GESCHIEDKUNDIGE

Α Α Ν Τ Ε Ε Κ Ε Ν I Ν G Ε Ν

OMTRENT

Ν Α Ρ ELS

Ε Ν

D Ε S Ζ Ε L F S OMTREK,

OM TE DIENEN TOT

UITLEGGING

VAN HET

"PANORAMA

DIER STAD.

UIT HET F RANS en,
TE AMSTELDAM, BY

PIETER JOHANNES UYLENBROEK.

IN DE NES.
I807.

I

De prys is si ftuivers.

α α η

de kunstlievend^

Nederlanders

word dfi

Vertaling

DEZER

GESCHIEDKUNDIGE AANTEEKENINGEN

OMTRENT

napels

en deszelfs omtrek,

OM-

OM ÏK DIENEN TOT UIÏLEGCING VAN HET

r

*

Ρ Α -Ν O R Α Μ Α

DIER STAD,
GEDIENSTEÊYK OPGEDRAGEN,

DOOR

hunnen Landgenoot,,
BEN DIRECTEUR.

O £·

ι

GESCHIEDKUNDIGE AANTEEKENINGEN

O Μ. Τ R Ε Ν Τ ' ^; ' " 1 '^,··

NAPEL

EN DESZELFS OMTREK, " *'

• f -

OM TE DIENEN TOT UITLEGGING VAN HET

Ρ ; Α Ν O R A M Α

DIER STAD.

NB. Om den naam van het een of ander gebouw te vin<
den, moet men het zelve eerst op de plaat zoeken
en vervolgens zien op het nummer van het bock
het welk met dat van de plaat overeenfiemt.

Ν APELS, (in het Italiaaiisch Napolt) hoofdilad'van
bet Koningryk van dien naam, is eene' ilad van het
Zuidelyk Italië, 44 mylcn van Rome,'en 334-my-
le η van Parys.

De oorfprong van Napels verliest zich iii den nacht
der gryste oudheid; het geen ten dien opzigte zeker
is, is dit: dat deeze ilad haaraanweezen aan de Griek-
fche , uit Atheenen , Rodes en Chalcis gekomen,
volkplantingen verfchuldigd is; zy wierd langen tyd
parthënope genaamd, de naam van eene der drie Sy~
recnm, die aldaar eenen tempel had; dan de inwo-
ners van Cumcs, eene naburige irad, nayverig over
den bloei en luister van Parthénope, temidden de-
zelve tot den grond; zy wierd,echter weldra we-
der opgebouwd en verkreeg toen den naam van Na-
pels, na de Griekfebe woorden n**_s en welke
betcekenen Nieuwe Stad, waar uit de naam , die de-
zelve tegenwoordig draagt, is afgeleid.

Napels was, geduurende vcrfcheidene eeuwen, em

Α 3 . ■ oii"

C * )

onafhangelyk, en door deszelfs eigene wetten beftuurd,
gemeenebest; ja, zelfs, toen de Romeinfche magt
aan geheel Italië de wet ilelde, was Napels nog de
bondgenodte en geenzins de onderdaané van Rome;
zy was in liet weezenlyke geen gedeelte van het Ro-
meinfche ryk, 110cli verkreeg de naam van eene Ro-
meinfche volkplanting, voor onder de Keizers, in
welk tydvak zy eene plaats wierd van rust en ver-
maak voor de rykfle en aanzienlykfte Romeinen, die
liaar om ftryd verfierden, en haaren omtrek met lust-
plaajien en prachtige gedenk teekenen van allerleien
aart bebouwden.

Na den ondergang van het Romeinfche ryk moest
Napels, welke itad by de verdeeling aan de Oosterfche
Keizers ten deel gevallen was, zich geduurig bukken
onder het juk dier overwinnende volleen, die, in de
eerste Christen - eeuwen, uit het Noorden van Europa
koomende opdaagen, gelyk een alles verwoestende wa-
tervloed , de fchoonfte landilreeken van italie ο verdroom-
den. In het jaar 476 maakte Odoacer, Koning der
Herulers, zich meester van Napels; die Itad be-
hoorde vervolgens aan 'Theodoric , Koning der Gothen ;
de vermaarde Belifarius hernam dezelve in het jaar 536;
Tofila, een ander Koning der Gothen, veroverde ze,
in het jaar 54a; Narfes, eerfte keizerlyke Stedehou-
der van Ravenna, bragt dezelve weder onder het gebied
der Oosterfche Keizers; maar weldra ichudde Napels,
even als het overige gedeelte van Italie, het juk af vau
haare meesters, die te zwak waren om haar te be-
houden; zy had haare byzondere Vorsten, tot den
jaare 1129, wanneer Roger, een dier roemruchtige
"Noormannen, welkers dapperheid en heldendaaden
hun, van den rang van eenvoudiglyk Ridders, tot den
Voritenftand verheven hadden, door haare heirtogte-
iiaaren tot Koning verkooren wierd; zedert dat tyd-
vak heeft het Koningryk Napels by voortduuring be-
ftaan; gedurende een lange reeks van jaaren aan alle
de ysfelykheden van binnenlandfche oorlogen overge-
leverd, heeft iiet zelve by opvolging toebéhoord aan
onderfcheiden gedachten, onder welken men onder-
fchcidt; het huis vau Oostenryk _a de Franfche Prinfen

uit

}

< 7 )

uit het bloed van Anjou, en eindelyk de Bourbons „
die liet nog bezitten, ς*)

Napels heeft 12300 roeden lengte, van het kasteel
Capo di Monte, tot aan de punt van Castel dcW ovo,
en 2 600 roeden, van onze Lieve Vrouwe van Ρ ie di
Qrotta, aan het einde van Chiaia, tot aan de Mag-
dalenabrug, op den weg van Portici,

Die Stad is altyd door muuren omringd geweest;
Coenrad deed dezelve, in 1252, om verre werpen; Paus
Innocentius de IV. herbouwde ze, in 1254; Karei de I. ,uit
het'huis van Anjou, (lichtte, in het jaar 1270, Castel
nuovo ; Karei de IL , zyn zoon, vergrootte de ftad Napels ,
en bouwde het kasteel S. Elmo, in 1300; Ferdi-
nand de L,in 1460,en D.PedrovanToledo, Onderko-
ning van Karei den V., in 1537, veranderden zeer veel
aan den omtrek der ftad; thans heeft Napels omtrent
10 mylen lands, dat is meer dan drie unren, in uitge-
ilrektheid; beginnende van het fort der Karmeliten
(Forrione del't carminè), en volgende de muuren ,
door Ferdinand en D. Pedro van Toledo gebouwd, en
terngkeerende langs den oever der zee, daar in be-
greepen het paleis Castel delf ovo, .5'. Lucia, Ρ la*
tamone en de poort van Chiaia.

Napels heeft veele zeer groote en zeer fraai ge-
bouwde voorlieden: die van S. Lucia is ten zui-
den van de ftad;/die van Chiaia, die het meest van
allen verfierd is, door de huizen van een groot getal
tot het hof behoorende perfoonen, die dezelve bewo-
nen, ten westen; de vooritad van S. Antonio is
ten noorden ; die van delV Ferginis daar nevens,
en die van Loretto is ten oosten, aan den kant van
Portici. De poorten van Napels worden niet geflooten;
men kan, ter aller uur , daar in koomen; er zijn alleen
eenige- barrières voor den ingang van iedere voorftad.

Men gelooft, dat het oude Napels, (Parthénope,
vervolgens Neapolis') op het noordelykfte gedeelte van
de tegenwoordige ftad geilaan heeft.

Na- .

(♦) Het blykt dat dit gefchreeven is voor de laatst, in Europa,
voorgevallene veranderingen.

