DE GROOTE

WAERELD

In ^yt kleengefchildert,

OF

SCHILDER Α GTIG TAFEREEL
van 's Weerslds

SCHILDERYEN.

kprteJijJ{ 'vervat in Ses Boeken.

Verklarende de

HOOFT VER W Ε Ν,
haarevcrfcheide mengelingen ïnÖIy,
en der zeiver gebruik.

Α Α Ν

^Mejnffrompen
SOP Η I Α Η Ο L Τ

tegenwoordig huisvrouw van de Heer
Μ Α Τ Τ Η Ε U S Ν Ο Ρ Ρ £ Ν,

Predikant van Zwolle.

CORNELIA VAK MARLEN,
Α L Ε YD Α GREVEN,

Ε Ν

ANNA CORNELÏA HOLT.

Zeer geagte en geliefde Leer-
lingen ₇ mijn vermaak en
kroone.

Κ h'adde weiriwe dm en

, . V-* . O

te Zwolle gernefi, wan-
néér al tot mijn groot
genoegen , begon te be-
fvèuren den foetert inborft en aard
■ * de r

Ο Ρ ί> R Α G Τ.

der Ingefetenen , en haren be-
leefden en welgemamerden omme-
gang , in/onderheid , onder die
gene , de welke de geboorte en
opvóedinge boven het gemeen
'verheft.

Il^verblijdede my nog meer, als
ik opmerkte , hoe dat in velen een
j vergeeft woonde y om kpnflen en
wctenjcbappen te onderfoe ken, die
ik y <⁰⁰ elders , coJ^ in %) krag-
tig hebbe zien uitblinken, %)
genegentbeid , %) ν erfland , en
%) onvermoeide bezigheid ; om
de Ed. Schilder konft onder mijn
opligt te leer en , en over de
vier jaren met aamvas van
hft , en ongemeene voortgang
voortgefet , hebben my in dier
voegen opgewekt , dat , als
X) wel bewufl is , niets ontken
heb; om by alle voorval, en zoo

kort

Ο Ρ ί> R Α G Τ.

kort en openhartig, ponder iets te
'verbergen, IJ te onderwijlen, als
doenlijk was : waar van ii^ me-
de naar mijn wenfch de vrug-
ten gefinaal^t heb , alsge met
eikanderen om prijs in de^e Ed.
konft gefladig hebt geftreden , en
zoo vele fchilderjen van aller ley
voorwerpen · tot algemeen genoe-
gen der aanjchouwers gefihiL
dert.

JVat dunkt u waarde Leerlin-
gen , kan il^dan hetere ν er kiefin-
ge maken ι om mijn Boefje, dat
ik^ van de O ly ver wen fchrijve,
elders te doen fchuilplaat^e vin-
den , als onder uwe vleugelen;
op datge hier moott u gedagten
ververjchen , en klaar vertoont
-zien, gene il^ u door gefla-
dig onderwijs hebbe voorgedra-
gen ?

* 3 Bet

Ο Ρ ί> R Α G Τ.

Het zal luifier lonnen onU
famen ' ταη ' %) demt , ■ en
'vernuftig oordeel , en p'cwven
<vah baarheid in u byzpnder be-
•vèfligt · als mede ·ναη urne roem-
waardige en danjïenelijke •voor-
ouderen en vrienden , flemfils
•van Stad en Staat.

' Έη alhoewel men wy mogelijk,
al te njrymoedig mogt oor deden ·
om mijn gering JVerkjè'met φ/~
he namen te ^rverjieren\ zpo twij-
fel ï\ egt er niet , of gy zult,
αίs de · grootfie mnnareffin de-
zer njrye kpnfl , die hare
oeffenaars wymoedig maakt ,
door uwe ιwje en edele geefi,
my de^e toewyinge ten bejlen >
afnemen , en dit gering te-
ken 'van ■ wijn opregte ganemit-
beid gimfieltjk^ ómfengen ; waar
Aeor ook_ my op nieuws

Ter-

Ό Ρ D R j4 G Τ.

'verpligt houden : om zwders
te blyvm , gelijk ben '

In Swolle gegeven
uit mijn Schilderka-
mer den 26.Aug.16g2.

Mejuffrouwen

Uwe ootmoedige Dienaar

en Meefter der Ed.
Schilderkonft.

WILHELMUS BEURS.

«4 VOOR-

VOORREDE!

TOT DEN

L E Z Ε R.

Goetgmflige Lezer.

Ε befchouwelijke waereld
werd den menfchen door
Verwen bekent , en de
verfcheidentheid harei lich-
chamen aan de inbeeldinge der zeiver
Voorgedragen : En gelijk het oog
aan onze ziele de meefte denkbeel-
den vertoont , en in allerley wer-
ken de beftierfter is , zoo geeft het
zelve ons de grootfte gelegentheid
van vermaak > en van oVerdenkin-
ge van Gods eeuwige kragt , en
onverbrekelijke ordre der natuire_;
om met genoegen in hem die op te
volgen , en met een andere en bete-
re opmerking, als het gemeen der
menfchen, te beichouwen de heerlijk-
heid en oneindige veranderlijkheid van
zijne werken tot ontelbare nuttighe-
den , die het menichelijk geflagte

daar

tot den LEZE R,

daar uit van tijd tot tijd gefchepfc
heeft.

Hy , die derhalven de zienelijke
natuire kan nabotfen , en levendig
en duirfaam de voorgaande zaken
tot velerhande gebruik vereeuwigen_?
verdient geen geringe lof en vergel-
dinge.

't Is een gantfch drenftige en def-
tige konft te konnen tekenen , cn mep
fwart en wit, als donker en ligt, de
zaken ten mcerendeele kennelijk te
konrien voordragen , en door merk-
teekens, letters en linien alle konften
en wetenfchappen , wetten en gods-
dienft te konnen voortplantenjen voorts
velerley ihg van dingen den nako-
melingen eeuwen lank doen verdui-
ren : maar de Schilderkonfi dit alles
voor uit hebbende , bootft het leven
boven dien netter en naturelijker na,
en drukt alles met onvergelijkelijk
een grooter volmaaktheid uit , ver-
tegenwoordigende het zedelijke ,
nuttige en vermakelijke van 't men-
fchelijk geflagte op het kragtigfte
voor ^Jt oog , en dus aan de gehcu-
geniflè en inbeeldinge tot zeer groot
* ƒ en

VOORREDE NV
gn veelvuldig gebruik, waar van
"t minfte niet en ïs , de deugt en on«
deugt ten toont te (lellen de oud-
beden en gefchïedeniifen te bewaa-
ren , indien e de Schilderen maar
behoorlijk verftaan, en niet, als het te
jammerSijk veel gefchiet, vervalfehen
cn bederven.

Aldus zie,tffien de waardigheid en
derhal ven, edelheid van de Schilder*
konft; en kanmen denken in wat ag-
tinge een kundig , verftandig en er-
varen Schilder behoorde te wezen}
als hy zig inzonderheid ook edelmoe-
dig , sugreren , zedig en befcheiden
1 an gedragen , gelijk met de waar-
digheid van zijne konft overeenfteni-
ïiiig is.

Geen wonder dan, dat brave kon-
ftenaren in groote agtinge zijn geweeft
in die tijden en plaatzen , daar de
wetenfchappen en 1 onften 't hooft
op ftaken , en den geeft der def-
tige mannen , door eere en belonin-
rc , de' waare voed fters van de zei-
ve , aangequeekt en verwakkert is.

Wy zouden dit alles breeder uit
cu'de en nieuwe gefchiedeniflen be-
waar-

rot den LEZE R.
waarheden konnen , gelijk ten over-
vloede van andere gedaan is , zoo 'c
nodig was: maar niemant twijfFelt'er
aan : dog meerder fwarigheid ileept
het 'met zig , van de öpkomft en
voortgank der Teeken en Schilder-
konfi byzonderüjk , te fpreken ,
als met veel onzekere gillingen ver-
mengt.

Voor de Griekfe Qlympi-fche (pelen
zijnde gefchiedemflèn verwart en dui-
iler_; diezenaderhand met redelijkheid
en onverichilligheid van oordeel leeft,
kan 'er meer genoegen uittrekken:
maar evenwel zal hy omtrent de Schii-
derkonft en Verwen der Oude veel
onzeker blijven : ieder pronkt dog
zijn zaken op , en wil de vermaarfte
geagt zijn , en de latere eeuwen heb-
ben altijd de oudheid vergroot : ook
flaan de gefchiedeniilen maar op
zekere tijden en plaatzen $ dat in de
eene bloeit , vervalt in een latere
eeuwe ₅ en gaat wel heel te gronde j
dat' den /Egypteriaaren bekent was,
is juift niet by andere volkeren verftaan
ge weeft, of geoeffent. Wie weet, zeg-
gen vele wat'er by de vernuftige Chi-

nclen

VOORREDEN

nefen te voren geb!oeix heeft, die ook
haare Koningen zoo veele duizenden
van jaren optellen , dat ³er Adam
niet eens omtrent en zou komen ,
als men naa agteren reekenen zal.
De veranderingen van de menfche-
Jijke regeringen , die talen , kon-
ilen en 'Godsdienften met zig henen
{Iepen , zijn zeer gemeen j en zoo
gaat het alles op en onder , en dat
na eeuwige en vafte wetten van de
nature , zoo dat ^r niet nieuws en is
onder de fonne.

Die dan wat zekerlijk van deze
dingen fchrijven fal , kan maar ze-
kere tijden en plaatzen aanroeren ,
en wel zoodanige , die van veele
en onverfchillig zijn nagelaten , en
hoe nader onze tijden , en de plaat-
zen van Europa , hoe beter.

Gelijk dan de nieuwsgierigheid van
den Lezer zou konnen ten grooten deele
voldaan worden uit Carel van Man-
der, die van Oude, Italiaanfe, Neer-
landfe en Hoogduitiè Schilderen heeft
verhaalt tot zijne dagen toe , en
breeder uit zeker boek, tamelijk ge-
leert en verilandig in 'c Frans be-

fchrc-

tot den L £ Ζ ïï R.
fchreven door André Felibien , ge-
mamt Entrettens fur les Vies , & fur
les Ouvrages des plus excellents pein*
tres anciens & modemes. De welke'
nevens alle , die met roem en oor-
deel geiehreven hebben , de groot'-
üe volmaaktheid aan de Schilderkonfê
van Olyverwen , de kragtigfte en
dtnrzaamfte zuilen toeeigenen , de
welke maar van verre nagewandeli
word van crionnen ,· waf er verwen ,
frefco, borduirfel, tapijtfery en wat
'er meer wezen mag ·, ja zelfs het
konftig en duirfaam amaiïleerfel ,
dat maar in 't kleen plaats heeft,
en nooit nog op 't levendigfte de na-
tuir in haare regte kragt van ver-
wen heeft nagebotft ,· hoewel veel
te roemen , zal nogtans hier wij-
ken moeten , en graag de plaats
aan de Ed. Schilderkonfi in Olyver-
wen inruimen.

Dewijie d«t dan dusdanig geftelt
is, wat dunkr u waarde Lezer, is
het niet te beklagen , dat de wae~
reld zoo weinig befcheit heeft aan-
gaande de ftoffen , tempering en ge-
bruik der Olyverwen ? niemand is 'cr,

mijns

VOORREDEN
mijns wetens , die iets byzonders
hier omtrent ;heefc ondernomen , en
zijne gedagten uitdrukkelijk over
die ftoffe aan de waereld medege-
deeld

Zal ik dan, die wel in den eer-
fee η aanzien door die overclenkinge
afgefchrikt wierde , zulx onderftaan
te doen , en ondernemen zoo groot
en dienftig een werk ?' dog ik heb
*t egter begonnen , en met Gods
hulpe voleint, 'c is in heerlijke za-
ken genoeg zijn genegentheid te
doen blijken , en niet te misprtj-
fen , dat men door zijn gering voor-
beeld bequamere verftanden en kon-
ilenaars tot haren psigt opwekke 5.
't welke ik hope, dat zal gefchie-
den , ais ze mijn goethertig voorne-
men , van alles zonder eenige ver-
berginge aan de waereld mede te de-
len , overwegen zullen.

Om dit dan ordentelijk en met
eenig iieraad , na dat deze zoo keu-
rige cc uwe begeert , uit te voeren,
heb ik aan zeker Heer , liefhebber
van de konft, m;jn voornemen be-
kent gemaakt, en verzogt my de

' ' be<-

tot den LEZER:

behulpzame hand te bieden , die da»
op mijn aanhoudinge , de goedheid
gebruikt heeft , van , wanneer by
eenige ledige uiren had, rmjne ge-
dagten en manieren van fchilderen, ^f
in zekere Boe»en en Hoofideelen te
fchiften , en alles , mijne meninge
Avel begrepen >ijnde, in haaft op te
maken , 't gantiche Werkje brengen-
de op een ichilderagtige ftijl ₃ mee
invloeyinge van eenige wijsbegeenge,
digtkundige en zedelijke aanmerkin-
gen , die hy my voorgeleden en na
mijn genoegen gefchaaft en verhan-
delt heefr, die het ook alles, dar'er
in voorkomt voor mijne rekeninge
laat, gelijk ik het ook heb aangeno-
men , 't v. ijSbegerige juift zoo volko-
men niet, al? d' andere dingen bevat-
tende.

De ordre is , zoo veel als doene-
lijk fcheen , natuurlijk ·, zoo ten op-
zigt van de fes Boeken , als ten aan-
dien van der zeiler byzondere Hoofr-
deelen , die ieder kort zijn; om
den Leerling niet te vermoeyen of af
te fchrik en.

In de fpeilinge die ten mceren-

deele

VOORREDEN.

deele zekere mode in de talen is 3
werd de middelmate gehouden met
zekere onverfchilligheid.

Van de zaken zelve kontge, ver-
fiandige Lezer , oordeelen. Daar
volgt een Bladwijzer der Boeken en
Hoofcdeelen , ⁵t welk genoeg is, al-
zoo de byzondere zaken der Hoofc-
deelen aan de kant ft'aan , en zoo een
korte vcrbandelirige van zoo meniger»
fey zaken , bézwarelijk een Régifter
toelaat ; waar uit het mede we! ge-
beurt , dat de Leerlingen meer wijs
willen worden , als uit een zamen-
gefchakelde lezinge en overdenkinge
der zaken zelve , die haar onverge-
lijkelijk meer nuttigheid zal aanbrei*,
gen'.

Voorts geef ik deze verhandelin-
ge 't gemeen over , wat zy voor
geluk of ongeluk zal hebben , moet
de tijd leeren. Ik verwagt daar eg-
ter een ige vrugt van by die gene,
die het openhertig en onverfchillig
leezen , wel overdenken , en neer-
ftig oeffenen willen , te weeten als
het Schilders zijn : maar het is ook
alle flag van menfchen^dienftig, alsze

maar

tot den LEZER.

niaar de zienelijke dingen naauwkeu-
riger befchouwen en onderzoeken
willen.

Ieder een dan trek 'er 'c zijne uit,
en zig verzekerende van mijn goet
oogmerk , neme mijnen arrebeid ten
goede.

Vaart wel.

Vit Swclle den ifte"

Scpccmbcr 1692.

UE. Genegene Dienaar
WILHELMUS BEURS, Schil der.

BLAD-

BLADWYSER

DER
BOEKEN em HOOFTDEELEN.

EERSTE BOEK,

VAN DE HOOFTVERWEN
en haar gebruik aangewezen.

ι. Η 0 OF TD Ε Ε L. Verwen en Hooftverwen.

blad. ι

i. Wit, en z'jⁿ mengzelen en trappen. η

3· Hooftverzoen , /;.w tfdrJ , proeve, fera-
, gebruik en trappen. ι _a

Schildert afereelen en hare bereid inge. 17
j. Werktuigen om de verwen op 't tafereel te
brengen. 2.1

6. Wat vertoen, iuel en qualijkfamenfchikken.

7· Trappen van icit infneeww , bloemen en
floffen. ζ 8

g. Geel en zijne trappen in bloemen en floffen.

?J

9. Rood en z'jne trappen in bloemen en floffen.

i⁶

10. Blaaww en z'j"e trappen in fioffen en bloe-
men. ·■■■·..·

TWEEDE BOEK,

van de menginge der
HOOFTVERWEN,
en toepaffinge, ook op Logt
Landfchap en Wateren.

ï. HOOFTDEEL. Gemengde Verwen in't
algemeen. 44

2. Hot

BLADWYZE R.

2. Hoe en in wat ordre men alles aanlegt. qty

3. Heldere Logt, en overbrenging in Landfchap

en Wateren. 5/j

4. PVolkogtige enbetrokke Logt ookovergebragt. 60
j. De Logt na de tijden des jaart en daags en

overgibragt, 64

6. Morgen en lAvondfionden ook overgebragt. 68

7. Logt des Nagts en in Maanligt overge-

bragt ï5c. 7j

8. Logt in onweer en mengelingen in Landfchap

en Wateren. η%

DERDE BOE K,

Wateren, ViiTchen, Kruipend Ge-
dierte, en Gevogelte.

.HOOFTDEEL. Van de Wateren. 84

2. Vijjcben, en met name de Zeekrabben, tyreeft

en I\abbeljaww. 83

3. Lenige andere békende Vifjchen. 91

4. Firuipend Gedierte. 95

5. Vogelen , en den tArend, Papegay, Fidlkhoen,

en Ysvogel.

