SS'Enige tijt geleden, hebickeenwijd'tlopighBoeclc
in't licht gegeven, met de Hooft-naam : Algemeens
manier vctn d' Hr. Defargjits, om de Door%.ightktinde,
Meetkunde met de kleyne yeetmaat infrac-
'zSg^ tijc\ te brengen , mitfgaders de plaatzen, engelijckjrict-
t'igbeden derJiercke enflctaa'we raacl^verwen of kleu-
ren. Welcke manier, zonder eenigh tegenfpreecker, de gemac-
^ijckfte, gemeenfte, enbondigfte is bevonden geweeft, ja
als ooyteene voor deze : en ick verftoute my te zeggen als
hier naate vooifchijn komen zal, Dogh.dees voortoghtte
^out fchijnende tezijn, foo bidt ick de gene, die van fulck en
E^evoel zijn, dat zy geen vonnis tegen my ftri jcken, voor al eet
*^ebeben gelezen, en begrepen't geen ick'er hier volgets van
drijven zal.

t>e gezeyde manier der Perfpeftif, of Doorzightkunde, is
^enftigh,om opeen platte buyte-gedaante, vanwatftoffe, of
ellinge die oock zy, alle de zightbare voorwerpen der natuur te
^^eftoonen, en die men zigh moght komen in te beelden _; dees
"yte-gedaante, by eenigehet Glas, Doorfchouwingh, &c. ge-
®-°etnt, is hier het Tafereel. En dat niet alleen om enckel de
_teecken, en omme-kringen der gezeyde voorwerpen te verbeel-
maar oock de plaats der verfcheyde daghiichten op het
_; van haar fchaduwen , en fchaduwingen", en van dever-
Pteydingh jwelcke gefchiet,Jals deftralender Zonne nietkon^
^en onderkent werden ,en alzoo geen fchaduw op devoorzeyde
?°twerpenen valt, als alleen in eenigeholte, die van dit licht
'^let doorkropen kan werden ; dit leght zij>h felven uyt, by aldien
maar ooghmerck neemt op de flauwte yan haar kleur,
^0l£^cns haar zijde, kant, en plaats. «

Nn, over mits indit(Traftaar) of ia dees verhandelingh ,geen
gewagh werdt gemaackt, om defe dingen op Tctfereelen te verto-
nen , of op buy te-gedaanten van vetïcheydeftants-gelegenthe-
den.cn lioecks-wijs ,ofgewelfs-wijs , of anderfins geboght; zoo
is miin gevoelen geweeft, hebbende de manier om zulcks te
doen van mijn voorgenoemde Heer Defargus s geeleert ; dat
vele Liefhebbers dezer praftijckfouden verheught, en verge-
noegt zijR) defelve zuyver te zien verklaart; en te meer,wanneer
zullen gevat hebben , boe gefchickt,kort, en gemackeli jek die is,
en van vele verwerde zwarigheden ontladen..

Ick heb in de izxn 23, Platen van dit Boeck getracht te doen
begrijpen, hoeeenPerfpeftif, gemenelijck (Horizontele) zight-
eyndige genocmt, niet op een andere manier als de (Verticale)
Toppige , moet gemaackt werden, en dat zy beyde van een pra-
öijck zijn ; met voorwaarde, dat men dievertone op een Tafe-
reel, of plat te buy te-gedaante; dit wil feggen dat men niet gelo-
ven moet dat defelve begrepen zy in die de£êr Taferelen , ofre*
gd-lozebnyte-gedaanten.

Maac by gebreck van de praftijck der Doorfightkunde recht te
verftaan, zoo lubben eenige kunft-lievers op duytvoeringh der
ghefeyde'praöijck duyzentchimeeten, en roock-monfters ghe-
vormt, die machtigh genoegh waren, om alle de juy fte zinlijck-
heyt omverre te ftooten.

Om dan de geene, die de g$zeydegedaghten moghtenko-
men te hebben, op de rechte \yegh-trktengen , entoteengoc'
uytkomen te geraken ; zoo ziét, indient et u gelieft het X. Kap-
van dit Boeck , en't geen'er van gezeghris , en gemaackt in de
28. Plaat.

Daar is nogh een bezendftbeyt, die^^Jfe wijtlopigh in mijn
voornoemt Herfpeftif- boeck niet verklaart en is, als ick verho-
pe dat zy in dees verhandel^b Jial^^ïiqden, nopende dc
Ülralinoh van 't gezight, Nafhentlijefcniet genoegh zy»
om het zichtbaar gevoel der ysprworp^i, of zicfitbare ontwel-
pen te hebben, de ftant des eöafeftij&tt -niet te veranderen?
wanneer die kleur geven wil, eaa Jbuyte-gedaante, ot

plat Tafereel, zoo door deregel «'^tet^ightkunde, als op
gezightaan jMaar datgy.'t zeïïwgl^zfyÜtde, uonthouden moet
van d'oogh-appel te veranderen, fgflOTS doende van de ve*^w

Waarfchuwingh.
niet zoo fterck op het Tafereel te (chicken, als uw oogh in het
veranderen die wel ziet ; anders zult gy die voorwerpen op het
Tafereel haar drayende, en wikkende rondte aan't ocghniet
geven, gelijck hetgeheve natuurlijck ontwerp doet, met een en-
kel oge wenck zijnde gezien.

Terwijlicknu , door dehulpe van Godt, voorgenomen heb'
op zijn plaats in het brede my daar van te verklaren, en in Zegh"
redenen uytteleggen, als in de zf, 16, «1127, Platen, zoo za^
'ck'er hier niet meer vanfpreecken.

Schoon ick daar-en- boven in het twede deel der voorfchreve
Verhanddingh wijtlopigh genoegh uytgeleght hebbe de regel:
der plaatzen , en (proportien) gelijck-matigheden van deftcrc-
ke enflaauwe raaclcverwen ofte kleuren , zijnde de ware manier
°m met hel002 de vereeningh der kleuringh te doen makeD, van
Welcke voorwerpen dat oockeen Tafereel by een gefchickt zy,
200 zal ick evenwel door een manier van fpreecken, met exem-
pelen , en gelijckeniffen doorvloghten, yet in't korte zeggen,
Welcke manier , zoo.ick befpeurt hebbe , van vele redelijcke li»,
^engrootevernoegingh gegeven heeft, ten miaften hebben zy
^J zulcks betoont, en die van my lightom verftaan te zijn, aan
^erfcheyde van ons Koninghlijck Doorïughtigh School, wegens
Q® Schilder-en Graveer-kunde, bewezen is.

De vier laatfte platen van ditboeckzijn'ertgnovervloetin,
^en twee van die konnen haar vergenoegen, eenige, niet zien-
"^ed'Algemeenheyt derDoorzightktmdigepraéb'jck , my dick-
lialen hebben gevraaght,waaromickdairhet Middel niet in ver-
toont hadde, om de Ögivifche gewelven, die men Kloofter-wel-
^ven noemt, in'tfpetfpeftif te verbeelden ; want zy niettnerck-
^,en, dat een poorte met gewelf-bogen in het Perfpeftif te bren-
gen , daar toegenoeghfaam dienftigh is : overmits een IClcjofter-
gewelf van twee Arcades, oftweeToortenmet gewelf-bogen is»
ponder den anderen haar reghthoeclcigh, of anderfins kruyf-

d'Andere plaat is om een ruw middel t'ontginnen , hetwelck
^een mijner Medebroeders in het plaat-fnijden, M. Nautueil cre-
®^aamt, en ick eeniohzins gevonden hebbe, om door gegronde
Meetkundige redenen op verfcheyde manieren,en lighamen,'t zy
•^et het ftaal, fterck-water, of in hout uytgefheden, de linien te

leyden.diewy Snijdingen noemen, dienende om aan die licha-
men haare verhogingen in vlackte, of ronte te geven , zoodoor
d'ordre harer reexen op die lichamen, als door die welcke zy ver-
tonen moeten in het Doorzightkundige aan'toogh dergecer
die dezelve aanzien.

Daar-en-boven gaa ick u zeggen , dat ick achter de 16. Plaat
dezer verhandelingh een Waarfchuwingh geftelthebbe, voor
die gene, welcke menen dat de zight-toningh, gelijck de ver'ich-
tingli gefchiet, gelijck men zulck een tneningh fchicken kan, op
'tjgeen in mijn eerfle Boeck gezeghr is , nopende de reden der
fterekte of flaauwte, rakingen, of kl' ut gevingen , en vervolgens
een verhaal van de figuren van de 27. Plaat te verklaren, aan-
gaande dees zicht-toningh, en verlightingh op de verfcheyde
ligH amen, of voorwerpen welcke min, of meer draayende, of
wiekende , van voren , offthuyn teghen over het oogh zjjnge-
ftelt.

En eyndelij'k nogh een ander, welck is,dat, voor al eer ick my
door figuren of Piaten, en hare uytleggingh begin te verklaren,
en de voor-heen gezeyde bezonderheden verhale ; ick verhope
het zelfde door een genoeghzaame wijtlopigh verhaal zonder
figuren te konnen doen, om zoo veel minder behoef van uyt-
legg'ngh op de biader-ziiden van node te hebben, alwaar de ver-
klaringh der Platen by-brengen moet: Zoo zal'tgene ick 'er
zonder dezelve van zeggen gaa, als tot een ruwsontwerp, of
voorbereydingh in dienen, de werckelijcke pra&ijck over die
verwaghtcn, en dit zal 'er het flot van zijn.

Waarom geen gemackclijckcr en bondiger maniere voor de geme-
ne sverek?lieden tot de Pradtjcl^der Door^ight-kunde te ver-
wachten Jïaat, als die van de Heer Vejargues.

N 't begin der voorverhaalde Zegh-reden, of verbande-
lingh, is gezeght , dat ick een Traétaat der Perfpeflive
Praftijck, he*t welck, volgens mijn meningh en veler ge-
voelen , het befte is dat ooy t gemaackt is geireeft, of ge-
maackt zal werden, aan het licht heb gegeven. En dat is
't geen ick belooft heb te bewijzen.

Weynigh zijn'er , die dees ftof verdaan, of zy weten
wel dat, zedert menighduyfent jaar,geen korter pridtijck
Sevondenis geweeft, om eenlichaam verhogend op te maken, het zy van
"Kuren, gebouwen, of ftuckenhuysraats,&c. en dat, om die Mcetkttnatghs-
^"■jV op een platte buytengedaante af te beelden , gelijck men geinene-
■jjck haar planos of vlackten , profijls,cnverhevingen maackt, alsmede
Kaarten der Aart-kloot-bèfchrijvingh , dan door middel van gemene
J^aat, Ladder genaamt ; die volgens de verfcheydentheyt der landen ver-
^Icheyde namen heeft j in Franckrijck de kleyne Voet-mant van n. duym,
den duym in noch twalef delen verdeelt, Linicn,. &c. EnindeLant-
^arten : Mijl, half .Mijl vierdendeel, in half-vserdendeel Mijls.
Wanneer nu door eenige dezer ladders zulckcn arbeyt in het werek wert
dan werden die Ladders niet voor een gedeelte, maaralleenlijck
een gereetfehap tot d'afiijningh en metinghder zeiver gehouden.
_t.,DefgeIijiksis mijn gevoelen dat, volgende ons manier-duik totdePrac.
^icfcjjerDoorzichtkundedoortweeverlcheyde Ladders, d'eenegenaamc
. j'^fk^e>*de, of met reght de 'Doorfoktkundige, en d'andere de Van-vooren_tbeyde Ladders der Meetkunde zijn _; men my mede moet toeftaan
Jie Ladders mede geen gedeelte van 't werek zijn , het welck men in
*'^er(peftif ftcllen wii, maar alleen, gelijck de Meet-kunditie Ladder, een ge»

'j'fchap om dat zelfde af te linien,of temeten,
»«^Us zegh ick, om mijn voortbrengen ftaande te houden , dat, by aldicn
te ft" k°^mer prattijck gevonden wort, om het Meetkundigh in 't verhogen
n,, ^tc"en, en dat op een platte buvte gedaante afte beelden, dan door baar
f^ene Ladder ; men oock defgelijcks, ten zy een korter middel om de
tij °^rfichtkundige wijdende Ladder te liiijden gevonden wiert, de prac-
»₀< ^Iliet korter daar van (oude konnen krijgen ; overmits, ionderde
f_Cj^0rtl°emde fnijdingh der Perfpeflive wijkkendé Laiider geen onder-
is tuffdien de Praftijck der Meetkunde, en die u.et Doorfichtkuride,
A 4 OP

Op dat mede niemant kome te zeggen, dat de Doorzightkundige pra"
étijck,meerder dan de Meetkundige, verplicht, en verbindt om de plaats
der dagh-iighten, fcbaduwen, en befchaduwingen te doen vinden, mitlga-
ders deplaatfen der fiaanten, en fterckten, raack-verwen, of kleuren ; zoo
houde, en fegge ick voor vaft, da t, by aldien eene die het Meetkundige af-
beelt haar praftijck welverftaat, hy weten moet dat de Plaats der fchadu-
wen op haar, door haar Ladder moet gegeven werden, en eeniger wijfe
oock die flerckejof flaauweraackverwen, of kleuren.

Dat de Doorzightkundige Praclijckjjiijner eer/te Verhandelingh
wel moet verftaan^ijn, om wel uyt te voeren''tgeen in dees
wen verhaalt.

HEt voornaamft wit defcr Verhandelingh zijnde, om een praftijck tot de
vertoningh in tekeningh, of Perfpe&if te geven, op verfcheyde Tafe-
reelen, ofregel-hjjigeboghte Bnytc.gedaa.nten , gelijck opf latte geregelde alle
de voorwerpen der Natuur ,zoo vindt ick ray gehouden aanftonts degene te
waarfchuwen die in depraftijck der Doorz'ightkunde geen genoeghfame
bevorderingh hebben, en voornamentlijck in de welcke ick aan den dagh
heb gegeven, dat zy haar niet in de praïtijck defer regel-loze geboghte Ta-
fereelen, en verwerren, fchoon die gemackelijck zy; overmits men , om
gevoeghelijck die uyt te voeren , de 1'elve oock redelijck weten, en vetftsan
moer. Doch vermiis het verdrietigh is over een ïtofgedaarigh twee boec-
ken in handen te hebben, en haar Onderwijs, voereenflagh, èn vermenge-
lingh te overlopen, zoo heb ick hier in een bondel, niet juyft met de zelfde
woorden, maar wel met de zelfde eygenftandigheyt, verlcheyde zaken die
in mijn eerfte verhandelingh wijtloopigh verklaart zijn, bygebracht; niet
aghterlatende in d'eerfte,volgens gelegen theyt, het'bezonderfte uyt te keu-
ren, zulcks nodigh zijnde te weten, om dees praitijck in alle byvallen, ge-
deelten,en omftandigheden, of, om beter tezeggen , zijn algemeenbeyt te
weten.

Mijn voorneem was dees praflijck der Doorzightkundeopverfcheyae
buyte gedaanten, en regeSJoze geboghte Tafereeien te geven, gelijckdie
voor de platte, en hellende \ erklaart is over de Platen 105. en 11 o. in mijn
eerfteBoeck : Maar met de Heer Defargues zorghvuIJelijck daar over ge-
handelt hebbende; zoo is van ons naagefpeurt, dat men de meetkunde, of
ten minften baar praftijck wat meerder mocht vetftaan, als gemeeiielijck
de Schilders, en dagelijckicheTeeckenaars doen, om door haar middel alle
de voornoemde voor en-ontwerpen op platte hellende , en hoeckmakende,
of geboghte Taforeelen te vertoonen: des wy de vaardigfte, ltortfte, en wel
zoo juy'fte als eenige anderemanier gekozen hebben, namentlijck met de
Toebrengingh van de Trali, of kleyne gelijcke of wel ongelijcke Voet-
maat,

OM, '1 geen ick , in de pra&ijck der Doorzightkunde Tafereel noem, te
verftaan te geven, en haar (lams-gclegentheyt, ten cfpzighte van't
oogh, hoewel die in mijn eerfte vethandtrlingh wijtlopigh zy verklaart;
Merekt wel etrftelijck op wat _;laats eener Bouwingh , of welck een Buyre-
gedaante gy aftekenen, of in het Perfpeflif vertonen wilt, een, of meerder
zighfbare ingebeelde vooriverpingen. En by exempel opdegronden, Zijde^
platte grond eener Galerey, Wahde-lilaars, Kamer, of Zsle, en zodanige an-
dere ptaatzen; Als mede op verfcheyde Hoeclynea plarte Buyte gedaanten,
net voor-en dghter-lighamen, en eyndelijck op verfcheyde zoorten van
*">p.htingen en gewelven , of anderzincs, cn van verlcheyde overhangingen,
en op een Rots, indien hei van noden was.

Beelt u alsdan in, dat aile de plaatzen van yeder der gezeyde Buyte-ge-
daanten, alwaar gy dees dingen begeert at te beelden, doorzigbtigh z:jn,
gelijck Poorten , Fenflers, Gewelf-togen, en andere zoodanige openingen ;
Ea dat gy'er aan d'andere,ofte met aan dees zijde dc Voor ofOntmerpen'm
^z'et, die gy op die buyte-gedaante had voorgenomenfeer die by inbeel-
d'ngh open te hebben") te vertonen ; even gelijck als gy de lighamen, of
Voorwerpen die aan d'andere aghter-zijde der gezeyde Poorten, Venfters,
&c . moghten zijn, zien kondt.

Verbeelt u daar-en boven dat het Lange, dezi-rfe», en het hoogt der
Voorgenoemde gefielde Openingen, uw oogh bepalen, dat gy maaralleen
een enckel gedeelte der Ontwerpen kondt zien, die aan d'andere zijde van
haar moghten komen te zijn.

, Dit dan by inbeeldingh u zijnde ingeprent, zoo zult gybeaamen dar,
todien óp ycder dezer ope-buyte gedaanten en Glas, Doecl^ofTafclvns, of
®nderezulcke platte gelijck-groute gronden, als hare openingen,gelijck
«n Tafereel-doeck, of Spiegel-glas in haar lijften gemenelijck gelijckma-
'ight zijn, en dat op de geze yde glazen, doeck, of 8cc de voorwerpen, die
gy aan d'andet kant n ingebeelt hebt, geteeekenten alfoo gekleurt waren,
dat zy _{a Z}oo gevoelijck het oogh vernocghden, gelijck wel de voornoemde
•Mturelijcke voorwerpen deden; Gyzoudt met reden konnen zeggen , da5

Dus is 't geen ick Tafereel uoerae , coor en naa de geteeckende ontwer.
Pen op het zelfde, de bepaalde kant der Buy te- gedaante, waar op men die
°P alle manieren naa believen wil afbeelden. Dus kont gy mereken dat'er
*onft, en ichranderheyt wert vereyfcht, om op alle die verfcheyde buyte-
gedaanten de juyfte plaats der voorwerpen, die men daar op teeckenen
Vil, te vinden; en te maken dat het oogh,volgens wil en gelegentheyt, hes
gevoel harer verlcheyde gedaanten verlieze, om 'er andere aan te nemen ;

dat een geboghte, gelijck een Gewelf-tatëreel haar fchijne een reghte.
Platte, of toppige te zijn; een fpringende Hoeck ingeweecken of plat,en in
*^egendeel een ingeweecken, of weder-inwijekende haar ftljijne ipringen-
^dc 3 of naar believen andsrJ verbidt te ziji;_a

Hoe de vertonigen der voorwerpen tot het oogh , of, indien men
tri,fy hoe de ftralen van het oogh tot de ge^eyde voorwerpen
overgaan.

SChocn dit by verfcheydetegen-twiftige, en reden-kavelende geleerde
Wijs-giere niet ten reghte tot noch zy uytgedruckt zoo belet het my
evenwei niet,mijn voorrennen te verkl. ren, en te feggen , dat, fchoon ick
in mijn Figuren d'ogeftralen uyt doe gaan op het onc erp. zulcks my even-
wel niet belet aan de zijde te zijn , der gener die geloven dat d'ontu erpen
haare gedaanten uytgeveen, en ind ogen liaan

Merckt dan nu dry dingen aan ,"en de plaats harer ftarts-gelegentheyt,
om de ftralen van't ontwerp in't oogh, otdie van't oogh op her ontwerp,
en deigelijcks de plaats, alwaar zy de buyte-gedaante des Tafereels gemoe-
ten eenighzint, te begrijpen.

Voor eerft het Oogh, dan het Tafereel, entenderde,ofeyndelijckhet
yoor-of Ontwerp achter 't gezeyde Taftreel.

Dos vat gy wel dat ick de fteliingh des Tafereels tufïchen het oogh , en 'c
ontwerp u wil vertonen.

Verheelt u daar-en-boven, dat gy aan \ferfcheyde kanten van 't ontwerp,
zoo harer ommerirgen, als van de plaatzen haardagh-lichten, fchaduwen,
en befchaduwingen, heel dunne dradekens geheght hebbende , en die tuf- .
fchen uwe vingers genomen , en fteets recht-lir'igh gehouden ; gy, zegge-
ick, die zoo verzamelt aan uw oogh hebt gebraght, zoo dat gy üus alle te
gelijck dwars door het tilas, Doetk, of Tal ei, anders de buy te-gedaante
des Tafereels, gelopen zijn, zondereenigbzints haar (piramidéle) naalt-
pnntige order, die zy onder den anderen behielden, noch yeder haar rechte
linie te hebben verloren,

En om 'tzelfde beter mogelijck-te doen verftaan ; verheelt u dat daar
ftralen uyt het. Centrum) middel-punt van't oogh, i,haar appel ftilftaan-
de) voort komen, fchietende op het Tafereel, en de plaatzen Jer voorwer-
pen, waai aan gy dees draden diende gehecht te hebben, zonder mede dat
eenige dezer (halen haarreghte linien verliezen _; daar uyt zal volgen,
dat, dees dunne dradekens gaande van 't ontwerp tot het oogh, of wel haar
ftralen rot het ontwerp, gy, in of op't zelfde Tafereel, van wat gedaante of
fteliingh het oock zy, de plaatzen of juyfte hoecker., of zijden van 't gezey-
de Ontwerp, of Voorwerp, en harer dagh-lighten en fchaduwen, of Befcha-
duwingen zult getekent of gemerekt hebben ; dit moet men door de prac-
tijck der Doorzightkunde vinden. Doch.dit zal mt'rckelijcker in de Figu-
ren en Platen gezien werden, nu is noch overfebietende dat men wete, hoe
meu de kleuren der voor-of ontmerpedop dees verfcheyde Buyte-gedaanten
flaauw, of fterek zal maken.

De plaats, en ftant dezer ftralen , of draden op dees verfcheyde Tafere-
len zich recht hebbende veri eelt, dan zalmen nöc£ moeten begrijpen , dat
fcy aldien de waarchtige kleur van het vuorwerp langhs deze dradekens, op
: een

een plat Tafereel gegleden waar, en dit ontwerp by een gefchickt, van ver-
feheyde voorwerpen min of meer , het voornoemd Tafereel naderende,
het oogh alsdan 't zelfde gevoel dezer aldus fteicke kleuren daar op ,al_{s c}p
die van 't Voorwerp, overmits 'er onder die \ erltheyde Voorn erpen eenige
zijn ■ die ongelijck of verder van , ofnaderaan het coghzijn,min ofmeer
op zijd ; of daar zijn eyndelijck verlcheyde tuffchen-ruymten by haar, die
*ïïet de lucht zijn opgevult, 'c «.'een veroorzaackt,dat liet oogh min ofmeer
daar gevoelen in fterekte , of flaïutevan h.eft ; dit zoude gelijck gezeyt
is, op het voorlchreve Tafereel met gefchieden, want de kieurvan alle
de gezeyde voorwerpen, zond n 'er van een gelijcke fterekte in zijn : Der-
halven moeten eenighzints door de regel middelen befchaft werden, om'er
die min ofmeer, volgens het vereyfehte, in te flaauwen.

^egh-reden , omniet meerdergemacl^te verftaan , 'tgeen inde
Figuren verklaart is, nopende het middel-, om door de liege/, op
verfcheyde Tafereelen de delen van een Ontwerf, en van
haar kleur te konnen vinden, ^oo dat het oogh hetzelfde ge-
dicht, en gevoel de^er ontwerpen aldt/sgsteeckent, engejchil-
dert, ontfange, als of het de gezeyde nature lij^e verheve Ont-
werpen quam te %ien.

DE Buyte-gedaante, of het Tafereel, waar op meeft door de Regel, in
teeckeningh, of Perfpeiïtif, of op'vgezight de verlcheyde voorwer-
pen der Natuur werden vertoont, is plat en van-vooren het oogh des Zien-
ders geftelt, en reghtlotigh opeen zight-eyndigb Plano,hier van my gront-
^v'ackte genoemt, waar op de gezeyde ziender geplaatft moet zijn.

d'Oge-ftraal van deze ziender is'er oocfc in genaamt de lini der plano
't Oogh (Horizontele") ofzight-eyndice ,welck Plano altijt op, en met
°^cgront-vlackteloot-reghtis,waar op rechtlhoerigh, gelijck gezeyt heb-
^be, het Tafereel, en de ziender -zijn geftelt.

De tuflehen-ruymte der voorgezeyde Ogen-draal, tuffchenhet Oogh,
^en Tafereel bev3t, en van de voeten des zienders af, op u.e grontvlackte, tot
*»jn oogh toe, wert genoemt verhevir.gh van 't oogh. Nu ïfaat te mereke»,
dat dees twee tuffchc-ruyrnten van diltanci, en der verhevingh van 't oogh
5^0|men, by gelegentheyt, voor greoter of meer verheven genomen wer-
den. ®

Daar-en-boven onderflelt men, zoo gezeght is, dat de voorwerpen, die
⁰¹ &» in 't Perfpeöif (tellen wil', geplaatit kom.en werden achter het Tafe-
^ree'> zoo veel verheven bo> en , als zackende onder degront-vlackte; en
?elfskoomtte ftaden,dat ,om die op betgezight af re teeckenen, men zigh
'öbeelde. dat men die dwars door, of aan d andere zijde van een Glas, of
P'atte Buyte-gedaante ziet, welcke teder , enDoorfchouwighzy, en (om
*eden) gelijck op zijn plaats zal werdenuytgeleght.

Gemeenelijcfc wert oock het deel der Gront-vlackte achter het Tafereeï
verbeelt, als gerooftert, of.'etraliette zijn, als een Schaackberdt met pla«
nis, of gelijcks rtiyten ; zoo dat d'eerfte reex van vooren, het om laagh
des vootzeyde Tafereel* raackt, en dus de tweede,derde,en verbolgens zoo
veel 'er zullen zijn : en dus i.efchiet het, dat de linien, die dees ruyten van
een fcheyden, tweezints zuilen lopen, de eene rechtlatigh op d'eerfte, die
het om laagh raackt des Taferecls, welcke werden van- voore ladders ge-
rnamt, en d'and;re zulien recht-fnoerigh op dees van-vooren zijn, anders
wijekende genaamt.

