten tuffchen 't Vlie en Teffel veroorzaakten, 'tvafle Land van Vriesland affcheurden, en de groote Wilderniffen en Bos- fchadien tot een vaarbaare Zee maakten. Zeeland trof een zwaaren ramp in den.jaare 1304, welkers overftrooming bekent bly.fi: met de- naam van St. Catarym Vloed: en geen minder ongeval trof haar in den jaare 1530, op St. Michzels-dzg, wanneer de Stad Romerswalc ten gronde ging: en het jaar 1597 dreigden nochmaals haaren on- dergang. En deze laatfie fpreide zich ook uit over een gedeelte van Noordholland;, alwaarze den nieuwen Dyk, die rondom deZypge- legt was, floopten. In.'t bovengemelde jaar 15-30, op<5V. Felix-dzg, telde men-404 Parochien, die in Braband, Vlaanderen, Zeelanden Holland door 't water overflxo.omt wierden; van welke verfeheide nooit weer gezien zyn. Zuidhoüandfchrikt noch, als het die groote .waterftroomen ziet, die dien afgryffelyken Vloed in den jaare 1421 veroorzaakten, bekent met de naam van St-. ElizabethsYloed; waar door op eenen tyd, omtrent Dordrecht, Geertruidenberg, enz. 72 Dorpen wierden ondergedompelt, en byna 100000 Menfchen, be- halven een/e ontelbaare meeningte van allerlei Vee, deerlyk omqua- men. Alle deze rampgevallen.zyn voor onzen tyd geichied: doch veele heugt noch hoe deerlyk dit Land in den jaare 1682 met dit woedende Element moeit worftelen, waar van Holland, Zeeland, Braband,, Vriesland,, doch inzonderheid Groningeriand, deze fm er- te te deerlyk óverquam. Men ontzet zich noch', ais men deLyften. der ondergeloopene Polders, afgefleetene Dy ken, verwoeiïe Dor- pen, en verdronkene Lyken van Menfchen en Vee na ziet. Zo dat uit deze korte herhaalinge blykt, dat deze Landfchappen, zo lang 'er. Menfchen gewoont'bebben,. metdeze ft'raffe zyn gekaftyd: en die de Gefchiedenisfchryvers nagaat,inzonderheid het beknoptTrak- taat van den Hifton'efchryver Gabbema, met Aantekeningen vanden Heere.Gutberleth opgeheldert, daar genoegzaam alle de Nederland- fche Watervloeden worden, opgetelt,' zal bevinden, dat 'er weinig; jaaren verloopen zyn, in welk niet het een of ander gedeelte van ons. Vaderland deze ramp is gewaar geworden. Cccc 3. En1.
|
||||
|
ß&ïæ Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
En och of het hier noch by gebleven waar; maar, helaas! deze
ftraffe fcheen noch niet hoog genoeg, en de Kersdag van'tjaar 1717 heeft weer nieuwe blyken van Gods flaande hand doen gevoelen:en dezen dag, die door veele ter heugelyker gedachtenifiè van de ge- boorte des Heilands wierd geviert,was voor duizende doodelyk,die dezelve met een geheiligde vreugde zagen aanlichten, was hunne avondftond en nacht finertelykj en die 's morgens uit zynbeddeop- ftond, en meefter van Huis en Hof was, zag zich eer het Zonlicht weder op quam berooit van alles. Deerlyk ja al tedeerlyketoeftand van duizende elendige; die fchoon het leven wel geborgen, berooft zyn van middelen, om het leven te behouden. Andere, op hoop van 't leven te redden, raakten 't kwyt, daar ze 't zogten te ontvlie- den: alle hoogtens waren 't voorwerp der vluchtelingen, en men troofte zich zo men een Boom of 't Dak van een Huis kon beklim- men, daar men eerlang van koude verftyfden, door gebrek verfmag- len, of't riete Dak door de golven opgebeurt, hen onder 't lyf weg dreef, 't Geloei der Beeften, 't gekerm der Vrouwen en Kinderen^ 't geruifch van 't Water, de Stormbuijen, 't kleppen der Noodklok- ken en de fiaauwe vlammen der Noodvuuren, hebben de yffelyk- heid der noodlydende noch vermeerdert ; de manmoedigheid der Mannen weekhartig gemaakt; en veele die Vrouw noch Kinderen kon verlaaten, het leven in 't zoute water zien afleggen. Dus zyn 'er veele heerlyke Dorpen, ryke Stallen met het overfchot der afge- ilorvene, of nieuw aangewonne Beeften, de hoope der Landman, weggefpoelt; de Huizen gefloopt,en 't vfugtbaare Weiland tot een zoute poel geitel t: en deze overftrooming is niet gevallen op een eenig Landfchap alleen, maar heeft haar woede wyd en verre uitge- breid, en geheele Landftreeken, nooit met deze plaag bezogt, aan- getaft. - Het laatite gedeelte van de maand December veel itorm en zwaa»
re winden uitgelevert hebbende, en den 23iïen de geheele Spaan- fche Kuil deerlyk bezogt, joeg het Water uit den grooren Oceaan met zo veel kragt in de Noordzee, dat deze boven haare gewoone pyj was opgevult. De fterke Zuidwefte Winden dreeven in die tyd het Water zodanig van deze Landen af, en vulde de Noordzee noch meerder op, dat het Y, Zuiderzee en alle de groote Rivieren van ons Land als van Water ontbloot waren ·, ja de beruchte Rivier de Theems, in Engeland, was voor Londen zo laag van Water, dat men
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. <5oj
men genoegzaam door dezelve, zonder nat te worden, gaan kon,
en geen Schuit of Boot kon in dezelve vlotten. Maar een fchielyke verandering van Wind, die eerft Weftelyk en Noordweft wierd, veroorzaakten in veele geen geringe vreezej wyl de omkeering dei- Wind 't weggedrevene Water weerom joeg, en plaats maakten voor dat den grooten Oceaan voortftuwden, en tot een buitengewoone hoogte opzette, waar mede deze Wind voornamentlyk den 25llen en 2Óften aanhield. Wat de droevige uitwerkzelen van deze naare Watervloed aangaan, daar van vinden we deze Aantekeningen: de Stad Amfterdam heeft voor haar geen fchade van belang gehad: al- leenlyk bevond men, dat den Dyk aan de oude Teertuinen, by het zo genaamde Kamperhooft, in gevaar was, doch alzo dit binnen de Stad was, wierd daar haaft goede zorg voor gedraagen. Den Dyk buiten de Haarlemmer-poort was in meer, gevaar, werwaards de Hee- ren van de Regeering zich begeven hadden, en veel Volk aan 't werk bragten, om de gevreesde deurbraak te beletten, wyl dezelve airede was uitgeweeken, en dus met veele moeite noch wierd be- houden. Deze Poort Weefde geheele nacht open, loopende ieder uit en in, en aanbrengende het geene tot hulpe benodigt was. Op verfcheidene plaatzen vloeiden het Zeewater over den Dyk heen, waar tegen ook de noodige voorzorge met Paaien, Planken, Klei en andere Stoffen gedraagen wierd; zo dat dezen Dyk, door de goe- de voorzorge der Regeering, bleef behouden, in de Stad ftond het Water ook heel hoog, en alle de Buitendykfe plaatzen waren met - het zelve bedekt: namentlyk, geheel Kattenburg, Wittenburg, OoT-enburg, enz ; aan de andere zyde het Bikkers-, Reaalen- en Prinfen eiland, daar veele Pakhuizen zyn, welkers benedenfte ver- diepingen vol liepen, en geene geringe fchade moeiten lyden. Uit de Ooiter Kerk moeft men de Menfchen met Schuiten afnaaien, of door 't Water draagen, alzo het zelve geduurende deKerktydzeer hoog opliep. Alle de Wooningen, van de Spaarendammer-brug tot aan de Haarlemmerpoort, waren vol, en aan de eene zyde van 't Haarlemmer-plein voer men met Schuiten. Ter ontlafting van 't hooge Water in 't Y, legt 'er een zwaaren*
Dyk tuffchen Spaarendam en de Zantpoort,de Slaaper genaamt,de- ze vloeiden zo fterk over, dat het Water alle omleggende Landen, everftroomden, en plaatzen die voormaals vry zyngeweeiï, nu met zout Water bedekten. Zelf heeft, men 't op Yerfcheide plaatzen op • de:
|
||||
|
<6o.f .Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvulfinge
de Straaten en in de Huizen hier binnen Haarlem gehad. Dezezwaa-
re aanperszing heeft de lange Lie-brugge, welke op de Amfterdam- mer Trekweg legt, omtrent een halfuur van de Stad Haarlem, voor een groot gedeelte gefloopt, en de Trekvaarr daar eenige tyd door belemmert. Veele Hofileden, Plantagien en Blekeryen wierden overftroomtj wyl het Water zich van Haarlem, tot aan Bloemen- daal Velzen en de Beverwyk uitftrekten: doch deze wierden hier ■fpoedig van ontlaft, alzo de verandering van Wind dit opgeloopene Water weder weg joeg. > . . Dus gelukkig was het in Noordholland niet geitelt, alwaar de nood
vry zwaarder is geweeft, welke honderde van Huisgezinnen noch deerlyk drukt. Het gevaar waar in de omleggende Dyken van deze Landfixeek zich bevonden, deed des morgens ten 4 uuren op den., aóften de Noodklokken der nabuurige Dorpen hooren; en deze be- droefde waarfchouwing bragt ieder op.de been, om zichzelve of zy- ne Gebuuren te hulp te,komen. Dit geklep der Klokken wierdver- oorzaakt door het doorbreeken van den AiTendelver-dyk, waarin, op verfcheidene gedeeltens, zes openingen raakten, behalven noch overftroomingen en ..af.kabbelingen in den Si. Jagten-ayk. Hierdoor ftoofhet Water met zodanig een geweld liet Land in, dat het veele Menfchen op hunne bedden verraften, die in 't duifter, ongekleed, en met het .uitterfte gevaar, 't leven moeiten redden. In weinige uuren zag men Affendelft, Krommenie, Krommenie-dyk, Weft- zaanen, Weftzaan-dam, de Koog, Zaandyk, Wormerveer, Aker- floot en Uitgeeft, voor de woede van de Zee bloot geftelt. Hier bleef het niet by, maar het Zeewater de Zaan en andere Stroomen opgevuld hebbende, borfte uit in de Sehaals-meer, een droog ge- maakte leegte, en overftroomde Knollendam, drong verder door na Jifp, Wormer, Nek, Purmerland, zelf de Stad Purmerent, Ilpen- dara, Watergang, Lansmeer en Holyfloot. Alle de Dorpen langs den Dyk van 't Υ gelegen, bevonden zich van achteren door dezel- ve overftroomingbenaauwd, enverfcheidevanderzelverKerken, die in de laagte ftaan, onbruikbaar tot den Godsdienft: en eenige dezer Ker- ken moeften plaats maaken.tot huisvefring der Beeften, die met het uitterfte gevaar in dezelve geborgen wierden. Noch bleef het hier niet by: maar de fterke aanperszing van 't ingeloopene Water over- ftroomde of verbrak de Dyken van de Broeker-, Buikflooter- en Bel- te-meeren ; alle uitgemaale en droog gemaakte laagtens., met fchoo- |
||||
|
van de Befchryvïng der Stad HAARLEM, 60f
ae Huismans Wooningen voorzien, en bequaame Dyken omringt.
Dus kon men, deze Landftreek overziende, niet als een volkomen Zee bekennen: en alles van Zaandam af Noordwaarts aan, tot aan Avenhorn, was met de Zee gemeen. Echter is van deze overftroo- ming die Landftreek, welke men het Eiland noemt, en waar op de fchoone Dorpen de Ryp, Graft, Schermer en Schermerhorn gele- gen zyn, bèvryd gebleven; zo door de yver van de Magiftraat, als de getrouwheid der Burgers, die ten getale van 4 a 5Ό0 Mannen handen aan 't werk floegen, en door verfterking derDyk, het Zee- water, dat hunne Nabuuren reeds overftroomt had, afkeerden:, al- leen heeft een Bedykte Meer, de Noorder-meer genaamt, de over- itrooming niet kunnen wederftaan. De zwaaren Dyk by Edam en Monnikendam ftroomden over, en omtrent Durgerdam was dezelve mede in geen kleen gevaar. Het Water verfpreide zich noch al ver- der uit, en ftroomden tot in Alkmaar, daar het opverfcheide piaat- zen tot op de Straaten ftond, waar door alle daar omtrent gelegene Buitenplaatzen met zout water bedekt wierden. De beroemde droog gemaakte Meeren, als de Beemfter, Schermer, Purmer en Wor- merveer zyn droog gebleven, en daar door eene groote fchade ver- hoed. Andere Provintien, en inzonderheid Vriesland, leeden mede vee-
Ie fchadens: en alle verdere Landftreeken, aan de Noordzee gele- gen, hadden elendige en. ten uitterfte beklagenswaardige rampen. Zie Aantekeningen, enz. ïn den jaare 1720, zyn de Plantgewaffen, enz. uit &q Hortus Me-
dicus., in de Tuin van 't Prinfenhof overgebragt: en daar na, inden jaare 1722, hebben de Leden van 't Collegium Medicum een zwaar fteenen Standbeeld van Laurens Janfz. Kofier, eerfte Vinder der Boekdrukkunft, kunftig uitgehouwen, hem ter eeren opgericht, ftaande in 't midden der Tuinj waar op aan de Zuidzyde der Pede- ftal te leezen is: jE: M. S. Laurentio Cofiero Harlemenfi v'iro Confulari, Typogra*·
phitë Inventori vero, monumentum hoc erigi curavit
Collegium Medicum Anno CD id ccsxii.
Aan de Noordzyde leeft men:'
Cofierus clar'ia redimitus tempora huro
D D D D j$Ö£
|
||||
|
6q6 Hiitoriefche Aantekeningen, ter aanvuilinge
Quisquis ades quare confpiciatur, habe:
H<ec propria heroum f uit olim gloria, quorum Vel gefiis celebris vit á vel arte f uit.
Inventa qui ge ft á fuo fervavit es? artes, 6)uis neget hunc tantum bis meruiffe decus ?
J. van ZANTEN, Ì. D.
Aan de Ooftzyde, in. Basrelief, ziet men uitgehouwen een Boek-
drukkery, alwaar een Pers aan de gang, en de Uitvinder bezig is met Letteren te zetten. En aan de Weftzyde, Kofter in den Haarlem- mer Hout wandelende, fnydende Letteren in een Beukefchors. Zie het uitgehouwene Kunftbeeld zelve. Van deze Goddelyke uitvin- ding zingt men noch tot 's Mans lof: Wie ooit op Kunflen roemt, ê Kofter ! gy ftreeft boven;
Terwyl ww edle Kunfl het al te boven gaat;
Want V geen gevonden werd, en in veel Kunfl befiaat,
Brengt uwe Kun ft in V licht, om V nimmer uit te dooven. Wel wie moet Laurens Kunfl dan niet voor eeuwig hoven ! rs Mam Lof dient nooit gefnuikt, fchoon Ments vol nyt en haat,
Betoverd door den Dief'van Kofter, daar na flaat,
En zoekt zyn Lauwerkrans fchanddaadig hem fontrooven. Neen, Kofter is dien Held! Oud-Haarlems eeuwige Eer/
Die de eerfte Let f ren vond,_ en Inkt, en V geen hy meer
Benoodigt was; en lag zo 't fundament van V Drukken. Bazuint zyn roemVre Lof, ê fnelgevlerkte Faam/
Hy praalt aan '/ Stergewelf met zyn vergoden Naam,
fotfpyt van V nydig Ments, dat voor hem neer moeft bukken. Achter deze Tuin houd nu ook gemelde Collegie hunne Verga-
deringen. In den jaare 1728, wanneer George de twede,Koningk van Groot-
brittanje, en Vader van thans onze KoningklykeGouvernante^^, bezit van zyne overledene Vaders Troon genomen had, en wegens hun Hoog 'Mogende een buitengewoon Gezantfchap na dien Vorft ter felicitatie zoude afzenden, zo had onze Stad de eere om een waar- dig Lid uit haare Vroedfchap daar toe mede te zien benoemen, na- mentlyk de Heer Mr, Cornelis Sylvim9 Qud-Burgemeefterj die,ne- • Yens |
||||
|
Van de Befchryving der Stad HAARLEM, ëöf
Yens den Graaf -van Weideren, den r^den van Maart, te Londeri
prachtig hunne intrede deeden, De uitrufting van hunne Excelen- tien en derzelver Gevolg was zindelyk en te gelyk prachtig, en wierd dezen March met de uitterfte ordre en zonder eenige verwerringe uitgevoert. De dag voor de Intrede begaven zich de Heeren Ge- zanten met hun Gevolg na Greenwich,daar ze overnachte: des mor- gens wanneer alles gereed was,quam de Graave van Radnor,nevens de Ceremoniemeefter Cotïerely ter gemelde plaats, om hunne Exce- lentien met des Koningks Barken af te haaien, brengende hen tot aan den Tour, daar vyf Koetzen van den Koningk, ieder met zes Paar- den befpannen, hert opwagteden. De Bezetting van den Tourftond in de Wapenen, de Ambaffadeurs wierden met de Vendels gefa- lueert,en het Kanon op het afryden van de laatfte Koets geloft. Ee- nig Volk vooruit gaande, om den weg op te ruimen, volgde daar op de Koets van den Graave van Radnor. Deze wierd gevolgt van 4Ó Lakyen der Ambaffadeurs, gaande twee aan twee. Daar na 2, Stalmeefters te Paard, gekleed in zwart Fluweel, met zwarte Plui- men op de Hoeden, en hunne Paarden met zwarte Fluweele Cha- brakken. 8 Pagies te Paard, mede in zwart Fluweel,doch met Zil- verlakenfe Veilen,en witte Pluimen op de Hoeden; zyn'dë de Μοιτ- teering der Paarden mede zwart Fluweel, doch met Zilvere Galon- nen belegt. Vervolgens quamen de boven gemelde vyf Koetzen des Koningks, ieder met 6 Paarden befpannen: en daar achter 5 Koet- zen van de Ambaffadeurs, ieder met 8 Paarden befpannen, rykelyk met Zilver bedekt, in welke hunne Excelentien, de Edellieden, Se» cretariffen, en Officieren van hun Gevolg zaten. Deze wierden ge- volgt van aó Koetzen van den Adel,ieder met 6 Paarden befpannen» De toeloop van het Volk was ongemeen: en in deze order wierden ze geleid na het Paleis van Sommerfeth, daar ze drie dagen lang op de heerlykfte wyze Vorftelyk wierden onthaald. Kort na hunne aan- komft in 't gemelde Paleis, zond zyrt Koningklyke Hoogheid den Her- tog van Cumberland de Heer Charles Fielding derwaarts, om hunne Excelentien van zynentwegen te verwellekomen. Den i8den, na* demiddag ten 2 uuren, den geheelen train weder in dié order ge- bragt, als by de Intrede,zo begaven hunne Excelentien zich uit het Paleis van Sommerfeth na dat van St. James, om hun openbaar ge- hoor by den Koningk, de Koninginne, en verdere Koningklyke Fa- milie te genieten. De Graaf van Denhich, en de Inleider der Ara- D d d d 2 bas-
|
||||
|
6o8 Hifloriefche Aantekeningen, ter aanvuïlinge
feaffadeürs, quamen hen aan de Trappen te gemoet, en geleide hun
in 't Vertrek, daar den Koningk gereed ftond om hen te ontvangen. Hunne Aanfpraaken wierden in 't Franfch gedaan, en vertolkt zynde* van deze bewoordingen: Aan den KONINGK.
SIRE, Indien hun Hoog Mogende de Heeren Staaren Generaal, onze Mee-
flers, over de dood van George den eerften, hoogloflyker memorie, gevoelig zyn geraakt geweefi, indien zy betreurt hebben deszelfs ftand- vaftige en dierbaar e Vriendfchap voor haar en Staat, hebben zy, in zy- fien doorluchtigen Opvolger de allergunfligfle gevoelens voor hun en voor de Republiek vindende, de krachtig fle en de oprechtfie Vreugde gevoelt. Hun genoegen is verdubbeld geworden, wanneer zy in Uwe Majefieifi
gezien hebben een oplettend Fvrfi, alleenlyk overgegeven tot het welzyn zyner Volkeren,, en vergolden door rechtmaatige toejuichingen, diedage- lyks met het duur en zyner Regeering vermeerderen; een Vorfi, die voor Overwinningen gebooren, maar een Vriend van de Vrede, aantoont, dat ■ hem de waar e plichten en de waar e glorie der Souver ainen bekent zyn:
in een woord, een Vorfi, die door een zeldzaame kragt van Geefl, de eenige Leidsman van zyn gedrag in een hoogverlicht e deugd gevonden heeft: Onze Heeren en Meefiers feliciteer en UweMajefleit en deszelfs Osn-
derdaanen daar mede, en zy feliciteeren zich zelfs; van alle tyden heh hen zy voor zich het heïtiglyk onderhouden der 'Trabïaaten een fiandvafti- ge Eer geacht: maar in de groot e enfchoone hborfl van George de twe- den ontdekken zy nieuwe beweegredenen, om alle hunne Verbinteniffen met deze Kroon te vervullen, en met eene achter denkende naauwkeurig- heid te voldoen aan die Allinntien., die voor het geluk der twee Natiën en voor de Rüd van Europa den grondfiag leggen. Uwe Majefleit is buiten twyffel in dezelve gefteldheid; hun Hoog Mo-
gende zyn daar ten volle van overtuigt, en zo hunne geloften verhoort zyn, zal Uwe Majefleits Regeeringe al zo lange als heerlyé zyn, en des- zelfs geluk evenmaatig met zyne hooge PVysheid en heerlyke Verdienften. Dit is, Sire, dat wy gelaft zyn in den Naame van hun Hoog Mogen-
- ie de Heeren Staaten Generaal, onze Meefiers, die onverbreekelyk aan het belangen van Uwe Majefleit en deszelfs doorluchtig Huis verbonden zyn. aart Uvje Maieileit voor Η draagen, --;.....:; ■ · mt
|
||||
|
ran'de Befchryving der Stad HAARLEM. 609
r Wat glorie, wat verrukking voor ons, indien Uwe Majefleit zich ver-
vaardigt de verkiezinge, die zy van onze Perzoonen gedaan hebben, om hy deze gelegentheid. de plechtige Uitleggers van hunne gevoelens te zyns goed te keuren ! Be Aanfpraak aan de Koninginne, luide dus:
MEVROUtVE,
|
||||||||||
|
Η
|
et geene krachtig contribueert totverlichtingederrechtmaatigefmer-
te, dewelke de dood van George den eeiile, hoogloffelyker me- |
|||||||||
|
morie, aan hun Hoog Mogende de Heer en Staat en Generaal, onze Mee-
fiers, veroorzaakt heeft, is Uwe Majefleit te zien alleen waardig, om nevens haaren gr ooien Gemaal den 'Troon te beklimmen. , Zy feliciteer en U, Mevrouwe, dat die edele verachtinge, dewelke U- we Majefleit voor een apparente^ Kroon gehad heeft, met die van Groot* hrittannien is ver golden, en dat Uwe Godvruchtige Grootmoedigheid niets verhoren heeft door een zo zeldzaame Ojferhande. Zy kennen, Mevrouw, de geheele uitgeflrektheid van Uw "verlicht
Oordeel en hooge Hoedanigheden, en zy betwïflen aan het geheel Al die J£er, dewelke hun na recht en reden, door het reflpe'ct en eerbied toekomt: in de Hoedanigheden van Uwe Majefleit zien zy met verwondering die Edele Hoogverheventheid aan; daar in beminnen zy die zoete zagtmoe- digheid, en daar van belooven zy zich een flerk fleunfel en een zekere be- fcherminge. Wy hebben een klaare La/i,, om daar van Uwe Majefleit de kragtig-
fie Verzekeringen te doen. Gelukkig wy, indien wy deze zo glorieuje
Commisfie waarcliglyk uitvoeren. Gelukkig, zo wy niet vergeefs betrag-
ten dit dierbaar Voordeel, van eenig deel te hebben in de goedwilligheid
- van de ontzachchelykfle aller Koninginnen.
En die aan den Hertog van Cumberland, de Prinfefle Rojaal, en de
verdere Koningklyk Familie, dus: MynHEER, MEVROUWEN,.
De Heer en Staat en Generaal, onze ■ Me e ft er s, die zeer gevoelig
over de dood van George den eerfte, hoogloffelyker memorie,zyn geweefi, verbïyden zich met U, over de komfte van Uwen doorluchtige η D d d d 3 r&*-
|
||||||||||
|
Si o 'Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Vader tot den Troon van Grmtbrittannien: hun Hoog Mogende beloovetl
zich van Uwe Koningklyke Hoogteden op een welgegrond vertrowwen,de~ zelve Deugden die dezen Troon bekleeden, en dezelve gunftige gevoelens voor dezen Staat. De Koningk had by de Audiëntie een Kleed aan van zwart Flus.
weel met Diamante Knoopen. Het Onthaal en de Eer, diemenaan gemelde Ambafladeurs geduurende drie dagen in het Paleis van Som· merfeth gedaan heeft, is zo heerlyk geweeft, als ooit in diergelyke' occafie gezien is: hunne Excelentien wierden aan Tafel geplaatft op twee groote Stoelen met karmozyn Damaft bekleed, onder twee Verhemeltens van gelyke Stof, wierden in Goud gediend, en het ■verdere Gezeifchap in Zilver. Daar wierden tweemaal 2.5 Schotelen opgedifcht, behalven een keurlyk Nageregt. Men zag 'er noch drie andere Tafels voor hun Gevolg: doch de Lakyen wierden daags ie* der 20 Schellingen Koftgeld gegeven * enz; Zie de Poftryder. In den jaare 1730, heeft men uit de nageïaatene Goederen vanden
Heere Tsbrand Staats, in deszelfs leven voornaam Koopman in Ga- rens alhier, in de Nieuwe Vergrooting, op de Jansweg, een aan- zienlyk Hofje gedicht; het zelve heeft 30 Wooningen, voor zo vee- Ie bejaarde Weduwen of Vryfters, Ledemaaten der Gereformeerde Kerke zynde ; dezelve hebben voor haargeheeleLeeftydvrye Woo- ning, een Gulden 's weeks, en 's jaarlyks eenige Boter en Turf; en kunnen over haare na te laatene Goederen difponeeren, als mede vrye Graven in de Jam Kerk: 't zelve Liefdegebouw voert den naam van 't Hofje van Staats, en pronkt met een Koepel-tooren, üurwy- zer en Slagklok, nevens twee Vleugels aan weêrzyden van het Mid- dengebouw. Op dit Hofje, een Sieraad der Nieuwe Vergrooringe* heeft men deze Regelen toegepaft: Dit 's 't Hofje van Heer STAATS, dat hy befloot te bowwtn-,
En maakte een Onderhoud voor dertig fVeduwvrouwen Of Vryfters, ruim bejaart, en van Gods waar e Kerk: d'Uitdeelers zyner Wil van dit groot Liefdewerk, Zyn noch gereed om haar die Erffenis te fchenken, Na 'x Stichters Tefiament. ó STAATS! dat zy gedenken Uw Daad! Dat elke tong uw waar e Lof verbreid, Zo lang het Haarlems hart toont waars, dankbaarheid/ |
|||||
|
In
|
|||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE-M. <5ιι
In den jaare 1734, heeft het zekere Lief hebber geluil: eene Lyfi
op te maaken van het getal der Huizen en Gebouwen in de Steden van Holland en Weft-Vriesland, met de vermeerdering en vermin- dering zedert ioojaaren, beginnende 1632 tot 1732, zynde in het ZUIDER QUARTIER,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dus te zamen 59983, maar nu vermeerdert tot 80970
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
En,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
6ι% Hiftorieféhe Aantekeningen, ter aanvullinge
En in het NOORDER QUARTIER,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Te Alkmaar
Hoorn Enkhuizen Edam Monnikendam
Medenblik Purmerent |
2795 Huizen, vermindert 214,
|
||||||||||||||||||||||||
|
nu 2581
2817
2605'
1056
679
711
630
|
|||||||||||||||||||||||||
|
vermeert
vermindert |
|||||||||||||||||||||||||
|
2715
|
|||||||||||||||||||||||||
|
102,
129Ό, 211, 149, 104,
!73,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
3895
|
|||||||||||||||||||||||||
|
1267
828 457
|
|||||||||||||||||||||||||
|
vermeert
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Das mede te zamen 12772, maar nu vermindert tot 11079.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Noch zegt hy , dat Zuid-Holland doe bedroeg ƒ 949658-12-0,
en Noord-Holland ƒ 140372-7-6, monteerende zamen ƒ 1090030-19-6J maar nu van Zuid-Holland vermeerdert tot/1224845-17-6,enNoord- Holland vermindert tot ƒ 9453 5-0-3, monteerende te zamen een zom- ma van ƒ 1319380-17-9 j zo dat Zuid-Holland heeft aangewonnen in gemelde 100 jaaren/275187-5-6, en Noord-Holland ƒ 45837-7-3 verlooren. Zie de Poftryder. Omtrent deze tyd herrees in Holland, en wel inzonderheid te
Haarlem, Flora's Bloemnegotie weer zeer hoog by.haare Naloopersj, haar Bloemgewas, beftaande nu in geen Tulpen, maar Hiacinthen, daar de minite aangenaame reuk aan is, wierden byna onfchatbaar geacht; men kogt nu weer Afzetzels of Jongen dier Bloembollen tot een prys veel duurder dan 't Goud, tot een ZilvereDucaton, ja een Goude Pifrolet het Aas: een zekere Blaauwe Hiacinth, gebentnaamt Paffe Non flus Ultra, met 8 Jongen, mogtin Veilinge gelden 1850 Guldens, behalven 't R-antfoen, doch wierd noch 150 Guldens daar boven opgehouden, om dat die Zomme daar vóór te min was; een Jong van de Gloria Mundï 650 Guldens j de Tempel Salomons 450Gij 'Praalfieraad 300 Gl. enz.: zo dat het alomme weer dolheid fcheen te worden: waarom zeker Dichter, als ter waarfchuwinge, voor On- nozele Bloem- of Goudzoekers, hun toezong: Dus word die Jfgodes, de geile Flora, weer
Ferheft, ten kofle van veel Goude en Zilvre Schyven:
IVeg Rouwband, hang het Lint, men zal hier handel dryvenf
Roept eene Bloemnar, en noch veele andere meer.
■Zy gaan ter feefi, op Ί zien dier broofche Kofilykheden j
|
|||||||||||||||||||||||||
|
tan de Befchryving der Stad HAARLEM. 61$
En kruipen met de Bril by 't Bloembed, 'om te ontleden
De Nagels, Netheid, 't Pluis, en andre fraaijigheên;
Die niemand zien kan, als een Flora's, Nar alken. .
Waar wil 't noch heen, Bloemifi? denk, denk om uwe Schyven;
Denk op dat Zot kap s jaar: denk op uw Huisgezin.
Maar , is 't wel om 't vermaak? Neen, om het groot gewin
Van harjenlooze, daar zy handel mede dry-ven.
Keert, keert, Önnooslenf want het is alleen te doen,
Ik zeg het rond uit, om uw Goude en Zilvre Poen.
*L\t Waarmond en.Gaargoed, laatfte druk.
In den jaare 1736, heeft men in het Weften van de alom beroem-
de Groote Kerk beginnen te bouwen een fraai, grootfch en koftbaar Orgel, dat in geheel Nederland byna geenen weerga heeft: hetzel- ve is voorzien met 60 Regifters. Den kunitryken Beeldhouwer'J. B. Xavery heeft het Beeldwerk onder het zelve gemaakt: men ziet, nevens een Altaar, eene Vrouw in deftig gewaad, in een gebieden- de geftalte, met een Offerfchaal in de hand, verbeeldende de Gods- vrucht der Haarlernfche Regenten; twee andere Vrouwen, afbeel- dende de Heilige Dicht- en Zangkunde, toonen aan haar haare dank- baarheid voor het bouwen van dat heerlyk Kunftituk: de Eeuwig- heid, zweevende boven gemelde drie Beelden, houd een Kleed, waar in men deze woorden leeft: Confulares virï quiaue iis α Confi- liis &? ab aclis ponijujferunt, £5? facris publicis confecrarunt, ex S. C. pridie idus Martias: Mdccxxxv. Dat is: Burgemei{fleren, Penfionaris- fen en Secretaris hebben dit doen oprechten, en toegeheiligt den openbaar en Godsdienfi, volgens Raadsbefluit van den i^den van Maart Mdccxxxv. Op het Voetftuk ziet men afgebeeld de Wapens en Naamen der Mee- ren Oude Wethouders, zynde regeerende en,Oud-Burgemeefteren, dien tyd in leven, nevens twee Penfionariffen en Secretaris van Bur- gemeefteren, als de Heeren P. van der Kamer, Mr. C.Sylvius, Mr. y. van Dyk, Mr. J. van Schuylenburg, W. Gerlings, Mr. G.deGlar- ges, P. Akerfloot, Mr. A. van Styrum, Mr. J. Gillis, Mr. C. Ger- lings,en Mr. D.Guldewagen. Dit Kunftftuk is door een yzer Hek afge- ilooten,om dat geen vernielende handen het zou befchadigen, Öp bovenftaande Orgel, nu volbouwd zynde, en dat van onderden Tooren ongemeen fraai vertoont, heeft A. van Beaumont deze Dicht- kundige Uitlegginge zyne Stadgenooten toegezongen: E E Ρ E Lau~
|
||||
|
6i4 Hiftoriëfche Aantekeningen, ter aanvullinge
Lauwerkrans, gevlochten voor het ongemeen kunfiig
ORGEL WERK, gebouwt in de wydvermaarde Groote Kerk
linnen Haarlem, en voltooit in denjaare 1741.
ïVie roemt in Nederland op trotfche Kerkgewelven,
Of kunftig Orgel-werk ?
Stryk hier uw vlag en zeil, uw roem vervalt van -zelve Voor Haarlems Bavo's Kerk.
Komt, Kunflbeminnaars, die, verlieft op R raalgebouwen ? Door Land en Steden reifi,
Hier zal u-w keurig oog een Wonder fluk aanfchouwsn, Dat zelfs Minerva pryfl.
Dit roemryk Kruisgebouw verlokt veel duizend oogen j Wie toont niy haar 's gelyk ?
Doch, daar myn Zangnimf thans hy zonder op wil hogen, Is V proef fluk der Muzyk;
Wiens lof de blyde Faam uitgalmt door alle Staat en Op haaren Lofbazuin.
't Stads Wapenfchild, weleer gehaalt van Damïaten, Staat boven op den kruin,
Wiens Sterren, Kruis en Zwaard', omringt van fiere Leeuwen, Roemruchtig toonen aan,
Hoe Haarlems Burgery, door V Zaag f chip, voor vcele eeuwen t. Met Krygstropheên belaên,
Weerkeerden van de Nyl, met lauwren overlaaden. Hier nevens word vertoont
Dien Vorfl in Ifra'él, die, na veelheldendaaden, Tot Koning wierd ge kroont;,
Held David, die Gods lof zo geeflryk wifl te galmen ■ Door Harp- en Snaar enfpel ;
Verzelt aan d'andre zy van Afaph, door zyn Pfalmen Berugt in Ifra'él;
In wiens ontrolde Rol een proef fluk van zyn Dichten Word voor V gezicht vertoont.
Hoe is de Po'ézy door deze Hemellichten Met lof en heil bekroont!
Wat laager word zeer fraai verbeelt ter wederzyden, Hoe God vm Slons kruin
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM.
Het Evangeliewoord zeer ïieflyk uit kan breiden.
Door Lof- en Freêbazuin.
Men ziet dit fier lyk Stuk zeer net 'm al zyn deelen Verfiert met Bas en Fluit,
Met Hobois, Harp, Fiool, ja wat het oog kan flreelen, Blinkt hier volgeeftig uit.
Men ziet dit Kunftftuk op vier blaauwe Zuilen pronken, Wier Cdpiteelen, met
Haar Bafementen, uit wit Marmer zyn geklonken. Nu fleekt myn Loftrompet
Een hooger loon, hier doet de Kunfi het oog verwondren: Eengeeflryk 'tafereel
Van kunfiig Marmerwerk verfiert dit Stuk van ondren-3 . Waar van ons ieder deel
Toont, hoe de Chrifienkerk, de vrugt der Po'ézye, Door Orgel, Snaar en Keel,
In Gods geweide Choor de Gods'dienfi toe gaat weijen, Met lieffelyk gequeel:
Men ziet de Godsvrugt van de Poëzy begroeten. Met Mufica, die daar
Het pit van haar e Kunfi opoffren aan haar voeten-f Die zy op V Brandaltaar ,
Door '/ vuur des Geefies, haar Verhondsgod op gaat offren Met een verrukt gemoed,
Terwyl den Hemel haar ontfiuit zyn milde koffren. Den Hoorn vol Overvloed
Vertoont zinbeeldig hier de Geeftelyke gaavenf Waar door de Godsvrugt Moeit;
Waar door des Hemels gunft zyn Erfdeel komt te laaven En mildelyk befproeit.
Doch f om Gods goedheid noch veel klaarder af te maaien, Ziet men van 'i Hemels trans
Een Engel Gods, als een Befchermer, nederdaalen, Die met veel Hemelglans,
Ja met Gods Liefde kleed, tot in alle eeuwigheden, Het welk de Slang verbeeld,
Zyn Kerk, als met een Schild, zeer heilryk komt bekkeden, En vol vertroofiingftreelt.
E e e e a
|
||||
|
6\6 Hiftoriefchc Aantekeningen, ter aanvullinge
Wie doet dit Kunflfiuk niet en hart en oog ve.rrukk.en ,
Wanneer men Zingt en Speelt ?
Als men den Scheppers lof zeer heerlyk uit hoort drukken, Wiens ziel word niet gefireelt ?
Als men de Godsdienfl fluit of opent door het zingen Van Lof- of Boetpfalm ?
Als men zyn zugten doet door Sterrenkreitzen dringen , Met een verheven galm ?
Dan komt een zffl vol vreugd tot zyn Verhondsgod nadren* Ver boven lucht en zwerk.
Men ziet de Wapens van onz"1 Stads- en Burgervadren, Als Stichters Van dit Werk,
Zeer kunftig. uitgewrogt, hier aan de Voorgrond pronken» Looft Gods Voorzienigheid,
Die uw Regeerders door zyn Geefi zo. doet ontfonken^ Dat zy hun heerlykheid
Opoffren in den fchoot van Gods geweide Kerke, In weerwil van de Nyd!
Wilt hun, Heer, door uw Geefl geleiden en verflerkep Tot in de eeuwigheid /
In den jaare 1759, in November, begon men hier al vriezend
Weder te krygen, dat ftrenger en ftrenger wierd, maar allerftrengft in January 1740; zo dat men, volgens N. Duyns ftrenge Winters, j-j dagen Vorft had: ieder fchrikte voor de fcherpbytende wind en koude; men zag geene Menfchen ophetYs, fchoon dat het zelve zo vaft was als 't bevroore Land. Maar, na den wind wat bedaar- de, en door dat het Ys met geen Sneeuw bedekt was, zo geleek het in 't laatft.alle dagen daar op wel kermis, door de meenigteMen- fchen die 'eropquamenj by geen geheugen hebben de Narrenfle- den en Schaatsryders zo veel vermaak gehad, als deze Winter. De teêrfte Sexe, ja zelve de Predikanten, die anders gewoon zyn hun- ne Toehoorders van alle gevaar af te maanen, volgens hunne plicht, dje fchroomden zich niet, om met Koets en Paarden, even als op "t vafte Land, over het Ys in het Spaaren, onder de Bruggen door, uit wandelen te iryden, om het gemeLde vermaak met genoegen te aanfchouwen. Men quam met geladene Sleden over de Zuider Zee, in>t gezicht van duizende Menfchen. Maar die ftrenge Winter ver- wekte ook. eene hooge ftygerjng In de Eetwaaren, . ""■' · In |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 61 f
In den jaare 1740, wierd alhier te Haarlem eene derde Eeuw-ge-
dachtenis geviert ter eere van Laurens Janfz. Kofier, Uitvinder der/ Boekdrukkunft: ook Gedenkpenningen gemunt. Behalven verfchei- de andere Medailles, ter dier gelegentheid, zo zal men de uitleg- ging van die, welke te Haarlem uitgekomen is, laaten volgen: de- ze vertoont op de voorzyde Laurens Janfz. Kofiers Beeldtenis in profil,, met de linker wang na buiten, en dit omichrifb Laurentius Cofle- rus, Jani Filius, Senator Harlemenfis, fypographia Inventor: dat is, Laurens Janfz. Kofier, Raad der Stad Haarlem, Uitvinder der Boek- drukkunfi. En onder hetzelve, Gerardus Marshoorn, Harlemenfis, Fecit. Op de tegenzyde ziet men een Drukpers, boven aan ver- fiert met het Wapen der Stad Haarlem, als mede dat van gemelde Uitvinder, zynde een Duifje (zo gedacht word;) aan de voet van dezelve legt een geopend Boek,met deze Tytel: Speculum Humana Salvationes, zynde het eerfte Boek, dat zo wel in 't Latyn als Ne- derduitfch, onder den Tytel van.· Spiegel onzer Behoudenis, te Haar- lem gedrukt is; alwaar van beide Drukken een Exemplaar op het Stadhuis bewaart word. Onder om den rand leeft men; Yypograptiia, Harlemi Irsventa 1418. Pervulgata 1440. Hl.Jub.i-j^o, Dat is,. De Boekdrukkunft te Haarlem uitgevonden 142.8, gemeen gemaakt 1440, en het Jubeljaar voor de derdemaal geviert 1740. Op welke Medailje· den Dichter P.Langendyk zich dus heeft uitgedrukt: Ziet Kofters beeld na V leven 3
Zo kunfiig en verheven Gefiempeld op deezy plaat t Dat elk verwondert ft aai, Hoe dat het edel Spaarend- Een Kunftenaar kon baarenr Die buiten ondertvys ßç. kunft, ftreeft na den prys Met de eerfte Stempelfnyders. Maar zwygt nu, kunftbenydertl Klopt Kolt er door zyn-vond U zelf niet op den mond ? Laat Mentz, laat Straatsburg fchreewmm, Hier ziet de volgende eeuwen Den Let ter held vergood, E e e e 3, Ü&**
|
||||
|
618 Ηiitoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Door zynen Stadgenoot;
Hy ciert Minerva's tempel Door zynen eer/ten Stempel, Daar Kofters fehild opftaat, De Drukpers tot ckraad. Drie Eeuwen zyn verhopen, Het Spiegelboek legt open, Dat Haarlem noch bewaard. De Pers heeft geen laurieren. Marshoren wil haar eieren Met Sterren, Kruis en Zwaard. Zie Staatsfecretaris. In den jaare' 1742, van den oden tot den 2Óften van Maart, zag
men hier weder eenen Comeet of Staartfterre, volgens Obfervatieii der Liefhebbers, op differente uuren. Als mede noch een in de maand December 1743, zich verwonende tot in February 17445, waar van de Sterre veel grooter geoordeelt wierd, dan die van den jaare 1Ó80, zynde deszelfs loop heel zeldzaam. Zie, als boven. In den jaare 1747, na den Koningk van Vrankryk zyn Oorlogs^
vuur op den Staaren bodem had aangeftooken, en zyne overmach- tige Wapenen tot in het harte van 't Vaderland trachte door te boo- ren, dat alomme een groote verilagentheid zo onder Grooten als .Kleenen veroorzaakte, te meer, wyl men van Veldtocht tot Veld- tocht had moeten zien, dat alles voor zyn overwinnende Wapenen bukte: .als'mede dat, door eene Hemelfche fchikkinge, zyne Vor- ftelyke Doorluchtigheid Willem Kar el Hendrik Frifo, Prins van Oran- je, enz. enz. enz. eenigfte Mannelyke Nazaat van dat Doorluchtige Huis, zich zelve, als-Leenman van Zeeland, met Goed en Bloed „had aangeprefenteert, op 't zelve moment des tyds als hy te Ter Vee- re aldaar voor Stadhouder wierd verkooren; dat als eenen blixem voort liep door alle Zeeuwfche Steden, tot ongemeene vreugde van alle waare Patriotten·, ja zelve tot alle Steden van Holland. Deze groote omwenteling, als mede de naare toeftand van 't Va-
derland , door de Heeren Regenten der Stad Haarlem overwogen zynde, deed hun op den laatften van April in hunne Vroedfchaps- vergadering befluiten, ten blyke van eene Patriottifche zugt voor de ibewaaring van ailes wat dierbaar is· en 't Vaderland, ook gemelde |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE M. 619
zyne Doorluchtige Hoogheid daags daar aan, zynde den eerfte van
May, tot Stadhouder, enz. aan te ftellen, voor zo verre hunne Stad betreft, volgens deze Publicatie: De Heer en van den Gerechte der Stad Haarlem, overwogen hebben-
de de Refolutie^by de Heeren Raadenen Froedfchappen dezer Stad, op gifier en genomen, waar by met eenpaarigheid van alle de prafente Le- den is goedgevonden en verfiaan, zyne Hoogheid Willem Karel Hendrik Frifo, Prinfe vanOrange en Najfau, enz. enz. enz. voor zo verre deze Stad aanbelangt, te ver klaar en tot Stadhouder, Admiraal en Kapitein Generaal van deze Provintie, hebben noodig geoordeelt, -de Burgeren en Inwoonderen dezer Stad daar van kennijfe te geven, om zich daar na ts konnen reguleer en % enz. Aanftonds wierd het Oranje Vendel van de Stadhuis-en Groote-
Kerks-tooren uitgeftooken,en de geheele Stad met vreugde vervult, de Klokken fpeelden, 't Gefchut wierd geloft, Vreugdevuuren aan- gefrooken,en veele toepafTelyke DecoratienenIlluminatienvertoont, onder een algemeen genoegen. Den 2den. dezer,namiddags omtrent 6 uuren,arriveerden deHee-
ren Gedeputeerden der Stad Haarlem in twee hunner Stads jachten in den Haag, ieder een Oranje Vendel voerende»,en de Heeren, als mede derzelver Bode en Bedienden waren alle met Oranje Cocardes verfiert. Op derzelver aankomil ontftond een groot gejuich; en den Heer Burgemeefter P. van der Kamer het eerfte uit het Jacht flap- pende, wierd door een ieder, die zyn Grootachtbaarheid maar na- deren kon, met vreugde verwelkomt: waar op zyn Wel-Ed: zich tot de omftaanders keerende,. hen op een deftige, beweeglyke en zielroerende wyze,met de volgende of dergelyke woorden aanfprak: „ Vrienden! ik ben een Man van 81 jaarenj ik hebbe eens beleeft, f, dat een Stadhouder van Holland wierd gemaakt, en gelyk zulks» „ eerfïdaags weder ftaat te gefchieden;, in hoope en verwachtinge, „ dat God Almachtig zulks tot heil van 't Vaderland: zal. laaren ge- „ dyen, zo hebbe ik niet kunnen nalaaten, of fchoon ik in veelejaa. „ ren niet in den Haag ben geweefr, my hier te laaten vinden als „ oudfte Regent van de Stad Haarlem, tot het bywoonen van die „ plechtigheidi aileenlyk biddende, dat de goede Gemeente zich; „ ftil en zedig gelieve te houden. ■ . Dit |
||||
|
6xo Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Dit wierd met algemeene Huzza's en het opgooijen der hoeden
door het Volk beantwoord, die zyn Wel-Ed:, te voet gaande, tot aan het Logement der Stad convojeerde, gevolgt wordende door de verdere Heeren Gedeputeerden en Koetzen, ftaande deKnegtsmet de Oranje Vendels achterop, die zy fierlyk wiften te zwaaijen, en dewelke vervolgens op het Balcon van het Logement wierden ge- plant j dat veel genoegen aan 't Volk veroorzaakte. Den jden, 's morgens voor drie uuren, quam het geheele Haag-
ie Garnifoen,als ook e-enige Compagnien van de Schuttery in de Wa- penen, en wierd ingevolge de genomene Refolutie van de Hee- ren Gecommitteerde Raaden, om het Binnenhof voor allen toeloop van volk vry te houden, de yolgende fehikkingen gemaakt: op het Buitenhof ftonden op vericheidene hoogtens vier byzondere Detache- menten Kavailerie,en een vyfde omtrent hondert paffen van de Poort van het -Binnenhof j achter welk laatlte Detachement gepofteert ftond .een gedeelte van de Compagnie Schutters van 't Oranje Vendei on- der den Kapitein Heemskerk, aan het hoofd hebbende den Heer Bur- oemeefter -en CoHonel Jan ten Hove; aan Prins Matirits-poort fton- den twee reijen Kavallerie, en meer voorwaarts na het Hof een ge- deelte van de Compagnie Schutters van het Witte Vendel, onder Kapitein Roef el, zynde ter halver wege een Bardere gemaakt, om den doorgang te moeijelyker te maakenj en in de Hofftraat, als de derde avenue tot 't Hof, ftond insgelyks een fterk Detachement Ka- vallerie, en achter het zelve de Compagnie Schutters van het Blaau- we Vendel onder Kapitein Peers, wordende de binnen-poften van het Hof door fterke Wachten van de Switzers bezet. Op deze wyze wierd verhindert, dat niemand anders op het Binnenhof mogte ko- men, als alleen de Heeren van de Collegien en verdere Officianten,, waar van de kennisneeming alleen was gedemandeert aan de Kapi- teins van de Schutterye, .aan dewelke tot derzelver inftru&ie dien- aangaande waren toegévoegt de Bodens van de hooge Collegien. Het overige van het Garnifoen was verdeelt; namentlyk, omtrent 500 Mannen met de Bajonet op de Snaphaan op het Plein, een Esqua- dron Kavallerie op het Leydfche Wagenveer, en eenige Pikets op andere plaatzen. Omtrent 9 uuren quamen alle de Leden van de hooge Collegien
(na dat alvoorens de Oranje-vendels voor alle de Hotels van de Stem- mende Steden waren uitgeftoken) op het Hof, en om yan dietyd,af het
|
||||
|
van de Befchryvïng der Stad HAARLEM. 6%t
het Gemeen wat divertiffernent te geven, wierden voor de Ven-
fters boven de groote Poort van het Buitenhof de Trompetters en Pau- kers van den Staat geplaatft,die weergaloos bliezen het bekende Air- tje, Wilhelmus van Najfouwe, enz.; 't welk telkens van beneden beantwoord wierd door de Trompetters en Paukers van de daar gepofteert ftaande'Kavallerie. Dit vermaak eenige tyd tot groot ge- noegen van het Gemeen geduurd hebbende, wierd omtrent ten elf uuren uit een der Vertrekken (voor deze gedient hebbende tot het verblyf van de Stadhouders van Holland) een fierlyk Oranje-vendel uitgeftoken, en immediaat daar na vervoegden zich in de Venfrers van de benedenfte verdieping der voorfz. Stadhouderlyke Appar- tementen alle de Leden van de Ridderfchap en Edelen van Holland, mitsgaders de Gedeputeerdens van alle de Stemmende Steden, zo als in de Venfters van de hoogfte verdieping deeden alle de Leden van hun Hoog Mogende, de Raad van Staaten, en andere Holland- fche en Generaaliteits Collegien; waar na zich in hetmiddenfie Ven- fter van de beneden verdieping vertoonde den Hoog Edel Gebooren Heere Karel Lodewyk, Baron van WafFenaar, Heere van Doveren, en Lid van de voorfz. Ridderfchap, doende aan de t'zamen gevloei- de Gemeente in fubftantie de volgende aanfpraak: „ Dat hy het ge- „ luk had, door hun Ed. Groot Mogende verkozen te zyn, ompu- „ blyk uit te roepen, dat in gevolge van zyn Ridderlyk woord, (de „ hand op de borft ftaande) door hem en andere Heeren voorleden „ Saturdag aan de Gemeente gegeeven, de Edelen en Steden van 5, deze Provintie met één hart en mond beflooten hadden, den Door- „ luchdgen Vorft WILLEM KAREL HENDRIK FRISO, Prime „ van Oranje en Najfau^ enz- enz. enz. te eligeeren tot Stadhouder, „ Admiraal en Kapitein-Generaal van Holland en Weftvriesland; dat, 5» gelyk hun Ed. Groot Mogende zagen,dit importante werk alleen „ door Gods Hand wasbeiKert, zy niet alleen hoopten, maar ook „ verzekert waren, dat die zelve God zulks ook door zynenZegen „ zoude bekroonen; dat van hunne kant niets zoude worden nage- „ laaten, Goed en Bloed tot het uitterfte toe op te zetten, om de 5, dierbaare panden van Godsdienft en Vryheid, die de Voorvade- 5, ren zo duur hadden gekogt, te conferveeren, de dezelve onze ?> Nakomelingfchap na te laaten; verwagtende van hunne Ingezete- „ nen hen daar ih te onderfteunen, en dat hy zich verder was refe- „ reerende aan de Aéte van Aanfrellinge, die zq aanftonds zoude F F F F „ wo!>
|
||||
|
6%z Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
„ worden voorgeleezen. Waar op de Heer Willem Buys, Secre-
taris van hun Ed. Groot Mogende, de volgende Publicatie las: De Staat en van Holland en Wefivriesland: alle de geenen die deze
zullen zien of hoor en leezen, falut: doen te weeten, dat wy , uit confideratie van de bekommerlyke conftïtutïe van tyden en zaaken, en om, onder Gods zegen, denflaat dezer Landen des te beter te redden uit den zorgelyken engevaarlyken toefl and, waar in die zich bevind\ophui- den in onze Vergaderinge, met eenpaarige bewilliginge van alle de Le- den dezelve compofeerende, hebben geèligeert en aangefield zyne Hoogheid den Heere WILLEM KAREL HENDRIK FRISO, Prince van O- ranje en Naflau, enz. enz. enz. tot Stadhouder, Admiraal, en Kapi- tein-Generaal, over de Militie van deze Provintie te Water en te Land: laflende onzen eerfle Secretaris, om het zelve van ons Hof alhier in den Hage,als mede aan de Magiflraat van 'i Gravenhage,om het zelve van de Puye van het Stadhuis aan den Volke te verkondigen. Gedaan in den Hage den 3 May 1747. Die Afleezinge wierd door dien Heer beflooten met een fierlyke
aanfpraak ter materie dienende: 't welk geëindigt zynde, en den Ba- ron van Wajfenaar het Oranje Vendel daar op zwaaijende, is met geen.pen uit te drukken, op wat wyze zulks door de Gemeente wierd beantwoord, weergalmende de lucht van de toejuichingen en huzzas,ja men moet zeggen, dac duizenden van menfchen elkander met traanen in de oogen kuiteden, in een oprechte betuiging, om in navolging van hunne Overigheid, en onder de beitieringe van hun- nen nieuwen Stadhouder, Goed en Bloed voor het Vaderland te zul- len opzetten. Immediaat daar na wierd dezelve Proclamatie van het Raadhuis
gedaan, ten overftaan van alle de Leden van de Magiftraat, de Ven- dels van de Schuttery boven het Balufter uitgeftoken, zo als te voo- ren van den Tooren der Groote Kerk was gefchied. Hier op begon de vreugde zich den geheelen Haag door te verfpreiden. De Baron Van Wajfenaar had voor zyn Huis op de Vyverberg veele Moordfla- gen doen ftellen, die na het afleezen van de eerft boven gemelde Proclamatie wierden afgeftooken, en die beantwoord wierden door- veele andere, die hier en daar geplaatft ftonden, inzonderheid voor den Nieuwen Doelej alwaar een Compagnie Schutters mede de wacht |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 6z$
hadden, al het welke verzelt was door allerlei zoort van Krygs- en
andere Muziek, 't fpeelen op de Klokken, enz. Omtrent 12 uuren (wanneer reeds een Exprefle na Leeuwaarden
was afgezonden, om aan zyne Doorluchtige Hoogheid van zyneAan- ftellinge kennifie te geven) wierd op de Rolle van den Hove van Hol- land afgelezen: De Prafident en Raaden over Holland, Zeeland en Friesland, al-
le de geene die deze zullen zien of hooren kezen, falut: alzo op heden de Heeren Staaten van Holland en JVefivriesland zyne Doorluch- tige Hoogheid den Heere Prince van Oranje en NafTau hebben aange- fteld tot Stadhouder, mitsgaders Kapitein en Admiraal-Generaal van deze Provintie: Zo is 7, dat het Hof van Holland heeft goedgevonden, alle de Edelen en Suppoofien te adverteer en en waarfchouwen by dezen, hunne Huizen over deze zo hoogfl aangenaame en heugelyke Aanflellinge van hooggemelden Heere Prince van Oranje en Naffau dezen avond te lllumineeren. En op dat niemand hier van ignorantie zoude pretendeeren, laflen wy
dat deze in de Audiëntie van de Rolk zal worden gepubliceert, en voorts ter plaatze daar zulks gewoon is te gefchieden geaffigeert. Gedaan in den Raade den 3 May 1747. Daar op was die namiddag alles in beweeging tot het maaken van
de noodige preparatien, om aan dat verzoek te voldoen. Op wat een heerlyke, deftige en briljante wyze den geheelen Haag zich te- gen den avond opdeed, is niet mogelyk te befchryven; men kan niet zeggen, wat wyken van- deze vermaakelyke Stede zich in deze het meefte diftingueerde; maar de vrolyke iltuatie van de Lange en Korte Vyverberg, Kneuterdyk, het Plein, Lange Voorhout, en inzonderheid de Nieuwe , zo ook de Prinfe-, PrinfefTe- en Heere- gragten, verrukten de oogen der menfehen, zynde niet alleen, be- halven de prachtige Illuminatien, ook een groot gedeelte van de al- daar ftaande aanzienlyke Gebouwen met veelerhande Decoratien en Minnebeelden verfiert, in zulker voegen, dat alle Vreemdelingen, die diergeiyke Vreugdebedryven in andere Landen hadden byge- Woont, eenpaarig moeden betuigen, nooit iets zo uitmuntende ge- zien te hebben. Behalven de Logementen van de Stemmende Ste- den ? daar dat van de Stad Haarlem niet van de minfte onder was, en F f f f α an-
|
||||
|
6z4 Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
andere publyque Gebouwen, waren alle de Hotels van de AmbafFa-
■deurs en verdere buitenlandfche Minifters mede ieder op een diffe- rente wyze van binnen, en met een groot getal Flambouwen van buiten geïllumineertj dat van Vrankryk was ook aanzienlyk, doch gelyk het zelve ftaat naby het prachtige Gebouw van den Keur-Ha- noverfchen Extraordinaris Envojé, Baron van Sporke, dat zeer bril- jant was, vermeende de Patriottifche Aanfchouwers, dat zulks de oorzaak was dat het Franfche Licht niet half zo fterk afftraalde. Om kort te zyn, in alle de Straaten en op opene Pleinen zag men hetaf- fteeken van Vuurwerken, branden van Piktonnen, enz, ja de vro- lykheid was onder alle rang van Menfchen zo uittermaten, ais mo- gelyk nooit gehoort of gezien is geweeftj die's morgens eerit ten deele een einde nam: en 't was als iets zonderlings aan te merken, dat in zo eene omftandigheid geene de minfte ongelukken gebeurde, noch eenige buitenfpoorigheden wierden gepleegt. Onder de Decoratien, die voor het Huis van Jonkheer Willemvan
Haren gevonden wierden, zag men onder anderen het volgende Vaersje: De fiere Leeuw ontwaakt en hult,
De Franfchman is metfchrik vervult, En zal nu bevend' rugwaarts ylen, Nu FRISO pronkt met zeven Pylen. Ten zelven dage wierd ook ter vergadering van de Heeren Staa-
ten Generaal in voorfiag gebragt en gepaffeert, om den Doorluch- t'igen Prins van Oranje en Nafau, onzen Stadhouder, aan te ftellen tot Admiraal en Kapitein-Generaal van de Unie. De Heeren Leden Wegens hun Hoog Mogende benoemt, om hoogftgemelde zyne Doorluchtige Hoogheid over zyn Aanftelling tot Stadhouder, enz. van deze Provintie te feliciteeren, waren wegens de Ridderfchap, de hoog Edele Heer van der Duyn, Heere van 'sGravemoerj en de Heeren Burgemeefteren uit de volgende Steden, als van Dor- drecht, de Heer Johan Gevaarts; Haarlem, de Heer Mr. Pieter van den Broek; Delft, de Heer Mr. Ar ent van der Duffen; Leyden, de Heer Mr. Dirk de Raat; Amfterdam, de Heer Mr. Nicolaas Geel- vink,Heere van Kaftricum^ Gouda,de Heer Mr. Govert Suys; Roc~ ■terdara, de Heer Mr, Tkodojs Franws de May-} Alkmaar? deHeeï |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 6z$
Mr. Chrifloffel van Akerlaken ; Enkhuizen, de Heer Mr. Jacob van
Ramhorfl; en den Heer Raadpenfionaris Mr.. Jacob Gilles. Ook hadden hun Hoog Mogende, zo tot het afleggen van het Com-
pliment aan zyne Hoogheid, wegens deszelfs aanftelling tot Kapitein- Generaal en Admiraal van de Unie, als om die aanzienlyke Commis- fie,.beflo'oten in een fuperbe Goude Doos, ter waarde van 1800 Guldens, in handen van zyne Hoogheid'over te leveren, gecommit- teert uit het illuftre Collegie zeven Heeren Gedeputeerdens der re- fpecrjve Provintien, namentlyk, den Graave van Rand-wyk, wegens Gelderland; den Graave van Bentink,Heere vanRhoonenPendregt, wegens Holland; dert Heer Buteüx, wegens Zeeland; denHeervan £ottefiem,Wegeft$ Utrecht;Jonkheer Willem van Haren,wegem Vries- land ; den Graave van Bentink totNeyhuys,wegensOveryffei; enden Heer Yamminga, Heere van Maasbergen, wegens Stad en Lande; mitsgaders den Heer Gilles, Raadpenfionaris van Holland, en den- Heer Griffier Fagel: zynde hooggemelde hun Hoog Mogende Ge- deputeerdens wyders insgelyks gecommitteert, om de Complimen- ten van Felicitatie af te leggen by haare Koningklyke Hoogheid de Kroonprinceiïe van Groot-Brktannien, Gemalin ne van zyne Door- luchtige Hoogheid; gelyk ook by de Prinfefie Douariere van Oran- je Vriesland, zyne Hoogheids Vrouw Moeder. Wyders was by fpeciaale Refolutie gerefolveert, alle Gouverneurs, Commandeurs en Cornmandeerende Officieren in zo verre van hunne gedaane Eeden te ontheffen in het obedieeren der Patenten, en uit dien hoofde ge- la ft, zyne Doorluchtige Hoogheid in deszelfs bovengemelde Waar- digheid te erkennen, en zyne te gevene Ordres te refpe&eeren en gehoorzaamen. Zie, Nieuwspapieren. De ongemeene vreugde eenige dagen van alle Welmeenend'e ach-
tervolgt zynde, als mede het draagen van Oranje Cocarden, en roe- pen van Vivat Oranje! zowaren 'er evenwel noch eenigeNydige, die het anders meenden,en mogelyk liever verdereFranicheTrium- fen zagen: want 's nachts tuflchen den oden en 7den van May ont- ftond alhier te Haarlem eene geweldige confufie, veroorzaakt door de Vrouw van zekere welbekende Hoipis, woonende op den hoek van de Groote en Kleene Krogt, die met de Knegt zich fchandelyk: had uitgelaaten, in fchimpende woorden tegen de Proteftanten, enz. De geeft der Vervolging, zo eigen aan domme Rcomfchgezinden,. had deze twee iot Yermeetele taal aangezet, dat 'er ieder evenzeer F f f f 3 wei
|
||||
|
6r6 Hïftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
over gemoeit was. Men vergaderde dan 's avonds omtrent ten n
uuren voor het voornoemde Huis, en door eene niet pryswaardige yver gedreven, begon men de Steenen uit de Straat te graaven, en dezelve in de Glazen te werpen, voorneemens om het geheeleHuis van onder tot boven te pionderen en te vernielen: maar de Burgers, op ordre der Ed: Magiftraat, fchielyk in de Wapenen gekomen, noodzaakten de Vergaderde half verrigter zaake te moeten fcheiden. 's Morgens ten 6 uuren, poogde de Knegt, zyn lyf niet zeker
oordeelende voor het verbitterde Volk, zich door eene vlucht te falveeren: maar op ftraat komende, en door eenige gezien, wierd hy voor de Damftraat door een woedende meenigte aangevallen, en voortgedreven tot aan het Spaaren, daar hy zonder eenige gena- de wierd ingefmeeten, en niemand hem daar weder begeerde uit te haaien, voor en aleer hy had geroepen, Vivat Oranje! Maar hy in zyn dwaazen yver tegen zyne Doorluchtige Hoogheid door't water noch niet verkoelt zyn'de, weigerde zulks hardnekkig: 't welk de raazende meenigte zodanig deed vergrammen, dat zy hem tot drie- maaien toe geheel onder dompelde: dit hem evenwel te benaauv/d wordende, riep hy eindelyk met een flaauwe ftem het begeerde, Vivat Oranje! doch denkelyk met eenFranfchgezindharte: waarop hy by 't Hair doe weder uit het water wierd opgehaalt, en dooreen meenigte Volks na de Spaarwouder-poort uitgeleid; daar hy verder met het compliment van fchoppen tegen zyn achterile, als Verftoor- der der ruft, de Stad wierd uitgejaagt. Men hoopte nu, dat alles weder in (tilftand zoude geraakt heb-
beni doch 't was 'er verre van daan: dien zelven dag, zynde Zon- dag, 's namiddags onder 't aangaan der Kerk, begon men nochmaals voor bovengemelde Huis te vergaderen, de Glazen, by den eerften aanval geheel gebleven, wierden nu mede met Steenen verbryzelt: het woedende Volk begeerde noch na raad of reden te luifteren, ten zy de Bewoonders uit de Stad wierden gezet:- doch hunne verdere moedwil, door 't ipoedig opkomen der Burgery met hunne Wape- nen, wierd nochmaals verhindert: en de Ed: Magiftraat ziende daf, 'er geene ftilftand te hoopen was, dan het begeerde voor ditmaal toe te ftaan, deed, op hooge order, ruflchen 4 en 5 uuren, dit paar Volks, de Hofpis en zyn Wyf, de Stad mede ruimen j wordende uitgeleid door den Onderfchout Kleynenberg en zyne Dienaars, tus- fchen twee Vendelen Burgers,mede na de Spaarwouder-poort; van waar zy op een Wagen na Amfterdam vertrokken, N?. |
||||
|
• van de Befchryving der Stad Η AARLEM. 62,7
Na dat mede door de Ed. Groot Mog. Heeren Staaten van Hol-
land alomme was bekent gemaakt, de Aanftelling van zyne Door- luchtige Hoogheid tot Stadhouder van Holland, enz. zó wierd den 9den van May 1747 bepaalt, om over die gelukkige Gebeurtenis Vreugde door 'tgeheele Land te bedry ven, en gelaft alle de Huizen's avonds te Illumineeren: 't welk door de Ingezetenen van Haarlem, na dat dien dag het Kanon geloft, fpelen en luiden der Klokken, en gepermitteerde vreugde bedreven was, luifterryk is verrigt, zo dat men degeheele Stad des avonds, als mede de Groote. Kerks Tooren met Lantaarnen, géillumineert zag; dat een fraaije vertooning was ; de Decoratien, Zinnebeelden, enz. die men alomme vertoonden, waren fuperbe; de duizenden brandende Lichten verdreven de dui- ftere nacht; zo dat de verheugde Haarlemfche Patriotten, zo groot als kleen, alles wandelende, als by den dag, met vermaak konden befchouwen, geduurende tot den dag aanbrak. Zie, als boven. Den lidenjvan May, 's morgens omtrent 9 uuren, vertrok zyne
Doorluchtige Hoogheid, Koningklyke Gemalinne en Dochter Caro- lina, met hun Gevolg, in verfcheide Koetzen, van Arnfterdam na Haarlem: deze Stad omtrent ten elf uuren genadert zynde,wierdea eenige Stukken Kanon,op de Wal naby deSpaarwouder-poortftaan- de, geloft; de geheele Burgery, beftaande in 8 Vendelen, met O-, ranje Efcharpen, Cocarden en Strikken pronkende, ftond in de Wa- penen gerangeert van buiten de Spaarwouder- tot buiten de Groote Hout-poort,door welke hunneHooghedenpaiTeerden: voorhetHuis van den Heer Prefident-Burgemeefter van Stryen gekomen zynde, wierd zyne Hoogheid (na verkregen permisfie) aldaar eene weinige tyd opgehouden: zyne Hoogheid uit de Koets getreden, en geleid zynde in het Huis van gemelde PrefidentBurgemeefter, deed den Wel Ed. Geftrengen Heer Hoofd-Officier Mr. Juftis Witte, uitnaam der Heeren van de Magiftraat, (die aldaar vergadert waren) de vol- gende Aanfpraak: ^Doorluchtigfle Hooggeboore Vorfl en. Heer!