6. Van de Paaww. 101

7. Vliegen, Spinnen, Capelletjes, Torren. 104

8. Schoeiappers , Byen , Vliegen, Torren en 't

Vliegend hart. 107

VIERDE BOER,

^472 velerhande, en wel het
SWAARSTE STILLEVEN,

HOOFTDÊEL· Η air, B'oomfi ómmen, Hout
en Metzelioerk· 11 1

z. Van de Met allen. i_f 5

* * 1 3. Van

BLAD WYZE R.

j. Van Glas, ghzsvaten zonder en met vogten

daarin. 118

4. Van Peerlen en koftelijke Gefieentetii iü

5. Van Ligt en Brand des Nagts. 114

VYFDE BOEK,

'ε S Τ I L LEVEN
Van Boom, Hefter en Aardvrugten.
EO 0 b'TD Ε Ε L. Van de Druiven. 130
z. Van Perfiken, ^ylbricofen en Pruimen. 137

3. Van l[arfen en verfcbeide Beften. 141

4. Van ^Appelen , Peeren , Meloenen en Pom-

poenen. 1

5. Van eenige ,jiard en Peulvrugten -vóór de

Reuken. 149

6. Van eenige XJitlandfe Vrugten. 154

SESDE BOEK,

Verwen van de

viervoetige dieren,

en den

Μ Ε Ν S C Η.

, Η 00 FTD Ε Ε L. Van de Viervoetige Dieren
in 't gemeen. 15 9

z. Van Leewwen en Paarden. 163

3. Van Glypbanten , Beeren en tygers. 167

4. Van eenrge Tamme Dieren ont meer bekent,· 171

5. Van Schildpadden en Stekelverken s. 176

6. Van Gejlagt Vlees, Raitv:, Gekookt, Verjch

en Gefouten. 179

7. Van een Levendig Me»fch gijn \olorijt. 184

8. 'r i\plorijt van een Doode. 187

9. Bi jluit van 't gantfe Werk· ' 90

VER-

VERKLARINGE

VANDE

SCHILDER-PRENT.

~X%T li iemand in een zaal, of elders konftig

** maaien

Het fchoon vande Natuir , hy moet goet
onderwijs

Navolgen , en om regt te dingen na de
prijs,

Toezien , dat 't kolorijt van 't leeven nooit
mAg dwalen.

t)aarotn leert hier de maagt van Pallas ver-
wen mengen,

Gelijk, een Leerling, die eerbiedig naar haar
z,iet,

Gelukkig is , wanneer hy door haar zoet
gebist

Leert alles leevendig op Tafereelen bren-

gen.

't Gereetfchap legt ν aft klaar, als maar kan
zeker [wieren

Na de fes boeken aan de wand in prent
verheelt,

De fchilderende hand, kan 't ooge zijn ge-
ftreelt ,

Voor bloem, vis, wat'fen, land, metaal,
aardyrugten, dieren.

** ^ Aan

Aan 't venfter flaan 'er , die op 't zien van
logt en akkeren,

Daar van , ende natuir doen grondiglij^
befcheit.

Van buiten treetmen in om geld en waar-
digheid

De konft te fchenkenj om des konft''naarsgeefi
te wakkeren.

Zoo kan een Schilder , mits de vrye kpnfte-
naren

Hoog t'agten, al wat 't rond des waerelds
zienlij k^heeft,

( Beheerfchende zoo 't geen dat leeft, als
niet en leeft)

Zoo nabj, als men wenft, op doeken evena-
ren.

Behoedende zijn geeft dóór zoet Mufijk van 't
quynen.

Zoo werd zvn koningrijk^ verfpreït alom
zeer wijt:

Want wat onz' oogen zien , 't is alles kolo-
rijt.

En zonder hetPenfeel wat zouw'er rtietver-
dwijnen !

Aan den Boekbinder.

De Figure voor den aanvang des Boeks ze
ftellcn.

DE GROOTE

WAERELD

in 'c

Klein Gefchildert.

EERSTE BOEK

vandehooftverwen

en haar gebruik,., in eenige veor wer-
pen, ν ο ornament Ui ^Bloe-
men aangewezen.

eerste hooftdeel.
Verwen en Hooft-verwen,

Ewyle ik dan voor-
genomen heb , Lief-
hebberen van de £d.
Schilderkon ft, die ons
de gantfche zienelijke nature o,
ver al vertegenwoordigen kan₅
en de deftigfte zaken voor den
nakomelingen vereeuwigen door
ichaduwen in oly geconfijtj voor
u openteleggen mijne gedagten
en geringe kenniilè aangaande
deoly-yerwen, daar van vveynig
Λ in

2 Oe groot eWaereld
in fchrift is nagelaten, zoo zal 't
noodig zijn, datwe inde eerfte
plaatfe van de eenvoudige Ilooft-
verwen handelen, en dan volgens
een goede ordre tot iamengeitel-
deren opklim men.

■*^ard z. Dat'er geen vérwen ziin zon-

acr ver- , D

der ligt, en datze alle haare ver-
lcheidentheid van de geftéltheid
van de vlakten der Ijchchamen,
waar op het ligt verfcheid'èhtlijk
valt en werkt, onifangen,is(mein
ik} wel te begrypen: dog hoeze
eygentlijk door zulke vhkten en
bewegingen veroorzaakt worden,
en waar in den aard van yeder der
hooftverwen beftaat > hoe geel,
rood,blauw en groen verfcheident-
lijk voortgebragt worden, zulx is
mijns werens tot nog toe niet wis-
konftig bepaalt-, alhoewel de wijs-
begeerte tot vrygroore volmaakt-
heid ten opzigt van eenige vorige
eeu wen, in deze keurige tijd , ge-
fteigert is: daarwe³d ondervindin-
gen hebben van den zoo vermaar-
den en ervarenen heer Boyle, en
d'aan merkingen van gtoote ver-
banden,

in'/ klein gefcbildert. g
ftanden, die ook boven des Cartes
indeonderzoekinge van den aard
der dingen opgeklommen zijn.

3. Dog deze befpiegelinge gaat _ve"°£_rt
den ichilderen weynig of metaan,[^^l!de*
alsze maar de ftoffen der verwen'^,aud'i·
en haare behandelinge in 't toe-
bereiden en fchilderen behoorlijk
verftaan, waar toe ons deze korte
openinge, (hoop ik) eenige aan-_me°£^ê*
leydinge geven zal _; om volmaak-
tere geeften tot nayveringe, en't
opftellen van volmaaktere fchrif-
ten optewekken. Wy gaan dan tot
de zaake zeiver over.
.4Wit is 't vlak eenes üchchaams,
voor zoo veel het vele licht-dra-
len weer omkaatft met de zeiven
hóek, waar medeze op 't zelve
zijn gevallen, en zoo is dan pwart
dat vlak, dac'er geene of zeer wey-
nigetotons oog kan brengen; om
dat merkelijk aan te doen.

5. Men kan daarom die doffen of
vlakten der lichchamen alsli2;tcn^kan

„ j <y aanmers

donker aanmerken; waar mede'«ⁿ·
men de faken, die men ziet, al
redelijk verilandijk voor 'toog
- Α % kan

4· *De Groot eïVaereld
kan cloor dag en fehaduwe ver-
beelden; als men in prenten geetft,
ir"^se~ gcarfeert, of fvvarte konft,enin
ken. verfcheydene fchilderijen alleen
met fwarten wit op gemaakt, zien
kan j gelijk men mede daar door
aile verwen, na't noodig is, kan
verligten en verdonkeren.

Heoftl ^{UiC is >c} klaar g^e*

rerwen _noeg_s (jat men wit en ƒwart niet en

behoeft onder de verwen,of Hooft-
verwenxt reekenen: maar ze kan
aanmerken als doffen tot ophel-
dering en verduifteringe dienftig;
hoewel wy hier over niet twiften
willen; om 't veritand der zaken
onder de naamgevingen, die alleen
om der zaken wille noodig zijn j te
verliezen,
piy 7. Laat ons vry de Hooft ver-
'erwen wen, of hooft-ftoifen der oly ver-
bod « ^wen j ^zo° ^alsze ^en Schilderen
biaauw, dienilig zijn, drije ftellen, tewe-
ten Geel, die de fterkfteis, en naait
by 't wit komt, en dan Rood en
Biaauw.

8. 'T Groen flaanwe daar om
over · om dat men 't uit geel en

Blaaw

int Kleingcfchïldert. f
Bldauw temperen kan. 't is waar,
daar zijn groene doffen in de natu-
re; waar onder de belle zijngedi-
ftilleert fpaansgroen , ongediftil-
leert groen,terreverde, bequaam
in verfchieten van landschappen,
en berggroen: maar dus heeftmen
ook fonder mengelinge bruin in
omber en keufee aarde ; zonder
dat men die behoeft een Hoojt-
verwe daarom te noemen ·, waar-
omwe het ( yeder nogtans zijn vry-
heid van gedagten , en leydinge
van inbeeldinge latende) met die
voornoemde drije zullen laten be-
ruften, overgaande tot haare na-
dere befchouwinge , alswe van
Wit en fwart zullen gefproken
hebben.

9 Om wit-te maken,gebru ikt men stoft
fchulpwiten loodwit,en tot (wart, wit en
bezigtmen yvoorswart , perfike^fvMtc'
fwart, koolfwart en lamp fwart.

io Wat nu de Hooft -verwen _Envan
betreft, tot geel neemt men Ko·^
nings geel, dat bekent zijnde 't b^cc1·
Parys-geel buiten gebruik gebragt
heeft ten grooten deele_} en dan be-
A j zigt-

6' T>e Groote iPaereld
zigtmen ook ligte en bruinen oker,
maftikot, rufgeel, als ook ligre
en bruine fchyrgeel, endezeftof-
fen zijn 'c die men weer tegen-
woordig tot de geele verwe den
fchilderen dienftig te zijn.
Hooi. li Tot Rood nu gebruikenze
vermilioen, bruin-rood en ver-
icheyde lakken, als Florentyn-
i'che en Haarlemfé, enkogellak,
en gediftilleerde meny.

12 DcFlorentynfche lak werd
van cochenille gemaakt, en van des
zelfs overfchot, daar rooze-rood
werd onder gemengt, de Haar-
lernfe. De kogellak werd bereid van
braiilyhout gekookt, daarkryt in
gefmeten werd, en dan tot koge-
len gemaakt.

13 Tot Blaauw zijn de ftof,
Jllaaiiw. fen van Ultramaryn, fmalt,Duit-

fcheen Engelfche as en indigo
dienftig; en dit is't al,mijns we-
tens ,datmen tegenwoordig, voor
zoo veel de ftoffen hier bekent
Zijn, tot gebruik van nooden heeft;
waaromme daar niet nader van in-
deze korte openinge te fchrvven

'heb.

in 't klein gefchildert. 7
hebben voor die Hooftdeel; zul-
lende nader van yeder afzonder-
lijk handelen.

TWEEDE HOOFTDEEL.

VA Ν 't W I Τ

en des Zelfs mengfelen cn Trappen.

'cXTaaiteisnu den konftl ie venden

J-N, , , R^k en

lezer tot de menglelen van ordrc
Wtt en Swart in dit Hooftdeel, boèk. '^c
en van de 3 Hooftvevwen in 't vol-
gende te onderhouden; waar na-
we, van 't gereetfehap waar op
en waar mede men fchildert (pre-
ken zullen 5 om dan verder (weten.
de wat verwen Sierlijkft by den an-
deren ftaan ) een preuve van wit
en de Hooftverwen en haare trap-
pen omtrent eenige voorwerpen,
byzonder van Bloemen te nemen,
en aldus dit eerfte boek te ein-
digen.

\ rrr·

Wy vangen dan aan 't wit na- _Rorm
der te bezien, dat zuiverde en
aangenaamfte, 't finnebeeld van
onfchuld , waarheid , opregtig-
heid, en overwinninge.

Α ψ On-

8 Ve Groot e Waereld
schulp Onder de Stoffen van wit te vo
ren genoemt, is het Schuif wit
het befte, dat men onder ons nu
weet; wat'er elders is, en wat'er
is geweeft , gelijk de zaken der
weereld, op en onder gaan, is on-
mogelijk te z-eggen. Dat's zeker,
dat deze ftoffe zeer goeden dien-
llig is, wel uitgekipt en bereijd
zijnde.

Verkie- Daar toe dan kieftmen uit de
bcrcy- dikfte Schulpen, als de befte, die
^dmSc' men in zeer fchoon en helder wa-
ter vrijft op een goede keyfteen,
die niet te hart of te glad wezen
kan_; en alsze is gewreeven, zet
inenze op een ftuk van een glas,

daar op het water uit droogen
moet^

Alsze nudroog genoeg is, vryft-
men die in de befte papaver oly,
die de Noot-oly, Lijnfaar-oly en
andre bekenden overtreft; waar
na menze in een rein Schulpie of
kommetje doet, en er fchoon wa-
ier opzet,om niet te verdroogen;
en dus kanmenze goed houden;
om als 't noodig is, gebruikt te
werden. 'J Loou

in Η Klein gefchïldert. 9

'Τ Loot wit werd aldus in zijn
deugt beproeft: men breekt een ^v«^kic-·
ft uk van 'tongemalen af, en werpt bèrfy."
het in een Silvere-fmits fmeltkrocs,
<laarmen't in op't vyer fet en gloen-
de maakt; is'tdaar na, kout wer-
dende, geel; foo keurt vry dat on-
gemalen deel, daar 't afgebroken
is, voor goet lootwit, en voor zoo
veel te beter, als 't ftuk in de fmelc-
kroesgeelder is geworden. Indien
het fwartagtig werd, 'c is een be-
wijs j dat'er krijt mede vermengt
is, dat geen goede verwe en kan
maken.

'T Goede ongemalen Lootwit
bereidmen op de zelve wyze,als
het Schulp-wit-, dog 't is gemak- _η'^₀₀
keiijker om vryven; en alzoo het
medé onkoftelijker is, daarom is 't
meeft in gebruik, en wel in min deu"
keurige en in grootere fchildery-
en, zijnde anders in witheid en
beftendigheid van verwe beneden
het fchulpwit zekerlijk te ftellen.

Volkomen Wit zou men niet «cm".
konnen aanfchouwen, en daarom
kanmen \ ook niet Schilderen, en

Af de

, ίο 'De Groot eWaereM
de ftoiïen, daar mede men wit
Schildert, zijn niet zoodanig,
dat'er geen ftralen des ligts in ver-
dooft werden.

Men noemt dan Wit, *t welk
ίιφ«ΐ-^ε nieefte flralen des ligts tot ons
^dins^e· oog affteuitcn kan; en daar in is
zoo veel min en meer, dat het
door geen getal kan uitgedrukt
worden i en men is genootzaakt
voor den ichildcren tot behulp
der geheugeniile eenige merkelij-
ke Trappen te ondcrfcheiden,naar
dat'er merkelijk min of meer ftra-
len werden verdooft,
snttuw Daarfchynt al niets witter be-
kent, ah Sneeuw ; gelijk ook dc
fpreck woorden Iccren _;endekragt
van de veel vuldige ftralen, die er
van affteuiten, is zoo groot, dat
men zegt, van Sneeuw blind te
worden, door lang daar op en fterk
te zien.

jine Hier na kanmen by voorbeelt¹
de verwe van de Witte Lely plaat-
zen, endaar opeen derde plaatz
vitte vergunnen aan de Witte Rooze_;

rome, ^a , '

waar na m de vierde rang vol-
gen

in ^J/ kkin gefckildert. 11
gen konnen, Melk/Papier finnen, Meik
Satynen, en diergelijkeftoften,die Linnen,
minder wit ook of meer, zijn, na ^&c'
datze meer gaties hebben, om de
ligtftralen te laten doorgaan of
niet, als oogenfchijnelijk in kame-
krijks doe ₃ gaze , en neteldoek
te zien is -_t en hoe deze trappen
gefchildert werden, zullcnwe op
zijn plaats toonen.

Wat het Swart belangt, dat de sw«t.
minde ftralen weerftcuit en zeer
weynige, daar valt niets byfonders
van tc verklaren,in't verkiezen is fer
niets, als dathet eene hier,'t andere
daarvoor dienftiger is. 't eene is
wat pikfwarter als 't andere, na
dat'er nog eenige ftralen van af-
fteuiten min cf meer, 't welk, al-
zoo het nooit volftrektelijk ons
voorkomt zonder weerfteuiting,
die evenwel zomtijts maar alleen
de gezigt, fenuwen van eenige die-
ren raken,die in't donker zien zon-
der uitfendinge van ligtftralen,zoo
magmen zeggen , dat'er al zoo
wel geen volftrekt fwart, als'er
geen volftrekt wit en kan gcithi-

dert

χ 2 T)e Groote Waereld
dert worden, en dat m'er ook
trappen in kan onderfcheyden. '
Wat nu die zoo aangeroerde
aanmerkingen van 't Swart na-
der betreft, daar van zal op zijn
tijd en plaatze werden gehandelr·,
zoo dat we ons met dit naarfwart,
dat al het tegengeftelde van het
wit verbeeld, niet langer en be-
hoeven op te houden.

ΌΕΚΊ)Ε HOOFT<DEE£ L

HOOF Τ Γ ΕRWE Ν
haarenaard, proeve, toebereiding.,
gebruikjn Trappen.