»B VBKTAAI.BR,

α*

C δ >

-Napels.heeft omtrent 390,000 irrwooners; cie ftad en
de voordeden zyn verdeeld in 39 parochiën ; onder
ivelke men 58 geestelyke ordens of broederfchappen,
S0Q0 geestelykejiroeders en zusters, en 12.000 wereld-
lyke geestelyken telt; de ilad ligt aan eene zeeboezem,
van twee/en een half uur breedte , en even zo' veel
lengte , door de Middellandlche zee gevormd; deeze
uirgeftrekte zeeboezem fchynt ten zuiden bellooren door
het eiland Caprea, welkers kusten zich aan den ho-
rifont vertoonen; dit eiland, zo beroemd door de na-
gedachtenis, die Tiberius aldaar achtergelaten heeft,
ligt echter agt mylen van Napels, maar op dien af-
ftand fchynt het, aan wederszydep tusfehen het zelve
en het vaste land, niet meer dan twee naauwe.en
evénwydige openingen te laaten, hoe ze^r de eene in
de daad agt en de andere maar één uur wydie heeft,
die men de monden van Caprea (Bocche di Capri)
noemt.

Het is niet gemakkelyk zich een juist denkbeeld te
vormen van de pracht en de fchoonheid van de haven
van Napels ; men ziet ten oosten , het paleis van
P.ortici; de dorpen en de liistplaatfen dje zich , zon-
der afwisfeling, van, de ftad tot voorby Portici uit-
ftrekken ; de Vefuvii's, de lieden Ikrculanum, Popi-
pcli e. z. v.; ten westen, de prachtige gebouwen en
het. grot Paufilippi; het graf van Virgilius, het grot;
del enne, dat van Solfatarra e. ζ. ν., en eindelyfe
overal, eene menigte allerbelangryklte voorwerpen; te
midden uit dit prachtig fchouwtooneel verheft zich am-
phitheatersgewyze het tro.tfche Napels tegens de helling
van eenen berg-;.zy omvat de zee in haaren uitgeflrrekten
omvang, verheft zich. boven dezelve, met haare kas-
teden l verfraait ze door haare gebouwen, verlevendigt
ze door haaren handel, en vertoqnt den reiziger een
der fchoonfte gezigten, welke men ergens vinden kan.

Ten einde in tle befchryving deezer beJangryke ilad
eene voor den befehomver zeer bevattelyke orde te
vo}|en, zullen wy met-, de zuidelykfté deelen begin®
nen, van (lap tot itap tot het noorden koomen, en
deze aanteekeningen niet het oOstelyke gedeelte der
Napeliche zeeboezem eindigen.

1, Gas

C Ρ )

- ï» Caitei-Nmvb, is eene zeer üifcgeftrekte fterktë
geleegen aan den oever der zee, naby de hoofden $
welke door dezelve worden verdedigd \ het is van hef
hoogfte toppunt van dit gebouw, dat het Panorama
van Napels is opgenoomen, en de befchouwer moet
vooronderftellen, zich aldaar te bevinden; hy is van
alle zyden omringd door gedeelten van het kasteel $
het kasteel zelve ₅ en de hooge toorens, met welke
het verfterkt is, wierden in het jaar 1280 gebouwd _s
door Karei van Anjou, de eerfte van dien naam; de
buitenile-vestingwerken, die een vierkant van omtrent
tweehonderd roeden, aan alle zyden, uitmaaken, wierden
begonnen, in het jaar 1500, door Prederik van Arra*
gon, derzelver bouwing door den grooten GonfalvuS
van Cordua voortgezet, en door Don Pedro van Toledo,
ïn het jaar 1540 voltooid; men heeft naderhand drie
groote toorens in bolwerken veranderd; de tooien van
St. Vincent, beroemd door de verdeediging der Fran-
fchen , die daarin een beleg van zes maanden uit-
hielden , is thans genoegzaam geheel vernield » de
tooren van San Sebastiano, die het naaste aan zee
is, dient thans tot eene gevangenis voor jonge lieden
van goeden huize, over welke de ouders te onVredert
zyn; het bolwerk van de nieuwe brug _t die op de
haven het uitzicht heeft, word gemeenlyk genaamd!'
Bustione dello ρ....? wyl dezelve gebouwd is van
de belasting op de ligte meisjes; men naadert de nieii»»
we brug over het plein Largo del Castello.

a. Het dok, dat daar nevens is, kan 25 fchepen be*
vatten en heeft van den havenkant eenen naauwen
ingang» - ·

3. Het eiland Caprea (Caprï), dat omtrent 3500
roeden lang is, ligt, op eenen afftand van 16250
föeden (agt en een vierde myl) van Napels, tegens ovef
Capo di Minerva; Augustus fleet zyne laatfte levens-
dagen op dit eiland, hetwelk bovenal vermaard is
'door Tiberius, die aldaar, tot aan zyne dood, zyn
verblyf hield en de overblyfzelen, met welke het
overdekt is, getuigen, dat daarop veel gebouwen en
tuinen waaren; hier wil men, dat Tiberius twaalf
paleizen deed bouwen; er bevoiiden zich laiigs den
Τ Α 5 öö<

C ΙΟ )

oever verfcheiden grotten, tooneelen van de ongcbon-
denheeden diens keizers, van welke grotten er nog eenige·
overig zyn; men bewondert vooral de overblyfzelen
van een alleruitgeftrektst paleis, waarvan een der
zyden op den ui Sprong eener fteile van meer dan 400
voeten recht opgaande rots eindigt; van daar was
het, volgens Suetonius, dat, Tiberius die ongelukki-
gen deed nederftorten ₃ op welken hy reeds alle foor-
ten van pynigingen had uitgeput.

Het eiland Caprea, eertyds overdekt van prachtige
gebouwen, word thans alleen door arme visfchers
bewoond.

4. De fterkte Castel deW ovo ipringt vooruit in
de zee, dooreenen zeer uitgeftrekten vleugel van om-
trent 230 roeden; en is aan de St. Luciaftraat door
eene groote brug verbonden; deeze fterkte ,' welke
deszelfs hedendaagfchen naam ontleent van haare rond·
achtige gedaante, wierd dqor de Romeinen Castrum
LucuUa?ium geheeten; men gelooft in de daad, dat
die vermaarde Romein aldaar eene lustplaats had, dat
deze geheele tusfchenwydte tuslchen Napels en die
fterkte als toen boven watei; was, en dat eene aard-
beving een gedeelte van dezelve zedert overftroomd
heeft., De S. Luciagracht is tegens over Castel deW
ovo. "

5. Het tuighuis voor den zeedienst bevat eene timmer-
werf, alwaar men 60 galyen te gelyk bouwen kan.

6. De bakkery.

7. De koninglyke herberg.

8. De academie de cavalieri (de ridder-academie),
naby het Palais Acton, is de verzaamelplaats des
ganlchen adels; men muficieert ₉ men danst en fpeelt
daar ^weemaal ter week.

9. Het paleis van den generaal Acton is naby het
koninglyk hof.

10. De kerk del f. croce ftaat onder aan den heuvel
Pizzo falcone · de gebouweh van het klooster, dat
daar nevens geleegen is, worden bewoond door jonge
lieden, die het corps Reale Ferdinando uitmaaken;
het is een militair ichool, waar in die, jonge lieden

met veel zorg worden opgevoed.

< xi. Het

• * »

( ii >

' /

ïti tiet collcgie vau de kadetten tef zee.

12. S. Maria della Solitaria, is een vrouwenklooster;*
^%i3. Het koninglyk paleis (Palazzo reale), Het
welk in het jaar 1600, onderden onderkoning, graVé*
van Lemos, volgens de ontwerpen van den ridder
JFontana, gebouwd Wierd, heeft, aan de eene zydè_%
liet uitzicht over de zee, waarvan het zelve alleéne-*
lyk door het tuighuis is afgefcheiden, en, aan del·
andere zyde, over een uitgeftrekt onregelmaatig plein.
De oude vorsten van Napels bewoonden eerst CasièP
capuano, Vervolgens Castel nuovo, en fomtyds Gastel
delf ovo; de onderkoningD. Pedro van Toledo Was de
eerste, die een paleis, tot verblyf voor liet hoofd des
ilaats, deed bouwen; hy richtte het gebouw op,
thans het oude paleis genaamd, alwaar Keizer Karei¹
de V., te Napels komende, zyn verblyf hield ; de*
voorgevel Van ⁵s konings paleis is omtrent honderd^;
roeden breed; ter linker zyde van het zelve is;
eene vierkante plaats * vanwaar men iiaar de por-
celeinfabriek gaat ; dit paleis heeft gcmeenfchap
met Castel nuovo, door eene gaandery, op boo-
gen, die over de grachten liggen , en niet het
tuighuis j door eene overdekte brug, over welke dtf
koning zicli begeeft^ wanneer hy zich tot een fpeel-
reisje op zee infcheept.