Het is niet als met de uitterfte Hoogachting en de nedrigfie Eerbie-
digheid, dat ik de vryheid neeme, om tot Uw Hoogheid toe te tre- den , en Uwe Hoogheid over derzeïver arrivement alhier te complimen- teer en. Ik hefrk dm by deze als Hoofd\-Officier d'eere en het geluk , om- Γ ■"..............".......... ms
|
||||
|
6%% Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
we uit naame van de Regeering, en goede Burgery dezer Stad Uwe Hoog-
heid hertsgrondig als onze Stadhouder, admiraal en Kapitein-Generaal van de Zee- en Landmacht van deze Provintie te feliciteer en; zodra- deze heuglyke en niet min hoogfl aangenaame tyding alhier bekend is ge- worden , heeft een ieder zo groot als klein hunne waar e vergenueging en oprechte blydfchap daar over doen blyken; het is waar, dat deze Uwe Hoogheids E Ietlie is gefchied in een tyd,dat een van onze nabuur ige Pro- vintien reeds vyandlyk was aangevallen,en wy ook niet minder daarvoor bekommert zyn ; Uwe Hoogheids Foorvaderen hebben deze Republyk me- nigmaalen met de hulpe van den almachtigen uit groote gevaaren en be- naauwdheden gered; ons vertrouwen is derhalven naafl God alleen op Uwe Hoogheid gevefiigt, ah uit dat Doorluchtige Bloed gefprooten, waar door ons lieve Vaderland uit deze bekcmmerlyke en gevaar lyke omflandig- heden kan werden gered, en onzedierbaar e, doch thans zeer periclitee- rende Panden van Godsdienfl en Vryheid behouden konnen blyven: wy bidden enfmeeken dierhalven vuuriglyk, dat het den Almachtigen enAl- genoegzaame God behagen mag, Uwe Hoogheids Regeering in V begin ge- lukkig en in het vervolg voorfpoedig te maaken; de Goddelyke Voorzie' mgheid zy Uwe Hoogheid tot Leidsman, en verfirekke Uwe Hoogheid tot een Voormuur tegens den Vyand van dezen Staat; de Jehova onze God fiorte rykelyk en in eene dubbelde maate over Uwe Hoogheid, haare Ko-> mngklyke Hoogheid Mevr ouwe de Princeffe, Uwe Hoogheids Gemalinne, en de jonge Princeffe zyne dierbaarfie Zegeningen van den Hemel boven en de Aarde hier beneden, uit, Hy conferveere Uwe Hoogheden een ge" ruime reeks van Jaar en in zyne Gunfle; Hy doe uit Uwe Hoogheids Hui. ze voortfpruiten een jonge Prince, die de Voet flappen van Uwe Hoogheid en deszelfs Doorluchtige Voorvaderen kome na te volgen, op dat onze Republyk haar Behoud en Weivaaren aan Uw Hoogheids Huis verfchul- digt blyve! JVy beveelen onze Stad, Regeer ing en Burgery, en ik myn Perzoon in "'t particulier in Uwe Hoogheids Proteiïie en Gunfle ootmoedig aan; en dewyl Uwe Hoogheid van voorneemen is, om deszelfs Reize te vervolgen, hebben wy d''eer Uwe Hoogheid een voorfpoedige en gelukkige Reize toe te ivenfihen, waar na toe Uwe Hoogheid fiaat te vertrekken! Zyne Hoogheid beantwoorde dezelve zeer vriendelyk; en uitge-
leid z-ynde, complimenteerde toen ook de Heer Hoofd Officier haare Koningklyke Hoogheid de Princefle Rojaal, die in de Koets was ge- bleven, niet een fierlyke doch korter Aanfpraak: dewelke van haare |
||||
|
van de Befchryving der Stad Ç Á Á R*L E Ì. 6ú#
Koningklyke Hoogheid mede op een vrieridelyke wyze beantwoord
wierd. De Lucht weergalmde van het gejuich der Burgery: „ Lang „ keven de Prins en Primes van Oranje! enz. De Klokken fpeel- den, en de geheele Stad was vol vreugde. Hunne Hoogheden de Groote Houtpoort naderende, wierd door een zekere Burger-Ser- geant, mede aldaar in de Wapenen, met eene nederige Eerbiedig- heid, haare Koningklyke Hoogheid geprezen teert, en vriendelyk van die PrinieiTe aangenomen,' deze Ter Inhaalinge van myne ^Doorluchtige Hoogheid,
denHEERE
WILLEM KAREL HENDRIK FRISO,
door Gods genade, Prins van Oranje en Naflau, enz. enz. enz.
als eenpaarig verkoorenë Stadhouder, Kapitein·Generaal
en Admiraal over alle de Vereenigde Nederlanden.
|
|||||||||||
|
w
|
e nadert niet met Lofgezangen,
Nu Neêrlands Blydfchap is vervuld,
|
||||||||||
|
Oranjes Prins word Ingehuld,
foor lang gewenfcht met groot verlangen ? Dat 's Vorften komfl gezegent zy.f
o Wonderzoon * van V Huis Oranje! En ivakkren Naneef, van die Spanje Beteugelde in haar tiranny !
Zyt driemaal welkom hier gekomen, Als Stedehouder van het Land,
Nu ieder offert harte en hand!
Geen tweefpalt hebt gy meer te fcbroomen. Wy roemen rs Helds gehoorzaamheid,
Die, door Gods Stem, zich laat verbinden Met dit zyn Folk, zyne Eemgezinden,. En tot Heldhaftigheid bereid!
Befpiegel, groot e Prins, de Daaden Fan Vader Willem, en diegeen\
Uit zyn Geflachte U voor getreên:
G G G G fPe*
|
|||||||||||
|
* Wondetzoon : Om dat zyne Hoogheid eeaige wecken na het verongelukken vaa
*y.a Heet Yadef is gebooreat |
|||||||||||
|
6i,o .Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvutlingc
Wat vind Gy daar al Lauwerbladen ! *
Wy twyfflen nimmer uw Beleid j \
Gy hebt ''t Oranje-zog gezogen ; Der Vorflen Daaden overwogen, En, op hun fpoor, u toebereid.
Zwaay, zwaay nu 't Zwaard met Neêrlands Helden^ Wyl Vrankryk looze vonden zoekt,
Haar woord verbreekt y Gods Kerke vloekt 9
Op dat men uwe Daên moog' melden j In navolg van die groote Daên
Der Vaderen, u voor getreden ·, Voor lang geboekt by Neêrlands Leden,, Op veelerlei Hiflorieblaên/ \
Bewaakt de Vryheid, Eendragtsbanden, Dat waare Godsdienfi zegepraal^
En Welvaart van den Heere afdaal'9
jlls onaffcheidbre Hemelpanden! Wat Patriot, wat Neêrlands Bloed ?
Zal u, o Prins { nu Eerbied weigren ? Men ziet de Vreugd^ ten toppunt fieigr en % Met Eensgezinden Heldenmoed. .
Stryd, Vorft, in ''s Hemels mogentheden, Omringt van Englen, als eenfchild,
Daar 's Vyands macht door word verfpilaP}.
En rufi niet ah 'm wensbre $ Frede.' Vervolgens deed de geheele Burgery hunne Hoogfieden uitgeleide
tot buiten de Groote Houtpoort, als wanneer het Gefchut daar me- de wierd geloit, enz. In den Haag met veele ongemeeneToejuichingengearriveertzyn-
de, en zyne Doorluchtige Hoogheid in de Vergadering van hunne- Hoog Mogende gekomen, deed hy aldaar deze zyne wyze en wei- gepafte Vaderlyke Aanfpraak: HOOG * Lauwerbladen: Dewelke bovengemelde Piinfen , dooi hunne Daadin, ten dienfte
dezer Landen gedaan, hebben verdient en verkreegen. t Beleid: Als wel geoeffent zynde in de Wis- en Oorlogskunde, enz.
t Hiftorieblacn : Als te zien is by Eor, Hoofd, van Meteren, en veele anderen.
§ Vreugd: Als men heden alommc door allerlei welmeenende Inwoondeien van Ne-
derland hoord en ziet uitvoeren. 55 Vrede: Dat is, toe dat een, eerlyke, Yiede. γοςχ 't van ojjds gezegende Vaderland
A'ard gefloten of ye;kregen,. |
|||||
|
.1
|
|||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 631
HOOG MOGENDE HEEREN!
-pergiflcren heb ik de Eer gehad door Gedeputeerden uit uw Hoog Mo-
■f^ gende illuflre Collegie te verftaan, dat uw Hoog Mogende my tot Ka- pitein en Admiraal-Generaal van de Unie had benoemd, welke gewichtige Poft my voor quam zwaar te zyn voor myne zwakke Schouderen om te draagen, dochfchoon het waar is, dat ik my noch niet veel in Krygsdienft ge-vonden heb, om die waar te neemen, alzo tot hier toe de occafie ontbroo- ken heeft, weefi echter verzekert, Hoog Mogende Heeren, dat ik my al voor lang in de iheorie van dezelve wel heb geoeffent, welke oeffening ik nu zal verdubbelen. Terwyl uw Hoog Mogende in myn Perzoon zo veel vertrouwen gelieven
te feilen, zal ik my altoos trachten te bevlytigen, om aan uw Hoog Mo- gende verwagting te beantwoorden: ik zoude die Bediening niet hebben durven accepteeren, indien ik niet vertrouwde op den byftand van God Almachtig, en teffens gezien had, d%t de albe/tierende Voorzienigheid in deze Poft en in die van het Stadhouderfchap al te doorfraalende werk- zaam geweeft was, dan dat ik my zoude hebben willen onttrekken, en ook om dat de eenpaarige aanfelling van uw Hoog Mogende my die te aanneemlyker maakt, fchoon het gevaar, waar inde Republyk zich be- mind, als wordende aangevallen door eenmachtigen en liftigenVyand: cferisöyl verfapping van Negotie, en eenigzints bedorve Difcipline onder de Krygsbenden, benevens verval iti de Godsdienft, in deze dagen, my de aanvaarding van deze hoogwigtige Charge noch zwaarder deed voor- komen; maar my herinnerende, dat dezelve God noch leeft, die het on- wrikbaar fteunzel myner Loffelyke en Roemruchte Voorouderen isge- •meeft, zo geeft my zulks vry moedigheid, om ook te hoopen op den byfand. ■wan den God myner Voorvaderen, welker voetfpoorik zal trachten te hou- den. Biedende dan myn Perzoon, Goed en Bloed aan, gelyk myn Voorvade-
ren , die zich meer dan eens hebben aangegord, om in de Mogentheden des Heeren heen te gaan, en'dit Gemeenebefi uit degevaaren, waarin het zich bevond, te verloften. Ik had wel gewenfcht eerder gelegenheid gehad te hebben, om nevens
uw Hoog Mogende een Werktuig in de Hand des Heeren der Heirfchaa- fen te zyn, ten befte van dezen V^olke, waar toe ik myn Perzoon nu'ver- bonden heb, om onder Jehovas zegen, tot een Redder'te mogen bevonden worden, ten einde deze Republyk weder gebragt mogt worden in eenftaat van haar aloude luifter en aanzien by alle Volkeren van Europa ; maar waar in dezelve nu tot myn innig leetwezen zich niet bevind, fchoon meer dan dertig Jaar en Vrede te hebben genooten ; wenfchende vuuriglyk, dat het den goeden God behaagen zal, ons te verloften van den overlapt onzer Vyanden, en deze Republyk te bewaaren by haare dierbaare Panden van Vry heiden Hervormde Religie, zo lange Koningkryken en Gemeenebefien op deze ËáÀÜß zullen gevonden worden! Zie, als boven, â g g g 2 Ia
|
||||
|
6 3 x Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullïnge
In navolging van de Steden Amfterdam en Rotterdam, wierd bier
mede door verfcheideneVaderlandfchePatriotten een geheele Scheeps- lading met allerhande Ververfchingen, op den 2often van Augufty, na 't belegerde Bergen op Zoom afgezonden, om deszelfs Garni- foen aan te moedigen tot een dapperen weêrftand, en, zo 't de God der Heirfchaaren behaagen mogt, deze Vefting voor de woede der Vyand. te bewaaren. 'Maar weinige tyd hier na moed die fterke Voormuur in's Vyande
handen vallen; dat alomme een naare verflagentheid baarde; ook ontflonden hier weder eenige Oproerigheden, en wel, dat het ge- vaatiykft fcheen, in de Groote Houtitraat, zo men zei.de, overver- meetele taal, enz. voor de Huizen van eenen Bakker, Kaasverkoo- per en Diftelateur, doch men had het voornamentlyk op den laatit- genoernden gemunt, en gooyden aldaar ook eenige Glazen uit: den Bakker, vreezende dat het mede zyne beurt zoude worden, deel- de alle zyn ia voorraad hebbende Brood aan het raazende Gemeen uit: dat uit erkentenis, en na hy mede een Oranje Vlag had uitge- itooken, hem beleefder handelde. Doch de vigilantie der Burgers, die fchielyk in de Wapenen quamen, en dwars door het plonderziek Gepeupel heen trokken, en, alomme de toegangen bezetten, dee- den hun fpoedig vertrekken. Volgens Publicatie van de Hëeren Staaten van Holland en Weft-
Vriesland, en Advis van zyne Doorluchtige Hoogheid, wierd alhier mede de Burgery geordonneert zich in den Wapenhandel te oefTe- nen,waar toe expres een Adjudant en twee Aiïiitenten wierden aan- genomen; en ieder der Schutters moeit zich voorzien vaneenSnap·* haan, Bajonet, Patroontas en Degem En daarna, op den 24iten van Oclober, wierd op de Cluveniers Doele begonnen eeneWapen- ichouwing, en dat by Corporaalfchappen: by welke gelegentheid, door de WelEd: Geftrenge Heeren van de Krygsraad, aan ieder. Onder-Officier en Schutter eene Zilvere Medaille wierd gefchonken* ter gedachtenifle, datze zyne Doorluchtige Hoogheid, als Stadhou- der hadden ingehaait: dezelve Medaille heeft omtrent de grootevan een Vroedfchaps-penning, op de voorzyde leeft men rondom het Borftbeeld van. zyn Hoogheid, /^ C- ff. F. Pr. van Oranje en Nas- fait; en onderaan des Meefters Naam, G. Marshoorn; op de tegen- zyde ftaat het Haarlemfche Wapen, wordende door twee Leeuwen vafigehouden. m, daar onder leeft men: Foor
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 633
F"oor Haarlems Burgery,
Die Frifo, vry en bly, (
Stadhouder van ons Land,
Ontfing met hart en hand.
P.M.
G, m:
Na 't voorbeeld van andere Steden,. nam men hier mede voor die
volgende in te leveren: Requefl aan de Edele Achtbaare Heeren van de
Vroedfchap der Stad Haarlem.
|
||||||||||
|
G
|
even met alle fchuldige eerbied te kennen de ondergetekende getrouwe
|
|||||||||
|
en wslmeenende Burgers van deze Stad,, dat de Supplianten, weeten-
de dat volgens bevel van haar Ed: Groot Mog: de Heer en Staat en van Holland en TVefl-Vriesland, een iegelyk van zyne Goederen en Bezitting moet geven een'pyftigfle Penning, zytieden ingeenen deele daar van zich willen onttrekken, maar zoinmmigen van hun mei alle bereidwilligheid noch wel tot meerder zouden willen refolveeren, indien van de eene kant de Burgery dezer Stad mede tot hun welzyn eenigzints konde werden ge- benïficeert, en aan de andere zjde het ook eenigzints konde werden ge- richt, dat het lieve F'aderland niet verder in gelyke beklaagelyketoefiand1 geraakte, dat het dien Geldheffing mogte noodighebben. En derhalven zokeeren de Supplianten hun gezamentlyk tot U Edele-
Achtbaar e met alle eerbiedigheid, verzoekende'dat U Edele Achtbaare. gelieven goed te vinden, om de Stads Excynfen op de Ronde Maat en op ds IVaag, dewelke voor de Burgery dezer Stad zo drukkende zyn, te vernie- tigen ,. of ten minflen denzelve'n zodanig te verligten, dat die alzins con- form mogten wezen- aan het gunt in andere Steden daar omtrent bepaalt is. En dat U Edele Achtbaare mede gelieven goedte vinden, dat alle Amp-
ten,. Officien en Benefieten, dewelke in dezeStaden Jurisdictie van dien na dezen zullen hymen tevaceeren, onder de Burgers dezer Stad'publyk aan de mee β daar voor biedende zullen werden verkogt; mits het den Kooper zalvryfiaan om zyne Bediening zelve waar te neemen, of tan zy- nen keuze door een ander te'laaien bedienen; doch alvoorens die Bedie- ning werde aanvaart, de daar voor uitgeloofde Penningen werden gefour- neert ten Compioire van de Qemeene Lands Middelen dezer Stad, om ten' nutte van den Lande te werden bedeed, volgens het loffelyk Voorbeeld vau~ zyne Doorluchtige Hoogheid den Heer e Prinfe van Oranje en MiJJau, off- G g g g 3 zm:
|
||||||||||
|
634 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
%en zeer geliefden Stadhouder, die de aan hem opgedraagen Pqferyen
ten nutte van den Lande heeft overgegeven. En laatflelyk, dat V Edele Achtbaare mede zal gelieven goed te vinden
om hier, tot welzyn van de Stad en der Jnwoonderen, te fielten en tefa- vorifeeren diverfe gereguleerde Vrye Markten, als Kaasmarkt, Boter- markt, Leer mar kt, Beefienmarkt, Zaadmarkt, en verders zo als het V Edele Achtbaare ten <wehyn rnogte goedvinden. 't IVelk doende, blyven wy ondergetekende, in ver'wagting van een
korte en gunftige Refolutie, U Edele Achtbaare getrouwe enge· hoorzaante Burgers en Ingezetenen dezer Stad. Haarlem den ., November 1747· En was ondertekent door by na al hondert Burgers, in rang volgens
het Alfabet. Maar in de Courant van den uden van November door <te Ondertekenaars gezien zynde, hoe flegt het die van Rotterdam was afgenomen, door hunne brutaale en dwingende uitdrukkingenf zo quam dit bovenftaande Requefr. niet te voorfehyn, en de Onder- tekenaars wierden zeer ieverig om zelve hunne Naamen weder uit te fchrabben. Den 22ften van November, wierd in den Haag, door eene plech-
tige Deputatie aan hunne. Hoogheden, uit de Ridderfchap, Edelen en der Provintie van Holland en Wei} Vriesland, als den Heere A- dam Adriaan van der Duyn, Vryheer van Gravemoer, wegens de Ordre van de Ridderfchap en Edelen dezer Provintie; de Heeren delVit, Heer van Jaarsveld; van der Kamer; van Berkhout; de Raat; Rendorp, Heer van Marquette; van den Kerkhoven; Meerman; van den Hemert, Heer van Eeten en Meeuwen; van der Heynt, Heer van Goudswaartj van Beekefleyn; de laBaJfecour; van Veen-, Velius; Moffel van 8traaien; Kroon; Houtting; van der Wolf'en Pet, Bur- gemeefteren, Penfionaris en Secretaris van de Steden Dordrecht ^ Haarlem, Delft, Eeyden, Amfterdam, Gouda, Rotterdam, Goiv nichein, Schiedam, Schoonhoven, Briele, Alkmaar, Hoorn, Enk- huyfen, Edam, Monnikendam, Medenblik en Purmerend, meten benevens, den Heer Raadpenfionaris Mr. Jacob Gilles, (die een fier- lyke Redenvoering aan hunne Hoogheden deed) bekent gemaakt • hunne onderftaande Refolutie van den ióden dito, raakende het Erft Sradhouderfchap: T>y Refumtie gedelibereert zynde op de Propofitie door de Heeren van de
*J Ridderfchap en Edelen dên 7 O&ober laatfilsden ter Vergadering ge* daan^
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 63$
daan, om op den voet daarby breeder gemeld, hst Erf-Stadhouderfchap
en Kapitein- en Admiraalfchap Generaal van deze Provintie, mitsgaders het Kapitein- en Admiraalfchap Generaal der fereenigde Nederlanden, te de f er e er en aan zyn Hoogheid den Heer e Prinfe van Oranje en Najjau, den jegenswoordigen Heer e Stadhouder, Kapitein en Admiraal Generaal, en aan dezelfs zo Mannelyke als Frouwelyke Defcendenten, in wettige Huwelyken geprocreè'ert. Hebben de He er en van de Ridder/chap en Edelen, mitsgaders de Gede-
puteerden van de refpeüive Steden, uit den naam en van wegens Burge- meefleren en froedfc happen van dezelve Steden, eendragtelyk verklaard, zo als by haar Ed. Gr. Mog. verklaard word mits dezen, dat dezelve in ernfige overweeginge genomen hebbende de conflitutie enflaat van de Regeering dezer Landen, begreepen hebben , dat de ondervinding van vroeger en laater tydtn klaarlyk heeft doen zien, dat de Repiiblyk onmo- gelyk kan beftaan en behouden blyven, zonder te wezen voorzien van een eminent Hoofd, zodanig, dat dezelve daar van ontblootgeweeft zynde,. tot op den oever van haar en totalen ondergang meer als eensgebragt is geweeft, waar uit dezelve door geen andere middelen heeft 'nonnen -wor- den gered, als door de Verkiezing van een Stadhouder, Kapitein en Ad' miraal Generaal. Dat onder die gelukkige Regeer ing sform■ de Republyk van haare primi-
tive oprecèting af aan, zodanig in macht en welvaart is toegenomen,dat dezelve door haare Nabuuren aangezogt en ontzachelyk is geworden, en zulks onder het loffelyk Beleid en Befluur van de Heeren Prinfén uit den Huize van Oranje enNajfau, aan welkers Af,'lammeling nu wederom, uit dezelve con/ïderatie, het Stadhouder-, Kapitein- en Admiraalfchap Generaal zynde opgedraagen, de goede uitwerkzelen daar van reeds zich oogenfchynelyk openbaar en. Pat alle goede, yverige enwelge'intentioneerde Regentenen generaaljt
alle Ingezetenen van den Staat, niet als metfckrtk konnen gedenken en overwegen de perplexiteit, waar in de Republyk by manquement van zo- danig een eminent Hoofd zoude komen te-vervallen: en boven al, wan- neer in deze tyds omftandigheden aan zyn Hoogheid den jegenswoordigett He er e Stadhouder, Kapitein en Admiraal Generaal iet wes Menfcbelykr mogte overkomen, het geen God genadiglyk verhoede ; byzonderlyk're- guardgenomen zynde, dat booggemelde zyn Hoogheid door God Almacl··- tig. wel gezegend is met een Frouwelyk Oir, maar tot noch toe met geen Mannelyk Oir, en dat hst Frouwelyk Oir zich tot noch toe alleen bepaali in eene Prinfejfe, welke noch jong van jaaren is: en dat derhalven ten aller uiterfte noodzaakelyk is, dat alle de bequaamemiddelen met voor- uitzicht by der hand genomen worden, om zo groote onheilen, zoveel als Menfchelyker wys bedacht kan worden, voor te komen; waar toe- niet anders uit te denken is, als de Stadhouisrlyke Waardigheid van zyn Hoogheid voor deszelfs zo Mannelyke ais,Frouwelyke Befcendenten te doen continueer en, onder zodanige pr&cautien 3 als met den dien/l van de&'
|
||||||
|
Ó3ó' Hiftoiiefclie Aantekeningen,'ter aanvullinge
den Lande meefl overeenkomflig konnen worden te wezen ; waar door de
jegenswoordige Regeering sform, zo veel na den Menfchelyke gefchieden kan , vaftgejield zynde, ook teffens het vertrouwen tujjchen zyn Hoog- heid en de Regenten, en tujjchen de Regenten onderlinge, meer en meer gevoed, aangequeekt, en op een vqfler voet dan.ooitgebragt zal worden, 'zo noodzaakelyk om de zaaken van de Republyk tot een goeden uitkomfi te brengen, en deszelfs altoosgeduurzaam welzyn te bevorderen. En hebben vervolgens hooggemelde Heeren van de Ridderfchap en Ede-
len , mitsgaders Gedeputeerden van de rejpeétive Steden, uit den naam en van wegens Burgemeefteren en Vroedfchappen van dezelve Steden, eendragUlyk aan hooggemelde zyn Hoogheidgedefereert, gelykhaar Ed. Groot Mogende defereeren by dezen, het Erf Stadhouderschap en Kapi- tein- en Admiraalfchap Generaal van de Provintie van Holland en JVeft· Friesland: Ten dien effette, dat de Chargies, Digniteiten, en Waardig- heden van Stadhouder, Gouverneur, Kapitein en admiraal Generaal van hooggemelde Provintie, na het overlyden van hooggemelde zyn Hoog- heid, die haar Ed. Groot Mogende wenfcben en bidden, dat God almach- tig zeer veele Jaar en voorfpoedelyk wilbewaar en en zegenen, zullen er· ven, fuccedeeeren en devolveeren op de Mannelyke Defcendenten van hooggemelde zyn Hoogheid, in wettige Huwelyken geprocreëert: Dat wyders, in gevalle hooggemelde zyn Hoogheid mogte komen te overlyden, nalaatende een Zoon, in wettig Huwelykgeprocreëert, op welke de voor- fchreve Chargies, Digniteiten en Waardigheden waren gedevolveert, en dezelve mogte komen tefterven zonder wettig Mannelyk Oir na te laaten, en zonder dat eenig verder Mannelyk Oir van hooggemelde zyn Hoogheid, in wettig Huwelyk geprocreëert, mogte exteeren, doch nalaatende eene Erf-Dochter, insgelyks in wettig Huwelyk geprocreëert, als dan de voor- fchreve Chargies, Digniteiten en Waardigheden, zullen erven, fuccedee- ren en devolveeren op dezelve Erf-Dochter, en by haar overlyden op der- zelver Mannelyk Oir, en verdere Mannelyke Defcendenten, mede in wet- tige Huwelyken geprocreëert; en dat by gebreeke van dien, als mede in- gevalle hooggemelde zyn Hoogheid mogte komen te overlyden zondes eenig Mannelyk Oir, in wettig Huwelyk geprocreëert, na te laaten, alsdan de voorj'chreve Chargies, Digniteiten en Waardigheden zullen erven, fuccedeeren en devolveeren op de Prinfejfe Carolina, Dochter van hoog' gemelde zyn Hoogheid, althans in leven zynde, en by haar overlyden op deszelfs Mannelyke Oir en verdere Mannelyke Defcendenten, insgelyks in wettige Huwelyken geprocreëert: Dat voorts in gevalle hooggemelde zyn Hoogheid mogte komen te verwekken en na te laaten noch een of meer Prinfejfen Dochteren, en de Prinfejfe Carolina mogte komen te overlyden, zonder eenig Mannelyk Oir na te laaten, als dan de voor" fchreve Chargies, Digniteiten en Waardigheden, zullen erven, fucce- deeren en devolveeren op die geene van de Prinfejfen Zufters van de Prin- fejfe Carolina, die by haar overlyden noch in leven zal of zullen zyn, en ®p der zelver Mannelyk Oir, en verdere Mannelyke Defcendenten, mede |
||||
|
van de Befchry ving der Stad HAARLEM. 63?
in wrttige Huwelykengeprocreëert: De oudere Zufter en derzelver Man·
nèlyke Defcendenten altoos geprafereert wordende voor de jongere Tuufier ■en derzelver Mannelyke Defcendenten: Alles nochtans met dien verflan- de, dat de voorfchreve Chargies, Digniteiten en Waardigheden, niet zullen mogen devolveeren , noch bekleed worden, op noch by iemand van de voorfchreve zo Mannelyke als Vrouwelyke Defcendenten van hoOggemel- de zyne Hoogheid, die met de Koningklyke of 'Keurvorftelyke Waardigheid bekleed zoude mogen worden ; dat mede de voorfchreve zo Mannelyke ah ■Fr&uwelyke Defcendenten van hooggemelde zyne Hoogheid zullen moeten profeffie doen -van de waare Chriftelyke Gereformeerde Religie, zodanig als die in de publyke Kerken dezerLandengeleerd'word: Dat insgelyks die geefie van de voorfchreve zo Mannelyke ah' Prouwelyke Defcendenten van hooggemelde zyne Hoogheid, op welke de voorfchreve Chargies, Dig-\ niteiten en Waardigheden, zouden mogen zyn gedevolveert, of op welke dezelve zouden ftaante devolvseren, geduurende derzelver minder jaarig· heid, zullen moeten worden opgevoed binnen deze Provintie: Dat wyders de 'Succefjie en Revolutie van de voorfchreve Chargies, Digniteitenen ^Waardigheden, op het Mannelyk Oir van de voorfchreve Frouwefyke De- fcendenten van hooggemelde zyn Hoogheid, geen plaats zal hebben, dan alleen in gevalle dezelve Vrouwelyke Defcendenten met fpeciaal con- fent en goedvinden van haar Edele Groot Mogende, zullen komen te trou- ■wen met een Prins, profeffie doende van de waare Chriftelyke Gerefor- meerde Religie, zodanig 'als die in de publyke Kerken dezer Landen ge- leerd word, en niet hekleed zynde met de voorfchreve Chargies, Digni- teiten en Waardigheden, mogten komen te devolveeren op een van de voor- fchreve Vrouwelyke Defcendenten van hooggemelde zyn Hoogheid, dezel- ve die Chargies , Digniteiten en Waardigheden, zelfs zal waarneemen t en bekleeden onder den Tytel van Gouvernante, en uit dien hoofde ook fes- Me zal hebben in de refpeétive Collegien, waar in de Stadhouders dezer Provintie gewoon zyn feffte te hebben, en vervolgens mede in den Raad van Staat e ; en dat dezelve mede Kapitein en Admiraal Generaal van de vereenigde Nederlanden zynde, die Chargies, Digniteiten en Waar- digheden, zo ten aanzien van defeffie in den Raad van Staate, als ten opzichte van defeffie in de refpeétive Admiraaliteits Collegien, insgelyks zelfs zal waarneemen en bekleeden, en voorts, in cas van Oorloge, en by het uittrekken van de Troupen van den Staat te Teelde, de Faculteit heb- ben, om te benoemen en voor te draageneengeëxperimenteert Hoofd over de Militie, mits mede profeffie doende van de waare Chriftelyke Gerefor- meerde Religie als boven, en niet bekleed zynde met de Koningklyke en ■Keurvorftelyke Waardigheid., en daar benevens aangenaam zynde aan haar Edele Groot Mogende, om het Commandement en Chef 'over de ge- melde Troupen, in haar plaats te voeren: behoudens echter, dat dezelve alvoorens den Eed van getrouwigheid aan dezen Staat zal moeten afleg- gen , en zich reguleeren na zodanige Inftruétieals hem zal worden mede- gegeven, en daar toe door haar Hoog Mogende, met overleg en Advyi, Η Η Η Η Zff
|
||||
|
Ó38 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvulHnge
zo van de Vrowwe Gouvernante, als van den Raad van Staat e, zal wor-
den beraamt en vaflgefleld; én dat in gevalle de voorfchreve Chargies, Digniteiten en Waardigheden mogten komen te devolveeren op een van de voorfchreve Mannelyke of Vrouwelyke Defcendenten van hooggemelde zy- ne Hoogheid, noch minder jaar ig zynde, dezelve Chargies, Digniteiten en Waardigheden, geduurende de voorfchreve minderjaarigheia, zullen worden waargenomen en bekleed, door de Vrouwe Moeder van dezelve minderjaarige, zo dezelve noch in leven is, en zulks zo lange dezelve geduurende de voorfchreve minderjaarigheia Weduwe zal zyn', en in de Vereenigde Provintien zal refideeren, als Voogdeffe, en onder den T'ytel van Gouvernante , alles op zodanigen voet en wyze, en metgelyke Facul- teit, ten reguarde van het benoemen envoordraagenvan een geëxperi- menteert Hoofd over de Militie, in cas van Oorlog, en by hei uitrekken van de Zroupen van den Staat te Velde, en onder gelyke Reflrictien, als hier boven, ten aanzien van de voorfchreve Vrouwelijke Defcendenten van hooggemelde zyn Hoogheid, op welke de voorfchreve Chargies, Dignitei- ten en Waardigheden, mogten komente devolveeren, zelve is gezegt; en dat by gebreeke van de Vrouwe Moeder van zodanige minderjaarige, of in gevalle deszelfs adminiflratie uit hoofde van een van de voorfchreve oorzaaken mogte komen te ceffeeren, haar Edele Groot Mogende in op- zichte van de Voogdje van dezelve minderjaarige, zodanige voorzienin- ge zullen doen, als zy ten meeflen dien/te van den Lande zullen oordeelen te behooren. En is voorts by de gemelde Heer en van de Ridderfchap en Edelen, mits-
gaders Gedeputeerden van de refpeüive Steden, uit den naam en van we- gens Burgemeefteren en Froedfchappen van dezelve Steden, goedgevonden en verflaan, gelyk haar Edele Groot Mogende goedvinden en verft aan mits dezen, dat hier van Brieven in behoorlykeforme, onder het Groot Zegel van den Lande, ten behoeve van hooggemelde zyn Hoogheid, en zyn Hoogheids voorfchreve zo Manneljke als Vrouwelyke DeJ'cendenten, in wettige Huwelyken geprocreëert, zullen uitgegeven engedepecheeri worden, en Copie authenticq van dien gezonden aan de Gecommitteerde Raaden, den Hoogen Raad en aan het Hof Provinciaal, mi aldaar ge- regiflreert te worden. Dat wyders van wegens haar Edele Groot Mogende de zaake ter Gene-
raaliteit daarheen op het kragtigflezalworden ge dirigeert, teneinde by haar Hoog Mogende defuccejjïe en devolutie van het Kapitein- en Ad- miraalfchap Generaal der Vereenigde Nederlanden, op de voorfchreve zo Mannelyke als Vrouwelyke Defcendenten van hooggemelde zyn Hoogheid ■mede vaflgefleld moge worden,, mutatis mutandis, ingelykèr voegen, en onder dezelve prazcautien en reftriüien, als hier boven zo ten aanzien van het Stadhouder-, Kapitein- en Admiraalfchap Generaal van deze Provintie, als ook reeds ten opzichte van het Kapitein- en Admiraalfchap Generaal der Vereenigde Nederlanden, ter nedergefteldis ; en daar van mede ten behoeve van zyn Hoogheid, en zyne Hoogheids voorfchreve zo Man-
|
||||
|
van de Befcliryvlng der Stad HAARLEM. 63$
Mannelyke als Prouwsïyhe Defcendenten, in wettige Huwelyken gepro-
rreëert, gelyke Brieven in behoorlykeforme, onder het Groot'Zegel van de Generaaliteit more worden gedepecheert en uitgegeven. ^Accordeert met de.voorfchreve Refolutien, Daar op volgde de andere Provintien, als Zeeland, OveryfFel, U-
trecht en Gelderland, die zyne Doorluchtige Hoogheid tot het Erf- Stadhouderfchap, enz-, en in de Mannelyke en Vrouwelyke wettige Defcendenten, mede verklaarden j zo dat de gezamentlyke zeven Vereenigde Provintien, onder 't beilier van één Erf-Stadhouder,nu als zamengebonden en verknogt zyn; en het jaar 1748, ais een nieu- we Tydftip dezer Republyk begon; zynde dat het eerfte Jubeljaar, waarin, voor een Eeuw geleden, deverkreegeneVryheid, door een geflootene Vrede met den Koningk van Spanje, quam aanlichten. Ter bewaaringe voor het Diploma van 't Eff-Stadhouderfchap der
Unie, is ook eene kunftig gewerkte Goude Doos aan zyne Door- luchtige Hoogheid geprefenteert, van drie Ponden zwaar: verwo- nende-op het midden van het Dekzel,in een Banderol, de woord en, Concordia res parv<e crefcunt. Boven aan, ter regter zyde, ziet men •de Godsdienft, met den Bybel in de regter- en een brandende Lamp in de linker hand; en aan de andere zyde de Gerechtigheid, met de Weegfchaal in de linker- en het Zwaard irrde regter hand: beneden, ter linker zyde, word vertoond, 's Lands Wel vaaren, met de Hoorn des Overvloeds in de eene en de Slangeftaf in de andere hand; en ter regter zyde de Vrede, met de Bondelftokken in de regter- en een Palm- en Olyftak dooreen geflingert in de linker hand; alles zeer fraai gewrocht, ter waarde met het Fatzoen van 3000 Guldens. Zie, als boven. Den i2den van December dezes jaars, had men over deze Stad
zwaar Weder, eerft eene Donderbui, en daar op een zwaaren Storm uit den Zuidweften, als in veele jaaren niet was gehoord of gezien, en die alomme aan Huizen j Daken, Schuttingen, enz. veele fcha- de heeft gedaan. In den jaare 1748, den 8ften van Maart, behaagde het de Al-
machtige God, gelyk te meermaalen, doch wel inzonderheid als het den Vaderlande bange was, en het water (om zo te fpreeken) op de lippen ftond, den^vinger zyner mogentheid door handtaftelykewon- deren op de kenbaarile wyze tot heil en redding van de Republyk te openbaaren; 't behaagde hem, fchoon weiniglnaanden geleden, Η h h h 2 de
|
||||
|
640 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
de Hulk van Staat als weder in gevaar van ftranden gebragt
fcheea,op eene zo wonderbaare als onvermoede wyze een Palinuur te fchenken, door wiens wys beleid en beftier onder zyne kracht- daadige byitand 's Landslnwoonderenby vooruitzicht gegronde hoo- pe konnen hebben,de dierbaare Panden van Godsdienft en Vryheid weder gelyk voortyds van het dreigend gevaar gered te zien; ja het behaagde hem ook in deze dagen , de vuurige wenfchingen van alle Weimeenende, de reikhalzende verlangens van hen alle, die 's Lands heil ter harte gaat, en de yverige zuchtingen en gebeden van geheel Nederland goedgunftig te verhooren, door het doen geboo- ren worden van een Prins uit den Doorluchtigen Stam van Oranje en Íáâáéé; uit dien Stam, wiens Telgen de Republyk geveftigt en geveiligt, en ten koften van hun goed en bloed ons Gemeenebeftin dien luifterryken ftaat gefteld hebben, waar in het zich zedert be- vonden heeft en tot op heden dezen dag noch bevind. Den 8ften dezer, zegge ik, 's morgens ten 4 uuren, verfcheen, voor 't op- gaan der Zon, dat heugelyke tydflip, en oogenblik, waar in haare Koningklyke Hoogheid, Mevrouwe de Prinfes van Oranje en Naffliu, dat gewenfchte Voorwerp onzer hoope en van het gantfche Prote- ilantendom, gelukkig,, en na flegts een quartier uurs in arbeid ge- zeten te hebben, ter waereldbragt: eea oogenblik te merkwaardi- ger, als het ten eeuwigen dage de Epocha zal zyn der jaartekening van het Erf-Stadhouderfchap van het Vereenigd Nederland, en in de Gedenkboeken praalen als het aanbegin van de totale vernieling en deftruétie der beweeg-oorzaaken van alle 's Lands rampen en onge- vallen. Onmiddelyk na die groote Gebeurtenis, en zo dra de Doorluch-
tige Vader van dien Doorluchtigen Zoon bekent geworden was, be- gaf zich zyne Hoogheid na deszelfs Cabinet, dankte den Hemel voor dien Zegen en dat zo kenbaare blyk zyner onwaardeerbregoedgun- ftigheid j,' en vervolgens naarde Kraam kamer van de Prinfes, zyne dierbaare Gemaalin, die hy teder en met vreugde-traanen omhelsde en feliciteerde: 't geen door haare Koningklyke Hoogheid op eene niet min tedere en aandoenende wyze beantwoord wierd. Naauw- ïvks was die blymaare ruchtbaar geworden, 't geen in weinigoogen- blikken gefchiede, of de flaap verliet een ieder, de zorgelooze nachc verkeerde in een onbezorgde en vreugdryke dag, en het aanbree- l,en van het Zonnelicht ging mee een geftadig en herhaalt. Fivat ge- |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 641
roep en gejuich verzelt; waar op wel haafl; hetgeluivanalledeKFok-
ken volgde, 't geen by tulTchenpoozen door het bekende Air, Wil- helmus van Naflouwe, op het Klokkenfpei vervangen wierd. Aan- ftonds zag men Couriers zo na de refpeclive Pravintien der Unie als elders vertrekken, om van dat hëuchelyk geval alomme tyding te brengen; waar van de Heeren Gecommitteerde Raaden niet zo dra kenniffe bequamen, of vergaderden terftond, teneinde, deHeeren Staaren van Holland en Weft-Vriesland tegen den i2den te befchry- ven·, voorts het noodige in dar rydgewrigt te beraamen, en tot her een en ander vereifchte ordres te geven,als onder anderen,omeeni- ge Stukken grof Gefchut van Delft te doen haaien, die 's avonds ge- lolt wierden, geiyk weleer op publyke DankdagenovergrooteOver- winningen en by het eindigen van glorieryke Campagnes in voorige Oorlogen pleeg te gefchiedem Deze aangenaame Blymaare, die zelve voormiddag alhier in de
Stad komende, ordonneerde de Ed. Groot Achtbaare Heeren Bur- gemeefteren. aanftonds, dat over deze gelukkige Gebeurtenis noch- dien zelven dag het Gefchut van Stads Wallen zoude worden geloft: 't welk 's namiddags drie maaien wierd herhaald; terwylonderuffchen de Trompetters van de Groote Kerks Tooren, als mede de Klokke- nift braaf fFïlhekkus. van Najfowwe fpeelden, en veele vreugde wierd bedreven- De dag daar aan, volgens eene Publicatie van hun Edele Groot
Achtbaare, wierd bepaalt, om alle de Huizen der Burgers en In- woonderen te Illumineeren, en wierd daar mede begonnen ten half * zeven uuren, met de eerfte Decharche van-het Gefehut, dat drie- maal geloft wierd. Op den middag en 's namiddags wierden alle de Klokken van- de Kerken en Toorens-geluid, en de Klokkenfpeeier lier de Naflouwfche Melody nochrnaals wakker hooren: zynde de Groote Kerks Tooren op eene fraaije wyze met een groot getal Lan- iaarnen tor aan den Weerhaan behangen; welke illuminatie eene- ftiperbe en overheerlyke vertooning gaf: het Stadhuis was medeGe- illumineercv en op de groote Markt brande vyf Stellingen van éta- ges Pikronnen, wordende eene meenigte Vuurwerken afgefchooten,, enz. Ook zag men alomme veele zinryke Decoratien en Devifen: en dewyl alomme goede wacht en toezicht wierd gehouden, kon men alles al wandelende in vreugde en gefchiktlieid befchouwen,eii deze Vreugdedag en Nacht eindigde eer-ft. met de aannadcrende JüQr.genftoacL. Η h h h % Bes;* |
||||
|
6^z Hiftoiiefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Den uden van April, dien plechtigen Doopdag van de Graaf van
Buren, of Erfprins van Oranje,wierd nochmaals mede alhiergeviert, volgens Publicatie, met het aflchieten van Stads Gefchut, luiden en fpeelen der Klokken, Illumineeren der Huizen, en't branden van Piktonnen, Vuurwerken, enz. met ongemeene vreugde. Maar het verhaal van deze Plechtigheid in den Haag, is te merkwaardig, onze Leezer die niet mede te deelen: 's morgens omtrent io uuren vergaderde de Haagfche Burgery, treffelyk uitgedoft, in het Voor- hout op de paradeplaats in de Wapenen, daar de Quartier-vendels der 6 Compagnien geplant ilonden; na de Compagnien geformeert waren, trokken de drie eerfte Gelederen der Vendel divifien van ieder Compagnie uit, met hunne Vendrigs aan 't hoofd, om Ven- dels te haaien van het huis van hunnen Collonel,de HeerBurgemee- fter Dierkens; en wanneer de gemelde Manfchap zich weder by hunne refpe&ive Compagnien gevoegt had, begon de marfch, gaan- de 7 fpeelendeMuziekanten vooraf, uit het Voorhout langs de lange Houtftraat, het Plein, de korte en lange Vyverberg, de Plaats, de Hoogftraat en Groenmarkt, tot aan de GrooteKerk, pofteerende zich daar by het Witte Vendel, het Oranje Vendel op de Markt, en een gedeelte in de Hoogftraat; waar achter het Blaauwe Oranje Blanche Bleu, het Groene en Columbine Vendel volgde, zich uit- trekkende tot op de korte Vyverberg, ftaande de geheele Burgery in twee reijen over malkanderen gefchaart, waar door de Cavalcade zoude paffeeren. Het Garnifoen ftond mede in de Wapenen, zo op het Binnenhof, het Plein, als andere wyken en loopplaatzen, en een gedeelte der Garde du Corps, in magnirique nieuwe Monture uitgedofr, op het Buitenhof. Tuffchen 12 en een uur begaven zich de gezamentlyke refpe&ive Heeren Gedeputeerdens van de hooge Collegien, dewelke by deze plechtige Ceremonie zouden asfiftee- ren, ten Hove, zynde wegens hunne Hoog Mogende de Heeren Staaten Generaal daar toe gecommitteert wegens de Provintie van Gelderland, den Burggraave Adriaan, Graave van Lynden; wegens Holland, den Heer Schellinger; wegens Zeeland, den Heer Petrus Beuteux; wegens Utrecht, den Heer Jan Danield'Ablaing, Heere van Giefenburg; wegens Vriesland, den Heer Jan Sirtema van Gro- vefiins-, wegens Overyffel, den Heer Hendrik van Tffelmuyden; en wegens Groningen en Ommelanden , den Heer Eger tfamminga, met en benevens den Heer Griffier Fagel: wegens hunne Edele Groot
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE M> 64$
Groot Mogende de Heeren Staaten van Holland, als mede der Rid-
derfchap,de hoog Edele Heeren Adam Adriaan van der Duyn,Yxj~ heer van rs Gravemoer, enz.; Kar el Lodewyk, Baron van Waffe- naar, Heer van Doveren, enz.; wegens de Stad Dordrecht, den Heer Burgemeefter Mr. Paulus Gevaaris; wegens Haarlem, den Heer Burgemeefter Mr. Ifaak Laurens van Dielen; wegens Delft, den Heer Burgemeefter Willem van Schuylenburg; wegens Leyden, den Heer Burgemeefter Mr. Dirk de Raat; wegens Am ilerdam, den Heer Burgemeefter Sautyn; wegens Alkmaar, den Fleer Burge- meefter Mr. '■fheodorus Saskerus; wegens Hoorn, den Heer Burge- meefter Mr. Herman Berkhout; wegens Enkhuyfen, den Heer Bur- gemeefter Mr. Jacob van der Ramhorfl, en den Heer Raad penfio- naris Mr. Jacob Gilles: noch' wegens de Steden in 't byzonder,. als van Dordrecht, de Heeren Burgemeeiteren Mr. Johan Diederik Ñ ompe van Meer dervoer t, Heere van Meerdervoört, enz. Mattheus Rees en Mr. Jeronimus Kerffeboom, Oud Raaden; wegens Haarlem, de Heeren Burgerneefteren Hendrik Crommelin en Mr. Ñ iet er Steyn, nevens den Heer Penfionaris Mr. Paulus Abraham Gilles; wegens Delft,, de Heeren Burgemeeiteren Dirk Ingelby zriMv. Arent van der Dit/fèn^ nevens den Heer Penfionaris Mr. Johannes van der Gragt; wegens Leyden, de Heeren Burgerneefteren Mr. 'Johan van den Berg en Mr. Johan van Groeneveld, nevens den Heer Penfionaris Mr. Adri- aan van der Straat en; wegens Amfterdam, de Heeren Burgerneefte- ren Mr. Ñ iet er Rendorp, Heer van Marquette, enz, en Willem Gi~ dion DeutZy nevens den Heer Penfionaris Mr. Joannes Staal; we- gens Gouda, de Heeren Burgerneefteren Mr. Willem van Stryen en Mr. Tieleman van Zeeberg, nevens den Heer Penfionaris Mr. Jacob Snels; wegens Rotterdam, de Heeren Burgerneefteren Theodore Fran- iois de Mey, Mr. Piet er Schoonhoven en Mr. Herman Vingerhoei'; we- gens Schiedam, de Heeren Bmgemee(iexenMr.JohanvanderHeyn,\ Heer van Goudswaart, enz. en Adriaan Doom, nevens den Heer Penfionaris Mr, Karel Bqfchaart; wegens Nymwegen, de Heeren Burgerneefteren Mr. Jan Swaan en Mr. Jacob POs, de Heeren Sche- penen Mr, Jan Cbrifliaan Swaan, Heer van Pouderoyen, en Mr. Johan Michiel Roukens,benevens den Heer Raad-Secretaris^fi^enz. De Deputatie van de Staaten van Zeeland wierd bekleed, wegens de Edelen, door Jongkheer Jan van Borjelen van der Hooge; we- gens Middelburg, den Heerburgemeefter Mr. Jacob van Citters; we- |
||||
|
644 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvuillnge
gens Zierikzee, den Heer Burgemeefter de Jonge; wegens de Stad
Goes, den Heer Schepen en Raad Mr. PieterParker; wegens Tho- 3en, den HeerBurgemeeiïer Mr. MkbielKarelvan Lichtenberg; en we- gens Ter Veere, den Heer Burgemeefter van Hoorn: en de Depu- tatie van de 'Staaren van Vriesland beftond in den Jongkheer IVillem van Haren, jongkheer Jan Syrtema van Groveflins, deHeerenAfer- manus Ulrkus Hamer ft er, Qnno Zwier van Haren, Adrianus Bergs- ma en Jan Jacob de Blok van Knuffelaar. Na dat alle de bovengemelde Heeren aan het Hof gekomen wa-
ren, begon ten twee uuren de Cavalcade, en zo dra zyne Door- luchtige Hoogheid den Prinfe Erf-Stadhouder zich vertoonde, om in de Koets te treden, deeden duizenden Menfchen de lucht weer- galmen van het geroep, Vivat de Prins van Oranje! terwyl de Staa- ren-Trompetters en Paukers het bekende Airtje, Wilhelmusvan Nas- fowwe, enz. fpeelden. De Cavalcade gefchiede daar op van het Binnenhof, voorby het Huis van Prins Maurits, door de paradee- rende Burgery, over de korte en lange Vyverberg, enz. in de vol- gende ordre: Vooraf reed den Heer Stalmeefter Bartoldi te paard, waar achter volgde een Officier met 16 Zwitzers of Trawanten van de Compagnie van de Heer la Sarras, dewelke zich in het inkomen van de Kerk regrs en links langs de Banken rangeerden. Hier op volgde een Koets, befpannen met 6 Paarden, waar in zaten de Hee- ren Wulknitz, Voigt en Bentink, Edellieden van zyne Doorluchti- ge Hoogheid; in de twede Koets, befpannen als de voorige, zaten de Heeren Ramboilkt, Dal-wig en Unger, insgelyks Edellieden van zyn Hoogheid; hier op volgde de Koers van zyn.Hoogheide Ópper- Stalmeefter de Baron van Groveflins, mede als vooren befpannen, en daar in de Heeren Bigot en Harinxma; daar na wederom een Koets met 6 Paarden, en daar in den Heer Opper-Jagermeefter Baron van Hamerfteyn en den Kamer-heer Baron van Heyden:, daar by een On- der-officier» van, de Garde du Corps, met vier Mannen en vier Loo- persj hier op volgde zyne Doorluchtige Hoogheid, in een magnifi- que Koers, befpannen met acht Moorkoppe Hengften, ftaande voor op dezelve twee Pages,uitmuntend gekleed; over zyne Hoog- heid zaren in deszelfs Koets zyne Opper-Stalmeefters, de Baronnen van Bnrmania en Groveflins, gaande aan ieder zyde van dezelve twee Hydukken, en achter zes Lakeijen; daar na volgde een Trompet- ter van de Garde du Corps? een Officier en 16 Mannen yan dezelve; |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 64 f
hier op volgde de Heeren Gedeputeerden van de Heeren Staaten
Generaal van iedere Provintie, in vier Koetzen, gaande vooraf der- zelver Bodens, en omringt door hunne Levery-bediendensj in ze- ven Koetzen de Heeren Gedeputeerden van de Heeren Staaten van Holland en Wed -Vriesland; een Koets, waar in gezeten was den Hoog Ed. Heer vanBorJ'elen, Premier Νob!e van Zeeland; vier Koet- zen met Heeren Gedeputeerden van de Provintie Vriesland; om- trent 20 Koetzen met Heeren Gedeputeerden van byzondere Ste- den, gaande derzelver Bodens voor ieder eerite Koetzen; en ein- delyk wierd den geheelen train door een Detachement van de Garde te paard geilooten. Na dat de geheele train aan de Kerk gekomen , en zyn Doorluch-
tige Hoogheid, deszelfs Edellieden, en Heeren Gedeputeerden, aan den Ingang, die achter den Predik'itoelis, uit de Koets getre- den, en in de Kerk,, die met een· Fluweel en Goud Tapyt was be- legt, gekomen was, plaatfte zich zyne Doorluchtige Hoogheid in de .aldaar gehragte Stadhouderlyke Stoel, zettende zich de Heeren Gedeputeerden ter regter en linkerzyde van dien Vorit in voor hea geappropriëerde bekleede Gefloeltens, zynde het Doophekje opge- ruimt: waar op de oudfte Predikant, Do. van Utrecht, vooraf een Pfalm hebbende laaten zingen, zyne Leerrede begon over r Sam. 1: Zj, 28. Ik bad om dit Kind, en de HEERE heeft my myne bede gegeven^ die ik van hem gebeden hebbe: daarom hebbe ik hem ook den HEERE overgegeven alle de dagen die hy wezen zal; hy is van de» HEERE gebeden. Kort na den aanvang van deze Leerrede, bega- ven zich de Heeren Bigot en Harinxma uit de Kerk, en (lapten in de Koets van den Heer Opper Stalmeefier, met zes Paarden befpan- nen, voor hen hebbende den Heer Onder-Stalmeeiter Groos te paard, en reden na't Hof, om den jongen Erfprins af te haaien ·, dat in vol- gende ordre gefchiede: vooraf reed de gemelde Heer Onder-Stal- meeiter te paard; daar op volgden die Heeren in hunne Koets; daar Op de Koets van de VxMeffQ^Carolina, befpannen met zes Paarden, waar in zaten Mylady Heyndforf, en de Zufïers Cottrel en Gry; in een twede Koets, mede met zes Paarden befpannen, zaten Jongk- vrouwe van Wa£'enaary Me vrouwe Saumaife en de Juffer Jennïngs% daar na een Officier van de Garde du Corps te voet, vier Mannen van dat Corps en twee Pages j en eindelyk de Koningkiyke Draag- koets, waar in .zat een Yoornaame Dame, hebbende den Er f prins I I I I os
|
||||
|
6φ HHloriefche Aantekeningen, ter aanvuliinge
op haare fchoot, waar nevens gingen twee Garde du Corps, twee
Hydukken, en achteraan zes Lakeijen. Zo dra Mylady Heyndfort met den Erfprins op de handen in de
Kerk gekomen was, beiloot Do» van Utrecht zyne Leerrede, en las het Formulier van den H. Doop: waar op gemelde Dame den Erf- prins aan den Prins Erf-ftadhouder, zynen Vader, over gaf ν die daar op in" perzoon den Erfprins ten Doop prefenteerdej wanneer 'h-et H. Bondzegel door Do. Ludovicus Timen Pielat met den naam van Willem aan den jongen Prins wierd toegedient; na 't verrich- ten van deze plechtigheid Do. van Utrecht een kort en zaaklyk Ge- bed deed, en vervolgens den Zegen uitfprak. De Cavalcade gefchiede daar op wederom op dezelve wyze na
het Hof, terwyl het Kanon geloft en de Klokken geluid wierden, defileerende de Burgery door de Stadhouderlyke Poort over het Bin- nenhof j 't welk haar Koningklyke Hoogheid en de Prinfefle Carolina uit 's Prinfen Geheimvertrek bezigtigden. Op deze Plechtigheid heeft het de Dichter J. Houtman'gelxift. dus
xyne vreugde uit te drukken: NEERLANDS LUISTER,
uitgeblonken in den plechtigen VORSTELYKEN DOOP
zyner Doorluchtige Hoogheid
W I L L E Μ,'
G RA AVE van BUREN, enz. enz. enz.·
Zo juicht "'sLands Luflhof der Stadhoudren, 7 Gravenhaag' .