Onderftellendenu sdat yeder dezer ruyten van een van-vooren , en van
een wijekende voet zy, dan zalmen lichtelijck weten, de Voorwerpen daar
op zijnde geltelt, hoe veel vierkanten zy bevangen, en defgelijcks mede>
als de voorwerpen, ofbuven, ofonder deTralien zijn : Maar dit in de eer-
fte Hand dingh wijtlopigh zimde verklaart, en uytgeleght, en weynighin
deze, zal ick my daar mede vernoegende, zeggen, dat in de 28,19,
33,43,44, en volgende platen van dit boeck, gy een middel zult vinden,
om op dees Buyte- gedaante, of plat Tafereel, dees ruyten, of traliën in het
Doorzicht-kundigh te vertonen, en mitsgaders eemge voorwerpen : En
dus zult gy gevoeghelijck de manier begrijpen,hoe men de Traliën, en Per-
Ipeéfive ruyten, op regel-loze, en hellende Tafereelen maken zal.

Maar men moet nootzakelijck, en voor alle dingen, gelijck voor henen
gezeght is, de kennis hebben, om eene dezer platte en Toppige Tafereelen,
loot-recht op de gront-vlackte te konnenmaken, mits "t eene van dien,
gemenelijcktot een (Model) toon-fchets voor alle dees regel-loze ftrec-
jsende, verftaan moer werden Toppigh te zijn.

Middel om op de regel-lo^e Tafereelen te beginnen arbeyden, en
voor eerft om het klcyn Model-ta/ene, , offchets te maken,
cm %ulcks daar naa , in midels de meetkundige Trahen , daar
cpgemaackt, inhet\groot op de Door^igb'kiirulige Traliën te
Jï ellen ygemaackt op de plaats waar men begeert te arbeyden.

WAnneerzigh de gelegentheyt vertoont, omeenigh Taferee!, op een
gewelf, of buyte-gedaante te maken; zoo moet men'er eerft debree-
ïeenhooghte van afmeten, en bepalen,en dan de gevoegnelijckekanr kie-
zen om 't zelfde te bezien, zoo dat men met een wenck dat buzightigende >
men de ganfche nytftreckingh, of ftreeck daar van bezightigen kan, zon-
der eenighzints de ftant van 't oogh te veranderen.

En waar'ergee^diftanci.ofgenoeghzame verre-wijekingh , omzulck'
te doen, dan moftmen zigh geruften, om verfcheyde Tafereelen te maken,
dewelcke yeder haar bepaalde plaatshadden om die te kornen zien P^it
gebeurt het meeft in verhemelde Zalen, Galeryen, en diergelijcke plaatzen
meer. Want dit aan haar eyhden, of uyterfte delen moetende doen, zoo

de zijden der zelve ; eiide dat gy de gezeyde diftanci niet langer dan van
Uw oogh af, totdehooghte van dat gewelf, of platte Gront kondt krijgen,
en de breete alleen van die p ajts voor deZijd-Tafereelen ,en dat degezey-
den diftantien tekort haar vertonen,dan moetmen, gelijck voorgezeyt, tot
de verdeüngh der Tafereelen zijn uytvlucht nemen.

Doch vermits het onmogelijckis, alle verbindingen te konnen voorzien,
⁽n debezondere verwittingen daar van geven, zoo laat ick alles aan cie he-
ftheydentheyr, der Praótizeerders, haar van het Algemeene gewaarfchuwc
hebbende: Ick zal dan hier allenelijck zeggen, op dat het oo^h meerder be.
"agings in deze dingen geniete ; dar mendevoorgezeydeuiftanci van het
®ogh op het Tafereel, zoohet geleideden kan, zoo groot moet nemen als
"«dubbel 'tgroot'e gedeelte der zeiver, en zoo niet, dat die altijt niet
Tiinder zy als zijn eyge gr.,ote ; het is nochtans zoo ick gezeght hebbe, naa
de gelegentheyt d- r Onderwerpingen ; en wanneer de onmogelijckheyt
"aar by is, zoo moetmen maken dat het voorwerp verder geweeckenzy
"an hetPlino, of Sniidingh der gezeyde Tafereel ; En dan zal het zelfde
Volgelijck het gevoel van "en verder-geweecke zaack geven, 'tgeenaldus
dees al te kort e diftanci haar volkome groote geven zal.

Daar-en boven heb ick gezeght, dat men naar inzicht maken kan , dat
zu'ck een platte re»eMoze Buy te-gedaante, in Gewelf overhellende, of an-
ders, waar op men een Tafereel begeert te maken, 't gevoel aan het oogh
van een ope Venlter of Poorte, aan welcker andere zijde men zich
voorwerpen inbeelden kan, die vertoont werden, volgens de ftant,en be-
paalde verhevingh van het oogh, en haar op zoo een manier t'eenemaal de
^v°rm der voorzeyde Buyte-gedaance ontnemen, hoedanigh die oock kome

Men kan mede op diergelijcke Buyte-gedaanten, met een zelfde flapt
^van 't oogh Voorwerpen vertoner., die 'er op zoude fchijnen gefchickt te
^'jn,gelijck alsde halve bulten,of heuvelen , en volgelijck zulcke dingen
°P de zelve uytgeholt, zonder dat die van vorm, gedaante, of heilingh ko-
j^enteveranderen ; en men kan in het tegendeel maken, dat znlcke uyt-
"ollingen, of verhogende halve bulten, of andere diergelijckhogc, of uyt-
Seholde zaken, op een Plat-grondigh Tafereel, op een overhellende, en
^ede op een Gewelf, &c. Het zelfde gevoel aan't oogh zullen geven, als
^aren zy als geheven, geheght, geftelt, en uytgeholt op platte Buyte-ge-
daanten, Toppige, ofanderzints lootrecht op den Horizont.
, Des kan men lichtelijck vonnillèn,dat wanneer het zake is,dat men teec-
Kenen, en boven al kleur geven, fchaduwen of befchaduwingen moet
J^aken, en de Voorwerpen aan d'andere zijde der Tafereelen, ofonftelde
^Verbeelde Buyte-gedaanten, flaauwen of itereken moet; alsdan dient geen
®°sh-merckgenomen, op den dagh van zulcke Venfters, of diergelijcke
J^eri eelde openingen ,om licht te geven op de plaats waar gy zodanige Ta-
*^ereel_eil begeert temaken, overmits zyhaarbezonder Velt lightmoeten
!}^ebben, of anders,en met eenen de bequame mengeling der Lucht,dewelc-

haar omringht,gelijck in 't gemeen de naturelijcke Voorwerpen hebben,
d»e men aan d'andere kant, achter de Venfters. Poorten , en zulcke openin-
gen ziet.

bolde heuvelen , en diergelijcke wil verbeelden : Dan moetmen zigh met
verftant, en kunftmei de lichten,behelpen, die door del Venters ,ofop -
nïngen fchieten , na i dat zy min of meer deze halve ronde verhevingei >, of
Buyte-gedaanten na 'erzijn.

En om dat de manier vatbv eengefchickt Cnijnt re zijn tot cle vindirgh
dezer dagh-lichteri, en fchaduwen, mit sgaders de flau" ingen op de gezey-
de Voorwerpen ; zal de gene die het middel opipeuren kan, dezelve opeen
Toon-lchets (Model-") Tafereel te vertonen, een gro >t gedeelte daar van
zien, met het geen op zijn plaats noch zal gezeght werden.

Om in bet klem op een plat Tafereel, de hooghte en breedte te
jlellen dergroote Buyten-gedaante, of Taferee', het elfde Re-
gel-loos pijnde ofte niet; om daar na op't voor^evde plat Tafe-
reel, door -Regel, of op het gedicht aan ^ulcke Voorwerpen af
te teeckenen, alsmen begeeren ?al, om tot Voorbed: (Model)
ofVertoonfchets tot degroote Tafereelen te dienen.

BEpaalt hebbende, en afgemeten, gelijck gezeyt is,de Breedte, en Hoog-
te,in't kort de vorm van de grome Buyte-ged,> ante, ofTufereel,waar op
gy begeert te arbeydenjen genomen,dat het een Gewelf zy,gy zult het Om-
lage nemen, om volgens het gemeen haar gront, of bazis te zijn, nament-
tijekopdeeynden der Pijler-kapiteelen , In-tafelingh, of rechte-voer, al-
waar de bocht, ofte boogh van 't gewelf gemenclijck begint (de pees des
booghs by eenige genaamt) dewelcke van-voren by gelegentheyt voor u
zalzijn, by exempel 8 voet breet, en 11 hoogh , namentlijck van de bazis
af, of de van-vooren, tot aan dehooghte der zelve, en aldus gaat het mede
metandereplat-grondige,en overhangende Buyte-gedaanten.

Daarnaamoetgymeteenkleyndervoet-maat, of Ladder , dees groot
op uwkleyn Tafereel,Models-gewijs gelijckmatig met het zelfde balen, en
daarnaa tellen, hoe veel voeten gy op d'lnterval van uw diftanci zult vin-
den ; zijnde,gelijck gezeyt is ,van het oogh des zienders af tor op de
waar uw GewelfofTafereel ofgefteltis, zoo dat dieftraalofdiitanci,daar
rechtkwighmedezy.

Merckt wel 't geen ick ouder ftel, dat van 't gezeyde oogh een ftrial. ny
gaat,evenwijdig" met de grontvlackte der Zaal, ofGalery, die een zid9 -
punt maken gaat op de voornoemde Muur ; welcke u zal dienen om n
Jkleyn Model-tafereel te maken ; en in dien,in plaats dat uw grootTafsrc
ceboghtis,hetzelfdeplatwaar,enrecht-lotigh metdie Muur, zoo zou
die zightpunt nootzakeljck daar voor zijn, en het zelfdetoekomen. Zie
de Plaat van dit boeck.

Dees Diftanci dan OF, genomen hebbende, fnijt en haalt, of maacktu
ladder door de menighte zijner voeten, te weten: de wijekende op het/
del tafereel, en dit alles gelijckmatigh met het gene in mijn eerfte, en m
boeck is verklaart ; en om aldus de zicht-punt liuyten het Tafereel te vi
den, zoo ziet maar hoe verre die is van de bazis van uw Gewelf-Tarere >
en alfdan verftaan uyt hetgeen inde 5ijJ4>55,S«,Platen van 't eerfte bo

Model-Tafereelken op een genoeghzame groote plaats maackcnde,
t Welck onder haar, of elders diftanci hebbe, om 'er de zicht-punt te halen
zijn ladders, gelijck de 6. Plaat van dees verhandelingh aanwi;ft_;en
^aldus uw wijckende ladder op een docck,of plattegront gefiieden hebbende,
zult gym aar, volg. ns gewoonte, de voorwerpen dasr opin'tPeripe-
vettonen,die gy voorgenomen hel t te maken: Dit Model-tafereel aldus
s^eilïaackt, en wel droogt) zijnde, ei ~ zal het g- voeghlijck zijn, dat gy'er
Trali, of even groote ruyten der .eyne voet-maat ophaalt, gdijtkgy
^itt'cks noch in de 6. Plaat kondt zie-.

öus zult gy een and r groote Doorzichtkuncjige trali maken, meteen
,^e'fde menighte van ruyten, op de buyte'gedaante van uw Gewelf ; om
firop, tellende ruyt voor ruyt, en plaats voor plaats, volgens die van nw
, '?yn Model tafereel, de treecken te halen, die gelijckmatigh d'omme-
/"igen uwer geteeckende figuuren op 't zelfde afbeelden j dit gedaan zijn-
j, > zoo zal'er nier te doen ft aan, dan alleen te vinden tot het flaauiven, en
j₎|k^Cken op uw groot Ta ereel, of gewelfdeBuyte-gedaante, ofaruiers
• ®r raick-verwen , of kleuren, volgens plaats en gelegentheyt. Desfchat
₀\^voor goet, de kleyne Model, of Toonfchets te kleuren,volgens deregels
jjj ¹ eynde van mijn eerlte Boeck, verhandelende van de i aack-vere en , c£
_v ^earen , en haare v Proportien} geüjckmatighedenof lieverdoor deregei
dit Traktaat, want uw groote Trali zoo zijnde gemaackt, dan zuilen u
jj^e van-voren, en wijckende ladders de grlijckmatigheden uoen weten, der
j^auwin^eu van de kleuren, op d'Ontwerpen, en Voorwerpen van uwkltyu
^e^-tafere : i bevat , alloo wel als van de treecken . en Omme-kringen
d(.]j*^e'^¥e> ^{cn wat} daar-en-boven in dit boeck hier van zal gezeght wer-

® ^ het middel noch des te beter te verfchajfen tot het maken van
het kleyn Model-tafereel, om daar door in het groote , opmat
1 afereel het oockjty , de voorwerpen ,daar opgeteeckgnt, te
ferooinen.

dat eenige Liefhebbers dezer praijyek, ternaauwernoothec
^ Middel zullen vatten , om't gezeyde kleyn Tafereei te maken, zalick

j?.^ler op een andere manier van verklaren,
d(J -l^nsdunckensij het licht de van-vooren ,en wijckende perfpeffivelad-
> °P een groot Tafereel, of Buyte-gedaante te halen, 16 voeten Itoogh,
op , ^reedt, en voor zich van-voten ten toon geftelt, mitsgaders rechtlotïgb
®>^ront vlackte, en de diftanci daar van afgepaalt te hebben van 16
g_t ' ^en de verhevingh van't oogh van viereneenhalf voet beven opde
Qtvlackte.

®ttvt ^ ^{nu twee} Tafereelen, 't een op het ander geftelt,van zoodanige
''«-gedaante, en elck by exempel van een zelfde groote maken wilt; gy

vreet Jat yeder half deel van dien even gelijck verdeelt zijnde, elck Tafereel
S voet hoogh, en zoo veel l>reedt zal zijn; en let mede dat de zelfde diftanci
van is voet genomen hebbende,en de zichtpunt vier en een half voer van de
bazis, der van om-laagh Taferee! geplaatft, de gezeyde zicht-pont volge-
lijck in hetzelfde, en niet in dat van öm hoogh z'al zijn ; derhalven, by al-
dien gy in'tonderft de Perlpedtivc van-vooren, en wijckende Ladders hadt
gehaalt, en daar mede de doorzichtkundige trali gemaackt, zoo is 't ge-
fchil, om zulcksinhet bovenftc te doen, anders niet, dan datmen door de
verdeelingen van het om-laagb der gezeyde Boven-tafereel, wijckende li-
nten op de zelfdezicht-puhtvariheronderfthale, overmits diezicht-pant
aan de twee Tafereelen gemeen is,welcker de genoemde traliën onderlingh
evenwijdigh zullen zijn , eif op de gront-vlackte ; en dat de gene, diehaar
wegens haare diftanci, en verhevingh van't oogh, van de bepaalde kant
zai befchouwen, mede zien zal de rnytingh of trali der bovenüe van van
onderen, en der om lage van van bovenen , om dat het oogh onder't zelfde

traliën geteeckent, zoo haar vlackten of Planos, als medi: hare verbevin-
gen : des zal gebeuren, dat gy de voorgenoemde Taf reelen met diergeg,
lijeke voorwerpen hebbende gtmaackt, de z lve met een ooge - wencK
zult begrijpen, door eenzelfde (diftanci) tiiflche ruymte, en Oogh-hef-
lingh.

Op de voorlchreve buyte-gedaante van 16 voet hoogh, en 8 breèdt, an-
dets dan niet hebbende gemaackt, alshetbovcnfte Tafereel, 'twelckvol-
geliick acht voet hoogn, en acht breet is , zoo zal het nootzakelijck een
1'lattoppigh Tafereel zijn, op een Toppige Bnyte gedaante verheven, van
een zelfde breedte, en hoo^.hte, en gezeyde Tatereel_; de diftanci van 16,
end'oogh-verhefiinghvan vier en een half voet,en dus zaldezighc-puntop
voornoemde toppige Buyte-gedaante geweken zijn, onder de bazis der ijO-
venfte Tafereel dry en een half voet.

Derhalven dunckt het my, datgy verfcheyde voorwerpen of lichamen
op zulcke Tafereelen hebbende te maken , en die aldus min of meer in t
verheven, diende te zeggen , dat het onnodigh waar daar een roon-fcfiets
CModel-) Tafereel af te maken; maar ten ee riten, en aan-ftonts dezelvige
te zoecken, af te tekenen : Ziet hier over de 4 Plaat van dit Boeck, en de
zegh-reden daar van, alwaar ick het zelfde getracht heb uyt teleggen.

Maar by aldien gy diergelijcke op verlcheyde zoorten van Buyte-ge-
d;fenten, platte diepten , op«pvelven, regel-loze of niet. of in , of op een
kantige toren, Scc. ofanderf^et te maken had , jaa op een klip, gelijck ge-
zeyt is, zoo het noodigh waar _; zoo oordeelt gyjrecht, dat de Pafièr, JJ-
niaal,Reglet of Draat, nietaltijt bequaam zouden zijn, omzulcks , g^e"J^cKop platte en toppige Tafereelen, te doen.

Dus zal'erhieryetvanJoor gezeght werden, en ick gaa van het noot-
zakelijck beginnen ; 't welck is van de juyfte en fixe maat, van die groote
buyte-gedaanten, welcke zy oock zouden mogen zijn, te nemen, om die op
het kieyn (Model) Toon-fchets Tafereel te brengen. _ ,

Wanneer de Buyte-gedaante eenighzints krom, ofgeboghtis, ^z0°
men 'er geen rechte linien op halen kan, gelijck het exempel vande neg: -
tiende,en van eenige volgendeplaten aanwijft,telt dan allenelijk,gcl»j'<-hie

Voren, hoe veel voeten de bazis, of de van-vooren gront uwes Tafereels be-
vat, en doet het zelfde van haar hooghte, dien ick onder ftel van de zelfde
bazis aftegaan, totaand'afgemete, of bepaalde plaats, voor de booghte
van 't gezeyde Tafereel; of haar breedte met die van om laagh even gelijck
Zy, ofte niet.

Daar zijn Buyte-gedaanten, op welcke zulcke bazis, ofandere zoodani-
,ge zaken, die haar bepalen, niet gevonden werden, als in Galeryen, Zalen,
Karoeren, 8ic. gemenelijck maken de Schrijnwerckers en arbeyders deze
Verdelingen,en wijzen derhalven een gevoeghelijck middel, om de gtooten
der Tafereelen te krijgen.

Of fchoon de Platen en de bevatzaamheden van die dees verbandelingh
zullen zien,haar genoeghzaam het middel doen verftaan.om zulcke regel-
loze Buyte-gedaanten te meten ; zoo zegh ick evenwel te meer, dat men
die regelen', bepalen moft met van-vooren gefpanne lijntjes, aanbey-
dc de zijden, zoo dat zy van 't oogh en diftanci des zienders, onderlingh de
ganfche ftreeck begrepen, waar op men het Tafereel begeerde te maacken;
en dan mofte men de meenigbte der voeten tellen, van deze lijntjes, of
^dradekens, gelijck hier voren is gezegb t, dat op geregelde, of bepaalde Ta-
fereelen mofte gedaan werden.

Hebbende aldus alle deze grooten , die wy nemen te Zijn gemeten met
Onze voet-maat, duym, en lini; dan mofte men die allenelijck gelijckma-
'%hin hetkleyn, op de platte buyte-gedaanten brengen, daar men het Mo-
del-Tafereel op maken wil ; en dan de van-vooren , en wijekende ladders
daar op (tellen, en volgelijckde verfcheyde voorwerpen, gelyckvoorhe-
•^nuytgeleght is, en aangewezen.

Maar laat ons tot een ofte twee Exempelen kgmen, cm dit mid-
del recht in te planten.

■ Illende derhalven een of verfcheyde zichtbare voorwerpen van de
, Natuur op een Tafereel of vla ck-grondige buyte-gedaante vertonen,
"diende of niethellende, ev enwijdigh op de gront-vlackte,als in de platen
°>en [o, zoo dat de gezeyde buyte-gedaante, en haar Voorwerpen haar
^aati de_n ziender vertoonden als een Tafereel, Iootrecht op den Horizont
°rgront.vIackte, als bet oove-Tafereel, plaat 9, eener boogh-venfter,of
pooite P P P.

Zoo moetmen, als gezeght is, allenelijck in 't kleyn na proportie de groo-
'^e van die platte gront brengen, dan het getal der voeten tellen die in de di-
«anci zijn, van het oogh des zienders af, tot de rechte voet toe; waarop
bazis van de platte gront ruft, en hoe verre mede dezicht-punt, die op
^rechte voet geteeckent is, van de van-vooren bazis lini is gewcecken.
Hebbende alsdan de ï^azis van het Model-Tafereel verdeelt, ineenge-
ïï' voeten, als de bazis van uw plat-grondigh Tafereel mocht hebben, en in
"Jt kleyn, de zicht-punt gefchickt naa proportie van 't groot, of binnen,
rte buyten, gelijck dat kan gezien werden op de gront, of rechte voet van
d® platen 12,13,14, en andere ;en aldus de van-voore, wijekende ladders
suefneden hebben, en da t gheiijekvormigh, dees diftanci hier vooren ge-

r oemt, en verklaart in de platen 6, S , ₉, i o; dan haalt maar op het kleyn
Model-tafereel, volgens de doorzightkundige ladders,de lichamen of voor-
werpen die gy begeert, en voorgenomen hebt te maken.

En eyndelijck zult gy op 't zelve een Meetkundige trali maken, gelijck
met de verdelingen op haar bazis gemaackt, en van een zelfde getal, om
die daar in't groot Perfpeótif te maken, op de platte gront of zolderingh,
evenwijdigh op den Horizont,of hellende, welcke op een zelfde manier ge-,
maackt zullen werden, als de van-vooren, en wijckende ladders van 't ge-
zeyde kleyn Model-tafereel, als gy in de derde plaat van dit boeck zult
konnen zien.

Ick zal u hier het middel in byzonder niet verklaren, om het hellend Ta-
fereel te maken, overmits ick zulcks in het algemeen hebbe begrepen,
't geen ude Platen io,en 13,lichtelijckaanwijzen.

Maer ick heb goet gedacht yet by te brengen, vooreen middel op een ge-
bocht gewelfzei, en voor een op een Kloofter-welf, ziet de platen 14, en 15.

Merckt dan de vertogingen van zulckebove-gedaantenaltijt met haar
rechte voet, gelijck de voorhencn, door een oge-zwier gezien moeten
werden, om 'er elck in het kleyn model-tafereel, de van-vooren, en wijc-
kende Perfpeétive ladders van te maken, en dat fteets door 't middel der di-
ftanci van 't oogh des zienders recbtlotigh, op de rechte voet der gezeyde
gewelven ; Op de punt F, die dees ftraal der diftanci O F, daar op tecckent;

Middel om de wijckende ladders de^er verjcheyde buytegedaan-
ten, of Tafereelen te fnijden, en de doorzightkundige traliën,
of ruyten te maken.

HEt onderfcBeyt dat 'er is te vinden,in het verbeelden of aftekenen der
doorzightkundige traliën ofruyten,opdegezeydegewelven, ender
hellende Zolder-taferelen, koomt, om dat de palier, lineaal, en draat of
koorde tot de laatfte, zonder yet anders van noden te hebben , dienftigh
zijn, en daar door ganfeh konnen afgewerekt werden ; maar om het zelfde
°P regcl-loze buyte-gedaanten te doen, zoo zal men die moeten llrepen,
voornamentlijck de Kloofter-gewelven, of die 't gaf van een Oven gelijck
zijn, met dradekens, met hulpe van kaars-licht, ofwel door gegeve en daar
toegevondepunten,metzulckedraden, of wel met het oogh gluurende,
gelijck van de 14, tot de 11 plaat kan gezien werden.

En'tgeennoch wel te waar nemen ftaat,is dat, om recht de zichtpunt
van alle deze verfcheyde buyte-gedaanten te hebben , om daeropde Door-
zightkundige traliën der kleyne voeten te halen, ofte de meetkundige tra-
nen van 't model-tafereel, naa 't uytwijzen der j z, tot de 17 Plaat, men van
de zelfde Oogh-punt O, des ziendérs AO,(.dic de diftanci,en de -zight-punt
F, bepaalt heeft voor't gezeyde model-Tafereel, rechtlotigh gaande op de
rechte voet der gezeyde hellende, en Gewelf-tafereelen) van de voornoem-

«e punt O, een koordeken lootrecht opheffen,zoo lange tot het rake 't oogfi
des zolderinghs, ofplatgrondigh hellend Tafereel, ofgewelf, enze'fdaar
®Uyten, waar het oockzy. En danzaldezigbt-pnntzijn in de gezeyde Ta-
fereelen, alwaar alle de wijekende toe reyeken,en aantyndigen moeten.

Nukonde'tgebeuren , dat op de hellende zolderingen, of plat.yondige
tafereelen, geen zight-puntgevonden wiert, daar heel weynigaan gelegen
's i maar dan zalmen zich met koordekens moeten behelpen, om de gezeyde
poorzightkundige traliën te halen , of teftrepen, gelijck als op de gekochte
buyte-gedaanten; Plaat 16,17,18,11.

En vermits deze zight-pnnt, aldus boven de ziender op dees verfcheyde
Tafereelen genomen , ofgevonden, haar roochte verbazen, dienictge-
loeghfaam d'algemeenheyt der Doorzightkunde verftaan, en dies te meer,
als men zeyde dat d'interval van 't gezeyde oogh des zienders, tot op dees
ïight-punt, dus aan't oogh der voorzeyde Tafereelen in hellende platte
Zolderingen, en gewelven bepaalt, &c. de diftanci moet zijn, door wekkers
middel men de wijekende ladder op de gezeyde buyte-gedaanten fnijden, of
ftrepenmoet; zoo moeten zy letten, dat, wanneer men een trali met ruy-
Jen maackr,voornamentlijck op een plat toppig Tafereel ,'t welck gemene-
'>jck lootregt op de grontviackte gefteltis, waar op de ftant des zienders,het
*y zittende,het zy reent opftaande is; men vaftgeftelt heeft,dat bet deel,of
bayce-gedaante van de gezeyde gront-vlackte ,die ach tér het Tafereel is,
jUede met meetkundigeruytengetralietis, en dat de lini der Tlano van
¹ °ogh, ofte de ftraal des zienders, altijt evenwijdigh met de gront-vlackte,
ttioet begrepen en verftaan werden.

Het zelfcie gefchiet met dees lootrecht gehaalde lini, op het hooge dezer
P'atte zolderingen ofgewelven, want by aldien gy voorwerpt, ge'ijtk in de
"laten 11, 11,13,14, &c. een grontviackte aldus achter het Tafereel met
j"^uyten getraliet, en nas de rechte voetmaat lootrecht geheven, dan zult gy
^kennen , dat hy evenwijdig met de lini of pronjl der grontvlakte even wij-
zig zal zijn,en dat de verfcheydenheyt, allenigh in de verfcheyde ftelling of
"ants-gelegentheyt der gezeyde buyte-gedaanten,ofTaferelen gelegen isjen
^0r|i mijn zeggen beter te warachtigen, zoo ziet maar de Platen 3, cn 12.