14. De kerk van S. Marid de angeli.

15. San Antonio di Paufdippi, op den berg van diei?
zei ven naam.

16. La grotta di Pozzublij is een, door den berg
Pauftüppi gegraven, weg van. 363 roeden lengte,
die van Napels naar Pouzzoli lèidt; eertyds was er
een weg ovefr den berg, dan, om te bekorten, heeft
men den berg doorgegraavcn; het is niet, met zeker-
heid, bekend, wie de eerste beginners van dit ver·*
baazend wetk geweest zyn; de onderkoning d. Pedro
van Toledo deed dezen weg verwyden en dezelve

thans 50 voeten hoog en 18 voeten wyd'; twee
luchtgaten of openingen, in de dikte vau der berg ge*
graaven, doen een weinig licht doordraaien; in hef
midden ftaat een kapel, der Heilige Maagd gewyd 5
liet graf van VirgÜius is boven op dcn bcrg Pau/i*

Λ 6 iïp*

ι

C η )

lippij genoegzaam aan den ingang van het grot vaii
Pouzzoli, doch men vind er thans niets, dan eenige
overblyfzels, in de gedaante van eene vierkante too
ren, van tien & twaalf voeten hoogte.

17. De Nardofh-aat.

18. II theatro di S. Carlo, gebouwd volgens de af-
teekeningen van Ametrani, is een der hedendaagfche
fchouwburgen van Italië, vooral opmerkingswaardig
door deszelfs~grootte; het gebouw is 2,70 voeten lang
en 108 voeten breed, het timmerwerk is zeer fchoon,
de vlakke grond ,Van het tooneel af tot aan de loges, 66
voeten lang en even zo veel breed, en de opening van het
tooneel 50 voeten; het heeft eene gelyke hoogte,
is 114 voeten diep en heeft, aan het einde, een zacht
hellereden opgang, om paarden te kunnen doen opkoo-
men; de trappen en gaanderyen zyn breed en zeer
gemakkelyk; de zaal, die 66 voeten hoog is., heeft

* de gedaante van een raket; het platfond is vlak en van
hout; er zyn zes rangen loges, ieder groot genoeg om
in dezelve op de kaart te kunnen fpeelen en bezoeken te
kunnen ontfangen; het voorile van iedere loge is met eenen
fpiegel veriierd, voor welke een armblaker hangt, met
twee waschkaarfèn voorzien; de affchutzels, die de
loges - affcheiden, zyn meede met fpiegels verfierd, voor
elk van welke een waschkaars brand; deeze zaal heeft
een heerlyk en bewonderenswaardig voorkoomen, wan-
neer dezelve verlicht is.

■19. Het koninglyk ry/chool.

20. De porcelein.fabriek. ^

21. Het plein voor Theatro di S. Carlo.

22,. San Ferdinando.

23. De lustplaats van den adel ('patrizzi).

24. De lustplaats van de monniken van S. Maria
di portici.

«25. De kerk van S. Therefia, in de voorftad van
Chiaia.

26. De kerk van S. Anna del Palazzo.

27* S. Brigida, tusfehen de, Toledoilraat en het

φΐείη van Castel nuovo, in de Galittadraac, is een

klooster van geestelyken , genaamd Padri Luchczi

fde vaders van Luccaj, wyl deeze weinig verfpreide

or-

C IS )

orde te Eucca haaren oorfprong gencomen heeft.

28. De kerk van S. Catharina van Sienne.

129. De lustplaats van China., · ✓

30. Het paleis van de princes Coeriati.

31. Het klooster en de kerk van S. Urfula Benin
cofa, aldus, naar deszelfs ftichteresfe, genaamd, is een
der ftrengfte kloosters van Italie; de nonnen zyn er tot
een eeuwig ftilZwygen verweezen»

32. De kap van de Spaanfche kerk van de Drievul-
digheid.

33. De 1S. Brigida of GalittaR.raat,

34. Het paleis van den prins van J^ligliani,,
- 35. Het begin van den berg Paufilippi.

36. Het fort S. Elmo of ύ¹. Erasmo, op den top
van den Karthuiferberg, fteekt boven de geheele ftad
uit; reeds ten tyde der noordfche vorsten had men op
deze hoogte eenen tooren, met naame Belforte, ge-
bouwd; de maarfchalk van Lautrec vermeerderde de
vestingwerken, in het jaar 1525; doch Karei de V. maakte
het fort eerst tot eene weezendlyke vesting, die thans-
zeshoekig is en omtrent 100 roeden middeilyns heeft,
met, in de rots gegraaven , grachten, mynen, e. z. v.;
men wil, dat de onderaardfche gangen van dit fort
met Cast el nuovo gemeenfchap hebben.

37. San M'arttno, een kerk en Karthuifer kloos-
ter , aan den voet van het kasteel St. Elmo, leevert een
fchoon gezicht op; naast aan het klooster begint de
berg Pauftlippi, die zich van daar tot aan zee, be.
westen Napels, uitftrekt; in Jit zelve gedeelte det
ftad bevind zich" de kerk van San Gennaro (St. Janu-
arius), alwaar voor de eerste keer het bloed van dien
heiligen vloeibaar wierd, het geen thans regelmaatig
alle jaaren plaats heeft,op een bepaalden dag en uur.

38. De kap van de kerk der Ontfangenis, in de
Tc-ledoftraat.

39. De klok' van de San Carló's bank.

40. Het klooster en de kerk van Santa Maria del
ttitto buono.

41. Het klooster en de kerk der Franciskaaners.

42. Het Spaansch gasthuis van S. Jacob, gefticht
door den onderkoning D. Pedro van Tokdo.

Α 7 43» De

> /
7

J, ■

f Η )

43. «De S. Jacpbsflraat. - ,

44. De FlOrentyner Lieve Vrouwe kerk.

45. HètFranciskaauer nonnenklooster en de kerk der
Prievuldigheid van den terg S. Eraio.

i 46. Jlet dorp Antignano.
47. De kap van de S. Cefariakcrk.
48 Dc kerk van S. Thoma d'Aquin, waar van hef
klooster een vermaard fchool bevat, het welk door de
Dominikaaners gehouden word.
49; De Jefus en Maria kerk.

50. De kapel y*in Tarfi.

51. De pelgrimskerk, .

52. Het paleis van %ⁿ P^r"^{ls van} Tarfi.

fff JSfy Pe kerk en het klooster der Capucynen,.

54. De kap der l>erk del Spirit'o Santo ·· deeze kerk &
épne dér fchoonfte van Napels, is gebouwd in 1563»
- h Samt^ïi een yoprtreffelyk Domini-

caner klooster., alwaar men eenen ingang vind tot
de Capacornbcs.

56. De kerk van S. Augustinus,

57. De Genueefche kerk van S_? Paulus.

58. D,e ftraat dclP fontane de Mcdine.

59. De St. Thomas kerlc.

60. De kap van Esculappio,

61. Santa Therefia de gli Scalzt, een Barrevoeter
Karmeliten kerk en klooster.

62. Studi pub li cl, op largo dellc pigne ; dit ge-
bouw behoort aan de imivcriitcit van Napels; de naam
jyyst de verordening aai.

63. Het gebouw der' bouwheeren van S. Jofeph.

64. Piëta di Torchini; een "gasthuis.

Cs Trhiitα Maggiore of Gefu nuovo; een Minne-
broeders kérk en klooster/ .

6Santa Maria ld nuova; een Recoletten kerk;
en klooster, alwaar zich bevind het graf van Odet van
Foix, gezegd den maarfchalk van Lautrec, geineuveld
onder de muuren dér ilad Napels, die hy , in 1528,

pêleeiiërcfe. * \

Cj. Cape di monte, een koninglyk paleis, begonnen
.do'pr DoiVCaiios, in 1738, doch onvoltooid; de on*
seléegenheid' te zeer verhevene plaats heeft de

9 ™ ΛΦί· ^y ' - ,f Ί : ttiL·

c *5 y

bóuwing doen ftaaken; onder dit kasteel is hetpató
Miradois gefiaamd, van het Spaanfche werkwoord
Mirar, aanzien , en het byvoeglyk vjoox&todos, alles:
(·*) het heeft in de daad een der fchoonite uitzich-
ten van Napels.