'tl s dan nu tijd, datwe op de-
zelve wijze de voorgenoemde
⁵ hooftverwen befchouwen , daar
we eerft het Komngs-geeltf&dLtizn.

Dit wert gemaakt van deSchoón-
fte gcele ftukkenauripigment ₃die
in knegiespis gewreven werd, en
dan fetmenze op een papier, of lie-
ver glasscn laatze in de fonne droo-
gen: als ze droog is, doetmenze
in eendooiiejen als menzenader-
hand bezigen wil, zoo tempert-
menze in i laarc droogenden oly.

Deze

in V Klein gefchïldert. τ £
Deze nu en kan geen verwen ver-
dragen ; om mede getempert te
worden, als ligte en bruine Schijf-
geel, enze werd door ligten oker
fwart.

'TRufgeel by heele ftukken ge-
kogt, wert voorts in allen deelen,
gelijk het Konings-geelgehandelt,
en dat en lijd geen verwe met zig
getempert, als lak, vermilioen,
ligte en bruine fchijtgeel.

De hgte en bruinen oker moet niet Ligte
zandig zijn,en, als men die met"™!*"
de nagel overvrijft, moetze wel^kcr-
glimmen, \ welkhaare Proeve is:
zy werd gewreven in Lijnfaatoly,
niet al te dik, enze droogt wel.

De Maftikot is veel in gebruik Mafti»
by delandichap-fchilders,zyheeft^kc:'
geen proeve; dog uit oorzaak van
zijne grofheid, moejelijkheid van
behandelen, en om datze met ver-
loop van tijd fwart werd, is 't niet
raadzaam,die veelte gebruiken,en
men kan zig voorzigtigcr aan
Konings-geel houden.

De beite Geele fchijtgeel is die Geeie
Hoog-geel is, en dan minft be- geéi';""

fterftj

ΐφ De Groote Waereld
fterft, wanneerze in Privaten, of
andre ftinckende plaatzen gehan-
gen heeft, zy word voorts bereid,
gelijk als de ligtenoker·, alsmede
Bruine β_νηιηε Schijtgeel, die donker
gcci:¹ en gloejend'moet zijn, en men
kan ze, gewreven zijnde, in blafen
of fchelpen bewaren, en dit zaï
tot genoegzame onderregtinge
van 'c geel konnen verftrekken.

Wy komen dan tot de Twee-
de hooftverwe , namentlijk het
rood, welkers ftoffen wy gaan ver-
volgen.

T_W«de 'j* Vermiljoen werd ook by

ver we , heele ft ukken gekogt, en gehan-

dek als het Konings geel, en
meer is hier niet te zeggen.
_Bruin.. 'TBruinrood is beft, dat van
rood. g_OCCjen Engelfe ligten oker ge-
brand word in een Zilver Smits-
kroes , daar het gloende in werd,
en dan er uitgenomen moet zijlij
om kout te werden,
uk. De befte Lak is d'opregtc
Florentynfche, van Cochenille ge-
maakt» die, alsze in lijnfaat oly
gewreven is, en op een glas ge-

ftreken-

in v klem gefchildert. t f
ftrcl;cnword, haar zeiven gloejen-
dc rood vertoont. Men kan ze
ook beproeven even als de ligte
Schijtgeel. Met de andere lakken
zoo gaat ook aldus tewerke, en
daar Zal. geen fwarigheid zijn.

De Gedi(lilleerde Meny heeft ft_ele«-
geen byzondere proeve, de f)jn-^ ^Mc"
fte en gloeiende is de alderbeitej
zy is niet zeer goed om mede te
fchilderen , en daarom ook,
om dat ze met verloop van tijd
fwart wort _; en hier mede ne-
men we af fcheid van de Ro de
ftoffen iOmvooTdcblaauweplaats
te maken.

De Koiteüjkfte blauwe verwe ^r^de
alhier werd geagt Ultramarijn .-verwe.
Maar men behoeft'er daaróm zijn «Mijn.
trony niet van te laten Schilderen,
de befte is, die fijn en b_ruin is,
zy werdinlijnfaatoly,hoe witter,
hoe beter, getempert.

De'iSmalt moet dezelve deugt ^Sra*^k·
en proeve hebben, als de Ultra- i>»it-
marijn_; gelijk als mede de Duitfche Engei-
en Engelfche as. Maar men han-^
dek op een byzondere wvzemet

den

ï6 T)t Groots Waerèld
indigo, (jen Indigo, die men de paarde
flukken met witte Hippelen uit-
zoekt, en dan vrijft in lijniaat
oly, waar na menze in een Potje
fchoonwater doet, daar zeeenhalf
uire hebbende in gekookt, on-
verderfelijk blijft. Als menze
daar na gebruikt, zoo moetmen-
ze met klaren droogenden oly
temperen.
Bcfluit. En aldus hebbenwe korteüjk
van de Hoofcverwen nader ge-
handelt. De verfcheydene trap-
pen geven eenigiïns de flotfen
zelve· en men kan die ligtelijk
naar believen onderfcheyden,
zijnde zulx hier van zoo grooten
gebruik niet_} gelijk als omtrent
het wit, waaromwe tot andere
dingen fpoedigen ; om nament-
lijk van 't bereyden van doeken
en panneelen, en Schilderborftels
verklaringe te doen, daarwe het
vierde en vijfde Hooftdeel me-
de zullen vervullen.

Wier-

in'/ klein gefchildert. , 17
VIERDE HOOFTVEEL.

schildertaferee len

en ha are bcreidinge,

y er handelt zijnde de hooft-ftof- _Aan.,

fen waar van men verwen be-
reit; is van nooden dat we 't veld
^ereet maken, waar opizig, een
liefhebber verluftigen kan, en dat
men hem goede werktuigen , toe
beftieringeen oefïeninge van zijne

konft aldaar, inde hand geve.

Al dat gene, dat hart effen
gefpannen genoeg is ·, om depen-f®*""
feelenen borftelen te verdragen,
is bequaam ; om den fchilderen
voor een veld of taferee! te dienen*
als muirwerk, metalen, fteenen»
glas; daar niet te floppen of te
bewaaren valt, en aanftonts een
grond met dikke verwen kan op-
gelegt worden , of Tanmei en
doek of wat daar mede gemeen-'
fchap heèfr, daar van wy, als den
fchilderen meeft gebruikelijk,
fpreken zullen, te meeralzoodit
bereic zijnde, alles wat'er méér
Β voor-

1-8 Όe Groete Waereld
voorkomt , ligt te verftaan zal
vallen.

_Ver. Dewijle een fchilder de nature
'n'igc- vereeuwigen wil, en graag met
^raeen· zijnkonftige werken zijne naam;
zoo is voor al van nooden, dat hy
Fanneel en doek zoodanig berei-
de , dat hy zijn oogmerk bereike
en de betaalder van de konft niet
te klagen heeft: 't welk met reden
niet gefchieden kan ; als men op
duirfaame tafereelen , duirfame
Verwen konftig na de nature fchil-
dert.

m >t Wat dan de Ψanneelen betre ft,
der wn-daar toe is alle hout niet goec, en
s·'^ zonder datwe net konnen bepa-
len. " len wat'er al voor bequaam hout
is, en by den ouden, die duirfame
Panneelen gehad hebben, in ge-
bruik was, zoo kanmen nu op 't
zekerfte, zoo veel bekent fchijnt,
goed Eyken-houc gebruiken, "t
welk, als 'c gefchieden kan, uit
een ft uk moet genomen worden
tot kleender fchilderijen, en voor
«toet" al moet het zonder Spint zijn.
S" dat fanneel maaktmen_} om

de

in V klein gefchildert. 15?
de zekerheid, tamelijk dik. Daar
en boven overftrijkt men 't 3 a 4,
malen van agteren wel ter degen
met fpijk-oly} om voor de wor-
men bevrijt te zijn.

Het doek nu moet deugdelijk En doek
gefponnenzijn, en vaft geweven,
en zoo digten fijn, als defterkte
kan toelaten : waar omtrent
niet meer te zeggen valt j nu moe-
ten wy aanwijfcn , hoemen aan
darmeden en doek een behoorlij-
ke fchildergrond zahnedèdeelen.

On 't Panneel legtmen eerft ^De,

^r 1 η ι ■ gtonu

een. grond met een riaauw litm-°p'^E

... .1 ^J Pan-

verwtjemet krijtwit gemengt; om neei.
de nerf van 't hout te dekken, 'c
welk volbragt zijnde, moet men
'c krijt wederom fchoonaffchrab-
ben en het Panneel efFen en glad
maken, forge nogtans dragende,
dat de nerf wel gevultblijve.

Hier na vrijftmen omber met
ioocwit heel dik in oly, en men
doet dat met een mes voor d'eer-
ftemaal op't Panneel, danftrijkc
men 't glad met de hand tot 3 34,
maaien, na datmen 't g'ad begeert,
Β ι en

en dus is V bequaam voor een
beeldfchilder : maar voor een
landfehap - ichilder neemtmen
fwart met lootwit gemengt.
Enop't Wat het doek aangaat, dat
^doe!ij fpantmen op een raam, men pla-
neert bet over al met water en
fory, omdegaatiesvan'tlijmente
Tullen, die men daar na glad vrijft
op een vrijffteen of plank, dat'er
geen bry op en blijft fitten. En als
dit werk verrigtis, zoo werd hec
doek op de zelve wijze als'tPan-
neel gehandelt, om een grond te
ontfangen:uitgefondertj datmen
geen krytwit gebruikt. Zoo dat

riu het opene velt glad en be-
quaam is} om de werktuigen en
haare verwen te verdragen, zop-
danig , dat word het ftuk niet
goed, 'c zal den konftenaar zelve
geweten worden.

y VTFDE

in V klein gefchilderi. 21
FTFDE HOOFfbEEL.

Werktuigen waarmede men
de verwen op 't Ία/e-
reel brengt.

ΤΛ ie dan nu luft heeft, oeffene 0*0«-'

op ons gebaande veld zijne 'L·-
gaven van de nature en konft, her-^llh?p'
neme daarom in de hand naar
vereifch van 't werk Tenfeden,
Borflelen en Vijfchen Men ichil-
dertin 't kleen, of groot en rou-
wer, en men verdrijft de verwen
zagt in een, tot 't eerftezijn de
Tenfeelen, tot het tweede de
Borfielen, en tot het laafte de
Fijfchen bequaam.

De Penfeelen worden bequa- Pen fee«
melijk , gelijk als by velen in ge-^!en·
bruik is, tot vier foorten of trap-
pen gebragt *, zommige ftel-
len'er vijf: dog hier is vveynig
aangelegen: 't fijn werk kan'er wel
een trap meer van doen maken.

grootftefoorten gebr u i k tin en_; f_e"_Ve
om logren en gronden aantel eg- '^1·
gen, ea de tweede foorte is dien- heU
ftig om aanteleggen boomen en
• Β 3 aard-

12 Oe Groote iPaereïd
aardgronden; de derde kan ver-
ftrekken ; om de zelve en nog
watfijndere voorwerpen op te ma-
ken , en c!e laafte werd gebezigc
om alle netheid en kurieusheid
uic te drukken die noodigis, om
de kragt van 't leven, in edeler
dingen en van na by gezien, of van
verregantsiijnzig vertoonendete
fc'oxide ren.

't Zijn de befte Tenfeeten, die
kort van hair en puntig zijn, en
daaren boven wel gefloten , en die
niet en kleven in 't fchilderen:
maar ftaat aaiitemerken, dat de
landichapfchilderen tot de hoo-
rnen zig beft van de gekloofde die-
nen konnen.

En om mede iets van de hande-
linge te onderwijzen. De gronden
logten , boomen enz. legt men
aan met een ν lakke penfeel j om de
befte maniere te verkiezen, en de
JPuntigfte penféelen gebruiktmen
tot klem en zeer net werk , aller-
hande fijne ftrepen, en alle fnel-
Jighedenj als by voorbeeld men
trekt daarmede kleenetakies, ve-

fel-

in V klein gefchildert. 2 3
feitjes, adertjes, draden, hair,
touwen van fchepen , en wat'er
meer van fuiken aardis.

De Borfte/en,als ligt te verftaan is,
zijn meeft gebruikelijk in grooteer al-
werken} die zagft zijn van hair, ^ru!"'
rekent die vry voorde alderbefts ₅
enge kont 'er de logten en gron-
deningroote landichapp.cn mede
aanfmeeren, naarvereifch der zel-
ve wat grooter of kleender van
foorte gebruikende , gelijk die

zig mede van felfs wel leeren zal.

Wat nu voor 't laatfte de
fchen aangaat, men mag dezagfteg=-„
buiten twijfel wel voor de befte ^bn"' °
houden, en zy worden gebruikt,
om de verwen,alsze tegen elkande-
rèn behoorlijk gefchikt zijn , te
verdry ven, zagt en donzig in cl-
kanderen te mengen ·, op dat het
leven op'tzoetfteennatuurlijkfte
werde nagebotft. Dog 't gebruik
en 'c volgende, nader onderwijs zal
hier meer ligt toebrengen, en daar
is fchrifcelijke onderrigcinge ge-
noeg.

Dus ziet men,wat weynige werk- Af-
tuigen "ⁿ"

2φ De GnoteWaerdd
tuigen deze Ed. konft heeft, ne-
vens de drie hooft verwen:waar uit
züo velerley konft (tukken tot zoo
velerhande nut,en navolginge der
gantfche befcbouwelijke waereld,
voor de nakomelingen gemaakt
worden.

SESDE HOOFTDEEL.

Verwen die wel en qualijk 't
zemen ge ft hikt we?" den.

■schik- jye Tafefee/en zijn klaar, 't
Kocfdig: reelfchaf vaardig; om degereet-
wkw- gemaakte verwen te gebruiken:
wen, maar wat zal 't wezen, of raen de
befte verwen , die goed op zig
zeiven zijn , onbequaam by den
and'ren fchikt. Waarelijk inde Po-
litie, kerke j houweüjken ftaat,
en gemeenen ommegang komc
Veele verwarringe van qualijk za-
men gefchikte dingen,en een fchil-
der mag zijnarbeijd en konft meeft
re vergeefs reekenen, als hy ver-
wen'tzamen fchikt, die gantfehe-
lijk niet by den anderen voegen,
en 't voornaamfte door 't mindere
zijn glans yerdooven wilt:een kok

kan

in V klein gefchïldert '. 2 f
kan met de koftelijkfte fpece-
rijen en ingredienten, qualijk ge-
mengt, defpjjs en fauce bederven,
en een muficant of geluidleyder,
detoonen die yeder op zig zei ven
goed zijnde, niet wel 't zarnen
ftellen, datze hard en wreed tot
pynigingevan't oor en inbeeldin-
ge, luyden; dus kan mede een
ichilder, hier in onkundig, al het
goede te niete makèn.

Al dat dc gezïgtzermwen niet te Proeve

kragtigcn te gelijk teflaauw by den Iqïd™
anderen roert, en dat in zijn men- kinge"
gelinge leven genoeg en fchitte-
ringe naar vereifch van zaken
geeft, en niet zoo veele verander-
lijkheid voortbrengt die verwer-
ringe in dc inbeeldinge van rede-
lijk fterke en gezonde menfchen
baart, moetmen oordeelen wel
en niet onbehoorlijk gefchikt te
wezen;

Maar om dit op ons oogmerk toe _{Hoe op}
fepailèn, zo ift 't wel wat bcfwaar-
lijk te bepalen, in wat voor ver-^p^-
wen deze wettenplaatze grijpen: ' "
dog de eygene beproevinge en on-
B f der-

αό De Groote Waereld
dervinding en't neerftig befchou-
wen der volmaaktfte leermeefter
de nature , die in bloemen , regen-
boog, vogelen, fteenen envelcrley
zaken veelerhande verwen by el-
kanderen fchikt, kan ons metter
tijd, infonderheid wat oordeel ge-
bruikende al redelijk geruft ftellen:
maar de volftrekte bepalinge zou
afhangen van den aard der verwen
die nog niet bekent is als't behoort,
envan .de kragt der gezigtzenu-
, weneninbeeldingerdoghdetwee
laafte zullen aande menfchen geen
zo merkelijken onderfcheit geven
dat het den fchilderen iet deeren
kan, en't eerfte kan d'ervarentheid
tengrooten deele tot keurmeefter
maken: waaromme ditvaren la-
ten , toonende alleen eenige voor-
name verwen, die wel ofqualsjk
te zamen fchikken.
_Vei κ- De volgende dan ftaan fierlijk
nevens ellcanderen,tewetenRood
kcndc^ en wit. Wit en geel. Geel en groen.
Groen en rooze rood. Rooze rood
en biaauw. Rooze rood en ligt

geel.

in't klein gefchildert. 27
geel. Willen mede wel zamengaan
als minfame geièllen mufcusko-
leur en ftaalgraauw en dan milieus
koleuren ligt paars, van gelijken
zullen blaainv wit en groen wel 'c
zqmen voegen, als mede rood,
geel en groen, en dan donker-
rood , rooze koleur en ligt geel.

Maar 't menfehelijk gezigt en in-
beeldinge is de voornaamfte oor-J^-
zake, dat de volgende zoo wel verwen,
met den anderen nietrevreden zijn
te weten groen en paars, biaauw'
en paars , biaauw en qfangie,
biaauw en donker rood, Swart en
rood , goutsbloem en donker-
graauw. Misgaders biaauw, paars
en groen. Biaauw, geelen groen,
fwart, rood en groen. En dit zijn
de byzonderfte, die hard en onaan-
genaam voorkomen, en die al zoo
weynig zamen fchikken, als of
men de fchoonfte vrouwen fiera-
den aan een wanfehapene turfton-
fier, en morillons, rijglijven, en
duffel ze rokken wou paflen aan
een GriekzeYenus.