Maar laat ons, indien 't u belieft, voortvaren in de praftijck dergroote
'^rali, namentlijck Doorzightkundige, op deze verfcheyde Taferelen te ma-
Ken. De Platen 11,17, iS, en andere zullen'er u bier twee gemackelijck»

Het een , hebbende een groote platte plaats, het zy Van een opgehaald e
^m.»ur, of anders, alwaar de gezeyde welven , of andere buyte-gedaanten,
ofte Tafereelen konnen geplaatft werden, en op geftreept, gelijck in dc 11,
* laat het profijl des Tafereels, en dat van haar gront-vlackte vaftgeftelt,
loot. recht op de rechte voet daar achter gezet, en volgelijck het oogh des
dienders van een groote, als uw uytdruckelijck naturel.

Dit zoo zijnde, en willende de wijekende Perfpeitive ladder fnijden, zult
8y maar rechte lmien van yeder verdelingh halen, die in het profijl der gc-
Heyde gront-vlackte, tot aan de zight, of oogh-punt des zienders gemaackt
n, volgens 't uytwij zen der 11 Plaat. En dus zullen zy het profijl van uw
Tafereel,hoedanighhet oockzy, in Perfpettive delen gelncdcn hebben ;
«it is de wijekende ladder,

Naa dit te hebben gedaan, zoo brenght alleen gevoeghelijck de gezeyde
doorzightkundige deelenop uw Tafereel, of buyte-gedaante, mits dat de
Zight-punt in de voorfchreve Tafereelen werde gevonden, ofwel op de
vlacfcten of buyte- gadaanten van dien , gelijck in de Platen 11, i ?, en haalt
alsdan van-vooren, door de Perfpe&ive verdelingen dezer wijekende, en
dan eyndelijck noch wijekende tot de Zight. punt ,met de lineaal, draad, of
Koordeken.

Dus zult gy een ruyte Perfpeaive trali gemaackt hebben, en die klaar en
gereet om 'er op te teeckenen, volgens de kleyne meetkundige traliën van
uw Model-tafereel, de Voorwerpen daar in bevat.

Zoo daar-en-boven uw Tafereel een ront geweifis, en niet eene lini daar
ïn, déwelcke u een der zijden, ofklimmende des Tafereels kan geven, em'er
de doorzightkundige delen over een te brengen, gelijck gy die bevat ziet,
op de profijlen der twee gewelfde, van de voorfchreve Plaat i1, Zoo haackc
maar een draadt aan'tgezeyde gewelf, die om laagh aan een loot zy ge-
hecht ; daar na» her kaars-licht een weynigh verder achter die draat geftel?
hebbende, zal zy op de buyte-gedaante van 't gewelf een fchaduw maken,
dan zult gy een lini op de fchaduw, die u djenftigh zijn zal, ftrepen, begin-
nende van het onderft van dit u gezeyde Tafereel, endaar de deelen bren-
gen, (gelijck als op deze hellende gezolderde, ofplat-grondige Tafereelen)
of wijekende Perfpeitive voeten , geftreept op het profijt der voornoemde
gebochte Tafereelen, altijt klimmende op devoorfchreselini, naa de zight-
punt yan het om hoogh des gewelfs, en dus zult gy alleenelijck de van-voo-
ren linien door deze verdelingen halen , en dan de wijekende tot aan de
zight-punt, gelijck verklaart wertin de platen 15,17,18, n,&c._f

Doch overmits men altijt zoo groote plaatzen niet vint, of zoo gelijck
plattebuyte-gedaanten, om dezg wijekende ladders, door't middel dezer
profijlen aldus te fnijden, en dat zulcksmet onze manier, ineen kleynder
begrip gefchieden kan, en zelf, wanneer de gezeyde platte plaats, de hoogh-
te of tuiïche-ruymte van de bazis des Tafereels af, tot aan de zight-punt
toe, door zijn kleynte niet konde bevatten, dan zult gy nochtans het zelfde
doen, dezel fde gelijckmatighlijck in een helft, derde , of vierde deel bren-
gende, of anders, hier toe gaa ick u een middel wijzen.

Om de wijekende ladders, voor alle de%e rege'-lo^e Tafereelen te
fnijden, doorat middel in mijneerfte verhandelingh wijtlo-
figh, en in dees bondigh verklaart.

GY zult in de platen 5,9, en 1 o, van dit boeck zien, dat de manier om de
wijekende Perfpeöive ladder te fnijden,en daar volgelijck de doorzigN
kundige traliën, van een plat-grondigh hellend Tafereel temaken, een
dingh is, om 'er een gemeen toppigh van te vormen, als wanneer de zight-
punt in het Tafereel, ofin het plano van 't zelfde gevonden werdt.
Maar gebeurende, dit de voorfchreve zight-punt daar niet werdt in ge-

yenden, en dat de buyte-gedaante van net Tafereel geboght, en regel-loos
'^s,dan moetmen, gelijck ick gezeght hebbe, op eenige platte, engelijcke
plaats d'inrerval overdragen, begrepen tuflchen het bazis des Tafcrecls,
en de lihi der plano van't oogh ; alsdan op dees platte buyte-gedaante,.ge-
lijck op dees Tafereelen, die platgrondigh , en hellende zijn, arbeydendej
Zoo zult gy de wijckende ladderfnijden, nemende daar toe de begrepe, en
gezette diftanci van de zight-punt F, af om hoogh tot beneden aan her
9°gh,0, des zienders,en de manier hier van zult gy wederom konnen zien,
indeplateni«, J7,eniS.

Volghthet middel van op verfcheyde regel- lo%e, engebsghte Ta-
fereelen, de PerfpeÏÏive van-vooren, en wijckende te halen.

VOor henen heb ick u een middel voorgehouden , om een wijckende, op
de geboghte buy te - ghedaante van een gen elf te halen, gelijck in dc 19,
Plaat.

Defgelijcks zegh ick dat,hebbende op mijn groote platte buyte-gedaante
Oer perfpeftive wijckende geftreept, ofgefneden , als in dc platen 1 i,en

* ⁷ , daar; niet meerder te doen zalftaan, dan een koordaken wel vttft te
"eghten, dat voor een weynightijes ten minftcn niet loslchiete , aan twee
punten ofte zijden,'teen aan de zight-punt van om hoogh , en'tander aan
Pen der verdelingen van de bazis, ofte het om laagh des Taferetls; daar naa
"aar op deze wijckende verdelingen , hier vooren op dit plat gemaackt, o-
^verbrengen, en haar aldaar met int, of yet anders teeckenen _; ende zoo
jtten zigh van de kaars, of diergelijcklicht begeert te dienen, om dees wijc-
kende, ofte deze verdelingen aan het gewelf te halen, zoo zal men juyft op
die geteeckende plaatzen , met int, of yet anders, klcyne bolletjes van
^lveeck was fchicken, of wel voor het fpannen van 't koordeken, een gelijck
getal van greynen ofpater-noftersaan rijgen,als uw wijckende ladder ver.
deelingen heeft 5 en als het zelfde zal gefpannen zijn, en dat men 'er de ge-
zeyde verdelingen op gemaackt, qf gebracht zal hebben , dan zal men op
Veder der zelyige,een der voorfchreve Pater-nofters konnen zetten.

Dit op d'eene of d'andere manier zijnde gedaan , zoo zult gy 't licht recht
^DP de plaats van 't oogh des zienders ftellen, en dan zullen die koordekens,
hallekens,of greynen op de gezeyde buyte-gedaante, ofgeboghtoTafe-
ofanders haar ware Perfpedive plaats af mereken, ofte teeckenen:
derhal ven moet gy haar , zoo juyft als het u mogelijckis, op't genoemde
■tafereel heghten.

De Platen 14,1c, 18, en to, zullen u merckelijck, de manier om zulcks
te doen, aan't oogh vertonen, en dat vaardiger, en önderlcheydelijcker als
^c geen 'er hier van gezeght is.

Het zelfde kan mede op twee verfcheyde manieren zonder licht gefchie-
w, de balletjes wegh-nemende.

d'Ëene vaft, en juyft een koordeken hechtende aan de plaats, alwaar het
Oogh des zienders, kaars ofte lamp was, en dat op de voorige manier,

en ec.'ie der plaatzen op de zelfde sijt, waar deze balletjes van was, of
C 5 pater-

Paternofteri warén, zonder dat't een of 'tander dezer koordekens Ha*r
^rechte linien verliezen, en alwaar't gezeyde koordeken, het|voorgenoemde
gewelf zal raken , daar moet en zal de perfpedtive punt van dees wijekende
zijn.

En doende het zelfde aan alle de mercken van int, de gewelfde buyte-ge-
daante aldus rakende, zoo zult gy'er de wijekende verdelingen, en haar lini
daarop hebben gemaackt.

Gy zijt verplicht, naa my dunckt, aan te mercken , dat ick met reden, de
gezeyde halletjes wegh hebbe genomen,op dat het koordeken,aan 't gelpan-
tie koordeken te nader zoude zijn gevoeght, want dus zal'er de werekingh
netter en juyfter van zijn.

Het ander middel om 't zelfde uyt te voeren, is dat, het koordeken aldus
zijnde gefpannen, en deze wijeke' ;de verdelingen daar op gemerekt, en zelf
de balletjes van was op haar plaats gehecht, men alsdan met zijn tween
diende te zijn , d'eene hebbende een oogh aan de zelfde zijde van dat des
zienders geplaatft, om te zien, ofde ene die hem met een teenken, ofyet
anders, al taftende aan of't gewelf teknt, hem oock de plaats wijft > °P
welcke yeder dezer verdelingen komen moet, recht tegen over zijn Oogh.

Derhalven kondt gy recht oordelen, dat het tegen, ofop een gewelf, al»
de 14 plaat vertoont, niet nodigh is, meerder dus verdeelde wijekende te
halen , om de van-vooren evenwijdige ïinien met de bazis des Tafereels te
ftreepen, dan als 't getal dezer verdelingen daar van is. Doch 't geen noch
nodigh zal moeten gedaan werden , is,een wijekende zonder verdelingen
daar van te halen, om door't middel van dees twee, alle de andere re ftre-
pen; 't geen wijtlepigh in de Plaat 15 werdt verklaart. ,

Mercktnu,dathetgeen in de platen 10, n,ii,gezeght, en verheelt za.1
zijn, en in de zeghreden van verklaringh, mijns dunckens genoegh zijn zal,
om u de manierte doen verftaan , van op een hoi le gedaan te , enomge-
boghte, de van-vooren te doen halen; in 't kort, gelijck hebbe gezeght, op
eenroots,byaldienhetnodighwaar. ~ .

Derhalven komen wytot het gebruyek, en byfchickingh van dees regel,
op deregel-loze buyte-gedaanten, en die lootrecht op , of bovenden Hori-
zont geheven, gelijck de muuren ofte gedaanten: die fpringende , en inlo-
pende hoecken maken; en zulcke andere met uytftekende, en in wijekende
lichamen; Mitsgaders de krom-gebochte, gelijck d'uytpuylingh en holte
van torens: want ick vinde niet geraden, datmen op de kootigelcbildere,
en dat om verfcheyde redenen, en onder andere,om deze, vermits het ftot
te dickwils daar op hecht, en dat zodanigh, dat zy in een ogenolick de kleu-
ren daarvanbedecken,en invreten zouden, enmeteenen,den treek die er
zonde zijn gemaackt.

Evenwel zulcks de noot vereyfehende, men zoude van een kleyn begrijp
zijn,indien men't middel niet vatte, om 't zelfde op zoodanige buyte-ge-
daanten te doen, hebbende de manier verftaan, om zulcks op alle de voor-
verklaarde re wereken in dees verhandelingh, en in mijneerfte, en inde
platen4t>i09,en 110.

lootrecht geheve, of toppige Tafereelen, men de Zighrpunt niet elders, dan
bp ofin dezelve zoeeken, ofplaatzen moet, Willende derhalven,op welcke

foofte van die het oock fnuik mogen zijn, een plat en toppigTafereèi verto-
on,gelijck de twee van de plaat i i.Zoo maackt allenelijck een kleynModeL
tafereel, als vooren; naa de diftanci,en hevingh van 't oogh, die u zal luften
5^e nemen, of daar u de plaats aan verbinden zal. En by exempel, gelijck als
'ndegezeydezr. Plaat, de diftanci is 0 F, en de hevingh van 't oogh A O _:j?}¹ zijnde en de kleyne voet, of meetkundige trali daarop gemaackt, ge-
ilek voor henen gezeght is ,d»nzullen u de'voorfchreve platen 19, 20, ij,
r^ekenm(Te fchaffen, van mede een trali op de gezeyde regel-loze toppige
j^uyte-gedaanten te maken, om op yeder, naa proportie van het kleyne tot
P^et groote, de zelve figuren te ftellen, die op het kleyn model-tafereel, trali
^by trali, of ruyt voor ruyt, en plaats voor plaats zullen zijn gemaackt.

^'erkjaringh in 't gros, van de verbindingh, ofdwangh, dit men
k.tn onaerwurpen %ijn in het flercken, en ftaautven van de kleu-
*en der Voor werpen,volgens de plaatsen, waar f>^; haar op de%e
"oan-vooren, wijekende, ofte min ofte meer draayende buyte-
gedaanten, gullen komen te gemoeten.

U/' Anneer de plaats, in welcke men deze Voorwerpen wil vertonen; van
_v * eenige venfters, even gelijck licht ontfanght; danheeftmen het
^?°rdeel,dat men de kleur alleen in die der buyte gedaante flaauwen moet,
,'.^e t oogh des zienders naderen, en die 'er van wijeken mede flaauwen, om
'e even gelijck te maken,volgens de verfcheyde fnijdingen, toppige, even-
'Jdige met het plano des model-tafereels: maar als 'r een gedeelte gefcha-,
^ ^Wt>en een ander verlicht is.dan moet men van ftonts aan de lichte, of om
eter te zeggen,de fterckfte kleur naaft aan het gefchaduwde deel brengen,
. flaauwen het verlichte deel, op datmen willende een Tafereel maken,
^ waar de Voorwerpen fchijnen, ofnietfehijnen, op dees buyte-gedaante
zijn, door dit middel, het gevoel van dees fchaduw aan het oogh doe
"«lezen.

, Ind.cn gy op een kleyn plat model-tafereel lage lichamen, rondigheden,
, 'ten, ofyet anders diergelijcks te vertonen had, volgens een gezette, of
^Paalde diftanci en hevingh van het Oogh ; zoo is u bekent, dat gy achc
k'ende te flaan, van wat kant het licht daar op moet vallen, lootrecht, van
_t°^ven, van onder, van op zijd ,envaackvan verfcheyde kanten te gelijck,
alles volgensden wil, en ftralen, dewelcke door de openingen komen,
°edanigh die oock mogen zijn, om de plaats te lichten,in welcke gy zulcke
^ejeken te maken hebt.

Wanneer een kaars, of ander kleyn Hooftlicht, of verfcheyde , een Voor-
erp verlichten,dan aanmerekt men,dat als een lichtende punt alleenelijck,
e'ckers fchaduwen haar breeder veripreyden , in het wijeken van't ge-
^<eyae Voorwerp.

Als men een vertoogh van voorwerpen door 't lichten van de Zon, ofte
*an begeert temaken, overmits de zoo verre diftanci tuflehen haar,en de

Als de Zon zijn ftralen niet volkomenthjck vertoont, en dat'er aldus
geenfchadaw op die Voorwerpen werdt gezien , dan alleen in hare hollig-
heden, alwaar datdeyzigh veripreyt licht niet indringen kan , danis 't on-
mogel jck, 't vertoogh van haar kleuren uyt te drucken, noch oock haar
wijckende,en draajendetegelijcken by de geziende van-vooren delen, d'ee-

ne van d'andere; dan door dees regel alleen , dat is , haar te.ftercken, en
fiaanwen, volgens haar plaats, en ftants-gelegen-heyt.

Men moet daar-en-boven toegeven, dat, hoe meerder lootrecht de ftra-
len van het Oogh des zienders, op deze buytegedaanten, of Tafereelen
fchieten, hoe meerder en hoe ftercker,, en onverfcheydelijcker't zelfd^eoogh, het gevoel hater kleuren onrfanght, en hoe haar ftralen daar meer -
derop fchuyven, hoe mindergevoel't oogh daar van krijgen zal.

Maar als liet zake is. dat men maken moet, dat zo een gedeelte der buy-
tegedaante, ofvan t' Ontwerp, of Voorwerp, waar dus de ftraal van 't oog»
opglijt, of dat het min van-vooren voor haar vertoont, haar een zelfde
gevoi 1 geve, als een van-vooren; dan weet gy, dat men de kleur der van-
vooren flaatnven, en die der wijckende, gleyende, fchuyvende ofdraayende
fierkenmoet, min ofte meer, naa dat zy min ofte meer draayen, of wy^c"

Gelijck het nu t'eenemaal codigh is, dat men deze bezonderheden gad^ellaa,tot de volmakingh de dezer regel-lozeTafereelen, indien men de teede-
re, en fcharp- ziende vernoegen wil_; dus vind ick geraden, dat de flaauwing

op elck der kleyne Model-tafereelen, gelijck in mijn eerfte boeck wijtlop'g¹¹is verklaart, ofgelijck in dees verhandelingh; zoo zal het licht, en gernac-
kelijck vailen, om zulcks aldus gelijckmatigh (na proportie) op de gezeyde
Buyte-gedaanten, of regelloze Tafereelen uyt te voeren , naa 't geen ick er
vervolgens van gaazeggen, en in de Platen 6, 24 15, j6,eni7.

Gyliebtdan gezien,of kondt zien in mijn eerfte, en in dit boeck,wanneer
liet zake is van in het Perfpeclif.op een plat en toppigh Tafereel, zoodanig®
zichtbare voorwerpen des natuurs, naa begceren te vertoonen, dat gy ^{cr £}vooren, al de van-vooren en wijckende Perijje&ive ladders gemaackt hebt,
en door haar middel, des noot zijnde, een Perfpeétive trali, en daar op be-
paalt en geplaaft, de vlackte, of plano der gezeyde Voorwerpen ; daar naa
door't middel der van-vooren ladders, de Perfpeéfive en van-vooren verbe-
vingen gemaackt; en dan noch de pl aats van h aar dagh en fchaduw gevon-
den. En eyndelijck geweten, door de proportie van de verminderingh der
gezeyde van-vooren, ten opzicht van haar bazis des Tafeteels, hoe vee'
een h'eldre,of bruyne kleur moet geflaauwt zijn, op dat 'er het Oogh 't zelf-
de gevoel vankrijge, als hetdeeszelfde Natuurlijcke Voorwerpen ziende,
zoude doen. En wat aangaat, de wijeken-en drayende Voorwerpen , ^menzal op haar verfcheyde flimre, of kromte acht nemen, gelijck in het XI-
Kap. zaluyrgeleght,en verklaart werden, en in de Platen 14,15, *6>¹⁷, ""
zer vërharddingh.

Hebbende dan alle deze dingen op een kleyn model-tafereel gevonden,
dcfgelijcki, wanneer gy uw Perfpeétive trali op de buyte-gedaantetij zolde-

dingen, of Plat-grondige Taferelen zult hebben gemaackt, oock op hellen-
de gewelven , en dat met een gelijck getal van ruyten, als 'er op uw kleyn
jttodel-tafereel zijn; Wanneer het zake zal zijn, de gezeyde voorwerpen t«
beuren, diegy'er op geteeckent hebt, dan zult gy de ftants-gelegentheyt
der twee buyé gedaanten gade ƒ1 an, namentlijck van hetmodel-tafereel»
®aar inbeeldingh op haar plaats gefchiekt, en van uwe re»el-l> ze buyte-ge-
daante, want men moet de llerckte der Voorwerpen, die men kleuren wil,
Verminderen en fl au ren, o;> de delen dezer regel-Ioze buyte gedaante^
die 't naaft aan het oogh zijn, en op die, de wel ke haar van-vooren meer-
der vertonen, dan de overeenkomende delen op het model-tafereel ; men
®?oe( in tegtndel de Voorwerpen ftercken, die in verder wijekende delett
^Ï!jn, en flin,mer,ofte meerder gekromt.

Maar het is gelijck ais onmogelijck den pracKzijns, een juyfte en gemac-
p'üjcke regel wegens deze vericheyde hellingen, febuynten, en regel*
'oosheyt der Tafereelen te geven , iet de perfpedtive fchickingh der gezey-
de kleur -n op dezelve,zonder't oogh te gehruyeken, om in de verfcheyde
gS'noetingen te vonniflen, ot'rgeen men volgens de gezeyde regels ter
Pract jck brenght, aldaar de zelfde v t rekingh van het kle yn model doet ;
?^er> moet zich met het mogelijck vergenoegen, en voor zeecker houden,
?« _Wt.] konnende het kleyn m< ;dei rafeteel 10e r«n, en dat door de regelen
⁶ mijn eerfte, en in dit .-eek, voornamen tiijik - Kap XI verklaart, wan-
*jeer men de zelfde dingen, op regel-ioze, hellende en ichuyne buyie-ge-
öaanten zal willen vertoonen, dst zeghick, men alsdan maar naa dege.e-
s^e"theyt, de van-vooren , de wijekende, en draayende dtlcn zal moeten
^crcken , offlaauwen, zoo dat zy d'uytwerckinghd-s Tatereels komen te
Waken.

^iu .-uilen het XI. Kap. en de platen 24,25, i«,en 27, hier toe grooteken-
' '"e aan de kundige geven.

^"pende eene der mis-flagen, die verfcheyde, begaan in de prac-
'ijekder (Perfpe&if) Üoor^ichtktmde.

j"\ Aar zijn'er,die gezeght en gefchreven hebben,dat,wanneer men op een
Plat en toppigh Tafereel,menlchelijcke figuuren looirecht geheven, te
j geelden heeft ,d'eene op d'andere evenwiidigh mee het plano van't ge-
lede Tafereel, dat men, zeghick,alfdan de hoogte der gene,die hoog ver-
j?^Vcn zijn, moet verminderen, en dat de verminderingh,namentlijck van
(, ^e= Welcke maar s, ofvoet hoogh zijn, heel onbegrijpelijck is ; en heb-
v ⁿ ghewaant een reghel te gheven , raackende de verminderingh dezer
°°ghte. ' /

j .'aar de gene, die yet van de Meetkunde hebben, weten dat de vermih.
jj ^tlngh ,naa ; roporcie van het oogh op het Tafereel gefchiet , gelijck van
jj' ^0ogh op 't ontwerp of voorwerp, ond;rfteilende het Tafereel tufichen
"-^c gezeyde oogh, en ontwerp, Derhalven zal ick. hier niet meerder van

reppen, overmits het geen daar van gezeght, en uytgeleght is, in de platen
aj,en 18.

Wat aangaat degene, die een groote menighte van exempelen geven,
om een pradijck te verklaren, daar menighmaai een exempel toe genoegh
zonde zijn, ick bevinde, dat zy, 't geen zy behoorden, niet en doen\ cn dan
noch veel minder, als wanneer zy door dit middel, die in kleyne gedeelten
vermenen te doen verltaan, en ondertuffchenhetvoornaamfte, enden
gront der praótijck achter L.ten.

En hoewel zy, nopende dit ontwerp, verfcheyde boecken gemaackt
hebben, by aldien de grootfte zwari^heyt daar door die gemoer kan wer-
den, niet hebben gelicht, zoo zullen zy de praótizijn altijt grotelijcks laten
verwart blijven, en in vreze van zich niet te konnen omwerren, het zy in
het praitizeren , of wel wanneer zy opentlijck, ut in 't bezondcr gebruyck
Tan alles zullen willen in'twerck itellen.

Ick lchacte dat, om wel d- es doorzichtkundige pracktijck te doen ver-
ftaan, men van haar oorfpronck af van verhandelen moet, cn geen gedeelte
zonder haar verklaririgh daar van voorby laten glippen, overmits, hoe vol-
inaackt rnen daar oock boecken van fcefchrijft, daar altijt voor de prafli-
zijns noch moeyten genoegh,overblijft.

De gene, dieniet begrijpen , 't geen ick gezeght hebbe, dat de praflijc-
ken van het meetkundigh twee J'pecien; gedaanten van een gelkcht zij";
en geen twee verfcheyde gedachten, en dat de praflijck van 't een, en van
^Jt ander,een,en zelfde zaackis; zoo zal alles wat zy hier over fchrijven, en
zeggen zullen, heel zwaar om te onthouden zijn, en in praöijck te ftelleo,
volgens de verfcheyde gevallen en ontmoetingen ; en het zal een wonder
zijn, by aldien zy ftüzwijgende het middel, om de lchoonfte cn noodigft⁶delen van dees kouft te vertonen, niet overüaan.

fakende' t geen het meejle deel der Onder-richters in de Teken-
kimde ₅ %eifs de ervarenfi?. naa V leven fchiiderende , haar
oogh-appel veranderingh op''twercl^geven, en dezelve ver-
draayen , en maken dus ongevoehjcl^ op naar Tafereel een tal"
leloos getal, van regelmatige ofte voorname booft-puntetti
fchoon tQ 'er fnaar eene daar in menen te hebben vejïeitj geeft
mijns dunckfns vei oor^aackt, dat het oogh geen renoegj^afflC
rontheyt ofverhevingo in 't gevoel of geacht van hare iverC'
l^en tmtfanght.

DEze ftofie in mijn eerfte Boeck niet genoeghzaam zijnde verhandelt
geweeft ; zoo heb ick, om tic *il'e van eenige,goet ge vonden, hier een
kleyn veriiaalvan temaken,met del'laaten-4,z,-,:», en 17 ,want ick al-
daar, volgens de meningh van fl'Hr. Hefarm-nes , in 't gros aangeroert heb'

fee, fpreecken Je vin de reden, of oorzaack van het fterek, en 't flaauw def
rakingen,dat ten cynde de wijckende dingen , en de drj.ayende voor al.wel-
fcc men in 't zin heeft op het Tafereel te verbeelden , die haar oorlproncke-
Uck en naturel wezen aan't oogh geven ; de flaauwing daar van,diende ge-
fterekt,welcke flaauwingovereenkomen moet,met een diep-wdjkend. Doch
<ck gelove , dar dees dry ut vier woorden , na behooren niet zijn begrepen,
Overmits de meefte gel'childerde wereken , die fchoon fchijntn te zijn, en
dfwetcke ick voor d'-zen heb gezien, en noch dagelijcks zie, voornament-
Üjck van de gene die haar werek maken van op 'toogh, naa 't natuuriijck,
of ftil leven te arbeyden, my de werekingh , volgens dees omftandigheyr,
^an wijekend en draayend, met een woort van rondte, niet en doen, als wel
Zoude gefclreden,indien zy na 't volgend zegpen gewrocht waren.