Op nieuw van vreugde, en vreefi geen ramp der Oorlogsplaagen, Nu deezr een wieg verflrekt des Helds, die dOnheillaagen Fan rt Vyandlyk Bourbon {op dat V van hem gewaag')
Op Naffdus Heldenbaên dwarsboomen zalgeflaêg,. >
En Fryheids Staat zuil'ah 'i Lands Atlas onderfchraagetï. Dus werd dié purpre vrugt als van om hoog gedraagen In Neêrlands Schoot, van deez? gekoefierd als haag Maag.
Wat ilydfchap fireelt m 't hart der yvrige Onderzaaten? " ~......:'" Nu
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Ç AAR L E M. ö^j
Ntt zy Vorft F ê é s o, van V Gevaderfchap der Staaten
Verzeldy. volflaatzi zien ter Haagfche Kerk in treên,.
LangsiV prachtig Koortaf eet: daarmen den Prins komtl Doopen, Met Naffaus WILLEMS Naam, des Vyandsfchr'ik^s Lands Moopef Dien 's Naam, welke aan V Gebouw van Staat lag d'eerfie Steen,. Men: kan niet genoeg uitfpreeken den grooten toevloed van Vreem-
delingen, die herwaarts gelokt waren,om de plechtigheden van» dien dag te aanfchouwen, en ook niet genoeg verwonderen over de mag- nificentie en pracht, zo van klederen, als goede order, die in alles geobferveert is. 's Avonds zyn de Heeren, die by den Doop ge- affifteert hebben, door den Prins Erf-Stadhouder op Prins Maurits- Huis prachtig, geregaleert, en alles aldaar op eene fuperbe wyze ge- illumineerc geweeii. De Deeoratien en Zinnebeelden te melden, en de wyze waar op zich een ieder heeft zoeken te diftingueeren, is mede ondoenlyk, hebbende zulks verre overtroffen alles wat by de voorige Illuminatie gezien is, vertoonende zich aan het Stadhuis, als mede op het Binnen- en Buitenhof, de Plaats, korte en lange Vy- verberg, het oude en nieuwe Voorhout, Prinfeffe-gragt, en ande- re Gragten en Straaten, veelerlei Illuminatien van eene ganfch nieu- we vinding, terwyl op het Plein en andere plaatzen prachtige Vuur- werken wierden afgeftooken. Na deze Doopplechtigheid, wierden door's Pfinfen hooge Pee-
ters de volgende aanzienlyke Pillegiften aan de Prinfeffe Rojaale be- handigt: als van wegens hun Hoog Mogende, een Lyfrente-brief van ioooo Guldens jaarlyks, leggende in een Goude Doos, waardig 2,000 Guldens. Van hun Edele Groot Mogende, een Lyfrente-brief van 7000 Guldens jaarlyks, leggende in een Goude Doos, waar- dig 1800 Guldens. Van de Stad Nymwegen., een Lyfrente-brief van icoo Guldens jaarlyks. Van de Stad Dordrecht, een Lyfrente brief van 800 Guldens jaarlyks,leggende in een fraaije Zilvere Doos. Van de Stad Haarlem, een Lyfrente brief van 1200 Guldens jaarlyks, leg- gende in een Doos, als boven. Van de Stad"Delft, een Lyfrente- brief van 1000 Guldens jaarlyks, leggende in een Doos, als boven. Van de Stad Leyden, een Lyfrente-brief van izoo Guldens jaarlyks, leggende in een Doos, als boven. Van de Stad Amfterdam, een Lyfrente-brief van 25CO Guldens jaarlyks, leggende in een Goude- Doos, waardig iSco Guldens. Van de Stad Gouda, een Lyfrente- I i i i æ brief
|
||||
|
€$ Hiitoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
brief van 800 Guldens jaarlyks, leggende in een fraaije ZilvereDoos.
Van de Stad Rotterdam, een Lyfrente-brief van 1500 Guldens jaar- lyks, leggende in een Doos, als boven. Van de Stad Schiedam, een Lyfrente-brief van 800 Guldens jaarlyks, leggende in een Doos, als boven. enz. Zie Nieuwspapieren. Maar deze vreugd wierd alhier, door een kort daar op volgende
ITumult-orkaan, geftoort, volgens dit |
|||||
|
"Ech'i
|
|||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM, o*e>3
Het evengemelde Plakaat van den loden vanJuny, datindeHaag-
fche Courant ftond, en alhier zo veele ongeruftheid veroorzaakte, was de volgende PUBLICATIE.
ã\ e Staat en van Holland en TVefl-Vriesland: .Allen den ge ene die dezen
'*~* zullen zien of hoor en kezen, Salut: Doen teweeten: Alzo tot onze kennijfe gekomen is, dat veele van onze Ingezetenen in begrip gevallen zyn, als of het nuttig en tot welwezen van den Lande wezen zoude, dat de Verpagte Ge me ene Middelen afgefchaft wierden , dat dezelve Ingeze- tenen , in plaats van de redenen van bezwaar , die zy vermeinen over de continuatie van den ophef van de voorfz. Middelen te hebben, en waarom de afjcbaffing van dezelve Middelen dienflig zyn zoude, op eenc betaa- melyke en refpecteufe wyze, gelyk het behoord hadde, aan ons, of aan zyne Floogheid den Heere Prinfe van Oranje en HaJJau , onzen Erf-Stad- houder, en onze Gecommitteerde Raaden, by Requefle voor te draagen, Op dat zoude konnen werden onderzont, of en in hoe verre de redenen ge- grond of niet gegrond waren , en dezelve gegrond bevonden werdende, 'verder zoude konnen worden Overwogen, welk ander bequaai?i Middel in de plaats van de voorfz. Ferpagte Gemeene Middelen zoude konnen wer- den ingevoerd, om daar door het gemis van het inkomen van de voorfz. Verpakte Gemeene Middelen te vervullen, een zaak altoos en vooral in deze bekommerlyke tyden vol/trekt nodig, om niet buiten flaat geflelt te worden, van te konnen goedmaaken de Lqften die nodig zyn, totonder- ftand van de gemeene zaak, tot betaalinge van de Militie, die tot befcher- ming van het Vaderland, en al wat daar in dierbaar is, dienen moet, en tot voldoeninge van de Intereffen der Obligatien en andere Effecten, op het Gemeene Land, waar in alle de Ingezetenen, en onder die zelfs veele Weduwen en Weezen, belang hebben, door dien de Renteniers, en ande- re gequalificeerde Ingezetenen, geen Intrejfen van des Gemeene Lands Comptoiren ontfangende, buiten flaat zouden zyn den Koopman, Lever- ancier en Ambagpman, hunne geleverde Koopmanfchappen, Winkel- waar en en Arbeidsloonen te voldoen, in tegendeel hebben kennen goed- vinden verregaande beweegingen enfeitelykheden te maaken en te pleegen, om den ophef van de voorfz.. Verpagte Gemeene Middelen te verhinderen, te-ftremmen en te beletten, en zelfs zonder onze bewUUginge en authori- teit, te vernietigen ofte doen ophouden, en zulks van de pligt van ge- fchikte en gehoorzaame Ingezetenen af te wyken, het welk niet betamelyk is, en niet anders als deuitterfleconfufie en verwarring in's Lands Fi- nantie kan veroorzaaken, waar van een ieder de fchadelykegevolgen, ■vooralin een zo hachelyke tyds omftandigheidals dezeligtelykkanopmaa'- ken. £0 IS 'f., dat wy, naferieufc deliberatie met zyne Hoogheid den Heer-e
Ì Ì Ì Ì Fr in·
|
||||
|
66jf Hïftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Prinfe van Oranje en Nqffau hier over gehouden te hebben, en conform
het hoogwys Advis van hooggemelde zyne Hoogheid, goedgevonden heb- - hen alle en een iegelyk van onze Ingezetenen op het allerernfiigfle en trouwbartigfle ie vermaanen en waarfchouwen, zo als wy dezelve ver- tnaanen en waarfchowwen mits dezen, van zich zorgvuldiglykvan alle ge- weld en feitelykheden te onthouden, gelyk als getrouwe en gehoorzaame On- der daanen en Ingezetenen betaamt, denbehoorlyken weg, die aan hen open ftaai, in te âááç, met zodanige bezwaarnifjen alszy over devoorfchre- ve Ver pagte Gemeene Middelen zouden mogen hebben, by Requeflete brenzen aan ons, of aan hooggemelde zyne Hoogheid en onze Gecommit- teerde Raaden, en daar by zodanige verzoeken, of'ook voorflagen van andere equivalente Middelen, die tot remplacement van de voorfz. Ver- pagte Gemeene Middelen zouden kunnen dienen, te voegen, als zy te rade zullen werden, om daar op by ons, met overleg en Advis van hooggemel- de zyne Hoogheid, na vereifch en bevinding van zaaken gedifponeert te werden, als ten meeden dien ft e van den Lande, en de goede Ingezetenen van dien, zal werden bevonden te behooren ; doch onderwylen en zo lan- ge daar op niet gerefolveert is, ofgeene andere bequaame en aquivalente Middelen uitgevonden %yn, den ophef van de voorfz. Ferpagte Gemeene Middelen, zonder eenige verhinderinge zyn gang te laaien gaan , dewyl dezelve, zonder dat, geen moment Jtil kan âááç, zonder het uitterfie verderf van 's Lands Finantie , en de allergrootfte confufie te veroorzaa- ken: zullende by onverhoopte weigering of belet van dien, tegen de zulke geprocedeert werden, na de Wetten en Placaaten van den Lande: Begee- rende wyders wü ernftelyk, dat de Magifiraaten van de refpeóïive Ste- den en Plaatzen hier aan de hand zullen houden , en dat mede de refpeCti- ve goede Burgeren en derzelver Hoofden, volgens haar eet enpligt, de Mmiftraaten daar in behulpzaam zullen wezen, en in het by zonder tot afweeringe van alle foute, ov.erlafl , en ge-welt, die by iemand totâïï- rin? van de gemeene rufte zoude mogen werden ondernomen. En op dat niemand hier van eenige ignorantie zoude kunnen pretendee-
ren , zo begeeren wy , dat deze alomme zal worden gepubliceert en geaf fgeertterplaatze daar zulks te gefchieden gebruikelyk is. Gedaan in den Hage onder het klein Xfgel van den Lande op den 19 Ju- ~
ny 1748. (Onder fiond) Ier ordonnantie van de Staaten.-
(Was getekend) WILLEM BUYS.
Waar op myn Heeren van den Gerechte der Stad Haarlem, dien
zelven morgen lieten publiceeren: Myne Heeren van den Gerechte der Stad Haarlem, verneemende de
onzer ufiheid van de Burgers en Ingezetenen dezer. Stad, ter zaa- - ke |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM, 66
|
>■
|
|||||||
|
ke van zeker Placaat, V welk by haar Ed. Groot Mogende zoude zyn
gearrefteert, en '/ welke in de Haagfche Courant van heden word gevon- den, waar by de invordering van des Gemeene Lands Middelen op den ouden voet zoude wezen vafigefielt; en dat daarenboven eemge bekomme- ring fchynt te werden gemaakt, als of de meening zonde zyn, Militie binnen deze Stad te doen komen, hebben na Jcrièufe deliberatie goedge- vonden en verft aan, de goede Burgeren en Ingezetenen by dezen op. hét krachtigft e te verzekeren: eerftelyk, dat zodanig Placaat; als bevorens is gemeld, alhier niet zal worden gepubliceert, maar ook in geen train gebragt, en daar van geen gebruik zal worden gemaakt, dat daarentegen alle devoiren by de Rugeering dezer Stad zullen worden aangewend ,%m voor altoos en ten eeuwigen dage alle invordering van des Gemeene Lands Middelen, door de Pachters, te doen blyven afgefchaft, en'om de Βur- gery by continuatie te doen genieten alle de voordeelen, dewelke dezelve tegenwoordig geniet, en verder om, in plaats van dien, zodanig ander Middel, by frrmevan Hoofdgeld of diergelyke, te doen invoeren, als het beften tot mmfte bezwaaring der Burgery zal konnen worden uitge- dacht: ten anderen, dat de goede Burgery in Ingezetenen zich ten vol- len geruft en verzekert konnen houden, dat het nooit de intentie van de Regeer ing is geweeft, om Militie alhier te doen komen, en dat ook alle geruchten, daar omtrent hopende, tegen de waarheid zyn, vertrouwen- de de Regeer ing veel liever op de afiftentie, ingevalle van noodzaakeïyk- heid, van hunne Mede-burgeren , dan op gewapende Militie, en te ge- lykook verwagtende, door dezelve hunne Mede-burgeren in hunne autho- riieit engezach te worden gehandhaaft, en dat de Burgery ook zalmede- werken, om de ruft en eenigheid in deze Stad by continuatie te helpen her ft ellen. Adverteer en laatftelyk de goede Burgery, dat eer ft daags Hee- ren Commiffarijfen van zyn Doorluchtigften Hoogheid, onzen Erf- Stadhouder en Gouverneur, alhier worden verwagt, om op de grieven en bezwaarnipn, by.de Burgery, vervat in de Requeften, aan zyne excellentie den Meere Generaal van Groveffins, als Afgezondene van hoogftgemeUe zyne Hoogheid, overgegeven, te difponeeren, als bevon- den zal worden te behooren; niet Hvyffelende, of dezelve zullen tot ge- noegen van de Burgery worden gereguïeert en afgedaan; waar toe de Re- geering van deze Stad alles zal contribueer en, wat in hun vermogen is. Waar tegen men in de Haagfche Courant van den 24ften vanTuny
las, (behalven die in de Stad Haarlem gezonden waren) deze vol- gende Μ m m m 2 prj |
||||||||
|
666 Hiilorïefche Aantekeningen, ter aanvullïnge
PUBLICATIE.
~r\e Staat en van Hollanden Wefl-Friesland: allen den g eenen die dezen
D zullen zien ofhooren hezen, Salut; Doen te weeten, Λίζο ons voorge- komen is, dat in de Haarlemfcbe Courant van voorleden Saturdag den 2 2, dezer hopende Maand is geinfereert eene zo genaamde Publicatie, die op den naam van die van den Gerechte der Stad Haarlem binnen dezelve Stad ■zoude wezen gedaan, waar by onder anderen aan de Burgeren en Inge- zetenen der zelve Stad op het kragtigfle verzekering zoude wezen gegec- ven, dat het Plakaat by onsgearreftetrt den \qden dezer, op het Subject van den Ophef van des Gemeenelands Middelen binnen Haarlem niet al- leen niet zoude worden gepubliceert, maar ook in geen train gebragt, en dat daar van geen gebruik zoude worden gemaakt, dat daarentegen alle devoiren by de Regeering der gemelde Stad zouden worden aange- wend om voor altoos en ten eeuwigen dage alle invordering van des Ge- meenelands Middelen, door de Pagters, te doenblyvenafgefchaft, en em de Burgery by continuatie te doen genieten alle de voordeden, dewelke. dezelve tegenwoordig zoude genieten, en verder, om in plaats van dien, zodanig ander Middel, byforme van Hoofdgeld of diergelyke te doen. in- voeren, als het bef en tot minfie bezwaar ing der Burgery e zoude kun- nen werden uitgedagt: En wy eene zodanige Publicatie, zo zeerfirydïg en aankopende met en tegen onsgem: Plakaat, of eigentijk o>ize Publica- tie, en denoteerende eene zo verre gaande Ongehoorzaamheid aan onze Beveelen, niet anders konnen aanmerken, dan als een onecht, verfiert en gefingeert Stuk, ofwel, indien waarlyk eene zodanige Publicatie bin- nen Haarlem zoude mogen wezen gedaan, als een StuT, hetgeen op. een onwettige wyze, en met geweld aan de Regeering der gem: Stad'is afge- psrfi en af gedwongen , en derhalven nut, nietig, en van onwaarde, na- dien wy van ons zelve niet konnen verkrygen, om te gelooven ofte ver- trouwen dat ds Regeering der Stad Haarlem , of die van den Gerechte aldaar, vrywillig in zo. verre zoudenhebben vergeet en den dieren Eed,, waar medezy aan God en aan ons verbonden zyn, om alle Ordannantien en Refölutienby ons St aat sgé wyze ge ar refieert en genomen, naar hun ver- moogen en weetenfehapgetrouwelyk te volkomen en doen volkomen: ZO IS 'T dat wy- met Voorkenniffe·, Advis en Goedvinden van zyne Hoogheid den HeerePrinfe van Oranje enNajfau, onzen Erf-Stadhouder, tot weg- neeming vm alle verkeerde Impreffe en totgerufiftelling van onzegoede en getrouwe Ingezetenen goedgevonden hebben te verklaar en, zo als wy ver- \laaren mit r dezen, dat wy de voorfz. zo genaamde Publicatie, zoals die in de Haarlemfcbe Courant van voorlede Saturdag is geinfereerd, houden voor een onecht, verfiert en gefingeert Stuk, ofwel indien onver hoopently k eene zodanige Publicatie binnen Haarlem in der daad zoude mogen we- zen gedaan, voor een Stuk, hetwelk opeen onwettige wyze en door geweld aan de-Regeering, of die van den Gerechte dergemi stadtegensderzeher |
||||
|
van de Befchryving der Stad Ç Á Á R L E Ì. 66ã
Eed enPligt is afgeperft en qfgedrongen, en hetgeen wy■ derhalven in dat ge-
val verklaar en voor nietig, en van onwaarde, choqueerende daarenboven ons Hoog en Souverain Gezach en Authoriteit, en nooit zullendeg e doogen, dat het zelve forteere'eenig effeSt: Maar dat in tegendeeleen iegefyk van on- ze goede en getrouwe Ingezetenen kanwezen verzekert, dat wy, met over- leg van hooggemelde zyne Hoogheid,'alle onze vip en zorg e zullen aanwen- den, om by zo verre eene zodanige Publicatiewaarlykmogtwezengedaan, en dezelve reets eenig Effeél mogte hebbengeforteert, het zelve in zynvoo- rigefaai conform aan onze Beveelen te doen herflellen: En dat wy mede in dat geval die voorziening zullen doen, dat by zo verre die van Haar- lem uit hoofde van de voor fz. mille Publicatie of ander zints, en tegens en in vilipendie van onze Beveelen, door het niet heffen van des Gemeens Lands Middelen, bereids eenige voordeden boven andere van onze goede en getrouwe Ingezetenen, en tot nadeel van het Gemeene' Land mogten genoot en hebben, of noch zouden mogen komen te genieten, het zelve door haar op eene andere wjze aan het Gemeene Land zal moeten werden ver- goed, op dat het Gemeene Land daar van fchadeloos gefielt, en den eene Ingezeten boven den ander niet- bezwaart moge werden. En op dat niemand hier van eenige ignorantie zoude kunnen pretendee-
ren, zo begeer en wy , dat deze alomme zal worden gepubli e eert en ge af figeert ter plaatze daar zulks te gefchieden gebruikelyk is. Gedaan in den Hage onder het klein Zegel van den Lande op den izju-
MJ..174S. (Onderflond) De Staat en -van Hollanden Wefi-l^riesland^
€er ordonnantie van dezelvc-
(Was getekend)
WILLEM BUY $'.
Hierop volgde den liften van Juny de Propofitie van zyne Door-
luchtige Hoogheid, als Stadhouder gedaan aan hun Ed. Groot Mog, de Heeren Staaten van Holland en Weit-Vriesland, luidende dus: Propofitie van zyne Doorluchtige Hoogheid,
aan de Heeren Staaten van Holland en Weft-Vriesland. · EDELE GROOTMOGENDE HEEREN, jret is niet nieuw- dat 'er onder de Ingezetenen dezer Landen eene ge-
■*■* neigtheid befpeurdis tot affchaffing van de Pachten der Gemeene Mid- delen van Confumptie, en dat•Luiden van Verfland van begrip geweejt zyn, en hun arbeid hebben te kofte gelegt, om te toonen dat 'er beter en bequaamer Middelen waren uit te vinden , om met minder omfag en be- zwaar van de Ingezetenen dezelfde zo geen meerder iommeals de Pach- M *m ra m 3 tem
|
||||
|
6-6$ Hlitoriefclie Aantekeningen, ter aanvullinge
ten rendeerden, in 's Lands Kaffe te doen komen, maar nooit heeft zich
diegeneigdheid, en.dat begrip zo algemeen doen zien , als in deze dagen, in welke dezelve zyn uitgebarfièntoteen zo ongemaatigde drift, dat de aller overtuigenfie reden, waar van in de Publicatie van Uw Ed. Groot Mog. in dato den 10 dezer gebruikgemaakt is, om namentiyk in zo hag- ,ehe/yke tyds-omjtandigheden als deze de zaake niet buiten zyn geheel te .brengen, voor dat men andere Middelen gevonden en vafigefleldhad, geen de min/te indruk op de gemoederen hebben kunnen maaken , en veelen niet hebben kunnen we dier houden om tot Feitelykheden over te gaan, die .zich verder uitbreidende, de allerdroevigfie gevolgen zouden na zich fleepen. 'in het midden van alle deze beweegingen en omfiandigheden , en hoe
zeer die ook te condemneeren zyn, is het echter merkwaardig dat deze groote drift engeneigtheid om de Pachten te-hebben afgefchaft, in zo ver- re uit geen quaad grondbeginzel zyn oorfprongk heeft genomen, dat ze tot een doelwit zouden hebben eenige wil of begeerte om zich aan de laflen tot onderfan d van de gemeene zaak te willen onttrekken, maar dat in te- gendeel die in regtfchapen Nederlanders van alle oude tyden heeft door ge- 'jïraalt, en waar in zy zich boven alle andere Natiën hebben onderfchei- den van het haar e tot behoud van den Lande gewillig op te zetten in de ge- moederen niet is uit ge dooft, ja zo zeer als ooit is levendig gebleven, waar van geen kragtiger bewys kan worden bygebragt als de ongemeeneen door· fteekende blymoedigheid waar mede een zo importanten lajt, als is de Li- beraale Gift, reeds is en noch word opgebragt. Het voorwerp zelfs van alle deze beweegingen zo wel als de gefeltheid
■van zaaken met dat oog befchouwende, heb ik, hoe weinig het myne krag- ten en zwakke Lichaams geftaltenifjeook toelaat en, als kortelings uit een zwaare Ziekte gerezen zynde, echter ziende aan de eene kant de gevaar en en onheilen die den Lande by verdere aanhouding en voortgang van deont- ftaane onluflen zouden over het hoofd hangen, en aan de andere kant het 'niet minder als ondoenlyk oordeelende, om zonder nadeel vanden Lande. door het introduceeren van andere Middelen tot remplacement van de Pachten aan de Ingezetenen genoegen te geven, niet langer konnen uitfiel- len om in de Vergaderingvan Uw Ed. Groot Mog. te verfchynen en aan de- zelve op het aller nadrukkelykfle voor oogen te·Jfellen de-zwaaregevolgenen onheilen die uit een verder retardement, om die Middelen by de handte nee- men , zouden konnen voortfpruiten, gelyk ik dan UEd. Groot Mog. op het ernfiigfie wil verzogt hebben , om vanftonden aan de Pachten tewillenaf- fc haffen en haar e deliberatien tenjpoedigfien te laaten gaan over het uit- vinden en in het werkfiellen van zodanige andere Middelen, als zonder meerder bezwaar van de Ingezetenenin deplaatze van de Pachten zouden konnen worden ingevoerd, waar toe onder anderen myns bedenkens hetfor- meeren van eenig Hoofdgeld zoude konnen in Confideratie komen; ook kan ik by deze gelegenheid niet langer voorby gaan van UEd. Groot Mog. op het allerernfiigfie te verzoeken, dat doch eenmaal aan de Ingezetenen alle ' wet-
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Η Α Α RLEM. 6é®
wettige redenen van bezwaar o-ver de Abuizen op hetfluk van debegevin»
der Ampten ingekroopen mag worden weggenomen , door het fpeedig 'in· troduceeren van de Middelen van Redres, die daar toe by UEd. Groot Mog. Refolutie van den ..... %yn vaflgefield, en dat zonder eenig 'verder uitflel de Deliberatien om de Pofleryen ten behoeven van het Gemeene Land te doen komen mogen worden gereëntameert en tenfpoedipjlen tot een gelukkig einde gebragt. Overgegeeven den 25 Juny 1748.
Waar op hun Ed. Groot Mogende refolveerdgn, de Gemeene
Middelen van Confumptie, yoorheen aan Pachters betaalt, af te fcha& fenj en alomme, als hier medewierd afgekondigt de volgende PUBLICATIE.
De Staaten van Holland en Wefl-Vriesland: .Allen den gee.nen die'
dezen zullen zien of hooren kezen, Salut: Doen te weeten: Al- zo wy ondervonden hebben, dat onder de Ingezetenen dezer Provintie eene ongemeene geneigtheid befpeurt word, tot affchaffing. van de Parten der Gemeene Middelen, en zo verre dat die zelfs uitgebarflen is tot, eene zo ongemaatigde drift, dat de allcrovertuigenflc redenen, waar van wy in onze Publicatie van den 19 dezer gebruik hebben gemaakt, om na-· mentlyk in zo hachelyke tyds-omftandigheden ais deze, de zaaken niet bui- ten zyn geheel te brengen, voor dat andere Middelen gevonden en vafi- gefleld waren, geen de minfte indruk op de Gemoederen hebben konnen maaken, en vee Ie niet hebben konnen wederhouden werden om tot feite- lykheden over te gaan, die zich verder uitbreidende, de allerdroevigfte gevolgen zouden konnen na zich fleepen: En wy nochtans vertrouwen . dat deze groot e drift en geneigtheid, om de Pachten te hebben afrefchaft*. in zo verre uit geen quaad grondbeginzel zyn oorfprongk heeft mnomen datze tot een doelwit zoude hebben, eenige wil of begeerte, om^zich aan de Schattingen en Laflen tot onderfiand van het Gemeene Beft en van de' gemeene zaak ten allerhoogften noodig, te willen onttrekken maar dat in tegendeel die zelfde zugt en iever, die in regtfehape Hollanders van alle oude tyden heeft doorgeflraait, en waar in zy'zich boven alkandere Natiën hebben onderfcheiden, van het haar e tot behoud van den Lande gewillig op te zetten, in.de Gemoederen niet is uitgedooft, ja zo zeer als ooit is levendig gebleven, waar van geen krdgt'iger bewyskan worden ge- vonden t als de ongemeene en doorfteekende b ly moedigheid, waar 'mede eene |
|||||
|
zo
|
|||||
|
670 Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
zo importante lafi, -als is de Liberale Gif te , reeds is, en noch word op-
gebragt. TjO IS 'T, -dat wy, hoe bekommerlyk het ook is, hyzonderlyk in deze
tvds-omflandigheden, e-ene zo importante Tak van 's Lands Finantie te mijen, zonder noch andere Middelen gevonden en vaftgefielt te hebben, die dat gemis kunnen goedmaaken, nochtans om voor te komen de gevaa- renen mheilen, die den Lande ,by verdere aanhouding en voortgang van de ontfiaane onlafien en beweegingen, zouden kunnen over het hoofd han- gen, conform het gepropone-erdè van zyne Hoogheid den Heer Prinfe vaa Oranje en Naff&u, onzen Erf-Stadhouder, hebben goedgevonden, dat de Pachten zullen afgefchaft werden, ze als wy dezelve affchaffen mits dezen, zulks dat de invordering van dezelve Pachten van nu af aan alomme zal ophouden en ceffeeren: waar toe wy onze Gecommitteerde Raaden in de beide ^uartieren gelafi en geauthorifeert hebben, de noodi- ge ordres te ft ellen, daar het behoort: in dat vafi vertrouwen, dat alle onze Ingezetenen met volkomen bereidwilligheid zullen draagen en opbren- gen de andere Middelen, die wy met overleg en advis van hoog gemelde zyne Hoogheid genoodzaakt zullen wezen, tot remplacement van de Pachten, en om goed te maaken het important gemis, dat 's Lands Fi- nantie daar door zal lyden, in te voeren en te introduceer en. En op dat niemand hier van eenige ignorantie zoude hebben, leggeren
wy, dat deze alomme zal werden gepubliceert engeaffigeert terplaatze daar zulks te gefchieden gebruïkelyk is. Gedaan in den Hage onder het klein Zegel van den Lande den Z6juny
Ï748. (Onder flond)
Ter ordonnantie van de Staaten.
i}fas getekend)
WILLEM BUYS.
Waar door de gemoederen van tyd tot tyd begonnen te bedaaren,
en de Eet- en Drinkwaaren merkelyk afüoegen, zo dat Groot en Kleen dagelyks de vrugten daar van plukten. Maar! Men dagt doe om geen Lafi; en die niets had te geeven,
Verteerden echter alhu» Winning, ah voorheen; Wat
|
||||
|
van de Befchryvïng der Stad HAARLEM. €ft
Wat baat e goedkoop Brood en Drank aan V 'wuft Gemeen ?
Het flempfeefi zonder zorg was al hun luft en heven. 'j Lands Geld wierd dus verquifi , en V folk verwildert, dat
Als ongevoelig dus verteert een grooten Schat,
Maar als 's Lands Tax opdaagt, en vordert d' Achter f allen, Dan, vreefl men, zal dk La/i op V Burgers Goed 't meefi vallen. De Burgery ondertufTchen in verlangen levende, na de weder-
komfl: van zyne Excellentie de Luitenant-Generaal Baron vanGrove- fiins, om op hunne overgegevene Requeften, als gemeld is, een gunftig fiat te erlangen, zagen dien Heer weder binnen de Stad ko- men den ioden vanAuguftus, 's namiddags omtrent 6 uuren, om eëne Commisfie van wegens zyne Hoogheid, onzen Erf Stadhou- der , alhier af te leggen. Daar op wierd aanftonds aan de geheele Burgery aangezegt, om
den volgenden dag. zynde Dingsdag, in de Wapenen te verfehy- nen: dezelve in 8 Vendelen beftaande, op hunne Vergaderplaatzen zich rangeerende in order, marcheerden na de Groote Markt; hec Oranje Vendel van den St. Joris Doele had den voorrang, om'teer- ite op de Zaal van 't Stadhuis te trekken -, aan't boveneinde der Trap- pen van de Zaal ftond zyn Excellentie den Heer Baron van Grove- fiins, benevens den Heer Hoofd-Officier, regeerende Burgemeefte- ren, PenfionariiTen en Secretaris: zyn Excellentie deed aan ieder Vendel, uit drie Corporaalfchappen beitaande,eenfraaijeAanfpraak: de Burgery falueerende en het Geweer prefenteerende, wierd door een der Heeren PenfionariiTen, of by beurte door den Heer Secre- taris, het volgende van wegens zyn Doorluchtige Hoogheid, onzen Erf-Stadhouder, aan alle de Vendels voorgelezen: Trry WILLEM CAREL HENDRIK: FBJSü , by der Gratie Gods,
*' Prinje van Oranje en KaJJau ; Graaf van Catz,enettebogen, Fianden, Dietz , Spiegelberg, Buuren en Leerdam; Marquis van feere en Vlis- fmgen ; Heer en Baron van Breda, Beilfteyn, der Stad Gr ave en Lande vanKuyk, Liesveld, Dieft, Grimbergen, Herflal, Granendonk, War- neton, Aday, Noferoj, st.Vith, Daasburg, Polaanen, ïVHlemflad, Niervaard, Tjjelflepi, Bredevoort, Steenbergen, St. Maartensdyk, Geer- truydenberg , 'Lurnhottt, Zevenbergen, de Hooge en Laage ^walwwe, Naaldwyk; Heer van Ameland; Erf-Burg graaf-van Antwerpen en Be- fanqon ; Erf-Marfchalk van Holland; Erf-Stadhouder, Kapitein Gene- raal en Admiraal van dezeven f-'ereenigde Nederlanden.; als mede Ka- NINN pi-
|
||||
|
6f% Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
pitein Generaal en Admiraal van de zeven Vereenigde Nederlanden,,
als mede Kapitein Generaal en Admiraal van de Unie; mitsgaders Rid- der van de Kouffeband, enz. enz. enz. Doen te weeten, dat wy niets meer ter herte neemende als de confervatie
van de goede ordre, de ruft en tranquilliteit, mitsgaders de bevordering van den welvaart van de refpeiïive Provintien en Steden van dien, waar over wy tot Erf-Stadhouder zyti aangefleld, en derhalven vernomen heb- bende', dat binnen de Stad Haarlem eenige onluflen en beweegingen ont- ftaan waren, derwaarts hebben afgezonden den Baron van Groveftins, onzen Qpper-Stalmeefter, mitsgaders· Luitenant-Generaal van de Caval· lerie, om van onzentwegen zo veel doenlyk by.minnelyke wegen van over- reding en perfuafie de gemoederen, tot ruftte brengen, en teffens te ver- -neemen, of en welke redenen van beklag of bezwaar de goede Burgery zou- de mogen hebben, die wy genegen waren te hoor en, en haarlieden daar in te bezorgen behoorlyk redres, en dat ter bereiking van dat ons oogmerk, de voornoemde onze Gecommitteerde alle-acht de Compagnien Burgers,- die zich binnen Haarlem bevinden, fucceffivelyk op de faal van het stad- huis voor zich hebbende doen verfchynen, 'en zich aldaar geacquiieert van het geene wy hem hadden bevoolen en opgelegt,. by dieoccafie aan den zei· ven van wegens ieder der gemelde acht Compagnien Burgers zyn ter hand gefield verfcheid Requeften, inhoudende pomten, waarin zy vermeenden te zyn bezwaard, en waar omtrent dezelve van ons verzogten een behoor- lyk 'redres en decijïe,. zodanig wy zulks zouden vermeenen te behoor en, en 'alle welke Verzoeken by ons geëxamineert zynde, wy daar uit hebben be- vonden , dat de voornaame zaaken daar in voorkomende, zodanig die by alle de Compagnien te zamen, of alleen by zommige in het by zonder zyn gedaan, ten meerendeele, en voornamentlyk.zich bepaalen en uitkomen op de navolgendepointen en Artykelen.. Art. i. Dat de Krygsraad binnen de Stad van Haarlem zodanig zou·
de mogen worden veranderd, dat dezelve geheel gefepareert zoude zyn v-om de Regeeringe en van de Leden van de Vroedfchap, vraagende zulks de meefte-van de Compagnien, doch waar van zommige Compagnien heb- hen uitgezonderd de twee Collonellen, als acquiesceerende, dat dezelve in het vervolg ook uit Leden van de FYoedfchap zouden behooren te zyn. .2. Een affchaffinge van alle Pachten van de Gemeen e Middelen, en in
plaatzevan dien een Hoofdgeld,of ander Fourniffement te introduceer en ; hetgeen mede door alle de Compagnien is verzogt geworden, 3. De Burgery in het generaal en deGildens die zich binnen de Stad be-
vinden in het particulier, te doen verblyven en maintineeren by haar e Rechten en Privilegiën, mitsgaders alle de Finders van de Gildens tedoen zyn geboore Burgers van de Stad of het Land, als mede van de Gerefor- meerde Religie; het geene mede genoegzaam door alle de Compagnien is gevraagt. 4. Dat alle Ampten, Officien en Benefieten, binnen Haarlem open-
vallende, zullen worden gegeven aan geboore Burgers van dezelve Stad„ of
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 673
of die aldaar 8 Jaar en gewoond hebben, of aan Burgers van eenige an·
der e Stad in deze Provintie, en dat alle dezelve die Officien zelfs zouden moeten waarneemen, zonder eenige uitkeeringe daar í ante doen, dan alleen aan het Gemsene Land; het welk ookgenoegzaam door alle de Com- pagnienis ge-vraagt geworden. 5. Dat voortaan ge ene Bewinthebbers van de Oofi- enTVefi-Indifche
Compagnien zouden mogengeëligeert worden uit de Leden van de Froed- fchap, maar alleen uit de voornaamfle Koopluiden van de Stad. Zynde ge vraagt by drie a vier Compagnien.
6. De Privilegiën en Keuren van de Stad te doen drukken en gemeen te
maaken, en dat aan de Burgers gegeven zoude mogen worden Copie van haar e gedaane Burger-Eed. By alle de Compagnien gevraagt.
7. Dat tot Geauthorifeerdens tot de Manufacturen, en zulks ook tot
reguleeringe der Loonen, voortaan niet meerder zouden worden aange- field de Koopluiden en Fabriqueurs, maar alleen diegeene, dewelke zelfs Werkbaazen zyn.
Gevraagt by twee a drie Compagnien.
$. Alle Fabriquen, die in de Provintie konnengemaakt worden, niet
daar buiten, en die in de Stad gemaakt worden, niet buiten de Stad te laaten maaken, of van daan te doen komen, mitsgaders de Inboorlingen boven Vreemden in Handwerken te prefereer en. G evraagt by twee a drie Compagnien.
o. Dat geen Stads Lafien zouden worden geheven, ten lafien van de
Burgers, als met confetti van de rejpeéïive Gildens. Alleen gevraagt by hei Oranje Vendel van de Ciuveniers Doele.
. 10. Permiffie tot Jlabileeringe van allerhandeMeeringen en Ç andtee· ringen binnen de Stad van Haar km, mitsgaders voorzieninge van alle vrye Jaarmarkten. En dat de Ingezetenen niet meerder zullen worden belafi, dan in eeni-
ge andere Steden. Alleen gevraagt by het Oranje Vendel van de St. Joris Doele.
n. Alle het geene uit de geplunderde Huizen der Pachters geborgen is,
public q te doen ver koepen, en aan de Diaconie te geeven. Alleen gevraagt by het Witte Vendel van de St. Joris Doele.
12. Aan de Burgers van Haarlem te vergunnen -vryheidvan de Fis-
fcheryen. Ut jfupra.
j 3. De Officien, bjoverlyden van diegeene op welkers naam zjnfiaan-
de, te geeven aan diegeenen, die dezelve voor zodanige hebben waarge- nomen. Alleen gevraagt by het Gecouieurde Vendel van de Ciuveniers
Doele. 14. Dat alle Officien van Burgemeefieren en Kerkmcefleren dependee-
rende, buiten die tot het Stadhuis fpe'éteeren, publyk zouden mogen wor* Í n ç á â de»
|
||||
|
<>74 Hiftorlefcae Aantekeningen, ter aanvullinge
denverkogt, mits de Keopers zouden moeten zyn van goed gedrag»
Burgers van Haarlem, oj acht Jaar en aldaar gewoont hebbende. Alleen gevraagt by het Oranje Vendei van de Ciuveniers Doele.
NB, 't Witte Vendel van de Ciuveniers Doele het contrarie verzogt, maar bel aften, zonoodigis, met Amptgeld of Annatis ten behoeve
van het Land.
15, Comelis de Gre&t weckt' in zynfunüie te herflellen by de eerfle Va-
cature. 16. Dat aan de Burgerf zoude mogen worden vergunt een ordentelyke
en bequaame plaats tot verblyfvan hunne ordinaris Hoofdwagt. Alleen gevraagt by het Witte Vendel van de Ciuveniers Doele.