Daar kan dannudenkonftena-«nV

eerfie

4 iCIl boeit.

28 T)e Groote Waereld
ren niets verhinderen; om niet
tot het gebruik der verwen over-
tegaan, en daar in zullenwe eerft
het wit en dan de drie hooftverwen
in vier volgende hooftdeelen af
handelen; om van 't eerfte boek
een einde te maken.

ZEVENDE HOOFTDEEL.

't Schilderen van de Trappen
van witinfneeuw, bloem
enfioffen.

TTTy vangen dan nu de verwen
** zeiver aan en de penfeel in de
hand nemende, zullenweer trag-
ten die heerlijke ftoffe van't helde-
re wit te leeren afmalen; een aan-
vang makende volgens de trappen
in 't tweede Hooftdeel aangewe-
zen va η de Sneeuw.

Waar van om regt te handelen,
zo dient hier voorafgewaarfchouf,
't gene wy doorgaans zullen vaft-
ftellen, datmen de voorwerpen
ziet in 'c zonneligt, of op zijn ei-
gen dag, dat men tuiïchenkoieur
kan noemen, zijndetuiTchenfon-

ncligt,

int klein gtfchiUert.
neligts of hoogfels en fchaduwe,
of, in fchaduwe ,daar de dag ver-
dwijnt , aanvangende, of in de
weerfteutinge agter den dag van de
omliggende verligte lichehamen
min of meer veroorzaakt:de ftraal-
buiginge' komt den fchilderen
minft te pas, waar van ook een
woord op zijn plaatze zal werden
gefproken, Deze voorvallen alle
vier koomen meeilin aanmerking;
hoewel wyzejuift niet altijd alle
verhandelen zullen, denkende, dat
menze niet befwaarlijk naar even-
redenheid en vereifch van 't leven
temperenkan.

Indien een fchilderden aard der _Kennif.
Weerfteutinge en ftraalbuigingebe- ^ide-
hoorlijck verftondej daar de Hr. «none.
Huigens na des Cartes, beter en dc!^ken"
verftanelijker volgens zijn onder.
ftellinge van de lightftralen van't
verligte lichchaam gelijkelijk van
de klootfche baren aan alle kan-
ten voorgefet, gefehreven heeft,
het zou hem groot vermaak en va-
agheid geven : dog dit gebeurt als
nimmermeer, dat men zoodanig

yemand

go T)e Groote Waereld
yemand vinde. Ja zelve verftaan
er vele naaulijx de eer fte gronde η
van dedoorzigtluinde, den fchil-
deren zoo noodige wetenfchap.
fn«üw,^c Dit dan varen latende, zullen we
* volgende deze voorvallen, nu zoo
aangeroert, van de Sneeuw en zoo
vervolgens handelen.

¹¹¹ '^c Tot de Sneeuw in 't fonneligt

ïonnc- . <->

ligt. tempertmen wit, ligten oker en
koolfwart van yeder zoo veel, als
't leven vereift, dat hier het aller
warmfte en in de meefte bewegin-
ge is; om de veelheid der ftralen.
d3:^en" Om die in zsjn eigen dag te fchil*
deren mengeltmen wit en kool-
fwart na behooren: zoo 't wat te
, blaauw viel, doeter wat lak onder.
It^ De fchaduvve wil koolfwart en
fia.dr. ^een weynig wit en ligter oker heb-
" ben tot zoo een trap van yeder, als
't leven gebieden zal. 't Zei veis
voor de"weerfteutinge goed, als
er wat meer wit en ligten oker
by is.

inde tweedeplaatze volgt dewzt-
Vznie telely, ³tzelve mengfelmetde fa-
££ tynen vereifchende; zy heeft met de

fneeuw

in*t ldein gejchildert. 31
fneeuw groote gemeenichap ,
dogz' heeft wat meer glans, zoo
dat haar wit, door fchilpwit moet
gevonden worden, en ze zuiver
moet geichildert zijn, en gants
warm in'tfonneligt,daaren bovenj
om de teederheid van zijn dag uit-
tedrukken neemtmen tuflchen 't
fwart en wit wat ultramarijn of
fmalt. Defchaduwe moet gloey-
end zijn en getempert worden met
fwart en wat meer ligten oker als
de fneeuw, en men maakt de weer»
fteutingewatligter als de fchadu-
we door wat wit, fwart, ligten
oker en een weynig vermiliccn.

De derde plaats is aan de wit-
te rooz.e vergunt,die metdierge-
lijken ver we,als de lel y opgemaakt
word-, uitgenomen, dat den dag
minder zuiver wit heeft, en voorts
gantfchelijk uiteen gloendekolo-
rijt beilaat en byzonder na't har-
te-, waaromze met wit , swart,
ligten oker en vermiüoen moet
werden gemaakt. De buitenfte
zijde der bladeren moet een wey-
nig meer koolfvvart en wit hebben;

om-

32 De Groote Waereld
om haare teederheid uit- te druk-
ken.

En Wat nu den vierden trap be-
langt, die zoumen in meerderen
t«p^de nog onderfcheiden konnen; dog
't is niet noodig verder neer te da-
len. De leergierigen konftgenoot
kan in't gemeen aanmerken, dat
het alles hierflaauwer is, en meer
na den blaauwen trekt, als daar
zijn melk, gewitte muirén, en met
namen linnen, en nog meer floers,
gaze en wat van dien aard is,'ε
welk niet fwaar verkregen werd,
als men de drie voorgaande trap-
pen vel geoeffent heeft.

Aan- Daarom hier affcheidende,
"c'ovër." merken e voor't laafte aan, dat
pi«c- ^men geftadig in geheugenifle moet
^i,"g^<:. houden, dar men wit niet iehilde-

vanwit. ,

reenordonnere by voor werpen,dse
voornamelijk moeten voorkomen,
ten eindeze haare kragt niet ver-
liezen , ende houdinge, in een ftuk
zoo noodzakelijk, in fterk en
flaauw , na dat de lichchamen
voorkomen of wij ken,niet en wer-
debedorven.

AGTSTB

in'/ klein gefchiU erf. 3 3

AGTSTE HOOFT'DEEL.

Van 'i Geel en des zelfs
trappen , in Bloem en
Stoften vertoont.

DEwijle nu ^Jt Wit, het Swart s»*™

t l 1 waarom

wel volgen zou ; maar zuIXoverge-
uit het Wit blijkt, en 'er voorts^ilsgen'
niet hyzondervS aan vaft is, om
te waarfchouwen, zoo werd het
de tijd ; om van 't geel te han-
delen daarwe dit Hooftdeel me-
de zullen vervullen.

't Zal dienftig weezen aan 't
Geel mede trappen toe te ichik-!^cGcet

,·,,,· . in trap»

ken , en de inbeelding in ordrepenver»
teleyden; volgens de geeleEglan- ^C£ls'
tier , geele Narctffm en geele
Afiicaan in de Bloemen, en dan
geel Satijn·) geel Laken cv Orangie
geel zoo in Stoffen als Zijde enz.
daar mede vergelijken.

Tot den geelen Eglantier moeten
men in 't fonneligt enkel könings^¹"
geel gebruiken, tot de fchaaduw
een weynig fwart en ligte fchijt-
geel, toe weerfteutinge ligte fchijt-
geel alleen, en de tuflchèn kleur
C ver-

3 φ De Groote Waereld
vereift fwart metkoningsgeelna'c
leven getempert.

De fchoone Narciffus volgt'er
op, die in't zonneligt j omhaa-
re gloejentheid een weynig ver-
milioen begeert, als cok in min-
dere trap in de weerfteutinge.
De rettc komt met het voorige
overeeni

Tot de geelen Africaan zuk-
gewei doen, indienge in't zon-
neligt enkel rusgeel neemt, en
tot de fchaduwe rusgeel met brui-
ne fchijtgeel cn lak gebruikt r
maar tot de weerfteutinge mengelt
wat weyniger rusgeel met brui-
ne ichijtgeel , lak en vermilioen,
latende voor den eigenen dag
rusgeel en fwart 5 om daar uit be-
hoorlijk gebooren te werden.

En dit is al 't voornaamfte van
dere" Bloemen door Geel gefchilderc
Biöe- noodig te vermaanen : want uit
^men- deeze dry kan een liefhebber der
vrye fchilderkonft andere zoorten
van geele bloemen leeren tempe-
ren ; dia rot een van de verklaar-
de wel kannen herleyt worden ;

by

in V klein gefchildert. 3 ƒ
by voorbeeld, Zonnebloemen ver-
eifchen alleen wat meer gloejenf-
heid als denEglantier j de Gout
bloemen laaten zig als den Afri-
caan behandelen, en voorts zijn-
*er Stakroozen van verfcheiden
geel, als die wat blaaüwagrig ook
zijn, en wat meer koolfwart be-
geeren , en groenagtig , daar
fchijtgeel, fwart en een weinig
vermilioen by weezen moet, en
dan zijnze ook wel rosagtig geel.?
*t gene met fwart, fchijtgeel en
wit gedient is om wel gepa-
reert te voorfchijn te komen , en ¹
gelijk de ilokroozen , zoo kan-
men ook verfcheidenezoorten van
Auricalas en 'Primula· Veriffen
handelen.

Om ook iets van de Stoffen ^S£offcn'
aan te roeren, daar zijn'er geene,
welkers verwen niet in eenige
van de gemelde bloemen en zijn
uitgedr nkt; daarom zal de konii-
beminnaar wel doen , om zig,
neerftig j_n dezelve te oeffenen,·
daar de natuure haare verwen al-
krlevendigft en teederft doet blij*
C 2 kerr^

3 6 De Gr ode Waereld
ïen, zoo dat we dan geen zwaa-
righeid rnaaken om een Schil-
der zonder onderwijs tot de geele
Satijnen en Lakenen en Orangie
geele Stoffen na te fchilderen,
toe te laaten ·, waaromwe dit
Hooftdeel befluiteii> om tot het
Roed-owev te gaan.

NEGENDE HOOFTDEEL.

Van VRood en des zelfs trap-
pen in Bloem en Stoffen
ι ' aangeweezen.

't Rood ^voIg^t inordre, dat ons

cog al mede met kragtige
beweeginge aandoet, als in ver-
icheide Bloemen meer of min re
befpeuren is, daar vanwe nu han-
delen zullen, inruimende de eer-
ile plaats voor de Ranunculen,
de tweede voor de roode Pecnien
maakende : waar na de roode
Krullelyen of cMartagonsinrang
zullen volgen , en daar op de
roode Stoktoofen op 't toneel vcr-
fchijnen; om van de roode Papa-
ver en andreflcetva'n minder qua-
liteyc te werden n^gewandelt, als

tn V klein gefchildert. 37
donkere roode Stokroozen, Auri- _{M t} ■
culas en diergelijke, daar over ftoffa.
men nier behoeft bekommert te verge-
zijn, als men de voorgenoemde^!cckcn
behoorlijk fchilderen kan. Ge-
lijk daar uitzaaien, vloeren, bed-
den , tafelen en menfchen met
fchoone roode fluweelen , fatij-
nen , lakenen en ftoffen verkiert
konnen werden: want men beeld
de roode Fluweelen als Peonien uir.

De Satijnen met de verwe van
krullelyen of ranunculcn j gelijk
als de karmozijne lakenen en an-
dere mindere iöortenvaii rooden
met de behandelinge van llok-
roozen en papaver wel konnen
gepaait werden, moetende't ove-
rige de opmerkinge en 't gebruik
leeren. Daarom is 't noodig de
bloemen zelve aan te vangen.

De Rammeiden begecren in 't _{cn aa}
fonneligt alleen vermilioen , en
in haar tuifchenkoleur een weynig ^deRa-

1 * . 1 riuncu-

Jak daar by; ïndelchadu^emeelt i=n.
lak met een weynig bruinrood,
en ten laatften lak en een weynig
vermilioen ₅ om de weerfteutin-

C 3 ge

gg 7)e Groote Waereld
ge te vertoonen. Alsze dus ge-
fchildert , droog zijn laxeert of
overftrijkt menze om de kragt
der hoogfels en diepfels wat te
verflaauwen dun met enkel flo-
rentijniche lak, en glantze op de
hoogfels met een weynig dun
fchulpwit.
^.oode ip_e Roode Peonien zal men met
F?n· vermilioen in 't zonneligt ïchil-
dcren , en daar by een weynig
fwart mengende, den eigenen dag
of tufichen koleurkonnen maken j
gelijk 'er fwart en bruin, rood tot
defchaduwe, en watmeerbruin-
rood als fwart tot de weerfteutinge
gebruikt werd.

Droog zijnde begeerenze de*
¹'zelve laxeringe en opglanfinge
van de Ranunculen.

De roode Krullelyen malen
fommige Schilderen met wat ver-
iciyen, _nieng_C fchijrgeel af: maarzekon-
nen met de verwe van de Ranun-
culi: en omtrent met dezelve ma-
rs icie van behandelen, levendig
vertoont worden.
_ieo?cn" P$ Stokroozen laten zig niet

al-

in V klein gefchildert. 3 9
al zoo, dog nog alle op eenerley
wijze handelen ; want zommige
werden uit vermilioen, lakenwit
gemengt, en zommige zijn met
bruinrood en lak alleen gedientj
gelijk 'er ook andere zijn , die
bruinrood, lak en wit begeeren.

En uit de verwen van deftok- Rood·
roozen , kanmen de roode Tapa- ven."
vers , als men 't leven voor zig
heeft, genoegzaam vinden ; en
dus latenwe de Roode bloemen va-
ren , daar omtrent dit kort oiider-
rigt genoeg weezen zal.

HET TH IE NT) Ε EN

LAATSTE HOOFTDEEL.
Van 't Blaaüwct zijn
trappen in Stoffen en
Bloem getoont.
't Γ Aatfte der Hooftverwen is ³t

blaauw , daarwe dit eerile Jffir,
Boek mede meinen te eindigen. ^StoiTeB'

Dit kan men kragtigft en zui-
verft in Blaauw Satijn vinden en
daar na voorts in Bloemen zoe-
ken. _tc vin-
't Blaauw Satijn wilt in 't zon- fZt
C 4, neligt ^Satiiⁿ-

"De Groot e Waereld
neiigt mee indigo en veel wit ge,
fchildert wee zen, met wat wey-
niger wie op zijn eigen dag , en
vry nog minder wit in de fchaa-
duw hebben : de weerileutinge
wilt tuflehen beyden gehandelt
zijn.

Maar alzoo de fatijnen hooger
en laager blaauw hebben , zoo
fpreckt het van felfs , dat een
Schilder daar na de voornoemde
verwen temperen moet, gevende
en nemendei geljk mede om.
4ere"" trent de blaauwe lakenen en flof-
fen, daarwe niet meer van be-
hoeven te fpreeken. Dit nogtans
alsnoodig, waarichou wende, dat,
indien men zijn koleur wsl doen
beftendig zijn, het noodwendigis,
dat men het zelve, met ultramarijn
moet overfchilderen of laxeeren ·„ ■
naar dat hec leven zelve ligtCr of
donkerder bevonden word.

_En 't Vordere blaauw nu zullenwe
inwÖe. bloemen opzoeken,als dcCon-
men ■ Volvulen, Flos ψrincips, Juffer,
tje sin^%t Groen, blaauwe Bemagie
en Maatiwm Inas.
. , , ν'. ¹ De

in V klein gefchildert. 41
De Convolvulen moeten eerft
gefchildert worden met indigo en ïen"
wit , enze konnen daar na niet
anders als laxeringe verdragen _}
gelijk mede de Flos 'Princifis , Princi-
die zig even omtrent op die wij-^p,s'
ze laat koloreeren. Van dag en
fehaduwe enz. is 't niet noodig
in deze bloemen te fpreeken,
't wij ft zig zei ven aan , en wy
zullen daarom zulx ook fparen,
om de kortheid; tenzyhetzon-
derling noodzaakelijk is , datwe
dan op zijn tijd en plaatze zul-
len bekent maken.

De Juffertjes in 't Groen of Spin- j„ffer-
nekcpjes ende blaauwe Bernagie
moeten eerft met indigo en wit ,^e?

° blaauwe

gefchildert worden, en daar over- i«na-
ichildert zijn met ultramarijn en ^§'^e"
Wit , zonder datze laxeeringe
konnen verdraagen.

De Blaauwe Irias is mede wel Blaauwe
^tG vreeden , alsze met indigo en
wie werd gefchildert : maar daar
na wiltze wel gelaxeert worden
met ultramarijn en een weyniglak_}
om h^ar levendig 00 te doen.

Maas

42 ^cDe GrooteWaereld

Maar het gebeurt ook , alsze
flaauwer en bleeker van koleur
is , datze na de laxeeringe met
een weynig ultramarijn en lak en
wit moet worden opgehoogt.