68. Santa Clara, een Klarisfen klooster en kerk, een
der vermaardfte van Napels, door Koning Robert, in
1309, gefticht. >·■£

69. De kap van de Jefus kerk.

70. Gefu vecchio of il Salvadore, een , eertyds door
de Jefiiiten en thans door de waereldsheeren gehouden »■·
fehool.

71. De tooren en de kap van S. Severo, een Ifran-
ciskaaner of Minnebroeders klooster, waar nevens het
gasthuis San Gennaró de poveri^ 350 roeden bezui-
den het kasteel Capo di monte; in de kerk van dit
gasthuis is de voornaamfte ingang der Catacombes van
S. Gennaro; men zegt dat dei'zelver uitgeftrekte onder-
aardfche gangen twee duizend' mylen lang zyn; de-
zelve zyn, ten noorden van- Napels, in de zyden des
bergs gegraaven, en de een boven den aödèr ten
deelen uitgehold in den fteen, waarvan men zich te
Napels tot het bouwen bediend, ten· deelen in een·
foort van vast en op Xomtftige.' plaatfen zelfs hard
geelachtig zand; er zyn drie gaanderyen, de eene bo-'
ven de andere; dan, de aardbeevingen hebben, op
verfcheidene plaatfen inilortingen veroorzaakt, die de
toegangen beletten, en men kan in de onderfte verdie-
ping niet meer komen; in de Catacombes komt men
door eenen engen toegang van 18 voeten wydte, waar
van het gewelf, daar hetzelve zich het meeste verheft,
omtrent 14 voeten hoogtè heeft; deze toegang wierd
al over lang onregelmaatig, en het gezicht der Cata-
combes gelykt naar alle andere fteengroeven; zommige
der zaaien, gevormd door de brokken, die de gewelven
ónderfteunen, fchynen kapellen geweest te zyn; in twee
derzelve zyn autaars van ruwen fteen, en, in fresco ge·»
fchilderde, fchilderftukken van den allerflechtfiten fmaftk,

1 .;rf doch

Even a^Ts het woord Panorama, νanhet neutrum byvocglyl: woord
, πΖσ-Λ, πΖν, alles, en , gczicht, het geen men ziet?

ïau het werkwoord όξά», ik zie.

de vertaaler.

Λ S

/ 1

doch welker^ kleuren, niettegenftaande derzelver oud-
heid, nog vry levendig zyn; men ziet in alle de
tnuuren verhaazend veele recht opgaande holle nisfen,
groot genoeg om een menfchelyk ligchaam, maar geen-
Zins eene doodkist te bevatten; men gist, dat deze on·*
deraardfche gangen, ten tyde der Romeinen, openbaare
begraafplaatfen geveest zyn, alwaar men de dooden,
xonder onderfcheid, begroef; zy fchynen'echter oud-,
tyds niet tot zodanig einde gegraaven, maar onmee-c
telyke (teengroeven geweest te zyn, waarvan, daar
Ze niet meer konden doorklooven worden, men nog
party trok, door ze te doen ft rek ken tot bevordering
der gezonde lucht, in de ilad, uit hoofde van den af-
iland der begraafplaatfen.

72., Het obfervatorium van S; Clara.) ,

73. De kerk, gezegd la Madone de angelL .
t 74, De S. Damien en S. Sebastiano kerk.

75. S. Pa ulo, een kerk en klooster der Teathynen.

76 De kerk van S. Francisca.

77, De kerk, gezegd Dona Regtna,

78. De kerk van S. Laurentio. , r;,. ...

79 De kerk en het klooster der Theatynen van de
heilige apostelen, gebouwd ten tyde van Conllantinus,
ilaat op de plaats, welke de tempel van MercuriuS
weleer befloeg*,. . >' /3 ^Idifiitö^

ί. 80,. Santa Kefiitua, was eertyds een, door Conftantk
ïïus gebouwde, hoofdkerk, waarvan.thet aloude ruim
iiog beilaat, het overige is verbouwd. ';
»·■■' 81 Vescovado of Vergine asfimta, is de naam der
hoofdkerk van Napels, ook fomtyds S- Gennaro QSt. Ja·*
iiuarius) genaamd, wyl het aanmerkingswaardigfte van
dezelve is de kapel van dien Heiligen, alwaar men met
zorg eene reliquieukas bewaart, waarin twee flesjes,
idie het bloed van S. Januarius bevatten, het welk,
?egt men, door eene Napolitaanfche dame, geduurende
de marteldood van dien Heiligen, wierd opgevangen;
liiet dit bloed word verfc.heidene maaien ^?s jaars ver-
toond het geen men het wonderwerk van S. Januarius
floemt; ten welken einde het hoofd van dien Heiligen digt
by het bloed, dat vloeijen moet, moet worden aangebragt;
ten priester houdt de teliquieukas tegen zvn borst, en

" dtaiHï

C *7 )

'draait 'zé verfcheidene maaien om, terwyl hy het'ge·»
loof opzegt, en het bloed, het welk hard en gedold
is, wordt, zonder van kleur te veranderen, binnen
zeven k agt minuten , vloeibaar 5 dit wonder is een voor-
werp van geduurige godsdienftigheid en verwondering
voor de Napolitaanen, onder welken zich echter eenige
ongeloovigen bevinden; de prins van S Severo had eene
reliquienkas, even als die van S. Januarius, doen
maaken, met twee flesjes van het zelve formaat, en
gevuld met een mengzel van goud, kwik en draaken-
bloed , hetwelk volmaakt de kleur van,het bloed naboot-
fte; in den rand van de reliquienkas was een uitgehold
bakje, vol vloeibaare kwik, en mët een klep, die open
ging als men de reliquienkas omkeerde, en de kwik iö
de flesjes deed loopen, als wanneer het, daarin ver-
vatte, mengzel fmolt, en volkomen de vloeijing na-
bootfte. - ' -

Sa. De kerk van Manifi.
• 83. De Aller Heiligen kerk.'

84. il Borgo de vergini, eene voorftad.

85. α Carbonnara, een Augustyner kerk en kloos-
ter van S. Jan

86. De S. Elidjie kerk.

87. La Madone del porto.
- 88 San Augustino.

. ,89. De berg van Lautrec* aldus genaamd wegens
het verblyf van den maarfchalk van Lautrec op den zei-
ven, geduurende dat hy Napels in 1528 beleegerde,

90. De kerk van S. Maria de piante.

91. La Madone di ponte oscuro.

92. De kerk en het klooster der Karmeliten van de
markt.

93. Port α reale della marina, eene der ftads poor-
ten, uitkomende aan den oever der zee, ter zyde van
het karmeliter bolwerk; het gedeelte vaii den oever,
waar dezelve ftaat, word Marina di Lorette ge-
naamd, naar eene kerk van onze Lieve Vrouwe van
Loretto, die daar digt by is, en haar naam aan de
voorftad Borgo di Loretto gegeeven heeft.

94. Torione delΓ carmine, het Karmeliter bolwerk, is
een klein fort; er was eértyds in het karmeliteE klooster

Α 9 zei-

C ι* )

xelve een tooren, waarvan de rebellen γ zich , in
1647, bedienden, om 's konings fchepen te.belchieten
en waarvan de hertog van Guife, geduurendezynverblyf
te Napels, een voordeelig gebruik maakte, welke ge-
beurdtenisfen het beftuur beiluiten deeden., daar een
foort van een fortres van te maaken · men heeft het kloos-
ter laaten ftaan, doch het zelve met vestingwerken
omringd. ,

, #5. De toorenfpits van Castel nuovo» <

96. De haven, omtrent 150 roeden in het vierkant,
word verdeedigd door de hoofden „ die haar ten wes-
ten en tpn zuiden influiten,, en door kleiastoe? hoof-
den, die haar ten noorden beveiligen; de grootte,hoof-
den eindigen met het kasteel Fortino San Gemwro;
de kleine hoofden ('Braccio nuovo), gebouwd onder
Don Caiios, eindigen met. een klein: fort; op den
hoek van de hoofden ftaat de vuurbaak van de haven;
de wandelweg op de hoofden, alwaar een prieel en een
fontein gebouwd is, wordt veel bezocht, en is zeer
aangenaam, vooral tegen den.·nacht.