Mijn gevoe en is, dat die miflagh hier uyt is fpruytende, om dat zy het
"atïiurli'ekfti! leven, of anders yet naabozende , niet acht nemen van zoo
1'et te fpelen met d'oogh appel, gelijck gezeght is, om des te onderlchey-
delijcker dt kleur van haar ontwt rp tezien-, en dusmakenzy, datvan de
Jlcefte wijckende en dnayende deeleti van't gezeyde voorwerp , de kleur
^aar var. v< oren aan 't oogh vertoont ; of, zoo gy't anflcrs begf ert; dat
den appel dus rechte ter flincke, van om hoogh, ot v,m om laag drayende-,
de ftraal die van't midden uyt het oogh voert komt, verlcheyde van de
^voornoerrde wijckende gekleurde delen gemoeten kan, en dat zoodanigh,
dat zy hem, of het zal weynigh lchelen , het zeifde gevoel van fterekte ,en
Weur met den anderen geven zullen ; En zy zullen haar kleuren dus onder
^cen mengende, veroorzaken , dat het geen zy op een plat Tafereel voorge-
komen hadden in verhevingh te brengen, vlack en even zal l'chijnen te zijn,
^'el anders als haar oorlponckelijck leven. En het en ware, dat de ge.
daante van 't ontwerp of voorwerp , u door dc treecken en ommeringen
^aarverleelt ,die ueenighziutsde verre-wtjekingen, en draayingen ge-
^v®n daarvan, gy het gevoel der kleur niet van zoude konnen ,noch weten
^te bekennen.

Zoo werdt danvolgelijck dit befluyc gemaackt, datd'oogh-appelaldus
V ^randerende, men alsdan de verfcheyde delen van 't ontwerp ondetfehey-
dfntlijcker ziet, als zulcks niet doende _; en overmits dees veranderingh een
?e»oonte is, welcke naauwelijckskan achtergelaten werden, dcrhalven die
^1,1 achterdocht moet werden getrocken , en aldus werekendedezeivemif-
'^r°U\ven ; ten eynde men op zijn plat Tafereel, de delen van °t ontwerp,
ftieerdet flaauwe, naa proportie der gezeyde fnijdingen, het zy vari-vooren
°fie wel wijckende of ïraayende, welcke't voornoemde oogh niet ziet, op
Zoo _cen manier, de regelrechte ftraal daar op fchietende, en dat min of
^aeeropzijde, ofrefchuyns-, want anders zoud u de copy, (na abootzingh)
^an een naturel (.natuuriijck ontwerp') nimmer het zelfde gevoel, c^ge-
?'^cht van het oorfpronckelijck,aan het oogh verlenen Het weynigh deze
'^Zonderheden, en 't geen ick over de dry of vier genoemde platen zal zeg-
isgenoegh voor het tegenwoordige.

Aangaande deverfcheyde mengingen der Voorwerpen , die door en
in de lucht vermenght en ve. fpreyt %ijn, van de we cke ^tjn
pmringbr: Mitsgaders het middel, om die naar eyfch te fiere-
ken., enfi.iaw.ven, om'er aan't oogh,het qichtighgevoeivan
het natuurli/cl^af te geven.

MY verplicht hebbende , op een andere manier dan int eerfte boeck te
doen verftaan, den oorzaackder mengingh, en der fUauwinghvan ds
kleur der ontwerpen ,die men op een Tafereel vertonen , en af beelden wil,
't geen e_en groot deel is, van 't gene de vereeningh van de klcurgevingen,
of kleuringen wertgenaamt.

Zoo zal ick u zeggen, de gelegentheyt zulcks vereyfehende ; dat, heb-
bende zoodanige ontwerpen naar uw welgevallen re verbeelden , in, of o?
een Tafereel, en tfat plat ofte niet, in minder ofte meerder kamer-licht, iⁿhelder velt-Iicht, of in nevelige deyzigleyt; in't korte in een min of meer
duyftere nacht, zonder (Flambee.' of met toorts-licht, ofdiergelijcke, oir
ldeyoder, of -"elg^: ooter

Het u overnoduh is te letten , dat wy, en verfcheyde andere ontwerpen
van onderfcheydg luchten, min ofinrt-r,heldvr of duyfter omringht zijn, ge-
lijck de viffchen en andere ontwerpen, in min of meer klare of drabbige wa-
teren ,d?welckeop de gront, mede gelijck als wy, de buyte-gedaante van
d'aarde onder haar hebben. _;

En gelijck wy mede vaft-ftellen mogen , dat de boven-gedaante van E
water, het Tafereel zy, waar op wy ons inbeelden , d'ontwerpen, even als zy
daarin zijn, afgebeelt en geklcurr te zien, of cp de gront, of'er achter.

Defgelijcks konnen wy een platte buyte-gedaante des luchts vaftftellei¹'
en d'ontwerpen aan geen-zijde die begrijpen, van die groote dickte des
luchts omzingelt, en noemen die buyte-gedaanten des luchts,Tafereel.

Aanmerckt, belieft het u, dat ick valt of onderftelle, dat men niet meer
en bevatte, dat'er lucht tuflchen het Oogh, en de gezeyde buyte-gedaan-
ten van water en lucht zy, want men zoude u nders moeten vaftgeftelt heb-
be", lucht gevende tuflchen het gezeyde Oogh, of Lu. hts-tafereel, dat men
in het water hadde geweeft, 0111 oock tuflchen ons oogh, en gezeyde Tafe-
reel- o' buyte-gedaanten des waters, witer te mogen hebben.

Wy ze„'gen dan, dit aldus zijnde gevat, om onze gelijckenis ten «ynde^tebreng, n, dat het waterzuyver, klaar en ftil , en ie viiicben min of W'^efder daarin nad r,ot verder zijnde van de bove-gedaar.te, of Tafereel >ues
zienders oogh zal 'e het zelfde gevoelen van hebben , min of meer, juy't»
zuyver, en onderfchcydelijck, namentlijck, van haar gedaante en treek, etl
van haar kleur

Defgelijcks dees lichamen of ontwerpen, min ofmeervandebove-ge'
daante,ofp!at Tafereel, vaneen ichone, heidereen zuyvere lucht, nadef
zijnde,of verder ïnjcker.de,zo zal de ziender, min ol meerder het zicht'g'J

Eyndelijckkan werden gezeght, dat, hoe'tgezeyde water dieper en
meerder ontroert zal zijn, deze ontwerpen oock re minder haar in gedaan-
te , en kleur aan het i>ogh zullen vertonen , en dat zy boven haar eygc
kleur, die des waters zullen aandeelen, welcke haar omheynt, en die des
daaghs haar licht geeft, en van bet gewelf des Hemels, en andere lichamen,
die haar omringen , cn bcfluytcn, mitsgaders van de weerlchijningen , en
breeckingen, welcke om de voornoemue redenen, in, en op haar gelchie-
den.

Dus kan menzegïhen, dat de voorwerpen op deeze Tafereelen ghe-
maackt zijnde, boe deyziger en ontroerder lucht, en hoe meerder verfchey-
de lichamen of ontwerpen , by u eerfcheyningcn ond rworptn, cnvan hei
Hemels gewelf, 't welckhaar omringht ;dat, zegh ick, het oogh van alle
die zaacken daar meerder of minder ondtrfcheydelijck het zightigh gevoel
van hebben zal.

Waar de lucht even gelijck vol dampen, of andere lichamen, die een deel
van't licht en gez'cht beletten , tot op het ontwerp te gaan , dan waar die
vermindering!; op de even-verre geweken Voorwerpen, geliickmatigh met
haar di tanden : 1 y exempel, de drym.ial verder geweken, zoude drymaal
Zoo veel v ermiffen, als die in d'eerltc diftanci-

Maar overmits altoos de lutht, en zijn lichamen of dampen , ongelijck
van gedaante zijn, zoo zal ick de flaauwingen van't licht, en gezicht tof-
fchen dezelf-wezentheden niet begrijpen , welcke zijn de diftanciea boch-
ten, waarvan ick het overige beware, voor de platen is,it,en ir.

Lichte fchets, of ruw bewijs-ontwerp , van een middel, om mei
^ekerheyt de fnijdingen, of Urnen te halen, die''t gevoel aan''t
oogh geven van de hevmgen der Voorwerpen , welcke in de kp-
fere platen vertoont %ijn, het £7 door eene of verfcheyde fnij-
dingen , die den anderen overkjuyffen, die wygemeneïtjekte-
gefnijdingen noemen,

TOt nu toe is het niet gebleken in dewereken van die, dewelckehaar
arbeyt tot het plaatfnijden hebben aangeleght, te weten op koper, en
°P hout, dat zy in dfc zin hebben geliadt van de gezeyde fnijdingen, of hac-
kingen op de voorwerpen, die zy hebben willen v< rbeelden, volgens de ma-
nier, die ter vlucht iri dees redeneringh zal werden verklaart, en mede in de
laatfte 1'laat van dit boeck geplaatlt hebben-

En hiervan (tel ick my aan 't oordeel der uytmuntende hedendaaghfche
Pradizijns, en aan de Ihuffel-grage Liefhebbers, en kundige van dees konft,
dewelcke met geen kibbelige boezemingh ingenomen zijn , die ick bidde,
dat zy doch niet gegeven te gelovea-mijn inzicht te ziju, van de heughenis

der voorheene uytgeleze praitizeerders, in het minfte te krencken , maar
dar ick in het tegendeel haar viere , en (.met de hulpe van Godf) tot aan het
graf vieren zal; en ick mene dat zy op my niet zullen vergramtzijn , om
dat ick in 't volkomen getracht heb, op te bouwen , 't geen, waar zy zeiven
te met, eenigc ftoften toe hebben gelei ert.

Die van deze oeffeningh zijn, weten , dat het voornaam fte wit van een
(Graveerder) Plaat-lnijder, die een tekeninghof Tafereel (copïeren; naa-
bootzen wil, van een of verfcheyde voorwerpen aangebracht, of door zijne
ondcrvindingh, of door die van een ander, is van aan 'tzclliie haar oratie-
kringen recht te geven , g lijck op de plaatzen van lichten en fcharfuwen,
op de van-vooren, wijeken, en draayende delen: mitsgaders hare rakingc-n
van fterekte, en flaauwte, waar door zy haar uytiieecken zuyver komen te
verbeelden.

Nu, gelijck het natnuerlijck is,'t exempel van een ander, wanneer het ons
voornamentlijck behaaght, naa te volgen , zoo hebben eenige Graveerders
't zelfde gedaar, en doen het diergelijck noch heden , leyd'nde of halende
de gezeyde inijdingen , volgens de manier der Aloude, ofhedendaagfche,
welcke haar i ehaagbt, of met eene of verlcheyde fnijdingen, met of zon-
der punt, of alles met pnnten, de naacktheden voornamentlijck ; en zorgen
niet, om een willé regel waar te nemen, tot dc plaatzi.igh der gezeyde fnij-
dingen, cm te weten waar zy alle, en elckin'tbezonder , elkander dienen
t'ontmoeten, zonder haar in'trninft te verwerren , en daarenboven onder
den anderen,de Parfpedtive plaatzen om d'ontwerpeu te houden, op welcke
zy gefchicktzijn. _

Dit verbindt my hier d'ordre te verklaren, die ick daartoe dienftign
achte te zijn ; maar ick zalhet ter loop (in't gros) doen, want dees dofte
zoude wel een wijtloopigh groot boeck _s met die om Handigheden verey-
fchen.

Waren de naacktheden der natureliicke lichamen, mijns gevoelens,voor-
zien met ftrepen of draadekens, gelijck het Canefas, 't Linnen , en de La-
kerven, en zodanige audere ftoften meer, zoo en zoude men met de vinding
van die ordre tot nu toe niet hebben getoeft.

Yederweetdat,of fchoon men die ftoffen in vouwenbrenght, zulcksde
draden waar van ze zijn geweven , niet van plaats zal doen veranderen; en
dat yemant eenighverftant en kennifTe van die konft hebbende, wanneer hy
zoodanige ftoften yerbeelt, op zijn tekeningh de reex dezer dradekens, op
die verfchcyde ftoften zal konnen mercken,en alles,volgens de zicht-punt,
en diftanci daar toe genomen.

Uock kan niemant twijft'elen, ofhet zelfde zoude konnen gedaan wer-
den in 't uyt-tekenenvaneen menfehen-hooft, en naackte figuur, indien
zy .gelijck ick hebbe gezeght, van zulcke ftrepen of dradekens waren ver-
zien, fchoon zy verfcheyde bcwegingenhadden.

M aar om dat die naacktheden, en andere lichamen zoo niet zijn gefchl-
pen of gemaackt, en alleen't hayr en wol hebben, die van haar zelfde ma-
nier verfchaffen, om die af te beelden en naa te graveren, zoo moet men
een middel, zoo 't mogelijck is, uyt vinden, om diergelijcke treecken zich
wel in te beelden, en dat op de menfche-lichamen, en diergelijcke andere
Tïn verfcheyde ftoften gemaackt: en icht liaan,dat die meefte lichamen,

der Perfpeiïive op Taferelen.
Voorwerpen, gedeelten hebben , welcke van haar wezen motten afgézon.
dért werden, gelijck gezeght is, de hayrcn van de menfchelijcke figuren,
en dan d'oogh-appelen, de tanden, de nagelen; op dat, wanneer men zulc-
ke Itrepen zal willen mercken, of wel linien op de lichamen, men mede an-
dere op die kleyne gedeelten zich mocht komen in te beelden.

Om dan d'inheeldingh, en het oogh tot de volvoeringen van alle deze din-
gen te helpen, zal ick met een vry open hart, mijne gedachten, enmeningh
ef gevoelen hier gaan verhalen, en hoe alles my daarvan is ingevallen.

Eenige m.ianden zijn geleden, dar de Heer Nantevil, die heden van ver-
f' heyden is gekent voor een der heerlijckfte Gra veerders, en voornament-
h'ck'der teeckeningen , welcker verbeeltzelen hy de mee (Ie na 't leven onge-
meen uytlteeckend gelijcken doet, my bezoeckenquam, tenoverleggingh
van eenige Inijdingen op een teeckeningb, die hy in denzinhadde, om te
graveren. Doch, noch hy, noch ick en vonden , noch en zochten voor die
tijt niets , nopende het kort voorigh-ghezeyde, dan achtervolgens 't ver-
toog , en't herdencken van diergelijcke andere fchoone wercken ; doch
ftonts aan , quarn my dereden der fnijdingen in het Perfpeótif te voren,
zoo van de evenwijdige op bet Tafereel, als van de fchaduwen en befchadu-
wingen, wel cke de vercheyde lichamen opdenanderen, in't licht der Zon
veroorzaken; mitfgaders van de hier-verklaarde manier, om op verfchey-
de buyte-gedaanten buien, door't middel van kaars, en draatkens te ha-
len, het welck ons diende, om een plaa'fer-hooft, linien met teken-krijt te
halen, en die volgens een faijdingh, of bepaalt plano, evenwijdigh jen aan
my voorn amentlijck, en te meerder, om dit alles gevoegheüjcker te zien,
cn te begrijpen de linien en fchaduwen op zodanigh hooft, in Zonne-licht
gcltreept, tuflchen de Zon en 't hooft, een getraliet raket fteilende, nament-
lijck, met traliën van draatkens of koordekens j zoodanigh, dat zy hare
fchaduwen op het hooft lieten fchieten, en dat zinlijck aangenaam tot een
Volkome uytwerckingh 5 want daar zijn lichamen, op welcke de fchoon-
heyt dezer fchaduwen het oogh niet zoude vernoegen, fchoon gelijck in een
flagh van fnijdingh, of fteliingh, als op een ander.

Maar een tiguuris betjuamer dan een redeneringh,#m dit te doen vatten,
ziet dan het overigh in de voorgenoemde plaat 31. Alleen zegh ick, dat de
gezeyde draden, oflharen, of koorden, haar fchaduwen op de verlichte de-
len van d'ontwerpen, v. aar op zy flaan, allenelijck onderfciieydentlijck ver-
tonen, en in donckere plaatzen verdwijnen.

Het ooghmerck dan van alles in't gros (verwachtende een breeder uyt-
'^eggi"gh voor alle de verfcheyde lichamen, zoo in 'tbyzonder, als in het al-
gemeen,zoo Godt my zulcks toelaat') is,u te waarlchauwen,dat,offchoon
men een hooft voorftelde, 'r welck met onderlingb evenwijdige planos waar
doorgefneden,zoo zouden de linien daarop gemerekt, evenwel niet gelijck-
'vijdigg zijn, endat, overmits de regel- loosbeyt van 't voorzeyde hooft;
Haar mei 1 moet die evenwel begrijpen , zoodai ,igh als zy zouden zijn op een
gjauc-regcligh, ofgeregelt lichaam , als op een bal of ronde kloot, waar op
die onder den anderen evenv ijdige inijdingen zijnde gehaalt oock de linien
evenwijdigh zouden onderden anderen zijn , en du itoorden eenighzints
onze voorgenome blijtfehap: Wy hebben daar naa vaft verdragen, zoo door
ons vJijtigü overlegh, als door d ervarentheden der praittjefc, dat deze me-

ningh den praöizijn dezer konft grotelijcks verlichten kan , nopende de ge-
zeyde Ieydingh van deze inijdingen ₃ waanneer men die aldus meetkundigh-
lijcknaa 't verhogen, of op het natuuriijck bepaalt, en die dan begrijpt, en
op de plaat perfpettivelijckhaalt, ofo een andere platte gedaante, en dat
door't middel van de pen,of kool, na de Tekenaars wel gevallen

Maar'tgeen ons gezicht mcrckelijck, meed: in 't zien dezer linien ver-
dacht maackte, was d'aanmerckingh van haar PerfpeChfop dat hoofr, ver-
mits die op de meerder , ofminder-draayende, aan het oo^h min of meer
fchenen ingedrongen te zijn ; 't geen een andere wei ckingh wrocht, no-
pende de rondthi yt, als de ftucken vereyfehen die zoodanigh uytgevcerc
zijn. En om rechtte lpreeck-n, zoo is mijn oordeel gevelt, hier opïdathet
voorgaande de rechtewe. his, om het verheven in't graveren af te beel-
den. ' En het korfte middel om wel te arLeyden.

Ick dacht, en menige met my, welcke ick mijn gevoelen mededeelde, ra-
kende dit ontw-rp, dat eenige (doch niet terecht-gegronde geeffen) ter
vlucht zouden zegsen, dat verfclv yde Graveerders, zoo aaloude, als b«*
dendaaghfche het voorgezeyde hebben afgedaan, en afgewrochc want het
onmogelijck is, dat van zoo veel vercoogh platen, niet een en zv, welcke
daar van aanwijze, of yetaan't oogh vertone, dat daar aan gelijck zy^:Maar ick zal haar goet doen, dat zy my niet een eenig-h hooft alleen zouden
konnen tonen, alwaar zulcke Inijdingen zullen g„an, gelijck ick hier ver-
klaren zal, en gelijck de voorgenoemde Nanteuii, die hedendaaghs afv aar-
dight, en ten eyn de uytvoc rt.

Ën fchoon zulcks al waarachtigh waar 't een heel anders is") evenwe*
bleefickd'eerfte,die depraétijck daar van in't licht hadde gebracht.

M aar ick ftelle alle mijne redenen en gevoelingen, gelijck ick - oor heeⁿhebbe gezeght, aan de lnedighfte dezer k mdc, en in die der Tekeningen,
welcke zoo zijn ingeboezemt, dar zy uytlkfde, dewaatheytvanhaarte-
genftrijtfter,te weten, d'onwaaiheyt, konnen onderlcheyden.

DEes Plaat is in dreyen verdeelt, waar op de Hellingen der fes platte
Tafereelen zijn gemaackt. In het bovenfte ziet gy het toppigh A,
en de twee B C ,(Horizontele) Zighteyndige genoemt,'t een B, otn
hoogh van van-onderen, en 't anderC, om laagh van van-boven gezien
met het oogh O.

In het midden hebt gy een plat hellend Tafereel D , en een aan een zolde.
ringh, of platte gront, welcke, zoomen begeert het zelfde gevoel aan "c
oogh des zienders zullen geven O, als van de toppige, gelijck dat van A.

Om laagh vertoont zich een toppigh Tafereel (ofte muur} F , op zijde
van des zienders oogh geplaatft O, 't geen mede, by aldien men wii, haar
Vertoogh zal van-voren doen, gelijck de geheve trali abc A, wekkers
lini, of merck-letter b d, evenwijdigh aan de zijde van het Tafereel F, is
gevoeght.

Het geen, wegens deze fesderley Taferelen, om op de van-voren en
wijekende Ladders, en diergelijcke ontwerpen meer te linieren, is dat,door
onze manier, en volgens zulcke diftanci, en voorgeftelde of gegeve Oogh-
hefEngh, het zelfde licht, en vaardigh op de boven-dry ABC, kan gedaan
werden, zonder een kleyn model-tafereel te maken, en dat 'ergeen onder-
fcheyt in en is, in de Pra&ijck van een Toppigh, of een Zight-eyndigh te
halen , van beneden om hoogh, of van om hoogh beneden gezien, zoo
mijn eerfte aanwijft, en mede dit boeck in de Platen tt, en 13.

En of men fchoon door onze voorzeyde manier, het zelfde op de dry
laatfte Taferelen doen kan, zoo heb ick (.vermits men wat meerder in de
meetkundigepraöijck, daneenige, ja demeefte fchilderszijn,ervaren te 4.-
Wezen) goet gevonden, om, rakende deze platte en volgende kromme ge-
kóchte, en regel loze Tafereelen, een gemackelijcke manier uyt te vinden,
door 't behulp van een kleyn model-tafereel ; en te meer, overmits zulcki
juyfter, en vaardiger zal konnen gedaan werden.

Weet dan,dat gytotde platte, toppige, en zighteyndige Tafereelen geen
Kleyn model-tafereel cn behoeft, maar wel tot de kromme, fchuyne, op zij-
de, gebochte en hellende, zoo de volgende plaat aanwijft.

OM hoogh in deeze, wert u een gewelfde Zaal of gaïery, in 't perfpeöif
vertoont, waar op d'afdelingen der dry Tafereelen ABC, zijn ge-
maackt.

Nu onderftelle ick, dat men begeere, dat A, aan des Zienders oogh, n o,
toppigh, of lootrecht zich vertone, geftelt op haar voet ofzijde F, van de
voornoemde Galery , gelijck degetittelde lootrechte lini F G.

De navolgende Platen zullen u doen weten, waar die getittelde linien
dienftigh toe zijn , welcke gaan van de verdelingen af der gezeyde loot-
rechte getittelde F G, tot het aan oog O,die van c ƒ, fnijden, en dat de getit-
telde os F, de diftanci moet zijn, om het model-tafereel,en OF, desge-
lïjcks om de Perfpeótive trali te maken, op het Tafereel A.

Het TafereeiB, om plat zicht-eyndigh te fchijnen, vereyfehr een kleyn
model-tafereel, naa de diftanci S B , enOogh-ftant B, en fchoon 'er de tra-
li van 16 ruyten aan gezet zy, zulcks is enckcl gefebiet, om allenelijck te
doen verftaan, dat, hebbende op het kleyn model-tafereel zoodanige voor-
werpen, als men aan 't oogh begeerde te tonen, op het gezeyde gewelf, of
zicht-eyndige Tafereel B, gemaackt, en volgens een gelijck getal van
kleyne ruyten,en dan dradekensgefpannen, om zulckenandere trali van
,3 6. vierkanten, op het voornoemdegewelf te halen, als hier naa breederzal
werden verklaart; en dan eenkaars geftelt op de punt S.Oogh desZienders
tf, dees dradekens alsdan met haar fchaduwen , een Ferlpeöive tralima-
ken zullen. Ziet om laagh in de plaat het gewelf M.

lek ftelle vaft, wat aangaat het Tafereel C, dat, hebbende 't Oogh de^s3 zienders ao, in de plaats van de getittelde FI geftelt, heteenenzelftic
zaack zoude zijn.

Mcrckt oock, dat, by aldien men een zicht-eyndigh Tafereel op een re-
gel-loos gewelf wilde maken , en by exempel, als om laagh op een Kloofter-
wèlfzel N, het mede, het zelfde zal zijn, en moet daar tóe een zichteyndig"
tnodel-tafereel maken, volgens haar diftanci.

Gy gaat in de volgende Plaat zien , dat'ergeen onderfcheyt is de van-
vooren , en wijekende Perfpeflifladders te maken, euvolgclijckeen trali.i
•f roofterwerek op een plat Tafereel, dan op een toppigh,

Hier ziet gy om hoogh een plat toppigh Tafereel, lootrecht op degront-
vlackte a ghi, geftelt, dat de verhevingh van't oogh mede
daar op is; 0 F, de diftanci, en F, de zicht-pnnt; en dat g h eyndelijck de
geruyre medevlackte is achter het Tafereel gdbe.

Defgelijcks is om laagh in de figuur gd eb, het Tafereel; O, de ftanc
Van't oogh i F, de zicht-punt daar op, en O F, de diftanci toffchen 't gezey-
de oogh O, en Tafereel, en het ganfeh onderfcheyt, dezer twee Tafereelen
is alleen inde ftellingh, en dat, in plaats dat de ziender in het fcovenfteop»
gerecht ftaat, hy ao , om laagh uytgeftreckt lecht, en by aldien gy dit
Boeckdraayt, zoodatdelini Ugh j , het omlaagh dezer plaat zy, gelijck
hier tege.nwoordigh E V , dan zal de merckclijcke waare klaarheyt, en
Waarhry t van mijn zeggen zigh u daar van vertonen.

Overmits hier dan anders niet en valt te doen , dan een Perfpeftiftrali of
ruyt-w;. rek te konnen maken, op verfcheyde buytegedaanten, platte of ge-
bochte,enkrommeTafereelen : zoo zegh ick dat, om'er toe te geraken
op de platte, van wat ftants-gelegenthcyt zy oock zouden mogen zijn,
d'oogh punt op haar zijnde gevonden, de gezeyde traliën met de lineaal, 3
of draat zullen gehaalt, ofgeifreept konnen werden, gelijcjgde toppighe
Tafereelen.

Merckt dan wel, dat ick verftaa , dat het Tafereel gdcb, de figuur om
laagh, gelijck een zicht-eyndige, of op, of aan een zolderingh geplaatft is.
Mijn inzicht of voornemen is evenwel niet om de trali die inde geruy te
grontvlackte verheelt is,g h, te halen, dat'er op de gezeyde gront of ruyt-
Werck eenig verheven ontwerp zy , en by exempel gy daar de reden tor_;noch
toe niet van gevat hebt, zoo zult gy die hier nakonnen begrijpen.

In de volgende plaat, wert n een middel vertoont, om op twee toppige
Tafereelen, 't een op 't ander , de Per/pective traliep, en alle voorwerpen
believen te halen.