Befluit Dus verre hebbenwe van de

■yan dit · >

Merite verwen in t gemeen , en van

^Soek' de Hooftverwen byzonderder
gefprooken , 't toebereyden
van Tafereelen gelcert , den
Schilder goede Penfeelen ter
hand geftelt , en aangeweezen
wat Verwen aller^ierlijkft by
den anderen ftaan _; en om de
Hooftverwen naader uit te leg*
gen, zoo hebbenwe 't Wit la-
tende voor af gaan , van Geel,
Rood en Blaauw in verfcheyde
trappen gefprooken , en om
zulx klaarder te toonen dezelvé
in Bloemen en Stoffen aange-
weezen , die wy by die gelee-
gentheid hebben leeren Schil-
deren ; als waar in de natuu-
re die Verwen op 't eenvoudig-
fte vertoont , of de konft na-
botft.

^}c Werd nu tijd , datwe de

weg

in^?t klein gefchildert. 4,3
weg dus wat gebaant hebbende₃
de zaamengeilelde Verwen lce-_ovf"
ren verftaan , en tot grooter|™=^t0?
werken van meer en verfchei-
dener kolorijt overgaan , in 't
fchilderen van logten en haa-
re fchitteringen en Verwen in
landfchappen en wateren , daar·^
we het volgende tweede Boek

mede zullen opfchikken,
*

4f De groote Waereld

TWEEDE BOEK.

Van demenginge der
HOOFTVERWEN»

en toepaffinge in 'r gemeen, cn
in 't byzonder op de Logt
en haare fpeeiingc in
Landichap en Wateren.

EERST Ε HOOF Τ D Ε Ê L,

Van de gemengde Verwen
in V algemeen.

$9!!SSfjf Y hebben 't eenvou-
dinjc" m êi dige van wit en fwart,

en de drie Hooftver-
wen gezien, en die in
bloemen en ftoffen aangeweezen ,
welkers fchilderinge al eenige
mengelinge van Verwen noodig
hadde, Maar nu gaanwe nader
zien wat Verwen de mengelingen
van-dé vijf voorverklaarde ftoffen
al Iconnen uitmaken ; om toe
breeder werken over te gaan, en
de veelerhande veranderingen der
Lugten in Landen en Wateren

over-

in'/ klein gefcbildert. 45·
overgebragt , open te leggen,
zullende in dit Hoofcdeel van de
mengelinge der vijf floffen wat
algemeener handelen.

Hier valt voor eerftaantemer-Aige- ·
ken , dat van die vijf ftoifen de aanmer*
vier door fwart of wit in onein- „v"rde
dige trappen , en in veelen vooraf
'c gezigte bemerkelijk , konnen
werden verdeelt, en dat het zoo ,
omtrent alle gefchieden kan,
door geel, rood en blaauw.

En om nader tot de zaake te_tra^vj«
koomen men kan vande vijf ftof-p«ⁿ«
fen er twee , dry , vier, ofze
alle vijf mengen : waar uit vier
trappen van mengelinge zullen
ontÜaan ·, en een zeeker getal
van koleuren , die men weeder
tot het oneindige zou konnen met
zijn gedagten mengelen, en met
'er daad zoo veel, dat het door
Reen getalzouuitfpreekelijkzijn_}
gelijk van drie en twintig of viel-
en twintig letters van 't A.B.woor-
den en talen komen konnen, die
nooit door eenig getal zouden
konnen werden verklaart.

Dit

φ Groote ÏVaereld

Dit zoo voor afgezegt zijnde_s
ZuIIenwe tot die vier trappen
van mengelingen voort vaaren, en
de naatnen der Verwen noe-
men die daar uit geteelt wor-
den.

Eèrfte '^{c men}g^{en van twee} Verwen
««ρ· zaamen, zoo kan men deeze vol-
gende vinden , namcntlijk , uit
Swart en Wit, Graauw , uic
Wit en Geel, bleek geel , uit
Swart en Geel vuil donker groen,
uit Wit, en Rood, en Vermi-
lioen bleek rood, uit Lakenwit
een Roofekoleur , uit Swart en
Vermilioen donker vuylrood, uit
Swart en Lak donker vuil paars,
uit Wit en Blaauw ligt blaauw_y
uit Swart en Blaauw donker vuil
blaauw , uit Geel en Rood o-
fangie, uit Geel en Blaauw don-
ker groen , en van Rood en
Blaauw komt paarsagtig _VUtl
rood , te zamen in vericheide
koleuren.

Tweede Als men nu drie ftoffen men-
*"p· geit, komender de volgende tien
Verwen uit, te weeten uit, Wit,
; Swart,-

in*t klein gefchildert. 47
Swart en Geel een ligt vuil
Groen, uit Wit, Swart en Rood
een vuil rood paarsagtig bleur,
Wit , Swart en Biaauw maaken
vuil bleek biaauw , van Swart,
Geel en Pvood komt vuil oran-
gie te voorfchijn , en van Wit,
Geel en Rood bleek orangie,
Swart, Rood en Biaauw baaren
te zaamen een blaauwagtig mu~
fcus koleur , en Wit, Rood en
Biaauw doen een vuilbleekfaars

zien , Swart, Geel en Biaauw
geven donker vuil groen, en Wit₉
Geel en Biaauw bleek groen, ten
la at ft en komt 'er een ros vuyl
groen uit Geel, Rooden Biaauw
te voorfchijn.

Door nu vier ftoffen te men- r>«de
gelen, heeft men de drie volgen-^trap'
de koleuren , als een ros fta'al
graauwuit Wit, Swart, Geel
en Rood , een vuile zoorte van
vuil bleek groen , uit Swart₃
GeeL Rood en Biaauw, en dan
een ros fieengraauw , uit Wit,
Swart, Rood en Biaauw.

Maar eindelijk; wanneer men vierde

alle

48 *De Groote Waereld
alle vijf de ftoffen mengelt , zal
'er uit voortkomen een bleek
rosagtig •vmlgroen. En is deze
mengelinge alzoo te verftaan,
darze omtrent van ieder even
veel, of altijd een tamelijke por-
tie vereift, die werkzaam op het
gezigte weezen kan.
ε Gecai Als men nu dee/e gemengde
de reen- koleuren optelt, bevinc men 'er
|en.ⁿ" fes en twintig , waar by Wit en
Swart, en de drie Hooftverwen
gevoegt zijnde , men 'er een en
dertig of negen en twintig ftellen
kan, als men Swart en Wit van
de Verwen üitfondert , die alle
nog wonderlijk konnen gemengt
worden.

y'i* Ten opzigt dan van de men-
itrtfkf- gelinge der Verwen, is deeze konft
aer^d als oneindig , een onuitfpreeke-
lijke zee waar in men verdwaalt.
Konft. Waarom een Schilder beft zal
doen, van zigdaar toe te hegeven >
dat hy beft als met zijne byzon-
dere natuure overeenftemmen-
dè, kan magtig worden _; om
met het meefte genoegen daar

^s in 't klein gefchildert. 4.9
;n tot een groote volmaaktheid op
te klimmen.
De wijle ik dan mede, die wel,,^Ycr~

, . . , klaariBo

ö algemeene ken η 1: Ie en bande-ge van

lingé ter:' deelen beminiie , m ι ar α α»
in zoiftmige «cgrans voorname- ^n¹""'
Jij ,· gèoeffent ben, dit wet k aan- ^^nnifl*
vanf. zal ik zoo fp reeken van't ^oo1-

·*» ' , , ncuietj'

algemeen en byzonder nader van
eenige dir.gen ■ als mijn kennjfle
zal toclrutcn , en ik i.ópe dat dit
gering werk bravere Verftantten*
d?e naar op byzönderhedeh en bui-
ten mijn belle ftadie , meerder
ge legt hebben » rot vpltooyinge
van 't geene.hier ontbr.eekeft zal,.
gaande zai niaaken.

ΤIVΕ EDE HOOFT?)EEL·
Wat men β in een Stuk,
en tn wat ótdre men
alles aanlegt.

I-pbben le van veele zaakenaf-^^
gezonde t gefpröolctn _r en^otdïe·
wat verwen cieriijkft by den an-
deren ftaan zal \· UiehUig wee-
zen eerwe tot .zaamengcfleldcf
0 , " we?-

5© Ve Groote Waereld
werken van landfchap, gefehie-
denis, bloem en zee ftukken enz.
voortgaan , iets te zeggen van
hoe en in wat ordre men alles aan-
leggen kan.
vei zijn Als een Schilder dit niet weet,
aiies 'ⁿ zal zijn werk hem meefter wer-
k^è" ^^en> ^en van denatuure afwijken*
Iwi de overhoop leggen , zonder fterk
-^Ig' en fïaaiiw , nabyheid en verheid
behoorlijk te konnen verkrijgen.

Men kan wel bevroeden , dat

ïieor- , . . '

dre_is alle zaaken juift met eveneens
ichéi- willen zijn behandelt, zommigs
tV.l die weinige veranderinge van ver-
fesn. ^eid _en nabyheid hebben , kan
men op de kragt van inbeeldinge
door de gewoonte gëveftigt, ia-
ten afloopen j maar nogtans
niet in den aanvang van zijn konft-
oefFeninge, zommige ftukken heb-
ben veele verfchieten en gronden ,
als landichappen } daar ook de
logt van onder (na de landfchap-
' pen) na boven getempert wor-
den , daar zijnbloemftukken, die
veelerhande en wonderlijke men-
gelingen van bloem en loof heb-

in V kiejngejchiidert, f i
ben j daar zijn kameren en bed-
den daarin, ook welomgdchie-
deniflèn afte fehüderen» die een
Leerling ligt verfetten 5 als zy
ïn zijn ördre van aanleggen niet
vaft en is.

Wat ïtiy aangaat, hoewel ik
de vrye geeft der Schilderen niet vaa in-
binden wil, en wel weet wat krag-^païlMU
tige inbeeldingen zoMtïjd& 'ei
zijn, en dat een Meeiter zoo vaft
kan weezen, dat hy zoneter regu-
len , heeft leeren alles fehüderen
na zijnafwykingen , en ook dat ,
d' eene d' inbee!dsnge in zommige
dingen anders als d'andere ge-
leid word j zal alleenlijk ten diea-
fte der Leerlingen mijae maniere utitticf*
en ordre voorftellen , die ik met
twijfFele, of zal eenige dienft en
vrugt konnen toebrengen.

De Beeidm (om daarmede aan
fe vangen) moet een Schilder
^ee*ft aanleggen, *t zy in eénKa-
Landfchap of andere verga-
derplaats van luenfehen^

ineen Kamer maakt!ftïentfiet^HrnetS>
onyoügeïijk, 'tajterfte, dafyerit
D % af»

*De Groote Waereïd
afwijkt , op het laatftc ; dog lil
fcha^ccn Landichap na de beelden
p«'· ("als'er in koomen door de ge-
schiedenis of orr. vermaak) de
logt, bergen en gronden van ag-
teren na de voorgrond toe,
en als zulx is gedaan , verkiert
men ieder grond met zijne boo-
men , kaiieeleri , huii'cn tui-
ïien enz, eik voorwerp en grond
volgens cic kragt of flaain* heid ,
die de* nabyheid of verheid na
evenredenheid volgens de door-
zigtkundegebied.
njocm.; £_en Bloemfchilder mag wel
ïcn. eer ft zijne bloemen en bladeren
fchilderen, die in \ fonneligt dan
die in de fchasduwe koomen
daarna de pot of fleilche aanleg-
gen om tot de tafel en gronden
over te gaan: maar zullen de bloe-
men in een hof of landlchap ver-
toont worden , zal hy genoot*
zaakf zijn, om door'tander werk
de bloemen (of ook met vrugren
ift het têlfde) niet te verdonke-
ren, de zelve allereerft volkoo-
Kien op te maaken na de kragï

In V klein gefchildert. 5 5
van't/lceven: waar na hy zijn lief
of landfehap zoodaanig kan be-
handelen , als hy oordeelen zal,
dat de wel ft and van zijn bloe-
men (of ook vrugten^ die zijn
voornaamftc oogmerk zijn zullen
toelaaten.

In Zeefiukken legtmen eerft de
logt en 't water aan , daar na^Un·
fchildert men de rompen van de
fchcepen , van de voorfte eerit
beginnende , en rot de verfte en
flaauwRe voortgasnde , en dee-
ze fchcepen kan men daar na,
als alles in een goede welftand ge-
vonden word, met maften tou-
τ/erk opjnaaken.

ft η deezc zoo verklaardë voor- ^d>^c ^
vallen agte ik genoeg 5 om daar ^
door van andere hier mede over- $ƒ«.
eenkomfte hebbende, te oordeelen,
dog ik laat ieder mede zijn vry-
heid genieten , en dus fcheid ik
hier af, om tot de Logten over tc
g-ian.

D 3 7JER -

TDe Groet e Waereld

DERDE HOGFTD E EL;
Yan een heldere Logt zonder
wolken, en hoe lartdfchag
en w&eren daar uit ge-
boor en en gekoloreert
yoerden.

Boer- "p Ven als men een vloer in door*
kunde ' zig* brengt, zoo mede ge.
^ⁿru icaiet het omtrent de balken, die
ι»3s» een omgekeerde vloer zijn , en
men handelt ook zoo met land-
fchap en zee, en haare logt, als
balken aangemerkt, of verwelf-
iels : maar de holligheid der logt
km weyriig hier geven totveran®
deringe,
*t laagfte des Logts is verft van
ir<er- ons 3 en 't opperfte, dat na hec
opfe toppunt toe onder 't oog des
zienders valt , allernaaft by.
waarom ook de Logt van onder
na boven al fterker en fterker ge-
fchildert moet werden , tot zoo
verre men die boven de tweede,
derde of vierde grond van 't land*
H?h»P of zee wil invoeren.

Vit

in V klein gefchildert. f 5*

de Loge en haare veranderingen, "L·.
en 't gene die aan landfchap en '
wateren toebrengt, naukeuriger
te fchrijven, de zelve aanmer-
ken als helder, als wolkagtig,
als na de faifoenen des jaars ver-
anderende , en na de tijden des
daags , en voorts na de nagt en
maanligt , en ten laatften na goed
en quaad weder , in fes Hooft-
ftukken; waar meedc wy dit Boek
bequaamelijk zullen konnen ein-
digen.

't is noodig, hoewel alles in _Uen
de Logt Ongevoelig verflaauwt ^
nogtans ordres halve π , en om ^«ïea
d'inbeeldinge te voldoen tot hertog
regt aanleggen en koloreeren,
eenige deelen in zijn Logt te aan-
merken , als men des zelfs gant-
fche breete in *t tafereel verkoo-
i'en heeft, en zoo ftellenwer vier
zullende dus alle zoorten van log-
ten cn haare werkingen in land-
fchap en wateren verklaaren,
1 daarze fagt i η faamenlmelten.

D 4, Wy

fé < OeGroöteWdÈrett
mi* Wy. vangen dan aan met een
LDgtS, heldere Logt, diewe na die ge-
fegde trappen van onder af van
om laag na 't toppunt zullen ver-¹
klaaren,

_&rfte 't Eerfte deel, omtrent de ge-
|^ee! "ⁿ zlgteinder fchildertmen ·. met
*^{C1 v}' fraalt of ultramarijn, met wit ver-
mengt en een weynig lak, om te
doen wegwijken , en hoe nader
aan de gez gtei uier , hoe meer
dit moet plaats hebben : gelieft
'er iemand wat ligten oker by te
doen, wy laaren hen dat vry.
jTivee- 't Tweede deel, dat we als na-
der't oog, wat breeder volgens
de regukn van de doorzigtkun-
de nemen j wik na dat het 't eer-
ile deel naader. komt of verder
daar van af ijkt, de lak en lig-
ten oker van de mengelinge des
pc rite η deels vry en wel in't naa-
,|te op de helft vermindert heb-
ben.

En om dezelve reeden moet-
men in ^:t derde deel gants r cy-
p g lak gebruiken , en veel min-
der hgten oker, gelijk sis het

vier-

in '/ klein gefch-Hert. 57
vierde deel, alleen imalt of ultra-^Vierde·
marijn en wit begeert.

Deeze deelen nu des Logts in η
kanmen op 't Landichap eu Zee fchap,
toepaflen: want hoewel de veirde-
re gronden een Schilder zoo ver-

, omtrent

«eelt , dat hy 'cr offi gcraaks de fp_ee.
hal ven agt or tien of meer zigdêf
zeiven voorftelt ; zoo 1'aater ons ^
nu eenige in eenfmekende orn^
de Io£>t daar in te doen fpeeler\, g™»-

r- · , den.

fes aanraer en : waar v&n de
twee of ook wel drie naafte niets
van de logt jw haar trekken,
maar byzonder de drie verften,
daar omtrentwe 't volgende aan-
merken.

De verfte verfchieten en ge-_Eerftc
bereten dan , moeten zig van de ^di;^el ,

Γ η τ , I otgrond

onderlte Logt even redden , en^van
daarom gekolorecrt worden metv^3gtereI1'
de ver - en van het tweede deel des
loges, dat is, met fmalt, laken
wit.

'c Tweede van 'tLandfchapbe- _Xwec_
geert onder de mergeling van \^dc·
derde deel des Logts een weinig
terre yerde j om de nabyheid al
D 5 zagt-

$§ *De Groote Waereld
zagtkens na zijne evenredenheid,
te verkrijgen, en op de zelve
oerde. _wijze heeft het derde deel des
Landfchaps de temperiage van
het vierde deel des Logts van
nooden , met daar by te doen
terre verde en een weinig fwart
en lak.