97.; Ifi§t-;gezondheidsbureau>.- ,.-v ^s ·> ?

98. La Cavalier ia, de kafernen voor het paarden*
volk. " ..{.}■

99- De Magdklenabrug is eene zeer groote en fchoone
brug van gehouwen fteen , waaronder een gedeelte der
§ebeto,e<?iiG kleine rivier „ die-wit de bergen.voortfpruit,
doorloopt, en zich onder dezelve in zee werpt. <

100. Fosfc del Ρ abundanzia-\ magazynen, in welke
het beftuur de graanen doet opleggen, die, tegen ty-1
den van gebrek, bewaard woelen, ^f
. Het dorp Somtpq , aan den; voet des bergs van
dien zei ven naam.

102. De berg Somma, ten noorden of ter linker;zyde
ym kotijende van Napels, is ééns thans

uitgebrande vuurberg, ten mjnfte heeft, dezelve nu
geene ukbarftingen meer; men denkt, dat die bergeertyds
de eenigfte kruin van den Vefuvius geweest is en-met
dezelve en de punt van den berg Qttaïam^ dien men van
verre ziet, ééneenigen vuurberg uitmaakte ,'^:terwyl· de
affcheurmgen de dalen gevonad hebben., die, thans
deeze drie bergen van elkander affcheideu.

IQ3 ^Dé5

' \

< Μ )

f.„ jog. De lava van S. Vito. < λ i ^ir-v

104, Het haven - vuurtoorentje.

105, II Salvadore , eene hermitage , op eene hoogte _a
genoegzaam tukchen den Somma en jden ¥eftiviu§_e.
yyf kwartier uuren gaans van 4e plaats wa^r msu be-
gint te klimmen. ' . , , . . .

106, De ïcruin van den berg₍V§fuyius

roeden vaij die ya$ _:;4en. berg Somt^ af,; hef dagg,
tusfchen gelegen dal is 3opp_: roeden de γα

fuvius heeft, op die lioqgtg, ofpf^nt f^Jea om*
treks; hier vind; men geen wynftok pf b^^vde tipe-
ven mper, 30 als die ₉ welfee den voet yap $en Vefuyips
bedekken en zich op de zy den tot PP eene loodlynige
Jioogtc van 300 roeden boven de zee verheffen; de
,grootfte. Jioqgte, welke men den Veiuwius geeft _?
632 roeden boi^en die oppervjafet^ der te weelens
365 roeden tot aan de plaats, alwaar de paarden en
muilezels niet meer kunnen opklimmen en 267 roe-
den van dit punt af tot den erator · de helling van
dén Vefuvius _? aan den kant van den Ottaïanp en. yam
den berg Spmiga is met bosfehen, j»opriipden_r;e$
woningen overdekt; de volcamquc itofien bevorderen
aanraefkelyk den waschdom; op dekaaleen onvrucht·
haare plaatfen van den Vefuyius bevinden zich, op 011-
derfcheidene hoogtens, openingen door welke de lava.
gevloeid is , <3ie fomtyds hy pnderfcheideue ujtbarftin-
geu van dien vuurberg nog veel langer is afgedaald;,
dan., men heeft moeite om deze openi^pu d|e met
lava, asch en inftortingen bedekt zyn, te onderfchei-
öen; dit gedeelte vau den Vefuvius, dat op zyn qn-

een voetftuk, rijst, daar- rondom

1 m^ vlakke hoogt© heeft, is j 360 roe-
den middenlyns en beilaat uit eene onmeetelyke
klomp asch, lava endroesfein, welke men opt ια.6 mil-
joenen vierkante roeden berekend, door den Vefuvius,
sedert zyne uitbarfting in het μκ γν der Christelyke
tyd,rekening, uitgebraakt; boven deze eer-fte vlakke
liopgte ymd meii, op eenen afftand van 350 roeden_%
eene t\yeéde, eertyds de kruin van den berg Vefuvius,
op welke de opgevolgde uitbarftingen eenen nieu-
wen berg van asch en droesfem van onitreni 80

... . » YOC-)

C 30 )

voeten hoogte en 200 voeten in de helling gevormd
hebben; het is, op de kruin van dien berg, dat
zich de kom, crater, of binnenfte brandplaats van
den Vefuvius bevind; de gedaante van dien crater is,
by iedere uitbarfting, veranderd, doch heeftgemeenelyk
de gedaante van eenen trechter, wiens boorden eenige
Voeten dik en meer of min hoog zyn, naar maate dat
de, door den vuurberg, uitgebraakte ftoffen zich meer
of minder, by het eindigen der uitbariling, in de brand-
plaats verzamelen; zomtyds kan men op den grond
van den crater, of kom, door een afgrond heen, de
brandplaats van den Vefuvius zelve aanfchouvven, tot
eene diepte van 80 a 100 roeden, en gelykende naar
de uitgeftrekte oven eener glasblaazery, in volie wer-
king; zomtyds is de grond van den crater gelyk ,
zonder openingen en overdekt met fris gewas; uit
de fcheuren van de zyden des trechters., en uit de
kloóven, met welke de grond van den crater door-
fpleeten is, klimt altyd een heete damp en vochtige
rook op; de fcherpheid van de randen des craters
is'-niet altyd zo erg, dat men denzelve niet kan be-
klimmen; zommige reizigers en moedige geleerden
zyn in den crater gegaan, en hebben denzelven van alle
kanten doorlobpen; men acht dat de masia van gefmoï-
ten ftoffen, welke de Vefuvius doorgaands bevat, zich in
dén crater van dien vuurberg tot eene hoogte van 40
roeden verheft, en men bereekent het geheel der ftof-
fen, welke dezelve kan bevatten, op 1,510,460,879
vierkante voeten; de lava , welke de Vefuvius; zedert
het jaar 79, heeft uitgebraakt, meent men, dat geene
grootere ruimte zoude behoeven, om in dezelve befloo-
Een *te kunnen worden, dan de holligheid van dien
berg zelve en men maakt daaruit op ,' dat die vuur-
berg zich niet verder dan deszelfs voetftuk en om-
trek uitflrekt; het oude gevoelen, dat de Vefuvius met
den Solfatarre, en zelve met den berg Etna in Sicilië
gemeenfchap zoude hebben, vind geen voorftanders
meer; dan, men gelooft, in het algemeen, dat die
vuurberg, door onderaardfche doorgangen, het zee-
\vater Ontfangt; de Vefuvius heeft naamélyk, by vérfchei-
dene uitbarftingen, zulk eene groote menigte zout water

C ai )

uitgebraakt, dat het onmogelyk is het zelve anders als
voor zeewater te houden; zomtyds is ook de zee, ge-
duurende de uitbarfting, aan den kant van den Vefuvius,
gezakt, en de oever alsdan op een oogenblik droog
geworden ; eindelyk geeft men , voor eene derde
reeden , de vorming zelve van de vuurbergen, tot welke
het zeewater veel toebrengt; wanneer de pyrites ,
ligchaamen uit yzer en zwavel ontdaan, zich in groote
menigte verzaamelen, en het water daarby komt, be-
gint dit mengzel te zieden, word heet, en de byko-
mende lucht is genoeg om het te doen ontvlammen ;
het zeewater, flymachtig en zout zynde, is gefchikter
dan eenig ander, om deeze ontvlamming te doen ont-
itaan en men merkt in het algemeen op, dat genoeg-
zaam alle de groote vuurbergen zich zeer digt aan
zee bevinden; men noemt de itoffe, welke, by de uit-
barfting van den Vefuvius in menigte word uitgebraakt,
lava, die, wanneer ze geftolten is, van buiten naar gefmol-
tenyzer gelykt,dan van binnen heeft dezelve eenedoor-
fchynende glasachtige gedaante, zeer naar den diamant
gelykende; uit den vuurberg koomende, is dezelve als
eene dikke pap of kookzel, zy vloeit langzaam en traag
neder, en, koud geworden zynde, is ze zeer hard;
de Vefuvius heeft de gedaante eener pyramide, en is
drie mylen van Napels en ééne van de zee gelegen.