FN EesPIait vertoont n ter rechter zijde twee platte en toppige Tafereelen,
XJ of lootrecht 't een op 'c ander F A, en daar op de zelvige traliën, en
voorwerpen in't Perfpeótif afgebeelt, en geteeekent op ern zelfde diftanci
E O, of oogh ftant O,

• ï^{et onc}1^lcr(c!lcy^{t 1111} vin 't een en 't ander, is hier in, dat de zicht-punt F,
in het onderft T afereel, en volgelijck uyt het hovend is, en dat des zienders
oogh, de trali van het onderft, en een gedeelte der voorwerpen van boven
ziet, en m het tegendeel die der bovenft van om laagh, en dees verhevingh
is dus d'oorzaack, dat een wijekende gedeelte der gezeyde Voorwerpen aan
t oogh, door de bazis e », verholen en verborgen blijft, of is.

Om hoogh ter luchte zijde, wert u 't vertoogh der voorwerpen, van 't ge-
zeyde Tafereel van om hoog,voor ogen geftelt,op dat 't zelfde van vooren,
gelijck onderftcltwerdt, dat het oogh O, des zienders doet, mocht ghezien
werden.

Maarzijtindachtigh, dat mijn meelte voornemen, waar door icfc ver-
plicht bengeweeft, deze twee Tafereelen , en voornamentlijck het bovenlt
te vertonen is, om te doen weten, het middel van het kleyn model-tafereel
te maken, Vfienftigh om de geboebte en kromme zolderingen , toppigb^e>
zicht -eyndige, of anders haar aan't oogh vertoonen, en dat zoodanige Ta-
fereelen gemenelijck hoogh verheven zijn. .

Dus merekt gy, dat op zulcke een platte buyte-gedaante een dierge'ijcK
hoogh.verheve Tafereel hebbende te verbeelden, het niet nodigh zoude
zijn ,'jen zy, men wilde een kleyn model-tafereel daarvan maken,
IchooSclees zicht-punt F, daar buyten waar, overmits den middel te vinden
is, die zonder daar buyten tegaan, te vinden, in de Platen f3,54, Jf, 5⁴>^vlt]
mijn eerfte boeck,of't en ware men geen plaats daar toe konde vinden , g^e"
lijekin dit bovenfte Tafereel.

Maar't geen, waar op te letten is, gelijck ick gezeght hebbe, is dat gy een
dusdanig!) geheve Tafereel hehbende te maken, en by exempel, op, ⁰f'^eS^eeen gewelf, dat men zal moeten zien, hoe veel voeten van het oogh O,
tot aan de punt F , zijn,'t geen de diftanci zal wezen ; en hoe verre dee
zicht-punt F, van de bazisderboven-tafereel e n, geweecken is.

DEes Plaat waarfchuwt u alleenelijck, dat indien , in plaatzë van, door
de werekelijcke Pe.-fpe&ive regel, op de kleyne model-tafereelen de
voorwerpen te maken, gelijck in de voorgaande Plaat, gy die in 't verhe-
ven zoodanigh had, als gy dezglve begeerde op ugroote verfcheyde Tafe-
reelen te maken, ofwel gemodeleert-, dat'er, zeghick, niet anders en waar
te doen, dan die te plaatz.n in een proportioneerlijck geheve plaats, alwaar
gy die vermeent te vertonen , en dat volgens een zelfde,en oogh-verhe-
vingh

t n ftelt saft by exempel, dat gy de ziender A O , zijt, en zijnde te rugge
getreden, volgens een behoorelijcke diftanci O F, zoo dat gy met een ooge-
Zwier, de hooghte van 't ontwerp kondt bevatten van F , af, tot boven aan
M, toe , en datgy opdeze ftant, in het kleyn net, en juyftinhetkleyn,de
gezeyde figuur naageteeckent, en gekleurt hebt, of 't ontwerp met alleha.
te aanhanghzelen.

Dit zijnde gedaan, zoo haalt op u kleyn Tafereel zulck een kleynetralï,
als't u gelieft, gelijck wederom in de volgende Plaat gezeght zal werden.

Dan zultgy alleen de plaets, of buyte-gedaante te bepalen hebben, waar
op gy 't ontwerp van u kleyn Tafereel in 't zin hebt af te beelden, of in zol-
deringh, of hellend, of verwelft, of anders; nemende de zelfde diftanci O F,
en de verhevinghvan't oogh AO, en die gelijckmatigh, alfdan op de ge-
zeyde overdragen.

En om dees gelijckmatighey t (proportie") des te beter aan den gemeenen
Arbeyder te doen verftaan, zoo zegh ick, dat, by aldien gy een groot ont-
werp, gelijck na 't leven hebt afgebeelt, zoo moet gy op die plaats, alwaar
gy in het groot te wercken meent, dees diftanciO F van een zelfde groote
nemen, en overdragen.

Is zulcks naa een kleyn ontwerp in het tegendeel, zoo moet gy een kley-
ne gelijckmatighde diftanci genomen hebben -. engy moet naa de plaats,
alwaar gy arbeyden wilt, dievergrotén. .

■ Ier hebt gy een kleyn model-tafereel met fignren , en een gedeelte der
Bouwkunde opgemaackt, weickers bazis of van-vooren grontE nV,
geheven is boven de lini der plano, van 't oogh Z F X; anders, de zicht-eyn-
d'ge, en gezien op ra. voetdiftanci, gelijck de iz. verdelingen ge tekent op
d interval Z G, aanwijzen , naar believen ojfdc lini der gezeyde plano , van
t oogh Z F X, genomen, volgens ons zelfde praflijek.

lek heb op de rechte voet V R , H E , beyde de Perfpeflive traliën geftelt,
en haar wijckende gefnede ladders n Z, en H Z, om te doen verftaan, dat
men zich van d'cenc en d'andre dienen kan, tot het maken der gezeyde mo-
del-tafereel, zulcks een zelfde zaack zijnde, weet dan dat F, de zicht-punt
is.

Engymercktdaar enbovenhierin, dat wanneer men begeert op eenige
bu₅ te-gedaante, of plat-grondigh tafereel, hellende, of krom, geregel' ot
net, zooeen vèrtoogh afte beelden, dat men na't leven voorneemt, dat,
zegh ick, men zich vernoegen moet met het geen , het oogh daar van kan
zien, want ycder is bekent,dat, hoe hoger der Tooneelen vloeren , boven t
oogh geheven zijn, waar op de (Afferm) fpeelders, ftaan en gaan, hare rol-
len uytfprceckende, hop minder zydie komedianten Zullen zien konnen,
en meerder dat zy (te weten de fpeelders) geweecken zijn, of ruggewaart
getreden, noch 1 inghs hoe minder.

Maar om dat de Bafis verlcheyde det Tafereelen, gelijck op de welven, en
andere zolderingen,en bogren,hoger geheven dan deze (Theatrcn)Toone-
len zijn, zoo moet men dees verbintenis re gemoct komen,'t en zy.men lag®
hoogingendaar op wilde verbeelden , cn zierzelen, die zoo vcrre-wijcki""
gen niet vereyfehen.

Hier over is my in den zin gekomen ,'t geen in de vorige redeneringen ge-
zechtis, dat men oock op zoodanige buyte-gedaanten van gewonelijck®
Tafereelen vertonen kan, zonder gade te liaan", door welcke diftanci, cn
oogh-hooghte zy gemaackt zijn getveeft, of met het gezicht,of met regel.

Maar laat ons tot ons vorigh wit geraken, namentiijck dat, hebbende
zulck een kleyn model-tafereel,gelijck dit, of een ander, men een trali daar
op, of kleyne voet-maat, van onder den anderen gelijcke ruyten maken za',
sis de Hippelen, welcke gy 'erop ziet, en oock zoo kleyn als UL. zal be»c-
ven, om tegemackelijckpren juyfter , d'ommeringen van uw ontwerpen?
die daarin zijn , te brengen op een gelijck getal van doorzichtkundig^c <^ri~
tien, op een gewelf, of zoodanigh ander Tafereel, gelijck gy in de voigende
Piaat gaat zien, die dees zelfde model-taf. rcel volght, op een trali overge-
dragen 3 genomen: op een Cilinder gewilf.

Egrepen hebbende, gelijck hier na zal gezecht werden, hoe de Ter/pee.
tive ladder gemaackt werdt, en dat een regel-loze buyte-gedaante, of
tafereel, zöo reft alleen te weten, hoe iren opde voorfchreve traliën, de
plaatsen vah de ftant def ommekringen van d'ontwerpen, geüjckmatigh op
die der geztyde model-tafereel vinden zal.

Derhalven uyt de voorgaande Plaat van het kleyn model, metgelijcke
grote ruyten getraliet, en door dees gewelfde met ongelijcke getittelde, cn
vaneen zelfde getal, als die van 't gezeyde model; zoo oordeelt ,en zietgy
de manier wel, zonder breder verklaringh daar over, om alles met propor-
tie en gelijckvormigheyt te konnen doen, dat is: de gedeelten der gezeyde
Voorwerpen, plaats voor plaats, en vierkanten voor vierkanten te plaatzen.

En even als de les van-voore voeten,welck zijn op de getittelde van-voo-
re linien a b , c d, e f, g h, i k., en dien 'er meerder waren, welcke verder-
*vijckende gingen van baar bazis EV, zoo werden die kleynder door de
proportie, die in de platen 115,116, is verklaart in mijn eerfte beeck, no-
pende de verminderingh van kleurop zoo een van-vooren, ten opzichte,en
na proportie van die, de welcke is op de diergelijcke van-vooren, der trali
Van het kle'yn model tafereel van hier vooren, het zy van de helft, van het
derde, van het vierde, en zoo voo®,

_i Want het is ganlch zeker, en gewis, dat, om te maken , dat het gene,
'welck geteeekent cn gefchildert zal zijn aan zoo een welfzel, of zoide-
fingh, hellende naa 't dogh des zienders, hem fchijne zich te heften, en op
^te rechten, en dat loot-recht en toppighop de rechte voet E (V, P V, zoo
"loeten de delen van 't ontwerp, die het rneeft naa vooren komen, kleynder
'•'ijn, en flauwer gekleurt, naa proportie van die, welcke zijn op de fonda-
'hentele E V.

En vermits,dat de vierkanten of traliën groot op het gezeyde model ma.
kende, die op het groot natuur-tafereei zoo vee! grooter zouden zijn, cn
dat men heel zwaarlijck d'ommeringèn der voorwerpen op een gewelf,
!«yft, en naa behooren zoude konnen vinden ; Zcoradeick, dat men da
Voornoemde traliën zoo kleyn make, als men die daartoe zal bequaam vin-
den, o_m door dst middel alles des te netter, en vclmaackter uyt te wereken,

OF fchoon in 't eerfte gezien zy,hoe de wijekende ladder moet gefeeeden
werden, en daar van een Peripedlif-trali gemaackt, op een plattoppig
Tafereel, zoo zal ick 't hier evenwel, om redenen, noch eens verhalen.

Dit Tafereel gedh, is, zooonderftelc is, plat, en haar vier hoeckeö
recht, de lini der Plano van 't oogh ZCF X, of Horizontale, ghehe-
ven boven de bazis van' gezeyde Tafereel g e c, dry voet en een half, en
de tuffchen-ruymte (diftanci) van des zienders oogh zes j zoo heb ick de
ziender zittende, en wat kleynder als hy diende te zijn, vertoont, om dat by
een gedeelte des Tafereels niet bedecken zoude, en mede om beter de di-
ftanci O F te zien.

Merckt dan dat, om de wijekendeladderperlpe&ivelijck wel teftrepeo
of te liiijden, in zoo vele voeten als het u zal gelieven, volgens onze algem^e'
ne manier ; gy uw paflèr zoo verre allenelijck te openen hebt als gy wilt, e"
deze zelfde groore, alwaar het u zal luften, op de Horizont-lini, of de zicht-
cyndige, namentlijck op die der plano van "t oogh Z C X, te brengen, en by
exempel van de punt Z , zoo menighmaal als de gezeyde diftanci voeten
vat, als van Z, in C, en dan die zelfde openingh des paflèrs noch eens,
eene dezer zes grooten op de bazis g e c, als van g , in n, en van die punt»,
degetitteIde,tot de Z halen,en dan volgf lijck noch een andere treckenvan
de punt g, tot die van c, de lefte dezer verdelingen, en alwaar zylnijd^enzal de getittelde » Z, halen de van-vooren o p ₁ evenwijdigh met zijn fun-
damentele gec, en dan van de punt I, een andere rechte Iqc, die de
getittelde bZ, op de punt q , mede doorlhijden zal ; en van de punt »>
een andere van-vooren ijr, halen, en desgelijcks het zelfde doen met 3 /'
en andere van-voorene, naa dat het u nodigh zal zijn.

De naaftvolgende plaat wijft u aan, dat zoo een trali te maken in 't P^er"
fpe&if,opeen plat-grondigh Tafereel of zolderingh, welcke men begeert»
dat aan 't oogh des zienders toppigh zich vertone, of recht-fnoerigh
den Horizont, met deze een bet zelfde is,

In de volgende ziet men, dat de manier om deze van-vooren, en wie-
kende ladders op een plat Tafereel, cn dat hellende, het zy naa 't oog «^eSzienders te maken, met deze de zelfde is.

DEze vertoont u in 't perfpeflif de gedaante, en portie van een kleyn e
kamer, Galery , ofkabinet, en dies mede de gront-vlackte, waar de
ziender AO ftaat, dan de twee muren of zijden, endegront VcgM,
en eyndelijck zijn platte gront of zolderingh gcdb, waar op men onder-
ftelle, datmen dat venfter, of hoogh-poorte verbeelden wil, die ick ftelle
loot-recht geheven te zijn op de van-vooren gec, of bazis van de zolde-
ringh gcdb, daarachter.

Hebbende dan voorgenomen zulck een perfpeflive trali te maken op zoo
een Zolder-Tafereel, die zijn uytwerckingh, als hebbe gezegbt, vol-
brenge.

Zoo moetmen voor eerft de plaats bepalen, van waarmen de gezeyde
bnyte-gedaante bezien wil, anders de ftant van't oogh, dan de diftanci,
en fielt vaft, om zulcks te doen, dat de figuur AO loot-rechtzyopdfc
gront-vlackte, ofte zolderingh NMRV.

Daar naa hebbende van d'oogh-punt of O, een loot-rechte lini Oef,
°Pgehaalt, tot dat die de zolderingh gcdb, gemoete, gelijck in de punc
f, en van ƒ, gezeyt een van-voore rechte Z f X gehaalt, evenwydigh
Het de van-voore, of bazis gec.

Dan zalmen meten hoe veei voeten de gezeydelini 0 ƒ, bevat, en dooi
"at middel zult gyde wijekende ladder maken , gelijck in de voorgaande
Maat uytgeleght isgeweeft : enzoogydie geftreept ziet ter zijden op dia
*°lderingh, als in den (triangel) dry-hoeck g C Z, ende^nZ, en de zes
°elen der diftanci, begrepen in de tuflche-ruymte Z C, ende der andere
hechte getittelde, welcke lopen in de punt C.

Dit zijnde gedaan, zoo ftaat u alleen de van-voorene, door de pcrfpedK-
Ve wijekende verdelingen evenwydigh met hare fondamentele van-vooren

c, te halen, en door de voeten, ofverdelingen dezer van-vooren gec,
Wjckende te trecken tot de zicht-punt ƒ, en dus zultghy uwe Doórzicht-
kandige ruy ten, of traliën hebben gemaackt, waar gy alles naa luft, cl^
gelieven zult konnen verbeelden, volgens en gelijckmatigb met her kleyn
"lodell-tafereel daar toe gemaackt ende gelchickt.

Ick heb op de trali der gezeyde zolderingh ten naaften by de gedaante
Van de poort, of venfter geplaatft, volgens de gepunte meetkundige trali,
°m te doen verftaan, dathy, aldus zijnde gemaackt op de gezeyde zolde-
*'ögh, aldaar aan het oogh des zienders eveneens zich moet vertoonen, als
'«e, dettjclcke op de gepunte meetkundige trali gehaalt is.

GY ziet noch In deze, dat de manier, ofdepraflijck om af te beefden, of
te ftrepen 't geen daar in is,niet verfcheelt met die der twee toppige, en
voorgaande Zolder-tafereelen.

Vermits gn4c,de van-voore fondamenteleis,en gb, en erf,'dekliij*
mende, ofte zijden, en bd, den top,en de vier hoecken mede recht; dat ae
getittelde of gepunte Z/X, dezicht-eyndigeliniis, en ƒ, de zichtpunt >
cn oock dat de tuflche-wijdte (interval) van die punt ƒ, tot de punt Vj
oogh des zienders AO, is de diftanci, ondergeftelt van tien voettn,z?_
dat, gelijck in de 8. Plaat gezeght, den paffer geopent hebbende naar be >^e'
ven, en de groote tienmaal op de zicht-eynder Z/X, geftelt hebbend?'
beginnende van de punt z, en eyndigende aan G, cn dan een der tien g^ellL
ke delen om laagh op het Tafereel gebraght, als van g, inn, ineen ree"
te van de punt n, gebaalt tot Z, en van de punt g, een andere tot die df-
diftanci C, en volgeli jek van de punt, die de gezeyde getittelde lini S '
tor »Z, zal gemaackt hebben, als op de punt 0, dan moetmen eene
»oren 1,0,p, halen evenwijdig met de fondamentele van-vooren neg >
wan ï, diede voorfz. van-voore I op, maakt op g z., noch halen een ree»
getittelde tot de punt 0, Ihijdende nZ, in de pont q, van dewelcke B»
de van-vooren 2 ijra, mede evenwijdigh met gc, halenmoet. I;

En dus altoos het zelfde doen, voor zoo veele van-voorene, alsgy*"
»e halen hebben, zoo dat zy alle met den anderen evenwijdigh zijn, en «
zult ghy de wijekende ladder, en de van-voorene gefneden hebben ; ^djL
reft alleenelijck door de acht voeten of verdeelingen, die op de bazis 1»
¥an het Tafereel gnc, wijekende te halen aan de zicht-punt ƒ; en °^vBlits dat, uwe leftegehaalt hebbende, namentlijck cf, overblijven
dendetwee C triangels) dry-hoecken Z fg,'aanuwrechte, cn
uw lughte zijde, zonder wijekende, ofte ruyten zoo neemt waar op «^e _jfte van-vooren, alsio. rsn, de welcke voet het oock zy, daar op bef*
®lsdievan rx, enbrenght die wederaijdts, als van r,tot 10, en van b,_t

en haalt rechte door dees punten tot de zicht-punt ƒ, naa de kli
td,engb, en hebbende verfcheyde wijekende te halen, doet dan het *
de, een meerder getal van van-voorene zijnde gemaackt. je

De volgende plaat vertoont het middel om de wijekende ladder
Taprofijlender Tafereelen te Ciijden.

t N deze Plaat mooght ghy zien , dat de lini AB, het profijl vertoont
p ^van een grondt-vlackte van het toppigh Tafereel E F M, dat daar recht-
'ötigh op is. C G, van een plat-grondige. of zolderingh. C H , van een
Plat-heliende, en CNI, van een gebogbte, of ront gewelf; eneyndelijk
^^ertoont de gekromde lini CKL, een Tafereel, wekkers buyte-gédaan.
eroes gewij's regel-loos isgebocht, en dat daar-en-boven de lini CD,
in zevenen is gedeelt, alhier de zijde, of het profijlis van de grondt,
'ïckte der profijlen van de gezeyde Tafereelen CG, CH, CNI, ende
Kt..

Mijn inzicht is, dat O, punt van't oogh des zienders AO, enalledeze
y°fijlen der Tafereelen, en grontvlackten, mitsgaders alle deze getittel-
linien, welcke van de verdeelingen der voornoemde planoos tot aan 't
pzevde oogh ü, lopen ineen zelfde punt, en degetittelde OGHIL,
ⁿ een plano ofte fnijdingh aile moeten begrepen, ep verftaan werden.

Daar-en-boven dat de tufiche-fhijdingen, die deze getittelde wijckende
"?.aken op dees verfcheyde profijlen der Tafereelen, de perfpeitive punten
diemen daar op begeert te vinden, enhate ftants-gelegentheden, vol-
deftralinghvan 't gezicht,
1 £00 dat, by aldienmen konde een zoo groote platte buyte-gedaante heb-
als de plaats opwglckemen verbonden is te arbeyden, endejuy-

de wijckende ladders daar op halen, om die naaderhant wederom op
S Tafereel te brengen, 't geen ick verhoope op zijn tijt, en plaats aan tè
'izen.

> En dient wglaangemerckt dat, gelijck de lini Of F, profijl der plano van
°ogh, evenwijt is met zijn grontvlackte BE A, desgelijcks OGHIL het
r,^eZen moet met, of op de grontvlackte C D ; en dat dc diftanci van 't oogh
Sjöp het Tafereel CG, is OG, eene metdie van CH, CN I, CKL, de
Ji'ftanci is OH, OI, OL, en oock is O f, de diftanci van't oogh op het.
."Ppigh Tafereel E/M, en AO haar evenwijdige verhevingh op het zelf»
'^eTafereel E/M.

. Ick zal dit voor de gene zeggen die niet ganfeh ervaren zijn om naapro-
™rtie te wereken , dat, geen genocghzame gropte plaats hebbende, om
.Waken het boven-gezeyde, verminderende alle dezelinien, ofte groot-
kop de helft, het haar genoegh zal zijn te hebben een de helft te kleyn-
_Q^er plaats, en wanneer zy zullen overbrengen willende wijckende ladder
P Zijn naturelijckeplaats, dat zy 'er dan maar twee deelen, ofperlpeftive
'Mende voeten pp hebben te ftellen, in plaatje van een,

OM n<sch andermaal te doen zien, dat, hoewel eën Tafereel op een
dere manier voor het oogh des zienders zygeftelt, als het voorga
de toppigh , men moet, gelijck is gezeght, alleenelijck wel verftaa^»
en begrijpen 't geen men doet, en dereden waarom, dan ontdeckefl
geeft, en d'inbeeldingh datelijck , dat'er het onderfcheyt zoo kleyn ^vis, dat het niet eens dë moeyte verdient om'er af te (preken. , . _gy

Aaninerckt tot een exempel dees plaat, dit boeck omkerende,
hier vooren met de j. plaat hebcgedaen, zoo dat de loot-rechte Eni ^K o j,.
u een van-vooren zy, dan zult gy datelijck zien dat de lini F O, de ,
te van den ziender daar in vertoont, welckers oogh is O, welcke *
en oock het Tafereel gcdb, hier recht-fnoerigh zijn op de gróntvla^c ,._gK L N M . dat een deel der gezeyde grontviackte ondergeftelt te
achter het Tafereel, geruyt is met 9. vierkanten ; wijekende, ^en._aat-
«,van-voorene gelijck met die der bazis des Tafereels ec, en dat »
en-boven het interval van de punt O, oogh des zienders, tot de z'
punt ƒ, de diftanci is, waar uyt volght dat de wijekende lini efi
het Tafereel kan verdeelt werden , of perfpeétivelijck gefneden,
.gstis het voorigh middel, indien men linien haalt door de verdelingen ^
3,4,s,«,8cc. welcke zijn op de meetkundige « 4 H, in de zicht-p⁰®¹gelijckde 3.« O, die de wijekende e F, fnijt indepunt». ,

Zoödat, dees wijekende r.f, aldus op het Tafereel hebbende verd
men door deze fnijdingen alleenelijck rechte te halen heeft, en die ⁰¹ ^
dgn anderenevenwijdigh,en met haar van-voorenfondamentele gec >
lijekde pq, rs, tn, en andere j en volgelijck door de verdeelingen op ,
gezeyde van-vooren g ec, rechte wijeke ide te halen aande zicbt-P" j₆dus zult ghy op dit Tafereel de vierkanten, of perfpeélive traliën va
Geometrifche,die op de gront-vlackte zijn, hebben gemaackt. ,_eShe«

braghr, zoo dat de rechte P Q_nw van-vooren zy, zoo zult gy anders
onderfcheyt vinden, als dat (fchoon dat het Tafereel zy ondergeftelt ^
deringh, of plat-grondigh te zijn) A in deze fteliingh de voeten
zienders A O, op een andere gront-vlackte, of zolderingh geftejIc, _£lldit de hooghte des zienders minder is, dan dievan FO, dicgyMfSr-^ie
ziet, endathetóogh O, van ftant nieten is verandert, en dat O " _ntfdiftanci, om het kleyn Model-tafereel te maken, en F, haarzicW-P

| N deze ziet gy, dat 'er go#i onderfcheyt is, op een plat hellend Tafereel,

■*■ de van-vooren, en wijckendeladders te halen, dan op de voorgaande.

Mijn gevoelen dan, zonder meer zeggens, is dat, uyt het zien der voor-
Baande exempelen, en harer merckletteren gy hiér kondt bekennen, de ge-
daante en ftellingh van het Tafereel, en een goet deel der andere bezon-
derheden.

Itkzegh evenwel, tot een grooter verlichtingh, dat hier de lini FeH,
'«chtelotigh is, op die van AB, dat zijn portie «H, in r 3. verdeelt, te
^eten gelijcke dek n, het r-rofijl der ruy tingh, of van het voorwerp, of wel
^n de gront-vlackte, gelijck gezeght is, dat de getittelde line Of, daar
®ven ijdigh mede is, dat de ti'lfche-ruymte (interval) van de punt O, tot
de Punt ƒ, de diftanci is van het oogh des zienders op hetTafereel, en A O
|j^e vprLevingh van't genoemde oogh rechtlotigh opdelini AB. En dat
par-t ., oven nw boeck noch omkerende, gelijck hier voren, zoodatde
''i¹¹ liFeU . ofdie N^ ■! nws van-voren zy, en de getittelde EO, da
en het Interval de gront-vlackte, en OF, de zicht-eynder, zoo
2>udc ai het onderfcheyt hier in beftaan , namentlijck, het overhellen des
^afeteei s, en in de itant en verhevingh van het oogh des zienders A O. &
Zijt indaebtigh, dat de twee naaft- voorgaandeplaten, en de volgende tot
Been ander inzicht zijn voorgeftelt geweeft , als om utedoen weten, dat-
Jende wijekende ladder kan fnijden, door't middel der profijlen, altijt on
ptltellende achter het Tafereel, gelijck in deze plaat, de rechte tappige of
⁰⁽>trechte tH, in een gelijckgetal, van gelijcke delen verdeelt, alsgyop
^ kleyn Modej-Tafereelgemaackte traliën of vierkanten hebt, en haten;,
an d^ verdelingen dezer getittelde lootrechte linien, op de zicht-punt van
den ziender, en dus zullen zy de lini e ƒ, fnijden, die met alle d'andere in 'c
jjïf'fde plano is, en recbtfiioerigh opde van-vooreleydingh, of bazis des
■^fereels gec.