^iirde. Maar hoe zal men nu met het
vierde deel van 't Landfchap han-
delen, waar in zig dekoleurvan
de logt verlieft ? daar op gezegt
dient, dat men dan omtrent op
de volgende wijze werken kan $
te weeten, men gebruikt tot boo-
snen terre verde , fwart , ligten
oker en wit, tot de grond ge»
bruiktmen ligten oker , fwart, I
wit met een weinig vermiljoen
gemengt, en dus hebbenwe vier
gronden.

Edog, alzoo het Landfchap
zig nader als de Logt aan ons ge-
zigte vertoont $ zoo dien w'er nog
wel twee gronden by te voegen ,
Vijfde, en dus zoudenwe de vijfde grond
gaarne gefchildert zien groen,
niet ftnaït, ligten oker en wit: j

dog

*

I

in *t klein gefchildert. f 9
wat de grond zelve aangaat
zonder groen , zoo neemt ligt
of bruinen oker en fwart en wit
met een weynig omber vermengt.

De iêsde of naaite grond zal en ser«
tonnen vergenoegt weezen als ^ae'
menze met wit, fmalt en fchijt-
geel fchildert, als maar de kruiden
van die grond de verwe van de
boomen deelagtig zijn 5 en men
kan voor imalc indigo gebruiken .»
om haare fmeerigheid.

't Gcene wy nu zoo hebben aan- _vrg₄
geweezen » moet nogians een
Schilder niet te nasuw dringen en
daar aan bepaalen: maar hy moes
wat vryheid geven aan zig zeiven,
van wegen de oneindige verande-
ringen, die in 't leven zig opdoe η:
gelijk ook alle deelen van't land-
fchap zagt enoaaierkelijkinmal-
kanderen moeten gewrogt wor»
den.

Om 'er ten Iaatften iets van a«-. _b
^² Zee by te voegen » dat hier_geo_P'
zonderlipg is₅ zoo is't kennelijk, f_P°lun.
dat de Wateren en Zee, de ver-

Wzier,

Wen des iogt$ . die daar in fpic-

■9

'£o ©f? Groote WaerêU
geit, meer als 't Landfchap aan-
neemen; waarom men maar moet
gadeüaan, wat gedeelte yan de
Logt in zoo een grond van 't
Water tot ons oogegebragt werd ,
dat uyt dc vergelijkinge van
de Wateren met' een fpiégeiligc
te verftaan »s > en luer mede
eindjgenwe hier , zullende bene-
den van de Wateren afzonderlijk
handelen, -

VIERDE HOOFTVEEL;

Van een wol kagiige en betrokke-

ne Logt met opzigt ook op
Landschap en Zee.

Ε logt is altijd helder j ten

««de zyzc in haare dampkloots
roiken breete met nevel en wolken wer-
^J"" den overtrokken _; gelijk deeze
landen veel tijds gebeurt, heb-
~ bende haare wolken een vieren-
deel uurs omtrent hoog ■ en vry
ook minder , zelden meer> en
dikwils in verfcjieydene hoogten
als zolderingen bovenelkanderen
verheven.

Om

in Η klein gefchUdert. 6l
Om tc toonen hoe zig hier _Vlet
omtrent een Schilder dragen
moet, merkenvve de Logt als
is geiègt, wederom in vier dee-len!"*
len aan, '.naar zulle;» de zelve
nu ·, om reeden > van boven of
naaft by tot beneeden óf verifc
af vervolgen : maar aanmerken
die 3 als te vooren helder aan-
gelegt.

De wolken dan in een eerft
helder aangelegde Logt ftofteertboven⁸"

men nevens 't b! ai ν dp't hoog-^at·
fie met (malt, bk en fwart en
Wit , en eeh weinig bruin , als
het blaairv is , en men hoogtze
op met de koleiu· die naaft by den
gezigteinderis.

'c 'Tweede deel van boven af' iTvrce»
fchildertmen het donkere met^de'
de zelve verwe van 't opperdeel»
, UirgezonderCj, datm'er van \ der-
de des hélderen Logts, als.in 't
voorgaande Hooftdeel geleert is»
wat ondermenge·, om 't te doen
ichieven , _Cn 'men hoogt het op
geheel m_et kolorijt van't der-
de deel.

^?t Ver-

6t *De Groote fVaereïd
öcicje, *t Derde vereift op den zeiven
voet wat vermenginge van 't vier-
de deel, en wert met des zelfs
koleur enkelijk gehoogt; maai
kierde, in 't vierde deel maakt men de
donkerheid der wolkjes met de
verwe van 't derdedeel, en men
hoogtze met een weinig meer wit
vermengt door de zelve koleuj?
van den gezigteinder.
Nadere Wilt men nu de Logt met wat
kin^nbikker wolken maaken , en "t
tallen"'" blaauw ^^aar weinig laaten door-
ipeelen , dientmen zig van 'f
voorgaande» en legt alles wat
bruinder aan, als 'er twee of drie
folderingen zijn i maakt de boo-
venfte eenigfins fiaauwer, en ver-
vul tze met wat meer fchitterin*
gen en ligt j dat van 't qordeel def
verftandige Schilderen afhangt _3
Λ zal de Logt geftrekt zijn met wei-

iirektej . " P. , ,

logt. mg of geen blaauw, benout om-
trent het zelve kolorijt: maarwac
kouwer > en maakt de wolken
langer uirgeftrekt en platter, en
_Met ook meer in een gefmolteii > in
ftil wedec zijn de wolken ronder.

inklein gefchildert. 6$
en dat maakt men door de om-
trek en fchitteringen des ligts,
dat affteuit en doorfchiet aan de
kanten , en boogièls na meer of
min dunheid der zelve.

Als men 't biaauw ganfchelijk_ov®*_^fl
uitlaat , en 't nu verklaarde ko-"°kke
leur gebruikt kan men zonder^Lo£C°
moeite een overtrokke Logt af-
maaien, en alles wat dommelen-
de, en de voorwerpen in Land-
fchap en Zee wat duifter en twijfel-
agtig na ver en naby ftellende, zal
men een nevelagtigeLogt verheel-
den, en hier mede zal'er genoeg ^Γ⁶'¹*
hier van gefprooken zijn: alleen-
lijk waarichouwe hier nog eens ,Dit aiics
gelijk in 't voorgaande Hooft -Land-
deel gezegt is, dat ieder van dee-^^
ze Logten na evenreedenheid en?^vers^c-
gronden tot Landfchap en Zee
moet worden overgebragt ·, op
dat het gantfche ftuk natuure-
hjk zy , _en behoorlijk in elkan-
deren gewrogt, en "t is nietnoo-
i\ ⁿ^^defhand zulx gedurig te¹
her haaien, ten zy in andere voor-
Vallen.

VTFDE

Ve Groote Waereld

FTFDE HOOFTDEEL.

J)e Logt na de tijden des jaars
en daags en bate/peeInge in
Landfchap en Wateren.

»«·?"- 111 Oe warmer Logt . hoeze
dcs^mEe meer verdunt, ho stouwer _t
hoeze daarentegen meer gedikt
^j-_desén geftrekt is $ zoo datze na de
laats. _vier getijden des jaars (en ook
en daags eenigzins) merkelijke ver-
^rl"^s!' anderingen onderworpen is. De
Zonne , nu oorzaak der warmte
zijnde , zou de Logt in de zelve
breette der Zonne in haare Eclipti-
ca , of hoogte boven de kim·»
men , op verfcheide tijden des
jaars en dags, de zelve warmte'
en koude moeten hebben: maar
aUbo de koude des winters en
n~gts nie^- zoo haail wij ε voorde
klimmende Zon , en de warmte
van de -corner, en middag niet
zoo haait: van 'taardrijck met de
dalende Zonne wijken , daar
door werd veroorzaakt, dat on- ;
ζς dagen in de natijd van jaai

en

inklein gefcbildert. óf
en dag de Zonne dezelve hoog-
te hebbende , warmer als in de
voortijd zijn , en dus zietmen.
mede , dat de Zonne de zuider-
teekenen na Capricorn.us toe
doorwandelende meer ftonnen ca
piasree genen voortbrengt, als om-
trent het voorjaar.

En hiervan daan kanmen om-Hoe^
trent gisfinge maken , hoe menfeS".
de Logt na de vier getijden dés^f
jaars, en verfcheide tijden des
daags moet aanmerken by ons,
en ook by onze Lugtftreeks over-
buren of anteci , en hoe naeven-
reedenheid by andere ■ volkeren:
* dog dit gelsjkt al vry wat nagroo-
te kurieusheid , datwe zoo nau-
kêurig dit ond<?rfcheiden willen:
maar wat quaat kan het, hoewel ^eIïbé-
t juitl zoo nauw met en luiltert, gedaar
is 't nogtans beft zig het volmaak- gcnd<°'
fte voor te (lellen; daar men dog
^nog genoeg van afwijkt.

Nu is omtrent ligt te bepaa-
•^cn j wat maanden en uuren des
jaars en daags met eikanderen, in
warmte overeenkomen , en hoe
Ε ^s dat

66 Ve Groot e Waereld
dat de rijd van 't najaar warmer
als van 'c voorjaar , des namid-
dags warmer als voormiddags is,
datwe nu niet naader behoeven
te bepaalen j de ervarentheid
leert het ook ieder menfche ge-
noegzaam; zoo dat ik niet weetj
dat 'er behoudens deeze opmer-
kingen , iets meer te doen valt:
als dat men toone ,· hoe dat een
Logt van groote koude en van
groote hitte moet gefchildert
worden dat tuffchen deeze bey-
de uiterftenisi moet noodwendig
/ voor een gemaatigde Logt door-
gaan.

ko"de^et ken zeer koïtde en

vereift veel blaamv , graauw en
paarsagtig kolorijt , en haare
wolken moeten dik en zaamen-
gedrongen zijn de zeer warme
Logt daar en tegen vereift rood-
agtige en geele verwèn, en dun
gefcheyde wolken zonder ge-
ftrektheid.
togr, en Om de zeer koude Logt te
*ƒ■>* verkrijgen , gebruiktmen fmalt
en lak, fwart en \vic, en tot de

zeer

inV klem gefchildert. 6f
zeer warme bezigtmen fmalt,
lak j vermilioen of bruin rood,
Ügten oker en wit.

Als men van 't blaauve en
roode wat uitlaat,en 't omtrent de
helft menageert 4 krijgt een min
kouwe en middelmatige Logt, ad-
en zoo en valt het niet bezwaar-^mac!f°
lijk , om na evenreedenheid al-
lerley trappen te bekoomen.

Daar is dog nu genoeg ge-
zegt , om een Schilder na
2ijn welgevallen zoodaanigen
kouden , warmen en middelma-
tigen faifoen te doen maaken,
als hy zelfs zal be eeren , enhenl
heerfchappy over Landen Zeen_j op
en Logt te géev?n_; alles behoorlijk fchap'erf
in malkanderen na zijne deelen f'
fmelcende.

Dog om van de dag zoo niet^f
af te fcheiden , zullenwe gaan
zien , wat wonderlijke morgen-^is""

ft ι , j. ^c verhan-

itonden , of avonden , die nog deien.
wat warmer zijn, hy maaken , en
met wat liefielijke verwen hy, 't
eog der menfchen ftrelen kanovaar
van ftet het yolgende Hooftdeel.

U. 2"

68 "De Gr (Mie Waereld

SESDE HOOFTT>EEL.

Van de fchoone Morgen en
Avondftonden aan de
Logt en in Land-
fchap en Wateren
overgebragt.

ΤΛ E worgen en avmdflonden
Motgen ju g_{even ons zoo Z}oete cn won-

iton.^d" derlijke fcbitteringen, zoo veele
de», _en verfcheyde gedaanten , zoo
^serlijke , liefelijke en kragtige
verwen ·, dat 't zy de Zon haar
gouden hooft opbeurt, of in 't
peekei van de zee finken laat,

't menfchelijk geftagt wonderlijk
werd getrokken ₃ om zig in de
befchoüwinge van haare cieraa-
den en vremdigheeden te verlu.
iligen.

Hoew. Dc Teekenaars konnen door
teckeot. contrarie daginge in twee ftuk-
ken naaft eikanderen de morgen
en avond uitbeelden , daarby-
voegende avond of morgen oef.
feningen en bezigheeden in 't velfj ,
gelijk de middag met ruft, traag-
heid,

in V klein gefchildert. 69
heid , en 't zoeken der ichadti-
we bekent kan worden gemaakt:
maar de verwe ; waar op wy En ge-
ons oogmerk geveftigt hebben,^¹;
kan door haare verfcheidentheid,
dit vefrfchil nog naader betoo-
nen.

De Logt van de morgenjlond,
namentlijk is koel der , cn met mot-
meer dampen verzelt, als op'defnⁿ4
koude nagt volgende; de avond-^avonds·
itond daarentegen, die de warm-
te des daags, cn van een zoo-
merze (daar in men deeze ver-
anderingen meeft fchildert} nog
met zig nafleept, is warmer en
drooger , hoewel als 't wat laa-
tcr is , ofze wat kouwelijker ge-
ilek word , den dauw, de vel-
den wel wit kan maaken.

De morgenlugt is zomtijds _fd^_y^r;
roodagtiger , zomtijds trektze ^df,?
meer na den geelen, enz. ver- ^des

> 11 · f°^r"

toont haar ook wel paarsagtig. _gc₅s.

't Roodagtige roept om ver-
milioen en bruinrooden lak, hoe weder,
naader de kimmen ; hoe meer-
der · en ter contrarie , hce ver-
. Ε j der

7© ©e Groote Waereld
der af hoe minder , na de trap-
pen en deelen des logts.

't Geelagtige begeert dezelve
doorgaande verwen ; uitgenoo-
men dat 'er onder moet ver-
mengt zijn rusgeel of ligten oker,
ten zyze zoo geel is , dat het
piet van nooden is, als 't gebeu-
ren kan.

De paarsagtige nu moet lak,
en wat fmalt als ook een weynig
vermilioen met wit vermengt heb-
ben , 't zelve geevende en nee*
niende met verftand na de dee-
len des logts vereifchen.
En aldus i'childert men de be-
^c roemde Aurora , vriendinne van
geleertheid en wijsheid, zoo als-
ze zig helder en naakt laat aan-
fchouwen; maar wanneerze klee-
deren met goude en zilvere boor-
den aantrekt, en met koftelijk
optooylel blinkt, van grooter en
kleender wolken , en lang uit-
breid met haare fehitteringen en
verfcheide glanfen, en haare ftra-
len door de wijde dampen , on-
aan de aarde dikker tor 0115

in V klein gefchildert. 71
buigt, zoo heeftze meerder ko-
Ioreeringe van nooden.

Hier toe nu gebruikt eenSchilder Verwen
zomtijds lak met fwart en wit Jr^tüe
Vermengt; zomtijds fwart fmalt,^btuikc·
lak en wit _; ook wel fwart ver-
miljoen en wit ·, na dat men de
logt wil hebben blaauwerof paar-
fer of geeler ; alles fchikkende
na de deelen van de logt, en die
in landfchap en wateren doen-
de overgaan en daarin fmelten_;
want beyde langs de logts en dam-
pen gezien wordende, genietenze
mede van haare verwen en fchit-
teringen.

In 't ophoogen der wolken,
gebruikt men dezelve koleur
van de fchitteringen naar even-
reeden heid van de deelen des
logts.

Den avond volgt dan, demid- Avond-·

j ^c' .. . logt.

oag voorbygegaan zijnde , met
^zijne warmere en nog liefelijker
verwen van rusgeel alleen , of
ook meermaalen van rusgeel en
mafticot of koningsgeel, en mee-
de met rusgeel en vermihoen:
Εφ μ'Z

ηζ Ί)ε GrooteWaereU
ja 't kan gebeuren datze niet ais
vermilioen begeert.
w , Deeze ko,leuren vermindert men

verwen

ijγ.ά~ met wit r.a het toppunt toe , en
^ea'^s men fchitdere die logt op't hoog-
de met fmalt en wit, enz. alles
tot landfchap en wateren over-
brengende.

De wolken werden gekolo-
reert dan eens met fmalt ·, lak en
Vit, dan eens met fwart, ver-
railioen en wit, dan eens anders
en dat met vermilioen, ligten
oker en fmalt en wit , ook wel
met fwart, lak en wit na voor-
val van zaaken , en men hoogt
het alles op de .zelve wijze , als-

\ve van de morgenftond gezegc
hebben, 't zelve in landfchap en
wateren overbrengende.
Ton- Om nu in de avondlogten Vec-
\"_r'!t^c Ie wonderlijke veranderingen in
keid.¹^ ^£e voeren , kanmen de Zonne
van een rot agt graden wel ver-
bergen onder den gezigteinder:
en dan overweegen, wat al fpee-
ïingen , itra'alingen door weer·»
fteitfinge en ilraalbuiginge tot

ons

in *i kley η gefchildert, 73
ons oog konnen komen, en dikwils
zig in 'c befpiegelen van zooda-
nige lugren oeffenèn , om de in-
beeldinge en vernuftige uitvin-
dingen veerdiger te maaken, en
dit zy genoeg, datwe zul χ in 't

J ο ° ' , , 1 gang toe

gemeen vermaant hebben : waar- de_nagt_:.
omwe de nagt gaan befchouwen
voor zoo veel zy onder fchilders
penfeel bequaamelijk kan gebragt
worden.

SEFENDE HOOFTDEEL.

Logt des Nagts en in Maan-¹
jjgn met haare werkin-
gen in Landfchap
en Zee.