De oudfte fchrtyvers getuigen, dat de Vefuvius, van
onheugelyke tyden af, vlammen heeft uitgebraakt; en
het binnenfte van den grond, op de grootfle diepte,
alwaar men nog afgedaald is, onderfteunt dit getui-
genis , door de lava welke het in zich bevat; men telt
tot dertig laagen van deeze lava, door even zo veele
laagen vruchtbaare aarde afgefcheiden ; het is dus
waarfchynelyk, dat deze vuurberg, zedertduizende eeu-
wen, beftaat; dan, een langduurige tusfchentyd ver-
loopen zynde, zonder dat die berg deszelfs verwoest
tingen had aangericht, bleef er alleen eene duistere
overlevering van, en haare overblyfzelen waaren genoeg-
zaam vergeeten, toen hy zich, op den 24ften Augustus
van het jaar 79, na de geboorte van Christus, met
een verfchikkelyk gekraak opende, de bewooners van
den oever noodzaakte, deeze verwoeste ftreek te ont-

A'lie-

;

( Μ >

♦litdëiï eti de fteden Herculanum en Pompeiï , en onge-
twyfeld nog een groot getal andere woonplaatfen ,
welke men nog niet ontdekt heeft, onder eenen regen
van fteenen en asch, begroef. Plinius de oude, die
deeze uitbarfting van te digt by wilde nagaan, Wierd
door de asch verflikt. De Vefuvius heeft zedcrt een
groot aantal uitbarftingen gehad, aanmerkelyk door der-
welver hevigheid; men gewaagt van die van de jaaren
S03, 472, 512, 685, 993 ^en 1036; het fchynt.j
dat dezelve,by deeze laatfte uitbariling,'eerst die vrees-
felyke groote /öwklompen heeft uitgebraakt, die men
thans in zulk eenen grooten overvloed vind, in alle
de velden, die denzelven omringen, en die, by alle
uitbarftingen, als waterftroomen nederftorten; in de!
jaaren 1049 , 1138, 1139, J306 en 1500 had de
Vefuvius zeer zwaare uitbarftingen , maar de verfehrik-
kelykfte, zedert die van 79, was de uitbariling van
163r, de, dertiende naar de volgorde der datums; zy
begon op den i6den December 1631, en eindigde eerst
op den 25ften February 1632 ; behalven de lava, die,
geduurende die uitbariling, nederftortte, bruischte ei
zulk eene groote menigte water uit, dat dezelve ver*
fcheidene ftroomen vormde, welker hevigheid alle dé
Janderyen verwoestte, en een groot getal perfoonen
deed oinkoomen; de uitbarftingen van de jaaren 1660,
1682, 1694, i®98 ^{en J}7°i waaren niet zo aanmerke*
lyk; zedert het jaar 1702 tot het jaar 1737 was er
byna geen jaar* dat de Vefuvius geene lava, asch en
vlammen uitbraakte; de uitbarfting in het jaar 1737»
de twee en twintigfte, volgens de lyst van vader de la
Torre, was verfchrikkelyk; zy deed een ftroom van
lava oiitftaan, die gelukkiglyk naar de zee itroomde
en die5 toen dezelve ophield te ftroomen, 3,800 roe-
den lang, 150 voeten breed en 24 voeten hoog was;
welke ftroom men berekent op een volmaakt _ vier-
kant van 113 roeden, aan alle zyden; in de jaaren
?75l> 1754* 1759* 1*76° > 17Ö5 en 1766 haddeil
er weder uitbarftingen plaats; die van het jaar 1767
was een der· hevigfte; geduurende dezelve regende het
zulk eene menigte ftof over de ftad Napels, dat men
genoodzaakt was met parapluien te loopen; zedeit

t O

>1767 tot 1778 was ieder jaar gekenteckend door eene
minder of meerder fterke uitbarfting, onder welke men
die van 1771 onderfcbeidt; die van de maand Augus-
tus 1779 was een der buitengewoonfte, door de na-
tuurverfchynzels, welke dezelve vergezelden; op den
suften July 1779 begon men gewoone uitwerpzels van
vlammen en lava te ontdekken, die door de kruin van
den crater wierden uitgebraakt; op den 6den Augustus
zag men eenen zeer lielderen vuurfprong, in de ge-
daante eener koorenfeboof, die zich tot de hoogte van
200 roeden verhief, in eene geduurige beweeging,
die 40 minuten duurde ; de flof had noch de gedaante,
noch de beweging der lava, maar fprong als het bloed
van een fterk perloon, wanneer hy gelaaten word, eri
verloor zich, in een paraboüfche lyn, in de bogten
der vallei, welke den Vefuvius van de doorkliefde
en fteile keten vau de gebergtens Cantaroni, Somma
en Ottaïano affcheidt; de wind verfpreidde de ligte
asch over den ryweg van Salerna; op den 7den
Augustus, om elf uren des avonds, vertoonde zich
dit natuurverfchynzel op nieuw, zonder eenige, tert
minfte voor de ftad Napels, merkbaare opborreling;
maar, in de plaats van dit foort van voortduurende
fontein, zag men vermeenigvuldigde uitwerpzelen, die
nog veel aanmerkelyker waaren; deeze uitbarfting, achter
rook en vochtige damp verfchoolen, had zeer veel van
het noorderlicht, het welk ilag op flag ftraalen uitfehiet;
op den 8ften Augustus, om negen uuren des avonds,
was het niet meer een bezienswaardig of uitlokkend
fchouwfpel, maar eene verfchrikkelyke beweeging, ver-
gezeld van de fchrikbaarfte voorteekenen van verwoes-
ting en dood; men zag eenen onmeeteïyken kolom, die
zich, met veel hevigheid, ter hoogte van anderhalf
maal den berg, te weeten tot 900 roeden, verhief;
de vuurregen wierd zo verfchrikkelyk, dat de kruin
des ganfehen bergs fcheen in de lucht gefprongen te
zyn ; de vuurkolom was zo breed, dat de fpits van den
berg Somma als in vlam ftond; geduurende het rydver-
loop van vyf en twintig minuuten, dat dit fchrikkelyk
natuurverfchynzel duurde, meende men, dat de wae-
rtld vergingj de ftoifen, die overal, als een regen,

zie»

C 24 )

nederftortten, vermeerderden aan merkel yk de grootte
en den gloed van dien vuurfprong; de zee, waarop
het vuur van zeer verre weêrkaatfte, fcheen een ont*
vlamde vuurpoel; het licht was zo fterk, dat men,
aelfs te Napels , allerleie foort van letteren konde on-
derfc heiden; de blikfemftraalen, even als die welke de e
<3onder vergezellen, ichooten, van alle kanten en in
allerleie richtingen, door den klomp rook en den vuur-
kolom heenen; men zoude gezegd hebben , dat dezelve
voortfchooten onder uit de aarde en boven uit de lucht,
Vanwaar deeze vuurregen nederftortte, terwyl de Ve-
dTuvius, volgens vader de la Torre, iteenen, zo groot
als een vat en ter hoogte van 000 roeden uitbraakte ;
«de klomp rook was zo breed en zo hoog, dat zy de ilad
JNfapels, die daar omtrent drie mylen van af is, fcheen
te overdekken; zy, die dezelve van de andere zyde
zagen, dachten mede, dat'hunne hoofden daardoor
"bedreigd wierden; zo dat men^ in den omtrek van den
^[efuvi lis en ver genoeg daar van af, alle oogenblikken
vervvachtte, onder een regen van asch en iteenen te
zullen begraaven worden.