De volgende, vertoont een doorzichtkundige trali, op een rondt gewelf
Semaackt, _al_waar gy gaat zien, dat, alswanneer de zicht-punt in haar be-
1 ?^r,P, noch op een zelfde plano niet kan getroffen werden, en daar. buyten
'^s> men alsdan zijn toevlucht tot een antler middel moet nemen, om 'er de
»oor_Zeyde ruy tingh of traliën in te halen, dat nochtans, gelijck zult zien,
oSaiackelijckis om doen.

HEt onderfcheyt omdeesperfpeöive trali op dez« buyte-gedaante,
Tafereel te halen, tudchen die van der voorene, en is anders niet a'^sdat de (. vorm, form ) gedaante van deze eenszintsgebocht, cn plat in een
andere zin.

De linien gehaalt door de verdeelingen van de bazis des Tafereels, of de
van-voore fondamenrele gec, aan de zicht punt/, wijckende genaa®^c'
moeten den bocht van't gezeyde gewelf volgen, en dat kanvolgclijck W^ethgtreglet, naa den regel niet geichieden, maar welde van-vooren efi'
rr, tu, en volgende.

Daar konnen verlcheyde zoorten vangebochte buyte-gedxanten,
ders werden gemoet, alwaar het zelfde , wegens hare regel-looshede
niet kan gefchieden ; derhalven dient een ander middel gefchaft, en't z^e'^f*
de algemeen, wekkers weynigh van my hier gezeght, de kundige zal ko""
nen de wegh wijzen tot d'andere gemoecingen, verwachtende namaals 0
plaats, waar ickallesduydelijckzal verklaren, en wijtlopiger uytleggen-
Willende dan, door 't middel der dry voorhene platen, op dufdanigh
gewelfeen wijckende ladder halen.

^% Merckt eerftelijck het profijl van deze twede kleyne figuur, die petfpec"
vejijck als wijckende op de groote zichflaande vertoont, om die met
vele linien niette bemorflènj beelt u dan in, dat, hebbende een buy^te.j
gedaante of platte plaats van volkome grootte, om'er in 't groot proW
erf, op te ftrepen, een gedeelte van haar gewelf, envan haar rechte vos
e ƒ, en vervolgens dpn ftant van het oogh O, des zienders, en een lim
recht e b, recht-fnoerrigh, volgens die voet be, en dat dezelve ware v^e '
deelt in zoo veel gelijcke delen, als gy vierkanten ofttalien hadt, te ^we.^c.^ewijckende, om te vettoonen op dat gewelf, halende van alle hare verdel' j ₍genrechte linien tot op depunt van'toogh O, zy zouden dan hetpt⁰"!
ej, gefneden, of verdeelt hebben perfpeflivelijck van het genoemd S^eWf. „
welcke delen aldus op het gezeyde profijlovergebracht, alwaar gy arbeydf^
moet, zoo zoud'er alleen door dees verdelingen van-voorene te halen ï')
op de bazis van uw Tafereel, ditzijnde gedaan;

Zult gy daar de wijckende op halen, gelijck g m nf, ik.lf, en andere»
van welcke maar twee behoeven gehaalt te zijn, om 'er volgelijck alle J ^adereoptemaken. . _a

Hebbende dan gehechtaan de zicht-punt ƒ, en aan de twee verdeling^
van dc bazis des Tafereels g ec, twee dradekens, yeder rechr-liniig"'^ag f, en if, alsdan een licht, kaarsof lamp, of toorts aan het oogh-punr Vj
geftelt, of, op welcke plaats hetzoude mogen zijn, op de recht-lotig^{c 11}?)ƒ, danzullenu die twee dradekens hare (chaduwen verlenen op hetf ^
zeyde gewelf, gelijck g mn f_t en ik^lf- 13e volgende plaat zal het ovei'S
verklaren.

ÏCk onóerfrelmèt deze, dat ghy het profijl g L M , van dit gêwelfgefte,
den hebt, of de wijekende exf, door't vour-gemelde middel der pla^
11,12, ij, 14, en volgelijck met het reglet, of een gekrijt koordekèn
^?an-vooren recht gehaalt pq, r s, tn, en andere evenwijdigh met de
*an.vorenfondamentele gec.

Gy zult uw van-vooren, of bazis des Tafereels, in een gelijck getal van
^v?eten hebbende verdeelt, niet anders te doen hebben, dan wijekende li-
ssen door deze verdelingen, tot aan de zicht-punt ƒ, te halen.
, Hecht hier toe twee dradekens als vooren, of y et anders dat niet en wijc-
aan twee dezer verdeelingen, als g ƒ, »'ƒ, itrangh gereckt, en rechtli-
JJ'gh ; {tellende daar naa eenigh licht, op een welcke kant het oock zy van
de getittelde lini, en die lootrecht oef, dan zullende twee gezeyde koor-
dekens gf, if, de twee fchaduwen, op wijekende bochten gprtf, en
'jKf, maken , diegyalzoo zinlijck op het voornoemd gewelf halen, of
'treepen zult, gelijck gezechtis.

Anders, aan uwluchte zijde, twee draatkenshebbende gehecht m f n f,
J-1 andere juyft en net, op wat plaats van de getittelde lootrechte lini oef,
j>et mochte zijn, en zoo voorts gedurigh die koordekens of draadekens, ge.
''jekdievan Ot.Oi, ï«, C₅, yb, en andere, tot dat zy het gewelf
^a^en , en op eenzelfde tijt, de wijekende dradekens kuffen, zonder dar
benige harer, de rechte verliezen, dan zult gy door dit middel, zooveel
Pinten teeckenen op 't genoemt gewelf, als het u zal believen, en gezachts
*"jekende geboclite linien, door deze punten, daar op halen,
, Hetzelfde kjn oock gefchieden al loerende,en fcheel-oogende, altijt ia
i}^et zelfde plano Oyexfn, naar maten, dat een ander perzoon met een
}'°exken,de zijden, of plaatzen voelt, die van de gezeyde wijekende drade-
^e'is bedeckt werden, van't genoemt gewelf, aan uw oogh O.
En om d'andere wijekende, op zoo een buyte-gedaante te halen, als de
7,8,9, en andere, zoo neemt alleen de van-voore voeten, in d'eene of
d andere dezer triangels , of wijekende bochten bevat, en ftelt die, zoo
^aackhet uzal nodigh zijn, op yeder van-vooren van zijn aanreex, als in de
Van-vooren^»', tot 1, 6-,pl, tot It, tu, totS; r K> tot k 9, enal-
'00 van' d'andere, en door deze verdelingen 6,7,8,9, haalt een gezachte
^"'lekende f 7 S f, en dus $al u perfpeitive trali gemaackt zijn, en vaardigh
«1 er op te teeckenen , d'ontwerpen van het kleyn Model-Tafereel, val-
lus haar kleyne, ofgelijcke Cgeometrilche) meetkundige trali.

T Of noch roe, hebben wy geen van-vooren noch wijckende Ladder g^e'
haalt, dan op Taferelen,ahvaar de zicht-punt in was,ter bewaring"
voorgaande plaat, alwaar onderftelt hebbende de wijckende ladder ge'" *
den, door't middel der profijls van de gront-vlackte, en van een wijck^eD '
zoo heb ick dat verfchaft, om de van-vooren, en wijckende, op '^{c v}°°
noemd gewelf te halen. _ze

Maar nu is het zake, te weten, de gezeyde wijckende te fnijden, door o¹? ^
algemene manier, om volgelijck de van-vooren, en te zamen alle te ha
op allerley zoorten van buyte-gedaanten, waar de zicht-punt f, haar
gemoet, ofte daarin niet te vinden is, gelijck in deze Plaat, alwaar»
zicht-punt inhet overhellend Tafereel gcdb, niet gevonden wert. -_eBjHebbende dus op een zoodanigh Tafereel, de perfpe£tive trali te j¹² _ettwaar van nu gehandelt wert, en de plaats des zienders A O, bepaa'^r'
dan van de punt O, een lini opgetrocken, toppigh, of lootrecht, ^c°. j,_eeen welcklichaam het oock zy, of een buyte-gedaantegemoete, ^we _ole
hem ftut, dan zal de gemoete punt ƒ, de zicht-punt zijn, om de&ë¹perfpeöive trali te maken, en de getittelde Of, de diftanci. q p,

Nopende nu het kleyn Model-Tafereel, F is haer zicht-punt, _[6haar diftanci, en daar dient wel op gelet, om het een voor't ander n' '

gluuren , of koordekens op 't gezeyde hellend Tafereel geftreept had >
wijckendegetittelde grf, emf, ctf. , , Uerbrf'

En dat gy daar-en-boven, de 9. verdelingen der wijckende '^a<™r* _r dit
gekregen, getekent op het koordeken ef, gy zoudt'erdan ^ooc , „Jieb-'
middel, haar doorzichtkundige plaats, op de getittelde e m, gevonde
ben, gelijck de volgende Plaat zal aanwijzen. _ _te Jjcb-

Oock zult gy weten dat, om zoodanige wijckende linien gr ƒ, '₀ec,
ben, op een plat of vlack Tafereel,men alleen een punt daar op vmde j_o0r-
gelijtkw, door't middel van hetdradeken 0»(, diede draat ƒ ƒ, foei
vlijmt, en doorde punten ga, derech tegar. halen, die OverflaK
dradekeu gf, en defgelijcksmetd'andere.

zelfde is ah in de voorgaande, behoudens dat ick'er een perfpeöive
M ly/f bbe gedaan van een gewelf g pbz, en ckdx, achter bet plat
?^e'iecd Tafereel gtdbf, en dat ick hier de hooghte des zienders O, ver-
' ot. de ivieyn-ede- plaat, ei oock tvvee draa'kens , want eene e f, i$
. ■ rnwoord „h ger oej.h .die ukhierftrangh gereokt onderflelle , en loot.
to de bazis tï^s Tafereels ree, envallaar de punten e, en ƒ, gehecht,
iind", 7 -o zalme- zich moeten voorzien hebben an een platte ge-
'leke pl;;at»,welck .rs ro"« te het interval dezer lini, of koordeken «/,koomt
e> atten ,1 y aldien men die niet in het kleyn wilde brengen, want alsdan
"'•et men . exa-» er - myfler aardigh en net in het wereken zijn.
j,.^!.'rn dan d esgrout.e, f interval «ƒ, op deze gdijeke vlacke plaats tt

'Jsn, ge lij ki dees plaat en fignuromlaagh.
_t ^aalt met het eg'et • f 'i e-- leenrechte E V, en daar op een andere
₀^ec:ite EC, awaa'r'ruhift, die'er rechtlotigh op zy; overbrenght dan

J?4-^Ze ' C, de grootte rechtop het netft van het dradeken «ƒ, gelijck van
_c> >n C, en haalt door dees punt C, de lini ZCX, evenwijdigh met EV;
j?.ziet om hoogh, als dat gedaan is, en telt hoe veel voeten en gedeelten'er
^,J? op de getittelde O/.

₆ ^uP<n> dan u palier zoo verre'tu gevalt, enbrenght 8. malen zijn geoo-
rde grootte op de lini ZCX, beginnende aan de punt C,enaan H, eyn.
'^lSende, dan die openingh despaflers bewarende, ofvart welcke het oock
ier acht delen van 't genoemd interval, brenght die over op de vanvo-
_b^en E V, als van F, op n , haalt alsdan van de punt », etn rechte tot de
C, en dan van de punt C, een andere rechte tot aan de pnnt H, haalt
een andere rechte getittelde iH,en haaltwederom de van-vooren
en zoo met d'andere, gelijck in de platen 8, en io. wijtlopiger is ghe-
⁵8ht geweeft, en dat op verfcheyde manieren in mijn eerfte boeck.
„."an zult ghy anders niet hebben te doen, dan de wijekende delen, welcke
f'^lr'»p de lini FC, over te brengen op het dradeken »ƒ, recht gefpannen,
®d'e met int, of yet anders te me'rcken.
2iet de verdere verklaringh in de volgende pïaat.

Vergebracht zijnde op bet dradeken e f, boven-fignur bet getal der wij-
kende gedeelten ^ of voeten, zoo hebt ghy hier twee ofdrie middelen
om die op u hellend Tafereel gcdb, te halen.

Hebbende geregen of gefchickt aan de zijden der verdeelingen, van de
rechte hm ef, kleyne i.allekens Vanwaflche, en dan een lichte kaars ghe-
llelt juyft op de plaats der zicht punt O. Dus zullen de fchaduwen dezer
ballekens, en die van het draatken ef, haar gaan plaatzen op het gezeyde
Tafereel, als op de punten t, 2, j, 4, 7, gelijck de rechte getittelde Ol>
O2,0 3,04, en andere u aanwijzen. .

Het tweede middel is: zijnde twee menfehen > welcker eene ziin oog»
hadde op de punt O, en dat gluurde , en op zijde zagh, of de geen 'die hei»
met een ftocksken , ofyet anders lciiarp puntigh zoeckingh doet, of die
hem, zegh ick, te rechte wijft de plaats op liet Tafereel, die yeder ballek'⁰voor z ijn oogh fch uyl hout, en d ie aldus tekenen.

Het lette middel is met koordekens, gelijck in de 15. Plaat verklaart ^<5>
om de wijekende op een gewelf te ftrepen ; maar nu moeten de waflè-b»^Ile*
kens wegh-genomen werden, op dat het koordeken, datmen a!tijt zal g^
leyden Van de zicht-punt O, recbtliniigh tot aan de buyte-gedaante des ta-
fereels nader rake , of kuflè de verdelingen met int geteként op de lin'⁰aradeken e/, om haar dies te netter op 't gezeyde Tafereel, te mercken.

D'onderfte figuur vertoont u eep krom-gëbocht gewelf, gcdb, haar ai'
ltanci OF, om haar wijekende ladder te maken ef.

£n noch de diftanci O F, en de zicht-punt F, om de van-vooren
kende ladders te maken, vanher kleyn Model-tafereel, en daar dóór n»
ontwerpen.

Pees figuur wijft mede aan, hoe door deze dradekens O r, O 2,0 3,
en andere recht-liniigh totaail het gewelf lopende, en rakende yeder d j,
verdelingen, of mercken van de lini ef, zonder aan eenige van allen Jia»
rechte punt te doen verliezen, ghy zult alsdan op't gezeyde gewelfdeg
bochte wijekende e, 1, 2,3,4, 5,6,7, ƒ,. gehaalt hebben, 'twelk mededo
andere middelen van hier boven gefchieden kan. _ f _ca

van-voorene tehalen, evenwijdigh met de bazis des Tafereels gec-,
zoo zijnde, zal uwe perfpeétrive trali gemaackt zijn,en vaardigh om 'er f ^
font by vierkant op te tekenen, 'tgeen zal zijn onder de vierkanten,
kleyne voet van uw Model-tafereel, gelijck ghy zien kont in deplateⁿ7,5, en in de 14,de trali op, ofaan't gewelf.

DE plaat om hoosjh vin dees figuur verheelt een muur,die toppigh is,eta
een inwijckende noeck maakt, en die om laagh een uytfpringende.

Willende daar op een plat, ent'oppigh tafereel verbeelden, gelijck-vor.
tnigh in 't groot, gelijck het Model in't kleyn, moet aangemerckt werden,
dat, hoeweldees hoecken dus in, en uytwijckende zijn, dat zy noch biet
ingezien moeten werden loot-recht op hetplano, alwaar de ziender ghe»
plaatft is * ofte het prick ftocksken AO.

En overmits de diftanci van het kleyn Model-tafereel tot zoodanige Ta."
fefeelen , en zijn oogh-hevingh is cm hoogh OF, enomlaaghO/, en de
hevingh van't oogh AO, en datmen op die difl ancien en hevingen van't
oogh niet dencken moet, dan 0111 het Modell-tafereel te maken , het weick
"zijnde getraliet, of in gelijcke vierkanten verdeelt, zoo zalmen alleen, vol-
gensdeftant, ofitellingh van een diergelijcke groote trali, voordeghe-
Zeyde buyte-gedaante geftelt, de febadmv daar van hebben te vinden.

Om dan ftonts aan zulck een trali te verzinnen, zoo beelt u in, dat de lini
E V, bazis des Tafereels verdeelt zy in zes gelijcke delen cf voeten , dat de
hoecken des muurs, of de klimmers van het Tafereel Et, tnVx her
medezijn, gelijck E cdz, en VefgX, en dat'er door deze verdelingen
^rechte,envan voor e draatkens gefpanqen zijn, en dan ander recht-lotigh
opdeverdelingeni, 3, 4,5,6, alsdan zult gy een geheve meetkundige tra-
'i gemaakt hebben, voor de gezeyde buyte-gedaante; en om die op dezelve
te halen, zoo ftelt maar een lichtende kaars op d'oogh-punt O, en de
fchaduwen die dees trali van dradekens zal geven op de gezeyde hoecken,
Zullen de perlpeCtive traliën zijn, die van noden is.

Nuishetop zulckegelijcke, platte, toppige buyte-gedaanten nietnoi
diêh een gelijck getal te maken van meetkundige tralien,die het kleyn mo-
del hebben mocht, t uffchenhaar en het oogh O, een daar d'eene op den
andere is genoegh, voor al wanneer de hoecken A T E, A T V, wederzijts
gelijck zijn; want hebbende een, zijde gefteeept, gelijck in de figuur om
'aagh, door't middel van twee draatkens Of b, en Oqc, een rcchtloti-
ge hebbende gehaalt door de twee punten b c, zoo zalmen daarop moeten
brengen dit interval b c, zoo vaack het nodigh zal zijn alsdan verdeelt
«ebbende dc loot-rechte rib 3 tb, door 't middel der gelijcke intervallen
' r, rs, ft,en andere; daar naa op diehoeck-zijde de getitteldelinienge-
"aaltir, cr, ds, et, en volgende, dan gehaalt van depuut A, voet des
zienders aan de verdelingh 2, tot aan de voet des muurs c,en ophevende van
de gezeyde punt a, af, de loot-rechte », aisdan zult gy de trali gemaackl
^vandezijdc b h, der gezeyde uytwijckende hoeck; d'andere zijde gelijck
zijnde , zoo zalmen'er mede deze verdelingen of vierkanten alleen opbren-
gen; zooniet, halende van de gezeyde puit A, rechte tot d'andere ver.
delingen 4,5,6,7, en dat doorgaans tot aan het onderft van de muur, da»
ïïlmen öpheven moeten de loot-rechte getittelde,

OF fchoen dees figuur niet bcfchaduwt zy, gyzict, hoop ick, cTcrj'
we! dat hy de verbeelding is eener gedeelte van een gev. e fde dremp"»
en dat de rechte voeten van 't gezeyde welfzel ₃ inwijekende zijn, gehje»
eenneft, en binnenft van een tooren.

Dat daar en-boven de vier linien, of draden <r c db, hier gefpannen
om een Tafereel-grootte op 't gezeyde gewelf re vinden_; En de perlpe**'
wijekende gevonde verdeelingen, gelijck al» voren, en overgebracht °P _sdraat ef; En mede de van-vore linien, of draden oq, rp, tïin,
wijekende verdelingen gefpannen , en gehecht aan de klimmers '
en alles in een zelfde plano, of fnijdingh. _e„

Om nu alle deze van-voore linien, en andere op - of tegen zoo een S
welfteftrepen, moet men als voren een licht ftellen op de punt <■> > ^c11 .j,.
zullen zy hare fchaduwen daar op mereken; of, luft het u, door het oo&
gluuren, ofmetdraatkens, gelijck de figuuraanwijft, en de krom⁰¹'»
tittelde stuq, ixyz, voor de van-vooren gehaalt oq, mn, _e\{_}

Dit exempel dan, van een perfpeftive trali te maken op znlck een S^e[j_en,
komt over een met het geen ick gezeght hebbe van die te konnen ü^ewaar 't nodigh, op een rotze. „c-

Reft u te doen weten wat de rechte voet zy van het gedeelte deze »_e0welfs, die zich vertoont voor het oogh O, gehjekhetbinnenft
toren, 't geen het zelfde is als de hier van te voore inwijeken de hoe^cls--_ee[
Ick onderftel dan, dat, indien men op zoo een rechte voet een Ta _cj
•wilde maken, dat plat, en toppigh tcheen, gezien van zoo eend ^

het kleyn Modell-tafereel te maken, het welck zijnde gemaakt, end ^ ^
deelt in ruyten, of kleyne meetkundige voeten, men zoude de . ^ltn'_tge-
bazis des Tafereels, moeten verdeelen in evenvele delen , als die vai_s ^

of yet diergelijcks, gelijck als de loot-rechte EBDF,k,)"
H G, en van-vooren B C, D H?F G, en dflor 't licht op de punt O,

of anders door het gluuren met een oogh, of.met dradekens aan
ftocksken op de punt O , gehecht, en dus zult ghy naar uiv eyge
Jen, de gezeyde gebochte trali eenzints, en recht met d'andere, d' ^[fzel
de is der gewelven, vermits een toren een l^aa^de welfzel is, en een
®fte wiegh, een leggende toren.

gelde moren, en om-laagh een geregelde in zijn omme-draay, maar re.
gel-loos in zijn loot.

Wildet gy op diergelijcke buyte-gedaanten, als voren gezeght ij, een
l "ercel vertonen, en zichtbare ontwerpen, zoo dat E V ,'fifunr van om.
'nvan om-hoogh, verftaan wierden, de bszis van 't gezeyde Tafereel
zoo hoefde gytnaar een trali, als voor henen ,ofeen gedee'tedaar
?te maken, rechtlotigh op dezelvige (.bazes) gronden» &

„ ^ezes rechte getitteldefiguur van om hoogh, en om-!aa'jh, die van de
pit A, voet des zienders AO, door de vèrdeeiingen lopen der gezeyde

Ev, tot aan de voeten der gemelde toorens, als op depuuten
j' ' , wijzen aan, dat om 'er de fchaduwen op te halen , of, laatzeng
J"' 1'mmende van de trali daar voor geftelt, dat 'er maar rechte onder den
"deren lootrechte op te halen zijn van punten, gelijck de 7 0, S e, ; jf »
^f' ^!»«, 11

^ j ■^Jm nu op haar de van-voorene te ftreepen, of halen, en noch andere, in^
men zich van'tlicht op depunt O, niet dienen wil; dan moetmen
^^f'cheyde punten zien te vinden, eerftelijck die, waar de dradekens van
j ,'rali !■ cdV, haar kruyflen,in d'onderfte figuur, als op de zijden E p
jij^A> en andere op de gezeyde linien genomen, gelijck in de voorgaande
aat.

_f ^'et is genoegh op zoodanige buyte-gedaanten te hebben vooryeder loot-
^te lini, als 7,0, onderfte iiguur, de ruymte mn, welcke is die van de
(J^{nt 0} > koomt lopen door de pnntenp^, geven datinterval nin, en
j ®ⁿgen, het zoo dickmaals van noden is op de gezeyde lini 7,0, als van n,
jj! ?> endusmet de ih, voor de loot-rechte°gerittelde 8 e, En desge-
¹ -*» van d'andere, die tuflchen de van-voore draatkens begrepen zijn p r,
V' > en dus zult gy op de gezeyde buyte-gedaante uw Perfpeitiverrab ge-
- ^ljckt hebben, om 'er de getekende voorwerpen op te vertonen, en die op
Model-Tafereelgefchildert zijn, en medeMeetkundighlijck gef-alit, als
'^emet een gelijck getal j noch herzeghu dat Of, is de diftanci van't ge-
jf Model- Tafereel, A O , haar oogh-hefïngh, en dienvolgens f, haar
j!?¹ punt.

tooren om hogh effen zijnde , en gelijck, en dat aan alle zijden , zoo
j °et men voor de gezeyde trali de helft alleen 'er van maken, gelijck met
^vVoorhenehoecken. ₀

(;■ at aangaat de (chuynetoppigeTafereelen, moet een yeder zien tiytde
gaten jergezeyde hoecken van de Plaat lo.datheteenzelfdezaackisj
^et(Bits hare zijden zoodanige Tafereelen zijn.

Dat de manier om in het Perfpeclif, een of verfcheyde ontteerpe*¹te vertoonen , van om laagh om hoogh , en van om hoogh oij*
laagh gezien, %icht~eyndige [Hori^ontele)genoemt) hetZ^e'J"
de is om 'er een toppige mede te maken,

»tt Anneer men op een doorzichtkundige trali, op een grontvIacf'^te gf^
VV «maacktontwerpen vertoont, rechtlotige of hellende op'tgeze^ ^
plano, min ofmeer dichte by de bazisvaneenftoppigh Tafereel,
Jnen door 't middel van de gezeyde bazis, en van de Ferfped ive wij^cFondementele, terlnchte , en rechte zijde de plaatzc van haardoorz'^_
kundige planoos , mitsgaders hare verhevingh boven en onder de gen⁰"
pc grontvlackte. _ _ _n0P;oh

Quam het te paffe dat men moeft vertonen, in, of op zoodanig" ^lor j.
Tafereel, gelijck hier een lootrechte muur, g. voet van haar bazis^a, _aan
cn dat op degezeydemuur,de voorw erpen A,B,C, D ,daarlootrecn ' ^
gehecht waren, of anders, gelijck als een nagel, fpijeker of yet dierge
tegeneen muur, en oock haar fchaduwen afpalen jdie een weynig"^
praflijck geoeflént zijn, zullen zulcks niet zwaar achten, noch nioey
bevinden. .

Daar zijn 'er evenwel dien het ongemackeiijck valt, als men n _0)nvoorftelt, ontwerpen te vertoonen, om van om laagh om hoogh, otv
hoogh om laagh zichteyndigh gezien te werden. _neai^e

Om dan te doen zien dat het Je praótijck niet en is, te verftaan, ni^edat 'er tuffchen 't een en 't ander onderfcheyt zy; berg^e>

Zoo rade ick, dat men de Perfpeétive trali F m V, bedeckc, en vei• _Qmziende de plaat alwaar dees ontwerpen v an om hoogh om laagh, en ^^ ₀{
laagh om hoogh giin,
blimmeop de punt F

Defgelijcks kanmen zich inbeelden, zonder de gezeyde gront-v ^
bergen, op de Perfpedtive trali, die aanziende op wat vooreen ^manr[,uyt^e"
begeert, te weten, de voorgezeyde ontwerpen, ^jjnde een muur ° _tWeC'
gedaante, welcke datelijck zicht-eyndigh aan het ooghkan vertoo
den. ' __oiaKer»

Doch de volgende Plaat zalvoltrecken, naar ick mene, en ^
't geen ick gezeght hebbe, of gy mogelijck niet alles te recht hadde _B

TCkhebbe den ziender AO, geengrooter diftanci konnen geven , om
■*■ gemackelijck d'onderftelde ontwerpen met een ooge-zwier te konnen
fatten, die voor hem op, en aan een muur gehecht zijn, om de kleynte vao
^üe plaat.