ΊΓ\ Ε bruine, donkere en fwar-
te nagt , moet het ligt fier-
ker , de fchitteringen gloeyender
en de fehaduuwe kantiger ver»
toonen.

't Zyze van lamp of keersligt,
van kooien-, vlammen, hout,
^torf j fakkelen, pekkranfen, en
wat dies meer is gemaakt wor-
den $ die ook alle min of meer
Ε s ver-

jt? Oe Groote WaereU
veranderingen van verwen be»
geeren, dog daar van is ons oog-
merk hier niet te handelen: maar
van de Logt voor zoo veel ze door
fterrcn enkel fterligt wat geheldert , of
raaan. ^^ΟΟΓ ^e ^maane fterker verligt
word i ftellende de zon ièfthien
en meer graaden , onder; om 't
fcheemetligt uit te fluiten.
Tot dit Nooit is 'er zoo donkere nagt_s
merk die niet eenige weinige ftraalen
g" in de logt laat, die de gezigt-
zenuwen zomtniger dieren kon-
nen aandoen : maar niet of veel
minder van de menfchen , dog
zoo een nagt kan niet gefehil-
dert worden: maar "t helder fter-
ligt , of maanligt; moet ten min*
ften voor 't menfehelijk oog de
voorwerpen min of meer kenne*
lijk maaken.
verwen De Logt in fierligt wérd gc-
Logt^dein fehildert in haar opperfte deel
ftedigt. _met f_{wart: en een} weinig fmalt,
hier by zoo mengt een weynig
lak in het daar aan volgende
deel, en in 't derde na beneeden
gebruiktm'er wat meer fwart in,

irft klein gefchildert. γ $
en ^?c laatfte aan de kimmen moet
nog donkerder zijn.

Hoewel nu het ilerligt die on- J^·
derfcheid der verwen in de Logt

1. . , heeft op

Kan geeven -_t zoo is t nogtans tand-
op 't land en water zoo fwak^_ë.
en verfpreit; datze altijd donker-
der en vry donkerder als de Logt
blijven : 't welk in 't maanhgt
zoo niet en is, gelijk wy daar nu
van gaan fpreeken.

Een heldere maanlipt legt men ^T«

- ι · maaa-

aan met de zelve tempérmge n«t.'
van hetfterreligt, dog men maakt
door een mengelinge van wit al-
les ligter , en zulx na 't meer of
minder ligt der maane: indien
't een zonderling oogmerk
niet belet, verkieft men genaee-
nelijk een volle maane.

Deeze plantmen in \ boven ft e
der ichilderyen of oog des zien- maane.
ders of in 't daar aan beneeden
volgende deel j zy komt wel hoo-
»^erbyons, als de zonne: maar
^is befte, datmenze zie , zy
komt ook wel hooger als de zon-
ne by ons *s winters op den mid-

f6 T)e Groote WaereU
dag: maar dan heeft zy weini-
ger kragt van het ligt, hoewel we
hier in aan ieder zijn vryheidlaa-
ten.

verwe. De maane nu fchilderrmen met
wit en ligten oker % of met wit
en koningsgeel: feldzaame ver-
fchijnfelen om de maan over-
ilaande , zoo weet , dat het
«nrond. blaauw rondom de maane moet
na dat het'er nader by is, of ver,
der af is, tot het verdwijnt, met
de verwe van de maane min en
meer gemengelt worden,
yoiken] Als men in een maanligt zal
maan- wolken mengen ; moetmen zien
^!igc' hoe verreze van de maane zijn,
en hoe dik of dun , en ofze ge-
ibldert zijn of niet: waar na den
Schilder met verftand alles zal
moeten fcnilderen , na vereifch
van zaalcen zig dienende van de
volgende verwen,
re ver-* Te weeten , hy kan gebrui-
^Hen- ken , of lak , fwart en wit, of
fwart en wit alleen , ook wel
fwart en een weinig 'bruin rood en
wit, en meede fwart, uit ligten

oker

in 't klein gefchildert. 77
oker en lak na vertooninge van
het leeven.

Wat de ophooginge der wol-
ken belangt, alsze dik en win-
dig zijn , gebruiktmen digt by
de maane ligten oker, wit en
bruin roodj zomtijds ook ligten
oker fwart en wit; ook ligten
oker , bruin rood , en fwart en
"wit, en na het voorvalt, kanmen
V/el fwart, lak en wit gebruiken,
Welke verwen hoe verder van de

maane af, hoe meer verilaauwen
moeten met het bruine der wol-
ken.

En dit 's byzonder met voor- »*
zigtigheid over te brengen infcLp
landfchap , en inzonderheid in^cc"_tc7~
Wateren , daar de maane in een
regte linie nederdaalende , en
voorts na ^Jt oog wat ichitteren-
de j na het water ftil of beroert
is, met wat flaauwer kolorijtq*
gezien word.

ΗΕΊ

y% T)c Groote Waereld

EET AG TS TE EN

LAATSTE BOOFTDEEL.

Van de Logt in onweder,
en mengelinge in Land-
β hap en Wateren.

Be- ^st Τ Aatfte, dat ons te verhan-
itgc" delen ftaat, is de Logt in de
^v2n fonderlijkde voorvallen van on-

onweer.

weer , dat de dag als tot een
nagt kan maaken.

't is een ongewoone en krag-
fige fchuddinge van zeeker deel
van de dampskloot : waar in
of de wolken kragtig naar een
plaats gedreeven worden , of
door verfeheide winden gevoert
zaamenftooten, met gekraak ook
en vier daar uit berftende, en 'c
is meenigrmal hoe korter , hoe
fchrikkeiijker, als een heevige
wind fc hiel ijk zonder of met vier
uitbreekt pit een wolke , of
daar uit ook een fterk water I
gegooten word j met gewel-
dige naare geftrektheid van de
Logt.

Zo o-

in *t klein gefchildert. 79

Zoodaanieen onweer is zom- _v^Elf

, '-> . . plaats

mige landen meer als onze eigen, et, tiji,
en vertoont zig fehrikkelijkft
op zee } omtrent de evenagt en
meer in de herfjft of een weeke
winter word het by ons vernoo-
men , en weinig fomers i ten zy
het korte donderbuyen zijn.

Landfchap en dieren en boo-
men lijden daar van , en byzon-
der de wateren , en fcheepen op
de zelve -_y gelijk 'er Schilders
zijn, die zig in zoodaanige iluk-
ken te maaken byzonder beezig
houden.

Wy zullen drie voorvallen voor- ^Dr!e

Λ I t r voor-

Itellen , enze lecren ichilderen ,vaiien.
vertrouwende, dat het dan niet
befwaarlijk vallen zal zig in alle
Voorvallen met genoegen te red-
den : te weeten onweer in 't be-
gin en kragt, overgang,en blixem.

Men kan voor 't eerfte de Logt _Hec
by de kimmen aanleggen met«^tfte·
fwart, lak en wit j en daarmeè,
dog donkerder het tweede deel
maaken , dat we gants overtrok-
ken Hellen zullen : 't derde deel

kan-

So T)e Groote Waereld
kanmen by voorbeeld vergieren
met teekenagtige en ftcrk voort-
gedreevene wolken met nog
donkerder kolorijc aangelegd
maar gehoo'gt met fwart, bruin,
rood en wit, of fwart, ligten
oker, lak en wit > ook wel met
ligten oker en wit, en na voor-
val met ligten oker lak en wit:
in 't vierde of opperfte deel moet
alles donkerder dog de hoogzels
ligter zijn.

En dus kan 't onweer van de
kimmen opkoomen , als fwaare
opgehoopte bergen na boovenj
die dan helder blijven; daar men
ook den reegen kan tegen doen
fpeelen _; of van booven na be-
needen of van de zijden.

_Hot Daarenboven kanmen een on-
tncedc. vveer raaaken , dat omtrent heeft
iiitgereegent aan de kimmen lak
fwart en wit gebruikende , daar-
na wat minder lak , gelijk hec
derde dan lak fmalt en wit zal
begceren, en ^Jt hoogile alles wat
donkerder; en hoe meer 't weder
ontlaft j hoe liet fwart na 't top-
punt

in *t kleingefchildert* 8 i
punt inzonderheid meer fiioet
gemenageert worden, en de wol-
ken dunder en ligter gefchilderi
Zijn, om ten laaftenvuirals weer-
ligt en blixem te vertoonen, zoo
zal 't niet quaat zijn de wolken^d
"Wat donkerder te neem en j om 't
ligt te gloeyender te doen fchij-
nen: weerligt ftraalt wijder en
meeft aan de kimmen i de blixem
Overal , en is kantiger , holler
en doordringender ten aanzien van
Ons gezigte.

Men maakt de blixem in ecn^B1
donker gloeyende Wolke j die uit
Avart fmalc , lak en een weinig
wit moet gekoiorcert worden,·
en weeldrig hier en daar opge-
hoogt mee een weinig bruinrood;,
fwart en ligten oker , en men
vertoontze leevendig met wit en
een weinig koningsgeel , en be-
handeltze aan de kanten met een
weinig lak en wit , en wat ver-
der doetm'er een weynig fmalt
^y 5 om de fwaavdagtigheid te

verbeelden.

F Irfc

8 ζ Ve Groote Waereld

indien men 't vuir desblixems
als de gloed naby fchilderen wil,
of met zijne uiterfte ftraalen
vinnig na ons gezigt ichitteren-
de , zoo gebruikt men daar toe
koningsgeel en wit alleen , ten
zy iemand liever enkele ligt ma-
fticot wil neemen.

De blixem by voorbeeld na,de
kimmen uitfchietende , moet
men daar de ftraalen zagt in
de koieirr des logts verfmelten.
over- Wat lust nu Landfchap en Zee

bren- . ·

' ginge in daar uit ontianeen ; moet na
khlp' de plaatze en kragt des blixems,
enzce. _en g_el_eegentheid van 't Land-
fchap en zee bepaalt worden·,
dat een Schilder, als hy 'c maar
niet te fwak of te fterk maakt,
ligt zoo verre giffen kan , dat
hy van geen merkelijke misflag
en kan werden befchuldigt.
_it En hier meede zoo eindigen
van d c wy dit tweede Boek , daarwe
^Bück' al verre in de natuir zijn ge-
koomen en al veel zaamen ge-
fielde zaaken en verwen ver-
ban-

in '/ klein gefchildert. 83
kindek hebben ·, wy zullen nu
tot wateren en viilchen over-
gaan , als ook tot kruipende
gedierten en vogelen.

£ 2 DAR-

84 De Groote ïVaereld

DARDE BOEK.

Handelende van "Wateren, ViiTehertj
feruipend Gedierte, en van
Vogelen en kleen
Gedierte.

EERSTE HOOF'TD EE L
Fan de Wateren.

Et water heeft zeekere
raali overeenkomfte met de
MM de logt} de viiTchenzijn
in ^Jt water en werden daar voort-
gezet } de kruipende gedierten
voegen daar niet qualijk by , en
alswe daar by vogelen voegen»
die uit het kolorijt van bloemen
en logt ten deele verftaan kon-
nen werden ; zoo zal 'er weder
ilofte zijn ; om een derde Boek
te maaken.

Stèren ^wateren > ^om h^aaren aard
«haar niet nader te onderfoeken , zijn
ieheid. doorfchijnende en vl®eibaare lich-
chamen , die niet ligt en ftrem-
men: en haare doorfehijnentheid

is

in 't Hein gefchïldert. 8 ?
is minder, na dat'er andere lich-
chaamen mede vermengt zijn.
'c Zeewater werd van de deelen
des zouts geverfe , en beweegt
zijnde , glinftert in 't donker:
de modderige wateren neemen
de ver we aan van de lichchaa-
men; dier 'er meè vermengt zijn,
en de grond kan 't koleur van
heldere wateren ten aanzien van
den befchouwer zeer verande-
ren.

Men kan 't water zuiver aan- _Hoï
gemerkt, niet fchilderen j om
dat men 'c zoo niet zien en kan,^kan

... · · 3 . werden.

en derhalven zijn er verwen der
Iichchaamen , en der logt, die
daar in fpeelen; ook mede in de
oppervlakten van modderig wa-
ter.

Men fchildertdan de wateren,
als men haare hoogzels na de
geftalte van de logt maakt, en'er
Iichchaamen in laat fpeelen , en
de weerfteutinge wat gadeflaat
na de min of meer beweeginge
dieze hebben zullen in golven of
baartjes, alleen in ftilagtig we-

8 6 Tie Groote Waereld
der , of in een fterke wint Over
de groote golven haare vlakten
gemaakt.

Alle lichchaamen die in 't wa-
ter vlorbaar zijn, 'tzy 't vloeit, of
niet geeven eenige golfjes in 't
zelve ·, en alsze voortgeftout
worden, komt 'er een bruis voor
aan door ⁵t ftorten van 't water,
gelijk mede in de golven , die
overftorten , of tegen rotzen
en andere lichchaamen aanfteui-
ten , of van booven neder ftor-
ten.

Deeze bruifchinge werd uit
wit getempert, en doet voorts
de verwen des logts aan, die daar
in fpeelen , en om een voorval
voor alle te verklaaren , een
waterval onder een gloeyende logt
werd in de ichaaduwe gekolo-
reert met terreverde , fmalt en
ligten oker, de bruifchinge zelve
moet wit , fwart en ligten oker
hebben , en op haare hoogfelen
mengtm'er een weinig bruin rood,
by. 't Zelve heeft plaats onder
pep geelagtigc logt , als'er wat

min»

in V klein gefchildert. 87
minder ligten oker by komt _} de
ophooginge gefchiet met ligten
oker en wit, onder een blaauw-
agtige logt maaktmen de ichaa-
duwe van 't water met terrever-
de , fmalt en wit, en 't uiterfte
hoogfel met wit alleen.

Om hier ook iets van water- fnwa
droppelen te zeggen , die fchil - dropp
dert men aldus, men fchom-^!ca'
meltze dun met fwart op den dag
over het gefchildert lichchaam,
daar de droppel op zal komen,
in de reflexie of weerfteutinge
brengtmen wat helderder koleur,
als dat lichchaam is·, nu op de
donkere koleur na de dag toe
moetze met enkel wit geglanft
worden , en dan ten laaften
moet 'er agter de reflexie een
fchaaduwe zijn, overeenkomen-
de met het lichchaam , daarze
op leit , gelijk daarna mede in
de verhandelinge van 't glas zal
aangemerkt worden : en dit zy
genoeg _van de wateren.

F 4 HVEE'

SS De Groote Waereld

TWEEDE HOOFTDEEL.

Van de Viflchen in 'i gemeen
en de Zeekrabben, Kreeft
en Cabeljauw.

E Viflchen zoo groote als

kleene maaken een groot ge-
tal en geweemel uit van alleriev;
zoo in een land, als na verfchei-
de landen , die ieder nog zon-
derlinge zoorten , als eigene,
deicn. voeden, veranderende, endaar-
om is 't onmoogelijk alles te ver-
handelen en 't is ook onnoodigj
om de gelijkheid der verwen,
die 'er in veelen te vinden is.

«"re Behalven de bloedelooze water-
en." dieren, en gefchulpteengefchob-
de , is 'er zoo veelerhande zee
en riviervjfch , dat 'er geen paal
aan te Hellen is: want daar zou
moeten gehandelt worden van
wal viflchen, del fijns, kabeljaau-
wen , fchelvis , wijtingj mole-
naar , haring» tonijnen , anna-
ren, haijen, ftompvis, rochche,
fïrafleni, baars, zeeraaf, bar-

Μ 3

in*t klein gefchildert. 89
bcel , fprot , fardijn ton ge,
makereel, verfcheide bot, fchol-
le, falm, aal, fteur, lamprejen»
rondvis , forellen , tijmvis,
pofch, grondel, karper, fnoek,
enfmelt, en ontelbaare andere,
fchrijven , die in de boeken ver-
klaart of niet verklaart en ftaan.

Daarom dan zullenw'er maar_Eeaige.
eenige uitkippen , die veel in «jw-
gebruik, en wat verfcheiden van
verwe zijn , en wel gefchildert
grage meófchen konnen do en wa-
tertanden , te weeten de zee-
krabbe , en de kreeft, en kabel-
jaauw in dit Hoöftdeel 5 gelijk we
het volgende niet de rochche,
karper, baars, zalm, fnoek en
pekelharing itolieren zullen.

De zeekrabbe kan op de rug- zee-
ge fwart, omber en ligten oker ^c
verdragen , en onder de buik
ligten "oker wit en een weinig
vermiljoen : de pooten verei-
fcben daar onder wat meer lak.

De kreeften komen daar mede _kt£f_ft
omtrent overeen : maar als men-,
ze vertoont gekookt tot een peu-
F f f?i

po De Groote Waereld
felgeregte, zoo fchildert men ze
(gelijk ook de gekookte krabben)
op de rugge met lak vermilioen
en wit, en dieptze met lak , en
glantze met wit. De refte kan zig
zeiven wijzen»

De kabeljaauw fchildert men 'c
binnenfte van 't oog fwart,
't ligt om de oogen met omber
fwart en een weinig ligten oker,
boven op 't hooft en de rugge
na de fteert, moet wat meer na
den fwarten zijn ·, aan de bek
zoo gebruikt wit en een weinig
oker, daar fwart by gemengt is,
en die zelve koleur wat ligter is
goet onder aan de buik. De

fteert en vinnen moeten fwart en
ligten oker met een weinig om-
ber vermengt hebben : maar op
den zijden moet fwart, terre-
verde en een weinig ligten oker
weezen, en hoeleeger na de buik,
hoe 't ligter moet gefchildert
worden. De naad , die over de
kabeljaauw op zijne zijden gaat
begeert de zelve koleur van den
buik zoodaanig datze fagtkens in

iri*t klein ge fchildert. 91
het donkere fmelc , wat de ka-
ken aangaat, die 'er nog overig
zijn, die moeten op de hoogzels
met lak , vermilioen en wit be-
handelt worden, en befchaduwt
met lak alleen, behoudende voor
zijn tuffchenkoleur lak en vermi-
lioen.

En hier meede zou men vifch
genoeg hebben $ om een gefel-
ichap te traéfceeren ₅ maar die
wat meer forteeringe begeert,
leeze het volgende Hooftdeel.

DERDE HOOFTDEEL,

Van eenige andere by ons
bekende Viflchen.

Τ Aat ons $ om van andere Vif-
fchen te fpreeken eens de
grootile eere aan de rochche gee-· Een

ven , enz' eerft verhandelen:^"
zonder op verfcheide zoorten te
^zien , zoo legt 'er een aan en
fchildertze onder de buik met
wit en ligten oker en fwart, zom-
^mig^e plaatzen met wit en fwart
alleen, en vermengt'er na de vin-
nen

92 "De Groote WaereU
nen toe een weinig lak onder j
en wat vermilioen, als "er roode
vlekken zijn. Op de rugge moet
fwart, omber ligten oker en wit
zijn, en zommige vlakken ver-
eifchen fwart , omber en wit.
De pinnen fchildertmen met
fwart, wit en een weinig ligten
oker.

Karper. D^e karpers vereifchen op de
rugge fwarten omber , ge-
hoogt met een weinig wit daar
onder; op de zyde moet dezel-
ve kolorijt: dog wat ligter wee-
zen , onder de buik zoo gebruikt
omber , ligten oker en een wei-
nig bruinrood en wit, de vinnen
zijn met het koleur van de zij-
den en rugge te vreeden : de
oogen zijn van binnen fwart,
en buiten om latenze haar mee
omber en een weinig vermilioen
fchilderen : de glanzen hier en
daar brengt men 'er op met een
weinig wit op het fterkfte, en
wat fwarter onder is voor de
flaauwere glanzen goet.

Baars, De baars verfchilc maar zoo

veel

in klein gefchildert. 93
veel van dc karper , dat haare
roode vinnen temperinge begee-
ren met bruinrood, lak en wit,
en de wittere buik met fwart,
wit en ligten oker.

De bot heeft gemeenlijk op de _Bot.
rug de verwe van omber, fwart,
ligten oker en wit, aan de buik
van fwart wit en ligten oker. De
fchollen hebben de zelve kolorijt, schol-
dog wat geeler op de rugge en-^en'
2e hebben roode vlekjes, die
getcmpert worden met bruinrood
en ligten oker. ·

Salm, die met de vooren een saim en
kolorijt op 't lijf: dog wat don-^Va0rcn·
kerder, heeft, werd op de rug
met fwart en wit getempert, en
Wat ligten oker daar onder , op
de zijden , en wat meer daar by
is 't aan de buik goed» De vin-
nen en kop zijn als de rugge te
fchilderen.

In zijne fneeden werd de falm
gefchildert met lak, vermilioen
en wit, en op zommige plaat-
zen met lak , ligten oker , ver-
milioen en wit't donker rood

moet

S?4< Groote PFaereld

moet lak en vermilioen hebben *
dog de rondagfige ftreepjes, die
de deelen der mooten fcheiden
moeten allerügft zijn , en kon-
nen gemengt worden met ligten
oker en wit, meteen weinig rood
daar onder.

De Snoek volgt in onze ordre
diew' op volgende wijze toeflel-
len, namentlijk, op de rug met
fwart w it en ligten oker , en
zointijds met omber fwart en wit,
op de zijden moet wat meer wie
zijn, en aan de buik wit, fwart
en een weinig ligten oker. De
vinnen vergenoegen zig met het
koleur van de rugge , alsm'er
maar wat bruinrood onder doet,
en 't kolorijt der kaken, is 't zel-
ve met die van de kabeljaauw,
- Alzoo de pekelharing by ons
voor fmaakelijke menfehen veel
in gebruik is , en wat verander- j
lijkheid van verwen he'eft, kan-
men'daar van wel iets aanteeke-
nen, namentlijk , zy moet als
paarlemoer en een blanle vooren
gekoloreert werden , uitgefon-· ;

in 't klein ge fchildert. $ $
dert dat de fchobhen zomtijds
wat roodagtig zijn , en lak en
vermilioen vereifchen en zomtijds
wat groenagtiger , welk koleur
men met terreverde fwart en wit
kan bekoomen.

In zijn fneè kan hy met fwart_s
wit en ligten oker , of zomtijds
met een weinig vermilioen'er on-
der , alsze zoo blank niet en is ,
gefchildert worden, en dit zy van
de viiichen , 't overige kan door

gebruik en oeffeninge werden
verkreegen.

VIΕ ROE HOOFTDEEL.

Kruipend Gedierte, en van
diergelijken aard.

Α aft aan de viflchen plaat- ^0rdre·

zen wy de kruipende gedier- ^Kt"'-
ten , als7lekken, wormen, βαη- gediec-
gen_y adders, en ook hagediffen,
fiorpioenen , padden , kikvor-
fchen , _en wat 'er meer van dien
aard i_s . daarwe iets van zullen
verkiezen, yoor alle dezelve en
meer anderen _} (tellende voor

met

p6 Ve Groote Waereld
met weinig moeite hoeze gefchil-
dert worden : want hoe verder
wy geraaken j hoemen minder
onderwijzinge behoeven, en (lel-
len we altijd vait , dat te voo-
ren meer in 't algemeen gezegt
is.

Men plaatft Weinig <wormen in
een fchildery ₅ ten zy zy de wor-
men 3 en by zonder rupzen , in
bloem en treurftukken , enze
konnen alle de verwen der bloe-
men ieder na zijn aard aannee -
men _} waaromwe daar van al
weder niet nader behoeven te
fpreeken _; zoo datwe de Jlangen
aanvangen, en daar uit voor alle
zoorte uitkiezen , die ^ierlijkft
gekoloreert is: te weeten de wa~
terfiange , latende de aard van
boomflangen en vierigejlangen vaa-
ren.

De geele bek van dê wafer-
ilange werd gekoloreerd met ko-
ningsgeel en men fchaduwtze
met ligt en bruine fchijtgeel.

Op de kop is als een plate blin -
kende tot den hals toe > deeze

werd

in Η kleyngefchildert. 97
werd gefchildert met fwart , in-
digo en wat wit, en men hoogt-
2e met enkel wit en dat geghnil.
Voor aan de nebbe wortze met
Wat lak , bruin rood , en lkvart
alles na vereifch gefchildert ,·
onder de buik cn hals gebruikt-
men flaainv geel, en maakt 'er'
fwarte vlekjes ónder.

De oogen werden vertoont
door bruin rood en bfuin fchijt-
geel, 'c binnenfte korreltje maakt-
men met enkel been fwart, en
fet 'er een ligten op met enkel
wit.

De rugge moét gefchildert wor-
den met lak , fwart en bruine
fchijrgeel en witagtig opgehoogt
met een flaauw witje , en mee
enkel wit geglanft , en hier en
daar moet 'er een donkere vlek-
ke in waargenoornen worden.

't is nu niet noqdig nader van Bcfluirv
feer pioenen te handelen: want uit
al het gezegde , zal een Schil-
der , \ leeven voor zig hebben-
de , die genoeg konnen afmaaien,
t welkmeede de reeden is, dat-
• G wc

p8 "De Groote Waereld
we padden , hkvorfchen , flik-
ken en andere beesjes meer zoo
veel eere niet en willen aandoen,
om daar afzonderlijk van te
fchnjven.

VTFT)E HOOFTDEEL.

Van Vogelen, en met namen,
den Arend , Papegay,
Kalkhoen en
Ysvoget.

Iwom "Π Ewijl de vogelen j om fpijs,
gefchT ^ zang _y verwen en andere
dingen meer, den menfch zeer

vermaaken konncn} zoo hebben-

ze geen kleene plaats in de ge-
dagten der Schilderen, en konnen
dezelve door de veelheid van
haare zoorten , al vry breed in-
neemen.

Daar zijn zoo veelerhande
fche,- zoorten, en onderzoorten, dat-
heid, we daar meede hier ons niet mo-
gen ophouden : want te fpree-
ken van arenden , havikken,
gieren , wouwen _; valken , koe-
koeken , papegay en , kaketoes,

ra-

in ^st klein gefchildert. ή §
raven , krayen , exters , uykn,
vleermuifen , en voorts ftruis*
vogels _t paauwen , kalkhoenen ,·
f hafanten , korhoenders , herg-
hoenders , hafühoenders, fwaa-
nen, ganzen _i enden , patrijzen §
wagtels , huishanen , hoenders ,·
duiven , muffe hen, leeuw er k,
diflelvink, kanaryvogel, fieppe,
lijfter , merle , fpreeuw , fpegf,
fwaluwe , kappe , kaolrneefen,
kijvïten , kemphaan, quikfieert
roohorsje, nagt egaal, kokmeeuw $
pelikaan, oyevaar, kraane, rey-
£i>r , ibis , ysvogel, paradijsvo-
gel , en veele vreemde en zon-
derlinge uitlaridze , met dui-
fenr'erley kapellen, 'u liegen, f pin-
nen èzc. waar zou zul χ heenloo-
pen , en ³t was -ook vergeefs
Werk , alzoo *cr véelér verwen
ovcreenkoomen , en die fe voo-
ren al verhandelt zijn.

Laat ons 'er weinige uitkip:-
P^en; , als den arend , papegay,^
l'alkhoen , ert ysvogel voor dit^Boek

O C Λ Γ t 1 ^{ï= Ver}"

Hoottdcel gefchikr , dan deinde.
paattzv voort volgende j waar

G 2- op .

loo Groote Waereld

op nog twee Hooftdeelen van
vliegen , kapelletjes enz. volgen
konnen; om dit Boek ten einde
te brengen.

Alle fwarte vogelen kanmen
uit bet geene wy van 't fwart,
en het kragtigiïe des zelfs te voo-
ren gehandclt hebben , bequaa-
melijk leeren fchilderen , en dus
Arend, ook den arend, die wat meer
na den graauwen trekt , ende
van veelerhande zoorte 5 maar
omtrent van eenerley kolorijt is,
daarwederhalven van affcheiden,
papc. overgaande tot de papegay en
"^ay" welker groen men verkrijgt met
aich en fchijtgeel , als men 'c
diept met indigo en fchijtgeel,
zommige fchilderenze heel
graauw en laxeerenze met gedi-
ftileert groen , met een weinig
ligt fchijtgeel vermengt, men
kanzeook heel geel fchilderen,
en met gecliftilleert groen laxee-
Kakc. ren. 'z Kaketoes geel werd door
^ot'· fchijtgeel vertoont, en *t fterkfte,
als men daar een weinig konings-
geel by vermengt,

De

in·/ klein gefchildert. ι ο r

De kalkhoenen rood op de,^K3lk-

JT . til t hoenen.

inuite en onder de krop maakt-
men met vermilioen , en laxeert
het met fchoon lak , en andere
verwen zijn ligt te bekoomen.

De Tsvogel werd byna geko-
loreert als een papegay _} maar⁸^'
hy moet op de rugge tot de fleert
toe een ftreepje fchoon heemels-
blaauw hebben : daarenbooven
is de borft rosagtig, en moet
gekoloreert werden met bruin ,
rood , lak en een weinig ligten
oker.

En die zal genoeg zijn , om-
trent alle vogelen, inzonderheid
alswe de fchoone en glanzige
verwen van de paauw door 't
penfeel leeren na 't leeven af-
fchil deren.

SESDE HOOFTT>EEL.
Van de Paauw.

Ε paauw fchoon van veeier- p_MU*
hande en blinkende verwen,
en dus aan Juno van de oude
digteren toegewijt, fchittert by-
G 3 zoa-

ιοί De Groote JVaerdd
zonder in de fon, alsz' haar fteert
daarna uitbreit, 't welk een groo-
te l unft is met verwen na be-
boeren in kragt te fchilderen.

Ons oogmerk dan is de kfeleu-
ren bekent te maaken , de refte
moet van de oeffeninge en 't oor-
deel des Schilders zelfs afhan-
gen.

_Hj?r De kuive is omtrent als de
fcufve. ftaart ; maar zoo helder en glan-
zig niet.

_pog 't Witte vlekje aan 't oog werd
geichildert met wit fwart en lig-
ten oker.

Kop, De kop , hals en iets van de
Ws&c. ι_οΐ,β ^ _a]_{s van} hoog faphijr werd
vertoont door ultramarijn en door
wit op den dag , geevende de
tuflchenkoleur wat meer wit_}
of men gebruikt liever indigo
en wit op den dag, en droog
zijnde, laveert men 't met ultra-
marijn.

£„_gge. De rugge maaktmen op met
beenfwart en wit, doormengen-
de die met een weinig fwarter
vlammetjes.

Ds

in' / klein gefchildert. 103

De hor β lager vereifcht been- Bmft.
fwart, ligten oker en wit, dog
is donkerder als de rugge.

De voeten zijn ligt afch-^VoeteB·
graauw, dog met veel ligten oker
vermengt , als na den geelen
trekkende.

De flaart ten opzigt van haa- ^Staa"'
re veeren werd gemaakt uit ver-
fcheide ingredienten want zom-
mige glanzen vereiichen lak en
wit, en zommige omber en lak
inde fchaduwe , andere hebben
op den dag afch , fchijtgeel en
wit van noodenj zommigeligten
oker lak en wit met enkel ko-
ningsgeel.

Digte na de oogen is de flaart
uit den paarsfen , en begeert
daarom daar ultramarijn lak en
wit: dog van de ftaart, en van't
gantiche lichchaam zijn de oogen ^
't voornaam fte > te weeten, die in
de ftaart zijn.

Deeze werden in haar binnen-
fte met enkel indigo gefchiidert;
de tweede kring daar aan laat zig
door indigo,en wit wel zien,
G 4 cn

ίο4 De Groote Waereld
en de derde is met lak en wi£
re vreeden , gelijk de vierde geel

is.

Van ³t oog is nier gefprooken j
om dat het uit den aanvang van
ons werk ligt kan nagezien wor-
den , hoe men haar goutgeel,
kaftaanjebruin, zeegroenigheit en
vuilblaauw fchilderen zal: waar-
om we deeze vogel verlaaten_; om
van kleen gevléugelte te hande-
len.

SEVENDE HOOFTDEEL,

Vliegen3 Spinnen, Kapel-
letjes, Torren, &c.

Reden 'c Ιζ Leen gevleugelte daar Goe-
vanbe- S wammerdam, Blanke

«nge. a_art en andere van gefchreeven
hebben , kan door eigene opzaa-
melinge met 'er tijd , om na te
fchilderen , in 'meenigte worden
verlcreegen ; de befte van kolo-
rijt zijn in ons land , zoo veel
my bekent is.

%y brengen groot cieraad aan
fjloemppttefli en frukftukken toe,

waar»

m*t klein gefchildert. iof
waarom , hoewel men haar uit
de verklaarde bloemen en vo e-
len zou konnen leeren tempe-
ren , wy van eenige voornamen
den Leerling wat korter en klaar-
der ligt zullen toebrengen, fpree-
kende in dit Hodftdeel van de snf
paau%encog de geeleboterka- )_i;,p,t-'
pdle en witte kaf elk en in 't vol-^tc!'
gende nog van eenige andere.

De 'pdauwenoog fchildertrnen d?
het lijf en de kop met been-^-_g
fwart, lak en bruine fchijtgeel,
en men hoogt dat dan op met
wit, lak en fwart.

Het binnenfte van het oog in
de vleugel moet aan d' eene zij-
de met lak en bruine fchijtgeel
gemaakt worden , en aan d' an-
dere zijde met enkel beeniWart;
de geeie volgende koleur wert
verkreegén met ligten fchijtgeel
oker en wit : maar de derde
kring yan 't oog moet met lak,
ultramarijn en witgetempert wor-
den hier na volgt 'er een kring
van enkel beenfwart.

Hst einde van de vleugel be--
G _f ' geert

eo6 *De Groote Waereld
geert met omber, lak, fwart en
wit te werden vertoont, de vlak-
ken van het hooft na het oog toe
wenfchen enkel beenfwart, het
plakje ligten oker, en de refte
van de vleugel eifcht lak, bruin-
rood en ligte fchijtgeel gelijk
onder de vleugels meeft omber,
beenfwart en ligten oker zijn
moet.

De De geeleboterkapelle wil met
omber , fwart en wit gefcnildert
kapeiie. weezen, en daarna met een wei-
nig ligt fchijtgeel overfchommelt
zijn, de vleugel gebied ligt fchijt-
geel en wit te gebruiken met een
weinig afch of ultramarijn gctem-

perti dewijlze wat na het groen
trekt.

De De wittekapelle wert het lijf
k'apeiïe. ^met fwart en WK opgemaakt de
vleugelen met wit fwart en lig-
ten oker , dog weinig 'er onder
gemengt, en de plakken op de
vleugels werden uit omber, fwartj
ligten oker en wit gebooren.