In de maand July van het jaar 1790 voelde men ver*
fcheidene fchokken van aardbeevingen , die zodaanig
merkbaar wierden -, dat alle de bevvooners uit hunne
huizen naar de markten en openfte plaatfen der ilad
vluchtten; op den i5den dierzelve maand hoorde men,
ten twee uuren des nachts, ( by ons ongeveer tien uuren
des avonds) (*) een zeer hevig gekraak, zweemende
naar eene geduurige kannonade , en men zag oogen-
blikkelyk, aan den voet van den Vefuvius, zich een
vuurpoel openen , waaruit, onder onophoudelyke
blikfems, een vuurftroom voortfchoot, welks weörkaat-
lïng geheel Napels verlichtte, en alle de gemoederen
met diepe verbaazing vervulde; de lava fleurde alle de
wooningen, welke zy op haaren weg ontmoette, met
zich mede, en vernielde de heuvels en bergen, die

zy

, 1

C) De Italianen beginnen en eindigen om 8 uur des avonds
de uuren te rekenen en tellen door tot 24 uuren, by ons 8 iiui
van den volgenden avond.

.-■. ^v DS VEFsTAALEK,

C 25 >

zy overftroomde, ten eeneuiaaien; het dorp, Torre dfï
greco genaamd, wierd eene prooi van dien vuurftroom,
die zich uitdoofde in de zee. en aldaar een derde van
eene vierkante myl vooruitfehoot, ter hoogte van vyf-
tien a twintig palmen;boven de oppervlakte des waters„
waardoor eene, thans nog beitaande, zeeboezem ge-
vormd wierd; de ongelukkige bevvooners van dit dorp
hadden naauwelyks den tyd om naar Napels te vluchten,
en waaren genoodzaakt alle hunne bezittingen in hunne
verwoeste wooningen achter te laaten; de fchade, door
deeze noodlottigegebeurdtenis veroorzaakt, was onbere-
kenbaar;^- een andere lavaiIroom ftrekte zich uit naar
Refina; voor de poort dier Had gekomen, verdeelde
zy zich in drie deelen, een- van welke tusfehen de pooit
en het kapucyner klooster doorftroomde, de andere
naar de markt, en de derde naar het klooster del car·
mine, aan den kant van dpn.jtooren ckl cmnonciada;
4e.la$a\ ftroonidé door het gehèele .■land,, ter. hoogte
van twintig, a dertig palmen; weinig gebouwen bleeyen
$ er itaan,'· onder welke Uiatflen men het paleis Bramania,
de kerk de marinari en het kapucyner klooster telt;
dit laat (te echter wierd door de lava getroffen ;;het was
no'gthans ontpogelyk vyf vrouwen en eenen monnik te
redden, die zich aldaar geborgen hadden., en, door
het juiden der klokken, tg vergeefs om hulp aanhiel-
den ; het geheel gedeelte, het welk zich naar Refina
tot aan den oever der zee., uitflrekt, mitsgaders de
vlakte, bekend onder den naam van la Τάρα ^ wierd
ovfci'fkoomd; de dorpstooren alleen bleef Haan, als
ν mecde eeii- nonnenklooster en eenige gebouwen, doch
van alle kanten door lava omgeeven; dc asch van den
Vefuvrus verdonkerde de benedenlucht zodanig, dat
er een , cenigen _;tyd d.tiurenc]e , nacht uit ontilond; de
., asch , 'die te Napels en tot vyf of zes mylen vér in
den omtrek nederviel, was zo menigvuldig, dat het
een geduurige, regen fcheen, en men ih de itad niet
zonder, parapluien gaan koude.

Op den ipden wierd de kegelvormige kruin des bergs,
die op den top eenen fchooneu crater vormt, na eene
allerhevigfte kniaking, op eenmaal zwaar gedrukt, cn
doorboorde en brandende beiignddeelen, de he «

' haal-

ρ

C )

haalde fchokken der binnenfte fchuddingen niet kun-
nende wederftaan, ftortten in de onmeetelyke afgron-
den van den Vefuvius neder, waardoor de berg een
vierde myl van deszelfs hoogte verlooren heeft, zo dat
het gedeelte, het welk te vooren het minst verheeven
was, thans het hoogfte is; de grootile hoogte der lava was
36 palmen, de grootile breedte eene myl, de overltroom-
de ftreek vyf mylen, het getal der vluchtende inwoo·
ners vyftien duizend, dat der omgekoomen mannen
en vrouwen zes en dertig, dat der gedoodde dieren
4168, en de door de lava in zee beflagene ruimte
76 palmen.

Zekert dat jaar is de Vefuvius fteeds ftiller gebleeven ,
en hèeft alleen, van tyd tot tyd, rook en eenige vlam-
men uitgeworpen, vooral in 1798, wanneer het Fran-
fche leger bezit van Napels nam; maar die berg heeft
geene aanmerkelyke uitbarftingen meer gehad. Eenige
geleerden, zich ongetwyfeld grondende op de oudheid van
dien vuurberg, en op de weinige werking van deszelfs
brandplaats, zedert omtrent twintig jaaren, zyn van ge-
voelen dat dezelve uitgaat, en dat de berg welhaast
naar alle andere bergen gelyken zal, die duidelyke
fpooren opleveren, dat zy uitgebrande vuurbergen
zyn; het is echter moeijelyk zich omtrent zodanig
gevoelen te verklaaren; alleen dit is wenfchelyk, dat
de Vefuvius uit deszelfs langduurige rust geene nieu-
we krachten mag verzaamelen , en dat deszelfs ontwaa-
king niet zo noodlottig zyn mag, voor de omliggen-
de ftreeken, als die van 79 voor de ongelukkige be-
wooners van de fteden Herculanum en Pompeii ge-
weest is.

107. Portici, een dorp, twee mylen van Napels
geleegen, in het welk koning Don Carlos een zeer
fchoon kasteel heeft doen bouwen, bedekt de over-
blyfzelen der ftad Herculanum, op 100 voeten diepte
onder de asch en de lava van den Vefuvius begraven ;
Herculanum heeft haaren naam van Hercules, dien zy
voor haaren grondvester hield ; de Oskes, de Cumeers,
de Tyrrheeners, de Samniten, naamen de ftad, de een
na den ander, in bezit; de Romeinen floegen zich al-
daar, in het jaar 293 voor de geboorte van Christus,
··'.'■■ nc-

( 27 )

neder; twee eeuwen daarna wierd de fhd Herculanum
voor eene Romeinfche volkplanting verklaard; uit de
overblyfzelen , en uit het geen fommige Latynfche ge-
fchiedlchryvers daarvan zeggen, wierd zy ryk en
magtig; dan de eerfte uitbarfting der Vefuvius, waar
de gefchiedenis melding van maakt, en die in het jaar
79 na de geboorre van Christus is voorgevallen, heeft
die ongelukkige ilad voor altoos verwoest. Dio Casfius
drukt zich, ten dien opzigte, aldus uit : „ Eene
„ ohgelooflyke menigte asch, door den wind vooitge-
„ dreeven, en die'de lucht, de aarde en de zee vervul-
„ de, verflikte de menfchen, het vee, de vogelen en
,, visfchen, en verzwolg twee geheele lieden, Hercu-
„ lanum en Pompeii, op het tydftip zelfs dat de in«
„ wooners zich in den fchouwburg bevonden."