Nuvonnift, en ziet gy zeker wederom, dat een perzoon, als de ziender
A O, welcke voorwerpen ziende aldtis gehecht in een muur, of buyte-ge-
daante, of venfteren, ofholle gaten daar op, die de zelve altijt alstoppigh
Zonde aanmercken, inzicht op die gront-vlackte,waar hy op ftaat, hebben-
de i dat by aldien hy'er het Perfpeöif van zoude ftellen, hy't zelfde niet
Anders dan toppigh zoi^de konnen begrijpen.

k Keert doch dit boeck derhalven een weynigh om, zoo dat de lootrechte
j n, gelijck tegenwoordigh de EV,' de van-vooren zy ; en beelt n
dan in, dat het oogh O, haar ftant in de lucht heeft, en dat hy de gezeyde
jj°orwerpen A B C D G, van qm- hoogh om-laagh ziet, en dat aldus haar
, «ants-gelegentheyt niet veranderende,'zy'er altoos'1 zelfde gevoelen af
hebben zal; 't zelfde noch die beziende van om-laagh naar om-hoogh, die
®°ecknocb anders kerende, zoodatde lini VM 13, uvan-voorenzy,a!s
«aareven ET, en E V.

Oordeelt naa dit bewijs, ofick geen reden heb te zeggen, dat men, om
zolcks op een platte horizontelevlackc-gronttedoen, vanpradijck niet
•jehoeftte veranderen, noch daar , het en zy men begeere een kleyn Mo-
del-Tafereel af te maken , maar wel pp geboebte, en volle overhangende
gewelven, en die geregelt of regel- loos, om uy t te wgrefeen, dat zy aan het
°ogh zicht-eyndigh fchijnengeplaatfl: te zijn.

Twijffelt hier noch eenighmenfeh, hy ziet 't geen in mijn boeck daar van>
gefchreven ftaat.

Laat ons door de figuur doen zien 't geen gezecht is, nopende de veran-
«eringh en het 4raayen van den oogh- appel, fchilderende op het geheve.

OM dees figuur recht in te zien, moet gydit boeck zoodanigh ct'a*y^eI,_
dat de bazis NX, u van-voore zy, en even als de letteren naar- «)
zen. j_c

Gy ziet'er de lini AO, hooghte des zienders lootrecht gezet °F j
grontvlackte AHNQJP, en het Taferee! gedh, en dat de getitteW ..
nien A^H, APCL, Obr, OdsV, die ditTafereel g c db, oinv^ '
mitfgaders, alles dat het oo^b O, kan zien in deze ftellingh, aan d a" u.
zijde", ofte dwars daardoor, by aldien het een dun glas, ofyetdoor

Maar mijn inzight is alleen u te doen verdam de reden der even«'»i^dlf_efnijdingen op het Tafereel, wegens de fterckingh offlaauwingh ^va j_eD.
Weuren der lichamen, of voorwerpen dus van-vooren, en wijekende ƒ j_a,

Merckt dan dat de kleynte van deze plaat my heeft gedwongen ,
noos fnijdingen allenelijck te vertonen, aan d'andere zijde des Ts"
tellende het Tafereel voor eene. , „cc

De tweede fnijdingh is Hl sr , en de derde N M V Q_, en dat de ^
tufiche-ruymten fff, yeder gelijck in de diftanci O f, van'to°6
.zienders O. vleuro?

Nu is in mijn eerfte verhandelingh gezeght, dat, hebbende een _zy
het genoemde Tafereel £cdb, te vei beelden , d'eerfte fnijdingh, _vef.
bruyn of e klaar, men die op zijn fterckft maken moet, z.ondereenig^j^

«ipnoino-h van dp ktpnr dpe lïlrhrs . nl and.'re . ppliirk gedaan m^Liet U -_n

Bieiiginghvan de kleur desluchts, of andere, gelijck gedaan moet»
om diergelijcke kleuren op de voorwerpen te vertonen , die ingebe _r jticb*
wijekende, of achter het Tafereel te wezen, of fnijdingh. ve' m^{:IS da}* _o0gh

gevonden wert in de fpaci van de ftralingh, of diftanci Of, ^vlQdes ziendeis op het Tafereel. tnlTche⁸

Maar hebbende zoodanige voorwerpen gekleurt, te verbeelden t ^ ^_ede fpacien die onderftelt zijn tuflehen delhijdingen fff , dan moe
vermengingh gefchieden, door't middel dat in mijn eerlteboec
klaart, en in dit tegenwoordige, doch in het eerfte veel wijtlopië/J^' ₀p ie

Ick zal hier allenelijck zeggen, dat, by aldien men zulck een kl<^:fnijdingh H 1 sr, moeftftellen, dan zo .'de men die moeten ri ₀f baz'ï
navenbant de vrye, klaar ofte bruyn, zijnde op de eerfte fhijding
des Tafereels geftelt. . _r „ij⁰:

En wanneer het zake zal zijn van een kleur eener min ofte ^m,jy_{e zi}jd
kend of drayend ontwerp te vertonen, dan zal men die aan de « ^ j_ieder genoemde voorwerpen, en in haar tuffehenheden , hoe ^wlp' JJdier-
lichamen, of voorwerpen oock wijekende zijn,flaauwen meer ais e

J) Ove-figuur: wanneer het oogh O, met een zwier een platte gekleurde
jP '<uyte-gedaante beziet,welcke van-vooren.voor haar gcftelr is, en recht
l"°^e"gh op de grontviackte j dan moet het'c gevoelen van aüe haar lira.
v» 'j ^lvelcke °P de gezeyde bnyte-gedaante flaan, ve I itereker hebben

de punt F, af ais van de O t,0 en andere.
Ui ™^of 'tooghzulck gevoelen fchoon ontfanght, daarom moetmen
et h_t fluyten, djt _men zodanigh op platte, en toppige Tafereelen verfiaau-
"moet de gekleurde delen der voorwerpen, dit in een van-voore ihij-
fceJ• f^omen- Maar in bet tegendeel dient men die van een fterekte te ma-

" 'n haare ganfche ftreeck.
'eb ^ll,tnde, tot bewijs, tegenwoordigh vaft geftelt, dar dg twee plat-
i_n 1 ^uV^te-geda.,nten, bove-figuur, twee even fterek gekleurde Tafereelen
v₀.^aar ftreeck zijn , dan zal'er de ziend- r O, het zelfde gevoelen als hier
kien" ^Van '^lebtlen i dus kan men zeggen, dat dees verminder ingh van
•Utn ^Zi°° ^we' ge'chiet door het oogh Q, in het T afereel, als van haar in bet
» ofgèheve.

ftio'^aar wanneet daar op een plat Tafereel platte buyte -gedaanten verbeele
^van.^{t6D u}'^erden, en andere gekleurde voorwerpen, die haar n in ofmeer
kl₍._u"^Voortn, of wijekende aan het oögh vertonen, dan moetmen 'er de

g t min of meervan flaauwen , ofte ftereken.
_t "/gelijckenisz y hier over gezeght dat, in een bal, ofte kogel geftnwc „
d5j_n^00rtgedreveu,wert min ofmeer regel-rechttegei s een platte buyre-ge«
Wj_ar^te > dezelve zal meerder krachts tonen, dan ot die chuyn5 gedreven
'egen zoo een platte buyre-gedaame, ofdraayende, of dat de zelve
ai? ^fchampe, en daar vanglye.
tleui ^sza', figuur om-laagh , het oogh O, ftereker gevoelen heft' en van
^_t.^eur der punt F, vermits dees kogel of ftraal Waterpas _s en lootrecht
^e<?'der buyte-gedaante treft, en van-vooren, fterekerdat: van de itraal
Wj ? dees buyte-gedaante fchuyns, en van op zijde raakt, en noch mia
jdeftraal O».

^of al fchoon de kjfurvandepunt!»,in het naturel aan het oogh O „
'ïn _rJ''^c,^r diende te fchijnen,dan van een diergelijcke op de p unt r, zoo moe.
Sdi„u^tans hare kleuren even krachtigh wezen, omaaczy beyuein een
'"gnzij'n,

DE redenhierbovenverhaalt, wegens dc verminderingh, of flaau»frj»
van kleur der van-vooren gezien buyte-geda.nten , of ontwerpen ■. .
dat onderfcheydelijck v an de min of meer wijeke, de, bepaalt die der dra
ende van of in wat een zin zy oock zijn. _vep

Indien by exempel het oogh in de bove-figuur de macht hadde van ^
fcheyde ballen uyt te werpen op een rondt ontwerp,a 1» B, dan zou de^te q _fgewurpe meer krachts konnen doen tegen de kloot B, en die v an O *>
O r, die van af fchampen, hebben daar ganfeh geen indringingh op- _filo
Dus kan men zeggen , dat het oogh meerder gevoelens zal jet-

de punt B, en naa proportie minder van de O t, O n, Üi> en dies te
der van de draayende, en afglyende delen, ovct-Uits hev gezicht da»
op hecht, als op de 1, s, r. Jat

Gaan wy dan mede tot de benede-figuur , aangaande namentUjc*» _ftn
defchilders, en noch de meeft geachte, niet genoeghde fldauwinK_enje.
de kleur dezer draayende ontwerpen ftereken, die naa'tleven'afbee ^li
Ick ftelle vaft, dat het oogh O, zonder veranderingh van app^£l'> ne-
derwaarts noch herwaarts zwierende,geftelt zy om dit ront ontwerp
zien, endatdeftraal a O lootrecht de a, van dit hooft gemoettei^e ;_nJs
dan uyt dit genoemd oogh verfcheyde ftralen gefchoten, gcHjcfc ^a _en _ et»
bove-figuur, welcker eenige de delen daar van quamen t'ontn^l0e__an ed¹zulcks in een toppige of loot-rechte fnijdingh, als die van a, e° *
zelde kleur, dan dienden die partyen mede van een fterekte op
recl te zijn gemaakt, namentlijck als zijnde van-vooren. „_e dc f

Maar hierleyt het meeft aangelegen, te weten; byaldien S^
twee ogen p,of 9, in plaats van dat van O, had geftelt, zonder har ^ _ap-
ge ftralen pb, of q c, te veranderen, dat als dan noch 't een, °^oc jgfte"'
der de kleur van 't deel a, zoo fterek, of van zoo een fterekte df "

Ten zoude konnen hebben, of van de wijckende of draayende 1
naafte, naa dat'er de ftraal min ofte meer op viel.

\T Opende mijn eerfte Boeck, en de twee voorverbaafde Platen, vind
J^ti ick my verbonden te zeggen, dat, hebbende met (needge n eefters
j . in de Mee.kunde overleght, wegens hare grondige kenniflen ,dat
(i ®S?'^cfc,zy my hebben verwitti,;ht, en te kennen gegeven,een nodigh on.
_le^rlc'ieyt, wanneer het zake is, van dc fterc te van twee ongclijcke gewee-

^oorvverpcn, en de rakingen daar op over een te brengen
^j*¹⁶'geen ick dus gaa verklaren aan de geene, d'e eenighzints Mcctkun-
^a ^: ''y aldien een diaphane I'y amïd ten midden van zijn hoogbte,
j_a,^a,^r "°or gelheden met een plano rechtlotigh op zijn gront t l'azis ) dan
,j_e.^c)at fnijdend plano een figuur-verbeelden , gelijck als die van de bazis
Sjramids, en die figut>r zal het vierde deel van dees bazis zijn ; Maac
^et |ini der kleyne figuur de helft van d'overeenkomendelini des Bazis.
de ₂ⁿ^'^ennien dan een Hooft licht ftelt op den top van de Pyramid, zoo zal
h_aa^e;f''eordre van ftralen dees twee evenwijdige buyte-gedaanten, d'eene
of i andere verlichten; vermits nu inde verft-geweke een zelfle graat
Hl_e ?^cht van licht-gevingh, uyt de zelfde ftralen gefproten, ver-malen
is ⁵ .^{r n}ytgeftreckt is, dan in de naafte, die maar een vierde van d'andere
(p'gelijck wy even gezeght hebben ; derhalven vol^-ht, dat in yederdeel
die ^{r van} de verft-geweke de verlichting vier-maalflaanwer zal zijn,dan
li_c]₁^e?^ner gelijcke portie van de naa (te, doch of fchoon met kracht de ver-
\viiu^,ngh niet moet aengemerekt werden, dan alleen op buyte-gedaanten ;

™.wy dieevenwel inzien op d'overetjn-kpioende linien van dees twee
i_0o ^'jdigebuyte-gedaanten van onze lichtende, ofverlichtel'yramid,
wy befluyten , dat de verlichtingh op de linien van de verft-ge-
₀„_e^cKebuyte.gedaante twee-maal flaauweris, dan op de linien der naafte.,
?^1,ts in de zelve yerlichtingh twee-maal verder ftreckt, want de linien
groote zijn dubbel, der ov reen-komende van de kleyne.
Va, '''ck hier naa door een ervarentheyt verzekeren; het zelfde is oock
Vrjf?'degens d'andefe hoedanigheden van 't verlicht lichaam, als van haar
₀^mte, en andere.

g₅f_c?d^effteilendenu , datde zichtingh, of gezicht, gelijck de verlichtingh
'"'ieu ^{1 en t}'^e ft^ra'^en uyt d'ontwerpen komen, welcke hiervoor
^W.^e hooft-lichten aanghenomen v.erden. )ck helle ganfch naa dat
tyr? »'"dien wy het oogh in plaats van het Hooft-Iicht op den top der
'^midftellen, waar wy even van gefproocken hebben ; en zullen met
t_e zalfde zegh-redenbelluyten, dat de portie van de verft-geweke buy-
^ gedaante vier-maal minder gevoels aan 't oogh geeft van fterekte, dan
Ui_e gelijcke portie van de naafte. Maarzoomen deesbuyte-gedaansenaan-
f_cl)^rckt, als zijnde aan een gefchickt met natuurkundige (phyfiognomi-
5tn ^{6n z}'chtbare linien, volgens onze oeffeningh, zoo zalmen altoos op
Cj ayt komen; want of (choon in ons exempel de linien der dubbeie diftan-
t_et)^H'^ee-maal langer zijn dan haar overeen komende met d'eerfte;de breed-
'sti j^Vcn,Y^cl der zelvige mede dubbel zijnde met die van d'andere, zoo zul-
ezelinien kleyne buyte-gedaanten zijn, en harer verfte aan de naalte-,
•<iJⁿ'^s de vierkanten vanhaare diftancien; met welcke reden diehaarer
'bate fterekten wederzijts over-eén-komen zullen.

Hebbende in mïjn eerft, en in ditboeck afgepaalt de rakingen, en kle"
ren der van- vore linien, als der Meetkundige linien, zoo heb ick rr y »»
de diftancien gedient, en van de reden der zelve, of van de van-voore v_
ten, makende de tweede van-vooren twee maal flaauwer, dan de eer- '
de derde dry-maal, de vierde vier-maal, en zoo voorts. -_aS

Maar in de redeneringh die dei 7. Plaat volght, voorde Befchouv^
(Theoretici) zallen wy ons met de vierkanten der diftancien behe»Pj_som dat'er van zichtbare punten zal gehandelt werden, welcke, g^e''i g_rjj»
de Phyfiiche punten, alle kleyne buyte-gedaanten zijn, die onder 't b^e»
der zinn n vallen. _ay,

d'Hrvarentheyt vanmy op de verlichtingh, of licht-gevingh ge"¹*
ï«: dat, hebbende een lamp met vier van-voore-pitten, en eene n^jfciC
de zelve aangefteken, elck even ver van den anderen, enopeeoz ),
van.voore lini: En dan een Boeck genomen van zulcke letters gemaa ^ ₍dit; enmy altijt wijekende van't gezeyde lich;, totdat mijn oogefl '_£)Tlje
dichte genoegh op ziende , in de middel-graat waren van de voorn" 1;-
letters niet meer te konnen lezen _; daar naa noch zijnde geweken ^reCoegi-
niigh van de plaats waar ick ftont in gelijke diftanci met die van 't g6f _ff je
de licht, zoo dat deze twee portien, of intervallen van

gelijck waren; alsdan noch een ander pit aangefteken, oir. te zien >
Uubbel licht zoude machtig zijn, my in dees laatfte plaats onderfchey^._et ju
ker konnen doen zien , als ick in d'eerfte niet had konnen doen, ze"' g₀geO
de darde: maar die alle vier aangefteken hebbende,toen kregen m'Jⁿ[j^d-
't zelfde gevoel van mijn twede wijking,als zy't van d'eerfte hadde° & ^jd-
Die't zelfde willen doen, moeten wel letten , dat, wanneer de^e _p0C(i
del-plaats gevonden is, alwaar men de letteren niet meer lezen kas V^eD
denettigheyt van't gezicht onderfcheyden, men alsdan de oog^ea''^_anii
moet voor een kleyne tijt, en die dan weder openen en zien, en va.» ^t
aan oa de tweede plaats gaan, en die weder toedoen, of fchoon ' j^eff
twee lichten waren, en kort daar aan wederom openen, en dus_* jp,
mercken, dat deze twee nochtedry lichten nietkrachtigh genoeg >
en dat'er het vierde by zal moeten wezen; de vier eyndtlijck aang ^ja-
zijnde, llayt wederom uw oogen, en beelt u recht in de zoorte , ^C1? . jel'"
nigheyt van "t gezicht op d'eerfte plaats; dan zult gy, die opende»
de gevoel van ontfangeti , gelijck ick gezeght hebbe, ,,-a¹"''"7

Daar is een zwarigheyt om de fterektender kleuren te gelijken, jv _zjl,
die niet halven konnen, noch in dryen ofte vieren verdelen; _ortieO^t6111 de pradijck,de gene,die d'abelheyt heeft,om onze gezeyde prop ,
naderen, en zoo wy noch wegens de rakingen, en kleuren ze o_Scn
beft uytvailen , en naaft aan de waarheyt komen. . _an geft⁰,'

Ick aan de IJr. Defargues te Lions hebbende gefchreven.wiert v
dight, over deze verlichtingh, en zichtingh, op eenige plaats van
te verhandelen 't geen voight. , ■_;ti ft g^l'

Wat aangaat de praflijck, vanfierek, enflaaum, dat hy z>j« ^r_^eJfiari''""
hadt,die te grontvefien op de weerzijdtfche nver.een-ks'inmgen z.ij'^,er f _a7ldl^ftof van-voore voeten, en niet op haar vierkanten, en kecbtigheAw»
ink. rede* hebbende, mede deen kgnnin,

^V. tot meerder verklaringh, in de volgende plaat geftelt een Piramïd
$>j^van lichtende of zichtige ftralen AB , in d'eerfte figuur van dees 17.
L ^at> ee» ordre van evenwijdige ftralen in dei. Het is merckelijck dat
tOo_n P ^no> welckers profijl is CD, die zich minder fchpyns op zijde ver-
fijn ^CaA^{ndeftralen AB}» ^zal'^ermeer van ontfangen, en meerder verlicht
c_n «ercker gezien, als een ander gelijck Plano, welckers profijl is C E i
gezj_e ^mede de kromme, of gebochte buyte-gedaante CG, zal ftercker
Eerfte 'c'cT gelijcke kromme G F , die fchuynder is dan

°P v2f ? ^{reden van van de} verlichtingh , of gezicht te hebben, en te krijgen
tig_Qe ^e"eyde vlacke, of gebochte buyte-gedaanten , laat de ftralen in de
'icf_la ^{r ; z}'jn A B, AD, A E, komende van 't oogh, of van 't verlichte
Jicht ^mf^-A' ^een bepaalde diftanci, dan zullen de ftercken van het ge-
"W j'^{an de} Verlichtingh op de punten B, D, F, der vlackte, ofplanoos
j,"8^edaanten B G, D H, FI, ongelijck zijn om twee redenen: d'eene
Ve_r(_c|?ⁿ8el'jckheyt dezer ftralen AB, AD, A F ; en de twede, om haar
?^e*e ft⁵ 1 ^e overhellingen op deze buyte-gedaanten. Maackt deportien in
'Mcn AB, C D ,E F, onderlingh gelijck, en van de punten A, C, E,
<le_r yeder dezer Planoos de rechtlotige A G , C H, E I, die den finus
, ^de hoecken zullen zijn, ABG, CDH, EFX, vanyederde-
Het -°^{p c}'^eze Planoos om d'ongelijckheyts wille der ftralen.
Nd_erJ-^ezicht of verlichtingh van de puntB, is tot dievan de punt D ,
'>t_t ■ overeenkomende, gelijck het vierkant van de ftraal AD isin
' b_a ^{kant van} de ftraal A B.

he_tp|""^en-boven is 't gezicht, of verlichtingh van de zelfde punt B, op
""Ut?^{0 BG}> om der fchuynte wil, tot die van de punt D, ophetpla-
j^rek »mede om de fchuynte, gelijck AG, is tot' C H, derhalven oog.
Selij,^,^0c«ende zoo op d'ongelijckheyc der ftralen Ji B , als op haarover-
''chci de planos B G, D H, zoo is de fterkte der zichting,of der ver-
%_re scande punt B, tot die van de punt D, in de reden met de reden
^vati(jⁿ^^omende van het vierkant van AD, tot het vierkant van A B, eu

^Iotlefi ^{£sfinus AG}' tot aan den finus CH.
^Mde ,-f^aur '^c °°gh, of't verlichte lichaam A, zijnde mede in een be-
|^cdaa_n - ^nci'^{dc ft}t^a'en A B, A D, A F, gemoetende de gebochte bnyte-
t (J-^te !^{n Je} punten B, D, F; van deze punten afhaalt planoos B G. D H,
'orj^eickdees gebochte buyte-gedaante treffen B ü F, en werekt dan als
V^{5 v}4n d ^ck^{tc van} ®^lec gezicht, of verlichtingh van de punt B, is dan tot
> Va, ^^{Punt D}'^{naar r}"len-zin gefchickt, "olgSns de reden van 'tvicr-
4 ^G • to ? ^{ftraaI A D}'^{t0Chet vierkan}t van de ftraal A B, en van de finus
'^ciec -^{Q finus CH}> en desgelijcks van andere zichtbare punten,
tif He°o"^en ofte gedeelten der buyte-gedaanten zijn.

tuur vallen, zoo is't evenwel gemackeüjck te oordeelen, dat bet aan de
oeck des hols.de zelfde zaak is.en dat wy mede in tal-linien niet ftellen, de
kracht, die van de weerfchiiningen (reflexien)koomt, ofte de fliauwig"
heyt door de vochte dampen, nevelen, of (tof veroarzaackt, of van andere
lichamen, welcke door delucht zweven, men moet evenwel gewaarfchuW^cop zijn hoede zijn, dat het gebeuren kan, dat wy alle d'oorzaken niet kon-
nen weten, die het licht ofhet gezicht Itercken, ofte flaauwen, en by ¹ .
men i ehalvende diftanci en fchuynte,een ander nieuw ontdecken, welcfc^er^
rede men wete, dat men die reden aan de twee voorgaand zal moeten voe-

fen , welcke uytde verre-wijekingh en fchuynte voorkomen, en eene va
ie dry fchicken , die de waarachtige reden zal zijn van de verlichtingh,
gezicht op deze ontwerpen. .

of gezigt van de punt R.flaat op die van de punt O,gelijck het vierkant
«le ftraal A D , op dat van dé (traal A B ; want de twee hellende C^llD®J
hoeckmaten geven, en maken een reden van gelijckheyt; maar
vierkant der ftraal A D ,in*t vierkant van de ftraal A B, gelijck de new
de linus van de ftraal HD, inde finus >s'an de ftraal AB; dati.s,g^e'J
C H, tot A G , de gef.:hickte -Ier twee voft-zeyde redenen, zoude een^re ₀van gelijckheyt zijn, en derhaiyen't gezicht, en verlichtingh der P^LI' _nE,D, op de buyte-gedaanten B G,DH, mede gelijck, 4e4^iIiaj»onge-
d'eene verzien zijnde door de fchuynte vand'andete. Dus, gelijck d
Kjckheyt der vierkanten van de ftralen AU, AD, AF, die va" 'jj^pp,
of verlichtingh vertoont, om de verrcwijckinghs-halven der punten B» '
tot aan het oogh , of het lichtende, ot verlichte lichaam A , toe i u s^
lijcksd'ongelijckheytdezerlootrechte, of linus AG, CH, El» ^ce j_sdie der zichtige verlichtingh komende van delchuynte der ftralen Y
buyte-gedaanten, daar dees punten zijn geltelt. arCD»

Maar in de vijfde figuur, indien de lichtende of verlichte ftralen A » _e„,
EF, onderden anderen evenwijdighzijn .gelijckdie ^van^^e^⁰¹¹''j_er ce-
daar voor hout, om de groote diftanci tuflehen hem en de aarde, ye ^
moetende de vlacke buyte-gedanten BG, DH, FI, op de
F 5 dan is het wis, dam by aldien men haare diltancien tot de *_ver-

r.elijckaiiimerekt, de verlichtingh daar van niet onglijckzijn za
nuts deze diftancien, of ftj-alen onder den anderen geliick zijn, ^ j_ereyiidighgefchat, gelijck AB,CD,EF. Des zal d'onghelijcKnc, ^^
verlichtingh van deze punten B, D.F, alleeneüjck konicn _ti_e-

febeydefchnyrite van yeder dezer ftralen AB, CD, EF, _derde-
zer planoos. Derhalven zijn de fterekten der verlichtingh van
ï er punten B, D, F, onder ,of met den anderen, gelijck de neuei
AK.CH, EI. . - oelijck

saen dat in het Orthographifch (ftant-tekeningh-Jontwerpvai
zouden de zichtbare ftralen AB, CD, EF, evenwijdighzijn, _fIj

zicht-fterekten der ponten B, D, F, op de planoos '-Jjjcfcde»
zouden onder den anderen zijn als die der verlichtingh, aaf»■ 8
Rellendelinus AG, CH, EI. I»

In de zefte figuur, indien de evenwijdige ftralen AB,CD, EF, een
Rehochte buyte-gedaante ontmoeten, welckers op z jde is B, D,F, heb-
bende gehaalt van dees punten der planoos B G. D H, F 1, die de bocht
"> D, F, in de zelfde punten raken, en de gelijcke portien BA, D C, E E,
gnomen, 8Cc. als voren ; dan zulten de ftercktendergezicht, of verlich-
'•Bgh eyndeloos tot op de punten B . D, F, onder den anderen zijn ,
§^eliick AG, C H, ËI, welcke de hellende (fina») hoeckmaten zijn van
de ftralen op dees planoos rakende.

, Al wat hier gezeght is, hebben wy in de Schouwkunde aangewezen, en
bewezen, nopende de verlichtingh,[Ofte het gezicht, zoo van de vlacke, als
^van degebochte buyte-gedaante.

... In deze zelfde figuüren 5 ,en <; indien de ftralen AB, CD, gelijcke-
'jjek hellen op de vlacke buyte-gedaanten B G, DH j zoo befluyt mendat
de ftetcken der verlichtingh, of eyndelozezichtingh tot de ponten B, ï>,
Selijck zijn, want in dit geval zijn de hellende hoeckmaten gelijck.

Hier uyt km men volkomen verftaan , 't geen in mijn eerlïe hoeck isge-
Jecht geweeft, dat een wijekende of neerftörce de in 't diaayen, overeen-
komt meteen verre-wijekende, om dat d'eene,en d'andere de fterekten
1 't gezicht, en verlichtingh verminderen.

Vr Vvmt de'Door^'cht-kitnde (PerfpeSif) zy het oogh in de zevende fi-
jj-N guur A, in een bepaalde diftanci van het Tafereel BG, en vaneen
^eetkundige plano DE, de zichtige, of zichtbare ftralen AfF, AgG,
*^e Meetkundige punten FG, in het plano DE, d'over-een-komende
Ponten f, g, in het Tafereel B C _; zy eerftelijck DE, een van-voore
P'ano, dat is: evenwijdigh met het Tafereel B C, volgens de 5. figuur vaa
deze plaat ;'t gevóel van de punt F, gezien Van de iiftanci AF, in hes
f'ano DE, is tot het gevoel van een diergelijcke punt ƒ, gezien van de
kleyne diftanci Af, in het Tafereel, wederzijdts gelijck de kleyne ftraai,
zijn vierkant A ƒ, is tot het vierkantvan de groote ftraal AF, warit
de planoos BC, DE, evenwijdigh zijnde, zoo zullen de hellingen der
"^ralen AF, Af, op deze planoos gelijck zijn. Om dan te maken dat een
P^uQt f, in het Tafereel, gezien van de kleyne djftanci AF, hetzelfde
Sevoel aan het oogh geve, als de meetkundige punt F, in't van-voore pia-
⁰ D E, gezien van de groote diftanci A F , zoo moet men de rakingh»
jj^kleur van de (geometiiiche') Meetkundige punt ƒ, verminderen, tor das
^ dus geflaauwt tot zijn rakingh ,of kleur der meetkunde zy, gelijck hst
*^lerkant van de kleyne ftraal Af, is tot het vierkant van de groote ftraal
ï ^f i tn dus zullen wy de rakingh en kleur hebben van de (pedpeétive)
"Oorzicht-kundigepunt ƒ, in het Tafereel BC.

Het zelfde getchiede met alle d'andere punten van plano DE. Zoohee
f'ano DE, het Tafereel is, en plano BC, het Geometrifch tuflchen 't
j°gh,en dit Tafereel is, punt perfpeftif F, zoodanigh zijnde geftereke,
5^M hy tot zijn meetkundige ƒ, zy, gelijck het vierkant van de groote di-
J®ⁿci AF, is tot het vierkant van de kleyn A ƒ; alsdan zullen de tuee
PBiten F , en ƒ, het zelfde gevoel aan het oogh geven.

de rakingen, en kleuren, de zelfde in het meetkundige, en op het Taftreet
en daar en zoude niet te veranderen zijn. „

zijn, want de ftralen AF,AG, zijn naa proportie in ƒ, en g , doora
venwijdigeplanoosverdeclt. .

Zy, ten tweeden een meetkundig plano wijekende, of fchuyn D E > "^ati"
nietevenwijdigh met het Tafereel li C; dan is het gevoel van de P^anL g'
van de grootediftanci A F, in dees fchuynevlackté (plano") gezien
tot het gevoel van een diergelijcke over een komende punt f, gez'^c"
de kleyne diftanci A ƒ, in het plano desTafereels BC, ineen gefch'C
zin, met den zin van het vierkant der kleyne ftraal Af, tor het ^v'^e ₀{
van de groote AF, en in dïn zin, of reden van de linus der helling'¹¹», _fhoeckmaat van de ftraal A E , op hetplano D E , tot de hellende fin⁰*^a■ ftraal Af, op het Tafereel BC. _& p

Om dan te maken dat een punt ƒ, gezien van de kleyne diftanc» A»
in het Tafereel, aan het oog A, het zelfde gevoel geve,als zijn meetkund g^
punt F, gezien van de groote diftanci A F, in het Geometrilche Plano V
moet men de rakingh, en meetkundige kleur van de punt f, vermiodet '
zoo dat die aldus geflaauwt zijnde tot zijn rakingh en Geometrifche .
zy, in den gefchickten zin en reden , daar van wy even gefproocken n
hen; dan zalmen de rakingh en kleur van de perfpeélive punt ƒ, hebben
het Tafereel BC, en zoo van d'andere punten gelijck .. _e.

Nu overmits de planoos BC, DE, nietevenwijdigh zijn, zoo ^"i..
de de Pralen A F, A G, niet altijt proportionelijck gel" eden door het Ta.,
reel in de punten fg, en de hellingen dezer draaien op dees planoos,, ^z'■>
meeftendeel ongelijk,waar uyt volgt dat de rakingen en kleuren der P^er ? (,„
tive punten ƒ, g , by naa altijt oock ongelijck zijn en verfcheyden, n° _ttans zijn zy te met gelijck, als die der peripe&ive punten ƒ, f>, welcK
meetkundige F, H, in een rechte lini FH, zijn, evenwijdigh in het i
fereel BC, want fh, de gemene fnijdingh van het Tatereel BC, ^
van het plano A F H , is evenwijdigh met F H, dies deftralen A F, A
zijn proportionnelijck gefneden in de punten f, h;en dusis Af, ^v'^ervf_n((»
tot AF, vierkant, gelijck Ah, vierkant, tot AH, vierkant, t"
hoeckmaatdaar-en-boven, ofde finus der hellingen van de ftraal _ng

ftraal Af, op het Tafereel BC, gelijck de hellende linus van deg""'"
te ftraal AH, op het zelfde plano DE, is tot de hellende finus van,
kleyne ftraal Ah, op het Tafereel B C,'c geen de meetkundige geno^
zaam bekent i«, derhalven zijn wederzijdts de gefchickte redenenge»J ^
om dat de fchickende gelijck zijn ; waar uyt wy zullen befluyttn als
evenwijdige planoos, ofde van-voorene, datderakingenofkleuren»
perfpeótive punten fh, onderlinghgelijck zijn. gjl

Zy , eyndelijck een kromme gebochte buyte-gedaante ,welcker ?^r° '
is IEL, in dezelve 7. figuur, een zichtige ftraal daar op AF, diegem®
tendeindepunt F, zijn overeenkomende ƒ, in het Tafereel BC;na
een plano D F E, dat de gebochte IF L , rake in dees punt F , en vin i
dan, als even gezecht is, in het Tafereel B C, de rakingh,en kleur van ,

PfeHpeftivë punt-ƒ, als of zijn Geometrifche F, ware in dees plano ra-
kende D F E, dit z'al de rakingh , en kleür zijn van de perf'peftive punt f'
welcker Geomerrifche F, in dees kromme, ofgebocbsMbuyte-gedaante
1F L, is; dus zalmen de rakingen, cn kleuren van d'andere^untcn 1 L van
de geboekte vinden, door't middel der planoos, rakende deze gebochte in
deze zelfde punten.

Tot befluy t is het gewis en blijckelijck, dat in het perfpeétif de rakingen,
en kleuren der wijekende, en neerftortende, draayende met een verre-wij-
kende overeen moeten komen , vermits dees wijekende planoos, of diede-
'e bochten raken, mede neerftortende febuynten maken , waar uyt de min-
deringhof meerderinghneerftortende van hare hellende finus, of hoec.k-
óiaten volghr.

Maar inhêt Orthbgraphigh, of ftant-tekCningb-kundigh ontwerp wert
^vaftgeftelt, dat het oogh op een oneyndige diftanci van het Tafereel, en
ontwerpen geweken is, dat de rakingen en kleuren der zichti are punten
Oiet verfcheyden zijn, dan om de verfcheyde fchuynte der ftralen op de
Wekende ofdraayende planoos, want d'oneyndige diftancien zijnde ge-
trek gefchat, de fterekte alsdan van een punt, in het planodes Tafereels
'^s> tot die van zijn Gedmecrifche overeenkomende ptlnt,gel ijck van de hel-
ode finus, of hoeckmaat van de zelfde zichtbare ftraal op het Tafereel is
^totde hellende finus van de zelve zichtbare ftraal op het Geometrifch pla-
"o, alwaar devoorgefteldepuntis; om derhalven te maken dat d'eene, en
d andere punt het zelfde gevoelaan het oogh geven, zoo moet men die der
«ant-tekenkundige Tafereelftereken, ofte flaauwen, zoo dat hy in zijn
geometrifch zy, gelijck de finus der hellingh van de ftraal op bet Geome -
fifch plano, tot denfinus der hellingh van de Zelfde ftraal op 't Tafereel is.

Op de voorgewende vermindering}) der figuren, wanneer <y hoog'-¹verheven %ijn , en op het peggen van e enige, dat alle linten e^n
hoogh maken, en dat men "die derhahen al^oo op het Taf ere'
vertonenmoet.

zoo merekt in dees plaat, hét boeckhebbendé gekeert, zoo dat ^ '
28. de van-voore fondamentele zy, E O, de ziender loptrecht op de g
vlackte E g G Y C, en O, zijn oogh-punt; v'ermits de platte bnyte-ge"²^
te MRSN het Tafereel i«, voorde ziender gefïelt van-vooren, e⁰"
loot-reeht op de gezeyde gront-vlackte. „ch^f

Ziet noch het ontwerp A D C H, vetheven op de gront-vlackne a
het Tafereel, en daar medeevenwydigh. elite ü"

Uyt het volgende moet gy vatten, dat, halende ftralen, °tre
rien van yeder punt des ontwerps af tot de punt O, oogh des zienders ^^
andere verlcheyde delen daar op , als 1,1,3,4, f,6, 7, H, dees lm""' „ _jden op het Tafereel een zelfde getal van gelijcke delen getekent
in der daat kleynder als die van't ontwerp, om de diftanci tuflehen °
en het Tafereel, cn tuflehen dat zelve , cn het ontwerp. .. . _eene
En hoewel 'et in het ontwerp maar 7. loot-rechte delen zijn, n
~ ^u der, zoo zegge ick dat, alwaar [er een eyndeloos getaU^ _e!ebeuren
;t is een 1
rechte gi

e t zake is een otte vericneyae ontwerpen *•: t _aan t
lof zy, het leven of naturel ziende, zood an„ ^
s ben dan mede verwondert, dat zy 't zeiwe

Ick ontrufte my, tot befluyt, niet of alle linien een ofgeen boogn _lf>e.
iven al wanneer he t zake is een ofte verfcheyde ontwerpen in het p ^^
if te vertonen, ene
00A gelijcksn , ick I
proportie op het Tafereel zullen doen. , _7e](de le^c"

op het ander, zoo zegge ick dat, alwaar 'er een eynaeioos gef'> -- fa-
de altijt gebeuren zoude, volgens deze ftellingh van ontwerp, oog" ^ p_jfereel. Her is ppn en 'r -rolfil,. mar Af* ïr^r/lpplirurpn Apr rfln-VOten ^ _
ontwerp,

zullen de .. __________________- - , - -

k -delen, en zoo volgelijck van het hecht-louter deel des ontwerps
dui van-vooren door haar breedte gezien,
Ick ontrufte my, tot befluyt, niet of alle
boven al wanneer he t zake is een ofte verfcheyde ontwerpen
étif te vertonen, en

Omdees proportie te meerder doen vatten, zoo heb ^lc, .,_e getit"
ters en cijfers op het ontwerp, als hecht -gegleden geftelt, langhs de _eyds
telde ftralen, en op het Tafereel gefchickt, ter behoudenis, dat ae »
letters hooft-letters zullen zijn, en Italiaanlche op het Tafereel.

Die, zoo gezeght is, niet grondig onze manier hebben gevat tot de pra-
(Sijckderperlpedif, en voornemen ribfce-geivelven té vertonen, of
Kloofter- welven, &c. moeten gedachtigh zijn, dat ick in mijn eerfte boeck
t middel verfchaft bebbe daar op een boogh-poort te ftellen, en alsdan ron-
ten of perfpe&ive cirkels op verfcheyde zin te maken, en dat de gezeyde
gewelven gemeenelijck maar twee Arkadiiche, of boogh-poorten zijn ,
die den anderen overkruyfl'en, en daar-en-boven dat de gene, die een ge_
heele rondte kan maken, oock wel een halve maken zal."

Gy gaat nu in dit, cn in het volgende exempel zien, dat, hebbende de
nooghte van twee rechte voeten, of zijden van eene dezer arkaden gevon-
den MN; OP, totsfimhet lof zieraat* plaats N, en P, en de rechte ge-
tittelde gehaalt, ofdekoorde des booghs NQ,P, om de bocht N <)H| P,
te maken, moet gy een rechte getittelde ophalen NE, en eene P S, ye-
der lootrecht boven zijn rechte voet, perfpedtivelijck van de hooghte, die
het gehe venfte van uw boogh, ge welf, of arkade behoorde te hebben 5 dan
hebbendede rechte getittelde RS, gehaalt, en het midden-perfpe&if der
gezeyde linien gevonden, NP, en SR, en volgelijck de punten II cn Qj;
haalt alsdan van de punten R en S, twee rechte tot de punt gelijck"
^R Q^, en S Q^halve hoeckünien_; daar naa zult gyjuyft in dry en een half
^verdelendeloot-recrcte N R, en I'S , en door eene dezer dry gedeelten wc-
'en het gebeele i R, i S, een rechte getittelde 1,4,5> 1, hebbende gehaalt,
dan zal die de twee halve hoeckünien 1 5 cn KQ, in de punten 4, en
T> gaan fnijden.

. Üoor dit middel zult gy 5. punten hebben om de gebochteperfpe&iveli-
te halen, ge!ijckdevijfN,4, H,5,P_; die eenighzints in dees praftijck
Ervaren zijn, weten wel, dat men zulcken getal van punten,als men begeert,
^'nden zal, om zoo een bocht in het perfpe&if te halen, maar ick bevinde,
dat deze vijf genoegh zijn, fchoon 't middel der vindingh van dieniet Geo-
metrifch zy, overmits de hoecklijnige onbymetelijck is aan de zijde des vier-
xjnts: Maar daar is, mijns gevoelens, juyftigheyts genoegh tot de pra-
,5'jck, 't geen wijtlopiger verklaart is in de platen 70, en 72. van mijn eer-
boeck.

Hier ziet gy dat tot het maken van d'ander bocht het een zelfde zaack is,
derhalven heeft het my goet gedacht daar op de zelfde linien te halen, ende
^aat zulcks overgenoegh zoude zijn.

DE'/e Plaat vertoont uw twee reexen gewelven door ftrepen , gelijck *e
eengewelfhiervoren,verzeltmeteenigebezonderheden, en ick heb
op eene dezer gewelven, de getittelde linien gelaten , welcke dienen om dat
zelve op te maken.

Nu zij' dan indachtig, dat onze gezeyde manier tot de praftijk van 't pe^f"
ipeftif, gelijck die wijttopigh in mijn eerfte boeck is verklaart, dezelfde van
het Geometrifch is, en ick zegh , dat degene die de maten der voorwerpen
ofte lichamen zal weten, welcke hy 'er zal willen verbeelden, in geendcrlef
manier geftuyt zal werden.

Ick nodigh dan wederom hier alle die haar in de Schilderkunde offenen»
dat zyhaar.de pradtijck der Meetkunde indrucker,, of zy zullen andersin de
pratfijck der Doorzichtkunde altijt verlegen vinden : want indien zy'ⁿ_
*tleven tekenen willen,en de voorwerpen geplaatff, en gelegen vinden,S^ehjcfc men het Tafereel begeert te maken, zy zullen die in het pcrfpedW me
konnen brengen, by aldien zy de maten der gezeyde ontwerpen niet en beu-
ben. .

Ick {reb aan de rechte zijde van dees plaat de wijekende Ladder geh?*^
I>i,3,4, f,6,Sec. metdepunt Z, welcke vertoont de hevingh van de
ni der plano van 't oogZX.en omlaag ⁿp de bazis des Tafereels E_V j_eterval En, hebbende hier de groote van t, yoeten: daar naa

helft van gehaalt, het merek van 't getal der voeten, welcke de diftanf'» ^
van 4, voeten is bevat, die 'er volgelijck 8. zijn, overmits de voorzeyde t
febe -ruymts Es, van 2. is,zoo zijn yeder tullche-ruymten wijekende,
op de gezeyde lini E Z , zijn, mede van 1, voeten. ._o0r

Dit is gedaan en:: ezecht, op dat de gene die haar Tafereelen maken ^
,de regel van 't Perfpeétïf, en boven aldoor onze manier halen, S^a,_op!r_fhaa r ter harte,de wijekende ladder aldus op de zijde faarer Taferelen, a
heffingh, dan de van-vore voet, cn 'r getal der gedeelten , de welcke zye^
nomen hebben tot diftanci, 'tgeen d'e Tafereelen geen let/el zal aan™
overmits die lijft ofte zoom dé verdelingen ofte mereken bedecken za • ₀,
Dit zijnde, die gene dien t'eeniger tijt deze Taferelen zullen ter ban1 ^
men , en die een ueynigh in dees praclijck van perfppdtifzu'len er ^
zijn, zullen haar v er maat k en vernoegingh konnen lebeppen, otx> u _koa,
middel de maat der lichamen, óf ontwerpen der gezeyde Tafereeleji . ^
ne.n vinden, en die om dezelve tc plaatzen , naa, of volgens hare dilta- -
°f oogh-heffinghom de zelve te ziea.

Over de merimgh dieickjiebbegehadt, wegens de leydinghop de
bloote der lichamen, van de linien., bj de GraveerdersJnijdin-
gen genoemt, gelijcl^tn de vorige redeneringen hiervan is ge-
%eght ge weeft,

Ziet gy in de bove-figuur dezer plaat ftonts aan, dat ick onderftclle he^Evoorwerp O, de doorzicht kundige verbeeldinge re zijn eener gedeel-
te van een bal, geftek in't licht van Je Zon en csrtc, een blaftuur, ver-
zien met gelpanne draden, yeder rechtiiniigh, en onder den anderen even-
wijdigh ; dan een ander draadt mn, die de zelve lootrecht doorkruyft,
Welck blaftuur geftelt, is, heliende over de gezeyde bol O, tuflchen hem
en d Zon.

Dus ziet gy dat alle deze draden op den bol haar fchaduw geven, en op de
buyte-gedaante, waarzy geplaatft is.

Vaft Hellende dan , dat het zelfde zy gedaan op hetgeheve, zoo gaat het
Wis, dat deze draden, hoe dit blaftuur oock zy gezet, tuflchen de geheve
bol cn zon, de zelfde fchaduwen zullen m .ken,die onder den anderen even-
wijdigh zullen zijn, alsof die door verfcheyde onder den andere evenwijdi-
ge planoos waren gcfiiedcn.

Gy ziet in de figuur om hoogh , dat de gebochte, of kromme Ichaduw
*"»}> gefchietdoor dendraat mtn , en de rechte en getittelde krom-
me O, o z, p, 1,1, en andere, door d'evenwijdige draden, welcke die van
"> t n, doorkruyflen.

Maar 't zelfde blaftuur zijnde, gelijck in de figuur om laagh, geftelt tuf-
*ehen de Zon , en een geheve hooft, het zy uytgehouwen , of van wit play-
ft'T-werck, dan zouden de fchaduwen harer draden in alle gemoetingen op
^a'le de delen van dat hooft niet evenwijdigh flaan, of fchoon dat zelfde on-
derftelt waare gefneeden te zijn, doorevenwijdige planoos ondereen , ge-
lijck van de bol O, gezeght hebbe t .Evenwel zoude daarom niet volgen,
dat men 'er geen op het geheve eyenwijdigh zonde konnen halen, ofte die
^ich inbeelden,en dan,zooverbadtis, die te tekenen op de voorwerpen,
■Welcke men volgens een perfpeólive evenwijdige Ordonnanci zal maken,
Selijck men die op het geheve begrijpt van een evenwijdige meetkundige

Aanmercktdan opdithooft, de perfpe&ivezamenloopdezer onderge-
«elde evenwijdige fchaduwen der getittelde draden, en hoe de fnijdingen,
die tuflehe-beyden zijn, haar zamenloop volgen of doorzichtkundige even»
'vijdigheyt.

Derhalven valt over dees ftoffe noch te redeneren, en zich te verklaren,
"m deze zelfde meningh tekonncn fchickenopalledeverlcheydelicha-
^en, welcke men door dees Graveerkunde verbeelden kan.

A Lzoo hier noch eeriige plaats over is te vullen,
ey ts,tot nader verklaring voordellen,te weten, aanga³'¹ ^
de bequaamfte afftandt - punt, ofte plaats des Zien"^evan het Tafercel; wanneer men in dc zelfde af becltze
van levendighe figuuren begeert te maacken : 't welck in de^cZ_
voegen van de Schilders, Tekenaars en 2laatfnijders, nootza» "
kelijck diende waargenomen te werden , op dat haar afftant-F"j
ten nauwften genomen, niet te na by hun Tafereel wert S^c _he'_c

Tafereel behoorde te plaatzen , als in het zelfde bewegende n?
renverbeelt worden, die haar t'eener ftont in de natuur^vetil' ren konnen : dan wanneer men een gebouw, ofte yts anders
vaft blijft ftaan, maacken wil, en dat daarom, om dat men noo
zaackelijcfe alle bewegende figuuren meteen opflach van't oog '
en t'eener ftonde in hunne aftie zien moet.

De bequaamfte afftant-punt voorde Schilders enTeeckenaaj»
die de zelve op het naafte by hun Tafereelen begeeren te
(wanneer zy bewegende figuren verbeelden willen) moet zijn {
't gevoelen van Vennekool, en anderen) dry maal zoo ver, als^

fezicht-punt tot de uyterfte boeck, daar de roerende partyen zi
oomenuyt teftrecken ; en wanneer het zijn gebouwen ortcy
anders, dat fich in de natuur niet verroeren kan, dan heeft ⁰¹ ^
twee maal de wijte van 't gezicht punt, tot aan de verfte hoec» ■
't Tafereel, voor de naafte diftanci te houden, dat is , niet na■
groote van'tgeheele Tafereel, maar na de groote van den gt'⁰^
ilen hoeck ofte kringh, die uyt het gezicht-punt getrocken zijn' '
hetzelfde omvat; want gelijck het oog ront is, moet men oock ^
gelijcken alles verbeelden, binnen eenrondc Circkel ofte
om niet buyten dezelve met zijn werek uyt te fpringen. Eⁿmen binnen, en niet buyten deze kringh moeten de Tafercelen ay
fnijden, tot zoo een geftalte als men begeert, het zy vierkant,¹³ 5
vverpigh, ofte in de hooghte, ofte zoodanigh als het ubeft ^2,0 .

mooghenbehagen, als flechts de uyterftehoeckvanuTafereel
deezen kringh raackt en omvat : welcke kringh doorgeftreept
lijnde ; is de doorftreep of diameter de naaftediitanci: Maar vol-
gens het gevoelen van Vennekool, als gezeght is, neemt men dry
ttiaal den halven diameter , als zich de bewegende figuuren zover-
re komen uyt te ftrecken, maar anders niet, ziende alleenigh op dc
toerende partyen.

Het bewijs dat hy gebruyckt, om in zoo een geval de Diftanci
Jerderteftellen j is genomen uyt de reden en geftalte des ooghs :
het welck midden in de oogh-appel, een kleyne ronde openingh
heeft, waar door alles dat gezien wert, aan de binnenfte fpiegel
ï^oet vertoont werden : welcke openingh des ooghs, grooteren
*feynder wert,⁰ na dat men opytslêharp of niet fcharp komt tc
Jen; als men yts begeert fcharp aan te fchouwen, zal men bevin-
den, dat deze openingh kleynder wert , dan als men yts in 't alge-
meen aanziet : oock wanneer ymant na de klaarheyt der Zonne
oogh komt te wenden, zal men deze openingh kleynder be-
elden, dan wanneer men het naa de fchaduwe wendt : zoo oock
Jvanneer men op roerende partyen, om hareradien wille, fcharp
^0rnr te zien, gelijck de r eden vereyft , moet nootzaackelijck vol-
§^enj dat deze openingh des ooghs kleynder wert, dan dat men het;
°°gh keert naa een galderey, ofte gebouw, ofteeytsdatonbe-
^eeghlijck ftaat. Om. welcke reden wil, ick vaff ftelle, dat hoe
^eeze openingh kleynder is, hoe men met- een opflagh minder
^2lenzal j derhalven moet men nootzaakelijck de diftanci verder
gebruyeken. Tot overvloediger verklaring!} hebben vjyde 32. Plaat
'er l'ygevoeght. Oordeelt heuflijck, en vaert wel.

DE eerfte figuur om laagh, toont u in 't perfpeflyf, gelijck oock de an_tderedoen in plano», de' afftandt b, het ronte Tafereel e, dezicht-pun
midden in't zelfde, o, de heffingh desooghs, recht-lotigh op de afftant-
punt , welcke afftant-punt zoo ver van 't Tafereel ftaat,ais het zelve groot
is, daar uyt nöotzaackelijck volght dat het rbnt moet zijn, zullen de twee
ftraalen van o, tot b, haar niet breeder uytbrevden als de diftanci, want d^erninfte hoeck buyten dit tonde Tafereel, zoude b'innen dees ftraalen '^lieEkonnen bevat werden : dit Tafereel kan tot een vierkant gclheden werdcW
of oock tot een ander geftalte, gelijck de hoecken met de letteren e, f, £>p'
uytwijzen : welck vierkant met de geftipte kringh p, bctrockenis: "j'
is de kringh, binnen welcke men behoorde de bewegende figuren te be«'
den, en wel zorgh te nemen, datze niet buyten de zelve en koomeD,
uyt red^n hier vooren verhaalt ;tot wekken eyride°men het Taferee
kleyn genoegh fniidenkan : oock ftaat te mercken, hoe kleyn dat he'
Tafereel wert, dataltijt de gront van'tzelfde met de afftant-punt wa-
ter-pas koomen moet, als blijckc van p, tot d, en in de tweede tig"⁰'
van «j tot i, van s, tot q, cn in de derde en vierde figuur van/, tot ai «^eTafereel * binnen de kringh van de tweede figuur, m, r,s,t, ftaat het g^ezicht-punt buyten 't zelfde ; maar moet destemingeenkleyndcrdiftant»
hebben, om dat het met de hoeck r, de uyterfte kringh raackt, de roerei"¹'
figuren vermogen niet verder te komen, als de (geftipte binnen kring"
k, toont; gelijck oock het Tafereel * * dat met de twee hoecken l, en b ^deOyterfte kringh raackt. ,

Indeeze eerfte en tweede figuur moet.de ziender verdacht zijn, op"
viacke gront te ftaan.

Maar in de boovenfte derdeen vierdefiguurniet, gelijck de figuur UV'"
wijft. In de derde figuur wert de ziender zittende vertoont, in welck Tate-
reel de beelden half buyten de horizont uytfteccken. Inde vierdefig"⁰'
ftaat de ziender op een hooghte, daarom de figuren in 't zeldfe lager ft^a?-