Op alle welke verzoeken en Articulen, wy, na in-
genomen rapport van gemelde'onze Gecommitteerde, die. zich binnen de voorfz. Stad op alles heeft laaten informeeren,, goedgevonden hebben te difponeeren in maniere hier navol- gende : 1. Op het eerfle Artykel hebben wy goedgevonden aan ons voor de eerfle -
maal te rejerveeren de aanfielling van een nieuwe Krygsraad, te weeten van twee Coïlonels uit de PYoedJchap, en van de overige Officieren uit de fatfoenelykfte Burgers, welke aanfielling wy doen zullen, zo haqfl als wy ons omtrent de daar toe bequaame engequalificeerde Perzoonen zul-, ten hebben geinformeert, en dat voor het toekomende zal wordengeobfer- veert en nagekomen, het geene by wylen onzen Prcedecejfeur Koning Wil- lem de IIL haogloffelyker gedachtenijje, op den 14 September 1672 dien aangaande is gedifponeert. •f. Op het twede Artykel, makende ie verzogfe·'affchaffing der Pach-
ten der Gemeene Middelen, verklaaren wy, dat by Placaat van haar, Ed. Groot 'Mog. in dato den idjuny laatfileden, op onze Propofitiegear- refleeft, daar aan zynde voldaan, geen dispofitie daar op modig is. 3. Op het derde Artykel verklaaren wy onze ernflige wille en begeerte
te zyn, dat de Burgery by haare gefundeerde Rechten en Privilegiën zul- len worden gemaintineèrt; gelyk meae de rejpeóti-ve Gildens, dewelke zich. binnen Haarlem bevinden,, en dat mitsdien de Abuizen, dewelke daar inge/Ioopen- zyn, mits op eene behoor lyke en eerbiedige wyze aan de Heer en Burgemeefteren aldaar worden voorgedraagen, na bevind van zaaken zullen worden geredreffeert enherfteld; gelyk mede, dat de noo· 'alge attentie zal worden gegeven,. dat omtrent de aanflellinge van de Vin- ders der rejpeótive Gildens, de geboore Burgers en die van de Gerefor- meerde Religie zyn, zoveel zulksgevoegelykgefchieden kan, boven alle éinderen zullen worden gepr af er eert. 4. Op het vierde Artykel vinden wy goed te perfifleeren by de Dispofitie
van wylen zyne Majefieit van Groot-Brittannien, glorieufer memorie, mn den 14 September /672, Zie boven bl, 546. Én |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 6jf
En wordomtrent de zelfs waar neeming^e van de Ldmpten, en daar van
geen uitkeering te doen als aan den Lande, gerefereert tot de Refolwtien by haar Edele Groot Mog. met ons advis dieswegens genomen , op den ι1 November 1747 en 23 January 1748, mitsgaders tot de or dr es daar by ten dien opzichte gefield. 5. Op den inhoud van Artykel 5, raakende het verkiezen van Bewind-
hebbers van de Ooft- en TVefi-indifche Compagnien, buiten de Leden van de Vroedfchap, verfiaan wy, dat voor als noch niet kan worden gedifla- neert. 6. Op het zesde Artykèlordonneeren wy, in conformiteit'van de meer-
gemelde Dispofitie van Koning WiJJem dé■ III., glorieufergedachtenifè, dat aan de Burg er-Schuttery e door den druk zullen wordengecommuni- ceert, alle zo oude als nieuwe Privilegiën, Handvefieη en Voorrechten, de voorfz. Stad van. Haarlem competeerende, voor zo veel dezelve dienfiig en nut zullen bevonden worden; en dat voorts tenfpoedigflen aan dezel- ve Burger-Schuttsry zal worden gegeven Copye van haare gedaane Bur- ger-Eed, en telkens by het aanneemen van nieuwe Schutters aan dezelve by het doen van haar en Eed daar van een Exemplaar zal worden ter han- den gefield. 7. Dat ten aanzien van het zevende Artykel, de aanftellinge van da
Geauthorifeerdens van de Manufaüuuren zalzyn en blyven op den ouden, voet, en gelyk tot hiertoe is geufeeri. 8. Dat in het verzoek by het achtfie Arty kei gedaan, alsfirydigmet
de vryheid van Commercie, en niet firekkènde tot het meefieniit van de- Stad in verfcheiden opzigten, zo als het legt, niet kan worden getreden; verft aandewy niet te min, dat allemogelyke attentie zal worden gemaakt, om Inboorlingen boven Vreemdelingen in Handwerken te preefereeren. 9. Dat in het negende Artykel niet kan worden geleeden, alsfirydig
met de Regeeringsform van den Lande. 10. En aanbelangende hei tiende Artykel r verfiaan wy, dat alleFabrl·
quen,. Neeringen en Handtceringen, gelyk van ouds binnen de Stad van Haarlem, vry en onverhinderd zullen mogen worden geftabileert; mitsga- ders, dat by aldien de Burgerye der Stad Haarlem zoude -vermeinen meer- der vry e jaarmarkten noodig te hebben, en zulks met haare Privilegiën en Rechten te kannen beftaan, daar toe -verzoek zullen mogen doen, daar zulks behoord; gelyk mede ingevaïle dezelve Bnrgeryetegens alle verwag- tinge zich met fondament meerder bezwaart zoude oordeelen,. dan in an- dere Steden^ ir'. Dat, geconfidereert, dat op de geborgene Goederen in dit Artykel
vermeld, door hetGemeene Landpreetenfie zoude konnen worden-gemaakte en daar onder ook zodanige Goed-eren zich bevinden, die Minderjaarige en andere Particulieren fuftineeren aan hun toe te komen, -vervolgens in het verzoek, hier by gedaan, voor als noch niet kan worden getreeden; en worde·» der halven Burgemeefteren der Stad Haarlem gelcyi, om van de- zelve Goederen eene behoorljke Inventaris te. doen maken, en dezelve aan ons, over te leveren, Ν η η η 3 sa, |
||||
|
6j6 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
ia. Noopende den inhoud van het twaalfde Articul verflaan wy, dat
de Wijfcheryen met eenige Netten in des Stads Wateren, niet kan worden toegejlaan, maar dat alle dezelve Wateren, gelyk vanouds, tenprofyte ■van des Stads KaJJl· zullen blyven verhuurt. 13. Omtrent het verzoek by het dertiende Articulgeëxprejfeert vinden
<wy goed, dat by vacature van zodanige Ampten ofOfficien, als by het zelve Articul gemeld, op die geene, dewelke dezelve hebben waargeno- men , zal worden genomen behoorlyk reguard, zonder dat echter Burge- meefteren genecejjïteert zullen zyn de'zodanige Waarneemers abfolute- lyk daar mede te beneficeeren. 14. Aangaande het veertiende Articul wegens het publyk verkoopen
der Ampten, alleen door een van de Compagnien Burgers gedaan, en waar tggens een andere Compagnie zelfs een contrarie verzoek heeft ge· daan, refereer en wy ons tot het gunt of het vierde Articul is vermeld, en zulks op de voorzieningen, dewelke by haar Ed. Groot Mog. met ons ad- vis omtrent de Ampten bereids zyn gemaakt, en noch verders gemaakt zullen worden. 15. Den inhoud van dit Articul hebben wy goedgevonden te laaten ter
dispofitie van de Regeer ing e, aan wie η den Suppliant vrygelaaten word zich te addrejjeeren. 16. Op Articul zeflien vinden wy goed, dat aan de Burgerye zal wor-
den vergunt en gegeven een ordentelyke en bequaame plaats tot haar ver· blyf op de Hoofawagt, en daar toe by de Heeren Burgemeefleren de noo· dige fchikkinge en voorzieninge zal worden gemaakt. En worden voorts alle andere of meerdere verzoeken, die in de voor·
fchreve Requeflen vervat, en van eenig aanbelang zyn, gehouden in ad- vis, en de overige die van geen importantie zyn, gehouden als geweezen van de hand. En hebben wy voorts goedgevonden, ten einde de Burgerye der Stad
Haarlem voornoemt, van deze onze intentie en Decifie mogen zynge'in· formeert, deze te feilen in handen van den bovengemelden Baron van Groveftins, onze Opper-Stalmee/ler en Luitenant-Generaal van deCa- vallerie, met la/l, zich te begeeven na de voorfchreve Stad, en aldaar deze voor ieder der Compagnien te doen afkondigen, en voorts deze onze Decifie te doen drukken, en aan ieder der voorfz. Compagnien een goed aantal Exemplaar en daar van ter handen te doenfellen tot haarenarich* tinge, en omme voorts zich daar na met alle getrouwighsit te reguleer,en, gelyk zulks behoort. AStum in 's Gravenhage den 1 o Augufly 1748, (Was getekend,)
PRINCE d'ORANGE en NASSAU.
(Onderfond,)
Ter Ordonnantie van zyne Hoogheid.
(L.S.) (Gecontrafigneert,)
J. de Back. Na
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE M. 67?
Na dat zulks gefchied was, deed gemelde zyn Excellentie de Ba-
ron van Groveftins weder aan ieder Vendel een Aanfpraak, waar in hy betuigde: „ Dat aan zyn Hoogheid, onzen Erf-Stadhouder, niets „ aangenaamer was, dan alles te willen contribueeren tot eenigheid,· „ bloei en welvaart dezer Landen,hy niet anders van de goedeBur- „ gery verwagte, en datze een volkomen genoegen zouden nee- „ men in de fchikking en Antwoord van zyn Hoogheid op hunne „ Requeften gedaan, enz,- Zie, als boven. Den eerfte September, de Verjaardag van' zyne Floogheid, on-
zen Erf Stadhouder, arriveerden denzelven 's namiddags omtrent ten 6 uuren alhier te Haarlem, en onder 't losbrandenvan'tGefchuc deed hy deszelfs intrede,- Vooruit reden eenige Heeren te Paard ν daar op volgde den Onder Schout Jan van Kleynenberg, als Majoor van de Stad: doe volgde zyn Hoogheid met deszelfs hooge Gevolg, in twee Koetzen- met 6 Paarden befpannen , (wordende deszelfs Koets door den Heer Kapitein Ravens, eneenige oudfteBurger-Ser- geanten aan weêrzyden gevolgt) rydende aldus door deBurgery,die aan de Groote Hout-poort gefchaard ftond, door de Groote Hout- ftraat tot aan de groote Markt, alwaar een Compagnie Burgers onder den Heer Kapitein Valkenburg gepofteert ftond aan het Stadhuis, en, waar door zyn Floogheid paffeerden. Aan de Trappen-van het Stadhuis ftonden de Ed. Groot Achtb. Hee-
ren Burgemeefteren, om dienVorft te complimenteeren, worden- de het woord gedaan door den Heer Mr. Paulus Abraham Gillesr oudfte Penfionaris der Stad., Waar na zyn Hoogheid en Gevolg kort daar op vertrok, onder het. losbranden van het Geichut, na halfwe- gen Amfterda-mv ten einde om aldaar ophetRynlands huis Zwaanen- burg te vernachten. Zyn Hoogheid aldaar ter Tafel zittende, wierd; verzogt, zich te willen onderwerpen aan de algemeene en oude Wet, ten aanzien dier Heeren, die nooit voorheen op dit Huis gegeeten· hebben,, ingevoerd?. Zyn Hoogheid dit verzoek met een vriende- lyk wezen geaccordeert hebbende, zo quam de Kafrelein, die zyn Hoogheid een Servet voorfpelde 5 waar na io een Zilvere Kom wat Ryftenbry met Zuiker en Caneel aan zyn Hoogheid wierd aangebo- den.; waar van dien Vorft proefde, en vervolgens uit de .Hensbeker dronk· en de andere Heeren, die aldaar nooit gefpyzigt hadden, hebben op die zelve wyze mede gehenir. Deze Geboortedag van zyn Hoogheid wierd alhier te Haarlem
roet
|
||||
|
678 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
met vreugde gevierd: de Compagnie Vrywillige Liefhebbers van
den Wapenhandel, (opgericht door den Heer Danïélde Burkt,thans Adjudant der Burgery) by deze gelegentheid, des voörmiddags na Kerktyd, hebben op een plechtige wyze, met vliegend Vendel, Veld-muziek en flaande Trom, op de Groote Markt voor de Ed. Groot Achtbaare Heeren Burgemeeiteren geparadeert,en hun nieuw- Vendel, met het Vorftelyk Wapen van zyn Doorluchtige Hoogheid verciert, vertoond; wordende hun Ed. Groot Achtbaare,doorder- zelver Kapitein, Luitenant en Vendrig, de Heeren Mr. Ca/par Ja- cob Havens, Jan Merkman en Ever hard de Burlet, J-Z.^ wegens dezen blyde Geboorte-Verjaaringsdag, gefiliciteert: ook hebben die Liefhebbers des avonds in de Cluveniers Doele, onder een fraaiCon- cert, door het afïteeken van Vuurwerken, en andere tekenen van Vreugde, die tot den morgenftond duurden, gevierd; en den Heer Pieler Merkman maakte by deze gelegentheid ex tempore het volgen- de Drinkvaersje; Dit Glaasje zal ik U ter eer e, o F RIS O, leegen,
En vieren met deez1 dronk uw heuglyk Jaargety ; De Hemel kroon deez1 dag, den Batavier tot zegen,
En rekke uw leven V perk der menslykheid voorby; Leef eeuwig in ons hart! zo moet, na lang ver jaar en,
Uw fierflyk deel ter aarde, uw ziel ten Hemel vaaren.
Na eenige dagen vetfoopen, ontftond 'er nochmaals ongenoegen
onder de Burgery, die door heët-gebakerde wierd aangehitft, voor reden gevende, dat hunne Requeften of niet direét voor zyne Door- luchtige Hoogheid waren gekomen, of in haar waare zin niet wei waren opgenomen , en dus niet na genoegen beantwoord : noch quam 'er een debat, by onder eenige Heeren over zekere Propofnie met haare Voor- en Tegenfchriften: ja dit ging alhier zo verre, dat eenige Opgeworpene (door wat Authoriteic, is onbekent) de gehee- le Burgery verzogt, by Vendels te gelyk, op de Cluveniers Doele te komen, om het onderftaande Requeft te hooren leezen, goed te keuren, en te ondertekenen: dat door veele, als door den ftroom gedrongen, gedaan zynde, aldus door Gecommitteerde aan zyne Doorluchtige Hoogheid in den Haag wierd behandigt: Aan
|
|||||
|
m
|
|||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 67$
Aan zyne.Doorluchtigfte Hoogheid den Heere
Prince van Orange en Naffau, Erf-Stadhouder, Ka-
pitein en Admiraal Generaal der Vereenigde Neder- landen, enz. enz. enz. Geeven met de diepfie nedrigheid te kennen de Burgeren en Ingezete-
nen der Stad Haarlem, dat wel verre dat de Onlufien en Oneenig- heden binnen de voorfz. Stad door den iyd zouden zyn gecejfeert, dezelve in tegendeel zodanig zyn toegenomen, en tot zo hoogen top geklommen dat niet anders dan een ganfche Burgerlyke Opfland, die tot de uitterfte rampen en onheilen zouden kunnen uitkopen, te wagten is, zo daar in niet ten fpoedïgfie door uwe Doorluchtige Hoogheid met hulpe van God almachtig worde voorzien,dat de voorfz. Onlufien en Oneenigheden wel voornamentlyk tot oorfprongk hebben, het mistrouwen tuffchen de Regee- ring, zo als die tegenwoordig is geconfiitueert, en de gezamentlyke Bur- gerye, en dat deze laatfie zich verheelden dat hunne redenen van Be- zwaar en Klagte , of niet direbl tot uwe Doorluchtigfte Hoogheid werden gebragt, ofte, indien zulks al mogtegefchieden, dat dan echter ■dezelve geheel anders worden uit geduid als der Suppl: waar e meening-is, of ook wel dat de Dispofitien daar op door direclien zo lange werden, uit- gerekt, dat de goede Burgeren het zelve als voor een weigering komen aan te zien, gelyk onder anderen de Supplianten daar van eenblyk mee- nen te hebben daar inne, dat tot hier toe noch geen de minfle verandering in de Krygsraad hunner Stad is gemaakt. IFaaromme de Supplianten als nu de vryheid turnen door..hunne Ge-
committeerden, met byvoeginge van drie Heer en uit hunne Froedfchap^ hier toe fpecialyk verzogt, zich by dezen direel te addrefeeren aan uwe Doorluchtige Hoogheid mei alle onderdanigheid, en te gelyk op het al- hremftigfle fmeekende, dat uwe DooriuchcigeHoogheid op de ondcr- fiaande Articulen gunfiïg en met alk mogelyke fpoed gelieve te Disponee- ren. Art. r. Dat het zyn Doorluchtige Hoogheid Faderlyk gelieve goed
te vinden, dat het aan de Ingezetenen dezer Stad, {ingevolge het aller- ernfligfle verzoek,door zyne Doorluchtige Hoogheid indeszelfsLands- ^aderlyke Propofitie, den ζ f Juny jong fileden aan haar Ed. Groot M07. in den Hage gedaan) met alle mogelyke fpoed moge werden weggenomen alle wettige redenen van Bezwaar over de Abuizen op V ftuk van de bè- geevmge der Ampien ingekropen, door het fpsedig introduceer en van de O 00 O Mid-
|
||||
|
6$o Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Middelen van Redres, die daar toe by haar Ed. Groot Mog. in derzelver
Refohtien van den n November 1747, en 25 January 1748, zytt vaftgefield, en dat de Ampten voortaan mogen begeven worden aan In- geboornên en aan Genaturalifeerde, en hier vafigezeten zynde Burgeren en Inwoonderen dezer Stede. . , 2. Smeeken wy uwe Allerdoorluchtigfie Hoogheid, dat de Burgerye,
naar leid der Stede Handvefien, in hunne door den tyd vervallen Privi- legiën en Prerogativen, zo rakende het ft uk der Gildens als anderzints,. mogen werden herfteld, en door den Druk worden gecommuniceert alle z& eude als nieuwe Privilegiën, Handvefien en Voorrechten dezer Stad, en dat wel op de allerfpoedigfte en getrouwfie wyze, op dat het niet we- derom komt achter te blyven, als het in V jaar 1672 heeft gedaan, niet alleen die de Burger-fchutterye als een Krygsraads-recht betreffen, maar ook die de Burgers als Ingezetenen van de Stad aangaan en toekomen: als mede dat uw Doorluchtige Hoogheid ter voorkominge van alle ver- dere morringe en verwyderinge gelieve goed te vinden, dat voortaan der Burgeren Colonellen en overige Officieren uit het Lichaam der goede Bur- gerye mogen verkoor en werden, en dat de Burgerye een Nominatie van een dubbeld getal mag maaken, en aan zyne Doorluchtige Hoogheid prefenteeren, om V een nieuwe Krygsraad uit aan te ft e Hen, ende dat dezelve nooit nochte ten geenen dagen Lieden van Regeeringe zullen ver- mogen te worden, zonder zich alvoorens van hunne Ampten te hebben ontdaan, en verder als Ί door zyne Hoogheid aan de Burgeren en In- gezetenen van Amfterdam is vergunt geworden. 2. Dat het Gollene van de Geauthorifeerdens voortaan niet meer mag
beft aan alleen uit de Fabrikeurs, want dan komen de Werklieden, als *er gefchil is, by hunne Meefters, by hunne Rechters, en by hunne Par- tyen ie gelyk, waar door zeer veele en groote Abuizen zyn begaan, als uit het Gefchrift van Lieve van Oudrieven en Compagnons blykende is, ■die de noodzaakelykheid van Redres, waar van dit Articul meld, de Ed. Groot Achtb. zeer klaar getoond heeft,aan V welk wy ons volkomen gedraagen in dit Articul. 4. Dat zyn Hoogvorftelyke Doorluchtigheid verzogt en bevordert
■mag worden ten fpoedigfte te komen in deze Stad, met zodanige Macht voorzien ah noodig zy, ten dien einde ook alhier op het ft uk van de Re- geer inge, zo om dezelve te ft ellen op een getal van 32, Leden irtdeFroed- fihap, als ook om over de gantfche Regeer inge, mitsgaders Penfionaris- fen, en Secret ar ijfen te difponeeren^ als zyn Hoogheid tot de meefte |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 6Sι
nutte en rufle van de goede Burgerye dezer Stad, en ten dienfie van den
Lande zal bevinden te behoor en. V Welk doende,. enz.
Dit volgende was het eerfte Hoofd van 't Requeft, zo als het de
Burgery op den Doele is voorgelezen: Aan de Wel-Ed. Groot Achtbaare Heereu Burge-
meefleren en Vroedfchappen der Stad Haarlem. fieeven wy ondergetekende Burgeren en Ingezetenen van gemelde Stad
^-r met Reverentie enfchuldige Eerbied te kennen, hoe wy in overwegin- ge genomen hebbende, aan de eene zyde, hoe min gimflig Fiat wy op de meefleenvoornaamfte Articulen van'onze Requefle gekregen hebben, het welk de Burgeren en Ingezetenen totgroote droefheid en verflagentheid, maar de Vreemdelingen en Bywoonders tot groote vreugde is verflrekken* de geweefl, van welke waarheid u, Wel-Ed. Groot Achtb. benevens zyn Excellentie de Heer Baron van Groveftins, zekerlykten vollen zyn over- tuigt geweefl ; eenfluk waar Ijk niet wel te begrypen, daar uw WelEd. Groot Achtb. zegt in de Publicatie, die myne Heeren van den Gerechte der Stad Haarlem gepubliceert hebben den iiflejuny 1748 , niet tetwyfi felen ofzyne Hoogheid zoude difponeeren tot genoegen van de Burgerye op hunne Requeflen, waar toe ook degantfche Regeering dezer Stad zich vrywillig verbind en belooft in de voornoemde Publicatie alles te zullen contribueeren wat in hunne vermogen is ; en aan de andere zyde, hoe het de Burgeren van Amfterdam cordaat geluktis, volkomenen geheel Fiat te krygen op hunne Requefle zonder esnige Referve, daar nochtans hunne Articulen net accordeer en met de onze, except de Pqfleryen: waar- om wy ons met recht verplicht gevonden hebben ter redres voor ons te moe- ten gaan triede werken, op dat wy 'corêaat in 't zelve geluk met de Amfter· damfche Burgerye mogen gefield worden, waar over uw Wel-Ed. Groot Achtb. hooglykgeroemd en geprezen zult worden, als gy de Burgerye en Ingezetenen dezer Stad zo gelukkig maakt, (want <wf zullen moït geloo- ven dat het aan onze geliefden Erfftadhouder zalmanqueeren) als wm Wel-Ed. Groot ^4chtb. gelieft_ te doen, gelyk uw Wel-Ed. Groot Achtb. be- looft in de Voorn. Publicatie van 21 Juny 1748.· in dit vertrouwen dan, hebben wy lieden eenpaari^ goedgevonden de'volgende heilzaame articu- len u, Wel-Ed. Groot Achtb., onder 't oog te brengen, gelyk wy de eer e hebben te doen by dezen, niet twyffèlende of uw WelEd'Groot Achtb» zult niet minder liefde en achting voor uwe Burgerye en Ingezetenen heb- ben , als de Heeren van Amflerdam voor de hunne: wy beroepen ons dien- aangaande mchmaals op uw WelEd. Groot Achtb. betuiging in de meer· maaien benoemde Publicatie gedaan, alwaaromme wyfebuldpligtiz ver- zoekende deze onderflaande Articulen te willen biUyken, gelyk dezelve Ö o o o 2 " zeer
|
||||
|
68^ Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullingë'
zeer billyk zyn, en ons een gunjiig Fiat daar op 'te willen verkenen : als)
enz. ..■;..'
Hier op refolveerde zyne Doorluchtige Hoogheid, den z;ilen
van September, als Commiffariffen na deze Stad af te vaardigen,, de Hoog-Ed. Heer Fndrik Hendrik, Baron van Waffenaar, enz. en Raadsheer Mr. Willem Paww, om eene Commisfie uit zyn Naam af te leggen: die op de Cluveniers Doele, daar toe gereed gemaakt, logeerden, ten korte der Stad; alwaar by toerbeurten een Corpo- raalfchap Burgers de Dagwacht moeften houden. Deze Heeren CommiflarifTen'wierden aldaar door de Heeren van de Regeéring ge- complimenteert, verleende Audiëntie aan de Leden van de Magi- ftraat, en andere Heeren, als mede, volgens gedaane Waarfchou- wing, aan alle uit de Burgery en Gemeente. En hier konden nu, die oordeelden eenige klagten in te moeten brengen, zich voor de- ze Heeren Commiffariflen addreffeeren: dat, ook door verfcheidene gefchieden. Gemelde Heeren Commiffariflen hier eenige dagen ver- toeft hebbende, zo vertrok de Raadsheer Pauw den 4den van Oc- tober na den Haag, om aan zyne Doorluchtige Hoogheid de Erf- Stadhouder raport te doen van den toeftand der zaaken alhier.. Den zelven Heer weder gekeert zynde,met de Refolutie van zyne Door- luchtige Hoogheid, zo, wierden 's Maandags, den /den vanOér.0- ber, 's morgens omtrent 9 uuren, alle de Z4 Raadên door de Ed. Mog. Heeren Commiffariflen in de Cluveniers Doele geconvoceert, en de gemelde Regenten aldaar ontflagen en ontlaft van hunne func- tien, hunlieden bedankende voor den dienft aan deze Stad tot nu toe geprefteert: vervolgens reden de Ed. Mog. Heeren Commiffariffen na het Stadhuis, en de 32 gedifpideerde Raaden in de Vroedfchaps- Kamer geconvoeeert zynde,wierden dezelve aldaar tot Vroedfchap- pen aangefteld. Daar na namen hun Ed. Mog. feffie in Burgemee- fters Kamer, en lieten door de Bode 4 Heeren uit de Vroedfchap ontbieden, die tot Burgemeefteren wierden aangefteld: dit verricht hebbende, zo wierden 'er noch 7 Heeren uit de Vroedfchap binnen geroepen, en tot Schepenen genomineerr. En daar op wierden, na het luiden der Stadhuis-klok, de volgende 3 Publicatien afgekon- digt, ten aanhooren van duizenden Inwoonderen: U/y WILLEM CAREL HENDRIK FRISO, by de Gratie Gods
t'r'Prince van Orange en Naffau, Graaf-van Catzenellebogen, Vian- den, Qietz, Spiegelberg, Buuren en Leerdam; MarquisvanFeereen |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE M. 6$$
Vlifftngen ; Heer en Baron va-d Breda, Beilflein, der Stad Gr ave en
Lande vanKuyk, Liesveld, Diefl, Grimbergen, ïïerflal, Cranendonk ,. Warneton, Arlay , Noferoy, St. Vith, Daasburg, Polanen, Willem- fiad, Niervaard, Tffèlftein, Breedevoort, Steenbergen, St. Maartens- Dyk, Geertruidenberg, turnhout, Zevenbergen, de Hooge en Laag e Zwaluwe, Naaldwyk , Heer van Ameland; Erf-Burggraaf van Ant- werpen en Befanqon ; Erf-Marfchalk van Holland; Erf-Stadhouder, Capitein Generaal en Admiraal van de zeven Fereenigde Nederlanden,, als mede Kapitein Generaal en Admiraal van de Unie ; mitsgaders Rid- der van de Koujfeb and, enz. enz. enz. Doen te wetten, dat wy in deze bèkommefijke tyden niets meer ter har-
te neemende-, als dat de refpeStive Steden dezer Provintie, onder ons Stad- houderfchap reforteerende, mögten 'wordengebragt in zodanige ordre en Regeeringe, waar door derzelver ruft en voorfpoed werdegefiabileeri, enons door Gedeputeerden der Stad Haarlem voorgedragen zynde, dat in* dezelve Stad tujjchen'dé Regenten en Ingezetenen zodanige diffidentie was ontftaan, waar'door ons goedoogmerk niet kan'worden bereikt, en waar door Burgemeefleren, Schepenen en verdere Regenten der voor- noemde Stad Haarlem-war en bewogen geworden,. om liever vrywilliglyk hunne refpeStive Bedieningen neder te leggen, dan door het continueeren in dezelve verdere onluft onder de Ingezetenen te accqfioneren: en ver- ders uit hetrapport van de Commiffarijjen, de Heeren Fredriiv Hendrik, ■ Baron van. T-Vaffenaar, Heer e van beide de Katwyken en't Zandt, b'e· Schreven in de Ridderfchap van Holland en IFeft·Friesland', Minifter- Plenipotentiaris op het Congres te Aaken, mitsgaders Mr. Willem Pauw, Raad in den Hoogen Raade in Holland, die wy door prejjante affaires ons perzoonelyk in de voorfz. Stad niet kunnende 'laaten vinden,derwaarts hadden- gezonden, van al het voorje.hrevene nader zynde geinformeert; hebben wy goedgevonden de vo&rfz. meeninge en intentie der gemelde Re- genten met onze Approbatie te fecunderen: dienvolgende houden wy mits dezen de meergemelde Regenten moor ontlqft van hunne Funéiien, 'henlui- den bedankende voor den dienft aan de Stad Haarlem tot nu toegepre- fleert; interdiceerende wel Jlricïelyk een iegehk, wie het zoude mogen wezen,. de meergemelde Regenten daar over te argueren, veelmeer hun- ne Perzoonen of Goederen eenigzins te molefieren, befchadigen ofincom- moderen, dezelve Regenten, mitsgaders hunne Familien en Goederen tot dien einde neemende in onze fpeciale Proteéiie en Sauvegarde-, alles in gevolge van, dè Réfolutie ter ITergadertnge van de Edele Groot Mog. Hee- ren Staaten van Hollanden WeftVriesland gemmen op den 11 September laatftleden. En vermits wy het tot welwezen van de voorfz. Stad nut en dienftig oordeelen, dat het getal der Leden van de Vroedfchap worde ge- augmenteert tot 32, waar toe de goede Burgery e ook haar e genegenheid heeft te kennen gegeven, en welk getal in voor ige tyden ook heeft gefubfi- fteert; hebben wy goedgevonden te feilen, gelykwyfeilen by dezen: O O O O 3 ΐοί;:
|
|||||
|
BB
|
|||||
|
684 Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Tot VROEDSCHAPPEN, Mr. Jacob Deutz, '& Mr. Mattheus Willem van Val*
Mr. Pieter van den Broeck, ø kenburg,
Mr. Ifaac Laurens van Dielen, & Mr. Remees Floris van Zanen,
Mr. PieterSteyn, ø Salomon van Echten,
Mr. Willem Fabricius, Heer van J| Mr. Fran^ois Benjamin Fagel,
Ë Imker k en Sant horft. W Mr. Daniël Jan Camerling,
Mr. Juftus Witte, Êj> Mr.' Chriftoffel Jan van Dam,
Mr. Francais Aernoud Druyve- || Antoni Kuit-s,
fteyn, |g Jean Salomon Ia Clé,
Pieter Samuël Crommelhv % Ifaac Cliffort,
Jan Heshuyfen, ø Mr. Cornelis Afcanius van Sype-
Elbert Teftart, *·, fteyn,
Mr. Arent de Raet, ø Mr. Antonis Slicher,
Mr. Carel van Dyk, J| Mr. Abraham de Pape,
Mr. Coenraad van Schuylen- Ø Mr. Cafpar Jacob Ravens,
burch, §jL· Mr. Jan van Styrum,
Mr. Gys bert Jan deBruyn, % Mr. David van Lennep,
Mr. Pieter van Schuylenburch, m Mr. Jan van den Bergen,
Heer van Moermont. '* Mr. Jooft Huyghens.
BURGEMEESTEREN,
Mr. Pieter Steyn, J& Pieter Samuël Crommelia,
Mr. Juftus Witte, ø Jan Heshuyfen.
en SCHEPENEN,
Ì r. Wi Hem Fabricius, Heer van ^ Heer van Moermont.
Almkerk en Santhor ft. §§ Mr. Remees Floris van Zanen,
Mr. Coenraad van Schuylen- * Mr. Zacharias Sterns,
burch, J| Mr. Abraham de Pape,
Mr. Pieter van Schuylenburch, ^J Mr. Jan van den Bergen.
Lqjlende onze Commijfariffen dezelven in onzen Kaam den behoorleken
Eed af ie neemen. Verklaar en my verders onze Intentie te wezen, dat het verkiezen der
voorzeide Regenten in maniere als voor en gedaan, alleenlyk is gefchied tot meerder ruft en dienft der voorfz. Stad Haarlem, entot wegneeming van de diffidentie en murmuratie onder de Ingezetenen aldaar ontftaan, en.
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. ê§f
en zulks zonder eenige prejudicie of confequentie voor het toekomende, ten
aanzien van de Privilegiën , Fry heden, of Gerechtigheden der voorzeide Stad en de goede Burgers of Ingezetenen der zelve competeerende, die wf verfiaan, dat in haar oude kragt en vigeur zullen blyven. Gedaan in 's Gravenhage, den $ Oflober 1748.
PRINCE D'ORANGE äå NASSAU.
(L. S.J Ter Ordonnantie van zyne Hoogheid. J. de Back.
Op huyden, den 7 Oétober 1748, na voorgaande Klokkengeflag
van de Puye van den Raadhuyfe gepubliceert en den Volke' voorgeleezen, ten overflaan en in prczfentie van de Edele' Mog. Heeren Commijfarijfen boven gemeld. By my,
D. GULDEWAGEK,
|
||||||||||||||
|
m
|
WILLEM CAREL HENDRIK FRISO, bj de Gratie Gods
|
|||||||||||||
|
Prince van Orange en Najfau, Graaf van Catzenellebogen, Vian-
den, niet æ, Spiegelberg, Buur e ç en Leerdam, Marquis van Veere en Vliffmgen ; Heer en Baron van Breda, Beilfiein, der Stad Gr ave en Lan- de van Kuyk, Liesveld, Die/i, Grimbergen,. Herflal, Cranendonk, IVarneton, Arlay\ Noferoy, St. Vith, Daasburg, Folanen, PPtiiem- âáÜ, Niervaart, YJJelflein, Br edevoord, Steenbergen, St. Maartens- dyk, Geertruidenberg, Turnhout, Zevenbergen, de Hooge en Laage Xyoaluwe, Naaldwyk; Heer van Ameland; Erf-Burgrraaf van Ant- werpen en Befanqón ; ErfMarfchalk van Holland; Erf Stadhouder, Ca- pttein Generaal en Admiraal van de zeven Vereenigde Nederlanden; als mede Capitein Generaal en Admiraal van de Unie ; mitsgaders Ridder" van de Kouffeband, enz. enz. enz·. Doen te weeten, datwy, verflaan hebbende, dat door ons Reglement
en Difpofitie in dato den 10 Augufli 1748 op verfcheide Articulen door de Burgerye en Ingezetenen der Stad Haarlem tot onze kennis gebragt,niet ten eenemaal waren weggenomen de onluflen en beweegingen, die binnen de voorfchreve Stad waren ontflaan, en aan ons op den naam van degant- fche Burgerye aldaar zynde■ geprefenteert eene nadere Requejle, hebben |
||||||||||||||
|
wy goedgevonden derwaarts af te zenden de Heeren Fredrik Hendrik
Baron van IVaffénaar, Heere van beide de Katweken en 't Zand h,< |
||||||||||||||
|
waals zo vedmogelyk bj mirmelyke
Wee-
|
||||||||||||||
|
686 Hiftorïefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Weegen van Overreding en Perfuafie de Gemoederen tot ruft en tranquilll-
teit ie brengen, en tegelyk te verneemen , of en welke nadere redenen van beklag of bezwaar de goede Burgerf e zoude mogen hebben, die wy gene- gen waren te hoor en en haarlieden daar in te bezorgen behoorlyke Redres; en dewyl wy bevonden hebben, dat alle de wezentlyke redenen van be- zwaar zyn vervat in de voorzeide nader aan ons geprefenteerde Requefle, 2i0 hebben wy na ingenomen Rapport van gemelde onze Gecommitteerdens, die zich binnen de voorfchreve Stad op alles hébben laaien informeeren, goedgevonden te difponeeren. in maniere hier na volgende. Ten opzichte van het eerfie Articulhoudende, dat met alle mogelyke
fpoed mogen worden weggenomen alle wettige redenen van bezwaar over de abuizen op 'tfluk van de begeevinge der Ampten ingekroopen, door het fpoedig introduceercn van de Middelen van redres, die daar toe bj haar 'Êd. Groot 'Mog. in derzelver Refolutien van den 11 November 1747 en 25 January 1748 zyn vafigefteld, en dat de Ampten voortaan mogen begee· ven worden aan ingeboorne en aangenaturalifeerde, en hier vafigezee- ten zynde Burgers en Inwoonders dezer Stad ; verklaaren wy ons te refe- reeren tot onze voorgemelde eerdere Difpojitie Art. 4, begeerende noch- tans wel ferieufelyk, dat in het begeeven der Ampten de noodige refle&ie op de Burgeren en Ingezetenen wer de gemaakt, en dat dezelve daarinne, zo veel doenlyk is, werden geprefereeri voor alle de geene, die geen Bur- gers of Ingeooorne der Stad Haarlem zyn. Wat betreft het twede Articul, voor zo ver het zelve relatiefis tot de
handhaving en herflelling der Burgerye by haare Privilegiën en Preroga- tiven zo raakende het fiuk der Gildens als anderzints, naar luid der Ste- de Handveften en het door den Druk gemeen ma'aken van alle, zo oude als nieuwe Privilegiën, Handveflen en Voorrechten der voorfchreve Stad, re- fereeren wy ons tot het geene by onze voorfchreve eerdere Difpofitie en De- cifie van den 10 Augufti 1748, Art. 6 des wegens is vafigefteld, zynda tot het door den Druk gemeen maken der voorfchreve Privilegiën, Hand- veflen en Voorrechten, niet alleen der zulke, die de Burger-Schutterye als een Mrygsraad betreffen, maar ook die de Burgers als Ingezetenen van de Stad aangaan, in conformiteit van het gemelde zesde Articul, reets de noodige Ordre gefield, en zullende daar mede alle mogelykefpoed worden gemaakt. Fm wat aangaat het verdere verzoek mede in hei voor- fchreve'twede Articul der Requefle vermeld, raakende de Officieren in den Krygsraad, waar van wy by het eer/ie Art. van onze voorgemelde eerdere'Difpofitie aan ons hebben gereferveert de aanftelling, teweetenvan 2 Colonellen uit de Vroedfchap, en van de overige Officieren uit de fat- foenelykfte Burgers, welke aanftelling wy doen zouden, zo haaft als wy ons omtrent de daar toe bequaame en gequalificeerde Perzoonen zouden hebben geinformeert, en dat voor het toekomende zoude wordengeobfir- veert en naargekomen het geene by wylen onzen Pr&decejfeur Koning Willem de III., Hoogloffelyker Gedagteniffe, op den 14 September 1672, dien aangaande is gedifponeert; hebben wy na de noodige Informatien deswegens bekomen te hebben, gefielt, gelyk wy fielten mits dezen .· fat |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 6Βγ
Tot Coïïonel van de St. Joris Doek,
Mr. Gysbert Jan de Bruyn. Tot Kapitein van het Orange Vaandel, Salomod Fokkéj en tot Luite- nant, Adriaan van Eeten: TOt Kapitein van het Witte Vaandel, Salomon Krul; entotLuitenant Simon van Heereveen:
Tot Kapitein van 't Blaauwe Vaandel, Albertus Hodfon; en tot Lui- tenant, Laurens de Beer: TOt Kapitein van 't Gecouïeurde Vaandel, Jan van Mater Godeftoy en tot Luitenant, Cornelis Hoofd. Tot Coïïonel van de Cluveniers Doele,
Mr. Mattheus Willem van Valkenburg.
Tot Kapitein van V Orange Vaandel, Pieter van der Windt·, entot
Luitenant, Jan van Echten:
Tot Kapitein van V Witte Vaandel, Jan Adriaan Bogaart; entot Lui- tenant, Gerrit Langedyk: Tot Kapitein van V Blaauwe Vaandel, Jacobus Vermeulen j en tot Luitenant, Pieter Merkman:
Tot Kapitein van 't Gecouïeurde Vaandel, Pieter van Woenfelj entot Luitenant, Jan de Haan. En eindelyk tot Fifcaal van de voorfz. 8 Compagnien,
Mr. Joannes Dierkens. Wel verflaande, dat deze Keufe alleenijk zal wezen voor deze reïzè
zonder te trekken in confequentie, maar'in't toekomende by den Xrygs'- raad Kullen worden genomineerd vier Perzoonenuitde Froedfchap, om daar uit fiy de He er en Burgemeefleren twee Collonelstewordenverko'orm Fan gelyken zullen by denzelven JLrygsraad uit ieder Compagnie wor-
den genomineert twee Kapiteinen en twee Luitenants, om daar uit <5v Burgemeefleren een Kapitein en een Luitenantgekoozen te worden Zullen ook twee Fifcaalen by den Krjgsraad worden genomineert, om
hy gemelde Burgemeefleren daar uit een gekoozen te worden, en dat 'alles van drie tot drie Jaar en. Vanbelangende het verzoek vervat in het derde Articul der gemelde
Requejle, dat namentlyk het Collegie-van de Geauthorifeerdens om rede- nen daar by gemeld, voortaan niet meer zoude mogen beft aan alleen uit da Fabriqueurs, verklaaren wy onze ernflige meening en intentie te zyn dat alle abuizen en incomenïenten op heifluk der Fabriquen van tydtot md ingefloöpen, zullen worden geredreffèert, en dat de middelen daartoe dienflig, xo by de tVerkbaazen als by de Fabriqueurs terfiond zullen wor- den te werkgeflcld, ten einde diezaak, en particulierijk het bezwaar in r r Ρ Ρ het
|
||||
|
é88 .Hiltoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
het voorfchreve derde Articul vermeld, tenmeeften genoege van beide,_
zofpoedig als doenly k zal zyn, mag werden gefchih en getermineert, be- veelende wel expreffelyk Burgemeefters en Regeerders daaraan de hand te houden, ten einde de Fabriquen weder mogen komen in haar en voorigen bloey , waar aan wy ons ten uitterften laaien gelegen leggen. En wat eindelyk betrefi het vierde Articulvan de gemelde Requefle·,
nopens de voorzieninge op het Stuk van de Regeeringe, refereer en wy ons tot het geen by onze AÜe op dat pointop heden mede geëmaneeri, hebben gerefölveert en vafigefleld. Gedaan in 's Gravenhage den } Ociober 1748.
PRINCE D'ORANGE & NASSAU,
(L.S.) Ter Ordonnantie van zyne Hoogheid.
J. de Back,
Op huiden, dett 7 Oiiober, na voorgaande Klokkengeflag van de Puye
van den Raadhuize gepubliceert en den Folke voorgeleezen, ten overfiaan en in prcefentie van de Edele Mog. Heeren Commijfaris· fin bovengemelde By my,y
D. GüLDEWAGEN,
Aan ons Frederik Hendrik, Baron van U^aJJènaar, Heer van beide
-" de Catwyken en 't Zand, befchreven in de Ordre van de Ridderschap van Holland, Heemraadvan Rynland, <?« Willem Pauw, Raad inden Hoogen Raade in Holland, als fpecialfk gecommitteert by zyne Door- luchtigjle Hoogheid den Heer e Prince van Orange en Najfau, ,&m de Ruft en Tranquilliteit binnen de Stad Haarlem, ZO veel doenly k, te herjtellen, by de Heeren Regenten derzelver Stad openhertelyk verklaard zynde, ge· lyk zy als noch verklaarden, dat zylieden alle in het gemeen en ieder in het byzonder niet meer wilden gedachtig wezen de ongeregeltheden, zedert eenigen tyd by eenige Ingezetenen binnen deze Stadgepleegt; maar al het zelve meer toefchryvende aan een verkeerde drifi, als aan een gepremedi- teerde Malitie,' gaarne wilde vergeeven en vergeeten, zonder daar over eenige recherche of onderzoek te laaien doen, ofgedoogen gedaan ie wor- den; 7o hebben wy uit den Naam van hooggedachte zyne Hoogheid, pry- zende voor eer/t in de gemelde Heeren Regenten hunne affe&ie engenee· gentheid jegens hunne'Burgers en Ingezetenen, goedgevonden, dezelve Burzers 'enlngezeetenen te vermaanen en op het allerferieufte te belaften, gelyk wy mitsdezen vermaanen en belajlen , fchuldige wederliefde enge· hobrzaamheid aan hunne refpeétive Overheden tebewyzen, dezelve met die behoorljke eerbiedigheid en refpeiï te bejegenen, de em Burger den an·
|
||||
|
van de Befchryvlng der Stad HAARLEM. 6%9
anderen over het gepaleerde niet te injurkeren, en verders alles ie doen
dat de pligt van een goed Burger en Onderdaan medebrengt. " * ËÉÜí,ú gedaan ten overflaan van ons Commiffarifftn hier onderyeichre
ven binnen de Stad Haarlem, den ã OSïober 1748. F. H. v. WASSENAAR. W. PAUW.
- ¼$ huiden, den 7 Oótober 1748, na voorgaande Kloklensrefla? van de
Puye van den Raadhuize gepubliceert en den ï^olke voorgeleezen ten overflaan en inprafenüe van de Edele Mog. HeerenCommifla- rijjen boven gemeld. M |
|||||||||
|
By
|
|||||||||
|
D. GüLDEWAGEN,
Waar op alles in een volkomen ruft, 'zo 't fcheen.herfteld wierd-
en hun Ed. Mogende vertrokken 's anderen daags. Zyne Doorluchtige Hoogheid, den roden van December,'s mor-
gens omtrent half 7 uuren van 't Huis de Oranjezaal na Vriesland de reize hebbende aangenomen, arriveerden omtrent ten 10 uuren aan de Herberg de Dorftige Kuil, omtrent Haarlem, alwaar de twede verwiiïeling van Paarden moeftgefchieden: en vermits hun Ed. Groot Achtb. de Heeren Burgemeefteren dezer Stad verwittigt waren dat zyne Hoogheid, om de meefte fpoed, niet door de Stad zoude'pas- feeren, zo wierd denzelven yan wegens welgemelde Heeren Bur- gemeefteren door een Deputatie vanta Ed. Groot Achtbaare op- gewagt, beftaande uit de Heeren regeerende Burgemeefteren Steyn •en Witte, en den Heer Penfionaris Gilles, welke uit naam van deze Stad zyne Hoogheid Complimenteerden, en verder eene selukkipe en voorfpoedige Reize toewenfehtenj verders waren van meerge- melde Heeren Burgemeefteren aldaar in gereedheid gebrast eenfpe Ververfchingen, om zyn Hoogheid daar mede te defrojeeren; die daar toe binnen getreden zynde, daar van zich liet bedienen: en vervolgens, .na de Paarden verwirTelt waren, in goede'welftand zyn Reize voortzette, terwyi in 't paOeeren van de Wallen der Stad zo in 't aannaderen als afwyken, door 't Kanon wierd gèfalueert Na dat den i8den van Oétober, te Aken, de'lang gewenfehte
Vrede geflooten was, zo wierd in het volgende jaar, den uden |
|||||||||
|
van Juny, na een voorgaande Dankdag, mede alhier over die eeflo-
Vrede veele vreugde bedreven, als met het 'luiden en fpeelea
p Ñ Ñ Ñ 2 der
|
|||||||||
|
6()o Hiftoriefclie Aantekeningen, ter aanvullinge
der Klokken, loiïen van 't Gefchut, 't branden van Piktonnen, en
iilumineeren der Huizen: de Burgeiy en Ingezetenen hadden op verfcheidene plaatzen Eerepoorten en een groot getal van Praal- boogen opgericht, en veele fchoone Decoratien vervaardigt: onder andere zag men aan 't Huis van de Stads Drukkers Enfchedés 4 vier- kante doorlchynende Schilderyen, fraai en uitvoeriggeichildertdooi- den Kunftenaar T. Jelgersma. Aan de regterzyde van de Deur zag men de Vryheid, onder de gedaante van Ρ alias: in de linkerhand houdende de amique Hoed der Vryheid, zynde een Muts, die de Romeinfche Slaaven by het. verkrygen hunner Vryheid gewoon wa- ren te draagen, ten teken van ontworftekje flaaverny: met de reg- terhand hield zy de Speer, en ruftende met de regter arm op het Hoofd van Janus, met twee Aangezichten, het eene oud en ge- haard, en het ander jongk en baardeloos, als zynde een Zinnebeeld yan de oude en nieuwe Regeering \ van de oude en geëindigde Oor- log en de nieuw aangevangene Vrede; van het gepafleerde en van het tegenwoordige: het oude Aangezicht zag zydelings in een Spie- gel, die door de wederom-kaatzende Lichtftraal deszelfs Beeldtenis vertoonde, zinfpeelende op de verbreiding van de voorvallen door de weekelykfche Couranten, en de erinnering der voornaamfte ge- beurtenifTen door den Maandelykfche Europifche Staats Secretaris: onder dit Hoofd zag men de bekende Tafelen der Roomfche Wet- ten, draagende het Opfchrift: Lex XII. Tabularum. Ter jegter- hand na omhoog zag men een Duif, ruitende op een Wolk, met een Olyftak in haar bek; vertoonende hoe de liefdenryke Zagtzin- nigheid de Vrede ons toegebragt heeft. Aan de Voeten der Vry- beid lag de Hollandfche Leeuw in een vreedzaame geftalte. Boven- aan, in een omwonden e Rolle, las men deze Latynfche Zinfpreukj Libertas Pacis foboles prudentie alumtia, dat onderaan in het Neder» dujtfch dus was nagevolgt: Door Vryheid en door Vrede r
Zo bloeijen Land en Steden. De twede Schildery vertoonde het Boritbeeld van zyne Doorluch-
tige Hoogheid Willem Kar el Hendrik Frifo, Prinfe van Oranje en Nafiau, Erf-Stadhouder, Erf-Kapitein en Admiraal Generaal derVer- eenigde Nederlanden , Herftelder onzer Vrede en Vryheid: liet vrien,-
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 691
vriendelyk Aangezicht, gekeerd na de Hollandfche Frede-Maagd,
ileroogde op die Schoone, bereid met een wakker oog voor onze Welvaard te waaken, de Vryheid te befchermen, en door de Vrede het Vaderland te doen bloeijen. De Frede-Maagd, op een Wolk nederdaalende van den Hemel, met de Hoorn desOvervloedsin haar linker arm, beteekende de Vrugten, die dezelve zoude voortbren- gen; en met de regter hand bekroonde zy het Hoofd van dezen Godvruchtigen, Wyzen en Vredelievenden Forfl , met een Kroon van verfche ontlooke Olyfloof, ten teken, dat wy de Vrede ender- 7,elver lieffelyke Vrugten aan dien beminden Prins, naaft God, te danken hadden: daarom zag men boven zyn Hoofd een Zon, ver- beeld, met dit Omfchrift: Unus inftar omnium, dat is, Een gelyk aan allen. De Pedeftal, waar op het Boftbeeld was geplaatil, was behangen met de Wapenen van zyne Doorluchtige Hoogheid, en der Generaaliceit. En onderaan las men deze woorden: De Ruft herfteld
Door dezen Heli. Aan de linkerzyde van de Deur zag men de gewapende Haarlenr-
fche Maagd, in navolging der Zinfpreuk van het Stads Wapenfchild,. Ficit vim Firtas, dat is, De Deugd averwind de Macht, praalende, ten teken van haare zucht voor Waarheid en Godsdienit, met de Zon op de Borlt: haar Hoofd was bedekt met den Helm der Dap- perheid, verfierd met een Sphynx, het Zinnebeeld der diepzinnige Wysheid, en een Bos van Pluimen, ten teken van Overwinning: voor haare Voeten zag men de Macht of het Geweld, gewapend mee een Stormhoed op het Hoofd, en een Knods in beide de Handen, leggende in een dreigende geilalte, en poogingen doende om op te ftaan ·, doch die fiere Maagd, houdende ia haar, regterhand een ge- velde Speer, trad haar met de regter Voet ter neder, ee drukte Ge- weld het Staal indeBorft} betekenende hoe de Waarheid, Gods- dïenft, Deugd, Vryheid en Moed onzer Vaderlanderen thans ont- waakte, de woedenden Oorlog, Geweld, Tiranny, Muitzugt, enz. verdelgt, en door de Vrede eindelyk triumpheert, en waarom haar Hoofd met Lauwerbladen omvlochten was. Met de linker arm rufte zy op het Haarlemmer PFapenfchild, in de Overwinning der Haar- lemmers op de OngelooYigen te Damiate æòß Jonelyk verkreegen. Ñ ñ ñ ñ 3 Aa»
|
||||
|
£$% Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Aan die zelve zyde zag men ook een Colom, verfierd met Gedenk-
penningen, vertoonénde de Borfibeeïden van de Grondleggers, Her- iteiders en Voedfterheeren onzer Vryheid, als, Willem den eerfien, Maurits, Frederik Hendrik, Willem den tweden, Willem den derden, en Willem den vierden^ Prinfen van Oranje en Naffau. Boven aan de andere zyde praalde het Borftbeeld van Kenau Simons Haffelaar, zo berucht wegens haar meer dan mannelyke Dapperheid, betoond in het Beleg van Haarlem, tégen den Spanjaard; eene der aloude Stammoederen van den Ed. Groot Achtb. Heer Mr. Gerard Aarnoud HaJJ'elaar, Burgemeefter en Raad der Stad Amfierdam, enz. In 't verfchiet zag men de Groote Kerk en Haarlemmer Hout. En bo- venaan vond men in een ontwondene Rolle deze Zinfpreuk: Pr 9 Al- ris fc? Focis, dat osderaan in 't Nederduitfch dus vertolkt is: Foor Haar dfl een en Alt aar en,
Nooit Goed of Bloed te fpaaren. De twede Schildery, aan die zyde,'vertoonde een aloude Gedenk-
tiaald of Eerezuil, pronkende met de Wapenfchilden der oorlogen- de Mogendheden. Bovenaan, van vooren, hong het Wapen des Keizers; daar onder dat van Frankryk, Groot-Brittannien, en van de Unie der zeven Fereenigde Nederlanden. Aan beide de zyden de •Wapenen van Spanje, Poolen, Pruisen, Sardinien, Skilien, Beye- ren,Genua en Modena -f. doch welke Wapenfchilden maar van ter zy- den gezien en a!s uitpuilende vertoond wierden. Mercurius, als een Bode der Goden en Brenger van nieuwe Tydingen,met zyne Vleu- gelen het Zwerk klievende, en nu dit vrye Nederland, die Baker- mat des Koophandels bereikt hebbende., ftutte uit genegenheid, als zynde de Patroon der Kooplieden, zynen vlucht, en in eene ru- ftende geftalte zweevende, ontwond hy de Rolle, die hy inzyn lin- ker hand droeg, waar op gefchreven ftond: RegnaPacata; ons daar door bekend maakende , Dat de Koningen bevredigd zyn. In de regter hand voerde hy den Staf met Slangen omvlechten, beteke- \ nende, dat deze Vrede een Gefchenk des Hemels is. In 't verfchiet vertoonde zich een Bofch van Olyfhoornen, en daar in twee Genii of goede Gelei-Geeflen , als Cupidootjes afgemaaid, bezig zynde met Loof en Vrugten te plukken; verbeeldende dat de Hemel, door middel der Vrede, den nyyren Handelaar, aldus genadig wederom go
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARL EM. 693
gelegenheid zal verleenen, om wandelende op den goeden Wee .
de lieffelyke Vrugten der Vrede in te zamelen: en onderaan las men' deze woorden: God wil ons niet verdrukken;
Maar laat O lyv eng lukken. Ons Kinderhuis munte boven alles uit, hebbende de Kinderen op ei-
gen koften en uit eigen beweeging deJBinnen-plaatzen met Praalboo- gen, enz. verfierd, en op de groote Plaats een fchoone Berceau ge- maakt, waar in de Prins en PrinfeiTe van Oranje, nevens de Vorfteiy- ke Kinderen, en veéle Zinnebeelden op de Vrede, vertoond wier- den. Het Diacony- en voornamen tiyk de Zaal van 't Werkhuis was op een ongemeen fraaije wyze verfierd ν om aldus aller Liefde voor het Doorluchtig Huis van Oranje, en de algemeene blydfchap over de beveiliging der Godsdienft en Vrylieid des Vaderlands, die wy naait God^aan het wys beleid van zyne Doorluchtige Hoogheid,on- zen Erf-Stadhouder, te danken hebben, op het pracHtigfte te vie- ren. De Uitfchryving dezer algemeene Dank- en Bededag van hunne
Hoog Mogende, en de Brief van hun Ed. Groot Mogende deHee- ren Staaten van Holland en Wefi-Vriesland, na derëfpeériveSteden gezonden, is te aanmerkelyk, om voorby te gaan, dus luidende: Erentfefle, Wyze, Voorzienige, zeer T>ifcreete
Heer en,
\/C ~fy gedenken niet zonder aandoening de gevmrlyketoefiand, waar
ψ\' in de Republiek zedert de Troubles, dewelke ontftaan zyn na de dood van ivylen Keizer Karel de zesde, haar bevonden heeft, en de- welke van tyd tot tyd zo verre is toegenomen, dat naauwlyks iets anders te wagten is geweeft, ah dat een machtig Vyandelyk Heirleger tot in hei- hert van dezen Staat zoude zyn ingedrongen, in welke regtmaatige vree- ze wy des te meer geconfirmeert zyn geworden, als wy by het openen van de laatfie Campagne, na dat den Staat een zo?nachtigeFortres, als was de. Stad van Bergen op den Zoom, verloor enhadde 0 de Stad Maftrigt belegerd hebben gezien , by welkers overgaan met reden heeft kun* nen worden te gemoet gezien het Onheil, dat daar uit noodwendig voor dm Stmt moefie profitteere»; maar gelyk God Almachtig in het midden |
||||
|
694 Hiitorïefche Aantekeningen, ter aanvullinge
van de voorfchreve Rampen en 'tegenfpoeden zyner voorige ontfermtnge
•gedenkende, aan het lieve Vaderland de Genade bewezen heeft, van aan het zelve te fchenken een Illufler en Eminent Hoofd, dewelke door deszelfs Wysheid, Oplettendheid en Voorzichtigheid een nieuwe hoope heeft ver- fchaft, om, als een Middel in Gods hand, 'j Lands vervallene Zaaken te redden, heeft zulks wettige aanleiding gegeven, om den moed niet te laaien vallen, maar in Gods Mogentheden alles aan te wenden, wat tot verdere afkeeringe van de Onheilen, devjelke over het Land hingen, die- nen konde; en wy kunnen dien volgende niet nalaaten het als een byzon- tlere Blyk van Gods nooit volpreeze Goedertierentheid aan te merken,dat onder de Vrugten van die heilzaame Verandering is geweefl, dat op zo fpoedige en de verwagting te boven gaande wyze de Vredes- Praliminai- ,ren getekend, en een Stilftand van Wapenen getroffen zyn geworden^ waar door de Vredehandel begonnen, en eindelyk zo verre gevorderd is? dat het finaale V redens-Trablaat op den 18 Oclober laat fileden gefiooten^ en binnen den geflelden tyd geratificeerd is geworden. Wy vinden in het voorfchreve zo gelukkig Evenement regttnaatige Stof-
fen, om God den Heer e daar voor te loovenentepryzen,entegelyktefmee'· ken, dat de voorfchreve getroffen Vrede moge zyn in Gods gunfi.enbeftendig voor de Republiek; doch wy zyn echter niet zonder bekommering , dat de .heugelyke Vrugten daar van niet volkomen gefmaakt zullen worden, zo lange de aanhoudende ziekte en flerfte onder het Rundvee by continuatie blyft graffeeren, en andere Zwaarigheden noch niet geheel uit den weg zyn geruimd; waaromme de Heer en Staat en Generaal der Vereenigde Nederlanden, na dat daar inne van wegen de Heer en Staat en van Hol- land en Wefi-Vriesland was bewilligd, in deze toeft and van Jyden e» Zaaken goedgevonden hebben mits dezen uit te fchryven een algemeene Dank- en Bededag over alle de geünieerde Provintien, geaffecteerde Land- fchappen, Steden en Leden van dien, tegens Woensdag, die wezen zal den elfde van de maand Juny eerft komende, om ten zelven dage 'm alk de Kerken dezer Landen God Jlmachtigvangantfcher Herten te loovert en te danken voor zyne onverdiende en nooit volpreze Goedertierendheicl, waar door den Staat in Vrede gefield, en tot dus verre by haar e dier- 'haare Godsdienfi en Vryheid geconferveerd gebleven is, met Bede, dat de voorfchreve Vrede moge zyn een Vrede in Gods Gunft,dat het aan den Staat in de Vrede niet bitter gemaakt moge, worden, dat de Vrede moge beftendig zyn, en dat de Ingezetenen van dezen Staat de daar van ge- wenfchie Vrugien genieten mogen, en om voorts met eene oprechte verne- |
||||
|
van de Befchryvïng der Stad HAARLEM. fy$
der ing en belydenifl van alle 's Lands hooggaande Zonden en Ongerech-
tigheden, die ons de minfie van Gods Zegeningen onwaardig maaken met een waare Boetvaardigheid en Bekeeringe ons voor God'te verootmoe- digen yen den zelven ■vimglyk te bidden en te fmeeken om zynen verderen- Zegen en Befcherminge over ons lieve Vaderland, en dat de ziekte en flerfte onder het Rundvee eindelyk eens mogen ophouden, en alle andere ■wel verdiende plaagen en oordeelen genadelyk mogen worden afgewend: villes tot grootmaaking van des He-eren Allerheïligften Naam, 'voort- planting en aanwafch van de waare Gereformeerde Religie, confervatis •van onze diergekogte Fryheid en mzer aller Zielen Zaligheid. Wy verzoeken derhalven, dat UE. dezen Dank- en Bededag tegens
.den voorfchreeven elfden Juny eerfikomende tydelyk willen doen publicee- #en, ter plaatze daar men gewoon is zodanige Publicatie te doen, en daar benevens firiclelyk te doen verbieden, ook met 'er daad te doen ïõ- houden allerlei Handwerk en Neer ing, mitsgaders het Tappen, Kaat- zen, Balflaan en diergelyke Exercitien meerder, op zekere groot e posnen, daar tegens teflatueeren, op dat dit goede en heüzaame Foorneemendoor geene onbehoorlykheden geturbeerd of verhindert moge werden; doende hier van advertentie aan de JValfche £n Engelfche Kerken 3 die binnen de Stad Haarlem zouden mogen zyn. Wyders verzoeken wy mede, dat UE. in den haar en ordres gelieven
te feilen, en de noodige voorzieninge te doen, ten einde op Frydag daar aan volgende, en zulks op den dertienden van de voorfz. maand Juny eerfikomende, des avonds ahmme 'tekenen van blydfchap over de Vrede moge worden getoont, met het luiden van Klokken, \oJfen van Kanon en het branden van Vreugdevuur en. ter plaat ze daar men gewoon is zulks te doen. Op dat nu de voorfz. Dankzeggingen en Gebeden aan God des te aan-
genaamer mogen zyn, en des te eerder werden verhoort, hebben de Hee- ren Staat en Generaal der Vereenigde Nederlanden geoor deelt, dat dezel- ve behoor en gepaart te gaan met Werken van Liefde envanBarmhertig- heid omtrent d*n defolaaten ßïåâáçÜ en genoegzaame ruïne van de Kerk. Mnmn de Stad Bergen op Zoom, gelyk ook van de Kerk van Zas van Gent, terwyl die Plaatzen in geen fiaat zyn, om haare Kerken weder op ie bouwen, hoe menage-m, eenvoudig en 'beknopt dezelve zouden wor- den gemaakt, en verder tot het doen van charitahle Uitreikingen, dewel- ke aan deze en geene door den Oorlog geruïneerde Ingezetenen tot haar on- der fi and, en om haar weder tot nutte van het Land op de been te bel· |
||||
|
696 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
pen zouden hehooren gedaan te marden? waarom meergemelde Heeren
S taaien Generaal der Vereenigde Nederlanden, met-bewHligingvanhaar Edele Groot Mogende de Heeren Staaten van Holland en Wefi-Friesland voornoemt goedgevonden hebben vafl te ftellen het doen van een generaa~ k Colleile binnen de refpeltive Provintien, en het Reffort van de Gene- raaliteit ? en dat vervolgens {na voorgaande Publicatie op de gewoonlyke Plaatzen, mitsgaders op de Predikfioelen in alle Kerken dezer Landen) deZe ColieUe gedaan zal worden in een goede en exacte erdrs van Huis tot Huis .zonder eemge exceptie, op Maandag na den voorfchreven Dank- en Bededag, en zulks op den \6 Juny eerfikomende; dat de gecollecteerde Penningen zonder de minfie detraftie van de Dorpen in de Steden, waar onder die refilrteeren , van de Steden in de Provintiaale Comptoiren, en van daar ten Compioire Generaal van de Unie zullen worden gebragt ,z& als in qelyke Gevallen voor dezen te meermaalen'■ is gedaan? dat ook nie- mand? het zy Ontvanger of anderen? voor dieCollecte ,Ontvangof'Uit- gave? eenig falaris zullen mogen pretendeeren? en dat de Penningen, op die wyze gecollecleert, zonder eenige de minfle diverfie, met goed overleg van Zaaken, ten fine voorfchreve zullen worden geémployeert. JVy verzoeken vervolgens HE. zodanige ordres te willen fiellen ? dat
de voorfz. Co Heels 's Maandags na den voorfz. Dank- en Bededag, tv weet en den ió Juny eerfl komende ? magte werden gedaan ? navoorgaande Publicatie? op de gewoonlyke plaat zen in de Steden en Dorpen? mitsga- ders op de Predikfioelen in alle de Kerken dezer Landen, als mede omy χ-ϋ op den voorfz. Dank· en Bededag, als op den eerfien Zondag daar aan vok'ende, devvörfz. Collecte en het oogmerk van dien, doorderefpeclive Predikanten in alle de Kerken dezer Landen te laaien voordraagen ? en de Gemeente te laat en opwekken en aanmmnen tot het oefenen van mild- daadigheid in de voorfchreve Collecte^ Waar mede ? Erentfefte, Wyze, Voorzienige, zeer Difcreete
Heeren, beveelen wy UÉ. de befcherminge Gods. Gefchreveu in den Hage den 14 May 1749. Ter Ordonnantie van de Gecommitteerde Raaderu
. P. S. UE. Gelieven verdagt te zyn, de noodige order e
ordre te fielten, dat van nu af aan en zonder den Dank- en Bededag zelve af te wagten? de weekelyk- fche Bedefiondm komen te cejfemn en op te- houden, ~ '.......... ; ,- Edj
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Η Α Α R L E M. 697
En, om dat in 's Gravenhage, als de Zetel van 't Hof, op deze
Vrede het algemeen prachtige Kunftvuurwerk, tot 's Lands koften wierd opgelicht, daar duizende Nederlanders hunne nieuwsgierige oogen aan verzadigden, en is afgeftooken, zullen wy het volgende daar van ter eeuwige geheugenis ter nederftellen: Het Theater, in de Vyver opgericht, waar op.dit prachtig Vre-
•de-Gebouw ftond, rulle op 3840 Paaien, ieder itfa 18 Voetenlang Bevloerd met 2 Duims Planken. De breedte van de eene tot de an- dere Vleugel was 330 Voeten, de diepte van vooren tot achteren a 11 Voeten. Rondom de Υ loer was een Leuning van 5 en 1 halve Voeten hoog, hebbende van vooren en achter een opening. Het ■Gebouw ftond 6 Voeten boven het Theater verheven, endebreete van het regter.tot het linker Paviljoen, buitens weeks, was 268 Voe- den. De middelfte Tempel was 98 Voeten breed en 5-3 Voeten diep-
ruftende op 10 zwaare Colommen, draagende èene"Kroon!yil met eene Verdieping^ en daar boven op noch een twedé Verdieping crapsgewyze, dienende voor een Voetftuk van het daar op zittende Beeld. Dit Gebouw van het Theater tot deszelfè Top was meer dan joo Rynlandfche Voeten hoog. Dit Hoofd-Gebouw verbeelde den Tempel des Vredcs, zynde
verfierd met Colommen, Beelden, Schilderyen, Infcrjptien', Basrè- iieven, enz.; zynde zelfs alle de Ornamenten met allerlei Vuurwer- ken rykelyk voorzien. Boven op den Top van dezen Tempel zat als opeen Wolk een groot Beeld, betekenende de Roem,, houden- de in de"Regterhand een 'Zwaard* en in de Linker de zeven Pylen welkers Hoofd met een Zon van Vuurwerk omringd was. ' . Wanneer de Cachenetten niet waren ingezet, kon men van ach
teren en vooren door het geheele Gebouw en tuflehen de Püaaren en Poorten heen zien; maar in de groote Poort van vooren, na de zyde van het Hof, zag men een Stuk Sehildery,, 32 Voeten hoog en •16 breed, verbeeldende de Vrede, onder de gedaante van eeneKo- ninginne in haar Plechtgewaad, daalende. op Wolken neder, wor- dende haar Mantel door gevleugelde Kindertjes opgehouden, en in ?t verfchiet zag men den Tempel van Janus, die door diergefyke Kindertjes wierd geflooten. De Vrede hield een Olyitak in de eene en Korenairen in de andere hand. Bovenaan zag men Apollo in de 'Wolken, omringd met een helder fchynend Zonnelicht, yerjaagen- ■ftqqqi de
|
||||
|
6?3 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullihge '
de met zyne Pylen de Tweedragt en andere Wangedrochten. Het
Byfchrift, geplaatft in het Fries van het Gebouw, regt boven iecféf Tafereel, behelsde deze woorden: Sanguinis effufifatis e/l. Pax reddita Terris
Longa fores Jamt patulas in Secida claudo , Et Viétïi», 'domitoflatuo de matte tropbemtn·. Dat is,
Daar is reed; Bloed genoeg vergooien. Fermitstk, de Fredc, wede-
rom op de Aarde ben gekomen, zofiuïfe ik de Deuren van den open/taanden Tempel van Janus voor lange toe, én de overhand bekomen hebbende' over den getemden' Xrygsgod/regte ik een Zegeteken op van deszelfs Wapenen. Boven dit Stuk zag men, Basreliefsgewyze in 't graauw gefchil·
derd, de Wapenfchilden van de Staaten Generaal, van zyne Hoog- heid den Prinfe en van haare Koningklyke Hoogheid de Prinfefïe van Oranje. Aan de regter zyde van deze groote Poort, byna op den uit-
hoek van het halfrond van vooren, zag men een Beeld, 12 Voeten hoog, verbeeldende de Sttlzwygentheid of het Geheim, leggende de voorite Vinger van haar regter hand op den mond, en houdende in haar linker hand een half geopende Rolle, daar twee Zegels aanhon- gen; en op het Voetftuk ftond: Merces tuta: dat is, Haar Vergelding is zeker ~
Aan de andere zyde ftond een Beeld'van dezelve groote, verbeel- dende de Godsdienfl: zy hield in haar regter hand een Offerfchaaltje, leggende de linkerhand op de Borft, en haare oogen na den Hemel geilagen: naaft haar ftond een brandend Autaar; enophetVoetftuk las men. deze woorden.: Hac Nitimur: dat is, Op dezefleunen wj.
Aan de regter zyde, aan het einde van het halfrond binnenwaarts*
ftond een Stuk Schildery, 22 Voeten hoog en 7 breed, verbeelden- de eene Naaide, behangen met allerlei Muficale Inftrumenten. Aan de linker zyde, of na de zyde van de korte Vyverberg, me-
de aan het einde van het halfrond binnenwaarts, ftond noch zo een Stuk, zyn.de insgelyks eene Naaide., mee allerlei Krygstuig behan- gen, In
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAAR L E M. 699
In 't midden van de regter Vleugel van vooren na het Hof, zag
men een Stuk Schildery, 22 Voeten hoog en 11 breed, verbeelden- de haar Hoog Mogende de Heeren Staaten Generaal der zeven Ver- eenigde Provintien, onder het Zinnebeeld der zeven Wyzen van Griekenland', zittende aan eenronde-Tafel, nevens zyne Hoogheid, onder de gedaante van een jongk Krygsheld, in Romeinfch Gewaad, en met malkander raadpleegende, zinfpeelende op de Eensgezind- heid, waar door men eindelyk de herdeliing der Vrede enRuftver- kreegen heeft: het Byfchrift luide dus: Pacis in optafas cozamus foedera Leges, .
Et Patria unanimi tueamur nientefalutem. Dat is:
Laat ons een gensenfcht Vredes-Verbondfluiten, en eenpaarig- het TVel«
T.yH van 't Vaderland behertigen. Boven deze Schildery ffond- Basreliefsgewyze gefchilderd de Èrf-
prinSy Graaf van Buuren, onder de Verbeelding van den jongen Her- cules, bekeed meteen Leeuwenhuid, leunende met zyn linker hand op een Knots, en drukkende met de regter hand twee Slangen dood, -zynde voorts omringd met-gevleugelde Kindertjes, die met allerhan- de Krygswapenen ipeelden-, In 't midden van de linker Vleugel van vooren, zag men een Stuk
Schildery, 22 Voeren hoog en 11 breed', verbeeldende Nephtunus,. die by helder Weder geruft met zyn Wagen op de dille oppervlak- te der Zee fpeelen ryd, zynde verzeld van Nymphen, Tritons en andere Watergoden, benevens eenige Schepen in 't verfchiet, zin- fpeelende op de heritelling van den Koophandel eaZeeyaartj en bo- venaan dit Byfchrift: Dum mihicompofitaspelagalicetireper undas,
Curritejam Batavapacataper cequora Ch/jjès', Dat is:
Kademaal il op de flille Wateren wederom'kangints en'herwaarts
vaaren, doorzeild dan ook,,. Uederlandfche- Koopvaar'di-VloQ. ten, de bevredigde Golven, Boven deze Schildery ftond Basreliefsgewyze mede in 't graauw
gefchilderd de Prinfefie Carolina, onder het Zinnebeeld van een jon- ge Ρ'alias, met Helm., Speer en.Sc.hild, en aan wederzyden gevleu- gelde Kindertjes, verbeeldende allerlei Kunden, Qqqq 3 Aan |
||||
|
7©ï Hiiloriefclie Aantekeningen, ter aanvullinge
Aan de regier zyde, byna op de hoek van de regter Vleugel van
den Tempel van vooren, ilond een Beeld, 12 Voeten hoog, ver- beeldende de IFysheid, houdende in haar regter hand een Schaaltje met Vuur daar op, en in de linker hand een open Boekj en op het Voetftuk ilond: Dominahitur A/iris: dat is, Zy zal o-ver het Geflernte heerfchen.
Aan de linker zyde, daar tegen over, zag men een Beeld van de
zelve groote, verbeeldende de Frybeid, houdende in haare regter :hand een Scepter, en in de linker een Speer, met den Hoed daar .op; en onderaan las men: Hanc iuemur: dat is, Deze hefchermen wy.
In de groote Poort, van achteren na de lange Vyverberg, zag
jnen een Stuk Schildery, 52 Voeten hoog en 16breed, verbeelden- de de Verheffing van zyne Hoogheid^ door een jongk Krygsheld, in Komeinfch Gewaad, wordende, volgens de gewoonte der oude Ba- tavieren, wanneer men een Legerhoofd verkoos, op een Schild ftaan- de, gedraagen: in het verfchiet zag men eenige Schepen, die, ten Anker leggende, hunne Wimpels en Vlaggen laaten waaijen, om daar door het Kapitein- en Admiraal Generaalfehap te betekenen; ea ^bovenaan las men: Omnis Araufiaco Duce gaudet &Aufpice Miles,
Giinctaqiie Latitia refonant; nutte Nubila Terris Diffugïunt nofiris , î§ blanda jAurora refurgit. 'Dat is:
De Krygslieden Z'in verheugd over de Verheffing van den Oranje ■
Forfltot hunnen Leidsman en Aan-voerder., en alles weergalmd van Vreugde ; thans verdwynen de donkere Wolken van boven ons hoofel, en ntaaken wederom plaats voor een aangenaame Zionnefchjn. Boven deze Schildery, mede in-'t graauw gefchilderd, zag men
Basreliefsgewyze, het Borfibeeld van zyne Hoogheid, ftaande op een Voet, met Feilonnen omhangen, en wordende door de Faam met een Krans bekroond: noch zag men tien gevleugelde Kindertjes, vyf aan iederezyde, verbeeldende de veelvuldige Deugden en Roemwaar- dige Hoedanigheden van onzen Doorluchtigen Erf-Stadhouder. Jn 't midden van de regter Vleugel van achteren} na de zyde van
ir
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE M. fof
de korte Vyverberg, zag men een StukSchüdery, verbeeldende de
Stad kheben, welkers vervallene Muuren zich van zelve herfielden',- op het zoet geluid en Snaarenfpel van Jmpèion; betekenende, dat door de zagtzinnigheid en gemaatigdheid van zyne Hoogheid alles wederom in ordre gebragt word; volgens die daar bovenftaandeOp- fchrift: Alter ut Amphion, fleSiens dulcedine merites,
CoUapfu infiaurai Batavorum mesnia Frifo. Dat is:
ΓοΓβ Frifo, even als een t-weden Amphion, buigt de Gemoederen'
door zytie Zagtzinnigheid, en herfteld Nederlands vervallene Muuren.
Boven deze- Schildery, zag men in Basrelïefsgewyze in -r. graauw
ij-efchilderd, eenige gevlerkte Kindertjes, torflende een groote Staf van Commando, als' herteken van het Kapitein Generaalfchap. In 't midden van de linker Vleugel van achteren, zag men in Schil-
dery een groot Gekroond: Wapenfchild, met de Wapens der Huizen· van Brumwyk-Lumnburg enOranje-Nafau, in quartieren, worden- de door vliegende Kindertjes opgehouden: omlaag zag men twee vereenipde Harten op een A-utaar, waar uit een groote meenigte van allerlei Bloemen voortquamen, ftaande deHuwelyks-Godterzy- de van. 't Autaar; alles zinfpeelende op den Echtenband en-tedere Huwelyks-Liefde tuffchen· haare Doorluchtige enKoningklyke Hoog, heden; met dit Byfchrift daar boven·: Non nififera dies tamfanctos rumpat amores,
LtZtaque. Fojleritas ïn Laudes crefcat avitasP Dat is:
Dat deze heilige Hu-wetyh-Banden niet danfpade mogen verbrooken
worden; en dat een heuchelyh Nakomelingfcbap der Voorvadc- .renpryJJelyleFoetfiappen navolgel Daar boven was mede Basreiiefsgewyze gefchüderd eenige gevleu-
gelde Kindertjes, waar van 'er een als een kleene Mercurius, bene- vens een ander, den Drietand van Nephcanus droeg, betekenende het Admiraal-Generaalfchap· Achter iedere Schildery in de groote Voor- en Achter-Poort van
den Tempel, ftorid een groote fraaije verlichte Piramide? om die twee
|
||||
|
702. Hiitoriefche Aantekeningen, ter aanvüllinge
twee Schilderyen, als mede die in de hoeken van't halfrond van voo-
ren geplaatft waren, te verlichten>. achter iedere Piramide ftonden Kokers met 200 Vuurpylen, en tuffchen beiden in'tmiddenvanden. Tempel een groote Koker met óco Vuurpylen. Achter de Schilderyen, die in de regter en linker Vleugels, zo
van voeren als van achteren, geplaatft waren, als mede in de Pavil- joenen, (tonden mede groote Piramiden, om die Schilderyen te ver- lichten, nevens Kokers met Vuurpylen. Van beide de Vleugels dezer Tempel liep een halfronde overdek-
te Gaandery, na de zyde van het Hofuitfpringende, zyndedetwee Vleugels; ieder van deze Gaandery rufte op 20 Colommen, 10 van vooren en 10 van achteren, en aan beide de zyden open, zo dat men daar door konde zien: deze Colommen waren omflingert met Fefton- jien, die allerlei Vuurwerken uitgaven: de Ornamenten van deze Colommen waren Verguld, en derzelver Kapiteelen en Bafementen, zo wel als de Colommen en het geheele Gebouw, waren met veel- erhande Couleuren kunftig Gemarmerd. in 't midden van dezeGaanderyhongen ip groote Vergulde Licht-
Kroonen, ieder van 48 Lichten, dat is, in iedere Gaandery 5 van die Kroonen, voor de openingen tuffchen de Pilaaren, zo dat men' dezelve van vooren en achteren konde zien. Boven deze overdekte Gaanderyen of Vleugels was noch een Gang,
omringt met een hooge Baluftrade of Leuning, en op dezelve, op een evenredige afftand, Vaazen, Kokers met Vuurpylen en ander Vuurwerk geplaatft. Aan de beide einden van deze Vleugels of Gaanderyen zag men
twee Paviljoenen, mede verfierd met fraaije Schilderyen en Beelden, zynde alle derzelver Ornamenten en Colommen insgelyks vol Vuur- werk, als mede de Naalden, (taande boven op de Paviljoenen, waar uiteen oneindig getal Luchtballen voortquamen. Beide deze Paviljoenen waren achtkantig, en hadden 29 Voeten
Diameter, ruftende ieder op 8 Pilafters en 2 Colommen, welke de Soldering droegen, als mede de Kroonlyit, loopende in eene lyn, zo wel om de Paviljoenen als de bedekte Gaanderyen: op iedere Pa- viljoen ftond een Pedeftal, en op dezelve eene Naaide ter hoogte van 46 Voeten, draagen.de een Vaas van 8 Voeteo, zo dat de Pa* viljoenen van het Theater af, de hoogte hadden van 85 Voeten. Aan de voorzyde van iedere Naald was eera Uurwyzer, medebe-
ftaan-·
|
||||
|
van de Befehryvïng der Stad HAARLEM. 703
ilaande in Kunftvuurwerk, waar van eerft derzelver Wyzers., en
naderhand de Plaaten rond liepen j en aan de drie andere zydenzag men brandende Zonnen, ieder van omtrent 15 Voeten Diameter· ilaande op iedere Naald een groote vierkante Vergulde Vaas, vol allerhande Vuurwerk. In het Paviljoen op de hoek van de regter Vleugel, vanvoorenna
liet Hof, zag men een Stuk Schildery, hoog 22. Voeten en 11 breed, verbeeldende de Ruffife Armee, haaren marfchftaakende, worden- de ontmoet door Mercurius, die in de eene hand zyn Slangen-ftaf, en in de andere een Banderol of Vendel hield, met de daar op ge- fchreven Woorden: Pacemfero: dat is, Ik breng de Vrede: komen- de by uit de Lucht nederdaalen: bovenaan las men dit Byfchrifb Extremis dum Mosclus opem fubmittit ab oris,
Ejmad adventum Pacem Cyllënius adfert. Dat is:
^terwyl Rusland haare Hulpbenden van deuitterfle eindens van Eu-
ropa zend, brengt de Hemelbode dezen de Fredens-tjding op haaren marfch te gemoet.
Aan de regter zyde van dit Stuk Schildery ftond een Beeld, ver-
beeldende de Sterkte, draagende met beide de handen een Pilaartie· en op het Voetftuk las men: J s PreJJa refurgii: dat is, Zy herfleUziel· weder, al word zy gedrukt.
Aan de linker .zyde van.dit Stuk Schildery zag men een Beeld,
verbeeldende de Billykheid pf goede Zaak, houdende in de regter hand een Maatftok, en in de linker een Schietloot, met deze Woor- den op het Voetftuk: Zriumphat: dat is, Zy Zegenpraald.
Aan de buitenfte zyde van dit Paviljoen, na de Gevangen-poort
gekeert, zag men Stuk Schildery van dezelve groote, verbeeldende het Gulde Vlies, zinfpeelende op de dierbaare Panden van Gods- dienfl: en Vryheid, hangende in 't midden van een fraaije Tuin, be- plant met Oranjehoomen, waar van men 'er vier konde zien, ver- liezende de overige zich aan wederzyden. Twee van deze Oranje- boomen droegen Vrugten, de derde Blöeifem, en de vierde Blade- ren ; dezelve waren te zamen gehegt door een breed Oranje-Lint, datze alle vier omvatte, en waar aan zeven vliegende Kindertjes de R R R R J wa-
|
||||
|
704 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Wapen-Schilden der Yereenigde Provintien hegten j en waar boven
men las dit Byfchrift: Jpfe licet veniat fociis comitatus Jafon
Nonfiret Auriaco aiftode akvindice Vellus. Dat is,
Al quam Jafon zelve met zyne Argonauten,. hy zoude het Vlies niet'
weghaalen, zo lang de Oranje·Vorfi bet zelve bewaard en ver- dedigt. Aan de regter zyde van dit Stuk Schildery zag men een Beeld,
verbeeldende de Deugd, houdende in de regter hand verfcheidene Takken van Palm-, Laurier- en Eike-boomen, en Kroonen in de linker hand: en op het Voetftuk las men dit Opfchrift: Ipfapretium: dat is, Zy beloond haar'zelve,.
Aan de binnenzyde, in 't midden van dit Paviljoen, na den Tem-
pel gekeert, zag men een Stuk Schildery, mede van zi Voeten hoog en 11 breed, vertoonende zyne Hoogheid den Heer e Prinfe Erf-Stad- houder van Nederland, onder het Zinnebeeld der Vrugtbaarheid, ftaande tuiTchen een Nymph en een kleine Genii of Cupidootje,ont- fangende het Diploma van 't Erf-Stadhouderfchap der zeven Veree- nigde Provintien, in een Doos, uit handen der Gedeputeerden, verbeeld door zo veele Gekroonde Maagden·, hebbende tot Byfchrift: ^iuriaca nunquam defint degente Nepotes,
Quiflacido unitis prafint moderamine Belgis, Dat is:
Dat 'er nimmer Affiammelingen van 't Huis van Oranje mogen onP-
breeken, om de Vereenigde Nederlanders met zagtheid voor te fiaan, Aan de linker zyde van deze Schildery zag men een Beeld, ver-
beeldende de Hooge Geboorte, met een Sterre op haar Voorhoofd, houdende in haar beide handen een Snoer, waar aan verfcheidene Wapen-Schilden hongenj onderaan las men dit Opfchrift: Vix eanofiraputo: dat is, Dit telle iknaauwljks als myneigen.
Voor, in het midden van het Paviljoen, aan de hoek van de linker
Vleugel, na het Hof gekeerd, zag men een Stuk Schildery, mede az, Voeten hoog en 11 breed, verbeeldende de Fabriquen3 zitten- de |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 705·
de haare Koningklyke Hoogheid, de Prinfeje van Oranje en Nafau,
onder de gedaante van Minerva, te borduuren, onder de fchaduwe van een Oranjeboom, die Bloeifem en Vrugten draagt. Verfcheide Kindertjes op de Voorgrond fpreiden allerhande Stoffen uit; en bo- venaan las men dit Byfchrift: Pace vigent artes, operique int ent α Minerva
Jpfaprait, merïtis &pramia digna rependiï. Dat is,
De Vrede queekt de Kunflen aan, de arbeidzaameMm&vz zelve
geeft een treffelyk Voorbeeld, endeeld de Pryzen uit na Verdien- den. Aan de linker zyde van deze Schildery, op de hoek na het Huis
fy-an Prins Maurits gekeerd, ftond een Beeld, of'de Kunflen, ver- beeld door eene Vrouw, leunende met de regter hand op een Borft- beeld, gefield op een V.oetfruk, waar op rondom allerlei Beeldhou- wers Gereedfchap gelegt was, houdende in de linker, hand ver- scheidene Penceelen; en op deszelfs Voetftuk las men : Pacis alumna; dat is, Voedflerlingen des Vredes. *
In het midden van de linker zyde van dit Paviljoen, na de kant
van de korte Vyverberg gekeerd, zag men een Stuk Schildery, van dezelve groote als het voorgaande, vertoonende een danffend Gezel- fchap, ter verbeelding van de Gulde Eeuw, waarom den Hoorn des Overvloeds, enz. daar by geplaatft was: in 't verfchiet zag men den Berg Etna,en aan deszelfs Voet de Ciclopen Jufh'g drinkende, dewyl 'er nu geen Blixem-fchigten, door de herftelde ruft, meer noodis zyn·, zinfpeelende op de heugchelyke gevolgen van het Erf-Stad- houderfchap en den Vrede j en bovenaan las men dit Byfchrift: Aurea Saturni re deunt nunc Sezcula Belgis
Gaudiaqne· &rifio&pleno c.opia cornu. ;Dat is.,
Be Gulde 'Eeuw van Sdturnus gaat thansmoor de Nederlanders weer
herleeven, verzeldmet Blydfchap, Gejuich en Overvloed. Aan de linker zyde van dit Sruk Schirrieiy zag men een Beeld,
vertoonende de onfierffelyke Dankbaarheid, houdende, met om hoog geflagene Oogen, in de regter hand een Zon. en de linker hand R r r ra op-
|
||||
|
jo& Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvulling©·
opgeheven, hebbende een Oyevaar naait haar ftaanj enophetVoet-
ftuk ftonden deze woorden: Haud abolefcet: dat is, Zy zal nimmer ophouden.
Ëç het midden van de binnenzyde van· dit Paviljoen, zag men een»
Stuk Schildery, mede 2Z Voeten hoog en u breed, vertoonende de Lucht door zwarte Wolken ver donkert, waar uit verfcheidene Blix- emftraalen nederfchieten, zo dat de Rivier-Goden en Nymphen daar voor fchrikten en beefden. Een groote Eikeboom, ftaande op den top van een Rots> wierd door de Stormwinden hevig aangevallen, zonder te bezwyken; zinfpeelende op de zwaare Rampen, die den Staat hadden getroffen^ en bovenaan las men dit Byfchrift; Publica Res Bata-vumfw inconcujfa manebit,
. Annoffie. ui Borea rabiem qu<z defpicit ilex„ Dat is,
Bus zal het Nederlandfch Gemeenebefl onver zettelykftand houden,,
evenals een zwaare Eikeboom, die zich weinig kreunt aan het onfiuimig blaazen van den NoordertVind. Aan de linker zyde van dit Stuk Schildery, na de Hof kant, zag;
men een Beeld, verbeeldende de Weetenfchap, houdende in dereg- ter hand een Spiegel, en in de linker een ronde Kloot, met een om- gekeerde Driehoek daar op, ftaande op de punt;, en op het Voet- ftuk ftonden deze woorden: Vim ïnfitampromo-vet: dat is-, Zy verfterkt het natuurlyk Vermogen.
Aan de regter hand Van dit zelve Stuk Schildery, na den Tempel
des Vredes gekeert, zag men een Beeld, verbeeldende 's LandsWek vaaren, zynde een Vrouw met een Bloemenkrans op het hoofd, houdende den Hoorn van Overvloed en den Slangen-ftaf van Menu- rius vaftj op het Voetftuk las men·: Felicitas Saculi: dat is, Be Gelukzaligheid der Eeuw.
De buitenkant van het geheele Theater, behalven van voorenter
breedte van de voorfte bovenfte Trappen, envan achteren ter breed- te van den Tempel des Vredes,was bezet metMoordflagen, Vuur-, en Zwermpotten, werpende hun Vuur in de Vyver uit. Even binnen deze Moordflagen was een Baluftrade, die evenge-
lyk met die Moordflagen? enz-, en ook, niet verder, rondom het Thea- w
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 707
Theater liep, behalven ter breedte van de voorfte Trappen en vare
de breedte des Tempels van achteren. Aan wederzyden van de Trappen, waar door men uit de Vyver
op het Theater kon komen, ftond aan de Stoep een Hoek-Pedeftal met leggende Leeuwen, die Vuur uitfpogen; en daar achter een zwaare Koker met Vuurpyien. Aan weerskanten, in een regte linie na de beiden Paviljoenen ge-
ftrekt, 28 Voeten van deze Hoek-Pedeftallen afwas wederom een Pedeftal, en daar achter een Koker met Vuurpyien; noch 24 Voe- ten van daar een. diergelyke Pedeftal met Vuurpyien; en wederom 24 Voeten van daar een Hoek-Pedeftal in deze Baluftrade: hier op zag men een Groep Kinderen, die groote Kandelaars hielden; bo- ren op dezelve waren brandende Lampjes van diverfe Couleuren: en achter deze Hoek· Pedeftallen waren zeer groote Kokers met Vuur- pyien. Vierentwintig Voeten van deze Pedeftal af, in een Winkelhaak
na buiten uitloopende, was wederom een Pedeftal, waar achter een Koker met Vuurpyien; hier kreeg men een half ronde Boog, 41 Voeten lang, eindigende aan een groote Hoek-Pedeftal, waar ach- ter een Koker met óoo Vuurpyien ftond; < Op ieder van deze groote Hoek-Pedeftallen ftonden mede een
Groep Kinderen, die groote Kandelaars vafthielden, en verlicht zyn geweeft met brandende Lampjes van verfcheide Couleuren Vierentwintig Voeten van deze groote Hoek Pedeftallen, in een
regte hnie voorby de Paviljoenen heenloopende,. ftond wederom een Pedeftal, en daar achtereen Koker met Vuurpyien·, 24 Voeten daar van daan wederom een diergelyke Pedeftal en Koker · en· -> * Voeten daar van daan een groote Hoek-Pedeftal,gelyk de voorin daar op een diergelyke Groep Kinderen, die groote Kandelaarsv?fr hielden, en met Lampjes van verfcheide Couleuren verlicht wierden Van deze groote Hoek-Pedeftalien, waar achter Kokers met óoo
Vuurpyien ftonden, liep wederom en halfrond van 48 Voeten ein- digende aan een Pedeftal met een Koker met Vuurpyien daarachter wordende in een regfe lyngevolgt door noch drie diergelyke Pede' Hallen en Kokers ieder 24 Voeten van malkanderftaande; waarna wederom een halfrond, van 48 Voeten volgde; daar na een Pedeftal en Koker met \ uurpyïen· 18 Voeten van daar een Hoek-Pedeftal en Groep Kinderen, houdende groote Kandelaaren, die mede ver- & Π f 5 licht
|
||||
|
7öB lMiftoïiefche Aantekeningen, ter aanvullinge
licht wierden met Lampjes van verfcheide Couleuren; en achter de-
ze Hoek-Pecleftallen Kokers met Vuurpylen: alle deze Pedeftallen waren verfierd met fraaije Vaazen, waar uit een meenigte van Vuur- werken en groote Zwermen voortquamen: ook waren alle de Pede- ftallen, .geene uitgezonderd, van buiten voorzien met Vuur-Rade- ren, draaijende of omloopende op drie verfcheidene en tegenftrydi- ge wyzen. Van deze Hoek-Pedéftallen afmaakte deBaluftrade een halfrond,,
.evenredig met de beide Vleugels, tot aan de laatfte Pilaar van iedere Vleugel, 'bezet met drie pedeftallen., ^en Kokers met Vuurpylen daar achter, en eindelyk eenHoekPedeftal meteen diergelyke Ko- ker; en tuflcben de Pedeftallen in was Hekwerk, beftaande uit 600 Piiaartjes, die alle te gelyk.een fchoon. rood Vuur, nevens een groo- te meenigte Vuurballen uitwierpen. Op de vlakte van het Theater, achter den Tempel des Vredes,
;.jna de kant van de Paliffaden, waar door men van de lange Vyver op het Theater ging, ftonden verfcheiden Kokers, waar in omtrent lóoo Vuurpylen waren. Ter lengte van de Baluftrade, tuffchen dezelve en de Vleugels,
fionden drie reijen groote Vuurpylen rondom het Theater, gaande door een loopend Vuur d'een na de ander op, zonder dat ieder apart aangeftoken wierd: als mede op dezelve lengte rondom; het Theater ifonden 400 Mortiertjes, werpende van iótot 18 Ponds groote Lucht- kogels uit,-die van allerhande Vuurwerken te zamen gefteld waren. en in de Lucht zich verdeelende, een aangenaame uitwerking dee- den: deze Mortiertjes ftonden rondom in een enkelde reije, maar van vooren ftonden vyf reijen achter den anderen; en op de Solde- ring van het Theater, zo voor als achter den Tempel, waren noch yeelerhande Vuurwerken geplaatft. De Trappen van vooren van het Theater tot in de Vyver, was
eigentlyk een Cascade van Vuur, dat van boven tot in het Water -nederdaalde. Regt voor het Theater zag men drie groote Fonteinen vanKunft-
vuur, ftaande in de Vyver, een in het midden, en voor iedere Pa- viljoen een; dezelve waren van drie Kommen of Verdiepingen, py- ramiedsgewyze, behalven de groote Sprong .boven op in het mid- den, waar van al het Vuur, even als Water, uit de eene Kom in den andere en ten laatften in de Vyver viel, Tus·
|
||||
|
van de Befchryving der Si-ad Η Α Α R L E Jvl 709
. Tuflchen beide ftonden op een gelyken aflïand in een regte linie
noch twee andere Fonteinen van een zonderlinge Figuur, werpen- de geftadig Luchtballen uit. En om te eindigen, behalven dit alles, dat voor alle aanfchouwende oogen kunftryk vertoonde, zag men noch een groote meenigte van allerhande Water-Vuurwerken, die uit verfcheidene Schuitjes geworpen wierden. Dien plechtigen Vreugdedag dan geëindigt wezende, en na 's a-
vonds ten 10 uuren het Gefchuc driemaalen van de Wal in 's Hage geloft was, lieten aanftonds de Staaten Trompetters van het Hofzich hooren, blaazende her. bekende Airtje, Wilhelmus van Naffouive, enz.: deze naauwlyks gedaan hebbende, zo begon het gemelde groot Kun il-Vuurwerk te fpeelen, wordende het begin gemaakt door't afiteeken van een Koker met 6co Vuurpyien, die midden op her Theater voor den grooten Tempel gepiaatft was„ Deze Wierd aan- ftonds gevoïgt door een verbaazende meenigte Vuurpyien, Luchtko- gels, Luchtballen, Zwermpotten, enz. van het Theater, alsook om- laag, uit verfcheide Schuitjes, die in de Vyver geplaatit waren,over- vloedig Waterwerken wierden geworpen.' Vervolgens begon het Werk aan de twee Paviljoenen en debovenfteGaanderyen, doorhec aftleeken van een onnoemelyke meenigte van Luchtballen en ander Vuurwerk, doende de drie Zonnen % achter het groote Beeld, dat boven · op den Tempel gepiaatft was, als mede die aan de beide Paviljoenen, ee- ne zeer fraaije uitwerking. Daar na-ging men de Vuur-Fonteinen in' het Water aan (keken, als mede de Vuur Cascade, en de twee Leeu- wen , die op de Pedeftallen ter zyde van gemelde Cascade geplaatft waren, blyvende ondertuiTcherr de Lucht altoos vervuld met Vuur- - pylen , enz. eindelyk deeden dé Wyzers aan de Paviljoenen hun effecV, en tot befluit wierd de achttiende en laatfte Koker mét' Vuurpyien afgeftoken, waar mede dit groot Kunft-Vuurwerk zon- der eenig het allerminfte ongeluk, eindigde, Kunnende de goede ordres, door den Generaal Major van Creuznach, Direéteur van het gemelde Kunftwerk, die zich altoos voor den Tempel midden op het Theater bevond, om op alles te letten, daar by gegeeven, als mede de iever en oplettendheid, waar mede dezelve door de Hee- ren Officieren en Gemeenen zyn uitgevoert, niet genoeg geroemd worden. Tot een blyk daar van dient onder anderen, dathaareKo- ningklyke Hoogheid Mevrouwe de Prinfefie van Oranje, voor het afiteeken van 't Vuurwerk, aan hem Generaal gevraagt hebbende: „ Hoc
|
||||
|
ô ßï Hiitoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Hoe lang het zelve wel zoude duuren? Die Heer daar op ant-
woorde: „ Dat indien alles na zyn genoegen uitgevoerd wierd, hei niet veel langer als een uur moeft aanloopen. Het geen ook wer-
kelyk zo is bevonden, hebbende haare Koningklyke Hoogheid, op 't Horologie ziende wanneer de eerfte en laatfte Koker opgingen 5 pezeüt: ,, De Generaal heeft zyn woord wel gehouden, want nee f Vuurwerk heeft niet langer als een uur en vier minuutengeduurt. Zyne Doorluchtige Hoogheid, benevens haare Koningklyke Hoog-
heid, als mede de Leden van hun Hoog Mogende Vergadering,be- vonden zich op de Trev.es Kamer, vanwaarhetnuafgefiokeneKunfr- Vuurwerk zich het ;prachtigfte vertoonde j de Leden van den Raad van Staate, van de Staaten van Holland, en van de verdere Colle- gien waren in derzelver refpeétive Vertrekken, daar zy het gemel- de Kunft-Vuurwerk hadden zien afiteeken: en na het zelve nu ge- eindigt was, bevonden zich alles in gereedheid om aan Tafel te gaan j zynde op de Vergaderkamer van hun Hoog Mogende een Tafel van. 24 Couverts .geplaatft, waar aan hunneHoogheden, benevens den jongen Prins van Jnfpach, en de ordinaris Gedeputeerden van hun Hoog Mogende plaats namen; hebbende de Generaal van Creuznach de eere gehad, door een Biljet van den Heere Prinfe Erf-Stadhou- der, hem door een Vorftelyke Kamer- Dienaar behandigt, mede aan dezelve genodigt te worden; aldaar gekomen zynde, wierd dezel- ve door hunne Doorl. en KoningkL Hoogheden, alsmede door alle de Leden, aldaar prezent zynde, op het minnelykite verwelkomt, en gefeliciteert over de gelukkige en voldoende uitvoering van het jsroot Kunft-Vuurwerk j betuigende zyne Hoogvorftelyke Doorluch- tigheid opentlyk aan gemelde Generaal,, niet alleen zyn volkomen genoegen., maar gelafte hem te gelyk, .uk deszelfs Naam, aan alle de Officieren en Gemeenen, die by deze gelegentheid waren ge- emplojeert geweeft, te zeggen: „ Dat zyne Hoogheid volkomen j, voldaan was over hun gedrag, in dezen gehouden,enz. Het boven gemelde hooge Gezelfchap zich aan Tafel begeevende,
en de overige Leden van de Regeering, in verfcheide andere Ver- trekken van het Hof, zo wel als de meefte buitenlandfche Gezanten op het Huis van Prins Maiirits, het zelve gedaan hebbende, wier- den de voornaamfte Gezondheden, onder een aangenaam Muziek, gedronken; en het behaagde den Heere Prinfe Erf-Stadhouder, die wm den Generaal yan Creuznach mee een Bokaaltje in teftellenj heb- ben- |
||||
|
van de Befehryving der Stad HAARLEM, γτϊ
bende dit hooge Gezelfchap tot laat in den morgenflond te zamert
geweeft. Om van de overheerlyke en zinryke Oifferten, toegen'cht op de
Tafels dezer hooge Gezelfchappen, by deze Vreugde, mede iets te melden, zo beginnen wy met die geplaatil was in de Befoigne-Ka- mer van hun Hoog Mogende, naad de Treves-Kamer, op een Buf- fet, door ordre van gemelde Heeren vervaardigt, waar op mede of te vooren eenig koud Eeren was gefield, tot ververszing en refrai- ehifiement van de Heeren ordinaris Gedeputeerden. Het Deiïerc alhier was geformeerd en aangericht op Planken met Spiegelglazen en Vergulde Randen, waar op aan her einde, voor een begin, zich. vertoonde, het eerfle Hoofdiluk, daar in geplaatil was het Beeld Raadsbefluit; hebbende aan deszelfs linker hand ilaan het Beeld Re- de van Staat, en aan de regter zyde het Beeld van Manhaftigheid, met eikanderen zeer bedagtzaam overleggende, en eindelyk befluit neemende, ter onderlleuninge vanderzelverGeallieerdens, een Le- ger te Velde te brengen, enz. Deze Beelden of Vergadering ver- toonden zich in het verfchiet te zien, ftaande om den ingang te ma- ken , ten wederzyden antique Poorten, tuflchen welkers twee voorfie Colommen, aan een Oranje band hangende of tezamen gevlochten, de PFapem der zeven Fereenigde Nederlandfche Provintien, naderzel- ver order en rang, hongen; boven op de Capiteelen van deze Co- iommen, ilond op ieder van dezelve een ïyd-BeeU, met de eene hand de voorfz. Oranje-Band vaithoudende', onder met de ande- re de zeven Pylen bewaarende; en boven op de Poort ilond hec Generaaliteits fFapen: verder zag men door de Poort, peripeétiefè- gevvyze, achter de vooiTz. Beelden opgericht een Zuil,waar opwas geileld het Drieëenig Oog, tot een teken, dat alle derzelver Beilui- ten onder het Alweetend Oog gefchieden: de buitenkant was om- ringt van groene Heggens, en op de voorgrond zaten twee Cupi- dootjes, in haare handen vailhoudende een Lint, waar op te leezera ftond het volgende Vaers: 't VoorzichtigRaadsbefluit, verzeld met Reen van Staat,
Houd met Manhaftigheid hier Vorftelyken Raad, Om onder opzien na 't Drieëenig Oog, 's Lands Benden, T-otflamng des Verbonds, na 't Oorlogsveldte zenden. Het gemelde Stuk volgende, zag men een Leger van Kavaliery en,
ïnfantery, met hunne benoodigde Veld-Eauipag-ien, Wagens,Train- S S S S -Ar-
|
||||
|
jii ..Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Artillerye, en wat daar toe vereifcht word, dat op marcheert, en
vervolgens komt in een Landftreek die bergachtig is, enaandeeene kant een open en groen Veld heeft; op dezelve vertoonde zich, als nedergelaaten, het Zinnebeeld de Godheid, ftaande op de Wolken, onder de voeten, aan de Wolken, waaren gekluifterd de Zinne- beelden Hoogmoed, Bedrog, Nyd en Vervolging, zinfpeelende Op de getekende Prastiminairen, waar door de uitwerkzelen van de gemel- de gekluifterde Zinnebeelden komen op te houden,en de voorteke- nen van de aangenaame Vrede voor den dag beginnen te komen. In' den ingang van deze Valeije was te leezen het volgende Vaers: De Godheid daalt om laag, tot Heil van Keêrlands Tolken,
OpHemellichtetVoiken,
Ï.n\luifierd hier't Bedrog, Nyd, Hoogmoed, en 't Geweld* Jo word 's Lands Macht herjleld.
Aan de andere zyde van dit Zinnebeeld, zag men een Zee met ver-
fcheidene zeilende Schepen, dewelke op die heuchelyke tyding hunne ie rugreize na het Vaderland voortzetten, om daar door te vertoo- nen, dat den Staat zo wel ter Zee, als te Land hunneonderfteunin^ ge en byftand aan derzelver Geallieerdens heeftgegeeven: hetzelve voorby komende, zag men een derde Hoofdftuk, (wezende het zel- ve , in alles overeenkomftig, en gemaakt op dezelve wyze als het eerftgemelde Stuk, behalven het Zinnebeeldige daar in gemeld) waar in geplaacft ftond, het Beeld Liefde tot het F&derland, het oog geftadig geveft houdende op 't Beeld der Vrede, dat by het zelve was nedergezeten, hoopende met eikanderen alle voorfpoed daar by
te erlangen; zo als dan ook het Beeld Foorfyoed des Levens by haar Inkomt, met eikanderen een befluitneemende, om onder inwagtinge van Goddelyke hulpe en byftand, die voorgemelde voordeden te bevorderen, en te handhaven, na vereifch van tyden en omftandig- heden: en voor op de grond zaten mede twee Cupidootjes, in hun- ne handen houdende het volgende Vaers: De Liefde tot het Vaderland
~c4anfchouwd de Pree met vriend'yke Oog en, En Poorfpoed aan haar regier hand.
Godfchenkt den Staat-weer 't oud vermoogent Verders zag men ten wederzyden van het Deffert, aangenaame
Landen met Lufthoven, en fraaije Tuin-Prieelen, en tuflchen de- |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 713
zelve de vier Beelden der Hoofd-Deugden. Achter deze waren
geplant Allées van Oranje- en vrolyk Bioeijende Boomen, omheint met groene Heggens. Voor in de Parterres waren gefield de God der Koopmanfchap, en der Zeen. Zynde het Deiiert verder verfiert met Parterres, tuffchen dezelve Tuin-Beelden, Bloemperken, Taxis- boomen, en 't geen verder tot Sieraad konde bygebragt worden. Eindelyk was de Voorgrond Gegarneert,engedreffeertmetdeBefte Confkuuren, Compottes a la Glacé, Gebakken, Gelyen, enz. mits- gaders met de allerfynfte en befte Vrugten, en 't geen verder tot refraichiffement konde aangedient worden. Het twede Deffert was geplaatft in de Raad-Kamer van de Edele
Mogende Heeren Raaden van Staate der Vereenigde Nederlanden, insgelyks op een Buffet, en mede niet koude Spyzen aangericht. Dit Deffert was geferveerd op breede Spiegelglazen-Planken, alshec voorige, en met Spiegelglaze Randen verfierd. Waar op het eerfte Hoofdftuk zich vertoonde, onder een Triumf-of Eerboog, Perfpec- tiefsgewyze, zynde een fleurige en frifie Oranjeboom, die door het Beeld Voorzienigheid in den Nederlandfchen Tuinwierdgeplant,bly- vende haare een hand daar aan vafthouden, terwyl zy in de andere de Waereld-Globe houd, en ftaande op een Wolk: het Beeld van de Tyd, dat met de eene voet op de Bybel rufte, opende de Deur van de gemelde Tuin, om met het Beeld Vrede, die by haar was, daar in te. gaanj zinfpeelende op het begin der Vrede; achter de voorfchreve Boom was de Zon opgerezen, fchietende zyne Straalen op dezelve; en rondom buiten de Tuin ftonden verfcheidene Oran- jeboomen, verbeeldende het daar om vrolyk bloeijen van dezelve. En in de Triumf Boog was Feftonsgewyze te leezen dit volgende Vaers: Foorzienigheid, die 'tgantfch Heelal befiierd,
Heeft Ueêrlandmet de Oranjeflarn verfierd, De Tyd, die alles na het Bybelloek nwetfchikken. Brengt Fr e de meê, die 't Land verblyd en doed verquikken. Hef. zelve Stuk vervolgende, ging men door Allées, ter zyde heb-
bende Parterres, met Oranje- en Roofeboomen beplant; aan hec twede of middelfte Hoofdftuk, opgericht van vier Colommen en Eere-poorten, wordende tuffchen beiden bewaard door twee Leeu- wen, op welkers Hoofden twee volwaffene Oranje-Appelen ruftedej boven op dezelve Colommen ftonden de Wapentuigen van het Gene* S ff f a raal·
|
||||
|
714 Ηiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
taal- en Admïraalfchap van zyne Doorluchtige Hoogheid, met derzel-
ver Infcriptien, onder aan dezelve geplaatft, ais, Maximus ille Ar- mis, en Maximus ille TOga. In het midden van dit Stuk Mond het Beeld Hoogheid van Eer, ftaande op een Pedeftal, waar aan het Wa- pen van hooggemelde zyne Doorluchtige Hoogheid in het midden was gefteld, en rondom het zelve zag men de Wapens van de ze- ven Vereenigde Nederlandfche Provintien : zittende aan deszelfè regeer hand het Beeld de Hoof, houdende in de eene hand- het An- ker, en in de andere eea Oranjetak met Bloefems en Appelen, haa~ re oogen met ootmoedigheid na boven üaande: aan de andere zy- de ftond het Beeld Verbetering der Tyden: en in de Poort hong Fe» fions gewyze het volgende Vaers te leezen:; Zyn Hoogheid, die, vol Eer, den Lauwer waardig is,
Betragt geen ander wit, dan's Lands behoudenis ;
Dé Goddelfke· Hoopflaaiheilbegeerige oogen Ten Hemel,. en.veripagf Gods liegen uit den hoogen γ. Terwyl Verbetering den Vryen Staat herfleld,
Die overvallen was van Buitenlandfch geweld.
Zyndê het voorfchreve Stuk verder verfierd met fraaije Ornamenten^,
tot deszelfs Hiftorie relatief. Van daar wederom gaande door Aleés^ als gemeld is, en als aan de andere zyde geplaatft was, quam men aan het derde Hoofdituk, opgericht op het zelve formaat, en in al- les overeenkomffig met het eerftgemelde Stuk van dit DhTert, waar fa vertoond wierd-, een bloeijende en vrugtdraagende Oranjeboom^ mede in de Nederlandfche Tuin geplaatft, dewelke doorzeven Bed- den omringt wierd, verfiert met de Wapens der zeven Provinciën; komende daar op mede in de Tuin het Beeld der Voorzienigheid'r raad geevende, hoe men gezamentlyk met den anderen deze Tuin in deszelfs voorigebloeijende ftaat kan heritellen,en de aangenaame Vrede beitendig en. duurzaamer maaken, om alle Oorlogs Rampen te doen verdwynen;zo als daar toe dan ook aan den wortel van de zelve Boom nederlag het Beeld van Mars, ruftende op Oorlogs-wa- penen en Banieren, willende daar mede verbeelden, dat. alle twee- dragt en twiit is verdwenen,en,hy van zynen arbeiduitruitede: ook ilond by dezelve Boom een Leeuw, oplettend waakende, dat geen- Onheil of Rampen aan gemelde Tuin wierd veroorzaakt. En boven· in de Triumf was mede Feitonsgewyze opgericht en te leezen het ?olgende Vaers; Rufii.
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 715
Ruft, ruft vry , Mavors, op de Wapens en Banieren!
Terwyl d'Oranjeboom ν aft Bloem en Vrugten draagt In Neêrlands vry en Tuin. De Leeuw ftaat onvertfaagd En maakt voor WILLEM» die d'Olyfkieft voor Laurieren.
Verder was dit Buffet verfièrd, en in ailes aangericht, alsheteerft.
gemelde Deffert. Vervolgens was 'er een Tafel van 24 Cöuverts, voor hunne Door-
luchtige en Koningklyke Hoogheden, geplaatft in de ordinaris Ver- gader-Kamer van hooggemelde hun Hoog Mogende de Heeren Staa- ren Generaal, toebereid met koftelyke en keurlyke Spyzen, en mee een Deffert verfièrd, gemaakt op een modern Servies van Spiegel- glas met Züvere Randen: waar op in het midden zich vertoonde de fcunftige en prachtige Tempel der Frede, zo als dezelve in de Vyver opgerigt was, van Zuiker nagemaakt, met alle deszelfs Illuminatien,. Decoratien, Infcriptien, Zinnebeelden, enz. als boven omftandig reeds befchreven is. Verder zag men aan het einde, door Eerêpoorten; en'Berceaus,
ζ,ο wel op èen voorfz. Tempel, als op·zinnebeeldige Vertooningen van Teraffen en andere fraaije Tuiniïeraaden j. wordende op de vier hoeken door Saxifche Beelden vectoond de vier gedeeltensdesWae- relds. En- op de middelde Cordon-plank voor deze Tempel, wierd door twee Liefde-beeldjes het volgende Vaers vaftgehouden.: De Frede-Tempel„ voor 't Vereeniga'Nederland
Op Staats bevelgefticht, ryft midden uit het water'; De HaagftcheVyver-Rimj'duikt onder voor 't geklater Van Lucht-, Puur-, Waterwerk; deVy-ver Maakten brand'l Men juicht, men zingt, men drinkt Oranje bly ter Eeren! 1 Hymoet, als Salomon, den Staat in vree regeer en l Den Staat, vereenigd met dat wys Doorluchtig Hoofd, Groeit aan in luifter, die de nyd no,ch tyd verdoofd!. · Op de overige Cordon-planken waren' opgerigt acht van Zuiker
gemaakte Perlpeétief-Poorten, ziende op het geheele Werk ·, waar van op de voorite Colommen waren geplaatft de Wapensvarrd'edrie Geallieerde Mogendheden, als van den Keizer,. van zy η Koningklyke Majefteit van Grostbrittannien, en van de Republiek der Fereenïgit Nederlanden; en op de Toog·, tuffchen de twee Colommen in de midden, het Wapen van zyne Doorluchtige Hoogheid, omhangen met de Wapens der Zeven Provintien,. en ter wederzyden, op de eene S· f f f 3 Co-
|
||||
|
ãéü "Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Colom het Drie'éenig Oog, en op de andere een Slang, met de Staart
in de Bekj daar mede te kennen willende geven, dat het Doorluch» tig Huis van Oranje,tot aan het einde des Waerelds,onder desHee- ren gunftryken Zegen beveftigt moog blyven. Wyders was noch op gelyke Cardon-planken te zien, acht ver-
fierde Eere-Toogen, boven op dezelve geplaatft een ronde gefiin- gerde Vrede tak, met het woord Vivat daar in gemedenj tuffchen deze Poorten waren geplaatft de Vier Getyckn des Jaarss en alle de Kunften en.Weetenfchappen, van Saxifche Beelden j zynde zo weS het gemelde Hoofdwerk , als de Cordons verfierd met allerhande fraaije Ornamenten, en gedreffeerd met de fynile Vrugten, befte Confituuren, enz. En laatftelyk was 'er noch, op ordere van hooggemelde Heeren,
op een der Kamers van het Huis van Prins Maurits geplaatft, een Buffet met allerhande Refraichiffementen van Spyzen,als mede eeni- ge Piramides met Confituuren, zo voor de Heeren Ambaffadeurs, Minifters, als yerdere Heeren van Diftinclie. Zie, diverfe Nieuws- papieren. Maar, zedert de voorige onluften, heeft men alhier byna geene
bedaartheid van geeft, noch behoorlyke onderwerping aan de Hee- ren van de Regeering onder het Gemeen ^gezien. Het twiftvuur was tuffchen beiden wel een weinig gedoofd, doch zo niet, of het minfte voorval blies 'er de vlam ftraks weder in. Het geval, waar in wy waren, had zekerlyk invloed op de Zamenleeving, en men houde het ons ten goede, dat wy kortelyk deze aanmerkingen maa- ken, die wy denken dat ons den waaren ftaat onzer Stad zullen kun- nen vertoonen. Het verval onzer Handwerken heeft, buiten twyffel, de verma-
gering en verarming onzer Ambagtslieden verhaaft. De Laften des Oorlogs hebben Lieden van wat meerder Middelen, zo wel in uit- gaaf als inkomen gedrukt, en die beide zoorten hadden van tyd tot tyd meer Vermoogenden, in hunne koftbaareVerteeringen, enge- makkelyk leeven zo verre op zyde gehaalt, en 't zeil zo hoog in top tetrokken, als maft en kiel, om zo te fpreeken, konden draagen»
\n deze manier van leeven is zeker zo nadeelig, dat, op dien trant yoortgaande, eene Maatfchappy met voorfpoed met al moet te gron- de gaan,om dat men gewoon zynde alles te yerteeren,op den min- |
||||
|
van de Befchiy ving der Stad HAARLEM. 717
ften tegenfpoed op zyn achterdeel gezet word, zodanig dat'erdik-
wyls geen oprigten aan is. Boven dat, uit zulke omftandigheden word natuurlyk nydigheid gebooren omtrent anderen, die het noch vol houden. ^Men word ligtelyk uit nood tot onrechtvaardigheid ver- lokt. Met één woord, daar komt eea ileep van ongelukken uit voort, die op bederf van eene geheele Maatfchappy uitloopt. By~ zonderlyk is her gevolg ook hier van, dat alle vreugde en vergenoe- ging den menfch ontvalt,en hy in de plaats daar vangeemelykword- altoos denkt hy door machtiger verdrukt te worden, en al had hy zelve alle aanleiding gegeven, door de.minfte hardigheid, welke hem treft, word hy zeer in zyne opvatting geftyft. Wie kon het dan verre gezogt of vreemd*"houden,dat in dien tydy
daar men nu 18 Maanden was vry geweeft van Impofitien, en met dat voordeel met al was achteruit gegaan, Ter nu merkelyk zwaar te- gen aangezien wierd, om die Belaftingen weder te betaalen, en dat niet alleen, maar zelve ook noch voor het reeds verteerde? Temeer daar veelen door de Taxatie inderdaad bezwaard waren, en voor de- ze Stad te zwaarder, om dat zy voor dezen in haare proportie meer dan andere Steden had opgebragt, en zedert noch van tyd tot tyd veelen aan Schaal en Gemeente geraakt waren, die, niets in dezen te vooren ongevoelig betaalden. Wat wonder derhalven, dat in deze gefchapenheid der zaakende
Subordinatie vervalt, en ligtelyk het vuur van oneenigheid en ver- warring blyft fmeulen, en weder ontbrande? Deze natuurlyke gevolgen hebben wy gezien. Het hefdes Volks
had noch de fmaak van 't plunderen; de anderen, die by die gele- gentheid en de gevolgen daar van de Regeering den Toom uit de handen trachten te wringen, meenden zich meefter der zelve te zyn Zy wiften (quafi) de wil van zyne Hoogheid, en hoe die gedwars- boomd wierd. Zy kenden den ftaat der Landen, en wijlen 't befte Middel van Finantie \ 't welk in allen deelen daar op uitquam dat zy zelve vry bleven, en Vermoogende bezwaard wierden. ' De involging, die zy in de voorige Onluften gezien hadden, maak-
te hen te meer ftout en onverdraaglyk; men liep daar men Genever en Bier verkogt, en hield 'er Conferentïen, ten kofte van hun be- ftaan, en verderf van Vrouwen en Kinderen: men ftyfde zich in ai- lerlei uitzichten, en dreigde die tegenftond. Dit fleurde dus heen, tot endeling nu de tyd aanquam, dat men fprak van Executeeren -t van
|
||||
|
ji% Hlitoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
van de Colle&e te doen ftand grypen, enz, Doe verzamelde zich
weer de oude krachten. In 't midden der Stad wierd 's morgens op den 3 iften van Decem-
ber 1749 een vuilaartig Pasquil aangeplakt; en op ordre der Heeren Van de Regeering weder afgefeheurd: zo menzyde, was het een nagebootft Biljet van Yerkooping, tegen Donderdag den zden van january 1750, van roode en witte Wynen, aan de Huizen van ze- kere Heeren. 't Was eenigzints aanmerkelyk,dat zy onder de Ver» koop-conditien gemeld hadden, alles zonder Pacht: men wilde waar- fchynlyk de Gemeente daar mede te binnen brengen: „ In January „ zal ieder de Pacht, hoe gehaat, weder moeten betaalen. Men befchuldigde die Heeren, dat zy te veel Voorraads hadden
ingeflagen, enz. Doch de quaadaartigheid was hier mede noch niet verzadigt. Men zag noch een ander vuilaartig Pasquil aan deDam- ftraat aangeplakt, dat dubbel onwaardig is om 'er een woord van te melden. Maar vermids deze dingen nochtans, hoe onwaardig, dikwyls in-
vloed hebben by veele laaghartige [menfchen, en ook inderdaad in een Land van Juftitie niet kunnen geduld worden, deeden die van- den Gerechte den volgenden dag deze PUBLICATIE.
Dewyl rnyns Heer en van den Gerechte der Stad Haarlem, tot groot
ongenoegen en met verwondering, ter kennis is gekomen, dateeni- ge quaadwillige en baatzoekende menfchen zich niet hebben ontzien aan te plakken, -of te doen aanplakken, zekere Ρasquillen, quetzende de eer en digniteit van de Haren van de Magiftraat, en daarenboven zoeken tegen te gaan het goede oogmerk'van de Collecte, in plaats van de afge- schafte Pachten zullende worden geïntroduceerd, de goede Ingezetenen dezer Stad induceerende, als of de gemelde Collecle zoude zyn tegen het oogmerk van den Heere Prinfe Erf-Stadhouder. ZO IS "'T, datmyne He er en van den Gerechte voornoemd, daar inne willende voorzien, en daarenboven de Heeren Schout, Burgemeefieren, en Schepenen daar toe op huiden ordre en recommandatie van hoogflgemelde zyne Hoogheid ontfangen hebbende; by welke ordre hoogflgemelde zyne Hoogheid op het wadrukkelykfl aanbeveelt, om volgens eed enpligt de hand te houden, dat de taxatien, in plaats van de afgefihafie Pachten, richt ig geïnt, en de |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 7i9
vaflgefielde Middelen van Collecle naar behooren werden geïntroduceerd'\
en de noodige zorg gedraagen werde, dat tegen de auteurs van zodanige eproerige handelingen en discour f en ten naauwkeurigfte gewquiretrd, en tegen dezelve op V rigoureufie geprocedeert werde; heloovende eenpramie van foo Guldens, die den zodanigen weet aan te wyzen, dat in handen van de Jufiitie geraake, en van het fait overtuigd werde, zullende des aanbrengers naam, des begeer'ende, worden gefecreteerd. Aldus gedaan en gearrefleert den zj December 174.9, hy de Heer en
Mr. Zacharias Steenis, Hoofd-Officier; Pieter Samuè'1 Cram- melin, Jan Heshuizen, en Mr. Jacob Deutz, Burgemeefieren; Mr. Abraham de Pape, Mr. Jan van den Bergen, Salomon van Echten, Mr. Frangois Benjamin Fagel, Antoni Kuits, ets Mr. Jan van Styrum, Schepenen der Stad Haarlem: en tenzel- ven dage, ten overflaan van de Heer en, Mr. Zacharias Steenis, Hoofd-Officier; Antoni Kuits, en Mr. Jan van Styrum, Sche- penen der zelver Stad, gepubliceerd', Bymy,
J. H. van DAM.
Ook ten zelven dage afgekondigt en aangeplakt deze
PUBLICATIE.
Myne Heer en van den Gerechte der Stad Haarlem doen te weeten ."
dat hunne Ed. Achtb. de Heer en Raaden en Vroedfchappen dezer Stad, niet alleen hadden overwogen denfiegten toefland in het generaal waar in zich bevind de Stads Finantie, maar fpecialyk ook de deplora- bele Situatie, waar in zich bevinden de Diaconie, en de verdere Gods- huizen binnen deze Stad, alles veroccafioneert door de vermindering van derzelver Inkomften, zedert dat de Stads Exchynfien, mitsgaders de verdere Recognitien, die ten behoeven en tot onder f and alleen van dezel- ve Diaconie en andere Godshuizen geheven wierden, niet geïnnet zynge- worden: terwyl ondertujfchen de Laflen van dezelve noch altoos zyn aan- gewaffichen: dat ten anderen ook reflectie hadden gemaakt op de allerbe- klaagelykfie gevolgen en confufien, dewelke uit eene dusdanige gefleldheid van zaaien notoirlyk te wagten zyn, als wanneer men de noodlydendeen behoeftige Luiden zoude moeten zien gebrek lyden, mitsgaders de Ouder- T Ô Ô Ô „ Éïâ'
|
||||
|
•f* - -
7zo Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullïnge
Jooze Weezen ontbloot van de noodige behoeftens en onderfiand, en zulk»
zender dat van wegens dezelve Diaconie en Godshuizen daar inzalkon- nen worden voorzien, of van wegens de Stad, ter zaake van haar uit- geputte Finantie, eenige verdere Subfidien, die zedert eene geruimen tyd van Jaaren al zeer.confiderabel zyn geweefi, zouden kmnen gegeeven. worden. Dat ten derde insgelyks wel hadden geconfidereerd, dat omme aan het
gunt voorfz. is te remedieeren, en daar in zo veel mogelyk te voorzien, by het ophouden van het innen en ontfangen der gewelde Stads Exchyns- fen en Recognitien, die de Diaconie en andere Godshuizen tot hunnenon- derfland waren genietende, was geïntroduceerd geworden een Omfiag of Itax over alle de Burgers en Ingezetenen van deze Stad, ten einde daar door het voorfz. Gemis goed te maaken, dan dat by de uitkomfi is bevon- den , aan de eene zyde, dat dezelve Έαχ was drukkende voor veelen, ge* lyk zulks met veele andere zwaarigheden en inconvenienten. in alle Per· foneele Omjagen, vermits de onzekerheid waar mede dezelve gefchied, altoos te verwagteu is, en aan de andere kant, dat. het zelve middel ook geenzints heeft beantwoord de verwagting, die men daar van heeft ge- bad, alzo tot dus verre dieswegens niet dan een gedeelte van '/ geen be- hoorde is ingekomen, en over zulks des Stads Finantie daar van maar weinig heeft geprofiteerd, in dier voegen dat de Diaconie en Godshuizen daar uit geenzints na behoor en hebben kennen worden voorzien engefub- fideerd; terwyl het daar benevens geenzints buiten verwagting is, dat, mermïts het abfoluut onvermogen van veele Getaxeerdens, de Stad de om- geflagen Quote nooit in verre na ten vollen zal konnen bekomen, en alzo in allen gevalle daar omtrent merkelyke fchade zal moeten ondergaan. Dat het dienvolgende noch raadzaam, noch voorde&lig voor de Burge-
ry en Ingezetenen van deze Stad zynde, omme op den voorfz. voet voort te gaan, en daarenboven in maniere voorfz. ook ten uitterflen- ruïneus voor des Stads Finantie, mitsgaders tot een totaal verval van de Diaco- nie en verdere Godshuizen, hunne Ed. Achtb. de Heer en Raadenen Vroed- fchappen dezer Stad, door dat alles genoodzaakt waren geworden te den- ken op andere Middelen, tot herfielling en redres van de zo zeer verval· Jen Finantie^, en dat welgemelde hunne Ed. Achtb. op het exempelvan het geen hunne Ed. Groot Mog. de Heeren Staaten van Holland en JVefi- Friesland, op het geproponeerde van zyne Doorluchtige Hoogheid den Heere Prinfe van Oranje en Nafiau, Erf-Stadhouder, omtrent de Ge- meene hands Middelen hebben gerefoheerd, sok niets beter hadden wee· |
||||
|
van de Befchryvïng der Stad HAARLEM. 711
4en uit te denken, dan de gewezene Stads Excbynfen; als mede de ver-
dere Recognitie», die ten behoeven van de Diaconie en andere Godshui- zen zyn geheven geweefi, met primo January ijfo wederom te doen in- nen en ontfangen, doch niet anders ,dan door daar toe gefielde Col/e■ Sleurs of Gaarders, die alle dezelve Rechten direSl van Stads wegen ontfangen, .en onder een modicq Salaris voor hunne moeitens zullen verantwoorden y als waar door zal zyn geïntroduceerd eene volkomen cegualiteit, in dier- voegen , dat niemand meerder zal behoeven te betaa'len, dan hy waarlyk. zal verfchuldigd zyn, en deszelfs meerdere of mindere Confumptieen In~ ^ag volgens de Ordonnantien komt mede te brengen; alles nochtans met deze expreffe uitzondering, omrne de goede Burgery zo veel mogelyk is te- gemoed te komen in haare bezwaaren, hoe zeer zulks echter niet dan met nadeel voor de Finantie gemifl kan worden, dat de gewezene Exchynjfen van de Stads Waag en van de Stads Ronde Maat geheel zullen zyn en lijven vernietigd, en met de introdutlie van de verdere Stads Exchyns- fen en Recognitien dezelve nochtans in het geheel niet zullen worden ge- heven, of 'dieswegens ietwes zal behoeven te worden betaald* En dat ten voorfz, einde hunne Ed. Achtbaar e de Heeren Raaden en
Vroedfchappen dezer Stad ook hadden doen nazien en examineer en de re- ffetlive Ordonnantie^ die voor deze omtrent de Stads Middelen, die geheven β aan te worden, hebhen gevigeerd gehad, en daar in ook had- den gemaakt en νaflgefield alle zodanige veranderingen, als tot het ver- minderen en vernietigen der Vrydommen, waar van veelen jouïjfeerden dienfiig en verder met de tyds omftandigheden, en met het doen colleclee- ren van dezelve, overeenkomende en abfoluut van nooden waaren, zon- der echter die Exchynjfen en Recognitien zelve ten lafte van de Burger f en Ingezetenen van deze Stad eenigzints te hebben bezwaard. En nademaal hunne Ed. Achtb. de Heeren Raaden en Vroedfchappen
dezer Stad, om>alle voorgemelde redenen, tot het doen innen en ontfan- gen met primo January ijfo van de gewezene Stads Exchynjfen en ver- dere Recognitien, door de daar toe gefielde GolWèursen Gaarders in ma- niere voorfz., hebben gerefolveerd, en daar toe hebben gedraagen derzel- ver volkomen Confent: ZO IS 'T1, dat myne Heeren van den Gerechts voornoemt, conform en met Advis van welgemelde Heeren Raaden en Vroedfchappen, niet hebben willen nalaat en van dit alles door deze ken- nis te geeven aan de goede Burgery en Ingezetenen van deze Stad, met emftige. recommandatie niet alleen, dat een iegelyk, omme voor gealle- gueerde.redenen,.en ter zaaken van den dringende nood zo van de Diacs- Tttt.2. nië
|
||||
|
çéé Hiiloriefche Aantekeningeii, ter aanvullinge
xie en verdere Godshuizen dezer Stad, als van derzelver verdere Finantie
zich met primo January aanflaande in het het aaien van de bovengemelde Stads Exchynjfen en Recognitien kwyten naar-behoot-en, maar ook met lali en bevel aan allen en een iegelyk, ten einde zich met den voorfz. eerflen Ja· miary, en vervolgens daar omtrent zullen hebben te gedraagen naar de refpeclive Ordonnantien, welke van de voorfz. Stads Middelen zyn ge~ arrefleerd, en die binnen korten tot kennis van een ieder zullen wor- den publyk gemaakt, als op d? Poenen en Boetens, daar by tegen ds Con- iraventeursen Fraudateursgeflatueert. Aldus gedaan en gearr e fleert den vj December 1749, prefent de Hee-
ren % Mr. Zacharias Steenis, Hoofd-Officier; Pieter Samuél Cromraeiin, Jan_ Heshuizen en Mr. Jacob Deutz, Burgemer- fleren; Mr. Abraham de Pape, Mr. Jan van den Bergen, Sa- lomon van Echten, Mr. Frangois Benjamin Fagel, Antoni Kuits, en Mr. Jan van Styrum, Schepenen der Stad Haarlem: en den 29 derzelver Maand, ten overflaan van de Hêeren, Mr. Zacharias Steenis, Hoofd-Officier; Antoni Kuits, en Mr. Jan Yan Styrum, Schepenen der voorfz. Stad, gepubliceert; By my,
]. H. van DAM.
Na dat de Publicatie tegen de PasquiOen was aangeflagen, fcheen
die ftoutheid gefluit; immers men vernam 'er geene in 't openbaarj doch de uitwerkzets van eene ongelukkige geemelykheid, verval van alle Subordinatie, en tegenkanting om 's Lands Laften te helpen draa- gen, bieeken tuflchenbeiden zo klaar, dat'er niemand aan twyffe- len kon, of men gaf de tong eenen vryen loop in't oneerbiedig fpree- ken van de Regeering. Het goed vertrouwen was ten deele weg, en daarom niet wel mogelyk om den fmaak van 't Volk te treffen: men was vooringenomen tegen de Collecte, die was, zo zy dach- ten, niet na zyn Hoogheids verkiezing; dat zommige op openbaare Plaatzen met verzekering verhaalden. Veele wierden 'er geflyfd door 't leezen van een Maandelyks uitkomend Nieuwsboekje, ge- riaamt de Groninger Nouvellift; dat van 't begin der opfchudding veel heeft toegebragt om het Gemeen tegen hunne Regeering door het geheele Land te verbitteren. Deze Schryver fcheen in zyn Stukje Yan Noyembef fla, de.frnaak te. fghryyen yan zulke Meden; althans |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 723
tte kleene Gemeente hield het voor een Orakel, en beleide daar op,
zo men zeide, terftond Comparitie, om het hunne Broederfchap voor te leezen, en verder te delibereeren. Om alles toe te brengen, wat men meende te kunnen doen, en
het Volk in ruft te houden, verleende Burgemeeileren aan de Stads Drukkers, op hun verzoek, vryheid, om een origineele Miffive van zyne Hoogheid na te drukken: 't welk noch dien namiddag gedaan zynde, zonden zy 'er ettelyke na publyke Plaatzen, enz. om die onder Lieden van allerlei ftand te doen bekent worden. Ook wier- den 'er eenige van wegen de Heeren Burgemeeileren den Krygsraa- den toegezonden. Doch het was al verkeerd: men had echter de ftoutheid om te zeggen: „ Dat de Brief valfeh was; of, zo die al echt „ waar, zyne Hoogheid 'er toe gedwongen was geweeft, die te „ fchryven.. Gemelde echte Brief was dus luidende ι
Erentfefie, Wyze, Voorzienige, onze Lieve Byzon-
der e ^ den Schout, Burgemeefleren en Schepenen der Stad Haarlem. D eis ft wy tot ons overgroot ongenoegen geïnformeerd worden, dat 'er
■zommige aualyk geïntentïoneerde Ingezetenen binnenUE. Stad zou- den onwillig zyn om de provifioneele 'Taxatie, in plaats van de afgefchaf- te Pachten, te betaalen, ja zelfs zouden trachten tegen te gaan- en dat 'er wyders onbetaamelyke discourfen zouden gevoerd worden, om de vafi- geftelde C'olleble haatelyk te maaken, met by gevoegde Bedreigingen, om de Perzoonen, die tot de CoUecle gedefpicieert en aangefleld zyn af te fchrikken, niettegenfiaande de ColleSte onder andere door ons aan haar Edele Groot Mogende is geproponeerd, om op die- wyze af te fnyden de ' Vexatien, dewelke onder de Pachten veel plaats hebben gehad;,, zo heb- hen ivy gemeend met te moeten fiille fiaan van UE. op Bet alkrnadrukke- lykfl by dezen te recommmdceren en aan te beveelen,... om volgens Eed en Ρ ligt de hand te houden, dat de Taxatie richt ig ge'int en de vafigejlelde Middelen van Collecte naar behoor en geiniroduceert worden; en wyders de noodige zorg te draagen, dat tegen de Autheurs van zodanige oproert* ge discourfen, als hier vooren is gemeld,, ten naauwkeurigfle- worde ge.- inquireerd, en ten rigoureufle geprocedeert. Waar mede% Erentfefie, Wyze, Voorzienige, onze Lieve Byzcn-
Τ t t t 3 , flftr
|
||||
|
4t.
f%4 Hiftoriefclie Aantekeningen, ter aanvullinge
der e, wy UE. beveelen in'Gods Heilige Proteclie, XIE. Goei·
' , willige 'Vriend, {Was getekend,)
PRINCE D'-O RANGE en NASSAU.
*s öravenhage den xS
Decembeï 1749. Ter Ordonnantie van zyne Hoogheid.
{JVas getekend,) Jf. de Ba cic
Tegen den Nieuwjaars nacht zou men Tenten op de Groote Markt
opflaan, en den geheelen avond Sterke Drank, zonder Pacht, uit- venten, als zynde noch in het jaar 1749; en dan zou de Muitzugt, -even na het ilaan van 12 uuren, fchielyk de prys verhoogen: als, .zeidenze: „ Nu is'er de Pacht weder op. Dus zou men de dronke meenigte aan 't woelen helpen. Men zou nochmaals Huizen plun- deren , enz. Deze voorgewende bedreigingen deeden de Heeren van de Regeering alle voorzorg gebruiken. Ter beveiliging der rufte zyn 24 Mannen, zo Onder-Officieren als Gemeenen, met 2 hunner Commandeerende Officiers, tegen dien tyd, in onbekend gewaad, in de Stad gekomen; welke zich vervoegden ter plaatze daar zy des noods hunne orders te verwagten hadden. Dit fcheen een yffelyk Toneel te voorfpellen. Men had de Trommels van de Burger-Tamboers aan de Huizen
der Kapiteinen gebragt. Men gebood aan alle Godshuizen: dat elk de zynen in huis zou houden: ook wierd de Nachtwacht van Klap- luiden verdubbeld, en den Onderfchout Kleinenherg, en Dienaars van den Gerechte Piftoolen gegeeven: terwyl men andere middelen by de hand nam, ter beveiliging der Huizen, die meeft gedreigt wierden. De Burger-Officieren hadden ondertuiTchen alle hunne mindere Officieren en eenige Schutbroeders afgevraagt: „Wat men „ in tyd van nood van hen te wagten had? Eenigefcheenenhunnen Eed onder eenige conditien gedaan te hebben; doch het antwoord der Onder-Officieren was doorgaans voldoende; behalven die van één Vendel. Het een en ander had die uitwerking,dat veeleeenig- zints vreesde tegen dien nacht; en wierd dien anders geldverfchie- tende en woeligen nacht met zo veel ftilte geileeten, als men niet weet immer gezien of gehoorc.te hebben. 't Scheen |
||||
|
van de Befchry ving der Stad HAARLEM, ft. ψ
_■ 't Scheen dat men in den Haag, door 't gerucht van alle deze ver-
warringen, bedreigingen, enz. zelve was aangedaan; .en niet zon- der reden· bedugt, dat men de Colieóte zoude kunnen in train bren- gen, en het derhalven noodzaakelyk waare, dat 'er tegen den tyd, dat men aanvang maaken zoude met de Peiling, eenige Militie in de Stadwas: zelfs verhaalde men elkander daar, datreeds 3 Colleéteurs,- eenige Militairen en ettelyke Burgers gefneuveld, en een Burgemee- fters Huis onder den voet gehaald was. Om verdere gevolgen te fluiten, vermoed men, dat eenig Voetvolk ter fcheepe gefchikt was, om de Haarlemmer-Meer door te vaaren, en Vrydag, den 2den van January 's morgens voor de Boom der Stad te zyn, terwyl ter zelver tyd een Corps Ruitery by het opengaan der Groote Hout- poort zoude inrukken. Die ter fcheepe gingen, wierden door het: Vriezend weder belet; waar van de Ruitery onkundig,, dien mor- gen quartier over 7 uuren, op hunnen bepaalden tyd, zynde ruim 50 Dragonders, de Groote Houcpoort inrukten: Vernomen heb- bende na het Huis van den Wel-Ed. Groot Achtb. Heer Mr. Jacob Deutz, eene dër regeerendè Burgemeefteren, reden zy derwaarts, Zyn Wel-Ed. Groot Achtb. fcheen hen met aandoening te zien,en, uit vreeze voor de gevolgen, raade hy hen terftond weder ter Stad ■ uit te trekken; zo dat naauwlyks een half uur verliep dat zy in en* weder uitrukten. Dit maakte onderwyle een merkelyke confufie onder dè Burgers, ·
welke dien nacht wacht gehouden hadden, en noch niet waren af- getrokken. Een gedeelte van die gewaakt hebbende Schutters,ne- vens eenige andere, quamen aan 't Huls van den Heer CoilonelMiv Mattheus iVillem van Valkenburg; welke zy verzogten te fpreeken' Zyn Wel'Ed. Geftrenge lag met dë Koorts te bedde, doch liet 'er2 by zich komen. Hun verzoek was: „. Dat hy order zou geven, om „ de Poorten te fluiten* Doch hy wees hen na-den Heer Prefident- Burgemeefter Mr. Jufius ffiitte; aan wien het fiond deze order te geven. Niets was te fluiten; zo dat zyn Wel-Ed. Groot Achtb. dit zyn gang moeft laaten gaan: Het ty liep van ftonden aan in de on- geftuime herfenen van dit Volk zo fterk, dat zy reeds omtrent 9 uu- ren de Poorten flooten, en Wacht zetten by de Groote Hout-, Zy]-, Kennemer- en Spaarwouder-poort. Door de overige kon men in 't geheel niet, door deze bezwaarlyk nu en dan iemand doorgaan. Zelfs Paflagiers met de Poftwagen"van Amfterdam na den Haag, met |
||||
|
fi6 Hifloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
Sauve Garde voorzien, wierden niet dan met moeiiykheïd doorga
laaten. Aan de Groote Hout-poort had men de Schel losgemaakt, ©p dat van buiten geen gerucht kon gemaakt worden. Dus hield men, den geheelen dag door, Hekken en Poorten belemmert, ter-' wyl in de Stad de beweeging van uur tot uur vermeerderde. 'Men begon des morgens de Peiling; om dus de Collecte te doen
doorgaan. Na dat men reeds by eenige Tappers daar mede aanvang gemaakt had, zonder eenige tegenkanting, en nu daar mede bezig was in de Herberg de Goude Leeuw, (daar mendePeildersbefchei- den ontfing) ftaande in de Zylftraat, vergaderde voor dit Huis een groote hoop Volks, welke het zeer geladen hadden tegen deze Peil- ders. Zy eifchten hen ten Huize uit, en dreigdenze met (tokken en bkze woorden; zelve, zegt men, dat eenige doen aan dreigen, hegten·, welke indrukbaare vermaaningen zo veel invloed hadden, dat heel fpoedig de Colleéteurs, Deurwaarders, en hunne Mede· ftanders de vlucht namen. Waar van dien dag met de Poftwagen,, die van Amfterdam na den Haag doorryd, kennis wierd gegeevea aan hunne Ed. Mogende, de Heeren Gecommitteerde Raaden. De Burgers, die de wacht hadden, en anderen die zich by dezel-
ve voegden, waren op het Stadhuis verzameld, en verwagten daar de komft der Heeren Burgemeefterenj wien zy 's morgens reeds aan hunne Huizen hadden laftig gevallen, en verfcheidene onbetaamlyke woorden toegebragt; inzonderheid den gemeiden Heer Burgemee- fter Deutz; die plechtig had moeten verklaaren, dat hy van de komft der Milfcie-niets wift. Doe de Heeren vergaderd waren, rieprnen om gehoord te worden. Burgemeefteren deeden hen verklaaren: „ Dat zy van de komft
„ der Militie niet wiften, en zy allen raaden zouden in ftilte te ver- „ trekken, en na hunne huizen te gaan. Dat hun Wel-Ed. Groot Achtb. dit met waarheid konden zeggen, houden wy zeker, alzo door een geloofwaardig Perzoon verhaald is, dat eenige dagen te vooren, uk voorzorge, buiten kenniffe van hun Ed. Groot Achtb.., door de Hooge Regeering in den Haag, in alle ftilte, eenige Mili- taire zo Opper-als Onder-Ofticieren, alhier waren afgezonden, en in zekere Herberg logeerende, om een waakend oog op het gedrag der Mukzieke te houden; en per Misfive daar van kennis hebbende gegeeven; en mogelyk dreigende woorden voor daadelykheden ge- ferieft hebbende, heeft de gemelde Hooge Regeering geoordeeld |
||||
|
van de Befchryving. der Stad HAARLEM, ãé ã
het noodzaakelyk te zyn Militie herwaards te moeten afvaardigen.
Maar een uit den hoop gaf fpoedig zyne begeerte voor allen te
kennen: „ Men moeft de Vendels laaten opflaan,en ieder gelegent- „ heid geeven, dat hy zyn bezwaar konde inleveren, 't Welk een ander toeftemmendej en verder de Gemeente voorgeileld, wierdja, jat geroepen. Eenige gewapende Burgers, doch van een Vendel dat de wacht niet had, quamen van 't Stadhuis, en zo by den Heer Col- lonel Mr. Mattheus Willem van Fuikenburg, begeer'den dat zyn Wel- Ed. Geftrenge order zou geeven, om alle de 8 Vendels op te flaan. Doch dien Heer weigerde dit in den beginne: waar op zy zeiden: „ De Heeren Burgemeefteren hadden reeds daar toe verlof gegeeven. De Heer CöTlonel begeerde dit van hun Wel-Ed. Groot Achtb. zel- ve te hoorenv gelyk hy ook verneemende, dat Burgemeefteren niet langer den ftroom hadden kunnen tegen houden, order gaven, om alle de 8 Vendelen in de Wapenen te brengen. Hier op deed men den Trom roeren, en ieder Vendel op zyn
Vergaderplaats brengen. Waar naieder Officier met den zynen na 't Stadhuis trok, en telkens een Vendel, 't een het ander volgende, zich op de Zaal gefteld hebbende, wierd door den Heer Penfiona- ris Gillis, ten bywezen der Heeren Burgemeefteren, die uit hunne Kamer gekomen waren, voor de Balufter die aan de Trappen is, waar langs men van de Zaal opgaat na de Kamer der Heeren, aan hen in 't zaakelyke gezegt: „ Dat hy uit naam en van wegen de Hee- „ ren Burgemeefteren hen zeide, dat hun Wel-Ed. Groot Achtb. „ verklaarden, dat zy altoos hadden vertrouwd, en noch vertrouw- „ den op de Affiftenrie hunner Goede Burgery^ dac zy volftrekt en „ plechtig verklaarden op den Eed, die zy aan den Lande hadden „ gedaan, en al wat dierbaar was, geene Militie te hebben ver- „ zogt, en van derzelver komft nietteweeten: hadden zy bezwaar, „ men kon na den Doele trekken, en Gedeputeerden zelve na zyne „ Hoogheid fchikkenj vermits zy toch meenden, dat de maatrege- „ len van dien Vorft met de hunne verfehilden. Wat hen Burge- „ meefreren betrof, zy zouden ook den volgenden morgen eene „ Deputatie zenden, om verflag dezer gebeurtenis te doen. Deze Aanfpraak wierd van eenige, die zich ftoutelyk vooraan gefteld had- den, 'ganfch oneerbiedig en onheus beantwoord. Hier op zyn alle de Vendels, een voor een, na den Doele ge-
trokken, Daar zynde, hebben eenige uit ieder Vendel 6 dat is 48 Õ V V V Per-
|
||||
|
72-8 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvuffinge
Perzoonen, benoemd, uit welke men daarna 8 zouden verkiezen
of opwerpen, om als Gedeputeerden den volgenden morgen } als de Heeren, na den Haag te vertrekken. Op den Doele zynde, waren de Heethoofden met allen yver be-
zig om Propofitien te ontwerpen,Requeften op te ftellen,enz. Uit alle verwarringen fchoot 'er eene uit den hoop, welke alle Officiers en Burgers verzogt, op de Zaal te komen. Hy, alsSpreeker, zou zyne wel opgeftelde Bezwaarniffen voorleezen, zette zich ten dien einde in. portuur, verhefte zyn ftem:, en deelde de Gemeente dus het Projecl mede van zyn Requeft. „ Wat dunken, vroeg hy, de „ Burgers hier van? en voegde 'er by: „ Voor iny, ik zeg 'er van „ harte ja op! kloppende op zyn borft. Verfcheidene van zyn aan» hang riepen met hem: „ Ja* ja: Vivat Oranje! Deze toejuiching fcheen een ander Patriot, die van een beproefden yver tot Redres was, wat te na te komen; verzogt mede ftilte, en las met betaame- lyke deftigheid zyn ftuk Werks mede voor: het was met alle de ter- men eens Praktizyns opgefteld: doch kon geen tegenfpreeken of oploszingen veelen:. Men kon uit hoofde van zo veele druktens, als 'er waren, niet al te wel over de zaak oordeelen: zodatzebeide eenige aanhang kreegen; en endeüng vielen de meefte voor het eer- iie Stuk, om dat het kort en duidelyk was, voor die niet verre kon- den zien, en min oordeel bezaten. Dit zo genaamde Requeft is dan door alle de Vendels, welke in
vervolg op den Doele verzamelden, telkens voorgeleezen, en met weinig verandering, vandie zulks toeftemden, *goedgekeurt: maar vermits het veele oogen paffeeren moeft, waar van verfcheidene gaarne blyken van hunne fcherpziendheid gaven, en *er juiftde befte ordere niet kon gehouden worden, was het 's nachts omtrent een uur eer men klaar raakte, en het Stuk in order getekend was. De be- noemde 8 Gedeputeerden gingen eiodelyk na huis. Veele van die Lieden maakten zich een verbeelding van die Commisfie, dat dezel- ve maar weinig verfchilde met die der Heeren: zy beloofden zich niet
* Goedgckemt. Den Schryver vergift zich hier grootelyks : deze Goedkeuringe moet hier
alleen verftaan worden van de zulke, of die niet gaarne 's Lands Laften begeerden te. helpen draagen ; of die niet veiftonden wat het zogenaamde Requeft al behelsde; te meer, alzo den Leezer op den Doele, die geen tegenfpreekeji kon veelen, het zelve geleezen hebbende, daar mondeling byvoegde: ,, En dat 'er noch aan manqueerde, ,, zoude hy 'er wel by voegen'. Zo 'dat geen Eedbetrachtend Burger, die omtrent weet wat hy doen of laaten moet, portie of deel heeft begecren teneemenin ditMu't- 2lefce Requeft j veel min heeft helpen goedkeuren,'' |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 729
niet minder, dan het Logement van de Heeren van Haarlem in den
Haag te zullen betrekken, dus in fatzoen zyne Hoogheid hunne Stukken over te geeven, en zyn Perzoon van naby te zien; waar toe zekere Boodfchap, door deze Lieden verkeert verftaan, gele- genheid kan gegeven hebben. 's Nachts ten half 2 uuren wierden eenige van die gewapende Re-
queftmaakers, of uit eigen authoriteit, of door noodzaaking van an- dere, gezonden na het Huis van de Stads Drukkers: deze bragten zy de Copy van hun Requeft, en gaven order: „ Dat het aanftonds „ moeft gedrukt worden, en 's morgens voor 8 uuren gereed zyn, „ alzo de Heeren Gedeputeerde Burgers het zelve als dan mede na „ den Haag moeiten neemen. De Enfchedê's maakte eenige voor- wendzels, om van dat werk ontflagen te zyn: „ 't Quam wat onty- „ dig·, zy hadden geen Letterzetters by de hand, enz. Doch die zwaarigheid namen zy aanftonds weg: „ Zeg ons, zeidenze, waar „ zy woonen, dan zullen wy hen wel ten bedde uithaalen, enz. Het Requeft noemdenze, met permisfie der Heeren Burgemeefte- ren, en uit naame der gantfche Burgery: welk laatfte onwaarachtig was. Men zag, zo 't ons voorquam, 't een en ander aan, om dat men
het voor een minder quaad hield, dan de gevolgen, die 'er te wag- ten waren, als men het trachten te beletten. Hoe 'tzy, ons dunkt, 't was zo verre gekomen, dat dit Volk moeft in beweeging gehou- den worden,tot dat men gelegenheid over liet tot herhaaldeOrdres, om de Militie te laaten aanrukken. Ondertuflchen waren zommige dier woelachrige Burgers met hun fpoorloos Requeft zo wel in hun- nen fchik, datze opentlyk uitriepen: „ Het zal nu wel gaan·, het is „ 'er nu al door! enz. Hun Requeft was van dezen inhoud: Aan zyne Doorluchtige Hoogheid den Heere Prinse
van Qranje en Nassau , onze zeer geliefde Erf-Stadhouder enz. enz. enz. Geeven {met permis/te van de Edele Groot Achth. Heeren Burgemee-
' fleren der Stad Haarlem) de ondergefchreve Gedeputeerden", uit alle de Vendels en in naame der gantfche Burgery, op het allerootmoedig- fie te kennen: Ten eerflen, verzoeken en fméeken de Supplianten, dat zyne Doorluchtige Hoogheid zo goed gelieft te zyn, om te wezen Opper- en Generaal·Financier, voor zo verre deze Stad aangaat „ y í í í s sr£g
|
||||
|
730 Hiftoiïefche Aantekeningen, ter aanvullinge
"ten t weden, dat de Collecle over de Middelen van Confumptie, enz,,
geheel mag worden vernietigd, en in deszelfs plaats mag worden gefield een ander draaglyk Middel; zynde dit ingevolge de beloften van haar Ei. Groot Achtb, de Heeren Burgemeefieren en van zyne Excelentie denHee· re Baron van Groveftins, in den Naame van UE. Doorluchtige Hoog· heid aan om gedaan. Ten derden, dat de Executie geheel en al mag achter hlyven, en een
generaale Doleantie mag warden toegeflaan, op dat een iegelyk als dan na zyn vermogen, en in confientie, zoude kunnen bet aaien jhet'geen wyals getrouwe Onderdaanen en Burgeren zullen nakomen. Ïen vierden, dat de Officien mogten worden verkogt'-, of met zodanige
lafien, ten behoeven van deze Stad, bezwaard worden-, als UE. Door- luchtige Hoogheid tot, deze Stads nutte en voordeel zoude gelieven goed te vinden, Eindelyk verzoeken de Supplianten UE. Hoogheid zogaedtgelieftte
.zyn, om ons het Antwoord hier op in Gefchrifte tot hunne verantwoor- ding over te leveren. Haarlem den 2 J'anuary ijfö.
En was ondertekend door 8 Gedeputeerden,, uit iedere Compag-
nie of Vendel een-. Terwyl het dus op den Doele in geduurig woelen was, en het
ieder ftil Burger te benaauwd gemaakt wierd, was het hier onder de wacht houdende ook in geduurige verwarring. Dan hoorde men deze, dan geene cydingen. Dan waren 'er partyen Ruiters voorde Zylpaort, dan by de Groote'Hout poort gezien; dan hoorde men, dat'er Ammunitie wierd aangevoerd, en in de Stads Stal, even bui- ten de Groote Hout poort, als een Magazyn aangebragt, enz. Om- trent 7 uuren trok eenige Manfchap uit, die de Wacht hield, en hunne Officier te vergeefs om order tot dergelyke expeditie had·ge- drongen; zy rukteain 't wilde aan, en eiichten de Stal open; daar onder en boven, en in en onder 't Hooi gezogt hebbende, zy, zon- der iets te ontdekken, weder na binnen trokken. Van. gelyken verhaald men, dat 3 a 4* van die gewapende Heet-
hoofden, dezen zelfden avond, in zekere Herberg inftooven; daar zy eenige Officiers vonden, onder welke was de Heer Generaal- Major Cornabé, doch voor hen onbekend: hier vondenze nu die 't hen doen zouden, en hunne zotte drift bragt hen derhalven totver- icheidene onbetaamlykhed'en, De |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 731
De meefte tyd der nacht,wierd met arbeiden hier en gints aan de
affaires der Stad doorgebragt: op Zaturdag, 's morgens omtrent 9 of half 10 uuren, kort na dat de Heeren waren uitgereden, reden ook deze 8 Gedeputeerden uit, met blymoedigheid en toejuiching hunner Medelanders, Hunne Naamen zullen wy, als niets ter zai >ke doende, om dat 'er noch verfcheidene van in leeven zyn, en an- dere redenen; voorby gaan. Een oud Patriotje, toegefchooten zyn- de, zo als de Wagens afreden, riep met een ontroerden geeft: „Daar „ gaan onze Vaders, onze Vaders! Hy zwaaide het Hoedje over't hoofd, en riep: „ Vivat Oranje! Dit Hoed over 't hoofd draaijen en geroep van Vivat Oranje, wierd ook gedaan door de Schutters van 't Blaauwe Vendel van de Cluveniers- Dode, welke doe voor't Stad- huis de Wacht hadden-, en aldaar de Parade maakten. Dezen Zaturdag. voormiddag hield .men. de Poorten geilooten en
bezet, doch men liet een ieder door, na henrbehoorlyk ofonbe- hoorlyk onderzogt te hebben, Tegen, den middag quam een Lui- tenant van de Miitie, genaamt Roepeh, te paard, voor de Groote Hout-poort, (die naderhand voor deze emandere ontmoetingen-,een Acte als Kapitein heeft gekregen;.) welke binnen het yzere. Hek wierd gelaaten, doch daar, tuffchen-Hek en Poartdeur zynde, on- dervraagt wierd-. Deze verantwoorde zich met Brievenie vertoo- nen van zyne Doorluchtige Hoogheid.aande Regeering,.en. begeer- de dus niet opgehouden te weezem Maarr. neen, men.geloofden, dat hy een Spion was: meedeed hem van 't Paard klimmen, wierd binnen gelaaten, en zyn Paard buiten, 't Hek geleid; Deze Officier wierd dcror een. Kapitein; d'Armes en 4 a 6 Schutters geëfcorteert eerft na den Heer Burgemeeirer P. S..Crommelm, en van daar m den Heer PrefidentrBurgemeefter Mr. J. Witte, met een gefch reeuw van. Jongens achteE hem: ieder was nieuwsgierig wat tydinohybren gen zoude> waa* van zy het nette niet kundig wierden: nietteCTen" fïaande zy volftrek begeerden, dat. hen* de boodfchap der Luitenant bekend wierd gemaakt. Deze bragt mede het Patent zyner Door- luchtige Hoogheid», waar by de Magiflraat wierd verwittigt van de aankomil der Militie. Deze Heer, zyne Brieven hebbende oven- gegeven,, wierd door 't.voorfchreve Commando,geleid na het -Stad- huis. Hier raakte hyop dejuftitiekamer, daar de wachthoudende Officieren van t Blaauwe Vendel zich bevonden, daar hy van hev minnelyk.behandelt,en eenige Ververfchingen gegeeyën wierd. Zy V ? ? ? 5 boa
|
||||
|
■γ$ζ Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
beklaagden hem, wegens de hoon die hy had ondergaan; en nadien
deze wachthebbende Officieren ten uitterfte voor zyn Perzoon be- kommert waren, bedachten zy alle wegen om hem te befchuttenj na overleg vonden zy goed, eene der Stadhuisveegfrers op te zoe- ken , en gevonden zynde, verzogtenze haar om de Deur yan-Bur- gemeefters Kamer te openen, en deze Luitenant te brengen opeen Vertrek in zekerheid} welke dan door haar, over de Kamer van Bur- gemeefteren, geleid wierd by de Cipier van'tGevangenhuis: alwaar hy zich zo lang heeft verborgen, tot dat de Militie in Ordre de Ba- taille op de Groote Markt ilond, wanneer hy zich van daar by hen vervoegde. 1 Kort na dezen tyd vermeerderde het gerucht, en vervolgens kreeg
men vafte tyding, dat het Krygsvolk naby was·, welke voomaamfte gebeurtenis quartier over 2 uuren met de daad beveiligt wierd. Eenige Officiers quamen van den Heeren Weg af vooruit, en al-
lereerft in 't gezicht dier ftoute Burgers, die tuffchen Hek en Poort hunne Wacht hielden. Welke doe beitonden in een Corporaal en 4 a 6 Schutters; dewyl de wachthebbende Officieren zorg droegen, dat de Poften weinig bezet en zonder ordre waren, om aan de Mi- litie gelegenheid te geeven des te beter en zonder zwaarigheid bin- nen te komen; want men luMterde doe na geene goede ordres; de geringfte Schutters waren doe Bevelhebbers, en niemand was mach- tig hen tot reden te brengen: deze Corporaal dan met zyne Schut- ters retireerden na binnen, liepen na het Stadhuis, en lietendePoort VOOr hen-, die ze wilden bewaaken of openen. Deze Militie ftond onder bevel van den Heer Generaal-Major O"-
tiabé. De Officiers eenige weinige minuuten over 't Plein voor de Groote Hout-poort wandelende, trok her Voetvolk van den Heere Weg regts af, langs de Baan, in de breedte van het Plein, en de Dragonders (die daags te vooren waren in en weder uitgetrokken) zetten zich achter het Voetvolk: terwyl de Officiers de gelegenheid der Stad van daar waarnamen. In deze order trok, na weinige oogenbiikken, de Major da Per-
ron, en 20 Mannen, met fterke fchreeden tot voor de Poort. Tot aan het Hek genaderd zynde, riep hy driemaalen met eeniterke Krygsmans Stem: „ Dat men de Poort zou openen! Op welk roe- \ pen, het Klinket of kleine Deur van de Poort geöpent wierd, en Cöer. eenen Snaphaanfqhoot op den Officier en zyn Volk losgebrand. De
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. γ33
t)e Heer du Perron beval terftond dat men vuuren, en dus met 20
keelen prompt zou antwoorden. By deze 20 Mannen, waren 'er4 met Bylen en Koevoeten voorzien, welke te werk gingen-, met zo veel bedaartheid, als of 'er Vuur noch Volk meer te vreezen was Zy forceerden met den Koevoet het Slot, 't welk aan het yzer Hek was, en kreegen \ fpoedig open. Ondertuflchen was een der hooge Officieren, met eenigeGemee-
nen, gegaan in den Houttuin van P. Foorhelm Simonfz., welke by de Poort is; zo verre men vernam, zagen zy rond wat Gereedfchap daar was te vinden, en namen met zich eene Byl en 3 Difiels Ter- wyl zy daar noch waren-, fcheen 't in overleg, als het met de Poort te openen niet fchielyk lukken wilde, of men dan ook eene Brug over het Water flaan kon, om door behulp van eenigeMolenroe- den, die daar lagen, met Pianken, die mede gevoerd wierden, ge- maklyker het kleine of Wacerpoortje te kunnen openhakken-. Doch het gemelde Pelotton, 't welk het Hek had geopend en voortgerukt was, kreeg ook in de Deur of Klinket eene opening; 't welk losge- maakt zynde by het Slot, men 'er door ging; dewyl 'er geen Or- dres tot tegenfrand was gegeeven. Terwyl men bezig was van buiten deze Poort te forceeretï, quam
eenig verfchrikt Volk, allerlei gering zoort, die zulke vreëzelyke wezens vertoonden y ais of 't gevleefte D........waren;, na het Stad- huis, tot de wachthoudende Burgers !oopen,fchreeuwe'nde: „Waar „ blyfje nu met Kruit en Loodt! Komt af, jou Verraader"' enz trekkende, als Verwoeden, het Hair uit hunne hoofden,, fmeeten de Hoeden en Muczen op de grond, en ftampten die met voeten enz. Maar niet verhoort wordende van de Welmeenede, verdwee' nen zy allengskens voor 't aannaderende Krygsvolk, als Raazende met een verward geroep: „ Gooit met Pannen van je daken op die Een naauwkeurig Ooggetuigen van dit alles,, berigte, dat 'er
voor noch de kleine Deur der Poort was open gebakt, tuffchen de' opening, welke 'er was tuffchen de groote Deuren, nu en dan een Schot van buiten na binnen gedaan is, om daar ruim baan temaaken Een fioute en aankomende Jongen, die reeds by de Plundering zy' nen ongefchikten aard getoond had, en verfcheidene maaien met Steenen by de Poort was geweeft, was door dit fchieten eenigzint" verzet, en aan 't wyken: maar by de korte Hourffraat zyndef om, rrent
|
||||
|
734 Hlitoriefche Aantekeningen, ter aanvuliïnge
trent 40 Roeden van de Poort, wierd door een Kogel getroffen, dat
hy zyn linker Oog verloor; welke Kogel, na verloop van 3 a 4 maan- den uit zyn Neus viel. Een ander, omtrent ter zelver plaats ftaan- de, wierd door eenen Kogel van vooren een ftuk van den Schoen gefchooten, zonder iets verder van denVoettebefchadigen. 't Welk de eenige Schooien zyn, die 'er by ons weeten, te dier plaatze ie- mand quetften. Geen tegenfland ter waereld is 'er voorgevallen, ten zymendaat
voor wilde rekenen, dat eenige Vrouwlui en Jongens, doedePoorc noch toe was, nu en dan met Steenen van binnen tegen de Deuren aangooyden, en men 3 ledige Genever-ftukken van voor het Huis , van eenen Diftellateur nam, en roldeze voorde Deuren van de Poort Uit welk gedrag veel eer kan opgemaakt worden, dat geen Lieden van eenige doorzicht zich met dien tegenfland bemoeid hebben. Hec was voor alle ordentelyke Burgers gevaarlyk eenige raad te geeven, om dat de Burger-Compagnien voiflegt Volk waren, die de naam van Schutter onwaardig zyride,alle die onbehoorlykhedenbedreven, hebbende zy het Schuim des Volks tot eenrugfteun, en alle wie hen tegenfprak, wierd by hun Verraader genoemt. Elk begaf zich in huis, en ontweek de gevaaren. Zo dra de Militie de kleine Deur van de Poort inquam, zagende
voorfte voorzichtiglyk na alle kanten, of'er ook Gewapend Volk ftond; doch geene verneemende, werd Vivat Oranje geroepen! Men ging terftond tewerk, om door houte Wiggen, en anderGereed- fchap de Slagboomen, die de groote Deuren geilooten hielden, los te Wrikken; zo dat men omtrent quartier voor 3 uuren de Poort ge- heel open had, en dit Corps vooruit, en het ander Voetvolk vervol- gens, de Stad inrukten. De Ruitery hield zich eenigen tyd achters naby een quartier uurs. Een Vrouwmenfch, die ook met yver nu en dan eenen Steen te-
gen de Poort geworpen had,fchoof,doe zy merkte dat het ernitbe- gon te worden, achter eene der Vleugels van de Poort, bydeVerr. Zo dra de Militie inquam, veranderde zy van toon, haaldedeMuts van 't hoofd, draaide dezelve op de hand, riep: „Vivat Oranje! en pakte zich daar op aan eene zyde. Byna alle Burgers hadden uit vreeze hunne Huizen geilooten ·, 't
gerucht en die vreeze was teritond door alle llraaten. De Burgers, die in confufie waren in de Wapenen gekomen, liepen gints en her- waards,
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 73 f
waards,^doch meert na huis.; zelve onder die, welke van hunne
dapperheid braaf hadden opgefneden. De Stad was in alarm de Tamboers wierden gedwongen de Trom te roeren, 't welk de' een kort, den ander langer deed, na hunne vreeze was voor degirtende gemoederen, welke hun aandrongen. Een van hen riep: „ Heb ik „ 'er niet de D.... van, ik ilaa Alarm, en daar komt geen Menfchf Althans ieder hing weder de Trommel op den fchouder, en liep na huis. Alles was buiten ordre, en als onder elks Commando. Daar waren 'er die met geweld zyn doorgedrongen in de Groote Kerk en de Brandklok klepten, terwyl zy vervolgens in het Klokhuis de Doodklokken en alle andere Klokken luiden ·, als het uiteinde van allen tegenftand. Ondertuffehen was de Poftwagen ofwel twee aan, weifee op den
aelfden tyd van Amfterdam na den Haag waren afaereden en na weinig tegenftands, m de Stad gekomen. Genaden zynde tot in de Anegang, naby de Houtrtraat, wierd den Paflagiers gezegr „ Dat „ zy de Groote Hout poort niet zouden kunnen uitkomen, vermits „ de Militie reeds voor de Stad gersadeft was, en bezig met op de „ Poort te vuuren: wilden zy de Stad uit, bert ware het om na de „ Zylpoort te ryden. Daar toe fpoedig beflooten hebbende, qua- men zy op de Groote Markt, tot voor het Stadhuis, 't Scheen dat het Gezelfchap op de Wagens in kleedy iets gemeens had met Mili- taire Officiers, en wat nieuwsgierig uitzag; althans het ooaderont- ftelde Burgers viel 'er op; en een kleen Detachement derzelvevan io a 12 deed hen frii houden. Zy hadden de Bajonet op de Snap- haan, en hielden 't, dat deze Officiers waren} zy moeften in arreit- zelf een van hen dreigde den Heer Profeflor Rukker, die vooraan zat, zyn Bajonet in 't ø te ftooten. Dien Heer zeide· Gy zult „ het niet doen; wy zullen vrywillig van de Wagens gaan Dit ftonden zy zonder tegenfpraak toe, en geleiden die Heeren na't Stadhuis; alwaar zy eenigen tyd,geduurende de confufie, zich moe- iten ophouden. De Wagens .wierden met eenig Geleide weder na de Spaarwouder-poort gebragt, van waar zy gekomen waren. Onder alle deze. verwarringen avanceerde de meergemeld^ Maior
du Perron met zyn kleene Pelotton vooruit. Komende aan het Ver wuift, ftond een onbezuift karel, welke hem toeduwde· Zn X ■„ je'er ingekomen zyt, zal je 'er Weder uit raaken! „Linksom „ zeidedelJeer^/W pakt hem. Hy, trachtende op een Roep w w w w . 4
|
||||
|
73ó Hiitorïefche Aantekeningen, ter aanvullinge
te wyken, raakte eer hy het dacht, in hunnen kring geflooten, ere
moeit tuffchen de Gelederen mede voort; doch verder de Groote Houtftraat door marcheerende, joegen zy hemaandeAnegangweg, onder bedreiging, zo hy weder quam. Desgelyks zag men 2 a 3 Burgers, welke met hun Geweer na huis,
ftapten over. het zelve Verwulft, op de Stem: ,, Met uw Geweer na; „ huis toe! den draf opneemen.. Van. meer belang was de nadering van dit Corps,döezy aart*tein-
de van de Houtftraat naby de Groote Markt quamen. Weinige, <% a 6 meent men, van de dolfte en onverzettelykfte, die zich als raa- zende Menfchen gedroegen, verzetten zich tegen deze aannade- ring; zy vertoonden zich, telkens gaande en· komende, voor't Gat van de Groote Houtftraat, fcheldende en raazende op de Militie, enz., 't Aannaderend Pelotton. onder hun bereik komende, lofte een van h un zynen Snaphaan, zonder nochtans iemand te quetzen. De Heer du Perron riep, met den Degen in de vuiit, en herhaalde het ver- fcheidene maaien: „Mannen, legt het Geweer neer, ofjebentMan- „ nen des doods! Dit niet helpende, gaf hy order om te vuuren; 'c welk het eerite Gelid deed; zynde zyn Pelotton in 3 Gelederen ge- fchaart. Niemand der Burgers wierd door deze fchoot getroffen j, f,0: dat men gifte, dat dezelve met los Kruit, om fchrik te maaken, geweefi' is. Niettegenftaande dit alles, bleven 233 in deze ver- ichrjkkelyke woede,en vertoonden zich weder voor de opening der Straat, gereed om los te branden. Du Perron zich in de noodzaak- lykheid ziende, gaf order» om onderden voet te fchieten die tegetv ftond; 't welk terftond met de daad beantwoord*wierd. EenenCe*-- nelis de Nys, welke weder avanceerde, om den hoek op de Markt.,, na de zyde der Groote Kerk, tot voor de Houtftraat; doch zo als hy zich vertoonde, trof hem een Kogel in 't hoofd, dat hy dood ter aar» de viel. Verfchrikkelyk zyn de gevolgen, wanneer men zich aan zyne drif
ten over geeft. Deze C. de Nys was van een goede Familie. Hy zelve had te vooren een Zadelmaakers Winkel gehad, doch was 'er uitgeraakt,en werkte thans als knegt. Hy was veelmaalen vermaand, zich minder driftig te toonen} maar vrugteloos; byzonderiyk was hy dezen geheelen dag als een raazend Menfch, zyn leeven ver- fpreekende, zo 'er Militie inquam. Men verhaald,dat zyne Vrouw hem op de Groote Markt, korts voor zyn ongelukkig einde, noch aan-
|
||||
|
van de Befehryving der Stad HAARLEM. '737
•■aanfprak, en bad, dat hy doch met haar wilde gaan, en om haar en
zyn Kind denken: doch alles te vergeefs. De Onderfchout Kkynen- berg riep hen toe, die zich hier te weer fielden, in gevaar van zyn leeven: „ Dat zy doch hun Geweer zouden nederleggen! Maar hun- ne driften werkten fterker, dan dit alles. Doch, om 't verhaal te vervolgen, zo als de gemelde C. de Nys
doodgefchooten was, avanceerden 2 zyner Spitsbroeders; een der- weiver leide aan, doch zyn Snaphaan weigerde, en retireerden zon- der getroffen te worden; doch den ander, genaamt Frans Koemonk, wierd door een Kogel in de buik gequetft; waar op hy neerviel, en vervolgens op handen en voeten kroop op de floep van het Oofler Hoekhuis, alwaar, hy met zyn hoofd op zyn regter arm en op de bank ruftende bleef zitten. De Heer du Perron geen tegenftanders meer ziende,gaf order aan zyne Sergeanten van de Markt terecog- «ofTeeren; waar op zyfchoorvoetendeomdeHoekhuizenderMarkc quamen zien, en daar niemand vindende, rukte yoorfchteve du Per- ron met zyn Pelotton, dat de Duim op den Haan had, op de Markt; •zyn 4 a 5 Sergeanten volgden achter 't Pelotton, en komende op de hoogte der Goot, wierd op 't Pelotton regts en links van de hoeken der ftraaten gevuurd; du Perron liet ook regts en links vuuren, doch. man voor man, zo dat als hy op zyn regter zyde befchooten wierd, dan wees hy met zyn Degen daar heen; waar op dan een der Sol- daaten uit de Gelit-linie 2 & -$ paffen rukte, en fchoot na hem die gefchooten had; dit vuuren gefchieden al avanceerende, tot aan de ©verzeide der Markt, doe wierd halte gehouden, in welk marchee- ren na giszing 8 a 10 Schooten zyn gedaan: onder dit vuuren is 'er een Man, genaamt Michiel van Beyeren, by zyn Huis zynde, on- gelukkiglyk doodgefchooten, welke in de Sehoolfteeg woonde, en met zyn Geweer na huis meendete gaan. OndertuffchendatdeHeer du Perron met zyn Pelotton over de Markt marcheerde, wierd een zyner Sergeanten, achter het Pelotton en'op de hoogte van deGoot der Markt zynde, van de zyde der Koningkitraat, rast een Kogel door en door gefchooten; doe hem die door de borft vloog, vielhy met beide de beenen op de grond, doch zyne regter hand gebrui- kende, fprong hy byna zo fchielyk op als hy gevallen was, kuije- rende noch 4 a 6 minuuten, maar doe ging hy tuffchen 2 Sergeanten na de Stads Chirurgyn Jan Ledegang, en liet zich verbinden. Doch voor dit gefchieden, gingen de Sergeanten na de Doode en Geque^ W w w w æ fte j
|
||||
|
jl% Hifloriefche Aantekeningen, ter aanvuiiinge
Ïïq; den een raapten een Snaphaan op, die by 't Lyk van C. de Nys
lag, welke hy met twee flagen de Kolf affloeg, en vervolgens de twee Hukken weg wierp: doe na Frans Koenronk, die in de voorige ilaat noch op de ftoep rufte, welke hy de Degen van de zyderukte en verbrak. Een weinige tyd daar na, wierd gemelde F. Koenronk, door Lieden
met holsblokken. gefehoeit, mede na de Stads Chirurgyn gedraagen j verbonden zynde, na zyn huis gebragt: maat" quam den volgenden dag te ftérvèn. Dit zyn, behalven een der Soldaaten, die ligt in zyn been ge-
quetiï wierd, alle de dooden en gequetften die in deze rencontre opgeteld %yn, en hier mede raakte de troubles ten einde. De Heer du Perron met zyn Pelotton aan deNoordzydeder Markt
halte gehouden hebbende, avanceerde de overige Infantery, zo Hollandlche als Zwitzerfe Gardes, en poileerde hen naaft het Pelo- ton van de Heer du Perron in Ordere de Bataille in een regte linie 3 daar na poileerde de Garde Dragonders zich voor het KorTyhuisvan de Weduwe Jacob van V'aarle, alle met 't front tegen 't Noorden; vervolgens wierd door een Detachement Voetvolk 't Gat van de Groo- te Houtilraat geflopt. Na dat nu 't Voetvolk zich op een linie ge* pofteert had, ging de Heer Luitenant Jaw Merkman by derzelver Officieren., een weinig daar na den Heei»Kapitein· Jacobus Vermeu- len, en kort daar na zyn Ed. Zoon, als Vendrig, de Officieren ver- welkomen: waar op de Militaire Luitenant, de· Heer Braakmant met hen ter Hoofdwacht op de Juftitikamer quamen ·, Γη 't paffeeren over de Zaal van 't Stadhuis verzekerde hy de aldaar waakende Schut- ters, van de vreedzaame meening der Militie: doch hy wierd 'er maar paffelyk vriende;yk ontvangen. Vervolgens verzogt de Burgen-Adjudant, de Heer Daniël dëBur-
Jet, aan de Heeren, die met de Poftwagens aangehouden waren, Jbunne reis te vervolgen: dat zy op de eerfte noodiging weigerden: doeh hy hen verzekert hebbende, hen buiten zwaarigheid tezullen geleiden voor 't front dier Militie, zynze hem gevolgt, en hebben zonder kommernis hunne reize voortgezet. Men moet tor lof van deze Expeditie zeggen, dat dezelve met
alle omzichtigheid en befcheidenheid is uitgevoerd. De Heer Com- mandant IVillemsdorf, (die 't Jaar te vooren zyn Volk ook in Zaan- dam bragt) had allen den zynen gelaft het Ktuit van de Pan te blaa- . zen?
|
||||
|
van de Befchryving der Stad' HAARLEM. 739
zen, om zo veel doenlyk was, behoudens de voorzichtigheid, alle
ongelukken voor te komen. Ondertuflchen week elk op het gezicht dezer akelige, en voor
ons ongewoone dingen. Het Gorps nam het Geweer, dat door con- fufie als anderziats op de 'Markt wierd gevonden, en floeg het aan ftuk'ken. Om ons verhaal niet af te breeken, hebben wy tot noch toe on-
aangeroerd gelaaten de moeiiykheden en onverdraagelyke uitwerk- ■zels dier ontilelde henenen, welke hier en elders hunne Officieren moeiten verduwen, byzonderlyk op het Stadhuis·- dat ons noch ove- rig is.v- Omtrent of even na den middag, gaven de Heeren Burgemeeile-
l*en berigt van het bewufte Patent aan de Wel-Ed. Geflrenge Hee- ren Colonellen Mr. M. W. van Valkenburg en A. Kuitsy en tevens den laft om na het Stadhuis onderde wachthoudende Burgers hier van berigt te doen, als ook om verder, order te geeven, dat de Poorten voor de Militie geopend'wierden, en zorg, te draagen, dit: de Lui- tenant Reepel op een bequaame wyze de Stad uitraakte. Het een en ander was den Colonellen ondöenlyk,. Zo als hun Wel-Ed. Gefhv uit het huis van de» Heer Prefident Burgemeefter Witte quamen, waren "er reeds twee Schutters, welke, hen te gernoet komende, verzogten, dat zy op het Stadhuis op de Wacht wilden komen,- en- Kruit en Lood aan elk doen-uitdeelen. Op het Stadhuis komende, wierd dit verzoek met zo veel onbezuiftheid herhaald, dat 'er geen tegenpraaten aan fcheen* De Colonellen toonden hen de order van zyn Hoogheid, eigenhandig ondertekend,, om de Poorten voorde Militie te openen, en gebruikten alle redenen die zy konden: maar vrugteloosj zelfs wanneer reeds de Militie op de Markt verfcheen, vroegen'et: „Of het dan nu. noch geen tyd was om'Kruit en Lood ?, te geeven? De Heeren Colonellen ziende, dat het nu nietnoodig was om be-
vel te geeven, dat men de Poorten zou openen,en vernoomen heb- bende dat de Luitenant Roegelin veiligheid was, vonden goed om: weder na het huis van den Heer Prefident-Burgemeefter (Vitte te gaan, en berigt te doen van de tegenwoordige omftandigheden. Een goed gedeelte der Burgers volgden hen, en toonden als noch hun misnoegen over het weigeren van Kruit en Lood. De Heer Colonel van Valkenburg aan de Heeren Burgemeefteren
W' w w w- 3 ' r.ag.'--
|
|||||
|
\
|
|||||
|
74-0 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
rapport gedaan hebbende, kreeg laii, om de Wacht van het Stad-
huis te doen aftrekken: waar op zyn Wel-Ed. Geftrenge zich aan- ilonds derwaarts begaf, en de noch daar zynde Officiers allereerft hier van berigt deed. By dezelve vond by de Overfte Kretfchmar? welke geen order tot aftrekken had gegeeven. De Heer van Fal* kenburg zeide aan allen: „ Dat zy voor ditmaal van de Wacht ontfla- „ gen wierden, en elk na zyn huis konde gaan: reeommandeerende „ allen om zich ftil en ordentelyk te gedraagen, als wanneer zy van ,, de Militie niets ie vreezen hadden; zelf indien iemand derzelve „ eenig het minfte -leed aan een der Burgeren beftond ie doen, die „, zou ftrengelyk geilrafï worden. Hier op trad elk, min of meer ichooxvoexende 5 af? go .raakte het Stadhuis ontledigd. * Daar
* Na de -oude bedankte Burgery ruim zjaaren-buiten functie had geweeft > en de
Nacht- en Brandwacht door de Militie was waargenomen , zo wierd op den 2<>ften vaa Maart 1751 by de Ed. Achtbaare Heeren van de Vroedfchap der Stad Haarlem (met goedkeuringe van haare Koningklyke Hoogheid de Vrouwe Gouvernante) een Regie· .ment gemaakt voor een nieuwe Schuttery, doch nu uit veel minder Manfchap beftaan- de , en waar van de Opper-Officieren in April en May , en de ©nder-Offi„cieren en Schut- ters kort daar aan verkooren wierden , en hunne Nachtwacht begonnen den jofteuvan 'November.van dat zelve jaar. Het hoofdzaakelyke van dit Reglement (waar van iedeï Schutter by zyne aanftelling een Exemplaar ontvangt) behelft : Art. 1. Dat dezelve Schuttery bepa'alt word, als van ouds , in 2 Doelens en 8 Vendels of Compagnien, ie- der in Wyken verdeelt, waar van de Cluveniers de voorrang zullen hebben voor3 jaa» ren. 2. Worden de Vergaderpl aarzen der Vendels bepaalt; doch kunnen door de Ka» piteinen verandert worden. 3. Word ieder Vendel verdeelt in 4 Divifien , 't rfte onder den Kapitein, 't ide onder de .Luitenant, 't 3de onder de Sous-Luitenant, en 't 4de .onder de Vendrig, ieder evenveel Manfchap.; doch alles onder de Opper-Commandö van den Kapitein. Raakende de Krygsraad en verdere Officieren : Art. 1. Dezelve zal beftaan uit 2 Co-
ionellen, 1 Fifcaal, S Kapiteinen en 8 Luitenanten, om de 3 jaaren veranderen, en uit een Nominatie van dubbeld getal door Burgemeefteien op nieuw verkooren worden, 3. Behelft den nieuwen Eed der Krygsraad, voorBurgemeefteren af te leggen. 3. Wan- neer ordinaire Krygsraad zal gehouden wo;den , namentlyk de laatften'Donderdag van iedere Maand. 4. Buiten gemelde Krygsraad zullen noch aangeftcld worden een Sous- Luitenant en een Vendrig, door de gemelde Krygsraad, op propoiitie van ieder Ka- pitein, zonder reguard te neemen of die gehuwd of ongehuwd zyn. 5- De Adjudant zal de rang hebben als jongfte Vendrig, op order der Krygsraa'd de Burgery in der» Wapenhandel oeffenen, , na 't Reglement van de Exercitie, enz. s zal alle avonden, als de Wacht optrekt, op de Vergaderplaats zich moeten laaten vinden , en zynen dienft aan den Opper-Officier aanbieden: insgelyks by ftaatelyke:Inhaalingen .Brand ofBe- loertens de Officieren moeten aslï-fteeren , en opzicht houden, dat alles in goede ordre toegaat; ja zelve, als de Burgers, mede moéten uittrekken; en verder deszelfs Eed. S, 7 , en 8. By ieder Vendel zullen wezen 4 Sergeanten , 4 Kapiteins d'Armes , en 16 •Corporaals, welke aangeftelt zullen worden by Aite, getekent door Colonel, Kapi- tein en Luitenant: die verhuizen verliezen hunne Bediening , doch zyn in andere Ven» dels weder verkiesbaar. Raakende wie vry zyn van de Schuttery : Art. r , 2 en 3. De Heeren van de Magi-
flraat, Vroedfchappen , Oud-Schepenen , PenfionariHen, SecretariiTen- Bailjuwen van Xennemerland en Brederode, de Raad en Rentmeefter Generaal van KennemerJand „ 1de ...Ontvanger, dei Gemeeaelands Comptoiren , CQiamiiTaiiiTen van de Kkine Bank van |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLE M. 741
Daar op trok de Militie,omtrent 300 Mannen Zwitferfche enHol-
land-
Juftitie en derzelver Secretaris ; voorts de Predikanten van de Gereformeerde Neder-
Suitfche en Walfche, Lutheriche en Remonftrantfehe Gemeentenis: als mede de Onder- fchout, Bodens van Rynland, Kennemerland en Brederode, de Dienaars van den Hoofd-.Officier, Eailjuwen van Kennemerland en Brederode, de Cipier van 't Gevan- genhuis', Krankebezoekers en Voorzangers van bovengemelde Gemeentens : alle Leve- ty-bediendens. en verdere Knegts by Meefters of Vrouwen in huis woonende : en ein- delyk alle die als Armen gealimenteert worden, 4; De Biandmeefters en Aiïiftenten- zullen mede bevryd blyven , die rae,ds indienft zyn ; maar zal geen plaatshebben , die in 't vervolg, wolden 'aangefteld ,,, welke zullen in, de Schuttery blyven, of op nieuws icunnen verkooren worden ; behoudens dezelve ten tyde van Brand als Brandmeefters en niet als Officiers zullen fungeeren ; dat ook plaats zal hebben omtrent de Bedien- dens aan de Brandfputkeiï., mits zy zelve in Perzoon by de Brand dienft doen, enz,· j. Aan de Diaconen der Gereformeerde Νéderduitfche'Gemeente , ftaande hunne lafti- ge 4 jaarige Dienft y, is mede vrydöm vergunt; doch n:i die expiratie wederom gehou- den als Officie* of Schutter te fungeeren. Φ. Als mede alle Vreemdelingen,, hjer ko- mende woonen , zyn mede vry voor ζ jaaren.- Wie bet-rekkelyk'tot de Schawery zyn: Art. r: Alle röarteresren IhwooniJeïettBöVea
de 18 en. beneden, de «0 jaaren,. uitgezondert de hier boven, geè'ximeerde , enz,- ï; On*· aieuwe Schutters te verkiezen,. zullen de gezamentlyke Onder-Officiers *s jaariyks een Lyft formeeren, van. Berzoonen daar toe- verkiesbaar,- ieder in zyn Vêndd woonende. en die aan den Kapitein leverende;, zullende hanne Verteering , niet boven de 25 GI. loopende, door de Krygsraad worden goedgedaan.;. j„ Der» Kapitein s de gemelde Lyft ontvangen hebbende, zal de Perzoonen daar op gefteldV ten minften 2.4 uuren te voo- ien doen verwittigen door. den Tamboer van. zyn Vendel ,-om te comp.areeren vooreen Commisfte uit de Krygsraad-5, welke altoos zal beftaan uit den Kapitein en Luitenant van 't Vendel r waar by ten min-ften 4 andere Heeren Moeten asüfteeren,. 4, Dezelve ïerzoonen niet compareerende ,, zullen door den Caftelein worden gedagvaart voor de naafte ordinaire Krygsraad, op Boete;, en noch niet compareerende, of wettige rede- nen kunnende geven waarom niet gekomen is , zal de Krygsraad daar van kennilfe f even aan Eurgemeefteren. j. Uit de compareerende tot Schutters te verkiezen en te eè'edigen,, die gemelde Heeien de nuttigfte en dienftigfte zullen oordeelen, zonder gehouden te zyn-iemand reden van hunner veikiezing te geeven, enz. 6. Eed der nieu- we Schutters, by derzelver aanitelling te doen; en na het afle^ gen van dezelve ont- vangen hun Schutters-Biljet, nevens een genomnserde Schutters-I«nmng , enz. Raakende het Uitkoopen : Art. 1. Eenige Schutters, goedvindende uitkoop te willen
doen va» ordinaire Waehten,. Exereitieii en Brandwachten, zullen zich kunnenaddres- feeren aan die Heeren door welke zy zyn aangenomen; welke hen in zodanig een Clas- fe van Uitkoop-geld zullen ftellen als meenen te behooren, waar van de laa»fte 8 en de hoogfte niet boven de 30 Gl. zal zyn , enz. ::doch zullen de Schutters die°tothun ae 60 ;«area gewaakt,. hebben, zonder voorheen uitkoop te hebhen gemaakt tot het maaken van eenige Uitkoop niet gehouden zyn, en echter van de ordinaire Wachten Bevryd zyn. 2. 't Gemelde: Uitkoop-geld zal mede ftrekken ten behoeve van de Krygs- raad , en door Gorporaals , ieder in zyne Divifie, ingevordert worden; waar voor ge- melde Schutters zullen bevryd zyn, als boven; maar by extraordinaire voorvallen vau Zwaarigheden o£ Tumulten, gehouden mede op te· komen. 3. Zullen de Vendels van alle Uitgaven bevryd zyn ; en in tegendeel van Stadswegen op ordinaireen extraordi- naire Wachten verzorgt worden van Vuur en Licht; door de Krygsraad op ordinaire Wachten,, aan iedere Diviiïe een vierde Vat 4 Gl. Bier, en op extraordinaire zo veel als de Commandeerende Officier zal oordeelen genoeg te. zyn. Omtrent de Nachtwacht:, Art. 1, Alle nachten zal op het'Raadhuis dezer Staddon
een Diviiie van de Burgery by touibeurten de Wacht gehouden worden . dat is om λΙ 32fte nacht; 't welk door de Tamboers by Tromflag vooimiddags te voeren ™ ,1 den Officier als Schutters zal Bekent gemaakt worden ;-eeift na malkanderen'de 8 Di vifien der Kapiteinen, dan die der Luitenants , Sous Luitenants, en eindclyk die der Tendrigs. u pe Op.peïf en Ond«:Oiüci6ien ? als mede de Schutters, zullen gehoudert. zy».
|
||||
|
742* Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvuHinge
landfche Guarées, geêeekelyk op en voor het Scadhuis, bezetten
hun-
zyn des avonds voor 't flaan der laatfte_ fiag van io uuren te verfchynen op hunne
Wachtplaats op het Stadhuis , ton welken einde, na 't liaan van 10 uuren, de Deur zal •worden geflooten, en aanftonds de Rol geleezen, en de te laat komende worden ge- noteert : ook gemelde "Wacht niet mogen aftrekken, als na het openen der Poorten 3 uitgenomen van den eerfte O£tober tot den eerfte Maart, wanneer 't genoeg zal zyn, op de W.achfby loting te blyven een Onder-Officier, 6 Schutters en een Tamboer ; en. de overige Manfchap mogen aftrekken. 3. Behelzende de Boetens voor de te iaatko- mende Officieren, en Schutters. 4. De Corporaals -zullen om de <>4ften nacht wa&ken, behoeven maar op de ordinaire Nachtwacht te komen met hun Zydgeweer eiiRottings, ten waare anders geordonneert-: maar in andere extra gevallenals Brand, enz. met hunne volle Toerufting, j. Behelzende Boetens -voor die in "'t geheel niet te Wacht komen, zo voor Officiers als Schutters, en hoe die verdubbelen. -6. Doch die ziek, of om gewigtige redenen buiten de Stad geweeft zyn , en binnen S dagen den Kapi- tein duidelyk na herftelling of t'huiskomft kennis geeft, zal bevryd zyn; jnaar laatet komende, zal niet aangenomen, «1 gehouden zyn de Boeten te betaalen: gelyk ook vry zullen zyn, die door den Commandeerenden Officier, om redenen of oniftandig- héden, wprdén geëxeufeert; die zulks echter nooit zal mogen doen als om gewigtige ledenen, onpartydig , zonder ee.nig voorrecht den eenen Schutter boven den anderen te geeven. 7. De Opper-Officieren, Sergeanten en Kapiteins d'Armes van een Vendei zullen permisfie hebben om voor malksnderen.te waaken , als ook de Corporaals 5 doch, laakende de Onder-Officieren., met kennisgeeving aan den Opper-Officier; en de Cor- poraals niet als voor die van,hunne Divifie: moeten alle op de Wacht blyven; doch de Opper-Officier, als alles geruft is, kan ten een uur voor 30 St. na huis gaan. 8. Onder-Officieren en Schutters mogen niet van de Wacht gaan, op Boete als niet ter Wacht gekomen 5 doch de Commandeerende Officier is gepermitteert om gewigtige re- denen iemand van dezelve te dimitteeten. ji.-W.st voor Toemftingen zo Opper- als Onder-Officieren en Schutters moeten gebruiken. 10. De nieuw Schutters kunnen uit de Stads Artillery-kamer goede Snaphaanen feoopen. u. De Vendels niet te gebruiken als by Inhaalingen, Paradeeringen, enz. 12. De Kapitein d'Armes, moet aanftonds na 't leezen der Rol toezicht neemen, of Officieren én-Schutters wel met behoorlyke Toerufting zyn te wacht gekomen; en Boete op ieder manqueerend.Stuk. 13. Waar de Schuters hunne Snaphaanen moeten plaatzen.j niemand ,mag een anders Geweer neemen of bederven , op Boete. 14. D-e Commandeerende Officier moet tegen 11 uuren, by lotinge, ten minfte 2 Schutters na iedere Hoofd-poort detacheeren , om toe te zier» dat dezclie behoorlyk gefloten worden, die ook de Baftert-Schutters zullen verzeilen „ om de Sleutels der Poorten op de Wacht te brengen : moeten deze laft ten fpoedig-fte • verrigten, en voor half 12 uuren weder op het Stadhuis zyn, op Boete; ten waare door Stirgemeefteren wierd gelaft de eene.of andere Poort laater epen te houden, enz. ry. De Commandeerende Officier moet altoos zorg dvaagen om de helft van zyn Manfchap op het Stadhuis te houden. τ 6. De Corporaals, na't leezen der Rol, aanftonds Schild- wacht uit te zetten, en by tourbeurten om 't half uur af te loffen. 17, De-Schildwacht moet zyn eigen Geweer gebruiken, op Boete. 18, Geen Schildwacht op zyn Poft te flaapen , of dezelve te verzuimen, op Boere. is. Niemand mag.met geweld dooreen Bezetting pafieeren , of een Schildwacht te na komen, op Poene van na de Hoofdwacht febragt en den ïifcaal overgelevert te worden, enz. 20. Het Woord, doorBurgemee-
eren gegeven, zal 's avonds voor 10 uuren door den Majoor in een beflooten Biljet op de Hoofdwacht worden gebragt, en aan de prefent zynde hoogfte Officier behan- tiigt. ii. Niemand der Officieren vermag het Woord aan een Schutter te geeven, op 'Boete. 22. Niemand., buiten de Wacht zynde, het Woord bekent te maaken , op Boe- te, 23. Zo de Commandeerende Officier goed vind te laaten patrouïlleeren , zullen de ge- commandeert wordende dat moeten verrigten, en precies na deszclfs O&dres zichregu- ïeeren, en onthouden van Tabak en Sterke Drank, op Boete. 24. Niemand vermag· 'befchonken op de Wacht te komen, op Boete, enz. 25. Geen Wyn of Sterke Drank .op de Wacht te gebruiken, op hooge Boete. 26. Geen Welkomft. of Geld te fchenken, ,.o]> hooge Boete;-behalven op een eerftvolgende Wacht na publyciue Yreugdcbedryven, |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 741
hunne Wachten aan de Poorten, en maakten, zo wel Ruitery als
Voetvolk, aanftonds Patrouilles. XXXX Men dan een maatige Verq-uikking mogen genieten. 27. Niemand een Snaphaan te lolTen of
geluid.ep de Trompte maaken , op Boete: behalven , als boven. .28.-De Schutters moe- ten hunne Officieren alle betaamlyke gehoorzaamheid bewyzen , op Boete. 29. jvioe- teu met malkaiideren betaamlyk omgaan, zonder vloeken of beledigen, op Boete. 30, Moeten, na de Sleutels der J'oorten binnen zyn , op de Zaal van't Raadhuis voor hun- ne Officier Exereeeren; daar onder geen Tabak rooken, op Boete. 31. De Sleutels der Poorten en Boomen moeten onder de bewaaring der Commandeerende Officier zyn. 52. 's Morgens.., de -Pootten noch gefiooten zynde, en de Jaagichuiten aankomende of afvaarende, moeten de Schutters gewapend by die Poorten asfifteeren, en zo langbly- ven als de Poorten open zyn , (waar toe zy 's avonds bv loting moeten gekozen wo'r- den) en na derzelver lluiting immediaat de Sleutels weder na de Wacht Brengen , o» Soete. 33. 's Nachts een Poort moetende geöpent worden, zal zulks ten fpoedigite door een Commando Schutters, .die 's avonds dezelve geflooten hebben, moeten ge- fchieden, en daar voer genieten .24 Stuivers 5 moeten aanftonds weder op de Wacht komen: doch Heeren, van Stadswegen in.Commisfie, en h,un Gevolg, zullen vry zyn. 34. 's Morgens de Schutters weder te loten, om de Poorten te openen. .55. De Com- mandeerende Officier vermag 's morgens geen Sleutels te geeven om Poorten te ope- nen , voor .de Boottklok begint te luijen , op Boete: de Schutters die ontvangen heb- bende, zyn gehouden in een half uur'dezelve weder op de Wacht tebreugen, op Boe- te; en,alle binnen zynde., zal de Commandeerende Officier de Wacht aanftonds laa- ien afflaan. 36. Tot het doen der Bekeuringen zyn gequalificeetr alle Officieren op de Wacht zynde, enz. 37. De Boetens aanftonds te voldoen, of binnen s dagen, en by weigering dubbeld. 38, De Boetens zullen zyn ten profyte van de Schutters, ieder ónder zyn Vendel; mogen niet verteert worden ; .maar met het Geld van:de_ Poorten ineen Bos werden bewaart onder de oudfte Sergeant van ieder Vendel, en ten einde va» 't jaar onder de gewaakt hebbende -Schutters verdeeld, enz. 39. De Capitein .d'Armes , die de Wacht waarneemt.., z.al acht geeven, dat de Ordres.ftipt worden geobferveert, vol- gens z,yne Inftmdèie, als, zorg draagen op het Geweer der.Schutters , dat niets defeit zy : in tyd van.nood, op de uitdeeling van Patroonen en JKogeis , en die niet gebruikt zyn weder in te zamelen : op de Wacht ordentelyk W achthoek te houden, als daar in aantekenende Naamen der Officieren en Schutters, alle voorvallen noteeüen , en fpe- ciaal van de Bekeuringen; welk Wachtboek door de Officieren , ter wacht zynde , moet- worden ondertekent, en verzegelt door de Tamboer aai> den iifcaal behandigt. Ten allen ty.den zullen het de Colonellen en Eifcaal van de Schuttery vry-ftaan de Wach- ten te mogen komen .examineeren , om te zien of de Officieren en Schutters zich van hunne behoorlyke pligten komen te kwyten. En verder van de Exercitie, Brand, Op- roer en Tumulten , en eindelyk van de .Invordering der Boetens. . En wierden als eeifte Officieren van deze nieuwe Schuttery aangefteld , tot Colonel
van de Cluveiiiers Doele, Mr. Daniel Jan Camerling: tot Colonel vaii de St. Toris Doel- Jean Salomon la Clé: en tot Fifcaal, Mr. Jan Thoodorus Koek. J v* Van de Cluveniets ,Doele , Oranje Vendel, eerfte Divifie, tot Kapitein, Willem Baart-
Sergeant, George Wilhtlm Mets; Capitein d'Armes, Cornelis van Eeken; Corporaals, Ih-n- drik.de Leeuw, Johannes Wilhelmus Brands, Gerrit Mttesbergm, en Willem Nolet. Twede Divi- fie. tot Luitenant., Jaejues de Graat; Sergeant, Wynand Brands; Capitein d'Armes, Jan Mombaars; Corporaals, Cornelis van BrujJ~cl , Nicolaasvan Bemmel, Jaab Schut, en ^Anthony van der ZeyU Derde Divifie , tot Sous-Luitenant, Mr. Cornelis Oem; Sergeant, Jan Jongeling; Capitein d'Armes, Lodeivykvan der Kreek; Corporaals, Jan van Kempen , Eghertvanden Bremt, Johannes van den Bos, en Jan Cornelifz.. Kant. En vierde Divifie, tot Vendrig, Willem van Vredenbitrg Baart; Sergeant, Jan var. Kerkhoven ; Capitein d'Armes , Jan van Varel Ρ'ietcrfx,,; Corporaals , Bernardus van den gjtinkelenberg , Kendrik.de Lange , Johannes Ovink,, en HendrikBretly. Witte Vendel, eerfte Divifie, tot ;Kapitein , I'ieter Denyffen; Sergeant, HermanusKolthof-, .Capitein d'Armes, Pieter Baggelaar; Corporaals , Pieter van der Werf, Kjrel Kleilti">kkr , Tranfois Jaeob Molenhoek,, en Gerrit Tfermans. Twede Divifie , tot Luitenant, Pieter Pels; Sergeant , ^Antony %euvens; Capitein d'Armes , Cornelis Blanken ; Corporaals , Willem van Mom/vort, Wjwnd VM 4(f 2V»j tAlkmns Boej'hamer, en ^Abraham ven *4nk;n. Derde Divi- |
||||
|
744 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvuliinge
Men maakte met alle fpoed gelegenheid, om de Militie behoorlyk
ver-
fie, tot^ous-Luitenant, Cormlis Baart Laurenfz..; Sergeant, fan van .Aalten ; Capitein d'Ar-
mes , ^irent aan dm Berg; Corporaals, Hendrik,Dame, Wejfel Duyts, Cormlis van den Helm, en Willem den Heng ft. En vierde Divifie, tot Vendrig, ^trnoldm ie %oy; Sergeant, ^Adrianus WeUyk,; Capitein d'Armes, NicoUas Groen; Corporaals, Juriaan Sttterman, Hen- drik,Vryling , Jan van Aalft, en Paulus Groene-wegen. Blaauwe Vendel, eerfte Divifie, tot Kapitein, Hendrik.KX'on; Sergeant, Pieter Tromp ; Capitein d'Armes , Tsbrand Weldjk,; Corporaals, Martinus van Erkel, Hendrt\Mooje, ^idrianus Bueding , en Benjamin Jojfé, Twe- de Divifie, tot Luitenant, Nicolaas Gallé; Sergeant, Egbert Vos; Capitein d'Armes , Ste- pbanus van Leeuwen; Corporaals, Cornelis du Tooy , ^4rsnt Hoogland, Jan Woortman, en Ja· cobtts Smet. Derde Divifie , tot Sous-Luitenant, Jan Marchant Nicolaafz.. ; Sergeant, Hen- drik, van Meben; Capirein d'Armes, Bernardus Cleynhens ; Corporaals, Samuël van der'Waar- de , Jan de Gent, HendrikWyfenburg, en Pieter de Buis, En vierde Divifie, tot Vendrig, Hendrtk,%adcker ; Sergeant, Hendrik.van den Hof; Capitein d'Armes, SimonVrydag; Cor- poraals, Jan van Eyjen, Jan van der Poel, Juriaan Brandhof, en Nicolaas Teyfierman. Ge- couleurde Vendel, eerfte Divifie, tot Kapitein, Dr, Johannes Engelman; Sergeant, Pieter KiKi Capitein d'Armes, Jacobus Chevaal; Corporaals, Leenden Goeree, Wouter Doeble^ Jo, hannes 'van der Lichten, en Daniël Ie Eebre. Twede Divifie, tot Luitenant, Petrus Smeding; Sergeant, ^Abraham de Laurier; Capitein d'Armes, Mbert Steendyk; Corporaals, Willem Lotman, Jan van Itterfon , Hendrik. Sibras, en Laurens van Blankenburg. Derde Divifie, tot Sous-Luitenant, Pieter Bêll Noppen; Sergeant, Jan Hofteman; Capitein d'Armes , Frans ^Arentfi. ; Corporaals, Jan Wagner van Giefen, Dirk,Duyndam , Jan Schermer, en Samuël Bol, In vierde Divifie, tot Vendrig, Dr* ^idrlanus Ditien; Sergeant, Daniël Langendyk,; Ca- pitein d'Armes, Hendrik, Lippinkjpof; Corporaals,, Willem van Mebtn , Hermanus Schuurman , €>livier de Wolf, en Leenden van der ΕΙβ. Van de St. Joris Doele, Oranje-Vendel, eerfte Divifie, tot Kapitein, Mr. Gerrit Wil-
lem van Oofien de Bruyn ; Sergeant, Mattheus Swart; Capitein d'Armes, Johannes Smyteriy Corporaals , Hendrik, Kf oenenburg, Jacob Paucjuet, Gerrit van der Meulen , en Juriaan Kjoonen- turg. Twede Divifie. tot Luitenant, Hermanus IQaarenbeekj, Sergeant, Maarten de Sxuan; Capitein d'Armes , Pieter van Wegge Is; Corporaals,. Jan Voorn, %eynïer Huytink,, Daniël Ben- der , en Hendrik,Bruyns KJaarenbeek,. Derde Divifie, tot Sous-Luitenant, ^iiolf Heshuyfen i Sergeant, ^tuguftus Sterk,; Capitein d'Armes, Jan van Dyk.; Corporaals, Jan Groeneweg, Tan de Vries, Jacobus Vervaaren, en Daniël ICerkhof. En vierde Divifie, tot Vendrig, Jo- hannes Enfchedé Iz.aakfx.. ; Sergeant, ChrifliaanBender; Capitein d'Armes, Jan Horflman ; Corporaals, Jaobus El derbeek., Alben Gaillard , Jacobus Tfoozeboom , en Jan- Hxytink. Witte Vendel, tot Kapitein , Herman Draveman : Sergeant, Dirk, Kjmi: Capitein d'Armes , Lu- cas Overveen: Corporaals, Godtfried Gebhard , Willem Eofch, Pieter van der Vaart, en Jan Mruynings. Twede Divifie, tot Luitenant, Pieter Pluymejoen-: Sergeant, Cornelis Blanken; Capitein d'Armes, Pieter van Eyfen : Corporaals., HendrikWytkamv , ^Abraham Parée , Her- manus van der Laan, en Daniël \enand. Derde Divifie, tot Sous-Luitenant, Dr. Mauritius van Xeverborft: Sergeant, 1{yk*s'van Noords: Capitein d'Armes,. .Adrianus Blanken: Cor» f oraals , Gerrit Tydgaat, Gerrit van Dyk,, Jacobus de Vos, en Willem t^uL En ^vierde Divi-
e, tot Vendrig-, Pieter Eyfenbroe- : Sergeant, Jan van de Putte: Kapitein d^Armes , Je- faias van Cottum : Corporaals , Mattheus Voogt, Paulus Vermeulen , Lambertus Bouwhuyfen , en Fredrik,van Zee. Blaauwe Vendel, eerfte Divifie , tot Kapitein, Cornelis de Beii·'.· Serge- ant, Conelis van de Cajteele: Kapitein d'Armes, Eduard vanGyfen: Corporaals , ^tdolfter Wtniel, Hendrik, S'adelaar , Jacobus van Gelder, en Dirk. van de Velde. Twede Divifie, tot Luitenant, ^idriaan du Val: Sergeant, Jonas Gaillard : Capitein d'Armes , WynandWeeken: Corporaals, Frank, Vermeer'-, IQaas de Kjning) Pietervan denbv-rg, en Willem Vermeulen. Der- de Diviiie, tot Sous-Luitenant, Dr. ^irnoldus Penning: Sergeant, Cornelis van de Cafteele, -^Aniriefz.. ί Capitein d'Armes, Jan Harkenbas : Corporaals, Jacobus van Hulle ,Jan Stuyven- iurg, Jz.aak.van der Sluys , en Jan van Groeningen. En vierde Divifie, tot Vendrig , Jacoivan Vaarie .· Sergeant, Hermanus de Groot: Capitein d'Armes , Jan Vermeulen: Corporaals, Wil- lem van Eyndhoven, Dirk,Hounht, Jan Surendonk, en Jan de Kj;ning. Gecouleurde Vendel, eerfte Div-ifie , tot Kapitein , Dr. Nanning 'berkhout: Sergeant, Jacobus Verwy : Capitein d*Ar- 3H«s} ikttr Santwrt; Corpoiaals? <JJfmrm Ttgvekes, Jotmw **» Y<sn> ?<$" Viefenbeek,
|
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 74ƒ
verblyf te bezorgen. Een gedeelte van 't Voetvolk wierd het Stad-
huis aangewezen, tot plaatze van hunne Hoofdwacht; een ander ge- deelte betrok de Jans-, en een ander de Wees kerk. Eenigevande Ruitery raakten in het Pand, achteraan 't Stadhuis, en de reit na- men quartier by Stalmeefters. De overige, die men in de Stad voor- eerir niet gevoegelyk plaatzen kon, wierden even buiten dezelve en verder in de Diitricten van de naby gelegene Dorpen, by de Bur- gers ingequartiert. Naauwlyks verliep 'er een quartier uurs, of een voornaame Bel-
hamel, Jan Huur ton, zo als hy bezig was met de Venfters van zyn huis te fluiten, wierd door het Gerecht gehaald en in hegtenis ge- bragtj desgelyks de doodgefchootene C. de Nys, welks lyk wierd opgenomen en in het Gevangenhuis gebragt. Deze aldaar bewaard zynde, tot zyne Sententie opgemaakt wierd, is met zynen ongeluk- kigen Medeftander, F.Koenrmk, den volgenden Woensdag, byuit- drukkelyke Sententie, op Sleden na de Galg geileept, onder 't ge- leide van een Commando Ruiters en Voetvolk, en aldaar aan de Bee- nen opgehangen. Dus week alle onruit,en was het Volk als van de Straaten gevaagd.
ss Avonds by den weg gaande,vond men alles ffil,en elkfchiktezich tot onderwerping. Ook noch dien zelven avond wierd door den Stads Omroeper uitgeroepen: „ Dat niemand zich Gewapend op de „ Straat zou vertoonen, of by malkander vergaderen, enz, Di£ wierd des Zondags van het Stadhuis afgeleezen by volgende f AAiSCHOüWIN G.
Myne Heeren van den -Gerechte der Stad Haarlem adverteer en en
waarfchouwen by deze alle Burgeren en Ingezetenen dezer Stad zich niet Gewapend, het zy met Schiet-of ander Geweer, op de Straat te begeeven, op pcene van ah quaade geïntentioneerden en Verfloorders van de gemeene rufl te zullen worden aangezien, gedpprehendeerd en J%. Χ Χ Α Zr *1)βΥ~
|
||||
|
en Cornèlis Vereeken. Twcde Divïiie, tot Luitenant, Barend
|
||||
|
d'Armes Ja„ de Korft: Coipoiaals JA S&n^t, '&&£ Sün^fcfy'i^gZ
|
||||
|
74<5 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aanvuliinge
vervolgens naar exigentie van zaaken geftraft; als mede, oppoene van
Levensfiraf, geemzamenrottingen, byeenkomft.en, of vergaderingen te kouden. Een ieder zy gewaarfchouwd. en hoede zich voor fchade.
Jldus gedaan en gearrefeerd den 27 December 1749, pre [ent de Mee-
ren, Mr.ZachariasSteenis, Hoofd-Officier-, Λ/r.JuitusWitte, Pieter Samuël Crommelin, £#JanHeshuizen, Burgemeefteren^ Mr. Jan van den Bergen, Mr. Chriftoffel Jan van Dam, Salo.-, mon van Echten, Mr. Francois Benjamin Fagel, en Antoni Kuits, Schepenen der Stad Haarlem. En den qjanuary ijyo^ ten over β aan van de Heer en „ Mr. Zacharias Steenis, Hoofd- Officier; Mr. Frangois Benjamin Fagel, en Mr. Jan van Sty- ium·, Schepenen der voorfz. Stad, gepubliceerd, By my-r.
}. H. van DAM;
©p deze gemuilbandë Heethoofden, en inrukken der Militie on-
der den Géneraai-Major Cornabé, heeft het den Heere P. M. geluft dus zyne gedachten te uitten;:. Daer ligt, nu V hoogf gezag van· Haarlems laagfte-Zielene
Daer ligt nu V- hoog ft e Woord der vitilflgetongde Fielenl· Daer fort met eenen fmak bet -woeft ge-weld ter neer f Daer heeft onze Overheidheure Achtkaerhe'id eens weér.^ Het muitend Rot ten fpyt, den beflen Ingezeten ~~ 'ïer rufle en veiligheid: Zoo duikt het woeft vermeet en
Voor luttel Krygsvolk, dat- van F R IS O O S oog en hand Gevloogen,. fchrik aanjaagt den Ptften van ons Land. Zoo kuift die groote Ziel heur' naam van V vuil verdenken·}., Als of zy_,_ door V ontzich van 's Lands Gezag-te krenken? Haar eigen Hoogheid zocht ter bedel by'het Graaww, Dat, door dien waan verblind, tans machteloos:, in't naaww., Vaft k'narfetant van fpyt en dolle raazernye,. Dat dan elk Patriot met my zich nu- verblye In dit gewenjl ontzet van binnens-muurs geweld, Enroepe} ORANJE /éw', ά'ιβΊ mon§er heeft geveldl En
|
||||
|
van de Befchryving der Sfad HAARLEM. 747
En. laat Haarlems Burger-Vaderen dus fpreeken: Den hoogflen Regter komt het hoogfle Regterfchap
billeen; dat 'j Regter in zyn eigen zaak te weezen. Wie onzer zich, naafl hem, vermeetel op dien trap
Dar zetten, had zyn val met Lucifer te vreezen, In koelen Bloede dan, ter veiVging van V Gemeen,
Gebruiken wy het zwaard, dat we in zyn naame draagen^ En laat en we ook. de wraak hem dien ze komt alleen,.
Die, wie-zich zehenregt, voor zyn Gerigt zal dagen* Maar was weêrbarfiig kroofi ooit vader Ut verdriet;
Onlyd'lyk is het leed,, by ons geleeden, te achten :- Kaflyden wy danfireng, het i's uit weérwraek niet,:.
Geen Burgervader laat den toornby zich vernachten,. Een twede, mede dborhaalender wyze,.. zegt:
Vïcit vim Virtus, vindex ufiura rebelles.
I nunc. &? verbis Lugduna illude fuperbk. Datisï
Zo bukt Geweld voor Deugd, wier wraak de■ Muitzugt fiidt:
Ga heen, en lach nu vry V nabuurig Leiden uit. En een derde, zingt:
ïïrïumf/ O R Α Ν J Ë zegenpraalt ƒ
Het muitziek Volk, geheel verflagen , ^ Doet hy nu voor zyn Vierfchaar dagen y. Daar ieder Loon na Werken haalt.
Den Patriot ziel·dus weer heden, Dat F RIS 0 baant den weg tot vrede. Gedankt,, geprezen,. zyt g\> ó Godt ,
Die onzen. Fyand field ten /pot!
Den volgenden Maandag morgen vernam rneir met zekerheid tiet-
ongelukkig lotvan de 8 zogenaamde Burger-Gedeputeerden. Hurf- ne Commisfie was vreemd, de manier van aanftellen ongewoon, en Z.Q ook de Uitflag. Perhalven zullen wy dei) Leezer^als met één A- s s χ 2
|
||||
|
74§ Hlftoriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
woord,noch eenige omftandigheden mededeelen,raakende hetgee-
ne hen betreft ·, en dat verder betrekkinge heeft tot deze gebeurte- •niffen. Zy zyn, gelyk wy gemeld hebben, Zaturdag's morgens, even
na dat de Heeren waren uitgereden, op 2 Rytuigen gevolgd. Nauw- lyks een halfuur buiten de Stad, zagen, zy eenige Militaire Officiers, 't welk al eenig nabedenken by zommigen verwekte. Te Liffe ko- mende, zou men eens ververflen. Daar waaren ook de Heeren s »it de Vroedfchap gecommitteert. Zy plaatften zich aan 't vuur, dronken een Kopje KofTy, enz.: maar terwyl zy daar noch waren, overviel hen geen kleene ontfteltenis, op het gezicht van de aan- marcheerende Zwitfers, welke na Haarlem trokken. Een van hun vroeg aan een der Heeren: „ Myn Heer! zou 't niet beter zyn dat .„ wy wederom keerden ? enz. Doch het ieheen, dat't de Heeren al zo veilig rekenden voor de ruft der Stad, dat zy maar mede voort- reisden. Althans hun antwoord, zegt men, was wat dubbelzinnig, en zo, dat zy (hoewel by allen niet zonder vreeze, en overleg om de reize te ftaaken) verder na den Haag voort reden. Des avonds gingen zy, ten zelven tyde als de Heeren, na 't Hof
van zyne Doorluchtige Hoogheid: maar, na den iyd van een uur daar gewagt te hebben, kreegen zy berigt, van des Zondags voor- middags ten 11 uuren, na den Kerktyd, weder om audiëntie te ko- men. In deze hoop vertrokken zy na hun Logement de Goude Leeuw, op de Singel. Zy hadden op nieuw wederom eenige vree- ze gevat: want doe zy in eene der Apartememen van zyne Hoog- heid wagten,kreegenze een zeer verontwaardigend compliment van een der Heeren, die, hen over zyde aanziende, als Hoofden der Haarlemfche Rebellen groette. Zy vreesden derbalven, dat zyne Hoogheid met gantfch geene gunftige gedachten voor hen zoudein- genomen raaken; doch dan weder op de rechtvaardigheid van de zaak ziende, na hun verdwaald begrip, greepen zy, de een min., de ander meer, weder moed. Schikten zich om te fpyzen, en dron- ken de vreeze van 't hart. En verzadigd zynde, leiden zy zich ter srüfte. Maar 's nachts, omtrent ten half twee uuren, quam de Droft van 's Hage met zyne Gerechts-dienaars hen opwekken, en na hun- ne naamen vernomen hebbende, declareerde hy hen voor zyne Ge- hangenen; dat zy zich hadden aan te kleeden, en met hem te gaan, Dit maakte een algemeene verflagenheid onder deze nuyerfchrik-
te
|
||||
|
van de Befchryving der Stad Η Α Α R L E M. 74$
te Reisbroeders; zy verzogten om Brandewyn en een Fles rooden
Wyn; dat gegeeven wierd. Daar op greep elk der Dienaars zynen Man, knevelde dezelve, en bragtenze dus allen na de Gevangen- poort. Elk van hun wierd afzonderlyk geplaatft. Een derzelver vond in zyn verblyf den beruchten Jaap F/^0»totgézeIfchap,wien hy door goede woorden, en portie in zyne verfriszingen, te vriend trachte te houden, Den volgenden dag wierden zy voor den Heer Prefident, twee Gecommitteerde Raaden,. en een Secretaris ver- hoord} daar elk, zo goed hy konde, zyne eenvoudigheid en on- fchuld voordroeg. rt Gevolg was, dat 6 derzelver den 1 oden vare january weder, wierden ontflagen, Hen. wierd gezegt, dat zyne Hoogheid n%"weinig had toegebragt, uit zonderlinge gratie, om hunne vryheid te bevorderen; en zy kreegen gelegenheid',., om den. zelven avond Audiëntie by den Vorft te hebben;■ daar eenenvande twee Tabakverkoopers, uit aller naam, plechtig voor 't genadig Recht bedankte. Zyne Hoogheid behaagde hec, hun meerder blykenvan zyne Vaderlyke gunft, dan van zyne geihengheid te doen gevoelen. En, zo men hen gelooven mogre, heeft de Erf-Stadhouder meer dan een half uur op de inneemelykfte wyze tegen hen gefproken ·, hen zeer minnelyk voordraagende, den ftaat der Landen van den tydzyner yerhefnnge, en zyne ernftige zugt en yver om het Vaderland in ruft en welvaart te brengen: dat hec hem zeer mishaagde, dat men el- kander, tegen zyne uitdrukkelyke wil,van tyd tot tyd inboezemde^ dat de Collecte ce introduceeren: tegen zyne meeningvwas. Zyne Doorluchtigheid verklaarde, na alle onderzoek van Luiden, des kun- dig, niets beters te weeten. Wel waren 'ermerkelykeinconveniën- ten in j, maar dit was de zaak, dat men deze trachte uit den weg te ruimen. Voor 't overige wierden zy vermaand,, altoos den pligt en betrekking, die 'er was tuffchen Burgers en Overheden, vooroogen te houden^ en te bedenken, dat dit voiftrekt noodig was, om den ftaat der Landen geregeld en gelukkig te doen zyn. En het behaag- de den Vorft daar by te voegen, dat hy te meer hunnen misflagvan de zagtfte zyde had befchouwd, om dat hy onderrigt was, dat ver- fcheidene onder hen voornamelyk dien laft hadden op zich genomenr om zyn Perzoon te zien, waar toe hy hen dan by dezen gelegen- heid gegeven had; ■ Dus quamen zy des Dingsdags avonds t'huis, den Hemel danken-
de, dat zy yan deze gewigtige Commisfie gezond waren weder g«· fcó*
|
||||
|
ffö Hlftorlefche Aantekeningen, ter aa-nvullinge
komen. En fchoon hun treurfpel eenigzints bly-eindend was, fta
hunne gedachten, fchynen zy echter voldaan te zyn, om nimmer weder met zodanige Requeften na den Haag te gaan. De zevende dier Gedeputeerden heeft zyn ontflag eerft ιψ dagen
daar na gekreegen, zynde niet voor den 3den van February t'huis gekomen. Zo als hem in zyne detentie zyn ontflag berigt was, zegt men, dat hy zich noch een oogenblik verzogt op te fluiten, om in zyne eenzaamheid het ontroerd en verwyderd gemoed ruimte te gee- ven, en eenen Pfalrrt aan te heffen, tot dank voor zyne verloszing. Hy vertrok noch den zelven avond, om, smet behulp van een Ry- jïuig, voorden nacht «'huis te zyn. Dus verre s£geen de Hiftorie der 7 Gedeputeerdén%etreft; wat
den 8ften aangaat, die heeft op den 2often van Maart 1750 zyne Sen- > tentie van hun Ed. Mogende rde Gecommitteerde Raadenontvangen, £>m voor den tyd van 10 -jaaren gebannen te worden uit den Lande van Holland, Zeeland en Weit-Vriesland. Vermits hy zich in de een en andere omftandigheden vry wat vuurig had gedraagen, ver- moed men, dat dit veel meer daaruit, dan uit hoofde van zyneCom- misiie zal gefproten zyn. Ondertuffchen verliepen^er eenige dagen,eer de HeerenGecom-
mitteerden 4jit de Vroedfchap audiëntie by zyne Doorluchtige Hoog- iieid verkrëegen. Men zegt, dat de Vorft den 8fren van January des middags in de Vergadering van de Ed. Groot Mogende.verfcheen, en tot 's avonds ten ζ uuren zyn verblyf hield; waar op dien zelven avond noch audiëntie aan de genoemde Heeren wierd verleend. Des Zondags, na dat 's Saturdags de Militie hier was ingekomen.,
quamen de Heeren Fifcaal IVybo, en twee der Heeren Gecommitteer- de Raaden, enz. alhier. Dit aanzienlyk Collegie nam zynen intrek in de Herberg het Vergulde Vlies, aan de Noordzyde'der Groote Kerk, en fehikte zich terftond om elk,te dagvaarden en te hooren, welke zich in woorden of daaden met de.omftandigheden bemoeid hadden. Zelfs alle de zodanigen, welke men dacht by deze of gee- ne gefprekken geweeft te zyn, wierden gedrongen, om getuigenis der waarheid te geeven, en om, als 't nood deed, zulks met eede Ce fterken, dat men 'er nief meer-van wift. Een Schilder, welke zich niet heeft kunnen verantwoorden, wierd indeGevangkenisge- iferagt, na den Haag gevoert, en heeft op den 2often van Maart 1750 ioede zyn Sententie gekregen, om voor den tyd van 20 Jaaren uit> |
||||
|
van de Befchryving der Stad HAARLEM. 75-1
gebannen te worden. Eenige weinigen maakten-zich t'zoek. On-
deze was 'er een, welke na zich eenigen tydfchuil gehouden te heb- ben, weder in de Stad quam. Deze wierd den I4den van Maart, des Saturdag avonds laat, gehaald, en in de Gevangkenis gebragt, en daags voor hy zyne Sententie ontfing, mede van hier na den Haag gevoertj en aldaar, als de voorige, den Lande uitgebannen, doch voor al zyn leeven, enz. ©ndertuffchen heeft de Regeering wederom <de klem gekreegen:
men heeft terltond de Collecte in den gang geholpen, en die hunne Taxatie noch niet betaald hadden, vervolgd. Dit maakte zo veele indruk op anderen, dat het werk zich fpoedig tot ruft en onderwer- ping boog. Om alle misverftanden weg te neemen, in opzicht der zulken, welke meenden dat de Doleantie hen bevryde van de invor- dering, deeden myne Heeren van den Gerechte op den 2Óften van January publiceeren de volgende WAARSCHOUWING.
De Heeren Burgemeefleren en Regeerders der Stad Haarlem, in er-
vaaring zynde gekomen, dat veele Luiden en Ingezetenen binnen deze Stad, welke omtrent den aanflag van den Àá÷-íáç hetprovifioneele Middel, in plaats van de af ge fch aft e Pachten^ waar op zy zyn gefield ge wee/l, hunne Doleantien hebben ingebragt, conform de Permisfiedaar toe by het Plakaat van hunne Ed. Groot Mog. van den 29 July verleend, ondertujfcben en hangende de Deliberatien over dezelve gedaane Dolean- tien ,met het furneeren van de twee Derde Parten in de verdere Ïermy- nen van dien Tax, die zy albereids verfchitUigd zyn, blyven fuperfedee- ren, en daar van in V geheel geene betaaling komen te doen; het welk ■nochtans niet behoort, en direcJ firydende is met het gunt in het voorfz. Plakaat van hunne Ed, Groot Mog. is vermeld en geflatueerd, als waar hy den zodanigen Perfoonen abfolutelyk word geïnjungserd en opgelegd, em in de betaaling van de twee Derde Parten van alle de T'ermynen te confinueeren: ZO IS *?, dat hunne Ed. Groot Achtb. ten overvloede hier mede alle de geenen, die in voegen voorfz. zouden mogen hebben ge- doleerd, en vervolgens de twee Derde Parten van hunne verdere verfchul- digde T'ermynen niet hebben voldaan en betaald, als noch willengewaar- fchouwd hebben, dezelve ßwee Derde Parten van hunne verfchuldigde fermjmn ten f^oedigfle te komen voldoen m betaakn, op poene, dat zy Õ Õ Õ Õ jWr·
|
||||
|
75^ Hiiloriefche Aantekeningen, ter aanvullinge
mderzints mede, even als ten refpeêfe man die geenen, welke inJt geheel
■een of meer Ïermynen verfchuldigd zyn, dagelyks gefchied, by paraat § Executie daar toe zullen worden geconfiringeerd.. Aldus gedaan den 26 January 17 f o, prefent alle de Heer en Burge-
meefleren?
In kennis van my?
J. J. van BERGUM van NIEUWENHUYSEN, Mn den ij daar op volgende, ten over β aan van de Heer en, Mr. Za-
charias Steenis, Hoofd-Officier; Mr, Abraham de Pape, en iV/icJanyanStyrum, Schepenen der Stad Haarlem, gepubliceerd^ By my,
J. H. van DAM.
En om te verhoeden, dat geene der Burgers merkelyke fchade
mogt lyden aan Ruiters of Soldaaten, welke hunne Waaren kogtea op Crediet, quam den volgenden dag deze WAARSCHOUWING.
Myne Heer en van den Gerechte der Stad Haarlem, tegemoet zien-
de, dat mogelyk wel eenige Burgers en Ingezetenen dezer Stadt indien dezelve aan de Ruiters af Soldaaten, hier in Guarnifeen leggende? eenige Goederen of fFaaren verhopende, dezelve te veel mogten creditee- ven, daar door in fchade zouden kannen vervalltn-% en het zelve, zoveel mogelyk is, willende prevenieer en, en dus ook voorkomen de moeijelykhe- den, welke daar uit anderzints zouden mogen ontflaan; hebben, na de- liberatie , goedgevonden en verflaan, alle Burgers en Ingezetenen dezet Stad by dezen te waarfchouwen,. zo als hun Ed. Achtb. doen by deze? -om aan geen Ruiter of Soldaat by het verhopen van eenige Levensmidde- len, of wat het ook zoude mogen weezen■ ? meer crediet te geeven, als tot zes Stuivers, zonder meer; op poene dat, zo wanneer iemand? tegen deze Waarfchouwing aan, eenige meerder Penningen aan de voorfz. Rui- ters en Soldaaten mogten komen te crediteeren? daar op en op zodanige handelingen geen Recht zal worden gedaan. Een ieder zy gewaarfchouwd en hoede aich yoor fchade,
Af-
|
||||
|
van ae Befchryving der Stad HAARLEM. 75-3
'Mdus gedaan den 27 January 17P, prefent de Heer en, Mr.Zacha-
rias Steenis, Hoofd-Officier; Mr. Juftus Witte, PieterSamuëi Crommelin, e#.Mr.JacobDeutz, Burgemeefièren; Mr.Abra- ham de Pape, Mr. Jan van den Bergen, Mr. Chriftoffel Jan van Dam, Salomon van Echten, Mr. Frangois Benjamin Fa- gel, AntoniKuits, en Ë/ir.JanvanStyrum, Schepenen der Stad Haarlem: en ten zelven dage, ten overfiaan van-de Heer-en, Mr. .Zacharias Steenis, Hoofd-Officier; Mr. Abraham de Pape, en Mr. Jan van Styrum., Schepenen.der zelver Stad, gepubliceerd, By.my,
J. H. van DAM. Betreffende hetGaarnifoenj öe Detachementen HolIandfcheGuar-
des en Guardes Suiffe, welke Saturdags den 3den van January zyn ingerukt, bleven tot den i7den derzelver maand; en dus na een ver- blyf van 14 dagen, weder uitgetrokken: voor derzelver uittrekking, rukten binnen 6 Compagnien van het Zwitfers Regiment van Hirfei, komende van Breda en Bergen op den Zoom. Aan deze Manfchap wierd ook tot intrek gegeven de Jam- en Wees Kerken, als ook -zeker Huis in de Appelaar-ireeg; voorheen gefchikc voor een Soci- teit van Dames, welke, na de herroeping van hetEdiktvanNantes, om de Religie, uit Vrankryk hier gekomen waren, en ook hier een Koftfchool van jonge Juffers plegen te houden. Den overigen gaf jnen de Zolder koven de Vleeshal, op de Groote Markt, tot verblyf. Uit de fchikkingen, konde men opmaaken, dat deze Manfchap
hier eenigen tyd Guarnifoen zoude houden, met de 6 Compagnien Cavallery, uit het vereenigd Regiment van Graaf Maurits van Nas- fau en Mechteren-, welke hier daags na de Expeditie waren ingeko- men. De Magiftraat bezorgde hen Matraffen en Dekens: maar be- vindende, dat de Jam- en Wees-Kerken flegte en ongezonde ver- blyfplaatzen voor de Militie waren, (doordien de warmte der Kag- gels de dampen der Lyken na boven haalden en groote frank veroor- zaakte) heeft men alle fchikkingen verhaalt, om betere Logementen in gereedheid te brengen, in de Kruisfrraat was een Gebouw, hec Vlaamfehe Blok genaamd, \ welk voor dezen gediend had tot een Kerk voor Doopsgezinden, die daar vergaderden en hunnen open- baaren Dienfi: deeden.^ doch zeder 3 jaaren reeds buiten gebruik was, ■ - .... Ü ã ã ã æ - ter |
||||
|
75"4 Hiftoriefche Aantekeningen, ter aarivulïinge
ter oorzaake dat die Gemeente zich met andere hunner Broederen
vereenigde, en die Gebouw reeds verkogt hadden. De Regeering,, genegen zynde dit te huuren, is het hen door de Eigenaars ten ge- bruike aangeboden; en alles, dat tot de Godsdienft-oeffeni'ngen ge- fchikt waare, 'er uitgenomen, Kribben gemaakt, en verders be- quaame Stookplaatzen vervaardigd. Ook wierd 'er gereed gemaakc een zeer uitgeftrekte Huizing op den Koudenhorn, welke tevooren gediend had voor eene Kerk derjefuiten. Voor de Cavallery, die ten deele in, doch ten grootiten deele
buiten de Stad, en op de naby gelegene Dorpen geïnquartierd wasr heeft men in het Pand, achter het Stadhuis, eene Hoofdwacht ere Stalling voor 12 a 15 Paarden gebouwd: als mede eene aanzienlyke Stalling op de Oflenmarkt, by de Nieuwe Graft, voor ruim 100 Paarden. En aan de Zwitférs wierd des Zondags namiddags de BakenefFer-
Kerk verleend, tot hunne openbaare Stichting, en aldaar door hun- nen Predikant in 't Hoogduits gepredikt. Dus brengen wy in. 't kort eene aanmerkelyke Hiftorie ten einde,
vol ongeval daar armoede, onvergenoegdheid, en wanhoop de gevaarlyke Raadslieden waren. Gods zegen, hoopen wy, brenge onze Srad- en Landgenooten tot beter ftaat en bedenkingen! 't Is niet vreemd in 's waerelds geduurige verwifTelingen, dat een Staat, tot zyne grootfte hoogheid verheven zynde, daalt; maar ook, dat uit haare diepfte vernedering 't beginzel haarer verheffing gebooren word. Men hoope ook, dat zy, die van een eerlyk gemoed zyn, en zien dat zuinigheid en naaritigheid geduurig hun geleide zyn moet, uit dat beginzel wederom tot nutte Leden van de Zamenleving wor- den mogen, en elk onzer in zynen byzpnderen ftand, 't zy die in Regeering gefield zyn, vermogende Kooplieden, als alle anderen, met nieuwe kragten het gemeene nut zullen trachten te bevorde- ren ! .. , De Kleine Gemeente zal, hoopen wy, begrypen, dat achtingvoor
de geenen die hen te werk fielten, en trouw- en naaritigheid te too- Ben, de belle beweegredenen zyn, om vermogende Fabrikesrs aan hunnen Handel te houden, en de meefte gunft erj-vriendelykheid, de meeite hulp voor zich en hun huishouden, Ie verkrygen. Dus, wenfehen/wy, dat Vermogende zich dikwyls het ongelyke lot hun- ner Werklieden met het hunqe mogen ygoj pogen ftellen, en* ze der-
|
||||
|
van de Befcbryving der Stad HAARLEM. 755
derhalven met ontferming en medelyden behandelen; niet altoos hun
eigen'afzonderlyk-belang, maar zo veel doenlyk is, hunner beider bevorderen! De betrekking, die wy tot onze Regeering hebben, is zekerlyk
zeer onderfcheiden van die eenes Werkmans omtrent zynenMee- fter: maar ontegenfpreeklyk is het, dat 'er eene onderwerping aan de Regeering altyd moet plaats hebben. Dit is de onderfchei- den rang, dien de Voorzienigheid, om dus te fpreeken, zelve heeft in gefield, op dat de ruft en goede order in een Burgerftaat zou be- waard worden. De Vergaderplaatsen der Regeerders van Land en Steden zyn gewiffelyk gefchikt, om't bezwaar hunner Medeburgers en Landgenooten te hooren: maar echter moet elk eerlyk en flil Burger zich aan de uitfpraak zyner Wettige Overheid met ililheid en onderwerping gedraagen. Eindelyk, niemand onzer Landgenooten 1 egge den blaam der we-
derfpannigheid op een groot deel der Burgery. 't Is zeker, dat een groot gedeelte over hunne Taxatie is onvergenoegd geweefl; maar het getal der geenen, die direct oproeren hebben willen aanftooken, is weinig, en van de geringfle zoort geweefl. Weinige Moeite- maakers zyn bequaam, om veele beweeging te maken. „Ziet, ,5 een klein Vuur, hoe grooten hoop Houts het aaniteekt. |
|||||
|
 Å-
|
|||||
|
hks^tö. * . 7T
|
|||||
|
 E R I C II Ô
Á ÁÍ DEN
 O E Ê Â É Í DER.
Om het Werk in order te maaken, moet men onderricht zyn,
dat door eenige oinfiandigheden, de letters onder ieder Blad niet na gewoonte,het Alphabeth van het begin tot het einde, volgen, maar dat 'ér tiiffchen beide letters zyn uitgelaaten, het welke men niet voor defecl moet aanzien, maar het zelve aldus in order fchikken .* Eerfl letter Á tot DD, dan de Handveflen Á tot O, vervolgens RR tot Uil, dan \t Echt Verhaal, m daar na MMMM w het tinde. H^ |
|||||
|
Echt en Naauwkeurig Verhaal
Van 't geene binnen de Stad
HAARLEM,
aangaande de
BEROERTENS
over het affchaffen der
r Á C Ç Ô E R Sr
is voorgevallen;
Begonnen den 13 de van Juny 1748, |
|||||
|
Gedrukt na de Copy van Ooggetuigen, 1748
|
|||||
|
AandenLEEZER..
WAARDE LEEZER,
I~f"et is myne gewoonte niet een Verhaal op het pa-
—f pier te ftellen, (vermids myne onbequaamheid) j| of om in eene goede ityl en welgefchikte ordre iets te kunnen voortbrengen; dat ook eene wezently- ke Rede is, waarom ik in dit geval my daar van behoor- de te onthouden; maar, dewyl zekere Boekverkooper of Drukker een diergelyke Verhaal van 't gepaffeerde in het licht gegeven heeft, dat met veele onwaarheden beklad is, dat den Opileller daar van zich Ichaamen moet, en dat den Leezer, zo hier als in andere Plaatzen, die de Gevallen onbekent zyn, niet zoude misleid worden, en valfche denkbeelden formeeren, hebbe ik evenwel daarom (onder verbetering) dit volgende Verhaal U, waarde Lee- zer, moeten mededeelen, en Gevallen op te geven, die waarlyk alzo gebeurt zyn: hoewel 'er echter noch veele omftandigheden zouden kunnen bygevoegt worden, die tot myne kenniiïe niet gekomen zyn; want alle omftan- digheden begeerende na te gaan, dan moeit men zich on- der het Plonderziek Volk hebben begeven, dat geen eer- lyk Man ooit pafte. Vaar wel. Per Amitié.
Haarlem, den zsfle
van July 1748. |
||||
|
Echt en Naauwkeutig Verhaal
van 't geene binnen de Stad
Ç Á Á R L E Mv
aangaande de Beroertens der PACHTERS,
is voorgevallen.
Uiriëèr door de Goddelyke goedheid de Voor-Arti-
kelen, na een wreede en al verflindende Oorlog, van de meeft oorlogvoerende Mogentheden gete- kent waren, en daar op de Stilftand. van Wapenen was afgekondigt, waar over de Heere der Heyer- fchaaren zo aanhoudend waare aangeroepen, en van' hem nu genadiglyk verleent, en een zekere hoope opdoet, dat een beftendige Vrede binnen korten tyd zoude getroffen worden; heeft het Gemeene Volk alhier te HAARLEM, na dat de geruchten van de affchaffinge der Pachten in Groninger- en Vriesland ingekomen waren, en door eenige Vrieffe Schippers de Vernaaien ver- ipreid, als mede door dezelve en anderen het Gemeen in Herbergen of Kroegen en andere plaatzen alomme opgerooit hebbende, is het zel- ve aan het muiten geraakt; neememde eerft gelegenheid, uit oorzaak dat den Impoftmeefter W. van Stammen, iemand van buitenkomende met een Zak op 't Iy'f (met Groente geladen,tot fpyzezynerKonynen, dat hy in de Haarlemmer-hout geplukt had) aanhield, om te onderzoe- ken wat 'er in was, dat morrende en byna vechtende afliep. Waarna (alzo de Aangerande dit alomme verfpreide) het Gemeene Volk, als fpottende, verfcheide maaien na zyn Comptoir liepen, om een Geeltje van Fluitekruid, enz. die van gemelde Impoftmeefter of de zyne dan daar over met qualyk fpreken wierden afgewezen. Maar, den 13 de van Juny, 's avonds de klok omtrent halftien uuren,
geraakte het alhier in volle vlam: eerft quamen 'er een klein getal van Jongens, die by den Impoftmeefter en Colleéteur Jan Verwey, woo- nende op het Spaarne, by de Graavefteene-brug, eenige Glazen in- gooyden; zy, geaflifteert met eenige Grooten of Karels, riepen: Pach- ters en Verklikkers zujlen wy doen rollen als knikkers. De gemelde Verwey voor de deur komende, zeide: Mannen! wat wilt gy hebben.? Á 2 · Is
|
||||
|
Is het om my te doen, zo zal ik op morgen myneDemiffieverzoeken,
en u alle genoegen geeven, enz. Waar op een uit de woedende hoop zeide: Nu gy ziet dat het u gelden zal, fpreekt gy zo: maar die D.....
heeft een arm Karel om een half Aam Drank in het Rafphuis laatenmet-
ten! Ondertuffchen, den Onderfchout met zyne Apoft'elen daar by ge- roepen zynde, verdreefze , na eenige Rottingflagen nitgedeek te heb- ben aan die van daar niet wilden wyken: zo dat daar door deze Pach- ter voor twee a drie uuren noch vry geraakten. Daar na, de woedende meenigte gegaan zynde na het "Huis van de
Weduwe L. Meffchaart, Colleftrice, woonende mede op het Spaar- ne, op de hoek van de Turffteeg, quamen eerft twee Jongens, die zeiden tegens de Zufter1 van gemelde Weduwe: (die ,in haare Onder- klederen op de Stoep zat met de Buuren te praaten, vermits het dien dag heel warm weder was geweeft, en*zy ook gantfch zo eene ont- moeting niet was afwagtende) Juffrouw., gy moet wat op uwHuispas- fen ; want de Jongens willen uw Glazen uitgooijen! Waar op zy ter- ïiond in huis vluchte. Die zelve Jongens gingen daar op aanftonds na de Steeliftapel van Opmeer, die naaft de deur woond, en een Steen- verkooper is, en zeiden .tegen malkander: Jongens, hier hebben wy Steenen! .en gooyden de eerfte in de Glazen: waar op een groote mee- nigte aan quam, en vervolgde dat verfoeijelyk werk; zo dat in 't kort alle de Glazen vernielt waren. Den Onderfchout met zyn Dienaars mede alhier gekomen, maar zag wel dat hy zulks niet konde te keer gaan, derhalven refolveerde met haaft hier van aan den Prefident-Bur- gemeefter kennis ce geeven, en om door de Burgery geaffifteert te worden. Dit verrigt hebbende, ging de Woedende Hoop na het Huis van
den Impoftmeefter W. van Stammen, woonende op het Sleepershoofd, naaft de Waag, en beitormde het zelve mede zo vreeffelyk metzwaa- re Steenen, dat ieder, die het hoorden, en van een trouw gemoed -was, de hairen te berge reezen, en het hart in de fchoenen zonkj daar ondertufïchen andere, die het gaarne ^agen, als van vreugde op- fprongen: in 't kort was dit Huis mede van alle haare Glazen en'tmid- delfte^Paneel der Deur beroofd ^ dat deerlyk om te zien was. Daar op gingenze na het Huis ran den Impoftmeefter G. Veriluis,
woonende in de Lange Begyneftraat, en volbragten daar mede haar voorige verfoeijelyk werkj zy vielen op dit Huis aan als briefende Leeu- wen·, alwaar zy ook in 't kort alle de Glazen en Deur hebben aan ftuk- ken gegooyt: de Steenhoop, die zo in als voor het Huis lag, en die zy uit de Straat gebroken hadden, geleek wel een berg van Keijen. |
||||
|
Dit dus verrigt hebbende, verlieten zy 't Huis voor eenige uuren.
Daar op trok de hollende meenigte met veele verwoedheid weder
na'het Huis van de reeds genoemde Verweyj eerft wierden de Glazen verder uitgegooyt, en daar na het Huis geforceert, dat zy met geweld open, en alles wat 'er in was aan ftukken braken, en in het water fme- ten: uitgenomen dat van de Dienftmaagd, alzo die bemerkte, datze ook aan haar Goedje het zelfde wilden doen, verzogt aan de alvernie- lende Plonderaars om het baare te mogen behouden: dat haar toege- itaan wierd. Men gebood haar 'er Goed aan te wyzen: maar bevon- den zynde, dat haar Linnengoed voor 't grootfte gedeelte reeds ver- Tcheurt was, gaven zy aan haar drie Japonnen van haare Juffrouw, om haar verlies goed te maaken: nevens deze bedreiginge: Dat, zo zy be- vonden dat zy iets van 't geen zy haar gaven, aan haar Juffrouw we- der gaf, zy haar de D___Haat zouden vernielen, daar zy haar maar Tonden.
' Ondertuffchen wierden de Trommels geroert, en eenige Vendels
verzogt in de .Wapenen te komen, om het noch aangroeijende geweld te fluiten; daar wel eenige van de Welmeenende, die weinig in getal waren, op quamen, doch te zwak van manfchap, om iets te kunnen uitvoeren, of't woeden te keeren: andere bleven t'huis, en begeerde niet op te komen, zeggende: Niet te willen opkomen, om de Pach- ters te befchermen: vergeetende en verachtende alzo den plechtigen -en dieren Eed, die zy in het voorgaande jaar noch aan zyn Hoogheid den Prinfe van Oranje en Naffau, onze Erfiladhouder, en de Regee- ringe dezer Stad hadden gedaan, waar over zy, tot zich zelve komen- de, moeten befchaamt, ja fchaamrood worden: God vergeve hen de- ze ongehoorzaamheid! Onder al dit woelen vergaderde den Raad ten huize van de Heef
Vice-prefident-Burgemeefter, om middelen te beraamen ter ftillinge van 't fteeds noch aanwaffende Oproer; en wierd zeker Heer uit de baare afgedepecheert na zyn Hoogheid, om denzelve kennis van % voorgevallene te geven. Ondertuffchen wierd het Blaauwe Vendel van de Sint Joris Doele
noch op de been gebragt, onder de Heer Kapitein Schuilenburg, ent van hsm tot in de Konïngftraat geleid zynde, deed aldaar de Heer Bur- gemeefter Stein aan het zelve een treffelyke en recht vaderlyke Aan- fpraak, hen vermaanende tot hunne plicht en volbrengen van den Eed. die zy als getrouwe Burgers verfchuldigt waren na te komen; verder hen beloovende, dat zy voortaan zouden gehandelt worden, als de minft bezwaarde Steden in Holland, enz. Waar op zy beloofden, Β hun-
|
||||
|
hunne plicht te volbrengen. Hier op trok dit Vendel Burgers vam
daar en marcheerden na het Huis van bovengemelde Impoftmeefter, Verwey: maar, daar gekomen zynde, alwaar men wakker -aan 't pion- deren was, wierderr zy door dé woedende Hoop zodaanig met Stee- nen begroet, dat zy de vlucht over hals,en kop genoodzaakt waren te neemen. Hier op wierden de woedende Plonderaars moedig en ftou- ter in hun voorgenomene plonderwerk,daar,zy als dolle in voortgingen. Na dat zy de Goederen van gemelde Verwey nu geheel en al, bene- vens Deuren Venftersen Cofynen van.het door hem maar gehuurde Huis vernielt en in 't Spaarne geworpen hadden, vertrokkenze van. daar weer na het Huis van de reeds gemelde Weduwe Meflchaart, han- delende op die.zelve wyze als by de voorige, gooijende en vernielen- de alles aan ftukken, en alzo in.'t Spaarne, benevens alle het Geld, dat zy 'er vonden.. De Heer Ravens, Kapitein van het Witte Vendei van de Sint Joris Doele, aldaar met zyne onderhoorige Burgers zyn- de, waagde het om met de woedende in een mondgefprek te komen,. (yermits hier doch zeemanfchap moeft gebruikt worden) en vroeg aan hun: Of het niet beter was, dat het Goed, het geene noch overge- bleven was, aan den Armen gegeven wierd, dan zo vernielt te wor- den? Dat door de Heeren.Plonderaars wierd'toegeHaan, doch onder condirie, dat hy dan zorg moeft draagen dat het, vaftelyk aan den Ar- men quam; of zy zouden 't aan hem vergelden. (Gemelde Kapitein, doe zyn Vendel voor de Heer Baron van Groveftein, de Heeren Bur- mania en. Thieri, en Haar Ed: Groot Achtb. de Heeren Burgemeefte- ren verfcheen, heeft ook op een nadrukkelyke wyze zyn belofte be- kend gemaakt, die.hy aan 't bovengemelde Volk genoodzaakt was ge- weeft te doen, en daar omtrent gedaan dat in zyn macht was.) Na de P;onderaars hier gedaan hadden, vertrokken zy weder na het
Huis van de reeds bovengemelde Impoftmeefter van Stammen: menbe- σοη met een Slede de reeds gefchondene Deur op te rammen, en die open zynde, het Goed, alles wat in huis was, te vernielen, en dan in 't water weg te werpen, benevens mede veel Geld; ja zelve tot de Pannen van 't Dak wierden mede afgebroken, en neêrgefmeten. De oebrokene en vernielde koftelyke Meubilen, die hier in overvloed waren uitgehaald·, en niet konden zinken, dreven in een groote mee- riiste in het Spaarne. Iemand hier by ftaande, (dat wel een Molenaars. Knegt geleek,, en die by de Plonderaars verkeerdelyk voor een Ver- klikker wierd aangezien) zeide: 't ïs immers jammer van dat fraaije Goed! Waar op de Plonderaars hem·, omzyne jammerende uitdruk- king 'op een iammerhartige wyze in het Spaarne wierpen,; daar hy ter " naau- |
||||
|
naauwernood weer uit quam. Onder 't vernielen, fpotfede zy zelve
met ieder j onder andere met de laatftgenoemde Kapitein, alzo'er een uit den hoop tot hem zeide: Myn Heer, ik zie dat uwe Paruik noch niet gepoeijert is; koom, ik moet dezelve eens poeij eren! en wierp gemelde Heer zo onvoorziens een opgefhede Kuilen vol vederen om 't Hoofd, die alomme verfpreiden , als of't fneeuwde: dat op een an- dere plaats niet lachende zoude hebben afgeloopen. Maar, eenzeke- re Serjant hier in,huis geraakendé, verlaaten zynde van die hem moe- iten gevolgt hebben, had met de in huis zyndè Plonderaars, eene ver- baazende ontmoeting, als gedwongen met hun te drinken, voortge- ftuwt van de eene plaats na een andere, als een ontftelde Befchouwer van alle die yffèlykheden, enz. tot hy eindeiyk by geluk weder op de Stoep geraakte,, en door eenige Burgers van daar wierd getrokken, niet buiten gevaar van deszelfs leven. Tërwyl men dus alhier aan 't pionderen bezig was, ja zelve voor een
gedeelte het Huis van rt Dak berooft had,- quamen onder dit gewoel, 's morgens omtrent 4 uuren, voor het grootfte gedeelte de Schutters van het Oranje Vendel van de Kolveniers Doele, met hunne Trom- 1 melflager vooruit, (de meefte 'er uitziende als verwoede of dolle men- fchen, in welkers aangezichten als de Helfche Furiën te lezen waren) aan het Huis van den Prefident-Burgemeefter, om in het geheelde Pachten te hebben afgefchaft, en datze daar van terftond verzekering moeiten hebben. Dezen Heer, nu eerft uit den Raad gekomen zyn- de, antwoordë: Dat hy zulks alleen niet konde doen : maar dat hy hen. alle zoude trachten genoegen te geven: verder hun vermaanende, dat zy hunne plicht zouden «betrachten, om de opgeftaane Oproer te hel- pen dempen. Waar tegen zy zeiden: Datze ten eerften de Pachten wilden afgefchaft hebben, en voortaan geen Importen meer begeerden te betaalen. Waar op de Burgemeefter weder antwoordë: dat hy, voor zo veel hem aanging, hen dat toeftond. Waar op aanftonds een als raazend gejuich opging, roepende als met eene ftemme: Vivat O- ranje! Vivat Oranje! Even of in dat uitterlyke roepen de getrouwheid van een Burger van Haarlem beftond. Onderwyl dat de Plonderaars noch aan't. bovengemelde Hu is van Van
Siammen werkelyk bezig waren, trokken een Troep zo Wyven als Jongens van daar nochmaals na het Huis van den Impoftmeefter Ver- fluis,j daar zy 't mede, ais de drie voorige? alles op een erbermelyke wyze verwoeften·, alles, wat 'er in huis wierd gevonden»-hoe kofte- iyk of dierbaar , zo van Kaften, Kiften, Porcelynen, Schilderyen, Spiegels, Klederen,· enz. wierden vernield j deBeddensmet haar Toe- B 2. be-
|
||||
|
(8)
behooren wierden opgefneden, en de Vederen in de lucht geftrooyt, ze dat die van verre onder de wind ftonden door dezelve als bedekt, ja zelve over de gantfche Stad verftrooyt wierden; dat waarlyk een naare vertooning gaf 1 Men moet hier by aanmerken, dat het vernielde Goed bier niet in het water gegooyt, maar op de ftraat geworpen wierd ,■ om dat dit Huis te verre van het water ftond, en de Edele Hee- ren zo oude als jonge Plonderaars, nevens derzelver Mevrouwen Plon- dereffen of Rovers en Rovereffen het gemelde vernielde Goed zo verre niet begeerden te draagen, om het in 't water te fmyten. Hier komt noch by, dat gemelde Plonderaars zelve bet Goud, Zilver, en zo v: na het Stadhuis bragten , mede voor de Diakeny-armen, als belooft was, en leverde het aan de Officieren van de Burgerwacht: die alles gewillig aannamen, om dat het aldaar in goede bewaaring was. Dus eindigde die rampzaalige nacht, na dat 'er zedert 's avonds de klok halftien uuren iot 's morgens 7 ,a 8 u-uren vier Huizen geheel waren uitgeplundert. Den 14de, *s morgens ten 7 uuren, wierden de Trommels weder
geroerd, en verfcheide Compagnien van de Burgers in de Wapenen gebragt. Onderwyle wierd de Klok van 't Raadhuis getrokken, en een Placcaat -van de Gecommitteerde Raaden, enz. gepubliceert, dat den 12de de,zer al gearrefieert was geweeft, behelzende dat de Pachten moeiten in ftand blyven, en het Land in deze gevaarlyke tydsomftan- digheden niet beftaan kon, indien het zo een voornaame Tak van des- zelfsInkomfre, als die van de Pachteryen, moeit miffen, enz. Dit Placcaat afgelezen zynde , wierd het Gemeen zo brandende
en verwoed, (als of men pik in 't vuur fmeet) dat het aanftonds op nieuw weder aan 't muiten en vernielen ging, (en deze Afkondiging had een ganfch andere uitwerking als Haar Éd. Groot Achtb. daar van verwagte). want de Heeren Plonderaars, nevens hunne helpfiers de Mevrouwen PlondereiTen, die met hunne roofzieke Arentsklaauwen als wilde Dieren aanvielen, trokken aan op het Huis van den Impoft- meefter N. de Nooi, ftaande op de Oude Gragt, by de Koningftraat, (toebehoorende zekere Wynverkooper) daar zy mede eerft alle de Gla- zen ingooyden; daar na zich meefter van het Huis maakten, vernie- lende alles wat zy 'er vonden, fnydende de Beddens open, en lieten de Vederen in de lucht vliegen, en gooyden alles, na zy 't verbroken en vernield hadden, in de gemelde Oude Gragt: wat het Huis zelve betreft, fehoon 't hem niet toekomt, wierd mede van binnen tot zelve aan het Dak ongelooffelyk gefchonden en gedemoljeert: maar alzo ge- melde PadKe-rin tyds veele Goederen elders geborgen had, die zeker- lyk
|
||||
|
1yk de befte en meeil: van waarde zyn geweeit, zo was de fchade hief
zo zwaar niet; alhoewel het verfchrikkelyk genoeg om te zien Was. Ondertufichen liep men na de Bakkers en Brouwers om Brood en
Bier zonder Import te haaien: ja 't ging zelve zo verre dat verfcheide van de Winkeldoende Luiden hunne Eet- en Drinkbaare Waaren voor zeer geringe pryzen wierden afgeknevelt. Ook wierden op dezen dag de Poorten en Boomen geilooten; eenige wierden door de Groote Hout- en Kennemer-poort maar uit en in de Stad gelaaten: onder an- deren een aanzienlyke Vreemdeling, (zo gezegt word de alombeken- de Admiraal Anfon) geleld door Burgers, enz. trachtende door de Spaar- •wouder-poort zyne reize te vervorderen, maar wierd aldaar door de 'wachthoudende Burgers voor eenige tyd opgehouden. Hier van daan gingen de Plonderaars na den ïmpoftmeeiterW. Schou-
ten, woonende mede op de Oude Gragt, het vyfde Huis van het voor- gaande ; een Man, van wien elk, die Waarheid en Godsdienit bemind, en zonder vooroordeel ingenomen zynde, moet zeggen, dat denzei- ve godvruchtig van leven was, en waarheid en deugd beminde. De- ze Man, die zulks niet konde geLooven, dat het plonderziek. Volk hem berooven zoude, en zich op God betrouwende, borg niets van zyne ■Goederen; had zich tot op het laatile moment in zyn Huis opgehou- den, maar wierd genoodzaakt nu daar uit te vluchten, nevens zyne Huisvrouw en Kinderen, (waar van een ziek lag) die van goede Vrin ■ den, byna naakt uit het bed opgenomen, en na elders gebragt wier- den ; dat droevig om te zien was. Hier op ging de muitende meenig- te aan het gooijen in de Glazen, vernielende die in eenkortentyd; de eerfte die wierp was een Vrouwmenfch, die de Steen niet gaauw ge- noeg na haare drift uit de grond kon krygen, dezelve met haare Tan- den en Handen tegelyk daar uit trok. De Glazen alle vernielt zynde, :ging men aan 't plunderen,, verfcheurende en breekende alles wat in het Huis was, zelfs tot de yzere Piaaten toe, en imeeten alles in de ge- melde Oude Gragt; die zodanig met gebroken Meubiien vervuld was, dat men 'er met geen Schuit konde door vaaren: zy braken alles wat maar konde gebroken worden, tot zelve Venfters, Deuren en Cofy- nen: zy verfcheurden de Behangzeis j en de Beddens, opengefneden .zynde, wierden mede aan het water opgeoffert. Hier alles te befchry- ven in zyne algemeene woede, is my onmogeiyk, myne veder te zwak, en zou ook te veele bladen papier beflaan. Ons ftaat noch aan te tekenen, dat, na zy in dit Huis met pionderen gedaan hadden, in een vertrek, waar boven de Turf lag, een Pot met Vuur zetten,daar zy allerhande Brandftolien oplagen: en byaldien de Buüren, na zy 'er C . uit
|
||||
|
( ίο)
uit waren, op het rieken van dat 'er in 't geplunderde Huis ietsbrande of fmeulde, en daar op toegefchooten en 't zelve geblufcht hadden,, zoude het zelve Huis zekerlyk aan de vlamme opgeoffert geweeftzyn. Dus verre ging deze raazende wreedheid. Ondertuifchen meer Vendelen Burgers in de Wapenen gekomen
zynde, wierd 'er wel een van dezelve na de Oude Gragt gecomman- c'teert 'om 't verdere quaad voor te komen: maar daar omtrent geko,- men zvnde, trokken weder een andere weg af, en gaven alzo die reeds ten deele Geplunderde Huizen als ten prooije over aan de alles vernie- lende Plonderaars; en die ook in hunne woede onverhindert voort gingen.
Ja de haat. der meefte Burgeren was zo groot op de impoftmeefters
en hunne Goederen, dat 'er veele in de Wapenen niet begeerden te komen., 't Ging %o verre, dat de Heer G. J. de Bruin, Kapitein van het Gecouleurde Vendel van de Sint Joris Doele, op de Groote Markt ftaande, om zyne Manfchap te vergaderen, een Kapitein d'Armesvan zyn twede Corporaalfchap, dat vergaderen moeft by de Sint Joris Doe- le, (of nu Proveniershuis) over gemelde Markt zag gaan, dus aanfprak:. Hoe, zyt gy noch niet in de Wapenen? Waar op de gemelde Kapi- tein d'Armes antwoorde: Myn Heer, ik zal komen zo dra als ikmyne afiairen verriot heb. Waar op gemelde Heer Kapitein hem ordineer- de: Dat hy 't fpoedig moeft doen. Daar gemelde Onder-Officier op antwoorde: Dat doe Ik gantfch niet ten behoeve van de Pachters! Een Zeker Serjant, van het zelve Corporaalfchap, zich willende van zyn. Eed en plicht kwyten, ftond meer als een half uur alleen, op zyn Ver- zamelplaats, (fchoon laft of order van gemelde Heer Kapitein hebben- de om ten fpoedïgfte met Manfchap na de Markt by hem af te trekken, al was 't maar met 25 a 30 Mannen) voor dat 'er iemand van zyne me- de Officieren of Schutters geliefden by hem te komen; ja de Buuren, daar omtrent woonende, hadden hem al diverfe reizen aangeraaden, alleen te rug te gaan; doch, hy noch wagtende, quamen 'er evenwel noch eenige eindelyk fchoorvoetende aan; waar van. de meefte ronduit beleden, dat zy geen Eed voor Pachters hadden gedaan, en het Ge- weld niet begeerde te keeren. Zo dat alles in verwarring was, en de Welgeïntentioneerde, die weinig in getal waren, byna niets konden uitvoeren.
Ondertuffchen vond de Magiftraat goed eene Publicatie noch die zel-
ve morgen te doen, daar toe ftrekkende, om de ontftelde Gemoede- ren tot bedaaren te brengen; waar in zy beloofde, hetdaartoetefchik- ken, o:n zo veel in haare macht was, de Pachten in het geheel voor al-
|
||||
|
altoos af te fchaffen, en een zoort van Hoofdgeld in te voeren. Dat
wel veele tot bedaaren bragt; maar niet het Gemeene Volk,, dat van. de Plonderziekte noch in geenen deele geneezen was. Hier zag men de uitwerking van by den laatfte Impoitmeefter, zyn-
de jelle de Vries, woonende aan de ooftzyde van het Spaarne, tuffcheri de Graaveileene- en Melkbrug: hier trokken de Plonderaars met naa- ren naileep na toe, en gooyden aldaar eenige Steenen inde Glazen; meenende hun voorgenomen woede mede alhier te verrichten, datzy in de gepaffeerde nacht niet volbragt hadden, uit barmhertigheid, (zo zommige voorgaven) om dat deszelfs Dochter, gehuwt aan eenen H. Keerwolf, aldaar tegenwoordig in "'t Kraambedde lagj doch nu, als onredelyk oordeelende, eenen Pachter, en die zelve in geen goed ge- rucht was, verfchoont te laaten. Straks, wierd hier een Vendel Bur- gers na toe gezonden, die de Heeren Plonderaars voor die tyd hunne woede belettede; alhoewel^ niet zonder tegenkantinge van die; raazen- de meenigte, die nochmaais met Steenen op de aankomende Burgers wierpen: waar van 'er zelfs een getroffen wierd op de Borft, die ach- terover viel, en als dood leggen bleef,, doch weder bequam. Hierop gaf de Kapitein order, de Bajonet op de Snaphaan tefteeken, en zo'er op in te loopen. Waar door de raazende Plonderzieken wierden ver- dreven: hier wierd een der Muitelingen met een Bajonet getroffen door een der Burgers, (die zich als een yverende voor het weizyn ver- toonde, maar die, zo word voorgegeven, 's nachts te vooren zich by de Plonderaars gevoegt had) die, weggebragt zynde, kort daar na is geftorven.. De Plonderzieke verdreven zynde, zo wierd by verwiffe- ling voor dit Huis de wacht gehouden; waar door het zelve noch eeni- ge tyd bevryd bleef: echter noch met tegenkanting van de Plonder- zieken, die met Steenen op de Burgers wierpen, fchoon dezelve aan de Melkbrug poft hadden gevat: doch eindelyk wierden de Muitelingen nochmaais verdreven. De Burgers omtrent 's avonds ten 7 uuren afgetrokken zynde, zo
begon het muitend Volk het zelve Huis nochmaais aan te valfen, en te vermeefteren.. Men begon met op een Biervat te flaan, om de Plon- deraars te werven en aan te voeren: 't eerfte beginzel was, dat zeker Vrouwmenfch aanfchelde, kwanfuis of ze iets zoude aangeeven: een ander rukte als een Verwoede het Kloppertje (zynde een Kenteken van Kant aan de Deur dat 'er een Kraamvrouw is) van de Deur af, enfmeet het in 't Spaarne: in huis gedrongen zynde, wierd alles weer geplun- dert, geroofd of vernield, en in't gemelde Spaarne geworpen: zy ver- lichten ook de Voorgevel, om dat het duiïter was geworden; ja aaten @ 2 en
|
||||||
|
( 12 )
en dronken hier, even of het een Feftyn was. Onder dit woeden «ï
vernielen wierd ook een Plonderaar zelve in 't gemelde Spaarne ge- worpen, (om reden, zo word voorgegeven, dat hy iets van't geplun- derde wiide fteelen) daar na weder uitgehaalt, nochmaals 'eringefmee- ten en uitgehaald, en daar op braaf afgeteiftert en weggejaagt. Dus zyn hier 7 Huizen in de tyd van ruim 24 uuren uitgeplondert
geworden: en hier mede hadden zy nu met de Pachters gedaan, nee- mende een einde met pionderen, vernielen en fteelen, wyl 'er geen meerder te vinden waren. Hier na wierden, door ordre van Haar Ed. Groot Achtb., alle de
geplunderde Huizen door Stads Timmerluiden toegefpykert en met Stads Sloten voorzien; doch door't gemeen evenwel, by nacht, het Huis van Van Stammen weder opengebroken, om de Turf, die'er noch in was, ofte fteelen, ofte verbranden: maar wierd tydig ge- weert. Hier na wierd ook order gegeven, om het in 't water gewor- pen Goed weder op te vifTchen, ten behoeve der bovengemelde Ar- men} en 't Opgevifchte, door B'jrgers geleid wordende, alle na het Stadhuis gebragt, ter veilige bewaaring: dat eindelyk alle op verfchei- de Sleden, afgehaait door Diakenen der Gereformeerde Kerke,en ge- leid door Burgers gewapend met hunne Pieken op Parcifaanen, na de Jans Kerk is gebragt geworden. Verder word verhaalt, dat uit zeker Huis aan de Paapen-toorn een zomme van 1100 Guldens aan Geld zou- de gehaalt zyn, dat door nydige verknoeft was geworden; en dat by Menfchen die voorheenen naauwlyks een ftuk Brood om te eeten had- den. Noch aiadere, daar vreeze voor ftraffe opquam, wagten niet af tot het geroofde of geftoolene gehaald wierd, maar lagen die Goe- deren op Stoepens ofStraaten by nacht ofte ontyde neer, ja zelve van noch andere in het water geworpen, om 't maar kwyt te wezen; dat dan quanfuis gevonden wierd, en ter bewaaringe als boven gehaalt. Den 14de, des avonds quartier over 9 uuren, arriveerden hier de
Heer Baron van Groveftein, nevens de Heeren Burmania en Thiery (de eerfte in een Koets met 6, en de twee laatfte zamen in een met 4 Paarden befpannen) in deze Stad} eerft traden zy af aan 't Huis van de Vice-Prefident-Burgemeefter Crommefin; doch na een weinig tyd hier hebbende geweeft, reeden zy na 't Huis van de Heer Burgemeefter Stein, alwaar gemelde HeeTen hunne intrek namen. Dus eindigde hier mede dien fataalen dag, houdende een Vendel Burgers op het Stad- huis de Nachtwacht} die t'elkens de geheele nacht door met de Bajo- net op de Snaphaan alomme door de Stad patrouljeerden,. om op alles een waakend oog te houden. |
||||
|
Den ΐζάβ, 's morgens vroeg, iloegen de Trommels, en 'wierden
•alle de 8 Vendelen Burgers op geroepen, om op het Stadhuis te ver- fchynen: gelyk ook gefchiede: eerft quam het Gecouleurde Vendel van de Sint Joris Doele op het Stadhuis, dat ook op dien dag en de volgende nacht de wagt had, (maar niet het Oranje Vendel, als in ze- ker valfch Verhaal van dit Oproer word gemeld) Het eerfte Corpo- raalfchap op het Stadhuis getrokken zynde, en het twede en derde in twee dubbele reyen gefchaart ftaande, wierd zyn Exelentie den Heer Baron van Groveftein, nevens de Heeren Burmania en Thiery en Corps •opgehaalt door de Heer Hoofd-Officier, de Heeren Bargemeefteren, nevens derzelver Penfionariflen, en Secretaris, (paflëerende door de bovengenoemde gefchaarde Reyen, wordende door de voor 't Front «ftaande Officieren gegroet, en de Burgers prefenteerden het Geweer j dat door de paflëerende Heeren minnelyk wierd beantwoord) en tot in 'haar Vertrek of Kamer ingeleid. Na dat zyn gemelde Exelentie hier eenige tyd vertoefd had, |uam dat illuftre Gezelfchap te voorfchyn, «en bleven ftaan op de hoogte achter de Balufter van. voor Haar Ed. 'Groot Achtb. Vertrek, waar op zyne gemelde ExeleHtie eenigzints 'leunde: hier van daan wende hy zyne Aanfpraak aan de loffelyke Bur- Igery dezer Stad, en tot ieder Compagnie in het byzonder. Doch ik zal, waarde Lezer, u maar eene befchryven; waar uit zal konnen ge- zien worden, hoe wys en voorzichtig dien Heer te Haarlem de Burge- er heeft aangefproken. Het eerfte Corpora alfchap van het Gecouleur- de Vendel van de Sint Joris Doele had de wagt (als reeds boven gezegt is) op het Stadhuis, en wierd diensvolgens ook het eerfte geroepen,en door dien Vriendelyken Heer Baron dus aangefprooken : Mannen, Burgers van de loffelyke Stad Haarlem! ik ben van zyn Hoogheid den Heere Prinfe van Oranje en Naflau, Erfftadhouder van deze en de an- dere Provintien, hier gezonden, die, gehoort hebbende deOnluften, die in deze Stad zyn ontftaan, ben ik gekomen om te verneemen,wat de begeerte der Burgery dezer Stad is; en UE. kan verzekert wezen, dat ik met alle getrouwheid het zelve zyn Hoogheid zal voordraagen: verzoekende dat UE. het zelve my in Gefchrifte gelieft ter hand te ftel- len. Ik zal hier tot morgen na de middag blyven, en UE. Verzoeken ontvangen. Voorts hun vermaanende, tot ftandvafte getrouwheid aan de Wetten; aantoonende, datze dan ftaat konden maaken Op de be- fcherminge en toegenegentheïd van zyn gemelde Hoogheid. Waar op (na de Heer Penfionaris Gilles een zeker reeds ingekomen Requeft voorgelezen had, en gevraagt of'er noch ietsèy te voegen was?) van alle Getrouwheid beloofd wierd. Eindelyk, beloofde zyn meergemel- D de
|
||||
|
( Η)
de Exelentie, uit naame van zyn gemelde Hoogheid,. dat de oud e Pre- vilegien aan hen zouden beveiligt, en-de Giidens volgens de Wetten gemaintineert worden·. Dus quamen voorde middag 3 Vendelen Burgers voorzyneExelen-
tie, en wierden alle op dezelve wyze behandelt en aangéfprooken. OndertuiTchen gebeurden het, dat twee Perzoonen, die om het ilui- ken gevangen gezet waren, wierden losgelaaten; die, op het Stadhuis gekomen zynde, na dezelve voor den gemelde Heer- Baron van-Gro- veilein en Haar Ed. Gr. Achtb. enz. verièhenen waren, (denkelyk om- belofte te doen van voortaan zich eerlyk te gedraagen, en dankbaar- heid te bewTyzen) van daar afgekomen zynde, door den Vendrig het Vendel Over hunne hoofden gezwaayt wierd, en alzo voor eerlyk ver- klaart.. Daar op., zyne gemelde Exelentie dus verre de laft van zyne Hoogheid verrigt hebbende, wierd-op gelykewyze, alsopgehaaltwas, weder van het Stadhuis door boven gemelde Heeren en Corps rot aan het Portier van zyne Koets uitgeleide gedaan, nevens de twee andere Heeren, om hun Middagmaal ten huize van de Heer Burgemeeilef Stein te houden. 's Namiddags, de Maaltyd'gedaan zynde, quam zyn meergemelde
Exelentie en de andere Heeren weder op het Stadhuis, opgeleid als boyen. Daar op verfchenen de 5 reireerende Vendelen Burgers, een teffens, op de Burgerzaal van 't Stadhuis, alle op dezelve wyze als voor de middag: ook wièrdenze met dezelve woorden door gemelde Heer Baron mede aangéfprooken, enz.: en hy door hun alle op gely- ke wyze beantwoord, 't Was een lull om te zien (dat ook duizende Aanfchouwers op de Markt lokte om deze groote Parade'te zien, die geen Haarlemmer, hoe oud·ook, ooit hier meer gezien had1) en eene eere voor onze Stad, zo veele Vendelen Burgers, alie wel uitgedoft, met Oranje Cocardes, enz. en nu tendeele bedrevene om het Geweer wel te behandelen, te zien, ondereen geduurig roepen van Vivat O- ra'nje! Den Heer Baron, zyn laft verrigt hebbende-, wierd', als boven, op "een minzaame wyze, gelyk dien Heer wel verdiende, nevens de twee andere gemelde Heeren, van het Stadhuis tot aan het Portier van zyne Koets weder afgeleid: en dus fcheide dié üiuftre Vergadering. Dit verrigt zynde, en de Vendelen Burgers mede gefeheiden, wier-
den daadelyk van verfeheidene'Vergaderingen beleid, om hunne Re- queften of Verzoeken op te ftellen^ die zy daags daar aan des morgens overleverden; en alle op het vrindelykile door bovengemelde Baron ontvangen wierden. Hier op volgde, dat de Ed. GeflrengeKrygsraad ordineerde of ver-
zogt,..
|
||||
|
zogt, dat de Burgers dag. en nacht by.tourbeurten zouden waaken,
om alle Zamenrottingen door patrouljeeren met de Bajonet pp'de Snap- haan te beletten; want het woedende en morrende Gemeen hield noch niet op hunne dreigementen uit te ftrooïjen van deze en geeneHuizen te pionderen ofte berooven. 's Maandags, doe het Blaauvve Vendel van de Kolveniers Doele in
de zelve de wagt had, ontftond 'er een gerucht als of'er Ruiters in de Stad zouden komen,, om de Burgery te dwingen: dat groot gemor on- der dezelve veroorzaakte. Dit valfch gerucht ter gehoor van de Heer Kapitein Valkenburg gekomen zynde, communiceerden dit aanironds aan Haar Ed'.. Groot Achtb. de HeerenBurgemeefteren: welke een van de haare, benevens den Heer Hoofdofficier, na gemelde Doele afzon- den:, die uit naam van gemelde Haar Ed'. Groot Achtb. de Burgers al- daar verzekerden, dat zy nooit zouden gedoogen, dat'er Militie of Ruiters in de Stad zouden komen, en waar op zy hunne levens te pan- de Helden! Dit gefchiede ook op de Hoofdwagt door dezelve Heeren, voor het Front van't Vendel,, dat doe de wagt had op 't Stadhuis. Zo dat dien dag (behalven dat 'er op de Bbtermarkt noch' eenige geringe opfchuddingen over de.prys der Boter ontftond, doch door depatroul- jeerende Burgers geftiid) daar door de ruil weder ten deele herfteid- wierd. Edoch, men voer voort met dag en nacht te waaken;. erv doe het
Witte Vendel van de Sint.Joris Doele de Dagwagt had, wierd weder een Man, die om:fluiken gevangen gezet, en daar na voor eenigetyd uitgebannen was, na een Aanfpraak van den Heer Kapitein Ravens, door de Vendrig-het Vendel driemaalen over het hoofd gezwaayt, en voor eerlyk verklaart. Maar, des Vrydags, den 2ifte, wierd 's morgens in de Haagfe Cou-
lant een,Placcaat gelezen van haar Ed. Mog. de Gecommitteerde Raa- 'den, enz. gearrefreert den 19de dezer, waar in geordineert wierd, dat de Pachten moefteniblyven, de goede Ingezetenen vermaand zich daar na tefchikken, en de quaade gedreigt. Hier over ontftond we- der geen kleine ontiteltenirTe onder de Haarlemfe Ingezetenen; goede en getrouwe Burgeren waren vol fchrik en vreeze wegens het gevaar dat hun hier door over 't hoofd hing, by aldien Haar Ed. Groot Achtb. hadden goedgevonden het gemelde Placcaat.te laaten afkondigen: de Qualykgezinde wierden als verwoed, ja fchenen zelve als van de Helle aangeftookt te zyn: zy vergaderden met groote Troepen, en trokken na het Stadhuis, zelve met Steenen in de fchoot; ja, zo my berichtisr zelfs was 'er een onder, die, voorzien zynde met een met fcherp ge- D % jaa-
|
||||
|
(Ιό)
feaüen Piftoöl, om den geenen, die het afleezen zoude, daarmedete
doorfchieten. De Burgers, die op het Stadhuis de wagt hadden, wil- den hunne poft aldaar verlaaten, om het Gemeene Volk te helpen, en van het Stadhuis geen eenen Steen op den anderen te laaten·, ja, alles wat 'er op was om het leeven te brengen. Helaas! een naare benaauwt- heid! Zo dat dezen dag voor Haarlem en haar Regeerders fataal zoude geweeft zyn, en veele jaaren Üe gedachtenis daar van by alle Vroome Lieden zal blyven! Maar, Haar Ed. Groot Achtb. (dit zwaar gemor in tyds verftaande, en door een Hemelfche Beftieringe geleid zynde, wa- ren gantfch niet genegen om ëeiPachten tegens hunne belofte, weder in te voeren) beflooten wyzelyk en zeer voorzichtig, het gemelde Plac- caat niet te laaten publieeeren j maar, hebbende een andere Publicatie fpoedig laaten vervaardigen, om die .te doen af kondigen., welkers in- houd.recht het tegendeel behelsde, als, dat de Pachteryen voor altoos in deze Stad .zouden afgefchaft blyven , en voortaan een zoort van Hoofdgeld betaald worden, als boven reeds is gemeld; als mede dat zy niet zouden gedoogen eenige Ruiters of Zoldaaten in de Stad te laaten komen, enz. Een gedrag van de Haarlemfe Overigheid, vol overtui- gende Wysheid en Voorzichtigheid, die nooit genoeg van de Wel- .meenende Burgers kan geprezen worden. Derhalven, alzo wy hier zullen eindigen, befluiten wy, dat zy,onze Heeren Regenten, gantfch niet als meineedigen, om hunne Burgery in flaap te «wiegen, maar in tegendeel, als getrouwe Overheden, die alle eer en lof waardig zyn, 'hebben gehandelt. Verblyve UEd. Per Amitié,,
|
||||