Het is zeer waarfchynlyk dat de asch de ilad Hercu-
lanum allengskens bedekte, en dat de inwooners tyd
gehad hebben om zich te redden, Want in de ingra-
vingen, die men tot nog toe gedaan heeft, zyn ter
naauwernood een douzyn lcheletten gevonden; er is
zelfë weinig goud, weinig van kostbaarheeden voorhan-
den, dan het geen niet gemakkelyk vervoerbaar was.
Het hoogfte gebouw van Herculanum ilaat ter diepte
van 68 voeten, op de plaats alwaar zich de fchouw-
burg bevind, en i8i voeten van den oever der zee
en het koninglyk paleis te Portici ; de brokken ,
met welke de gebouwen bedekt zyn, beftaan uit een
fyne gryze en glinilerende asch, die, met water ge-
mengd, een vast ligchaam gevormd heeft, dat men,
fchoon met moeite, breeken kan , en waaruit dan
weder ftof word. ,

Herculanum was zodanig vergeeten, dat men, in het
begin der voorige eeuw, over de plaats van haare ligging
twistte; Emmanuel van Lotharingen, prins van El-
boeuf, dooif zyn huwelyk in het jaar 1713 tot Napels
gevestigd, had te Portici een landgoed gekocht, het
welk hy met pleisterbeelden veriierde; een, tot zyn
gevolg behoorend , Franschman, muntte uit in de
zaamenftelling van die beelden , zo hard en even glad als
marmer, welke hy, gelyk de ouden, uit brokken,
leaanders en ftof van onderfcheiden marmers te zamen-

ftei-

0

C 28 )

ftelde, waartoe hy alleenelyk eene genoegzame hoeveel-
heid behoefde; een boer van Portici, in de put van zyn
liuis gyaavende, had daarvan een ader gevonden; de
prins van Elboeuf kocht van dien boer verlof om op
die zelve plaats te laaten graaveu; zodanig was de
eerfte aanleiding lot de ontdekkingen_:van Herculanum,
en men heeft zecfert gezien , dat deze eeriM opening
juist boven den fchouwburg .-was; na eenige dagen
wérks, ontdekte men een ftandbeeld van Hercules, en
vervolgens een, van Cleopatra"; deeze eerfte welgelukte
onderneemingen moedigden den prins vau Elboeuf zeer
aan; men vervolgde de uithollingen met veel yver, en
vond weldra · een marmeren architraaf van het bo-
venfte gedeelte eener deur, niet een opfchrift, en zeven
Griekfchc ihodbeclden, naar'Vestaalfche maagden ge-
lykende, die naar Frankryk gezonden wierden. Eenï-
geu tyd daarna ontdekte men eenen ronden - antieken
tempel, omgeven van vier en twintig geaderd albaste
kolommen , van. binnen verfierd door een gelyk getal
kolommen en even zo veel ftand beelden van Grieksch
marmer, die'naar Wcenen, aan den prins Eugenius,
gezonden wierden. .....

Deeze nazoekinge'u waren weldra van zo veel aan-
belang, dat zy de aandacht van het beftuur tot zich
trokken, en men de werkzaamheden van den prins van
Elboeuf deed ophouden, zedert welken tyd er niet
meer mede voortgegaan, wierd, tot op ue tyden van
Don Carlo.s, die, Koning van Napels geworden, in
het jaar ι 736. te Portici een kafteel wilde doen bou-
wen en aan wieu de prins van Elboeuf zyn huis af-
ftond , nevens den grond, waar men zulke fchoonc
zaaken uitgehaald had; de koning deed tot/ 80 voe-
ten loodlynige diepte graaveu en men .ontdekte weldra
eene geheele ftacl^ die op deeze diepte beftaan had,
cn vond zelfs de bedding der rivier , die door de
ftad ftroomde , alsmede een" gedeelte vau deszelfs
water, ' ,·ν\;

De heer Venutti, een vermaard oudheidkundige ,
beituurde toen de uitgraavingen : men vond eenen
tempel van Jupiter met een beeld., dat men zegde
van goud te zyn, als mede den fchouwburg, de op«

fehnf*

%

( )

t

fchi'iften op de voornaamfte deuren, de brokken pnar-
den van verguld brons en delf wagen daar dezelve
aangel'pannen waaren, nevens eene menigte marmeren
beelden, kolommen, en fchilder(tukken.

Ik het jaar 1765. Waaren er niet meer dan 50 werk-
lieden bezig met graaven , en echter deed men ge-
duurig nieuwe ontdekkingen; in het jaar 1769, waa- \
er niet meer dan 10 en, in het jaar 1776, niet meer
dan 3 of 4 aan het werk; men graaft, op dë gis,
5 ü 6 voeten diep , tegen 3 a 4 voeten wydte en men
is verplicht de uitgraavingen met houtwerk te (hitten,
of brokken over te laaten, ten einde de aarde re on-
derdennen, wyl ze gediiLirig dreigt in te ftorten; zo-
dra men op eene plaats gegraaven heeft , vult men
dezelve met aarde, uit een nabuurig gegraaven gat ge-
haald; men i§. genoodzaakt op deeze wyze te werk
te gaan, 0111 de gebouwen van Refina en Portici,
die zich boven op die loopgraaven bevinden niet te
befchaadigen, waar door men het beftek en de gebou-
wen niet dan onvolkpmen gewaar worden kan; men
onderlcheid echter duidelyk , dat alle de ftraaten
rechtlynig gebouwd zyn, en aan weêrszyde een voet-
pad voor de voetgangers hadden, die beftraat waren
met lava, zeer gelykende naar die, welke de Vefu-
vius thans uitwerpt, het welk doet vooronderdicllen ,
dat er al vroegere uitbarftingen, dan die van het
jaar 79, hebben plaats gehad; het aanmerkelykfte ge-
bouw , het welk men by de doorgraavingen van Her-
culanum vind, is een openbaar gefticht, hetwelk een
gerichtshof fchynt geweest te zyn ; het bellaat uit
eene rechthoekige openplaats van 2,28 voeten, omgee-
ven door eene gaandery of portiek van 42 kolommen,
52 voeten hooger verheeven dan de vlakke grond van de
plaats, die met marmer bevloerd en door verfcheiden
ichilderftukken veriierd is; de voorportiek bellaat uit
vyf boogen met marmeren, te paardzittende beelden, *
waarvan er twee, zynde de vermaarde beelden der
beide Balbij nog ongefchonden zyn; in eene diepenis,
tegens over den ingang van het gebouw, aan het
uiterile van de, met die van den ingang gelyklynige,
gaandery, ilond een foort van kapel, op drie trappen

C 30 >

>

verheeven, alwaar zich het ftandbeeld bevond van Ves»
• pafianus en aan wederzyde van hetzelve twee andere beel-
den, zittende op elpenbeenen zitplaatfen, en in den muur
twee nisfen, verfierd met fchilderftukken en gebrons-
de ftandbeelden van Nero en Germanicus, ter hoog.
te van 9 voeten, alsmede nog andere beelden van
marmer en brons tegens de inuuren der gaandery; de
markt was door eene gemeene gaandery verbonden
met twee kleiner vierkante tempels van binnen met
kolommen, fchilderftukken in fresco en eenige opfehrif-
ten in brons, een van welke tempels 150 voeten lang
was. Men ontdekte, in liet jaar 1750, te weeten
onder Refina en naby 's konings kaffceel, eenen groo-
ten fchouwburg; de middellyn van den halven cirkel
van deszelfs amphitheater, genoomen van de verhee-
venfte trappen, * is 234 voeten , zo dat, wanneer men
i(5 perfoonen voor ieder vierkante roede neemt, het
zelve 10,000 aanfchouwers konde bevatten, het geen
een denkbeeld geeft van de bevolking en de uitgc-
ftrektheid van Herculanum; deeze lchouwburg, die
21 trappen had om op te zitten, is het eenigfte over-
blyffel, dat geheel ongedekt is gebleeven. By het
doorgraaven, heeft men nog verfcheiden ftraaten van
deeze belangryke ftad ontdekt en overal heeft men een
ichat van oudheden opgedaan , zo wel betrekkelyk tot
de kon (ten als de kleeding, de werktuigen, het huis-
raad, e. z. v.; dan de buitengemeene diepte, in welke
Herculanum bedolven is, zal altyd beletten het graa-
ven met kracht door te zetten, en byzonder, alles in
deszelfs geheel gewaar te worden ; deeze beletzelen
hebben geen plaats ten opzichten van de ftad Pom-
peii, welke twee en een derde myl van den Vefuvius
af ligt en, te gelyk met Herculanum, door de asch
van dien vuurberg is overftelpt; de gebouwen van
Pompeii liggen maar weinige voeten onder de asch,
° en men kan dezelve zeer gemakkelyk daarvan ont-
doen en ze te voorfchyn brengen; de eerfte fpooreli
van die ftad wierden, in het jaar r 7.&0 , ontdekt ₃
door eenige boeren, die aldaar groeven tor liet plan-
ten van boomen; men begon , in het jaar 1755, op

be-

C 31 >

bevel des koniiigs, aldaar te graaven., met het welk
men volhard heeft , en men kan thans in een ge-
deelte van Pompeii, even als ia eene hedendaagfche
iiad, wandelen.

IIÜ ήI · aÉl η W^téÉtóïf ft'ffti *'

f >y\: